გოგებაშვილის დედაენამ, როგორც ქართული ენის სიწმინდის დაცვისა და განათლების სიმბოლომ, ჯერ რუსეთის იმპერიის, შემდეგ კი – საბჭოთა რეჟიმის პირობებში საქართველოს ნაციონალური იდენტობის შენარჩუნების საქმეში მნიშვნელოვანი ფუნქცია შეასრულა. ამიტომ, ბუნებრივია, რომ გოგებაშვილისა და მისი ნაშრომის აღქმა საქართველოში, ერთგვარად, იდეალიზებულია. ეს ტენდენცია განსაკუთრებით გასული საუკუნის 70-80-იან წლებში, ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობაში გაძლიერდა და დღემდე ცალკეულ მცდელობებს, პროფესიულ დისკურსში გავიაზროთ გოგებაშვილის გამოცდილება, შევაფასოთ მისი დედაენის ძლიერი და სუსტი მხარეები, საგანმანათლებლო საზოგადოება სკეპტიციზმით პასუხობს.

თითოეულ ასეთ მცდელობაზე შეფასებები ორგვარია. მასწავლებლების დიდი ნაწილი ფიქრობს, რომ გოგებაშვილის მეთოდი უნიკალური და შეუცვლელია, მშობლების უმრავლესობა კი შიშობს, რომ მათ შვილებზე ცდებს ატარებენ. ჰიპოთეტურად, ამგვარ სკეპტიციზმს დაატეხდა თავს ქართული არისტოკრატია 25 წლის იაკობ გოგებაშვილს, რომელმაც სწავლების ტრადიციული მიდგომების ნაცვლად, მაშინდელი ევროპის ყველაზე პროგრესულ მეთოდებზე გაასწორა პირველი ქართული დედაენის „ფოკუსი“. დიახ, გოგებაშვილის „პირველი საკითხავი წიგნი“, სწორედ რომ, ნოვატორული და ექსპერიმენტული სახელმძღვანელო იყო. ის თანმიმდევრულად იზიარებდა ბავშვზე ორიენტირებული განათლების ფილოსოფიას და გაცილებით პროგრესულ მიდგომებს ეფუძნებოდა, ვიდრე ჩვენი თანამედროვე დედაენები.

არიან ფილოლოგები, ვინც დღესაც თვლიან, რომ დედაენა, რომელიც მე-19 საუკუნის შუა წლებში გამოვიდა, მთელი თავისი ლექსიკა-ფრაზეოლოგიით, დიდაქტიკური ინსტრუმენტებითა და სასწავლო მასალით, 2010-იანების თაობის პირველკლასელებისთვისაც ისევე საინტერესო უნდა (!) იყოს, როგორიც გლეხის გოგო-ბიჭებისთვის, რომელთათვისაც ეს წიგნი თავის დროზე დაიწერა. სინამდვილეში, ტექსტები ცხოველებსა და მათ ნაშიერებზე, ხვნა-თესვაზე, ქოთნებსა და ორშიმოებზე, ქვევრებსა და ქოცოებზე დაიწერა იმ ბავშვების დასაინტერესებლად, რომელთა ყოველდღიურობა სწორედ ამ საქმიანობებს უკავშირდებოდა; იმ მშობლების გულის მოსაგებად, რომლებიც ჯიუტად ამტკიცებდნენ, რომ ერთადერთი „წიგნი“, რომლის „კითხვა“ მათ შვილებს უნდა სცოდნოდათ, მიწა იყო; გავიხსენოთ „გლახის ნაამბობი“, „კაცია – ადამიანი?!” და საგლეხო რეფორმის შემდგომი პუბლიცისტიკა. წიგნსა და განათლებას მიწათმოქმედი ქართველები ყოველთვის არ მიესალმებოდნენ. სახალხო სკოლების გახსნის პირველ პერიოდში სწავლას ისინი განიხილავდნენ, როგორც ედემის ხილს, რომელიც ყმაწვილის წრფელ გულში ურწმუნო ეჭვებს აღძრავდა. ამიტომ პირველი საკითხავი წიგნის ავტორი დიდი გამოწვევის წინაშე იდგა – ისეთი სახელმძღვანელო უნდა შეექმნა, რომელიც ბავშვებსა და მშობლებს იმ თავიანთ სანუკვარ ყანას, ვენახსა და კალოს ძალიანაც არ დააშორებდა.

პროგრესის მომხრეებს ყოველთვის ბრძოლა უწევდათ  არა მხოლოდ საკუთარი, არამედ მათი მომავლისთვისაც, ვისაც პროგრესის არ სჯეროდა. თუკი საზოგადოება მე-19 საუკუნის ბოლოს ვერ ხედავდა ახალი ცხოვრების კონტურებს, განმანათლებლები იბრძოდნენ, რომ თავადებისა და გლეხების შვილებს თავისუფალ გარემოში განვითარების თანასწორი შესაძლებლობა ჰქონოდათ. ამიტომ პროფესიონალები, რომლებიც დღეს გოგებაშვილის დედაენის ენობრივ, დიდაქტიკურ, თუ მეთოდურ გადახედვას მოიწადინებენ, ამგვარი დაბრკოლებებისთვის მზად უნდა იყვნენ.

დამოკიდებულებამ, რომ იაკობ გოგებაშვილის დედაენა არ ექვემდებარება ანალიზს, განხილვას, მიგვიყვანა გარემოებამდე, რომ დღეს ე.წ. „გოგებაშვილის მეთოდი“ ფართო, საგანმანათლებლო მოედანზე, კითხვა-წერის მსოფლიო გამოცდილებათა ჭრილში არც კი გაგვიაზრებია. ტერმინის მიღმა უამრავი მითი და მცდარი ფაქტი დგას, რასაც საერთო არ აქვს არც გოგებაშვილთან და არც მეთოდებთან, რომელსაც ის საკუთარ ნაშრომში იყენებდა. შევეცდებით, ჩვენი წვლილი შევიტანოთ ამ გამოცდილების გააზრებასა და მითების ფაქტებთან შესაბამისობის დადგენაში.

მითი პირველი – „გოგებაშვილის მეთოდი“. მეთოდი რომ მისი არ არის, ამას თავად გოგებაშვილი ადასტურებს. პირველი სახელმძღვანელოს („ქართული ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი მოსწავლეთათვის“) წინასიტყვაობაში, რომელიც 1865 წელს გამოვიდა, ის წერს: „მეთოდი ზოლოთოვისა, რომელზედაც არის შედგენილი ეს ანბანი, არღვევს ზემოხსენებულ ნაკლულოვანებას“. „ზემოხსენებულ ნაკლულოვანებაში“ ის მოიაზრებს სინთეზურ მეთოდს, რომელიც საუკუნეების მანძილზე გამოიყენებოდა, როგორც წერა-კითხვის სწავლის უალტერნატივო წესი. ზოლოთოვის მეთოდში კი გულისხმობს ანალიზურ პრინციპს, რომელიც მთელი სიტყვების შესწავლასა და მათ მარცვლებად / ასოებად დაშლას ითვალისწინებს.

ანალიზური მეთოდი ვასილი ზოლოტოვს არ შეუმუშავებია, თუმცა ის მართლაც იყო რუსეთში ამ პრინციპზე მორგებული ერთ-ერთი პირველი ანბანისა და საკითხავი წიგნის (1860) ავტორი. რუსეთში, როგორც ცნობილია, ამ ტენდენციის სულისჩამდგმელად მაინც ბარონი კორფი (1860) ითვლება, თუმცა მის გარდა ამ მიმართულებით მუშაობდნენ კორფსა და ზოლოტოვზე გაცილებით გავლენიანი ავტორებიც, მაგალითად, უშინსკი და ლევ ტოლსტოი. როგორც ჩანს, იაკობ გოგებაშვილი ზოლოტოვს ამ უკანასკნელის თბილისში მოღვაწეობის პერიოდიდან იცნობდა. რუსი პედაგოგი და განმანათლებელი აქ 1849-1856 წლებში, ამიერკავკასიის ქალთა ინსტიტუტში რუსულ ენასა და ლიტერატურას ასწავლიდა.

თუმცა ანალიზური მეთოდი რუსეთში არ მოუგონიათ. ის მე-19 საუკუნის 50-60-იან წლებში ჩამოყალიბდა გერმანული რომანტიზმის, რუსოიანული და ბავშვზე ორიენტირებული საგანმანათლებლო სკოლების წიაღში. ამ წრეებში ერთ-ერთი გამოჩენილი და ანგარიშგასაწევი ფიგურაა შვეიცარიელი პედაგოგი, იოჰან ჰაინრიხ პესტალოცი. მის ნაშრომებს დიდი გავლენა ჰქონდა მე-19 საუკუნის შუა წლებში ინგლისისა და ამერიკის შეერთებული შტატების განათლების რეფორმებზე. როგორც ცნობილია, სწორედ პესტალოცისთან და მის მოსწავლეებთან ურთიერთობით შთაგონებული ჰორას მანი ამერიკის სახალხო სკოლების რეფორმას ჩაუდგა სათავეში. მანვე გაავრცელა ამერიკაში კითხვა-წერის ანალიზური მეთოდი.

მე-19 საუკუნის 50-60-იან წლებში ევროპაში, ამერიკასა და რუსეთის იმპერიაში ანალიზური მეთოდის ბუმი, თითქმის, თანადროულად დაიწყო. იდეები, როგორც იტყვიან, „ჰაერში ტრიალებდა“. არ დარჩენილა გავლენიანი განმანათლებელი, ან პედაგოგი, ამ ფერხულში რომ არ ჩაბმულიყო და ანალიზური საანბანო სახელმძღვანელო არ გამოეცა. ამდენად, 1865 წელს გოგებაშვილის პირველ საკითხავ წიგნში გამოყენებული, ან თუნდაც, 1876 წლის დედაენაში გატარებული მეთოდი არც ვასილი ზოლოთოვის და მით უმეტეს, არც იაკობ გოგებაშვილის მოგონილი არ არის. თუ მაინცდამაინც, ის ყველაზე მეტად პრუსიული საგანმანათლებლო რომანტიზმის სკოლებისგანაა დავალებული.

ცხადია, ჩვენი მიზანი არ არის გოგებაშვილის, როგორც განმანათლებლისა და პირველი ქართული დედაენის ავტორის ღვაწლის დაკნინება. ვფიქრობ, კითხვა-წერის მეთოდის უნიკალურობის დადასტურება სულაც არ არის აუცილებელი პირობა გოგებაშვილის უმნიშვნელოვანესი ღვაწლის აღიარებისთვის. მან, როგორც ქართული ენის საუკეთესო მცოდნემ, დიდი ოსტატობითა და ნიჭით მოარგო თანამედროვე საგანმანათლებლო მიდგომები და მეთოდები ქართული ენისა და სიტყვიერების არსებულ რესურსებს. წარმოუდგენლად დიდი შრომა ჩადო ორიგინალურ ენაზე არსებული სასწავლო მასალების შეკრება-ადაპტირებაში, უცხოენოვანი ტექსტების თარგმნასა და ახალი ლიტერატურის შექმნაში. მისმა დედაენამ ახალი სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული გამოწვევების ზღურბლზე მდგომი ყმაწვილები და მათი დაეჭვებული ოჯახები წიგნთან და განათლებასთან დააახლოა. რაც მთავარია, გოგებაშვილი, როგორც ავტორი იყო ძალიან მოქნილი დროისა და გარემოებათა მიმართ და ის სახელმძღვანელოს შექმნას განიხილავდა, როგორც ცოცხალ, ინტერაქციულ, სრულყოფისკენ მიდრეკილ პროცესს.

მითი მეორე – მეთოდი, თუ მეთოდები? გოგებაშვილმა თავისი სიცოცხლის მანძილზე „დედაენა“ (სხვადასხვა სახელწოდებებით) 33-ჯერ გამოსცა. პირველი რედაქცია – „ქართული ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი მოსწავლეთათვის” როგორც აღვნიშნეთ, 1865 წელს დაიბეჭდა, რომლის მესამე გამოცემაში, 1867 წელს მან ცვლილებები შეიტანა. ეს რედაქცია 1872 და 1873 წლებშიც (მეხუთე და მეექვსე გამოცემები) ჩასწორდა და შემოკლდა. 1876 წლის რედაქციას მან უწოდა „დედა ენა, ანუ ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი სახალხო შკოლებისთვის”. თითოეული ახალი რედაქცია, ერთი მხრივ,  მიზნად ისახავდა წინა გამოცემის ხარვეზების გასწორებას, მეორე მხრივ კი – მოსწავლეთა და სასკოლო გარემოს მოთხოვნასა და შესაძლებლობებს ერგებოდა.

ასე, მაგალითად, 1876 წლის „დედაენაში“ გოგებაშვილი წერდა, რომ რაკი 60-იან წლებში არც მასწავლებლები და არც სასკოლო ინფრასტრუქტურა მზად არ აღმოჩნდა ანალიზური მეთოდის დასანერგად, მას სახელმძღვანელოს მომდევნო რედაქციებში მეთოდური ცვლილებების შეტანა მოუხდა. ასე ჩაანაცვლა, მისივე თქმით, ანალიზური მეთოდი სინთეზურმა. 1876 წლის გამოცემაში კი მეთოდები, ერთგვარად, მოარიგა და ანალიზურ-სინთეზური პრინციპი გამოიყენა. ეს ნიშნავს იმას, რომ გოგებაშვილის დედაენის 33 რედაქციაში გამოყენებული აქვს მსოფლიოს სხვადასხვა საგანმანათლებლო გამოცდილებაში აღიარებული როგორც ანალიზური, ისე – სინთეზური და ანალიზურ-სინთეზური მეთოდები. ამიტომ კითხვა, თუ რას გულისხმობენ დღეს „გოგებაშვილის მეთოდის“ მიღმა, კვლავ ბუნდოვანებითაა მოსილი.

ფაქტია, იაკობ გოგებაშვილს მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში გაცილებით უკეთ ჰქონდა გააზრებული, რომ კითხვა-წერის სწავლის ერთადერთი მეთოდი მრავალი ასპექტით ვერ იქნება უნივერსალური ბავშვზე ორიენტირებულ განათლებაში. პირველ რიგში, სწორედ, ბავშვების განსხვავებული საჭიროებებიდან და შემეცნების მრავალფეროვანი სტილიდან გამომდინარე. გოგებაშვილი თავად უფრო მეთოდების დაბალანსების მომხრე იყო, ვიდრე ერთი – უნივერსალური და როგორც დღეს ამბობენ, „უნიკალური“ მეთოდისა. ამიტომ პასუხი იმ მკვლევარების, მასწავლებლებისა და მშობლების მოთხოვნაზე, შევინარჩუნოთ „გოგებაშვილის მეთოდი“, თავად გოგებაშვილის დედაენაა – ცოცხალი, დროისა და გარემოს ადეკვატური სახელმძღვანელო, რომელიც მკითხველთა „მაჯისცემას“ აყურადებდა და მათ ინტერესებს, საჭიროებებს მუდამ ადეკვატურად პასუხობდა.

მთავარი პარადოქსი. სალაღობოდ შეგვიძლია, ხუთი სიძის პარადოქსი დავარქვათ (ანტონ კათალიკოზის სამი სტილის ამბავში). წესით, ხუთი სიძე დედაენასთან რა შუაში უნდა იყოს, თუმცა, ვშიშობ, ასე მარტივადაც არ იყოს საქმე.

„ხუთი სიძე. ოთხი ძია. ათი ძე. ეს თეძოა. ის ძუაა. ეს სესეს სიძეა. თათუ ძიძას ეძახის.“ და ა.შ. – ეს არის ერთ-ერთი, ლექსიკურ-სტილური თვალსაზრისით, ტიპური პასაჟი დედაენიდან, რომელიც დღეს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სახელმძღვანელოთა გრიფირების კონკურსშია წარდგენილი. თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ ან ლიტერატურული გემოვნებით, ან კითხვის მიმართ დამოკიდებულებით, ბევრად განსხვავდება, თუნდაც, იმ დედაენისგან, რომელიც ბევრი წლის მანძილზე სახელმძღვანელოების ბაზარზე ერთ-ერთი უკონკურენტო ლიდერია.

მაშა –> მა შა –> მ ა შ ა –> ასო-ბგერა „შ“. ჩააჭიკჭიკებს პირველკლასელი და მშობლებს გაახარებს, რომ იმ დღეს ახალი ასო – „შ“ – ისწავლეს. მშობელი კმაყოფილია, რომ სკოლამ, სადაც მისი შვილი სწავლობს, „გოგებაშვილის მეთოდი“ აირჩია.

მაგრამ საინტერესოა, რა შეხედულება აქვს თავად გოგებაშვილს „გოგებაშვილის მეთოდზე“. 1865 წლის საკითხავი წიგნის წინასიტყვაობაში ის წერს: „რა ნაკლულოვანება აქვს ჩვეულებრივ ანბანების მეთოდს? პირველი და უმთავრესი ნაკლულოვანება ამ მეთოდისა მდგომარეობს იმაში, რომ ანბანი იწყების ასოებიდგან. ასოები კი ცალ ცალკე არა საგანს არა ჩვენებენ. არა ჰაზრს არ ხატვენ. ამიტომ სწავლის დაწყება ასოებიდგან ყმაწვილისთვის არის მავნებელი… ამ მეთოდს მაშა სადამე, შეუძლიან პირველათვე შეაძულოს სწავლა ყმაწვილსა და წაართვას მას წადილი სწავლისა!

მეთოდი ზოლოთოვისა, რომელზედაც არის შედგენილი ეს ანბანი, არღვევს ზემოხსენებულს ნაკლულევანებას. ეს ანბანი იწყების სიტყვებიდგან. მაშასადამე, ყმაწვილი პირველვე დაინახავს სწავლაში ჰაზრსა; ამიტომ, რომ ყველა სიტყვა ხატავს რაიმე ჰაზრსა, აჩვენებს რომელმე საგანსა, მაშა სადამე პირველათვე ყმაწვილი შეხედავს სწავლას, როგორც გონივრულ საგანს და წახალისდება… აი ყმაწვილს მასწავლებელმა წააკითხა სიტყვა დე-და. ყმაწვილი წარმოიდგენს თავის დედასა, ამასთანვე თავის სახლს, მამას, ძმებს, ადგილს. ერთი სიტყვით, ეს ერთი სიტყვა რამდენმე საგანს მოაგონებს, რამდენმე ჰაზრს წარმოუდგენს გონებაში ყმაწვილსა.”

როგორც ჩანს, გოგებაშვილის არჩევანი არ ყოფილა, რომ ქართულის გაკვეთილის თემა „შ“ და „ჟ“ ყოფილიყო, სადაც „შ“-ზე ყმაწვილებს საუკუნენახევრის მერეც „ორშიმოს“ ასწავლიდნენ, „ჟ“-ზე კი – მაჟალოს (პირობითად). მაშ, რატომ ვუწოდებთ ამ გამოცდილებას გოგებაშვილისას? რატომ მოგვწონს თანამედროვე სახელმძღვანელოებში, მაინცდამაინც, აგრარული ლექსიკა, ან არქაიზმები?

საინტერესოა, რა „ჰაზრი“ უნდა „დაჰხატოს“ ყმაწვილის გონებაში ამ პასაჟმა: ხუთი სიძე.

ეს თეძოა.

ის ძუაა.

ეს სესეს სიძეა.

თათუ ძიძას ეძახის.

თავი დავანებოთ იმ შინაარსობრივ ბორძიკს, რომელსაც საანბანო პერიოდში, ვთქვათ, შესწავლილი გრაფემების სიმწირე იწვევს… მაგრამ იმას რაღა გამართლება აქვს, რომ თანამედროვე დედაენების ლექსიკური მარაგი (მაშა, ძუა, ორშიმო, თოხი, სათითე, აკიდო და სხვ) დიდწილად, აცდენილია თანამედროვე, თუნდაც, სოფლად მცხოვრები ბავშვების ყოველდღიურობას? თვით მცირეწლოვან გმირთა სახელებიც (იასე, ძიძია, შიო, ნუნუ, გოგი) კი ისეთი შერჩეულია, თითქოს ავტორები გოგებაშვილის მეთოდის გადაშენებით შეწუხებულებს აფრთხილებდნენ – „ნუ შფოთავთ, ეს წიგნი სიახლეებს არ გთავაზობთ და თანამედროვეობას არ ცნობს”.

გვრჩება შთაბეჭდილება, თითქოს, სახელმძღვანელოს ავტორებისთვის, მასწავლებლებისა და საკონკურსო ექსპერტებისთვისაც კი, მთავარი დედაენების გარეგნული იერსახე, მასალის დიზაინი, თვალთა სატყუარაა, რათა საზოგადოების ირაციონალური შიშების ჯინმა ბოთლიდან თავი არ დაიძვრინოს და „გოგებაშვილის მეთოდის“ ამოძირკვის წითელი ალამი არ აუფრიალოს ჩვენი საზოგადოების ყველაზე რეაქციულ (მცირე, მაგრამ თამამ) ნაწილს. ამ გარემოებათა შედეგად კი მოცემულობა ასეთია – ყველაზე სანდო საერთაშორისო კვლევის (PIRLS) მონაცემებით, გოგებაშვილისა და თხუთმეტსაუკუნოვანი წერილობითი ტრადიციების ქვეყანაში ბავშვებს წაკითხულის აღქმა უკიდურესად უჭირთ და წიგნიერების დონე საგანგაშოდ დაბალია.

ვფიქრობ, დროა, გავაცნობიეროთ, რომ გოგებაშვილის დედაენის მთავარი ღირსება არა აგრარული ლექსიკა და მიწათმოქმედების თემატიკაზე შედგენილი ტექსტებია, არამედ პრინციპი, რომ საკითხავი მასალა უნდა იყოს მოსწავლის ასაკობრივ გამოწვევებსა და მის ყოველდღიურ ყოფაზე მორგებული. სხვა მხრივ, დედაენას, ისევე, როგორც ნებისმიერ სახელმძღვანელოს, შეიძლება ჰქონდეს  ასპექტები, რომლებიც გარკვეულ საზოგადოებაში მუშაობდა, მაგრამ დროში მდგრადი არ აღმოჩნდა, ან, უბრალოდ, ძლიერი და სუსტი მხარეები, რომლებიც ავტორმა სწორად განჭვრიტა, ან ალღომ უმტყუვნა.

„რადგან უეჭველია, ეს წიგნი კიდევაც ბევრჯერ დაიბეჭდება, კარგი იქნება, უკეთ გაშალაშინდეს. კარგი წიგნი რომ არა ყოფილიყო, არას ვიტყოდიო“ – წერდა დიმიტრი ყიფიანი თავისი შენიშვნების ბოლოს, რომელიც მან დედაენის 1876 წლის რედაქციასთან დაკავშირებით გააკეთა. შენიშვნები უკიდურესად სკრუპულოზური იყო და ეხებოდა სახელმძღვანელოს, თითქმის, ყველა ენობრივ შრეს – კორექტურიდან და პუნქტუაციიდან –  რუსულის კალკით შეთხზულ ხელოვნურ ფრაზებამდე. საბედნიეროდ, იაკობ გოგებაშვილი კრიტიკის მიმღებელი იყო და დიმიტრი ყიფიანის შენიშვნები მომდევნო რედაქციებში გაითვალისწინა. თუმცა ვერც იაკობ გოგებაშვილი და ვერც დიმიტრი ყიფიანი მაშინ ვერ ხვდებოდნენ, რომ ეს პროგრესული, ინოვაციური, დემოკრატიული, მოქნილი სახელმძღვანელო ოდესმე პროგრესის, ინოვაციის, დემოკრატიულობის, მოქნილობის წინააღმდეგ დასამუნათებელ იარაღად შეიქნებოდა. იმედია, ამ სევდიან ისტორიას ბედნიერი დასასრული ექნება.

მსოფლიო მნიშვნელობის უდიდესი მომღერალი მარია კალასი 1971-72 წლებში ამერიკის ხელოვნების უმაღლეს სასწავლებელში ახალგაზრდა ვოკალისტ-პროფესიონალების ჯგუფს სიმღერაში დაოსტატებისთვის საკუთარ გამოცდილებას უზიარებს. ბუნებრივია, კალასის მიერ ვოკალური მაგალითებით გამოხატული ყოველი „სიტყვა“ ჩვენამდე ვერ მოაღწევდა, თუმცა ძირითადი სათქმელი დღევანდელ წერილშია გადმოცემული. გაკვეთილები ძალზე სასარგებლო იქნება არა მხოლოდ პროფესიონალი მომღერლებისა და სტუდენტებისთვის, არამედ მასწავლებლებისთვისაც.

საყურადღებოა, რომ ლეგენდარულმა სოპრანომ ახალი პატარა „კალასების“ შექმნა არ ისურვა, მაგრამ სცადა თითოეულ მომღერალში ინდივიდუალური თვისებებისა და ღირსებების გახსნა. ის მხოლოდ მაგალითების ჩვენებით კი არ შემოიფარგლებოდა, არამედ ხსნიდა, თუ როგორ უნდა შეესრულებინათ და რატომ.

სიმღერის გაკვეთილები

„სიმღერის სწავლა ადრე დავიწყე. ჩემი აზრით, ხმელთაშუა ზღვის რეგიონების მკვიდრნი, განსაკუთრებით გოგონები ადრეული ასაკიდან ვითარდებიან. მომღერლის კარიერა, უმთავრესად, ახალგაზრდობიდან იგება. სიბრძნე კი მოგვიანებით მოდის. სამწუხაროდ, მომღერლებს გამოსვლები სიბერეში არ ძალგვიძს, რასაც ვერ ვიტყოდით დირიჟორებზე. ამიტომ მუსიკალური ანბანის შესწავლას რაც უფრო ადრეული ასაკიდან დავიწყებთ, მით სწრაფად შევიძენთ გამოცდილებას“,  – გვიზიარებდა მარია კალასი.

„დაკვირვებული, მკაცრი და კარგად გაანალიზებული დამოკიდებულება იმის მიმართ, რასაც აკეთებ, საუკეთესო დამხმარეა არტისტისთვის“ (მ. კალასი).

კალასი სულ რაღაც ცამეტიოდე წლისა იყო, როცა ელვირა დე იდალგოს – ესპანელ მასწავლებელს, „ბელკანტოს სკოლის“ წარმომადგენელს მიაბარეს. იდალგოს მარიასთვის სიმღერის შესრულების საიდუმლოებები და ბელკანტოს მანერა უნდა ესწავლებინა. ბელკანტო არა მხოლოდ უბრალოდ „ლამაზი მღერაა“, არამედ ერთგვარი დამორჩილების მეთოდი, თავისებური „გიჟის პერანგი“. მეთოდი მომღერალს ასწავლის, როგორ მიუდგეს ბგერას, იერიშით როგორ იმღეროს, როგორ მიაღწიოს ლეგატოს, როგორ შექმნას ატმოსფერო, ისე როგორ ისუნთქოს, რომ ნაწარმოებში პირველი ტაქტიდან ბოლომდე ერთიანობის განცდა შექმნას.  შთაბეჭდილება უნდა რჩებოდეს, თითქოს სუნთქვას მხოლოდ ერთხელ იღებს. სინამდვილეში, თითქოსდა ერთი შესუნთქვით ფრაზებს შორის უამრავ პატარ-პატარა სუნთქვის აღებას ასწრებს.

უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება საბაზისო ცოდნას, ფუნდამენტს, რაზეც აიგება სწავლება. დასაწყისში დაშვებული შეცდომების, მცდარი უნარ-ჩვევების გამოსწორება ძალზე ძნელად თუ აღმოიფხვრება.

მომღერლისთვის მხოლოდ კარგი ხმა საკმარისი არ არის. რა მოსაწყენი იქნებოდა მხოლოდ ტექნიკურად სრულყოფილი ინსტრუმენტალისტი ან მომღერალი. უდიდესი მხოლოდ მაშინ ხდები, როცა შეგიძლია „კითხვა ნოტებს შორის“, სიტყვებში ღრმად წვდომა, სერიოზული და თავდადებული შრომა. სრულყოფისთვის მხოლოდ ნიჭი და სურვილი არ კმარა. საჭიროა დიდი სიყვარული და მოწოდება, რისკენაც მიისწრაფი.

„მუსიკა ყველაფერზე მეტად მიყვარდა და ალბათ ამიტომ შრომა არასდროს გამჭირვებია. ნებისმიერი რამ, რაც მუსიკას უკავშირდებოდა, აღმაფრთოვანებდა. ათენში, ჩემი მასწავლებლის – ელვირა იდალგოს ყველა სტუდენტს ვუსმენდი გამონაკლისის გარეშე და რეპერტუარს სრულიად არ ჰქონდა მნიშვნელობა. კონსერვატორიაში დილის ათ საათზე ვჩნდებოდი, ხოლო შენობას უკანასკნელ სტუდენტთან ერთად ვტოვებდი“, – ამბობდა კალასი.

მშობლები მუდამ ცდილობენ განსაზღვრონ შვილების მომავალი, პროფესიული არჩევანის თვალსაზრისით. მაგალითად, კალასის დედამ (შვილის მუსიკით გატაცების გათვალისწინებით) გადაწყვიტა, რომ მარია არტისტი, კერძოდ, მომღერალი გამხდარიყო და ის არჩევანში არც შემცდარა.

ბედნიერი შემთხვევით ჯერ კიდევ პატარა მარია დრამატული (სოპრანოს) ხმის წყალობით ერთი წლით მიწვეულ იქნა ნაციონალურ თეატრში.

კალასის აზრით, ხმა ათლეტის სხეულის მსგავსად ყოველთვის მსუბუქი და მოქნილი უნდა იყოს, ხოლო ჟღერადობა ფორსირების გარეშე. მარიას ამ სიმსუბუქის მიღწევა იტაცებდა. საერთოდ, გამოწვევები, სიძნელეების გადალახვა უყვარდა და შესანიშნავად დაძლეული ამოცანების მაყურებლებისთვის წარდგენა.

ინსტრუმენტალისტის მსგავსად მომღერალიც უნდა სწავლობდეს სირთულეებთან გამკლავებას დაწყებული ნელი გამებითა და არპეჯიოებით, და თანდათან სიჩქარის მატებით. ვინაიდან ყოველივეს სწავლა მთელი ცხოვრების მანძილზე გვიწევს, საქმისადმი საკმარისზე მეტი სიყვარული და სრულყოფისთვის უდიდესი სურვილი გვმართებს.

მარია კალასი უზომოდ ემადლიერება გამოჩენილ იტალიელ დირიჟორს: „ბევრი რამ ვისწავლე მაესტრო ტულიო სერაფინისგან: გამომსახველობის და აზრის ჩადება ყველაფერში, რასაც ვაკეთებთ. მუსიკის სიღრმე სწორედ მან დამანახვა და მისგან მაქსიმუმი ავიღე. მაესტრო ტულიოსგან ვისწავლე, რომ თუკი არ ვიცით რას და რისთვის ვაკეთებთ, მუსიკა ერთგვარ საპყრობილეს დაემსგავსება, სადაც მუდმივად ეწამები. მე ვგავარ ღრუბელს, რომელიც ყველაფერს იწოვს, რაც მისთვის სასარგებლოა. დებიუტმა (1947 წ. იტალია), ჭეშმარიტად კარიერის დასაწყისმა მისი ხელმძღვანელობის ქვეშ გაიარა და ეს ჩემი ცხოვრების ყველაზე დიდ წარმატებად მიმაჩნია“.

უნდა ითქვას, კალასის დებიუტს დიდი გამოხმაურება არ მოჰყოლია. საზოგადოებისთვის ის უცნაურად ახალი და უცხო ჩანდა. მარიას ხმამ და თამაშმა მაყურებელი ჩააფიქრა. ისინი აღფრთოვანებულ აზრს ვერ გამოთქვამდნენ. კოლეგებს შორის კი ისეთებიც იყვნენ, რომლებიც აღიარებდნენ, რომ მარია კალასის გარეშე თავს უკეთ გრძნობდნენ და რომ მისი გამოჩენა გაორმაგებით შრომას აიძულებდა. აშკარა იყო, მარია კალასმა ხელოვნებაში ერთგვარი ცვლილებები გამოიწვია (ზოგიერთი მავნე საოპერო ტრადიციაც დაარღვია). კალასს მიაჩნდა, რომ საზოგადოებას ისეთი უნდა უყვარდე, როგორიც ხარ. წინააღმდეგ შემთხვევაში კარიერისთვის ბრძოლას აზრი არ აქვს.

მარია კალასი განსაკუთრებულ მომღერლად გრძნობდა თავს, ვინაიდან ახერხებდა მაყურებლისთვის სიმართლის თქმას, საკუთარი ნამდვილი გრძნობების გადაცემას და ხედავდა, როგორ გულწრფელად იღებდა ყოველივეს მსმენელი.

„ნუ დავივიწყებთ, რომ ჩვენ, მომღერლები მხოლოდ და მხოლოდ შემსრულებლები ვართ კომპოზიტორის სამსახურში და ძალზე დელიკატურ სამუშაოს ვასრულებთ. გარდა ამისა, პატივს უნდა მივაგებდეთ დიდი ტრადიციების მქონე სცენებს“ (მ. კალასი).

გთავაზობთ ფრანკო ძეფირელის გახმაურებულ ფილმს „კალასი სამუდამოდ“, სადაც მომღერლის ბიოგრაფიულ ეპიზოდებთან ერთად ნაჩვენებია ხელოვნების არსებითი პრობლემები და მისი როლი ადამიანების ცხოვრებაში.

გასულ წელს საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიამ კიდევ ერთი კარგი წიგნის წაკითხვის საშუალება მისცა იმ მკითხველს, რომელსაც, ჩემი არ იყოს, დასავიწყებლად განწირულ ისტორიებში ქექვა უყვარს. „კალენდულა და ლურჯი ღილი. თბილისის გერმანული ბაღის ისტორია“ – სათაურის წაკითხვისთანავე გადავწყვიტე, რომ სხვა წიგნები ცოტა ხნით გვერდზე უნდა გადამედო და ეს უნდა წამეკითხა. მერე სარჩევი ვნახე, ავტორების სახელები და გვარები: ნინო ლეჟავა, ანა კორძაია-სამადაშვილი, ანა მარგველაშვილი, ნინო ბექიშვილი, მაშო სამადაშვილი, ბიძინა რამიშვილი.  ის წიგნიც გამახსენდა, რომელზეც შარშან დავწერე – „თქმული და უთქმელი ისტორიები. გერმანელები საქართველოში“. მისმა ავტორმა, თამთა მელაშვილმა უდავოდ დიდი საქმე გააკეთა ამ ზეპირი ისტორიების შეკრებითა და წარსულის თავისებური რეკონსტრუქციით.

საბჭოთა კავშირის არსებობის ბოლო ათწლეული ჩემი მოსწავლეობის წლებს დაემთხვა. შესაძლოა იდეოლოგიური ზეწოლა ზოგ სასწავლო დაწესებულებაში ისე შემაწუხებლად აღარ იგრძნობოდა, შესაძლოა უბრალოდ აბსურდად აღვიქვამდით საბჭოთა საგანმანათლებლო სისტემის იმპერატივებს და ცოტა წამოზრდილები დიდად აღარც ვემორჩილებოდით, მაგრამ პირველი სიტყვა, რაც სკოლის გახსენებისას ისევ და ისევ მომდის თავში, ციხეა. სკოლა – ციხე – ამ ასოციაციას ვერაფერს ვუხერხებ.

ეს წიგნი, „კალენდულა და ლურჯი ღილი“ გვეუბნება, რომ საბჭოთა ეპოქის ბოლო ათწეულებში (თუმცა ტრადიცია უფრო ადრე იწყება) თბილისელ მშობელთა ნაწილმა ერთგვარ გამოსავალს მიაგნო: ენის შესასწავლად და განსხვავებულ კულტურასთან საზიარებლად შვილების არაფორმალურ გერმანულ ბაღებში მიბარება დაიწყო. ამგვარ ბაღებს ტანტეები უძღვებოდნენ, რომელთა სასწავლო თუ აღმზრდელობითი მეთოდებიც არსებითად განსხვავდებოდა იმისგან, რაც საბჭოთა საბავშვო ბაღებში დაგხვდებოდათ. ბავშვები ენას თამაშით სწავლობდნენ, ბუნებრივად, დაუძაბავად – სიმღერებით, ზღაპრებით, სახალისო წარმოდგენებით…

„ქვეყანაში, სადაც უცხოელებთან კონტაქტი, პრაქტიკულად, უკიდურესად შეზღუდული იყო და ამის შესაძლებობა მხოლოდ რჩეულ მეცნიერებს, პარტიულ და იდეოლოგიურ სტრუქტურებში მომსახურე ან უშიროების ორგანოებთან მოთანამშრომლე პირებს ჰქონდათ, უცხო ენის მატარებელ ადამიანებთან სწავლა განსაკუთრებული პრივილეგია იყო. უცხო ენის ცოდნა იდეოლოგიური ველიდან გაღწევის შესაძლებლობას იძლეოდა და ასე გამოდის, რომ ტანტეების ადრეულ ასაკში ენის „ავტომატური“ შესწავლის მეთოდიკა უნებლიეთ საბჭოთა განათლების პოლიტიკას ეწინააღმდეგებოდა“, – წერს ამ წიგნის იდეის ავტორი, იურისტი, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიუროს დირექტორი ნინო ლეჟავა პირველივე წერილში „ტანტეების მოსაგონრად“.

ცხადია, გაუმართლათ მათ, ვინც ცხოვრების პირველივე წლებში ასეთი გამოცდილება მიიღეს. წიგნში შესული მოგონებების კითხვა მთელი სიამოვნებაა. ყოფილი ბაღელები ჰყვებიან იმ მომნუსხველ ატმოსფეროზე, რომელსაც ეს გერმანელი თუ ნახევრად გერმანელი ქალები ქმნიდნენ, იხსენებენ მათ პირად ნივთებს, სამკაულებს, ვარცხნილობას, რჩევებს, ჩვევებს, საყვარელ გამოთქმებს, მათგან გაგონილ ამბებს, სხვადასხვა თამაშს, სხვადასხვა დროს საჩუქრად მიღებულ ღია ბარათებსა თუ კოწახურის კანფეტებს… ტანტეებს არც ზედმეტი შექება სცოდნიათ და არც უზომოდ გაბრაზება. გაკვეთილზე მისულ პატარა მოსწავლეებს მათთან სითბო და წესრიგი ხვდებოდათ, გერმანულ ენასთან ერთად კი უამრავ ისეთ რამეს სწავლობდნენ, რასაც სხვაგან ვერსად ისწავლიდნენ. ამიტომ იყო, რომ გერმანულ ბაღში წასვლა ყველას უხაროდა – იცოდნენ, ამ პატარა სამოთხეში მხოლოდ სიხარული ელოდათ.

მოგონებების კითხვისას არაერთხელ გადავაწყდი ისეთ აბზაცებს, ამოწერა და სხვებისთვის გაზიარება რომ მომინდა. ბევრი რამ ამ ქალების პედაგოგიური პრაქტიკიდან დღესაც საგულისხმოდ მოჩანს – უპირობოდ მისაღებად თუ არა, გასათვალისწინებლად მაინც. მართალია, ტანტეებს პროფესიული პედაგოგიური განათლება არ მიუღიათ, მაგრამ მათ დიდი ტრადიცია უმაგრებდა ზურგს. ყოფილი მოსწავლეების მონათხრობი გვარწმუნებს, რამდენად სწორი იყო ეს აღმზრდელობითი მეთოდები, არაფორმალურ ბაღებში ენის თამაშ-თამაშით სწავლების მათეული პრაქტიკა.

ერთ-ერთი მოსწავლის, ნინო გოგიტიძის დედის მოგონება ტანტე ლანდაზე: „არასდროს აცდენდა. თუ არ მოვიდოდა, უნდა ჩაგეთვალათ, რომ მოკვდა. ოღონდ არ გაეცდინა, გზა რომ მოლიპული იყო, ფეხსაცმელზე წინდას იცვამდა და ისე მოდიოდა. ძალიან ყურადღებიანი იყო. იცოდა, რით სუნთქავდნენ ბავშვები“.

და ბოლოს, მოგონება, რომელმაც ყველაზე მკაფიოდ დამანახა სრულიად უცხო ქალის სახე: „თუ ეტყოდი, რომ თავი გტკივა, კალთაში გისვამდა და გეფერებოდა. მე ამას ძალიან ხშირად ვეუბნებოდი. რა თქმა უნდა, ვიტყუებოდი, მაგრამ ძალიან მინდოდა, რომ მომფერებოდა. ისიც ხვდებოდა, რაშიც იყო საქმე, მაგრამ უარი არასოდეს უთქვამს. ვეჯექი კალთაში და თავზე მეფერებოდა“. ეს მოგონება მარიამ აბრამიშვილისაა.

„კალენდულა და ლურჯი ღილი. თბილისის გერმანული ბაღის ისტორია“. დაიმახსოვრეთ.

თანამედროვე ბავშვებს აზრის გამოთქმის და მასწავლებელთან კამათის აღარ ეშინიათ, თუმცა ეს კამათი შესაძლოა კონფლიქტშიც გადაიზარდოს. ამ შემთხვევებში ბევრი რამ მშობლის ქცევაზეა დამოკიდებული – როგორ განმუხტავს დაძაბულ სიტუაციას და რა შედეგამდე მიიყვანს მოზარდს. ასევე, მშობლის „ინსტრუქციაზეა“ დამოკიდებული, როგორ ურთიერთობას დაამყარებს ბავშვი მასწავლებელთან და როგორ გაუმკლავდება უთანხმოებას.

კონფლიქტურ სიტუაციებში მოქმედებას ბავშვი საბავშვო ბაღსა და სკოლაში სწავლობს,  სკოლის დამთავრების შემდეგ კი ამ უნარ-ჩვევებს ზრდასრულ ცხოვრებაში იყენებს. სამწუხაროდ, ხშირად თავად მშობელმაც არ იცის, როგორ მოიქცეს კონფლიქტის დროს. ზოგი გაჩუმებას ამჯობინებს, ზოგი ხმამაღლა გამოთქვამს იმას, რაც არ მოსწონს, ზოგიც საქმის მოგვარებას ხმაურიანი სკანდალით ცდილობს. საბოლოოდ არცერთ სცენარს დადებითი შედეგი არ მოაქვს.

რა არის მნიშვნელოვანი მასწავლებელთან პრობლემის ეფექტიანად მოგვარებისთვის?

ბავშვს მასწავლებლის მიმართ პრეტენზიის გამოთქმის არ უნდა ეშინოდეს. ხდება ხოლმე, რომ მასწავლებელი პირდაპირ და მიზანმიმართულად ამცირებს მოსწავლეს, მას კი 15 წლის ასაკშიც ეშინია, ეს მშობელს უამბოს. ხდება ისეც, რომ ადამიანი პირველად ზრდასრულობაში უყვება ფსიქოლოგს იმაზე, რომ ოდესღაც საბავშვო ბაღის მასწავლებელმა დაარტყა.

ასეა თუ ისე, მასწავლებლის ნეგატიურად განხილვა სახლში არ ღირს. ყველაფერი, რასაც მცირეწლოვანი ბავშვი შინ მოისმენს, სკოლაში მიიტანს, რაც სიტუაციას უფრო მეტად გაამძაფრებს.

სკანდალი ან პრობლემაზე თვალის დახუჭვაც ცუდია. ხშირად მშობლები სიტუაციაში ვერ ერკვევიან, მაგრამ მასწავლებელთან პირდაპირ მიიწევენ საჩხუბრად ან პირიქით, ნერვიულობენ, მაგრამ არაფერს აკეთებენ და ბავშვსაც შთააგონებენ, მასწავლებელს არ შეეწინააღმდეგოს. გვახსოვდეს, რომ სკოლა საზოგადოების და სახელმწიფოს მინიატურული ვერსიაა, რომლის „მოქალაქეებს“ დაცვა და მხარდაჭერა სჭირდებათ.

ბავშვს თავისი აზრის და საკუთარი თავის დაცვა უნდა ასწავლოთ. პატარაობაში თუ უჭირთ ამისი გაკეთება, 12 წლიდან უკვე მეტი ძალა აქვთ, დამოუკიდებლად დაუპირისპირდნენ ზრდასრულ ადამიანს, რომელიც შეურაცხყოფს. თუ არ იცით, ეს როგორ ასწავლოთ ბავშვს, მიმართეთ ფსიქოლოგს. იარეთ ფსიქოლოგთან ბავშვთან ერთად. მოზარდებისთვის არსებობს ტრენინგი კომუნიკაციურ უნარ-ჩვევებში, სადაც ისინი თავდაცვას სწავლობენ.

არ ესაუბროთ მასწავლებელს ბავშვის დაუსწრებლად. ხშირად კონფლიქტის გარემოებებში გასარკვევად მისული მშობელი მხოლოდ მასწავლებელს ესაუბრება, ბავშვს კი დერეფანში ტოვებს. ეს არასწორი მიდგომაა, მით უმეტეს მაშინ, როცა მოსწავლე მოიქცა არასწორად. მან მშობლებს თავისი „სიმართლე“ უამბო, მასწავლებელმა კი თავისი. მშობელს ვეღარ გაუგია, ვის დაუჯეროს.

ბავშვს არ უნდა ეშინოდეს მშობლებისთვის სიმართლის თქმის, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა თვითონ არის დამნაშავე. ამის რომ მივაღწიოთ, ბავშვებს არ უნდა ვეჩხუბოთ. მათ შეცდომების გამოსწორება უნდა ვასწავლოთ.

ასწავლეთ ბავშვებს დიპლომატიურობა. ყოველი ადამიანი დროის ნებისმიერ მომენტში შეიძლება სხვადასხვა რამეს გრძნობდეს. ბავშვიც შეიძლება ბრაზობდეს, როდესაც მასწავლებელი მას არასათანადოდ ელაპარაკება. ჩვენ ვერ ავუკრძალავთ გრძნობებს საკუთარ თავს, მაგრამ შეგვიძლია ავირჩიოთ, როგორ ვიმოქმედოთ. მასწავლებელზე გაბრაზებულმა მოსწავლემ შეიძლება უხეშად მიმართოს მას ან თავი შეიკავოს, დაფიქრდეს და გადაწყვიტოს, ღირს თუ არა საპასუხოდ მასწავლებლის შეურაცხყოფა. მოსწავლეს უნდა შეეძლოს პრეტენზიის გამოთქმა: „არ მომწონს და თუ შეიძლება, ნუ მელაპარაკებით ასეთი ტონით“.

თუ არსებობს საფრთხე, რომ მასწავლებელი კონფლიქტის გამო გამიზნულად გაუფუჭებს ბავშვს ნიშნებს, მაშინ მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა, რა უფრო გაინტერესებთ – ქულები თუ ბავშვის თავისუფალ პიროვნებად აღზრდა. ვიღაცისთვის მაღალი ნიშნებია პრიორიტეტული, ვიღაცისთვის კი ბავშვის ღირსების დაცვა. ასეა თუ ისე, სასურველია, მასწავლებელთან საუბარს დიპლომატიურად მიუდგეთ. სცადეთ მის მდგომარეობაში შესვლა, თუმცა საკუთარი მოსაზრებაც გამოთქვით, აი, ასე: „მესმის, რომ თქვენთვის ეს რთულია. ზოგჯერ მეც მიჭირს ჩემს შვილთან ურთიერთობა და არ ვიცი, როგორ მოვიქცე. წარმომიდგენია, რას გრძნობთ, როდესაც კლასში ოცდაათი მოსწავლეა, მაგრამ მე არ მინდა, რომ…“

თუ კონფლიქტის მოგვარება შეუძლებელია იმის გამო, რომ მასწავლებელს და მშობელს დიპლომატიურობა აკლიათ, შესაძლოა ღირდეს საქმეში მესამე პირის, მაგალითად ფსიქოლოგის, ჩარევა.

მასწავლებელი, ბავშვი, დედა: როგორ არ დავუშვათ კონფლიქტი

„სამკუთხედში“ მასწავლებელი-ბავშვი-დედა ყოველთვის შეიძლება არსებობდეს კონფლიქტი. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა კონფლიქტურ სიტუაციას ინდივიდუალური მიდგომა სჭირდება, არსებობს წესები, რომელთა წყალობითაც ურთიერთობა კონსტუქციულ კალაპოტში გადაგვყავს და არ ვუშვებთ, რომ ბავშვს სწავლისადმი ინტერესი გაუქრეს.

მშობლების ერთ-ერთი ყველაზე დიდი შეცდომაა, როდესაც მასწავლებელს და მოსწავლეს შორის არსებული კონფლიქტის დროს ჩაურევლობას ამჯობინებენ და ბავშვს მარტოს ტოვებენ პრობლემის წინაშე.

ასევე გავრცელებული შეცდომაა ბავშვის ინტერესების დაცვა მისი საჩივრის მოსმენის შემდეგ. მშობლებს შვილების დაცვის ბუნებრივი ინსტინქტი აქვთ, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ თუ არსებობს კონფლიქტი, მასზე ყველა მონაწილეა პასუხისმგებელი. ბავშვმა შეიძლება ისარგებლოს იმით, რომ მშობელი მის მხარესაა და მოჰყვეს ისტორიას ისე, როგორც მას აძლევს ხელს.

როგორ გავხადოთ მასწავლებელთან საუბარი კონსტუქციული:

შეარჩიეთ მოხერხებული დრო. ეს არ უნდა იყოს გაკვეთილის დასაწყისი, შესვენება ან დროის ის მონაკვეთი, როცა მასწავლებელს არ სცალია და გარკვეული მოვალეობები აქვს შესასრულებელი. მასწავლებელი ამ დროს ვერ შეძლებს პრობლემისთვის ყურადღების მიქცევას და კონცენტრირებას.

ჯობს, შეარჩიოთ დრო გაკვეთილების შემდეგ, მაგრამ არა გვიან საღამოს. კარგი იქნება, წინასწარ შეუთანხმდეთ მასწავლებელთან.

ნუ დაიწყებთ საუბარს აგრესიულად. თქვენ ბავშვის მხარეს ხართ და გულში ბობოქრობთ, მაგრამ ეცადეთ, არ შეუტიოთ მასწავლებელს. აგრესიულად განწყობილი ადამიანისგან მეორე ადამიანი თავის დაცვას იწყებს ან აგრესიითვე პასუხობს.

დაიცავით ეთიკა. არ ღირს, კაბინეტში შესვლისთანავე ჰკითხოთ: „რისთვის გამომიძახეთ?“, „რატომ უთხარით ესა და ეს ჩემს შვილს?“ მიესალმეთ მასწავლებელს. ნუ დაიწყეთ საუბარს პრობლემით. თავდაპირველად ჰკითხეთ, როგორი მოსწრება აქვს ბავშვს, როგორ იქცევა. ამით აჩვენებთ, რომ თანამშრომლობისთვის მზად ხართ. ეს მასწავლებელს დიალოგისთვის განაწყობს.

თუ დედა ბავშვის თანდასწრებით ეჩხუბება მასწავლებელს, ბავშვს გაუჩნდება განცდა, რომ მასწავლებელი არ არის ადამიანი, რომელმაც შეიძლება რამე ასწავლოს, ის არ არის ავტორიტეტი. ადამიანისგან, რომელიც არ არის ავტორიტეტი, ბავშვი ვერაფერს ისწავლის.

არ გაერთიანდეთ მასწავლებელთან ერთად ბავშვის წინააღმდეგ. ცუდია, როცა ორივე ავტორიტეტი ბავშვის წინააღმდეგ ერთიანდება. ის თავს კუთხეში მიმწყვდეულად იგრძნობს და ვერ დაინახავს შესაძლო გამოსავალს.

ნუ შექმნით მასწავლებლის კულტს. მნიშვნელოვანია, აჩვენოთ ბავშვს, რომ მასწავლებელიც ადამიანია, ადამიანებს კი სჩვევიათ შეცდომების დაშვება. მან რაღაც შეიძლება სამართლიანად განსაჯოს, რაღაც კი – ვერ.

გამოხატეთ პატივისცემა წესების მიმართ. მნიშვნელოვანია, რამდენად პატივისცემით მიმართავს მშობელი მასწავლებელს, როგორ სცემს პატივს სკოლის განაწესს. ბავშვი ყველაფერს აკვირდება და ხედავს.

ბავშვთან საუბრისას ჰკითხეთ მას, როგორ ჩაიარა დღემ. არ დაიწყოთ საუბარი კითხვით: „რა ნიშანი მიიღე?“. ჯობს ჰკითხოთ: „ახალი რა გაიგე?“ როდესაც მშობელს ეცოდინება, რა ხდება შვილის ცხოვრებაში, მის განვითარებაში უფრო აქტიურ მონაწილეობას მიიღებს. თუ რაიმე პრობლემა გამოჩნდა, ერთად მისი მოგვარება გაცილებით მარტივი იქნება.

„მე ყველა ერთნაირად მიყვარხართ“, „მე არ გამოგარჩევთ“, „ყველა ერთი ხართ ჩემთვის“, – ეს ის ფრაზებია, რომლებსაც ძალიან ხშირად იყენებდნენ მასწავლებლები ჩემი მოწაფეობის დროს. ყოველთვის ხაზს უსვამდნენ, რომ მათთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა, ვინ იყავი, როგორი იყავი, რა ოჯახიდან გამოდიოდი ყოველ დილით რვა საათზე, რომელ უბანში ცხოვრობდი, რამდენი ჰქონდათ ხელფასი შენს მშობლებს და რა მანქანა გაკითხავდა გაკვეთილების შემდეგ, მაგრამ სინამდვილეში ყველა კლასში, რომელშიც მისწავლია (მათი რაოდენობა საკმაოდ დიდია მცირე სტატისტიკისთვის) ყოველთვის იყო ორი ან სამი მოსწავლე, რომელიც დამრიგებელს ან რომელიმე სხვა მასწავლებელს გამორჩეულად უყვარდა და ხშირად ვერც კი მალავდა ამ განსაკუთრებულ დამოკიდებულებას.

მასწავლებლის გამორჩეული მოსწავლე ორნაირია: ერთი, რომელიც ვერ გრძნობს მასწავლებლის განსაკუთრებულ სიყვარულს და, შესაბამისად, ვერ იყენებს ამ უპირატესობას და მეორე, რომელიც გრძნობს ამას და სათავისოდ იყენებს, იცის, რომ მასწავლებლის გამორჩეული მოსწავლეა და ხვდება, რომ სხვებთან შედარებით ბევრი რამ ეპატიება. როგორია სხვა, ჩვეულებრივი მოსწავლეების დამოკიდებულება ამ საკითხის მიმართ? ზოგი ამჩნევს, ზოგი – ვერა, ზოგი უფრო გონიერია და ხმასაც იმაღლებს, ზოგს ყველაფერს ხვდება, მაგრამ ეშინია. ფაქტი ერთია: დანარჩენი მოსწავლეები გრძნობენ, რომ არ არიან რჩეულები და ხშირად ეს ძალიან, ძალიან დიდხანს ტოვებს კვალს მათ ცნობიერებაში.

კაცმა არ იცის, როგორ შეიძლება გახდე მასწავლებლის გამორჩეული მოსწავლე, ალბათ, ყველა მასწავლებელს თავისი მოთხოვნები აქვს. ზოგი მდიდარი ოჯახის შვილისკენ იხრება, ზოგს ფრიადოსანი უყვარს, ზოგს – ყველაზე მაჩანჩალა, რომელსაც მთელი თორმეტი წელი ათრევს… ასე იყო თუ ისე, თითქოს ყველა მასწავლებელმა იცოდა, რომ გამორჩევა არ შეიძლება, ან, თუ გამოარჩევ, გამოხატვით მაინც არ უნდა გამოხატო, მაგრამ მაინც უშვებდნენ ერთსა და იმავე შეცდომას.

ხშირად გამჩენია უსამართლობის განცდა იმის გამო, რომ რომელიმე საგნის მასწავლებლის გამორჩეული მოსწავლე არ ვიყავი და უფრო მეტი სირთულის გადალახვა მიწევდა, ვიდრე იმ ერთადერთს. სულ მინდოდა, მეთქვა, მაგრამ ხშირად ვერ ვბედავდი. იყო ერთი მასწავლებელი, რომელიც ძალიან ძნელად წერდა ნიშნებს. მის საგანში 10 ქულის მიღება მხოლოდ რჩეულს შეეძლო, რომელიც მართლაც ჩვენზე გონიერი და ნიჭიერი იყო, მაგრამ ხანდახან მოდუნების უფლებასაც აძლევდა საკუთარ თავს – მაინც 10 ქულას იღებდა. ერთ დღესაც, მორიგი 8 ქულის მიღების შემდეგ, პრეტენზია გამოვთქვი: მე და „რჩეული“ ერთნაირად მოვყევით, მე – 8 და იმას 10 რატომ დაუწერეთ–მეთქი. ვცადე, კლასიც ამეყოლიებინა, მაგრამ არაფერი გამომივიდა, მასწავლებელმაც მისაყვედურა, ჯობია, საკუთარ ქულაზე იფიქრო და სხვისი ქულების თვლას თავი დაანებოო. მაინც რომ არ გავჩერდი, ბოლოს „რჩეულსაც“ რვა ქულა დაუწერა და ამით დამთავრდა ეს ამბავი. მაგრამ დამთავრდა მხოლოდ საკლასო ოთახში – შესვენების ზარი დაირეკა თუ არა, ყველასთვის ის მოსწავლე გავხდი, რომელიც მზად არის, ერთი ქულისთვის თანაკლასელსაც გადააბიჯოს.

იმ დღის შემდეგ მასწავლებელი ყოველ გაკვეთილზე ორივეს გამოგვიყვანდა ხოლმე დაფასთან და გვაყოლებდა გაკვეთილს, ორივეს ერთნაირად რვა ქულას გვიწერდა და თან მიმეორებდა, აი, შენ გამო ოქროსმედალოსანს რვა ქულას ვუწერო.

საქმე იქამდე მივიდა, რომ თანაკლასელებმა მომიძულეს. მეც ნაკლებად ვერთვებოდი საგაკვეთილო პროცესში და დიდად აღარც გაკვეთილის მოყოლის სურვილს გამოვხატავდი. ვიჯექი ჩემთვის წყნარად. კლასელებმა ნელ-ნელა მოიბრუნეს გული, მაგრამ მასწავლებლის უსამართლობა დღემდე მწარედ მახსოვს. ახლაც კი, როცა, ვაცნობიერებ, რომ ცხოვრებაში უფრო მნიშვნელოვანი პრობლემებიც არსებობს, მაინც მიჭირს მისი სახის დავიწყება. ყოველთვის წამოყოფს ხოლმე თავს, როცა რამე სირთულეს ვეჯახები და ჩამჩურჩულებს, რომ ვერასდროს ვიქნები გამორჩეული, ყოველთვის სხვა იქნება ის, ვინც მასწავლებელს განსაკუთრებით ეყვარება და თუ ხმის ამაღლება გავბედე, დავისჯები.

ვიცი, რომ ძნელია, გამორჩეულად არავინ გიყვარდეს, ძნელია, 25 ადამიანი ერთნაირად შეიყვარო. დღესაც, როცა სამსახურში 96 თინეიჯერთან მიწევს თითქმის ყოველდღიური კონტაქტი, მეც მიჭირს, არავინ გამოვარჩიო და შევიყვარო, მაგრამ ყოველთვის ვცდილობ, ეს არავის ვაგრძნობინო, ვცდილობ, გადაცემის ყველაზე ნაკლებად დასამახსოვრებელ მონაწილეშიც, რომელიც ყოველთვის კუთხეში დგას, რამე განსაკუთრებული დავინახო, ჩავუღრმავდე და ხაზი გავუსვა, დავაჯერო, რომ არაჩვეულებრივია, ვუთხრა, რომ მასზე ლამაზი ამ ქალაქში ცოტა თუ დაიარება, რომ შეუძლია, ყველაფერი გააკეთოს, რაც მოუნდება და შევახსენო, რომ ასეთი გადასარევი გოგოსთვის თუ ბიჭისთვის შეუძლებელი არაფერია.

მასწავლებლების უმეტესობას კი რატომღაც ავიწყდება, რომ სინამდვილეში ყველა მოსწავლე ერთნაირად კარგია, რომ ზუსტად მასწავლებელს შეუძლია, თავისი სიყვარულით და პატივისცემით სწორად წარმართოს მოსწავლის ცხოვრება, რომ მარტო საგნის სწავლება არ არის მასწავლებლის საქმე, რომ მოსწავლეებს ქიმიასთან, ფიზიკასა და ბიოლოგიასთან ერთად საკუთარი თავის სიყვარულიც უნდა ასწავლონ და ეს იმით დაიწყონ, რომ ჯერ თვითონ შეიყვარონ.

14 აპრილი, 1978 წელი.

„საქართველოს ახალმა კონსტიტუციამ ქართველი ერის დაჩქარებული ტემპით გარუსება დააკანონა. ქართველი მწერალი ვალდებულია, ხმა აიმაღლოს“.

ნოდარ წულეისკირი, სიტყვა, წარმოთქმული მწერალთა კავშირში, კონსტიტუციის პროექტის განხილვისას, 1978 წლის 11 აპრილს

1978 წლს 14 აპრილი – დღე–სასწაული საქართველოს უახლეს ისტორიაში, 70–წლიანი საბჭოთა რეჟიმის სისხლიან და დრამატულ დინამიკაში.

ამ დღეს ქართველმა ხალხმა ქართული ენის სახელმწიფოებრივი სტატუსი დაიცვა. ერთსულოვნად, თავგანწირვით. და პირველი სერიოზული ბიძგი მისცა მომავალში გააქტიურებულ ეროვნულ მოძრაობას.

ასეთი დღეები მანათობელი ძალით ჩნდება ისტორიის სივრცეში, როგორც დამოუკიდებელი შუქურები, თვითმყოფადი მუხტის მარადისობის სიხშირეებზე გადამცემები, თუმცა, ცხადია, მათ აქვთ წინაპირობა, მათ შექმნას, დამუხტვას აქვს თავისი ლოგიკური (და ხშირად ალოგიკურიც) მიზეზები.

სწორედ ამ მოვლენაზე, მისი „დამუხტვის“ პროცესზე რეფლექსიისთვის დაიბადა წიგნი, რომლის სახელწოდებაც თავად მოვლენას ემთხვევა – „14 აპრილი/1978“.

წიგნი ზეპირი ისტორიების კრებულია და მასში წარმოდგენილია 1978 წელს თბილისსა და ბათუმში ქართული ენის სახელმწიფოებრივი სტატუსის დასაცავად განვითარებული მოვლენების ქრონიკა.

კრებული ამ უმნიშვნელოვანესი ეპიზოდის მე–40 წლისთავს ეძღვნება და ძირითადად მონაწილეთა ზეპირ ისტორიებს მოიცავს.

წიგნი ფილოლოგმა და მკვლევარმა ანა ბაქანიძემ შეადგინა და გამომცემლობა „არტანუჯმა“ დასტამბა. ანა ბაქანიძე შესავალში კრებულზე მუშაობის პროცესზე გვიყვება, სადაც ერთი საგულისხმო ფაქტი არ უნდა გამორჩეს მკითხველს: 2008 წელს, როცა ანამ, უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სტუდენტმა, დედაენის დღისადმი მიძღვნილი ღონისძიების ორგანიზებისას ამ მოვლენის კვლევა დაიწყო, აღმოჩნდა, რომ რამდენიმე საგაზეთო სტატიისა და მოგონების გარდა, ამ ამბებზე არც დოკუმენტური და, მით უმეტეს, არც სამეცნიერო მასალა არ არსებობდა. ამ ვეებერთელა ხარვეზის გათვალისწინებით კი უფრო მეტად გაცხადდა ანა ბაქანიძის მიერ გაწეული სამუშაოს და ამ სამუშაოს შედეგის – სოლიდური კრებულის მნიშვნელობა. მომავლის საზოგადოება 1978 წლის 14 აპრილის შესახებ უკვე ძალიან ბევრ რამეს შეიტყობს.

წიგნში სხვადასხვა უმაღლესი სასწავლებლის სტუდენტების, პროფესორ–მასწავლებლების, დისიდენტური მოძრაობის წევრების, ტელეოპერატორების თუ უბრალო მოქალაქეების ზეპირი ისტორიები ჯერ თბილისში, მერე კი ბათუმში განვითარებულ მოვლენებს აცოცხლებს. კრებულს ერთვის 1978 წლის კონსტიტუციის ახალი პროექტის განსახილველ კრებებზე ნოდარ წულეისკირის (რომლის სიტყვამ გარდამტეხი როლი ითამაშა საპროტესტო მუხტის გაღვივებაში), ზაზა ალექსიძის და სხვათა თამამი გამოსვლები, ასევე – აკაკი ბაქრაძის (მონაწილეთა მონათხრობის მიხედვით, საპროტესტო ტალღის უმთავრესი იდეოლოგის) მოგონება.

წიგნს აუღელვებლად ვერ წაიკითხავთ, არა მხოლოდ მთხრობელთა დაძაბული, სენტიმენტალური ან რომანტიკული (და, რაც მთავარია, გადამდები!) განწყობების, შთამბეჭდავი და დრამატული ეპიზოდების, არამედ, პირველ რიგში, იმ იდუმალი მუხტის გამო, რითაც ამბავი მკითხველს თავის თანამონაწილედ, თავის თანამოზიარედ აქცევს ხოლმე. ესაა მოგონებები დიდ და წმინდა აჯანყებაზე, საბჭოთა რეჟიმის წინააღმდეგ პირველ სერიოზულ პროტესტზე, ეროვნული გრძნობების ყველაზე სუფთა, ნაღდ ვულკანზე, რომელშიც ჩართული იყო ყველა თაობა და რომელიც მთავარ ფასეულობას – ენას ეძღვნებოდა.

თითქმის ყველა რესპონდენტი აღნიშნავს, რომ ასეთი წმინდა ენერგია, ასეთი გააზრებული სულისკვეთება მომდევნო წლებში განვითარებული მოვლენებისას აღარ უგრძნიათ. არადა, 14 აპრილს ხომ სულ მალე მოჰყვა 9 აპრილი…

ცოტაოდენი თვალსაჩინოებისთვის მოვიხმობ ფრაგმენტებს სხვადასხვა მოგონებიდან. მონაწილეები თავიანთი 14 აპრილის შესახებ ჰყვებიან:

ნოდარ ასათიანი: „1977 წლის 7 ოქტომბერს მაშინდელი საბჭოთა კავშირის უმაღლესმა საბჭომ მიიღო ახალი, როგორც ისინი უწოდებდნენ, გამარჯვებული სოციალიზმის კონსტიტუცია. ამის შემდეგ მოკავშირე რესპუბლიკებსაც დაევალათ, რომ შეეცვალათ თავიანთი კონსტიტუციები და მისი ახალი რედაქცია დაემტკიცებინათ. ამ გადამუშავებულ კონსტიტუციაში ამოიღეს მუხლი (75–ე), რომლის თანახმადაც, სახელმწიფო ენად ქართული ენა ცხადდებოდა. ყველა რესპუბლიკაში უნდა ყოფილიყო ერთიანი ენა – რუსული ენა“.

დარეჯან თვალთვაძე: „ახალგაზრდები, რომლებიც ახლა სულ სხვა გარემოსა და ქვეყანაში ცხოვრობთ, ალბათ, ვერც წარმოიდგენთ, როგორი რეალობა იყო რამდენიმე ათეული წლის წინ. საქართველო მაშინ… საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკა გახლდათ. შესაბამისად, ახალგაზრდების ინტერესიც მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა დღევანდელისგან ბევრ სფეროში, მაგ., პრესისა და ზოგადად მედიის მიმართ ჩვენი დამოკიდებულება იყო სრულიად ინდიფერენტული, იმიტომ, რომ არაფერს ჩვენთვის საინტერესოს არც გაზეთი, არც ტელევიზია არ გვამცნობდა… მაშინ მხოლოდ რამდენიმე გაზეთი გამოდიოდა… ჩვენ მათ თთქმის არ ვკითხულობდით… 1978 წელს კი სწორედ გაზეთ „კომუნისტში“ გამოქვეყნდა საქართველოს ახალი კონსტიტუციის პროექტი. რასაკვირველია, ამას ახალგაზრდები ყურადღებას არ მიაქცევდნენ. ნამდვილად არ ვიცი, პირველად ვინ გაამახვილა ყურადღება კონსტიტუციის პროექტის 75–ე მუხლზე, რომელიც ქართული ენის სტატუსს ცვლიდა, მაგრამ ფაქტია, რომ უნივერსიტეტში ყველამ ამაზე დაიწყო საუბარი“.

ჯუმბერ კოპალიანი: „ამ დროს ეროვნული საქმის წინამძღოლი აკაკი ბაქრაძე გახლდათ, გამორჩეული პიროვნება. მისი წიგნებით, ლექციებით, საუბრებით, ფაქტობრივად მოემზადა ქართველი ხალხი იმისთვის, რომ მას დაეწყო ფიქრი თავისი სამშობლოს მომავალზე“.

პაატა ვეშაპიძე: „გასული საუკუნის 90–იანი წლებიდან საკმაოდ ბევრ აქციას მოვესწარი, ბევრ დემონსტრაციაზე ვყოფილვარ, მაგრამ ისეთი ორგანიზებული, დალაგებული, მშვიდობიანი დემონსტრაცია, 1978 წლის 14 აპრილს რომ იყო, მე აღარასდროს მინახავს საქართველოში. ამ აქციას თითქოს არ ჰყოლია ერთი წარმმართველი ძალა, ერთი ორგანიზატორი. განსაკუთრებული აქტიურობით გამოირჩეოდნენ სტუდენტები… თუმცა, პროტესტს არა მხოლოდ ეს უკანასკნელნი, არამედ სკოლის მოსწავლეებიც გამოთქვამდნენ. მახსოვს, 14 აპრილს, რუსთაველის გამზირზე მომიტინგეების გავლისას, როგორ ხტებოდნენ პირველი და 53–ე სკოლის მოსწავლეები ფანჯრებიდან, ოდნავ მოგვიანებით როგორ ისხდნენ პირველკლასელები წინა რიგში მთავრობის სახლთან, როგორ წერდნენ, ტუჩების საცხით თეთრ მაისურებზე „აი ია“–ს…“

თამარ მახარობლიძე: „თავდაპირველად ხელმოწერების მოგროვება ბიჭებმა დაიწყეს, შემდეგ მეც ავიღე საკუთარ თავზე. იყო უამრავი წინააღმდეგობა, ბევრს ეშინოდა კიდეც, შევდიოდით აუდიტორიებში, ყველას ვთხოვდით, ხელი მოეწერა. ეს ყველაფერი აპრილის პირველ რიცხვებში ხდებოდა, ფაქტობრივად, კონსტიტუციის გამოქვეყნებისთანავე დავიწყეთ მოქმედება. ამავე პერიოდში გააქტიურდნენ საწინააღმდეგო ძალებიც“.

ამირან გომართელი: „14 აპრილს არსებობდა რეალური საშიშროება ხალხზე ძალადობისა. საკუთარი თვალით მაქვს ნანახი ვაკე–საბურთალოს გზაზე მდგარი უამრავი ცარიელი ავტობუსი, იქ დილით ჩემს მეგობართან ერთად გავიარე, ეს ავტობუსები დაჭრილ–დახოცილი ხალხის გადასაყვანად ჰყავდათ მოყვანილი“.

ერეკლე საღლიანი: „იყო დიდი წინააღმდეგობა უშიშროების მხრიდან. 14 აპრილის წინა დღეს აქტიური მონაწილეები აგვიყვანეს და უნივერსიტეტში გაგვათენებინეს ღამე… ჩვენს დარწმუნებას ცდილობდნენ, სურდათ ჩაეხშოთ ეს თამამი სტუდენტური გამოსვლები. დღეს რომ უბედურება დატრიალდეს, ღირს ამად ეგ გამოსვლაო? – მეკითხებოდნენ. მე ვუპასუხე: მე რაღა დამრჩა მეტი, რა არის ჩემი სიცოცხლე, რომ დავდიოდე მოარული გვამი და ენას მართმევდნენ, სალოცავ ხატს მიგინებდნენ?!. გურამ დოჩანაშვილს აქვს ერთ–ერთ ნაწარმოებში: ატლანტიდა დაღუპა ყველაფრისადმი შეგუების სინდრომმა. ამიტომ მეტი გამოსავალი აღარ იყო“.

ციცო არზიანი: „რწმენა მქონდა, მართლა შედგებოდა ჩვენი დიდგორი. ვემზადებოდით სიკვდილისთვის. მახსოვს, მიხეილ ქურდიანმა, ჩემმა უახლოესმა მეგობარმა, მითხრა: თეთრი პერანგები ჩავიცვათ, სისხლი კარგად გამოჩნდებაო!.. ვუპასუხე, არა, წითელი უნდა ჩავიცვა, წითელი ფერისთვის უნდა ვასროლინო რუსებს–მეთქი!..“

ამირან არაბული: „მახსოვს, როგორ იკრიბებოდა ხალხი 14–ში დილიდან უნივერსიტეტის ეზოში, როგორ შემოგვიერთდა ვარაზისხევიდან ტექნიკური უნივერსიტეტის სტუდენტების მრავალრიცხოვანი ჯგუფი, ხალხის მდინარედ იყო გადაქცეული რუსთაველის პროსპექტი“.

ვაჟა შენგელია: „სომხეთმა და აზერბაიჯანმა საქართველოში გამართული საპროტესტო გამოსვლების შემდეგ თავიანთ კონსტიტუციებშიც ჩაწერეს ენის სტატუსის განმსაზღვრელი მუხლი, მანამდე პროექტში მათ ეს არ ჰქონდათ“.

ნოდარ გრიგალაშვილი: „ჩემი მეხსიერებიდან არასდროს წაიშლება ის მომენტი 1978 წლის 14 აპრილისა, როდესაც რუსთაველის გამზირზე მდუმარედ მდგომ, სმენაგამახვილებულ, თვალებში ნაღველჩასახლებულ ზღვა ხალხს უცებ ჩაესმა: „ქართული ენა რჩება საქართველოს სახელმწიფო ენად“.

ბიჭიკო დიასამიძე: ბათუმს ბევრი ამაღელვებელი და ნათელი დღე ახსოვს… მაგრამ გამორჩეულია 1978 წლის 26 მაისი, რადგან მან აჩვენა, როგორი თავდადებული და ერთსულოვანია ხალხი, როცა საკითხი მის თავმოყვარეობას, ეროვნულ ინტერესებსა და ყველაზე ძვირფასს – ეროვნულ ენას ეხება. ამ დღის გახსენება საჭიროა განსაკუთრებით ახლა, როცა გლობალიზაციის პროცესმა შეავიწროვა ეროვნული ენების მოქმედების არე და დააკლდა მას სახელმწიფოებრივი ყურადღება და ზრუნვა…“

…და სწორედ ის, რომ ახლა ამ სტრიქონებს მეც და თქვენც ქართულად ვკითხულობთ, ის, რომ ეს მშვენიერი და საჭირო წიგნი ქართულ ენაზე მოგვითხრობს ჩვენი უახლესი ისტორიის უმნიშნელოვანეს ეპიზოდზე, აი, ამ და კიდევ სხვა უამრავი ადამიანის, მათი გააზრებული პროტესტის და აუმღვრეველი ერთსულოვნების წყალობითაა. ამიტომ მომავალი თაობები ყოველთვის ვალში იქნებიან 1978 წლის 14 აპრილის მონაწილეთა მიმართ. ეს ყველაზე მსუბუქი და სასურველი ვალდებულებაა; მთავარია, გვახსოვდეს და გავიაზროთ, რა მოხდა, როგორ და რატომ.

კრებული „14 აპრილი/1978“ ამ რეფლექსიაში უდავოდ დაგვეხმარება.

შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვე სამყაროში YouTube საუკეთესო საშუალებაა ახალი ინფორმაციის მისაღებად და სწავლის პროცესში დამატებითი მასალების მოსაძიებლად.

სწორედ ამიტომ, წარმოგიდგენთ იუთუბის იმ არხებს, რომლებიც ნებისმიერ მოსწავლეს დაეხმარება მისთვის საინტერესო ინფორმაციის მიღებაში.

1.KURZGESAGT – In a nutshell

აქ ანიმაციური ვიდეოების საშუალებით გაიგებთ ყველაფერს, რაც გაინტერესებთ ევოლუციაზე, დროზე, სივრცეზე, კოსმოსზე, ენერგიაზე და სამყაროზე. ეს ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო და პოპულარული არხია, რომელმაც სახელი რთული თემების მარტივად ახსნით და ულამაზესი ანიმაციით გაითქვა.

ლინკი: https://www.youtube.com/channel/UCsXVk37bltHxD1rDPwtNM8Q

2. Koen2all

უამრავი ქიმიური ცდა ერთ არხზე! ბევრი მათგანი საშიშია და შეიძლება აფეთქებაც მოჰყვეს. ამიტომ, იუთუბერი ქიმიკოსი გვაფრთხილებს, რომ ეს ცდები ზედამხედველის გარეშე არ გავიმეოროთ.

ლინკი: https://www.youtube.com/channel/UCHTpNVrTqvVqzyXxaM5GtAg

3. Crash Course

აქ ადვილი ენითაა ახსნილი ასტრონომია, ანატომია, ფილოსოფია, პოლიტიკა და ეკონომიკა. ვიდეოები საკმაოდ გრძელია და ინგლისური ენის ცოდნაც მაღალ დონეზეა საჭირო, მაგრამ ერთ-ერთი საუკეთესო რესურსია დიდ თემებში სწრაფად გასარკვევად.

ლინკი: https://www.youtube.com/channel/UCX6b17PVsYBQ0ip5gyeme-Q

4. Minute Physics

გაინტერესებთ, საიდან ჩნდებიან გალაქტიკები? რა არის გრავიტაციული ტალღები? რატომ არის თვითმფრინავის ძრავები დიდი ზომის? დედამიწის გამჭოლ გვირაბში ჩავარდნისას (თუ მას გათხრით), სადამდე იფრენთ? და სხვა მსგავსი საკითხები, მაშინ უყურეთ ამ არხს და ისწავლეთ ფიზიკა ისე, როგორც არცერთ სახელმძღვანელოში არ არის ახსნილი!

ლინკი: https://www.youtube.com/channel/UCUHW94eEFW7hkUMVaZz4eDg

5. Sixty Symbols

აქ თქვენ ნახავთ ძალიან მაგარი ვიდეოებს ასტრონომიასა და ფიზიკაზე.  უყურეთ ამ ვიდეოებს, ლექციებს და გაიგეთ რა ხდება შავ ხვრელებში, რა არის ბნელი ენერგია და ა.შ.

ლინკი: https://www.youtube.com/user/sixtysymbols

იქ, სადაც გავიზარდე, ჩემი სახლის წინ პატარა პარკი იყო, რომელშიც პატარა შავი ქვა იდგა წარწერით: „აქ აღიმართება 9 აპრილს დაღუპულთა მემორიალი“. თექვსმეტი წელი ვუყურებდი ამ პატარა ქვას, რომელზე გაკეთებული წარწერაც თავდაპირველად ჩემთვის ბუნდოვან შინაარსს ატარებდა. მერე გავიგე მემორიალების, 9 აპრილისა და სამშობლოსთვის თავგანწირვის ამბები. დროთა განმავლობაში ჩვეულებრივი გახდა ეს ქვა, ყურადღებას აღარ ვაქცევდი. გაშიფრული ტექსტი კონკრეტულ დაპირებას შეიცავდა, რომელიც, მივხვდი, არასოდეს შესრულდებოდა და რომც შესრულებულიყო, რა – 9 აპრილს დაღუპულებს მაინც ვეღარაფერს უშველიდა.

დარწმუნებული ვარ, ის ქვა დღესაც იქ დგას, ასეთი ქვები სხვაგანაც ბევრი მინახავს, მონუმენტებად ვერგადაქცეულები, ვიღაცის მიერ გაცემული შეუსრულებული დაპირებების პატარ-პატარა ძეგლები.

ცოტა რომ წამოვიზარდე და ხელოვნების შესახებ რაღაცები გავიგე, ყველაზე ნაკლებად, მგონი, მონუმენტური ხელოვნება მაინტერესებდა. ყველაფერი, რაც მხვდებოდა, ან ვიღაცის თავი იყო, ან ცხენზე შემომჯდარი კაცი, ან რამე სხვა, ჩემთვის ნაკლებად საინტერესო ფორმისა და შინაარსის მქონე სკულპტურა. რა თქმა უნდა, არსებობს ისეთი ქანდაკებებიც, რომლებიც სუნთქავს, აღგაფრთოვანებს, გიზიდავს, მაგრამ უფრო სხვაგან, ვიდრე ჩვენთან.

ვის და რატომ ვუდგამთ ძეგლებს, რა ადგილს ვარჩევთ მათთვის, რატომ არ გვაქვს, მაგალითად, თავისუფლების ქანდაკება, რა ურთიერთობა აქვთ კონიუნქტურასთან იმ მოქანდაკეებს, რომელთა ნამუშევრებიც თვალში საცემ ადგილებში დგას, ახდენს კი ძეგლები ღირებულებების, იდეების, ავტორიტეტების პოპულარიზებას თუ ეს ყველაფერი, რასაც ჩვენ გარშემო ვხედავთ, ადვილად გადახდილი ხარკი, თავიდან მოშორებული მოვალეობებია? – ეს კითხვები უფრო გვიან გაჩნდა, როცა საჯარო სივრცით და მისი შინაარსით დავინტერესდი და ალბათ სწორედ ამ კითხვებზე პასუხმა შეიძლება გახადოს ნათელი, რატომ არის ქართული ძეგლების უმეტესობა რიგითი მოქალაქისთვის უინტერესო და ბევრი სხვა რამეც დაგვანახოს ჩვენი უახლესი ისტორიიდან.

ერთხელ ყური მოვკარი, რას ეუბნებოდა ახალგაზრდა კაცი თავის შვილს, რომელმაც ირაკლი აბაშიძის ბიუსტზე კითხა, ვინ არისო. მისი ნაამბობი ძალიან განსხვავდებოდა იმისგან, რაც მე ვუთხარი ჩემს შვილს ამავე კითხვის პასუხად. კარგი კაცი იყო, ქვეყანა უყვარდა და იმიტომაც დაუდგეს ძეგლიო, ამბობდა ახალგაზრდა მამა. მე კი ვთქვი: არც ისე კარგ ლექსებს წერდა, მაგრამ იმას აკეთებდა, რასაც მისგან და სხვა ლექსების მწერლებისგან მოითხოვდნენ იმ დროს, როცა ჩვენი ქვეყანა სხვა დიდი ქვეყნის ნაწილი იყო და იმ დიდი ქვეყნისგან თავსმოხვეული წესებით ცხოვრობდა. ეს დაუფასეს, ამ ქუჩაზე მისცეს სახლი და ბევრი სხვა სიკეთეც, მერე კი ეს ძეგლიც დაუდგეს–მეთქი. ცოტა შემეცოდა ის პატარა ბიჭი, რომლის მამასაც გულუბრყვილოდ ეგონა, რომ ძეგლებს მხოლოდ კარგ ხალხს უდგამენ და ავტორიტეტებსა და ღირებულებებს გადაფასება არ სჭირდება.

ცოტა ხნის წინ ერთი კარგი გზამკვლევი გამოვიდა. მასში თბილისში მდგარი ქანდაკებებია აღნუსხული და რუკაზე დატანილი. როცა მის ავტორს ვკითხე, როგორ წარმოგიდგენია ამ გზამკვლევის სიცოცხლე–მეთქი, მიპასუხა: ალბათ ტურისტებისთვის იქნება განსაკუთრებით საინტერესო, მაგრამ არ გამოვრიცხავ, მშობლებმა შვილები წაიყვანონ ამ რუკის მიხედვით შედგენილ მარშრუტებზე ან მასწავლებლებიც დაინტერესდნენო. ექსკურსიების არატრადიციულ მარშრუტებზე ადრეც დამიწერია და ვფიქრობ, ბავშვებს მუზეუმებისა და ეკლესიების გარდა სხვა რამეებიც უნდა ვაჩვენოთ, როცა სკოლიდან სადმე მიგვყავს ახალი შთაბეჭდილებების, გამოცდილებისა და ცოდნის მისაღებად. ნამდვილად შეიძლება, კიდევ ერთი საიტერესო ტური გამოვიდეს, თბილისში არსებულ ძეგლებს თუ გავყვებით და იმაზეც ვისმჯელებთ, რა აკლია ჩვენს გარემოს, რა მოითხოვს შეცვლასა და გადაფასებას, ახლებურად შეხედვას. მთავარიც ალბათ ის არის, ბავშვებს კრიტიკული ანალიზი და მახვილი თვალი განვუვითაროთ, საკუთარი გარემო სხვადასხვა მხრიდან დავანახოთ და ამბების ინტერპრეტაციის თავისუფლება მივცეთ. ძეგლები მხოლოდ ერთ-ერთი საშუალებაა ამ ყველაფრისთვის.

გაერო-ის კონფერენციაზე მდგრადი განვითარების შესახებ –  „რიო + 20”, რომელიც 2012 წელს რიო-დე-ჟანეიროში ჩატარდა, გაერო-ის წევრი ქვეყნების მიერ მიღებული იქნა გადაწყვეტილება მდგრადი განვითარების მიზნების შემუშავების პროცესის დაწყების შესახებ.  2015 წლის 25 სექტემბერს გაერო-ის 193 წევრი ქვეყანა შეთანხმდა მდგრადი განვითარების დღის წესრიგის დოკუმენტზე, სათაურით – „ჩვენი სამყაროს გარდაქმნა: 2030 წლის დღის წესრიგი მდგრადი განვითარებისათვის“, რომელიც 17 მიზანსა და 169 ამოცანას მოიცავს. ახალი მიზნები ორიენტირებულნი არიან მდგრადი განვითარების სამ ურთიერთდაკავშირებულ ელემენტზე: ეკონომიკური ზრდა, სოციალური ინკლუზია და გარემოს დაცვა.

მდგრადი განვითარების მიზნებსა და ამოცანებს საყოველთაო, გლობალური ხასიათი  და უნივერსალური გამოყენების შესაძლებლობები აქვთ, რადგან  ისინი განსხვავებულ ეროვნულ თვისებებს, შესაძლებლობებსა და განვითარების დონეს ითვალისწინებენ  და, ამავე დროს, პატივს სცემენ ეროვნულ პოლიტიკასა და პრიორიტეტებს.  მიზნები და ამოცანები ერთმანეთისგან დამოუკიდებელნი კი არ არიან, არამედ პირიქით, ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირში არიან და ამიტომ მათი განხორციელება ინტეგრირებულად უნდა მოხდეს.

„მსოფლიოს ლიდერებს აქვთ უნიკალური შესაძლებლობა დააყენონ მსოფლიო ინკლუზიური და მდგრადი განვითარების გზაზე“ – ამბობს  ჰელენ კლარკი, გაერო-ის განვითარების პროგრამის ადმინისტრატორი. თუმცა მდგრადი განვითარების მიზნების  მიღწევა  არა მარტო სახელმწიფოთა მიერ უნდა მოხდეს, არამედ მსოფლიოს სამოქალაქო საზოგადოების, თითოეული ადამიანის  მხარდაჭერითა და ქმედებებით.

გაგაცნობთ ზოგიერთ  ადამიანს, რომელიც ცდილობდა და კვლავაც ცდილობს  თავისი წვლილი შეიტანოს  ამ საქმეში და სასიკეთოდ  შეცვალოს მსოფლიო.

სევერნ კულის  სუზუკი

სევერნ კულის სუზუკი კანადელი გარემოსდაცვითი აქტივისტი, მწერალი  და  ტელევიზიის დიქტორია, რომელმაც 12 წლის ასაკში მოახერხა, რომ მსოფლიოს ყურადღება მიეპყრო დედამიწის ეკოლოგიისა და კაცობრიობის მომავლის საკითხებისადმი.  სევერნიმ უკვე  ბავშვობაში გააცნობიერა, რომ საზოგადოება გარემოსთან კონფლიქტშია და უკვე  9 წლის ასაკში დააარსა ბავშვთა გარემოსდაცვითი ორგანიზაცია – «E.C.O.», რომელშიც  ის მოზარდები გაერთიანდნენ, რომელთაც სურვილი ჰქონდათ გარემოს პრობლემები შეესწავლათ და ამის შესახებ სხვა ბავშვებისთვის მოეთხროთ. მათ გარკვეულ წარმატებას მიაღწიეს სხვადასხვა მცირე პროექტებში. 1992 წელს გოგონამ თავის თანამოაზრეებთან ერთად  ფული შეაგროვა და გაერო-ის ეგიდით რიო-დე-ჟანეიროში ჩატარებულ დედამიწის სამიტზე (Earth Summit ) ჩავიდა, სადაც 12 წლის სევერნი სიტყვით გამოვიდა დედამიწისა და მომავალი თაობების  პრობლემების შესახებ.  სამიტში 172 ქვეყანა,  108 ქვეყნის მეთაური ან მთავრობის ხელმძღვანელი,  არასამთავრობო ორგანიზაციების 2400  და „გლობალური ფორუმის“ 1700  წარმომადგენელი  მონაწილეობდა.  გოგონას  ემოციურმა გამოსვლამ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა სამიტის  მონაწილეებზე. სევერნის გამოსვლამ, რომელიც მსოფლიოში ცნობილი გახდა სახელით „გოგონა, რომელმაც 5 წუთით მსოფლიო დაადუმა“ ( „The girl who silenced the world for 5 minutes”)   ვირუსული პოპულარობა მოიპოვა  და დღემდე  გავლენას ახდენს ჩვენს ცხოვრებაზე.

„მე აქ იმისთვის ვარ, რომ მომავალი თაობის სახელით ვილაპარაკო.  მე აქ იმისთვის ვარ, რომ მთელი მსოფლიოს მოშიმშილე ბავშვების სახელით ვილაპარაკო, რომელთა ტირილი შესმენილი არაა.  მე აქ იმისთვის ვარ, რომ იმ უთვალავი ცხოველის სახელით ვილაპარაკო, რომლებიც იღუპებიან ჩვენს პლანეტაზე, რადგან მათ წასასვლელი არსად აქვთ…  და ეს ყველაფერი ხდება ჩვენ თვალწინ, ჩვენ კი ისე ვიქცევით, თითქოს იმდენი დრო გვქონდეს, რამდენიც გვინდა ყველა აუცილებელი გადაწყვეტილების მისაღებად… მე ჯერ კიდევ ბავშვი ვარ, მაგრამ ვიცი, რომ ომზე დახარჯული მთელი ფული სიღარიბის აღმოფხვრასა და გარემოსდაცვითი საკითხების გადაჭრას მოხმარებოდა, რა მშვენიერი ადგილი იქნებოდა ეს დედამიწა!  თქვენ უფროსები, ამბობთ, რომ  გიყვარვართ. მე გიწვევთ თქვენ და გთხოვთ ისე იმოქმედოთ, რომ თქვენი საქმიანობა ადასტურებდეს  თქვენს ამ სიტყვებს“. ესაა მცირე ნაწყვეტი სევერნი სუზუკის სიტყვისა, რომლითაც მან  გაერო-ის სამიტის მონაწილეებს მიმართა და რომელმაც საფუძველი დაუდო  სხვადასხვა ქვეყანაში ბევრი  გარემოსდაცვითი აქტივობების წამოწყებას.

დღესდღეობით სევერნი  ტელევიზიაში დიქტორად  და წამყვანად მუშაობს. ამავე დროს აგრძელებს გარემოსდაცვით საქმიანობას და აქტიურ პროპაგანდას უწევს ჩვენი პლანეტის გადასარჩენად მიმართულ  ღონიძიებებსა და ინიციატივებს. მას სჯერა, რომ თავისი საქმიანობით აიძულებს ადამიანებს, ყურადღება მიაპყრონ მსოფლიოს მრავალფეროვნების შენარჩუნების, სამართლიანობისა და  პატივისცემის  იდეას.

სევერნის საქმიანობის შესახებ შეგიძლიათ ნახოთ დოკუმენტური ფილმი.  https://www.youtube.com/watch?v=wKS9z5qs0X0

 სელინა ჯული

დანიელი სელენა ჯული  მოძრაობა «Stop Wasting Food»-ის  დამფუძნებელი და  საბჭოს თავმჯდომარეა. მოძრაობა უმსხვილესი არაკომერციული ორგანიზაციაა, რომელიც საკვები პროდუქტების ნარჩენების წინააღმდეგ გამოდის. მოძრაობამ თავისი საქმიანობა დანიაში დაიწყო  და მალე მთელ მსოფლიოში მოიპოვა პოპულარობა. მათ მხარს უჭერს დაახლოებით 60 000 ადამიანი,  ბევრი  წამყვანი პოლიტიკოსი, ევროპარლამენტის დეპუტატები. «Stop Wasting Food»  მრავალ დანიურ და საერთაშორისო ორგანიზაციასთან თანამშრომლობს. მოძრაობის შესახებ BBC-იმ დოკუმენტური ფილმი და ვიდეო  გადაიღო, რომელსაც 26 მილიონი ნახვა აქვს.  სელენა ჯული თავისი საქმიანობის გამო სხვადასხვა პრემიითაა  დაჯილდოებული.   https://www.youtube.com/watch?v=B6mi-ZFCprs

https://www.youtube.com/watch?v=KlFNp88T2cA&t=89s

 ბოიან სლატი

ჰოლანდიელი  გამომგონებელი და მეწარმე  ბოიან სლატი სოციალური და ეკოლოგიური  პრობლემების გადასაჭრელად ტექნოლოგიებს ქმნის. იგი კომპანია  «The Ocean Cleanup»-ის დამფუძნებელი და გენერალური დირექტორია, რომელიც  მსოფლიო ოკეანის პლასტიკური ნარჩენებისგან გამწმენდ სისტემებზე მუშაობს. ბოიანმა გამოიგონა მოწყობილობა, რომელიც ოკეანური დინებების საშუალებით მოძრაობს და გარკვეულ ტერიტორიაზე პლასტიკურ ნარჩენს აგროვებს. სლატის და მისი გუნდის აზრით, ასეთი სისტემა მნიშვნელოვნად შეამცირებს ოკეანეების გაწმენდის დროს. 2016 წლის ივნისში სლატის მიერ შექმნილმა მოწყობილობამ ტესტირება წარმატებით გაიარა და უკვე 2018 წლიდან მისი გამოყენება აქტიურად დაიწყება. ბოიან სლატი ყველაზე ახალგაზრდა ლაურეატია, რომელმაც  გაერო-ის  ყველაზე მაღალი რანგის ეკოლოგიური  პრემია – დედამიწის ჩემპიონი (Champion of the Earth) მიიღო. სლატს ასევე მიღებული აქვს მრავალი სხვა ჯილდო  და პრემია. სლატის პროექტი «The Ocean Cleanup»  ჟურნალმა TIME -მა  25 საუკეთესო იდეებს შორის დაასახელა.  https://www.youtube.com/watch?v=ROW9F-c0kIQ

ჯეიმს ჰანსენი

დოქტორი ჯეიმს ჰანსენი ჯერ ნასაში ჰადარდის სახელობის კოსმოსური კვლევების ინსტიტუტს ხელმძღვანელობდა, შემდეგ კი  კოლუმბიის უნივერსიტეტში დედამიწის ინსტიტუტში კლიმატის შემსწავლელ პროგრამებს. იგი 1970 წლიდან აქტიურად სწავლობს ჩვენი პლანეტის კლიმატის მდგომარეობას და მის კაცობრიობაზე გავლენას.  ჯეიმსმა ჯერ კიდევ 1988 წელს მიმართა აშშ-ს კონგრესს, რამაც დასაბამი დაუდო კლიმატის ცვლილების შესწავლის საქმეს. ჰანსენი მთავრობების მეთაურებს მოუწოდებდა სწრაფი  მოქმედებისკენ, რათა თავიდან აგვეცილებინა ამ პროცესის ნეგატიური შედეგები მთელ პლანეტაზე.  ჰანსენი დღესაც აქტიურ საქმიანობას ეწევა ამ მიმართულებით.  2006 წელს იგი ჟურნალმა  Time-მა 100 ყველაზე გავლენიანი ადამიანების სიაშიც კი შეიყვანა. ჰანსენს  აქვს მიღებული რამდენიმე   პრესტიჟული პრემია.