ოთხ ივლისს შეერთებულმა შტატებმა დამოუკიდებლობის დღე 242-ჯერ იზეიმა. რამდენიმე საუკუნოვანი ისტორიის განმავლობაში ორ ოკეანეს შორის გადამჭიმულმა ქვეყანამ უამრავი ქარტეხილი გამოიარა. ამერიკელები შეებრძოლნენ ევროპულ იმპერიებს, მონათმფლობელობის ტრადიციას, „დიდ დეპრესიას“, ნაციზმს … თუმცა, ყველაზე რთული დასამარცხებელი მაინც თეთრკანიანთა გონებაში მომწიფებული და მათ ქცევებში გამოვლენილი ჩაგვრა იყო. 1960-70-იან წლებამდე აფროამერიკელები აშშ-ის მეორეხარისხოვან მოქალაქეებად ითვლებოდნენ და უნივერსალური უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა არ ჰქონდათ. გასული საუკუნის მეორე ნახევარში დაწყებულმა სამოქალაქო წინააღმდეგობამ დრამატული გარდატეხის მიღწევა შეძლო. მოძრაობის წევრთა თავდადების შედეგად აფროამერიკელთა გარიყვისა თუ დამცირების ფორმალურ დონეზე აღმოფხვრა მოხერხდა. სამოქალაქო უფლებებისთვის ბრძოლას პროტესტანტი მღვდელი, მარტინ ლუთერ კინგი ედგა სათავეში. დოქტორ კინგს დღეს მთელი მსოფლიო იცნობს. გლობალიზაციის პირობებში ამერიკული საზოგადოებისათვის იდეალად მიჩნეულმა პირებმა ავტორიტეტის მოხვეჭა ჩვენი პლანეტის ყველა კუთხეში შეძლეს. ერთხელ საქართველოს მაღალმთიანი რეგიონის ღარიბ ბიბლიოთეკაში გახსნილი „ამერიკული კუთხის“ პატარა მოსწავლემ ლუთერ კინგის ცნობილი გამოსვლა – „I have a dream“ – ზეპირადაც კი მომიყვა.  პასტორის წვლილის არაფრად ჩაგდება საშინელი უსამართლობა იქნებოდა, მაგრამ სირცხვილია ისიც, რომ აფროამერიკელთა გათავისუფლების საქმეში გადადგმულ უკანასკნელ დიდ ნაბიჯს ერთადერთ კაცს ვუკავშირებთ. მარტინ ლუთერ კინგს არ შეუქმნია მოძრაობა, მოძრაობამ შექმნა მარტინ ლუთერ კინგი. ერთი ადამიანი, რაც არ უნდა ქარიზმატული იყოს ის, მარტო ვერ განსაზღვრავს კარგად ორგანიზებული სამოქალაქო პროტესტის ბედს. თითოეული აღიარებული ლიდერის მიღმა უამრავი ადამიანის შრომა თუ არა რამდენიმე მოქალაქის განსაკუთრებული მონდომება მაინც დგას.

სავარაუდოდ, ელლა ბეიკერის სახელი სამოქალაქო განათლების ქართულ სასკოლო სახელმძღვანელოებში მოხსენიებულიც კი არ არის. არადა, მის გარეშე სამოქალაქო უფლებებისთვის ბრძოლა, ალბათ, წარმოუდგენელი იქნებოდა. მონად ნამსახურები ბებიის მიერ გაზრდილი ელლა აფროამერიკელთა გათავისუფლებისთვის ბრძოლის ერთ-ერთი აქტიური მონაწილე გახლდათ. მას გამოარჩევდა ის, რომ მხოლოდ რასობრივი საკითხით არ ინტერესდებოდა. ბეიკერს მიაჩნდა, რომ რასობრივი საკითხი ქალთა და მამაკაცთა თანასწორუფლებიანობისა და სოციალური სამართლიანობის ელემენტარული წინაპირობების შექმნის საფუძველზე უნდა გადაწყვეტილიყო. ვირჯინიელი ყველაზე დიდ საქმედ ადგილობრივი თემებისა და სამეზობლოების მობილიზებას მიიჩნევდა. მან მთელი ცხოვრება რიგითი ადამიანების ორგანიზებას, დარაზმვას, მათთვის შესაბამისი ინტელექტუალური რესურსების შექმნას შეალია. ქალი აქტივისტი დაუღალავად ილაშქრებდა იერარქიისა და უსარგებლო ბიუროკრატიის წინააღმდეგ. ყოფილი საგაზეთო რედაქტორი მხარს უჭერდა სამოქალაქო უფლებებისთვის დაწყებული მოძრაობის ქვემოდან მართვის იდეას. შოუს უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულს ეკუთვნის სიტყვები: „ძლიერ ხალხს ძლიერი ლიდერები არ სჭირდებათ“. რაც მთავარია, ბეიკერი უშუალოდ მონაწილეობდა განდის იდეების აშშ-ში განხორციელების მცდელობაში და რასიზმის გამოვლინებებს პირდაპირი, არაძალადობრივი, მასობრივი მოქმედებით უპირისპირდებოდა. 1960-იანი წლებში აფროამერიკელთა ყველა დიდი პოლიტიკური გამოსვლის საძირკველში ელლა ბეიკერის შრომა იყო ჩადებული.

სამოქალაქო უფლებების მოძრაობის ისტორიიდან კიდევ ერთი ქალი შეგვიძლია გავიხსენოთ. დოროთი კოტონი ელლა ბეიკერივით წინააღმდეგობრივი, იდეოლოგიურ დისკუსიებში ჩართული პირი არ ყოფილა. იგი მთელ თავის ენერგიას სამოქალაქო განათლების პროგრამების შემუშავებასა და განხორციელებაში ხარჯავდა. მოგეხსენებათ, რომ გასულ საუკუნეში აშშ-ის სამხრეთში აფროამერიკელთათვის ხმის მიცემის უფლების შეზღუდვას საარჩევნო რეგისტრაციის კანონით ცდილობდნენ. საარჩევნო სიაში აღმოსაჩენად უამრავ ღარიბ, სასკოლო განათლების არმქონე აფროამერიკელს წერა-კითხვის ტესტის ჩაბარება უწევდა. უმრავლესობას ობიექტური მიზეზების გამო გამოცდის დაწერა უძნელდებოდა. შესაბამისად, ისინი გამორიცხულნი იყვნენ საარჩევნო პროცესისგან და მათი პოლიტიკური მნიშვნელობაც უმცირესი გახლდათ. დოროთი კოტონმა კი შეიმუშავა სპეციალური პროგრამა, რომლითაც მონათა გარიყულ შთამომავლებს ჯერ წერა-კითხვას ასწავლიდნენ, შემდეგ ადამიანის უფლებებზე ესაუბრებოდნენ, უზიარებდნენ  გამოცდილებას მშვიდობიანი პროტესტის დაგეგმვისა და წარმართვის შესახებ.  კოტონის პროგრამის საშუალებით ათი ათასამდე ადამიანმა შეძლო საარჩევნო რეგისტრაციის უფლების მოპოვება. ცხადია, პროგრამის მონაწილეები სამოქალაქო უფლებებისთვის ბრძოლის სხვადასხვა ეტაპზეც მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ.

სამწუხაროდ, ისტორიული უსამართლობის წყალობით კიდევ ბევრი ადამიანი დარჩა ლიდერთა მიღმა. მნიშვნლოვანია, რომ ღირსეული აქტივისტვის შრომა ახალ საუკუნეში მაინც არ დავტოვოთ ჩრდილში.

განსაკუთრებული უნარები არ არის  საჭირო, რომ   ბავშვი ვ მიხვდეს, თუ რა კავშირი არსებობს ფულსა და მისი სურვილების დაკმაყოფილებას შორის. ბავშვები ამ აღმოჩენას სკოლაში წასვლამდე აკეთებენ, ზოგჯერ უფრო ადრეც კი – სანამ ათამდე თვლას ისწავლიან. ეს არაა გასაკვირი: ჩვენ არცთუ იშვიათად ვლაპარაკობთ ფულზე მათი თანდასწრებით, იმაზე მეტად, ვიდრე გვგონია. ამას გარდა, ბავშვები ამჩნევენ, რომ მაღაზიაში შეძენილ ნივთებს უბრალოდ კი არ ვიღებთ, ფულს ვიხდით. ამგვარად, უცვლელი „მინდა’’, რომელიც 2-3 წლის ბავშვისგან გვესმის, 4-5 წლისებში „მიყიდეთი’’ იცვლება. ჩვეულებრივ, მშობლებმა არ იციან, ასეთი თხოვნის დროს როგორ მოიქცნენ. ერთი მხრივ, მათ არ უნდათ ბავშვს მოაკლონ რაღაც აუცილებელი, მეორე მხრივ, არ უნდათ გაანებივრონ. ისინი ცდილობენ გამოიჩინონ მშობლიური სიყვარული და მზრუნველობა, მაგრამ ამასთან ერთად, სურთ, რომ ბავშვებს პასუხისმგებლობის გრძნობა გაუჩინონ.

ამ პრობლემის სრულიად ბუნებრივ სიძნელეებს ემატება ზოგიერთი მშობლის არასწორი დამოკიდებულება ფულისადმი. ხან მიიჩნევენ, რომ „ფული ჯერ უნდა გამოიმუშაო, სანამ დახარჯავ’’, რომ „დაზოგილი დოლარი – ეს გამომუშავებული დოლარია’’, განსაკუთრებული დიდსულოვნების წუთებში კი აცხადებენ, რომ სიცოცხლე მეტისმეტად ხანმოკლეა, რომ საკუთარ თავს და ახლობლებს მცირე სიხარული არ უნდა მოვაკლოთ. ეს არათანმიმდევრულობაა. ასეთი მშობლებისთვის ძნელია, არა მხოლოდ შვილისთვის გონივრული გადაწყვეტის გზის შეთავაზება, არამედ მათთვის ქცევის განსაზღვრული ხაზის მიდევნება.

შეიძლება დავიბნეთ შეკითხვების მთელ ზღვაში: „როგორ დავუდოთ ზღვარი ჩვენი შვილების მოთხოვნებს?’’, „როგორ მოვიქცეთ, როცა შვილი რაღაცის ყიდვას გვთხოვს?“, “უნდა მივცეთ თუ არა მას ფული რეგულარულად?“,“რა ასაკიდან ვაძლიოთ ფული?“,“რამდენი მივცეთ’’, “როგორ აღვზარდოთ მასში მომჭირნეობა?’’ და ა.შ. რა თქმა უნდა, კეთილგონიერება გვიკარნახებს გონივრულ პასუხს, მაგრამ ჯერ არ ყოფილა შემთხვევა, რომ ამ საკითხში რომელიმე პოზიციის მხარდაჭერას რაიმე საგრძნობი შედეგი მოეტანოს და ბავშვს ესწავლოს, როგორ მოეპყროს ფულს გონივრულად და პასუხისმგებლობით.

ერთი საქმეა, დაიწეროს მთელი რიგი დამაჯერებელი მითითებები ქაღალდზე და სხვა საქმეა  მათი პრაქტიკაში განხორციელება. ჩვენ ვიცნობთ არც თუ ცოტა ადამიანს, ვინც მოზრდილობაში სრულიადაც არ იცავს იმ პრინციპებს, რის ჩანერგვასაც მშობლები მათთვის ბავშვობაში ცდილობდნენ.

მაგალითად რიჩარდ ბ.-ს ყველაფერი ჰქონდა, რაც ბავშვმა შეიძლება ბავშვობაში ინატროს – ჰქონდა ბევრი ფული და ადვილად ხარჯავდა მას სათამაშოებზე, რომელთაც იქვე ივიწყებდა. ამის მიუხედავად, იგი სოლიდური, პატიოსანი და პასუხისმგებლიანი ადამიანი გახდა. რობერტ რ. კი, რომელსაც ნაკლებად ანებივრებდნენ, უკვე მოწიფულობაში ემჩნეოდა ბავშვური ფუქსავატობა და ამასთან ერთად იყო ძუნწი, ეგოისტი, მუდამ განიცდიდა ფულის ნაკლებობას. მე ასევე მინახავს ყველაზე გონივრული წესით აღზრდილი ბავშვები: ზოგი მათგანი სერიოზულ და სოლიდურ ადამიანად გაიზარდა, სხვებმა კი პირიქით, არ იცოდნენ ელემენტარული ყაირათი.

შევაჯამოთ – ბავშვები შეიძლება ერთნაირ პირობებში იზრდებოდნენ, მაგრამ ფულისადმი დამოკიდებულებაში განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან.  ერთი თადარიგიანი, მეორე კი მუდმივად გაკოტრების ზღვარზე იყოს, თუმცა ათჯერ უფრო მეტს გამოიმუშავებდეს. ამის მიზეზი ის არის, რომ ფულის მოხმარების ხელოვნება გამოხატავს ჩვენს ცოდნას, როგორ ვაკონტროლოთ საკუთარი სურვილები.

ეკონომიური იქნება ადამიანი თუ ძუნწი, ნებისმიერ შემთხვევაში, მას დაკმაყოფილებული უნდა ჰქონდეს ყველაზე აუცილებელი საჭიროებები. ძუნწი ადამიანი დღეს სიამოვნებას იკლებს, ხვალ კი მფლანგველია.

ფული მხოლოდ სურვილების დაკმაყოფილების საშუალებაა და რადგან ეს ასეა, იმას, ვინც მას ხარჯავს,  ეს უნდა გაიაზროს კიდეც.

მაგალითად,  ვაჟს რაღაც მომენტში შეიძლება ძალიან მოუნდეს სათამაშო ამწეს ყიდვა. ჩვენ გვესმის, რომ მას უნდა სათამაშო, მაგრამ ამწე მას უკვე აქვს და ბავშვს იმ წამს ეკარგება ინტერესი. რაშია საქმე? ჩვენ ხშირად ვერ ვამჩნევთ იმას, რომ სათამაშოს მიმზიდველობა არასდროსაა ბავშვის სურვილის ნამდვილი, ძირითადი მიზეზი, ჰქონდეს იგი. მიმზიდველი სათამაშო ეძლევა მას, როგორც ჩვენი სიყვარულის სიმბოლო. ამგვარად ბავშვი ჩვენ, უფროსებს გვაყენებს ისეთ მდგომარეობაში, თითქოს ჩვენი სიყვარული და სიკეთე ნაყიდი იყოს. თუმცა სხვა სიტუაციაში იგივე კეთილი დამოკიდებულება შეიძლება სულ სხვაგვარად გამოიხატოს.

შევაჯამოთ – ჩვენ თავად ვასწავლით ბავშვს სურვილების დასაკმაყოფილებლად ფულის გამოყენებას.

მოვიყვანთ კიდევ ერთ მაგალითს: ქალები ყოველთვის მხოლოდ იმიტომ როდი ყიდულობენ ახალ ნივთებს, რომ სჭირდებათ, არამედ რათა კმაყოფილება მიიღონ, გაიხარონ და შეიძინონ რწმენა (არიან ადამიანები, რომლებიც შესაძლებლობის არაადეკვატურად ანდა კრედიტით ყიდულობენ). თავისთავად ამაში საძრახისი არაფერია, მაგრამ ხშირად ამ ქცევის ქვეშ იმალება სხვა რაღაც. ეს ადამიანები შიშობენ, რომ მათ გარშემომყოფნი დაძრახავენ და იტანჯებიან დანაშაულის კომპლექსით, რომ მათ დიდი მოთხოვნები აქვთ.

ავადმყოფი ადამიანი, როგორც წესი, უფრო მეტ ფულს ხარჯავს, სიცოცხლე მას ძვირი უჯდება. ასევე ძვირი უჯდება სიცოცხლე იმას, ვისაც არ შეუძლია საკუთარ თავში გარკვევა და უფრო იაფი იმას, ვისაც გაცნობიერებული აქვს საკუთარი თავი. ეკონომიურობა ნიშნავს არა ფულის გაღმერთებას, არამედ ფსიქოლოგიურ სიმწიფეს.

აი, რატომ უნდა ვასწავლოთ ბავშვს ფულის სწორად გამოყენება. ამ პრობლემას სერიოზულად უნდა მივუდგეთ. შეიძლება სხვადასხვაგვარად ვუპასუხოთ ფულთან დაკავშირებულ შეკითხვებს, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანია ჩვენი ძალების კონცენტრირება ბავშვის ფსიქოლოგიური სიმწიფის განვითარების მიმართ. მივცეთ მას დრო, თავად შეაფასოს თავისი უამრავი და მათ შორის ყველაზე აუცილებელი და ჯანსაღი სურვილის დაკმაყოფილების შესაძლებლობა. თუ დავიცავთ ოქროს შუალედს როგორც ფსიქოლოგიური, ასევე მატერიალური თვალსაზრისით, ცხოვრება უფრო იაფი დაჯდება. მოზრდილ, გაწონასწორებულ ადამიანს უნარი აქვს ბევრ რამეზე უარი უთხრას საკუთარ თავს, შეუძლია გადაავადოს თავისი სურვილები, წავიდეს კომპრომისზე და ამასთან, აბსოლუტურად კმაყოფილი იყოს ცხოვრებით.

შვილების ლიდერებად აღსაზრდელად მშობლები სხვადასხვა მეთოდს მიმართავენ. თუმცა, არსებობს უნიკალური და მარტივი ფორმულები იმისათვის, რომ ბავშვებმა თავი  ბედნიერად და ფსიქოლოგიურად ჯანსაღად იგრძნონ.

იყავი საინტერესო – როგორც კი თქვენ თვითონ შეწყვეტთ განვითარებას, ბავშვი დაუყოვნებლივ დაკარგავს ინტერეს თქვენს მიმართ. ამ თვალსაზრისით, ბავშვებისათვის უფროსები არიან საუკეთესო პედაგოგები და მოტივატორები. ამიტომ ვეცადოთ, დაუზარელად ვუპასუხოთ ბავშვებს მათთვაის საინტერესო ყველა კითხვაზე, ერთად შევიცნოთ სამყარო, გავაძლიეროთ ჩვენი ცოდნა, ერთად ჩავერთოთ დისკუსიაში. თქვენ უნდა იყოთ ბავშვისთვს  ავტორიტეტი, განსაკუთრებით მისთვის რთულ – მოზარდობის ასაკში.

რა არის საფრთხილო გარდამავალ ასაკში? მოზარდებს იზიდავენ ავტორიტეტები და თუ ასეთებს სახლში ვერ იპოვიან, სხვაგან დაიწყებენ ძებნას. ავტორიტეტი არ უნდა დავიმსახუროთ დასჯით, სიმკაცრით, არამედ ბავშვებთან კომუნიკაციით, გულწრფელობით, ღიაობით, უპირობო სიყვარულითა და სანდო, მათთვის უსაფრთხო სივრცის ფორმირებით. თუ ბავშვის თვალში მშობლის ავტორიტეტი დაეცა, ის უბრალოდ „მიატოვებს“ ოჯახს.

გახდით ინფორმაციის წყარო – ბავშვებს სჭირდებათ ახალი ინფორმაცია. ამიტომაც აინტერესებთ ლეპტოპები, სმარტფონები. მშობლებსაც უხარიათ – გაჯეტები მნიშვნელოვნად უმარტივებენ მშობლებს ცხოვრებას, ბავშვები აღარ საჭიროებენ მათ ყურადღებას. თუმცა, უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვები სწრაფად ხდებიან ტექნიკაზე დამოკიდებულები. მათთვის ამ არხებიდან ინფორმაციის მიღება გამარტივებულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ ცოდნის ღირებულებაც ნომინალურია. გაჯეტებზე დამოკიდებული ბავშწვებისთვის სამყარო ვიწროვდება. თანაც, ეს ვირტუალური, რეალობას მოწყვეტილი სამყაროა.

ინფორმაციაზე ზედმეტი ხელმისაწვდომობა კლავს ბავშის ინტერესს. გავიხსენოთ, რაში მდგომარეობდა ცოდნის ღირებულება ასი წლის წინათ? ინფორმაციის მიღება მარტივი არ ტიყო. ინფორმაციაის მისაღებად საჭირო იყო მისი მოძიება, მუშაობა, ბიბლიოთეკაში სიარული, მოცულობითი ლიტერატურის გაცნობა, კვლევა, გააზრება. ახლა კი საკმარისია ბავშვმა მაუსზე ორჯერ დააწკაპუნოს თითი და ყველანაირ ინფორმაციის მიიღებს.

მცირე ძალისხმევისა და რესურსების ხარჯვით ბავშვი ეჩვევა იმას, რომ სამყარო მარტივად აწვდის ინფორმაციას. აის ხდება მომხმარებლური სისტემის ნაწილი. თუ ინფორმაციაზე ან ტავის რაიმე მოთხოვნაზე უარს მიიღებს, მისი ენერგია აგრესიად გარდაიქმნება, რაც მოზარდებში მშობლებთან კონფლიქტის მიზეზი ხდება. ამიტომ უფროსი თაობა და არა პლანშეტი უნდა იქცეს ბავშვისათვის ახლისა და საინტერესოს წყაროდ. გაუფართოვეთ ბავშვს ცნობიერება პირდაპირი კონტაქტებით, პირდაპირი შეხებით. ეს ჩამოუყალიბებს კომუნიკაციის უნარებს. ასწავლის სამყაროსთან უნისონში მოქმედებას.

ემოციური ინტელექტის განვითარება – მაშინაც კი, როდესაც ბავშვი პატარაა, საჭიროა ვასწავლოთ საკუთარი სურვილების და მოთხოვნების სიტყვიერად გამოხატვა, გამოთქმა. სკოლამდელი ასაკის ბავშვს აუცილებლად უნდა ვესაუბროთ ემოციებზე, მოვეხმაროთ გრძნობების და განცდების გამოხატვაში, მაგალითად, ბავშვმა უნდა თქვას: „სევდიანი ვარ“, „მშია“, „დავიღალე“, „ბედნიერი ვარ“.  თუ ბავშვი თამაშის დროს დაეცემა, ნუ იჩქარებთ მის გულში ჩახუტებას. აცალეთ გამოხატოს რას გრძნობს, თქვას რა ეტკინა. ეს მის პატარა ცხოვრებაში წაქცევა დიდი მოვლენაა. ასე თქვენ კომუნიკაციას ასწავლით.

ისწავლეთ იგრძნოთ ბავშვთან ერთად. არ არის საკმარისი მულტფილმების ჩართვა, მულტფილმი ერთად უნდა ნახოთ. დააკვირდი ბავშვს, მონაწილეობა მიიღე სიუჟეტის განცდის პროცესში. რამდენიმე ხანში შეგიძლიათ დაუბრუნდეთ დისკუსიას, შეისწავლოთ ბავშვის ემოციური რესურსი. გაუზიარეთ თქვენი გამოცდილებაა: „მე შემეშინდა, როდესაც ბავშვობაში პირველად ვნახე ეს მულტფილმი“.

ბავშვისათვის ემოციების გამოხატვის სწავლება მშობლის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა. ყველა სევდას, რომელიც ბავშვობიდან მოგვყვება, საძირკველი ეყრება უუნარობაში გამოვხატოთ რას ვგრძნობთ და რა გვინდა. შეიძლება უსიამოვნო აღმოჩენა გავაკეთოთ: ყველაფერი ვერ მიიღწევა მანიპულირების საშუალებით და ეს იწვევს უსუსურობის განცდას, მსხვერპლის ცნობიერების ფორმირებას („ჩემი არავის ესმის“, „მთელი სამყარო ჩემ წინააღმდეგაა“).

ჩვენ ხშირად გვგონია, რომ მთავარია ბავშვი მშიერ-მწყურვალი და ჩაცმულ-დახურული იყოს, რომ ასეთი ბავშვი ბედნიერია. ეს ანაქრონიზმია. უნდა შევწყვიტოთ მხოლოდ სხეულის უსაფრთხოების და კომფორტის სისტემაში ცხოვრება. სულიერ სენსორული სფეროს უგულებელყოფას იქამდე მივყავართ, რომ მოზარდს აღარ ესმის, ვინ არის ის და რა არის მისთვის საინტერესო.

ამ დროს მშობლები ფსიქოლოგებთან გარბიან, ყველაფერი კი იმის გამო ხდება, რომ თავის დროზე ბავშვს არავინ მოუსმინა, არ მისცა გრძნობების გამოხატვის საშუალება, არ დაინტერესდა მისი აზრით, არ მიეცა გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობა. მშობლებს უნდა, რომ ბავშვი მოულოდნელად და უმტკივნეულად გახდეს ზრდასრული და ჯადოსნური წესით ისწავლოს ყველა სიკეთე, მაგრამ თუ ამაში შრომა არ ჩაიდო, ასე არ ხდება.

ნურაფრით ჩაანაცვლებთ სულიერებას – თანამედროვე მშობლები ბავშვებთან დროს არ ატარებენ და ამის კომპენსირებას ცდილობენ მატერიალურ ნივთების ჩუქებით: ახალი ბოტასებით, ტაბლეტებით, სათამაშოებით. ბავშვისათვის ასეთი ურთიერთობა ნორმად იქცევა. მას შემდეგ, რაც ბავშვი იმას ვეღარ იღებს, რაც უნდოდა და ასეთ ფორმატს უკვე ჩვეულია, ფიქრობს: „მე მშობლებს აღარ ვუყვარვარ“. ნუ ჩაანაცვლებთ სულიერებას მატერიალურ ნივთეს. გამიჯნეთ ერთმანეთისგან გრძნობები და მატერიალური საჭიროებები.

არც ის არის აუციწლებელი, რომ 24 საათი ბავშვშვთან ერთად ატაროთ. მნიშვნელოვანია, რომ მან ყოველდღიურად იგრძნოს ყურადღება, თუნდაც მცირედი დოზით. შეიძლება ეს დღეში ერთი, მაგრამ მშვენიერი საათი იყოს.

მოუსმინეთ ბავშვს – ყველა ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ მას მოუსმენენ და გაუგებენ. მაშინაც კი, თუ ოჯახში შვიდი შვილია, ყველას უნდა ჰქონდეს დრო დედასთან პირადი კომუნიკაციისთვის, კვირაში მინიმუმ საათი. ეს არის დრო, როდესაც დედა მხოლოდ მასზეა მომართული და ბავშვი მთლიანად ფლობს მის ყურადღებას. უწოდეთ ამ დღეს „დედის დღე“ ან „დედის საათი“ (მამის). ასე ბავშვი ცხოვრების დაგეგმვას სწავლობს: „შემიძლია ამ დროს ყველაფერი ვუთხრა მშობლებს და რჩევაც მივიღო“. ეს ტრადიცია მოზარდობის ასაკშიც უნდა გაგრძელდეს.

არ უნდა ესაუბროთ ბავშვს თქვენი საქმეების კეთების პარალელურად: სამზარეულოში, დასუფთავების, დაუთოვების, კომპიუტერის ყურების დროს. ამ შემთხვევაში, თქვენს შვილთან ზუგშექცევით დგახარათ/ზიხართ, რაც ირიბად ნიშნავს, რომ მისი პრობლემები თქვენთვის მეორე პლანზეა. საუბრის დროს სასურველია ერთმანეთის პირისპირ იყოთ, არ ელაპარაკოთ „ზემოდან-ქვემოთ“. რაც არ უნდა მოხდეს, მხედველობითი კონტაქტი „თვალიდან-თვალში“ უზრუნველყოფს საანდოობას.

ყველაფერს, რასაც გრძნობთ მის მიმართ, პირველი პირით დააფიქსირეთ: „მე ვწუხვარ, რომ შენ ავად ხარ“, არ უთხრათ: „შე საბრალო, უბედურო ავადმყოფო“, რადგან ასეთი მიმართვით ბავშვი შექმნილი სიტუაციიდან სარგებელის მიღების შესაძლებლობას ხედავს.

არ უთხრათ „შენ ცუდი ხარ“, უთხარით: „შენმა საქციელმა გული დაწყვიტა არა მხოლოდ მასწავლებელს, არამედ მეც“. უთხარით: „ეს არის აზრს მოკლებული სიტყვები“ და არ უთხრათ: „რა სისულელეს ლაპარაკობ“. შეაფასეთ ბავშვის ქმედება და არა თავად ბავშვი. ყველა ადამიანს აქვს უფლება დაუშვას შეცდომები, მოიპოვოს გამოცდილება. ბედნიერი ბავშვის ამოცნობა შეიძლება იმით, თუ როგორ უშიშრად უშვებს შეცდომებს, ეძებს მათი გამოსწორების ვარიანტებს და გზებს ენთუზიაზმითა და ცნობისმოყვარეობით, შიშის გარეშე, რომ დასცინიან ან დაამცირებენ. ამ პრობლემების მოგვარება კი მხოლოდ უფროსების გულისხმიერი თანადგომით შეიძლება.

მაგალითად, ფინეთის პედაგოგები, როდესაც ხედავენ, რომ ბავშმა რაღაც შეცდომა დაუშვა, ამობობენ: „რა მშვენიერი შეცდომაა“. შეცდომაც გამოცდილებაა.

სიტყვა არ გატეხოთ – ბავშვის ცემა რომ არ შეიძლება, ეს ყველა ნორმალურმა ადამიანმა იცის, მაგრამ თუ ბავშვს ტყუილად ემუქრები, მუქარა თავის ძალას კარგავს. თუ ჩარჩოები განსაზღვრეთ, ეცადეთ, ბავშვი ამ ჩარჩოებიდან არ გამოვიდეს. ერთხელ თქვით და მეორე ჯერზე – გააკეთეთ.

უბრალოდ გიყვარდეთ – ნუ გეყვარებათ ბავშვი იმის გამო, რომ ის ინტელექტუალური, კულტურული, ჭკვიანი და აქედან გამომდინარე, კომფორტული შვილია. ასეთი მიდგომა ბავშვის მიმართ აყალიბებს სამყაროს ნევროტულ აღქმას, დაბალ თვითშეფასებას. ბავშვი სულ ფიქრობს: „ვიმსახურებ კი სიყვარულს/კანფეტს/მაღალ ხელფასს?“ საბოლოოდ, ეს იწვევს არასრულფასოვნების კომპლექსს და სხვადასხვა პრობლემას.

„ბაზალეთისა ტბის ძირას

ოქროს აკვანი არისო

და მის გარშემო წყლის ქვეშე

უცხო წალკოტი ყვავისო“.

შეიცვალა დრო, ეპოქა, სამყარო… ახალმა ტექნოლოგიებმა და ციფრულმა რეალობამ ცხოვრებისა და არსებობის პარამეტრებიც კი ხელახლა დააფორმატა, მაგრამ თანამედროვე ადამიანი მაინც თავის ერთგანზომილებიანობას ებღაუჭება და ხელიდან არ უშვებს „გაცვეთილ სამყაროს“. განათლების სისტემაში მხოლოდ პროგრამები კი არ არის შინაარსობრივად შესაცვლელი, არამედ სწავლების ფორმებიც, რომლებიც უკვე ისეთი მოსაწყენი გახდა, რომ მალე სკოლებსა თუ უნივერსიტეტებში მოსწავლეებსა და სტუდენტებს მერხებთან სხდომა ძალიან გაუჭირდებათ.

ცოდნა მხოლოდ მასწავლებლის ან პროფესორის „საკუთრება“ აღარ არის… რამდენი მოსწავლე მინახავს, მასწავლებელს რომ „გუგლით“ „ჭრის“. მომავალში ეს მოსწავლეებისთვის კიდევ უფრო სახალისო გახდება. თუ, ტრადიციულად, ბავშვისთვის ცოდნის ერთადერთი წყარო მასწავლებელი იყო, დღეს სხვაგვარადაა. აღარავის სჭირდება მასწავლებლის მიერ წიგნის მიხედვით მოყოლილი ცოდნა, არც მასალის გაზუთხვა მიიჩნევა ცოდნის მიღებად, თუ ამ პროცესს თან არ ახლავს გაცნობიერება-გააზრება და რეფლექსია (რაც სკოლებში ნაკლებადაა). ამავე დროს, სწავლება, თუ პრობლემური არ არის და არ უკავშირდება ბავშვის კითხვებს, ინტერესს ნაკლებად აღძრავს. მოსწავლე შესაძლოა სანიმუშო და ბეჯითი იყოს, მაგრამ ცხოვრებაში ელემენტარული გადაწყვეტილების მიღება არ შეეძლოს.

სწავლების სულ უფრო მეტი კავშირი ცხოვრებასთან – თანამედროვე სამყაროს გამოწვევაა. აზროვნების შეცვლილი პარადიგმა: ცოდნის დაგროვებიდან ცოდნის გამოყენებამდე, – კეთებით და მოქმედებით სწავლებას მოითხოვს. ცოდნის მიღება თავგადასავალია. ახალი ცოდნა ცვლის ჩვენს დამოკიდებულებებს და, შესაბამისად, ამბებს.

ჩვენი სახელმძღვანელოების შინაარსი რომ დროსთან შეუსაბამოა, ეს უკვე აღარ წარმოადგენს სიახლეს. ცხოვრებაა უკვე ახალ ეპოქასთან შეუსაბამო. ტექნოლოგიებისა და ციფრული სამყარო სრულიად ცვლის რეალობასაც და რეალობის აღქმასაც.

ამასწინათ ფეისბუკზე მწერალი ოთარ ჯირკვალიშვილი ჩიოდა:

არც ლექსის ავტორს „ვერჩი“ და არც თავად ლექსს, რომელიც, თავის მხრივ, გალექსილი მითია – იმას ვამბობ, რომ ამ ტიპის ნაწარმოებების კრიტიკული გააზრების გარეშე სწავლებით ახალ თაობას მოლოდინისა და უმოქმედობისკენ ვუბიძგებთ. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ ეს გალექსილი მითი ბევრ ბავშვს ჰორორად ექცა.

არ დამეზარა და სტუდენტებს ვკითხე, რა შთაბეჭდილება გამოჰყვათ ამ ლექსისგან. ბევრმა მიპასუხა, რომ ბაზალეთის ტბის შიში გაუჩნდათ – ეგონათ, მის ფსკერზე მართლა ცხოვრობდა ვიღაც. ეს შიში ზემომოყვანილ პოსტშიც ჩანს. მართლაც, რა უნდა უთხრას პირველკლასელ შვილს მშობელმა, როცა ბავშვს აწუხებს ტბის ძირას აკვანში მწოლიარე ბავშვის ბედი?  „ეს ხომ მითია, მეტაფორა“, – იტყვით თქვენ და მართალიც იქნებით, მაგრამ მოდით და აუხსენით ბავშვს, რომ რომ სინამდვილეში ასე კი არ არის…. და ავტორს იმის თქმა სურდა, რომ… მაინც რისი თქმა სურდა ავტორს? რომ ერი გამუდმებით მხსნელის მოლოდინში უნდა იყოს, რომ მოვა ის, „ვისი სახელიც არ ითქმის“ და ვისაც „დღე და ღამ ნატრულობს ჩუმის ნატვრითა ქართველი“… მანამდე კი… მანამდე სუფრაზე „3 ჩ“-ს სადღეგრძელო ვსვათ. ხომ იცით, რასაც ნიშნავს „3 ჩ“? – დიახ, დიახ… „ჩვენს ჩუმ ჩანაფიქრს“… გვიყვარს „ჩუმი ჩანაფიქრები“, აბა, ღმერთი ხომ არ გაგვიწყრება და მათ ასრულებას ხომ არ დავიწყებთ? ის მეორე სადღეგრძელო გახსოვთ? „ჩვენს ნეტას“ გაუმარჯოსო! ესეც „3 ჩ“-ს ციკლიდანაა. ოცნებები და ჩანაფიქრები თუ ავისრულეთ, რამდენ სადღეგრძელოს დავკარგავთ სუფრაზე? განა ყველა ოცნების ახდენა შეიძლება? ხომ უნდა იყოს რაღაც ხელუხლებელი და მიუღწეველი? ოცნებების ასრულებით ხომ ცხოვრებას აზრი დაეკარგება?

„აწმყო თუ არა გვწყალობს, მომავალი ჩვენია“.  ჩვენია, აბა, ვისი იქნება? წარსული და ტკბილი მოგონებებიც ჩვენია, მომავალიც… და დიდი ამბავი, ორი დროის მფლობელებს თუ აწმყო დაგვეკარგება. აწმყო ხომ დროც კი არ არის… ჰოდა, ვართ ასე… აწმყოდაკარგულები, მომავლის იმედით… სამაგიეროდ, სანუგეშოდ ყოველთვის შეგვიძლია გავიხსენოთ, რომ ბაზალეთის ტბის ძირას ოქროს აკვანია და რომ ერთხელაც გამოჩნდება გმირი, რომელიც იმ აკვნიდან მხსნელს ამოიყვანს… აი, მაშინ კი გვეშველება!

ამ ლექსით გამოხატული იდეა ილიას ეპოქისთვის ბუნებრივიც იყო, მაგრამ რამდენად სჭირდება ქართულ ცნობიერებას ამ მითის თანამედროვეობაში გამყარება? არადა, ტექსტებს იმაზე მეტი ძალა აქვს, ვიდრე წარმოგვიდგენია. ეს უკვე მითი არ არის, დაწყევლილი პროგრამაა – უმოქმედობისა და ცრუ მოლოდინისა. ავტორის მთელი ცხოვრება და შემოქმედება უმოქმედობის დაძლევისკენ იყო მიმართული და რა მივიღეთ? ლუარსაბ თათქარიძე გაიხსენეთ და სარკის მეტაფორა.

იქნებ ახალი მითების შექმნის დროა? ან იქნებ ერთი კომპიუტერული თამაშით ეს მითიც დაგვეძლია? მაგალითად, როგორ ამოჰყავს გმირს მხსნელი ბაზალეთის ტბიდან და როგორ გაბრწყინდება ივერია. ის ბავშვიც გაიხარებდა, მამას რომ ეხვეწება: „ამოვიყვანოთ, ცოდოაო“ და ის მამაც, შეწუხებული რომ კითხულობდა: რა ვქნა, როგორ ავუხსნაო?

ერთხელ ვთქვი, „გოდოს მოლოდინს“ ახალი გაგრძელება მოუხდება მეთქი, მაგალითად, ბოლოს და ბოლოს, რომ გამოჩნდეს გოდო… და ამ ვერსიამ ბევრი „შეაშფოთა“: გოდოს გამოჩენა როგორ შეიძლებო?!

და რატომ არ შეიძლება?

ტარიელ ჭანტურიას ლექსი გამახსენდა:

„გოდოს გოდო, გოდოს გოდო

გოდოს გოდო გადაება,

და მოუსვლელ გოდოებად

იქცა საზოგადოება!“

მე თავს ვერ ვინუგეშებ ილუზიით, რომ „აწმყო თუ არა გვწყალობს, მომავალი ჩვენია“.

მხოლოდ მოქმედებას შეუძლია უმოქმედობის დამარცხება.

ცოდნა უნდა იქცეს მოქმედებად და სკოლა უნდა შეესაბამებოდეს თანამედროვეობის მოთხოვნებს!

ფრანგული ვაზის ჯიშები და ფრანგული ღვინო მთელ მსოფლიოშია ცნობილი. არაერთი საუკუნეა, ეს ქვეყანა მოწინავედ მიიჩნევა მეღვინეობის დარგში და დამსახურებულადაც. საფრანგეთის მეღვინეობით განთქმული რეგიონები და აქაური უნიკალური ღვინოები მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში უყვართ.

ელზასი საფრანგეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, რაინის ველზე მდებარე მხარეა, რომელიც თეთრი ღვინოებითაა ცნობილი. ამ ღვინოების დასამზადებლად იყენებენ მუსკატს, რისლინგს, ნაცრისფერ პინოს, შილვანერს. ელზასის 90-ზე მეტი თვალწარმტაც სოფელში ზვრები ტერასებადაა გაშენებული. აქ წარმოებული ღვინოები გამოირჩევა არომატით და მრავალფეროვნებით – მსუბუქიდან სრულამდე. ელზასი აწარმოებს ტკბილ ღვინოებსაც გვიან შემოსული ყურძნისგან. წითელი ღვინოები იშვიათია. მათი უმრავლესობა შავი პინოსგან მზადდება.

ლუარის მხარეში უმთავრესად იწარმოება შესანიშნავი თეთრი, მშრალი ცინცხალი და დელიკატური ღვინოები. დომინირებს შენინ ბლანი. საკმაოდაა სოვინიონიც. წითლებიდან ყველაზე გავრცელებული ჯიშებია გამეი და კაბერნე ფრანი. კლიმატისა და ნიადაგის მრავალფეროვნებას, რომელიც ღვინოების პალიტრაზე აისახება, გვთავაზობს მეღვინეობის ოთხი დიდი რეგიონი: ნანტი, ანჟუ, სომურუა და ტურენი.

შამპანის რეგიონი პარიზიდან 75 მილზე მდებარეობს. აქ მდებარე 300-ზე მეტ სოფელში აწარმოებენ მსოფლიოში ყველზე ცნობილ შუშხუნა ღვინოებს. მხოლოდ აქ წარმოებული ღვინოები შეიძლება სამართლიანად იწოდებოდეს შამპანურად. კლიმატური პირობების – რბილი ზამთრისა და ცარციანი ნიადაგის წყალობით შამპანში გაზრდილი პინო ნუარი და შარდონე შესანიშნავ ღვინოებს იძლევა.

კაბერნე სოვინიონი მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული და ცნობილი ყურძნის ჯიშია. ასამბლაჟისას აკომპანირებს მერლოსთან, კაბერნე ფრანთან, მალბეკთან. გამოირჩევა დაძველების შესანიშნავი პოტენციალით. მუხის კასრებში დაძველებისას გამოირჩევა ტანინების კონცენტრაციით და აქვს ღრმა სტრუქტურა.

წითელი ყურძნის ჯიში პინო ნუარი კაბერნე სოვინიონის ეკვივალენტურია. იძლევა სავსე, მძიმესხეულიან ღვინოებს, წითელი, ლალისფერი, ზოგჯერ ყავისფერში გადასული ტონალობით. მომწიფებისა და მჟავიანობის წყალობით დიდხანს ინახება.

არვინი ვალეს მხარეში მოჰყავთ. ეს ვაზის ძველი ჯიშია, რომელიც გვიანი მომწიფების შედეგად საუკეთესო ნაყოფს იძლევა. მისგან დამზადებული ღვინო ძალიან სასიამოვნო დასალევია. გამოირჩევა გრეიპფრუტისა და ლიმნის არომატით. არვინისგან მიღებული თეთრი ღვინოები ხანგრძლივი დაძველების შედეგად საუკეთესოდაა მიჩნეული.

შარდონე მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული თეთრი ყურძნის ჯიშია, რომლისგანაც სხვადასხვანაირი ღვინო მზადდება. ვაზი ძლიერია და გამძლე. იზრდება შამპანის რეგიონში, ელზასში, შვეიცარიაში გერმანიაში, საქართველოში, არგენტინაში და სხვა.

თეთრი ღვინო ან შამპანური, ბლან დე ნუარი, იწარმოება წითელი ყურძნისგან და ღვინდება მარცვლის კანის გარეშე (წითელი ყურძნის ჯიშების უმეტესობის მღებავი ნივთიერება კანშია, რბილობი კი უფერულია).

ბოჟოლე მსუბუქი, წითელი, ახალგაზრდული ღვინოა, რომელიც გამოირჩევა ხილისა და ყვავილების არომატით.

მუსკატი მშრალი, თეთრი ღვინოა ალკოჰოლის დაბალი შემცველობით, ბრეტონიდან, ჩრდილო-აღმოსავლეთი საფრანგეთიდან. ჩვეულებრივ, სვამენ ახალგაზრდას, ზღვის პროდუქტებთან ერთად. აქვს კარგად გამოხატული არომატი.

მეტად მრავალფეროვანი თეთრი საღვინე ყურძენია შენინ ბლანი, რომელიც მსოფლიოს მრავალ რეგიონშია გავრცელებული. საფრანგეთის ლუარის ყველაზე ცნობილი ღვინოები ამ ყურძნისგან მზადდება. ყურძენი მაღალი მჟავიანობით გამოირჩევა; მისგან შეიძლება დადგეს მშრალი ან ზომიერად ტკბილი ღვინო. საუკეთესო ფრანგული შენინ ბლანი დაძველების კარგი პოტენციალით გამოირჩევა.

პინო ბლანის ორი ჯიშია ცნობილი – პინო ბლანი და პინო შარდონე. პირველი პინო გრისგან წარმოდგება. ის იძლევა მდიდარ, ძალიან შაქრიან წვენს. მეორე ახლოსაა შარდონესთან. მოჰყავთ გერმანიაში, საფრანგეთში, ავსტრიასა და საქართველოში.

მომავალი სასწავლო წლიდან სკოლებში ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა (დაწყებითი საფეხურისთვის) დაინერგება. სექტემბრიდან მესამე-მეოთხე კლასებში ახალი საგანი – „მე და საზოგადოება“ შემოდის.

ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტის კურიკულუმის განვითარების ექსპერტი ნიკოლოზ სილაგაძე  ახალი საგნის სტანდარტსა და წლიურ გეგმაზე, პროცესის ხელშემწყობ აქტივობებსა და გასათვალისწინებელ რისკებზე გვესაუბრა:

– ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვა ხანგრძლივი და მრავალწახნაგოვანი პროცესია. ამ პროცესში სისტემურ,  სასკოლო და საკლასო ოთახის დონეზე სხვადასხვა პრობლემა იკვეთება, თუმცა მთავარ გამოწვევად პოზიტიური სასწავლო გარემოს შექმნა რჩება. სპეციალისტები ხშირად აღნიშნავენ, რომ სკოლის სისტემა XIX საუკუნიდან მომდინარეობს, მასწავლებლები XX  საუკუნიდან მოდიან, მოსწავლეებს კი შეძენილი ცოდნა XXI საუკუნისთვის სჭირდებათ. აქედან გამომდინარე, ისეთი გარემოს ჩამოყალიბება, რომელშიც მოსწავლეებს, მასწავლებლებს, სკოლის ადმინისტრაციისა და განათლების სამინისტროს წარმომადგენლებს გუნდური სულისკვეთება, მხარდაჭერაზე ორიენტირებული თანამშრომლობა და ერთმანეთის ნდობა ექნებათ, იოლი არ არის, თუმცა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია და ამ მხრივ ძალისხმევა არ უნდა დავიშუროთ. თუ სკოლაში XIX  საუკუნისთვის დამახასიათებელი ტოტალიტარული პრინციპები მეფობს და  წამყვანი გარე მოტივაციის განმაპირობებელი ფაქტორებია (ნიშანი, გამოცდა, კარიერული წინსვლა, დოკუმენტების აღრიცხვა და სხვა), ძნელი წარმოსადგენია, მოსწავლეებმა გაითავისონ ის ჰუმანური და დემოკრატიული პრინციპები, რომლებსაც „მე და საზოგადოება“ და ყველა სხვა სასკოლო საგანი გვთავაზობს. ახალი სასწავლო გეგმის, ისევე როგორც საგან „მე და საზოგადოების“ მთავარი მისია სწორედ სასკოლო კლიმატის გარდაქმნაა.  თუ ამ მხრივ სწორი პრიორიტეტები გვექნება, განათლების სისტემაში არსებული სხვა პრობლემებიც შედარებით უმტკივნეულოდ გადაიჭრება.

– რა ძირითად პრინციპებს ეფუძნება ახალი თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა?

– მოსწავლეზე ორიენტირება იყო და რჩება ეროვნული სასწავლო გეგმის მთავარ პრინციპად. ახალ სასწავლო გეგმაში ხაზგასმულია სწავლა-სწავლების პრინციპები, რომელთა გაუთვალისწინებლად მოსწავლის ინტერესებსა და შესაძლებლობებზე ორიენტირება ვერაფრით მოხერხდება. ეს პრინციპები ყურადღებას ამახვილებს ისეთ ცნებებზე, როგორებიცაა ცოდნის კონსტრუირება, მოსწავლის წინარე ცოდნა, აქტიური სწავლა, პირობისეული ცოდნა, ცოდნათა ორგანიზება, სწავლის სწავლა და სხვა. სასწავლო პროცესში სწორედ ამ ცნებებზე ორიენტირება გვაძლევს შესაძლებლობას, აქცენტი დავსვათ მოსწავლის ინდივიდუალურ წინსვლასა და მისი შემოქმედებითი პოტენციალის გამოვლენაზე. მეორე პრიორიტეტული ამოცანაა სასკოლო კურიკულუმების განვითარება. ახალი სასწავლო გეგმა ორ ნაწილად იყოფა: სტანდარტად და წლიურ პროგრამად. სტანდარტი ყველასათვის სავალდებულო მოთხოვნებს მოიცავს, წლიური პროგრამა კი სარეკომენდაციო ხასიათისაა და ამ მოთხოვნების რეალიზების ერთ-ერთ გზას აჩვენებს. ამ გზას იმდენი ალტერნატივა შეიძლება ჰქონდეს, რამდენიც სკოლა და მასწავლებელია. ჩვენი სურვილია, ეროვნულ სასწავლო გეგმაზე დაყრდნობით ყველა სკოლამ თავად შექმნას და თანდათანობით განავითაროს საკუთარი კურიკულუმი, რომელშიც ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნების რეალიზების ერთ-ერთი ორიგინალური გზა იქნება ნაჩვენები.

– კიდევ რა საკითხებს მოიცავს სასკოლო კურიკულუმის შექმნა-განვითარება?

– ცხადია, სასკოლო კურიკულუმის შექმნა-განვითარება მხოლოდ დამატებითი საგანმანათლებლო მომსახურების შეთავაზებას, ცალკეული საგნებისთვის დასასწავლ საკითხთა ორიგინალური ნუსხის შექმნას ან ეროვნული სასწავლო გეგმის ადმინისტრაციული შინაარსის მოთხოვნების სკოლასთან ადაპტირებას არ გულისხმობს. კურიკულუმი, თავისი შინაარსით, მიზანზე ორიენტირებული პროგრამაა. აქ მთავარი იმის დაზუსტებაა, რა მიზანს ისახავს სკოლა და რას აკეთებს თითოეული პედაგოგი ამ მიზნის მისაღწევად. რაც უფრო მკაფიოა დასახული მიზნებისა და სასკოლო სივრცეში დაგეგმილი ფორმალური თუ არაფორმალური აქტივობების (მათ შორის – სწავლებისა და შეფასების ფორმების) კორელაცია, მით უფრო გამართულია კურიკულუმი. აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ კარგი კურიკულუმი ერთბაშად არ იქმნება. იგი ყოველწლიურად იხვეწება სკოლაში დაგროვილი გამოცდილების ხარჯზე. სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, მასზე მუშაობის პროცესში სასკოლო თემის რაც შეიძლება მეტი წევრი იყოს ჩართული. განათლების მეცნიერებებში გამოიყენება ტერმინი „კურიკულუმის განვითარება“, რომელიც თავისი ეტიმოლოგიითაც კი კურიკულუმის დახვეწის პროცესის უწყვეტობასა და ხანგრძლივობაზე მიგვანიშნებს. ამ ეტაპზე ეროვნული სასწავლო გეგმის მისია სასკოლო კურიკულუმების განვითარების პროცესისთვის საწყისი იმპულსის მიცემაა. მთავარი საკუთარი სასკოლო კურიკულუმის განვითარების პროცესის უზრუნველყოფაა და არა კურიკულუმების სრულყოფილება.

– რით განსხვავდება სასკოლო კურიკულუმი  საკითხთა ჩამონათვალისგან, როგორც ხშირად აღიქვამენ ხოლმე?

– საკითხთა ჩამონათვალი არის დოკუმენტი, რომელიც ამა თუ იმ საგნის კონტურებს გვიჩვენებს.  საგნობრივ საკითხებს, ცხადია, კურიკულუმშიც შევხვდებით, მაგრამ ისინი მის მთავარ ელემენტს არ წარმოადგენs. კურიკულუმისთვის მთავარი მოსწავლის პიროვნული განვითარების გზის ჩვენებაა. ეს გზა აქ სასწავლო მიზნების სახით აღიწერება. თემები, საკითხები, საკლასო და არასაკლასო აქტივობები,  რესურსები, დავალების ტიპები, სწავლების მეთოდები, შეფასების ფორმები და სასწავლო პროცესისთვის აუცილებელი სხვა ელემენტები კი სწორედ ამ მიზნების შესაბამისად  შეირჩევა. ამდენად კურიკულუმი, თავისი ბუნებით, ძალიან დინამიკური და განვითარებადი დოკუმენტია, განსხვავებით საგნობრივ საკითხთა ჩამონათვალისგან, რომელიც  თაობიდან თაობას ზოგჯერ უცვლელადაც კი გადაეცემა. ჩვენ მიჩვეული ვართ, სწავლა-სწავლების პროცესი გავაიგივოთ სახელმძღვანელოში ან სილაბუსში მოცემული საკითხების თანმიმდევრობასთან, რაც კურიკულუმის განვითარების თვალსაზრისით შემაფერხებელი ფაქტორია.

საკითხთა ჩამონათვალსა და კურიკულუმს შორის არსებული განსხვავებების გამოსაკვეთად ერთი შედარების მოყვანა შეიძლება. წარმოვიდგინოთ მასწავლებელი, რომელიც სასწავლო პროცესის დაგეგმვისას მთავარ ღერძად სახელმძღვანელოს არჩევს ან საგნობრივ საკითხთა ჩამონათვალს იყენებს და მეორე მასწავლებელი, რომელიც ჯერ ფურცელზე დაწერს მკაფიო გრძელვადიან მიზანს, რომელიც პასუხს გასცემს კითხვას: – რატომ ვასწავლი ამა თუ იმ საგანს? – და მხოლოდ ამის შემდეგ ჩამოწერს, რას გააკეთებს (რა რესურსებს გამოიყენებს, რა აქტივობებს განახორციელებს) წლის განმავლობაში მიზნის მისაღწევად. ასეთი მასწავლებლის ხელში, ცხადია, სახელმძღვანელო ერთ-ერთ (და არა ერთადერთ) რესურსად იქცევა, სასწავლო პროცესი კი – კურიკულუმის განვითარების პროცესად.

თუმცა ყველაფერი, რა თქმა უნდა, ასე მარტივიც არ არის. სასწავლო მიზნების ფორმულირებისას და მის მიხედვით საგნის შინაარსის სტრუქტურირებისას არაერთი ფაქტორის გათვალისწინებაა საჭირო. კერძოდ, ყურადღება უნდა მივაქციოთ ჩვენ მიერ ფორმულირებული მიზნობრივი ორიენტირების შესაბამისობას ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზნებთან; ჩვენ მიერ შემოთავაზებული აქტივობების თანხვედრას სწავლა-სწავლების 5 პრინციპთან. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ჩვენი კურიკულუმი თანხვედრაში უნდა იყოს სკოლის პრიორიტეტებთან, სხვა მასწავლებლების საკლასო კურიკულუმებთან.

სწორედ ამიტომ, პირველ ეტაპზე განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო პედაგოგებსა და სკოლებს ბევრ საყრდენ ორიენტირს სთავაზობს სასკოლო კურიკულუმის განვითარების დასაწყებად. ამ ორიენტირების ჩამონათვალი ყველა საგანში განსხვავებულია. მაგალითად, საგან „მე და საზოგადოების“ შემთხვევაში პედაგოგი გათავისუფლებულია სირთულეებისგან, რომლებიც მიზნების იერარქიული დალაგების კუთხით იკვეთება. აქ მკაფიოდაა ფორმულირებული მიზნები, რომლთა მისაღწევადაც ეს საგანი ისწავლება. ეს მიზნები უშუალოდ გამომდინარეობს ზოგადი განათლებისა და ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზნებიდან. შესაბამისად, მათზე ორიენტირება ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებზე ორიენტირებასაც ნიშნავს:

• დაეხმაროს მოსწავლეს საკუთარი თავის საზოგადოების წევრად აღქმაში;
• ხელი შეუწყოს სოციალიზაციასა და თვითგამოხატვის უნარის განვითარებაში;
• გააცნობიერებინოს, რომ უშუალო გარემოზე ზრუნვით იწყება სამშობლოს სიყვარული და სხვა.

აქვეა მოცემულია შედეგები, რომლებიც ამ მიზნებს უფრო მეტად აკონკრეტებს, მერე კი შემოთავაზებულია თემები, რომლებიც მოსწავლისთვის ნაცნობ კონტექსტებს წარმოადგენს და რომლებშიც დასახული მიზნების რეალიზება უნდა მოხდეს. მაგალითად: ჩემი ოჯახი; სასკოლო გარემო, მეგობრები და  თანატოლები; გარემო, რომელშიც ვცხოვრობ;  სად და როგორ ვიღებ განათლებას;  მედია და ინფორმაცია;  მე და ჩემი ქვეყანა.

– მაშასადამე, სტანდარტი იმგვარადაა აგებული, რომ პედაგოგი ავტომატურად მიდის კითხვამდე: – რა უნდა გავაკეთო იმისთვის, რომ ესა თუ ის თემა დასახული მიზნების მისღაწევად გამოვიყენო?

– ამ კითხვაზე პასუხის პოვნის გასაადვილებლად ეროვნულ სასწავლო გეგმაში, ექვსივე თემასთან მიმართებით, მოცემულია საკვნძო კითხვები.  საკვანძო კითხვა (Essential Question) არის უნიკალური საგანმანათლებლო ინსტრუმენტი, რომელიც სასწავლო თემებს მიზნებსა და შედეგებთან აკავშირებს და სასწავლო პროცესში მიზნობრივი ორიენტირის როლს ასრულებს. ამასთან, ის მოსწავლის წინარე ცოდნის გააქტიურების საშუალებასაც იძლევა. მაშასადამე, შემოთავაზებული საკვანძო კითხვები სტანდარტში შუალედურ სასწავლო მიზნებს განასახიერებს. სასწავლო პროცესში მათი გამოყენება სტანდარტის მიზნებსა და შედეგებზე მუშაობასაც ნიშნავს. საგაკვეთილო პროცესში აქტივობები ამ კითხვებზე ორიენტირებულად უნდა წარიმართოს.

რა უნდა გააკეთოს მასწავლებელმა იმისთვის, რომ მოსწავლე ამ კითხვებზე დააფიქროს? სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რა უნდა გააკეთოს მან საიმისოდ, რომ  თემის სწავლა-სწავლება მიზნების შესაბამისად წარმართოს? ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის წლიურ პროგრამაში ის აქტივობებიცაა შემოთავაზებული, რომელთა საშუალებითაც მასწავლებელს საკვანძო შეკითხვების პროვოცირება შეუძლია. ეს აქტივობები, რა თქმა უნდა, სარეკომენდაციოა. ისინი მხოლოდ ნიმუშებს წარმოადგენს, რომლებიც მასწავლებლებს სხვა მსგავსი აქტივობებისა და დავალებების მოფიქრებაში დაეხმარება. თუ პედაგოგი შემოთავაზებულ წლიურ პროგრამას გაჰყვება და მოინიშნავს, წლის განმავლობაში რომელი აქტივობა რომლით ჩაანაცვლა, ეს ჩანაწერი საფუძვლად დაედება მისი სასკოლო კურიკულუმის განვითარებას. ამდენად, „მე და საზოგადოების“ წლიური პროგრამა სასკოლო კურიკულუმის განვითარების ერთგვარ პლატფორმას წარმოადგენს. ჩვენი ველით, რომ პედაგოგები პირველ ეტაპზე „მე და საზოგადოების“ წლიურ პროგრამაში შემოთავაზებულ აქტივობებსა და დავალებებს  თავიანთ პრაქტიკაში აპრობირებული აქტივობებით ჩაანაცვლებენ. მეორე ეტაპზე მათ შესაძლოა შეცვალონ ან სხვაგვარად გადააჯგუფონ საკვანძო კითხვები თემის ფარგლებში, შემდგომ კი შესაძლოა თემებიც თავად შეარჩიონ და, მიზნების შესაბამისად, შინაარსის სტრუქტურირების რთული პროცესიც საკუთარ თავზე აიღონ. თუმცა, ამ ცვლილებებს ასე უცებ არ ველით. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ამ ეტაპზე კურიკულუმის განვითარებისთვის საწყისი იმპულსების მიცემაც საკმარისი იქნება.

– ახალი გეგმის დანერგვის პროცესში ახალ საგანს გამორჩეული ადგილი უკავია. რა მხარდამჭერი აქტივობები იგეგმება ამ მიმართებით?

– როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, „მე და საზოგადოების“ შემთხვევაში (სხვა საგნების მსგავსად), განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო სკოლებს სტანდარტთან ერთად წლიურ პროგრამას სთავაზობს. მომზადებულია ასევე გაიდლაინი, რომელიც დეტალურ ინსტრუქციებს შეიცავს წლიური პროგრამის საფუძველზე სასკოლო კურიკულუმის განსავითარებლად. ამასთან, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი გამართავს ტრენინგებს, რომლებიც სწორედ სასკოლო კურიკულუმის განვითარების მექანიზმებში გარკვევას ისახავს მიზნად. აქვე აღვნიშნავ, რომ ქართულ-ესტონური პროექტის ფარგლებში მომზადდა რესურსების მთელი წყება, რომლებიც დანერგვის პროცესს ერთიორად გააადვილებს. თუმცა ეს ცალკე საუბრის თემაა.

– რას გვეტყვით მასწავლებელთა გადამზადებაზე საგნობრივი ცოდნის მიმართულებით?

– საგან „მე და საზოგადობის“ თავისებურება ის არის, რომ მისი შინაარსის სწავლება არ მოითხოვს სპეციალურ საგნობრივ ცოდნას. პირველი-მეოთხე კლასის მოსწავლეებთან ოჯახის, სკოლის, ჯანსაღი ცხოვრებისა თუ უსაფრთხოების შესახებ საუბარი ნებისმიერ განათლებულ ადამიანს შეუძლია. ამ საკითხების აღქმა არც მოსწავლეებისთვის წარმოადგენს განსაკუთრებულ სირთულეს. აქ პრობლემაა არა საგნის შინაარსის სირთულე, არამედ სასწავლო პროცესის მიზნობრივად, სტანდარტის შედეგებზე ორიენტირებულად წარმართვა. მიუხედავად ამისა, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო „მე და საზოგადოების“ შინაარსის კუთხითაც სთავაზობს პედაგოგებს რესურსებს. ზემოთ ეროვნული სასწავლო გეგმის გზამკვლევი ვახსენე. ის მეთოდიკურ ორიენტირებთან ერთად პედაგოგებისთვის განკუთვნილ რესურსებსაც მოიცავს კონფლიქტების  მართვის, ჯანსაღი ცხოვრებისა და  საგნისთვის აქტუალური სხვა საკითხების შესახებ.

– როგორ მოხდება დანერგვის მონიტორინგი?

– როგორც წესი, ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტი ატარებს დანერგვის  მონიტორინგს. ეს თვისებრივი კვლევაა. მონიტორინგის პროცესი გულისხმობს სკოლებში სასწავლო პროცესზე დაკვირვებას და სპეციალურად შექმნილი კითხვარების საშუალებით დანერგვის ძლიერი და სუსტი მხარეების იდენტიფიცირებას. ამას მოსდევს რეკომენდაციების ჩამოყალიბება ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარების თვალსაზრისით. აქვე აღვნიშნავ, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის მონიტორინგი არის სკოლის დახმარებასა და წინსვლაზე და არა ვინმეს  შემოწმებაზე ან დასჯაზე ორიენტირებული პროცესი. ჩემ მიერ უკვე ხსენებული ქართულ-ესტონური პროექტის ფარგლებში დაკვირვების ინსტრუმენტი უფრო მეტად დაიხვეწა. „მე და  საზოგადოების“ დანერგვის პროცესის მონიტორინგი განახლებული ინსტრუმენტებით ჩატარდება.

– რა ძლიერ და სუსტ მხარეებს გამოყოფდით „მე და საზოგადოების“ სწავლების სასტარტო ეტაპზე?

– ძლიერ მხარედ მიმაჩნია, რომ  საგნის კურიკულუმი იმგვარადაა აგებული, რომ მისი სწავლა-სწავლება ორგანულად ეწერება დაწყებითი საფეხურის სპეციფიკაში. თითქოს „მე და საზოგადოება” არც კი იყოს ახალი საგანი. ქართულ-ესტონური პროექტის ფარგლებში მიმდინარე პილოტირების პროცესმა აჩვენა, რომ ამ საგნის სწავლა-სწავლება  და მის ფარგლებში დასახული მიზნების მიღწევა სავსებით შეესაბამება საქართველოს სკოლების მოსწავლეებისა და მასწავლებლების შესაძლებლობებს. მიუხედავად ამისა, გარკვეულ სირთულეებსაც ველით. მე პირადად სამ პოტენციურ საფრთხეს გამოვკვეთდი:

• არასწორად დაგეგმვის შემთხვევაში „მე და საზოგადოება“ შესაძლოა გადაიქცეს წესების კრებულად, რომელთა დასწავლასაც მოსწავლეს მოსთხოვენ;
• არასწორად გააზრების შემთხვევაში საგანი შესაძლოა იქცეს აქტუალური თემების (გარემოს დაცვა, სამოქალაქო უსაფრთხოება, ჯანსაღი ცხოვრების წესი და სხვა) შესახებ თეორიულ სწავლებად;
• არასწორად დაგეგმვის შემთხვევაში საგანი შესაძლოა აიქცეს სახალისო თამაშების ნაკრებად, რომელთა მიზანიც მკაფიო არ არის.

„მე და საზოგადოების“ ყველა მასწავლებელს ვთხოვ, ამ საფრთხეებზე სწავლა-სწავლების პროცესის დაწყებამდე იფიქრონ. ამგვარი შეცდომების დაშვებით საგანი ძირეულად ასცდება საკუთარ მიზნებს.

–  დაწყებით საფეხურზე, კერძოდ, მესამე-მეოთხე კლასებში, ეროვნული სასწავლო გეგმა სხვადასხვა საგანში ერთსა და იმავე საკითხებს მოიცავს,  მსგავსია შედეგებიც, ამიტომ ჩნდება კითხვა: ვთქვათ, სამშობლოს სიყვარულის  სწავლება „მე და საზოგადოებაში“ რით უნდა განსხვავდებოდეს ქართულ ენასა და ლიტერატურაში იმავე საკითხის სწავლებისგან?

– ქართულ ენასა და ლიტერატურაში და „მე და საზოგადოებაში“ სამშობლოს ცნება განსხვავებული რაკურსებით მუშავდება. ქართული უფრო მეტად ასწავლის სამშობლოს სიყვარულს, „მე და საზოგადოება“კი – სამშობლოზე ზრუნვას. აქ ყურადღება მახვილდება იმაზე, თუ როგორ უნდა იზრუნოს მოსწავლემ საკუთარ ოჯახზე, სკოლაზე, ქვეყანაზე და სხვა. არ შეიძლება არ აღინიშნოს, რომ ამ საკითხზე ყურადღების გამახვილება ძალიან დროული და აქტუალურია. სამშობლო ყველას უყვარს, მაგრამ ერთეულებმა თუ იციან, როგორ იზრუნონ მასზე. ამ მხრივ მოქალაქის აღზრდას საფუძველი, რა თქმა უნდა, დაწყებითი კლასებიდანვე უნდა ჩაეყაროს. ამიტომ გაუგებარია პატრიოტიზმის დროშით მოსაუბრე ადამიანების მხრივ „მე და საზოგადოებაზე“ გაუთავებელი თავდასხმების მიზეზი. როგორც ჩანს, მათ საგნის არსი მართებულად არ ესმით.

რატომ მიყვარს წიგნის ფესტივალი? პირველ რიგში ბევრი ახალი წიგნის გამო.  იმის გამოც, საყვარელ ნაწარმოებებს თანამედროვე შეფუთვაში რომ გადავაწყდები ხოლმე და თავიდან „შემომეკითხება…“ მივიწყებული წიგნები წლევანდელი წიგნის ფესტივალზეც „აღმოვაჩინე.“ მოსწავლეებისთვის წასაკითხად მოთხრობების კრებულებს დავეძებდი და ჩემი ყურადღება „ქართული საბავშვო მოთხრობის ანთოლოგიამ“  მიიქცია ( ცისფერყდიანმა წიგნმა ხეზე შემოსკუპებული ბიჭუნასა და ღრუბლებში მონავარდე ჩიტის სილუეტებით). კრებული სამი საუკუნის მანძილზე, სულხან-საბა ორბელიანაიდან დღემდე, არაერთი გამოჩენილი მწერლის საბავშვო მოთხრობებს აერთიანებდა. ნაცნობმა ტექსტებმა არა მხოლოდ მოგონებების, ახალი თემების აღმოჩენის ხასიათზეც დამაყენა – მივხვდი, თვალის გადავლება ნამდვილად არ იქნებოდა საკმარისი ბავშვობაში წაკითხულის გასახსენებლად.

რატომ დავეძებდი მოთხრობების კრებულს? „მკითხველთა კლუბებში“ დაგროვილმა გამოცდილებამ მაჩვენა, რომ ერთი მოთხრობისთვის გაკვეთილის დათმობა გაცილებით ეფექტურია: ავტორზე ვსაუბრობთ, ნაწარმოებზე ვმსჯელობთ და რაც მთვარია, მოსწავლეები წაკითხულის მოყოლასაც ასწრებენ (ზოგიერთი ილუსტრაციის დახატვასაც კი ახერხებს). ამიტომაც ვიქეცი „მოთხრობების მაძიებლად,“ ისეთების, მრავალფეროვან თემებზე საუბრისა და ორიგინალური პარალელების გავლების საშუალებას რომ იძლევა.

ალბათ დამეთანხმებით, რომ სადიდო და საბავშვო მოთხრობები განსხვავებული ფენომენია. საბავშვო მოთხრობებში მწერალი პრიორიტეტს ანიჭებს მარტივ სიუჟეტებსა და ლიტერატურულ ხერხებს, თანმიმდევრულსა და დინამიურ თხრობას. პატარა მკითხველს, როგორც წესი ცოცხალი, ლაკონური დიალოგებით გაჯერებული ისეთი ამბები მოსწონთ, რომელთა მთავარი გმირიც ბავშვია. ზემოთჩამოთვლილ თავისებურებებს ავტორის გულწრფელობაც თუ ემატება, ნაწარმოების წარმატება გარანტირებულია. ბავშვები ინტერესით კითხულობენ და შთაბეჭდილებებსაც არანაკლები ენთუზიაზმით უზიარებენ ერთმანეთს.

ანთოლოგიას ვუბრუნდები და თემების ჩანიშვნას ვიწყებ:

• პირველი სამი მოთხრობა სულხან-საბა ორბელიანისაა. „უნებლიე მკითხავი,“ „მხვნელი, ფეიქარი და მკერავი“ ტყუილის ფენომენზეა. მათი წაკითხვის შემდეგ, გამოუვალ მდგომარეობაში ნათქვამ, იძულებით თუ უნებლიე ტყუილზე შეიძლება მსჯელობა. მოთხრობებში აღწერილი რთული სიტუაციებიდან მთავრი გმირის სამშვიდობოს გაყვანა სიცრუის გარეშე თითქოს წარმოუდგენელია. რის გამოც მოსწავლეების შემოთავაზებული ვარიანტების, პერსონაჟების გამართლება-დადანაშაულებისას გამართული კამათის მოსმენა ძალზე საინტერესოა. რაც შეეხება მესამე მოთხრობას („ვირი, ვეფხვი, მელა და მგელი“) შიშზე, მის თანამდევ პროცესებზე და „ადგილის დამკვიდრების“ მეთოდებზეა. რომელი პერსონაჟის მხარეს დადგება პატარა მკითხველი, არც თუ იოლი გამოსაცნობია.
• როგორია დღეს პატრიოტულ თემებთან ჩვენი დამოკიდებულება? რა თქმა უნდა, გვსურს ოქროს შუაელდი დავიცვათ და უმცროს თაობას პათეტიკის გარეშე შევაყვაროთ სამშობლო. ილია ჭავჭავაძის „ნიკოლოზ გოსტასაბიშვილი“ და იაკობ გოგებაშვილის „ერეკლე მეფე და ინგილო ქალი“ თითქოს ახლებური თვალით წაკითხვას ითხოვს. ბავშვებისთვის თავშესაქცევი იქნება რაინდულ შერკინებებსა და თავდადებულ ბრძოლებში დაღუპულ ახალგაზრდებზე დაწერილი სიუჟეტები. თუმცა, არანაკლებ საინტერესოა, როგორ გაიაზრებენ ამ ნაწარმოებებში გაჟღერებულ „ხმამაღალ“ ფრაზებს – შვილმკვდარი ინგილო ქალისგან ერეკლე მეფისთის შეთვლილ სიტყვებსა თუ ნიკოლოზ გოსტაშაბიშვილსთვის ყიზილბაშის მიმართავს: „მე სიცოცხლეს თუ ვინმესგან ვიჩუქებდი, მარტო შენისთანა ვაჟკაცისგანაო!“
• განსხვავებული მოთხრობაა აკაკი წერეთლის „პატარა ტარიელი,“ რომელიც, სიმართლე გითხრათ, წაკითხულიც არ მქონდა და მოთხრობის მთავარი გმირი პატარ ბიჭუნას უცნაურმა ფანტაზიებმა თუ პედაგოგებისა და მშობლების თავსატეხმა გულიანად გამაცინა.
• მოსწავლისა და მასწავლებსლის დაძაბულ და სიურპრიზებით სავსე ურთიერთობაზეა ჯემალ ქარჩხაძის „სასწაული.“ ცამეტი წლის ბიჭი ცდილობს თავის დაუძინებელ მტერს ღირსეულად შეხვდეს საბრძოლო მოედანზე, რომელიც არც მეტი, არც ნაკლები შავი დაფაა! სამკვდრო-საცისიცოცხლო შერკინება კი გეომეტრიის ამოცანებთან უნდა გამართოს. სიტუაციას ის გარემოებაც ამძიმებს, რომ ამოცანებს ზურგს „ორიანებით გამოჭედილი უბის წიგნაკით“ შეიარაღებული მასწავლებელი უმაგრებს. რა ბედი ელის ფეხბურთზე უზომოდ შეყვარებულ, ცელქ ბიჭუნას, რომელსაც აღიზიანებს მოსწავლეები, „ყოველი გაკვეთილი ზეპირად რომ იციან“ და „ანტენებივით აქვთ აშვერილი თითები“ (მუდამ მზად არიან გამოსაძახებლად). მთავარი გმირი თვლის, რომ სასწაულები არც ისე ხშირად ხდება, როგორც ზღაპრებში, უფრო მეტიც, სულაც არ ხდება!.. თუმცა თანდათან  გამოცდა „უცნაური სახეს იღებს,“ ავისმომასწავებელი, სქელი უბის წიგნაკი კი მისთვის უსაყვარლეს ნივთად იქცევა. როგორ? ამას სხარტი დიალოგებითა და ირონიული ქვეტექსტებით, ემოციებით უხვად დატვირთული მოთხრობიდან შიტყობთ;
• ალბათ გახსოვთ ბავშვობაში წაკითხული, რადიოში მოსმენილი ან ტელე-სპექტაკლად ნანახი დავით ჯავახიშვილის „ყოჩაღი ბაკურისა და ძილისგუდა ზარმაცების თავგადასავალი.“ თავშესაქცევი ზღაპარი იმის შესახებ, თუ როგორ გაჩნდა სოფელი ბაკურიანი პატარა მატარებლითურთ, მხიარულად რომ დაგუგუნებს აღმართ-დაღმართ. „სასაცილო სახელიანი სოფელი“ ფაფაც გემახსოვრებათ, სადაც თოვლის მაგივრად ტკბილი და გემრიელი მანანის ფაფა მოდის, გზებს, ეზოებს, სახურავებს ეფინება და თავის ბინადრებს ანებივრებს. უზრუნველი ფაფელები დიდი კოვზებით შეიარაღებულები, მუდამ პირდაფჩენილები დაიარებიან. სიზარმაცის პრევენციის საუკეთესო გაკვეთილებს კი თავად ყოჩაღი ბაკური გვთავაზობს;
• რადგან სიტყვა სიზარმაცეზე ჩამოვარდა, აქვე ერლომ ახვლედიანის ფილოსოფიურ ჩანახატებსაც ვახსენებ. ვფიქრობ, ისინი მოზარდებს უფრო დააინტერესებთ. შეიტყობენ, რომ რაც უფრო ზარმაცია არსება, მით მეტი გვერდი აქვს გადასაბრუნ-გადმოსაბრუნებლად? („ზარმაცი თაგუნას ამბავი“); რას მოიმოქმედებს უვიცი თუ თავის დროზე არ ასწავლეს დათვლა და არ აუხსნეს, რომ წიწილას არ შეუძლია მელა გადასანსლოს? („მელა მასწავლებელი“); რას ფიქრობენ დანარჩენი ობობები თანამოძმეზე, რომელმაც ბუზივით ბზუილი ისწავლა და ახლა აღარ ჩერდება? („უნიჭო ობობა“); როგორ ეგუებიან ადამიანები კაცს, მხოლოდ საკუთარი თავი რომ აღელვებს („ამბავი კაცისა, თავი რომ გაიბატონა“);

ნოსტალგიურ ხასიათზე დაგაყენებთ „იავნანამ რა ჰქმნა?“ „მაგდანას ლურჯა,“ „ქაჯანა,“ „სათაგური,“ „ჩხიკვთა ქორწილი,“„ჩირიკი და ჩიკოტელა,“ „უშიშა პაპას ამბავი,“ „ხაზარულა“ და სხვა მრავალი, ჩვენთვის საყვარელი და კარგად ნაცნობი ავტორების მოთხრობები. ანთოლოგიაში მოგზაურობას კი გურამ პეტრიაშვლისა („ყვავილები,“ „პიკო და ოლიკო“) და ნაირა გელაშვილის („წინწკლებიანი მუსტანგი და პატარა წვიმა,“ „ბურბუშელა“ „წინწკლების ქოხი“) ზღაპრებით დაასრულებთ.  ყვავილებთან,  ხალიჩიან ვეშაპ პიკოსთან და მის მეგობარ ოლიკოსთან ერთად ცაში გაინავარდებთ (სანამ უჟმური საკუთარ სათქმელს იტყვის), ბოლოს კი პატრ გოგონა ანისულას ნახატებსა თუ ოცნებებში იმოგზაურებთ და შესაძლოა ისე „დაიწინწკლოთ,“ ცხადი და  სიზმარი ვეღარ განასხვავოთ. წინწკლების მეფე ჯუჯა (გახსოვდეთ, წინწკლების მეფე რომ არის, საქვეყნოდ ცნობილი საიდუმლოა) კი ისეთ ამბებს მოგიყვებათ, სულ სხვა თვალით შეხედავთ ყველაფერს, რაც დედამიწის ზურგზე დაწინწკლულია: ციცრებს, ჟირაფებს, ჭორფლიან გოგო-ბიჭებს, ჭიამაიებს (სია გრძელია და თავად უნდა გააგრძელოთ)…

***

ამ პატარა წერილში ყველა მოთხრობაზე რა თქმა უნდა ვერ და არც გესაუბრებით. კრებულში სათავისო მოთხრობას ნებისმიერი გემოვნების ბავშვი თუ მოზარდი, მშობელი თუ მასწავლებელი მიაგნებს. თან ზაფხულის არდადეგებიც  მოახლოვდა და თუ ბევრი წიგნის თან წაღება გეზარებათ, „ქართული საბავშვო მოთხრობის ანთოლოგია“ (ცისფერყდიანი წიგნი, ხეზე შემოსკუპებული ბიჭუნასა და ღრუბლებში მონავარდე ჩიტის სილუეტებით) საუკეთესო სამსახურს გაგიწევთ. საინტერესო ამბებს წაიკითხავთ, სკოლაში დაბრუნებულები კი უმარავ ავტორს ჩამოთვლით და მრავალფეროვან თემებზეც ისაუბრებთ.

დასასრულს შეგახსენებთ, რომ „ქართული საბავშვო მოთხრობის ანთოლოგია“ მწერალმა ლია ლიქოკელმა შეადგინა და ვფიქრობ, ეს პიკანტური დეტალი თქვენთვის უფრო საინტერესოს გახდის ამ კრებულს – მწერლის გემოვნებაზე და მისი ბავშვობის საყვარელ მოთხრობებზეც შეგექმნებათ წარმოდგენა.

მოწყენილობას (სპლინს) შარლ ბოდლერი სიმბოლისტური პოეზიის ერთ-ერთ მთავარ პოეტურ კონცეპტად მიიჩნევდა, რომელიც თანამედროვე სამყაროში ადამიანის ყოფის უსაზრისობას, დაკარგულობას, გაუცხოებას გამოხატავდა. მან თავისი „ლექსები პროზად“ „პარიზის სპლინის“ რკალში გააერთიანა და „ბოროტების ყვავილების“ კრებულშიც არაერთი სტრიქონი უძღვნა ამ მდგომარეობას. პირველ ლექსში („მკითხველს“) ის წერს:

s„მოწყენა! – იგი უნებლიეთ ცრემლიან თვალით

ჩიბუხს აბოლებს, ეშაფოტზე თანაც ოცნებობს…

ნუთუ ამ ურჩხულს სული შენი, მკითხველო, ვერ ცნობს?

სული თვალთმაქცი, ჩემი მსგავსი და ტყუპისცალი“.

(დავით აკრიანის თარგმანი)

ვალერიან გაფრინდაშვილის პოეზიაში მოწყენილობა მდიდარია ნიუანსებით. ის ცნობილი სიმბოლისტი, ცისფერყანწელი პოეტი გახლდათ. 1916 წელს ახალგაზრდა პოეტთა ერთმა ჯგუფმა ქუთაისში ახალი პოეტური სკოლა დააფუძნა და ჟურნალი „ცისფერი ყანწები“ გამოსცა. ეს იყო სრულიად განსხვავებული ესთეტიკის დამკვიდრება ქართულ პოეზიაში. ცისფერყანწელებმა – პაოლო იაშვილმა, ტიციან ტაბიძემ, ვალერიან გაფრინდაშვილმა, სანდრო ცირეკიძემ და მათმა თანამოაზრეებმა – ქართულ პოეზიაში შექმნეს ახალი ტენდენციები, გამოთქმის უჩვეულო ფორმები. მათი პოეტური აზროვნების საყრდენი გახდა სიმბოლო როგორც სამყაროს შემეცნების უპირველესი საშუალება. ამ ლექსში ჩანს პოეტი, გამოთქმის დახვეწილი ოსტატი, რომლისთვისაც ფორმა და შინაარსი განუყოფელია. მთავარია ფერის, მუსიკისა და სურნელის სინთეზი, რომლის საშუალებითაც აზრი უფრო შთამბეჭდავი ხდება. ამ ლექსშიც ყურადღებას იქცევს გამოთქმის საოცარი სისადავე და მომხიბვლელობა.

ტრიოლეტი ლექსის ძალიან ლამაზი ფორმაა, რომელიც შუა საუკუნეებში შეიქმნა და განსაკუთრებით საფრანგეთში გავრცელდა. ტრიოლეტის ფორმით დაწერილი ლექსი რვა სტრიქონისგან შედგება და მასში პირველი სტრიქონი სამჯერ მეორდება (I, IV და VIII). ქართულ პოეზიაში ეს ფორმა XX საუკუნის 10-იან წლებში დამკვიდრდა და სონეტთან ერთად პოპულარული გახდა. ვალერიან გაფრინდაშვილს მოსწონდა ლექსის ამგვარი სტრუქტურა და ხშირად მიმართავდა. მას დაწერილი აქვს ციკლი „მაისის ტრიოლეტები“. პოეტმა თავისი სათქმელის გამოსახატავად სწორედ ეს ფორმა აირჩია და სათაურშივე გამოიტანა, დააზუსტა ამ ტრიოლეტის შინაარსის რაგვარობა, მკითხველს მიანიშნა, რომ ლექსი სახუმარო და გასართობი კი არ იყო (ცნობილია, რომ ამ ფორმას წინათ უმთავრესად გასართობი ლექსებისთვის იყენებდნენ), არამედ სანტიმენტალური (მართებული ფორმაა სენტიმენტალური), ე.ი. სევდიანი, ნაღვლიანი, მინორული. სიტყვა „სენტიმენტალური“ ხომ ძალიან მგრძნობიარეს ნიშნავს.

ლექსის პირველივე სტრიქონიდან ცხადი ხდება ლირიკული გმირის განწყობა. იმისთვის, რომ სევდისა და მიუსაფრობის შეგრძნება გაამძაფროს, პოეტი მიმართავს შედარებას: „ვარ მოწყენილი, ვით ზამთარში ნაზი ბეღურა“. მკითხველს იოლად შეუძლია წარმოიდგინოს, რა უსუსურია ზამთარში ბეღურა, რომელსაც პოეტი ეპითეტით: „ნაზი“ – ახასიათებს. პატარა ჩიტის ეს სინაზე კონტრასტს ქმნის ზამთრის სიმკაცრესთან. ასე რომ, ამ შედარებით ცხადი ხდება, რა გაუსაძლისია პოეტის მოწყენილობა, რა უნუგეშოა მისი გული, რა უიმედოა მისი მომავალი, რადგან არავინ იცის, გადაურჩება თუ არა ცივ ზამთარს ბეღურა. ასევეა პოეტიც, რომლისთვისაც ცხოვრება ზამთრად ქცეულა, ცხოვრება, რომელმაც სატრფოსთან დააშორა (აქ გალაკტიონის „თოვლი“ გვახსენდება: „როგორმე ზამთარს თუ გადავურჩი, როგორმე ქარმა თუ მიმატოვა…“). ასე რომ, ზამთარი წუთისოფლის სიმბოლოდაც შეიძლება მოვიაზროთ. ვალერიან გაფრინდაშვილის სხვა ლექსში, „ზამთარი“ რომ ჰქვია, ასეთ სტრიქონებს ვხვდებით:

„ზამთარი მოდის თავის ტერორით,

მან დაიკავა ყველა ქუჩები,

ზამთარი მოდის, ვით კომანდორი,

მათხოვრებით და თუთიყუშებით“.

ეს სტრიქონებიც თვალნათლივ წარმოაჩენს, რა აზრობრივ დატვირთვას ანიჭებდა პოეტი ზამთარს. თუმცა ამ პოეტურ სახეს ის სხვა შედარებასაც მოაყოლებს: „ვით შემოდგომის ღამეებში თეთრი ვერსალი“. თითქოს პოეტმა ბეღურასთან საკუთარი თავის შედარებით სრულყოფილად ვერ გადმოსცა, რას განიცდიდა და უფრო მეტად სცადა მკითხველის თანაგრძნობის გამოწვევა, მაგრამ თუ პირველი შედარება მკაფიო და გამჭვირვალე იყო, მეორე უფრო ბუნდოვანია, რადგან მკითხველმა უნდა იცოდეს, რა არის ვერსალი, რათა წარმოიდგინოს, რას განიცდის ის შემოდგომის ღამეებში.

სიმბოლისტი პოეტები, საზოგადოდ, თავიანთ მკითხველებად განათლებულ, წიგნიერ ადამიანებს მოიაზრებდნენ, რომლებიც კარგად იცნობდნენ ზოგადსაკაცობრიო კულტურას, მითოსს, რელიგიას, ლიტერატურას, ხელოვნებას. ამ თვალსაზრისით, მათი პოეზია ერთგვარად ელიტური იყო, რადგან ცოდნას მოითხოვდა.

ვერსალი საფრანგეთის სამეფო რეზიდენციაა, რომელიც მე-17 საუკუნეში ააგეს. მე-18 საუკუნიდან კი იქ უკვე აღარ ცხოვრობდნენ მეფეები, სასახლე მუზეუმად იქცა. პოეტმა იცის ეს და ამიტომაც წარმოუდგენია, რას უნდა განიცდიდეს შემოდგომაზე, ფოთოლცვენისას, ყოველივეს ჭკნობისა და კვდომისას, ეს თეთრი მარმარილოთი მოპირკეთებული დიდი სასახლე, ოდინდელ ბრწყინვალებასა და მხიარულებას მოკლებული.

ამრიგად, პოეტმა ორ სრულიად განსხვავებულ სახეს, ბეღურასა და ვერსალის სასახლეს, მიმართა (პირველ შემთხვევაში – პატარასა და უმნიშვნელოს, მეორეში – დიდსა და ძვირფასს), რათა თავისი მოწყენილობის არსი გადმოეცა.

მესამე სტრიქონიდან კი იკვეთება ლირიკული გმირის მოწყენილობის მიზეზი: ეს არის „შენ“ – სატრფო, რომლის სილამაზესაც ეტრფის პოეტი. სწორედ სატრფოსთან დაშორებას მოუგვრია მისთვის ესოდენ გაუსაძლისი მოწყენილობა. თავისი გრძნობის გადმოსაცემად პოეტი მეტაფორას იყნებს: „შენს სილამაზეს ჩემი ტრფობა ესაფეხურა“. პოეტისთვის სიყვარული თითქოს კიბის საფეხურებია, რომლებიც სატრფოს გულისკენ მიემართება, ან სატრფოს სილამაზეა კვარცხლბეკზე, რომლის საფეხურებიც პოეტის სიყვარულია. ამ მეტაფორით ლირიკული გმირი თავდავიწყებულ სიყვარულს გამოხატავს. ის, როგორც თვითონვე ამბობს სხვა ლექსში, „უღონო ტრფობით არის დაისრული“. „ესაფეხურა“ პოეტის მიერ შექმნილი ახალი სიტყვაა, ნეოლოგიზმი, რომელიც საუკეთესოდ წარმოაჩენს მის გულისნადებს.

ლირიკული გმირი თავისი სულიერი სამყაროს გადმოსაშლელად მიმართავს მეტაფორებსაც:

„მე განშორების ცივი თოვლი დიდხანს მეხურა.

ვტიროდი ხარბათ _ მარტოობით ნაალერსალი“.

თოვლი როგორც საბანი, რომელიც დედამიწას ზამთარში გადაეფარება ხოლმე, ცნობილი და გაცვეთილი პოეტური ხატია, მაგრამ აქ ახალი და შთამბეჭდავია „განშორების ცივი თოვლი“. განშორება ქცეულა პოეტისთვის ცივ თოვლად, რომელიც ვერ გაადნო შეხვედრის მზემ. იყო მხოლოდ ამ შეხვედრაზე ოცნება და გლოვა. ამიტომაც იყო, რომ იგი ტიროდა ხარბად. ტირილი სწორედ სენტიმეტალურობის დამადასტურებელია. ყურადღებას იქცევს სიტყვა “ხარბად”, რომელიც ამხელს, როგორ ვერ ამშვიდებდა პოეტს ცრემლები, თითქოს სიხარბეს შეეპყრო, სიხარბეს არა რამის მოპოვებისა, არამედ დაუსრულებელი გლოვისა, თითქოს ვერ ძღებოდა ტირილით.

მშვენიერი, მაღალი ოსტატობის ნიმუშია მეტაფორა „მარტოობით ნაალერსალი“. პოეტს მარტოობა ეფერება, ეალერსება მხოლოდ. ამგვარ ალერსს კი ოდენ ტანჯვა მოაქვს. „ნაალერსალი“ „ვერსალს“ ერითმება. ამ თვალსაზრისითაც გამორჩეულია ეს ლექსი – იმით, რომ ასეთი კეთილხმოვანი რითმებითაა გაწყობილი. ვალერიან გაფრინდაშვილი რითმებს „ქალწულ-ზამბახებს“ უწოდებდა, რომელთა ძიებაში უნდა ეთენ-ეღამებინა ჭეშმარიტ პოეტს. სტრიქონებს მელოდიურობას მატებს თოთხმეტმარცვლიანი საზომიც. ეს ლექსი წარმოგვიდგება როგორც ლირიკული აღსარება. პოეტი გულწრფელად უმხელს მკითხველს სატრფოსგან განშორებით გამოწვეულ ტანჯვას. მართალია, იგი საყვარელ ადამიანთან აღარ არის, მაგრამ ძვირფასი მოგონებები დარჩა. ნამდვილი სიყვარული ხომ არც არასოდეს ქრება და კვდება. ასე გამოხატა ლირიკულმა გმირმა სატრფოს მონატრება და მასთან დაშორებით გამოწვეული უსაშველო ტკივილი.

რა გვასწავლეს? გვასწავლეს, რომ სახლში უფრო ადრე უნდა დავბრუნდეთ, ვიდრე ბიჭები; უფრო თავაზიანები უნდა ვიყოთ, დახვეწილი მანერები გვქონდეს, ცუდ სიტყვებს არ ვამბობდეთ, საერთოდ, სიტყვებს სულ უნდა ვწონიდეთ, რომ ვინმეს ყურში ცუდად არ მოხვდეს, ზედმეტი არ მოგვივიდეს, უხეშობაში არავინ ჩამოგვართვას. ლამაზებიც უნდა ვიყოთ, მოსაწონები, მიმზიდველები, მაგრამ ზედმეტი არ მოგვივიდეს – თვალი არავის მოვჭრათ, ვინმემ რამე ცუდი არ იფიქროს, ჩვენი სილამაზე ცუდად არ შემოგვიტრიალდეს, სასჯელად და ტვირთად არ გვექცეს.

ასჯერ გავზომოთ და ერთხელ გავჭრათ.

სადაც სუსტია, იქ გაწყდეს.

რაც მოგივა, ყველაფერი შენი ბრალი იქნება.

კარგი ცხენი მათრახს არ დაიკრავს.

კაცის ტვინი მაინც სხვაა.

ნამეტანი არაფერი ვარგა.

და ათასი სხვა რამ.

რა მოხდა მერე:

ასე გაზრდილმა გოგოებმა არასწორ კაცებს დაუკავშირეს ცხოვრება, მათ, ვინც მათზე გვიან ბრუნდებოდა სახლში, მათზე ნაკლებ პასუხისმგებლობას იღებდა, მათზე ნაკლებად წონიდა სიტყვებს და ქცევას, არც უხეშობას მიიჩნევდნენ დანაშაულად და შიგადაშიგ ძალადობაც ჩვეულებრივ ამბად მიაჩნდათ.

ასე გაზრდილმა გოგონებმა საკუთარი დამოუკიდებლობა ვერ უზრუნველყვეს, საკუთარი სურვილების მოსმენა გაუჭირდათ. ზოგს წლები დასჭირდა მოჯადოებული წრიდან გამოსასვლელად, ზოგი დღემდე იტანჯება, ზოგს ძალა გამოელია, ზოგი მიეჩვია, ზოგი მოკლეს, ზოგი შეაჩვენეს, ზოგს დაემუქრნენ.

ასე გაზრდილი გოგოების უკან ის ხალხი დგას, ვინც მათ არასწორ ვალდებულებებს ახვევდა თავს, შესაბამისად, მხარდამჭერები არ აღმოაჩნდათ, უახლოეს გარემოცვაში, ოჯახებსა და მეგობრებშიც კი.

ასე გაზრდილ გოგონებს ბევრს ვერაფერს ვშველით ისინიც, ვისაც ეს ყველაფერი საკუთარ თავზე გამოგვიცდია, ვინც მივხვდით, რომ ამ ყველაფერს უნდა დავუპირისპირდეთ, რადაც არ უნდა დაგვიჯდეს, ფეხზე მყარად დავდგეთ და სხვების დაშვებული შეცდომები გავასწოროთ. სხვა პატარა გოგონებს იგივე არ ვუთხრათ, დიდ გოგონებს ვაჩვენოთ, რომ სხვანაირად ცხოვრებაც შეიძლება.

აქ, ჩვენს გარშემო, გოგონებს ერთმანეთის მიმართ თანაგრძნობის და სოლიდარობის უნარი თითქოს დაქვეითებული აქვთ. გინდა, შენ თუ იწვალე, სხვამაც იწვალოს, შენ თუ რაღაცაში ძვირი გადაიხადე, სხვამაც გადაიხადოს ეს ფასი, შენ თუ გაგირთულეს ცხოვრება, დაე სხვებისთვისაც ნუ იქნება მარტივი. იმის გამო, რაც შენ გადაიტანე, მზად ხარ სხვებიც დაიტანჯონ, თითქოს ამით შენი ტანჯვა შემსუბუქდება. გექნება განცდა, რომ არ ხარ ერთადერთი, ვისაც ისე მოექცნენ, როგორც არ იმსახურებდა. თანაც არგუმენტებს ეძებ, რატომ მოხდა ასე: იქნებ ბევრი ილაპარაკა, იქნებ იქ არ უნდა ყოფილიყო, სადაც იყო, იქნებ ისე არ მოიქცა, როგორც უნდა მოქცეულიყო, იქნებ მართლა გამოიყვანა ვინმე მდგომარეობიდან, აბა რა ეგონა, ამაზე ადრე უნდა ეფიქრა და ასე დაუსრულებლად.

ასე არაფერი გამოვა.

დაკვირვებიხართ იმ კანონზომიერებას, მშობლებს რაღაც აუსრულებელი სურვილები რომ აქვთ და ცდილობენ, შვილებს შესთავაზონ ცხოვრების ის მოდელი, რომელიც თვითონ ვერ მოირგეს? მუსიკოსობა რომ უნდოდათ, მერე ბანკში დაიწყეს მუშაობა, შვილებს კი ჯიუტად ატარებენ მუსიკაზე იმის უკითხავად, შედის თუ არა ეს მათ ინტერესებში? მეცნიერებად რომ ხედავდნენ თავიანთ თავს, მაგრამ არ გამოუვიდათ და ცდილობენ, შვილი მაინც დაინტერესდეს კვლევებით? თავგადასავლები რომ იზიდავდათ, მერე პროზაული ცხოვრებით მოუწიათ ცხოვრება და ახლა ბავშვებს სთავაზობენ ავანტიურებს? სპორტზე დადიოდნენ, ტრავმა მიიღეს და ახლა ბავშვმა ივარჯიშოს, იქნებ მას მაინც გამოუვიდეს.

გეცოდინებათ.

ხშირია ასეთი შემთხვევები და ძლიერია ვნება, შენი შვილი შენი სურვილების ასრულების ინსტრუმენტად აღიქვა. გგონია, რაკი შენ გააჩინე, შენ გაზარდე – სამართლიანი იქნება, ისე იცხოვროს, როგორც შენ ეტყვი.

ალბათ აჯობებს, ბავშვების კარიერის დაგეგმვის მაგივრად არასწორი ვალდებულებებისგან მათი დაცვით დავიწყოთ ჩვენს აღზრდაში დაშვებული შეცდომების გასწორება.

თუ ვხედავთ იმას, რაც არ მოგვწონს ჩვენს გავლილ გზაზე, მოდი, დავიცვათ ჩვენზე პატარები, ჩვენზე დამოკიდებული ადამიანები იმავე შეცდომებისგან. ნუ მოვახვევთ თავს იმავე ვალდებულებებს, რომლებიც ჩვენ მძიმე ტვირთად გვექცა, რომლებისგანაც დღემდე ვცდილობთ გათავისუფლებას და მივცეთ უფრო ლაღად, უფრო ბედნიერად, უფრო მშვიდად ცხოვრების საშუალება. რა მნიშვნელობა აქვს, სპორტით დაინტერესდებიან თუ ხელოვნებით, მოთხოვნად პროფესიას აირჩევენ თუ ეგზოტიკურს, მთავარია მყარად იდგნენ მიწაზე და საკუთარი სურვილების მოსმენა, მათი დაცვა შეეძლოთ.