ფინეთის სკოლებსა და განათლების ფინურ სისტემაზე ბევრს წერენ, მის თავისებურებებზე ბევრ მოსაზრებას გამოთქვამენ და ზოგიერთს ის მსოფლიოში საუკეთესოდ მიაჩნია. ვფიქრობ, საინტერესო იქნება იმის გაგება, რას ფიქრობენ ფინეთის სასკოლო განათლების შესახებ თვითონ ფინელები. გთავაზობთ რამდენიმე ფინელი ბლოგერის მოსაზრებებს. ისინი სხვადასხვა სპეციალობისანი არიან და აქტიურად წერენ განათლების საკითხებზე Quora-ს ფორუმზე (www.quora.com), რომელიც დღეს ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სოციალური ფორუმია ინტერნეტში.

კატია კაილა, ლინგვისტი, ფემინისტი და კომპოზიტორი:

„ფინური სკოლა საკმაოდ სასიამოვნო გამოცდილებაა. მასში იერარქია ძალიან უმნიშვნელოა და ბავშვები ჩართულნი არიან როგორც სასწავლო პროცესში, ისე თვითშეფასებაშიც.

შეიძლება ითქვას, რომ ფინეთის სკოლებში თითქმის არ არის სტანდარტიზებული ტესტები (გამოცდები) და, საზოგადოდ, გამოცდები, სხვა ქვეყნებთან შედარებით, ცოტაა. გამოცდების ერთადერთი მიზანი მასწავლებლისთვის ინფორმაციის მიწოდებაა, რაც მათ სწავლების გაუმჯობესებასა და ყოველი ჯგუფისთვის საუკეთესო მეთოდების შერჩევაში ეხმარება. ეს, პირველ რიგში, ნიშნავს ნაკლებ სტრესს სტუდენტებისთვის.

ფინეთის სასკოლო სისტემაში ჰოლისტური მიდგომებია გაბატონებული, რომლებიც ხაზს უსვამს კავშირებსა და ერთეულებს, ნაცვლად დეტალებისა და დაზეპირებისა. ბავშვებს ადრეული ასაკიდანვე უწყობენ ხელს მიზეზშედეგობრივი კავშირების აღქმასა და გაგებაში და იმ რეალობის გააზრებაში, რომელიც სხვადასხვა მოვლენის შედეგად შეიძლება დადგეს. ყოველ წელს მოსწავლეებს ასწავლიან 3-4 სხვადასხვა თემას, რომლებსაც დისციპლინათაშორისი შინაარსი აქვს. ასწავლიან ინფორმაციის ძიებას, მის გამოყენებას მათემატიკის, მშობლიური და უცხო ენების, მეცნიერებისა და ხელოვნების შესასწავლად.

სწავლების მეთოდები ხშირად განსხვავებულია. ბავშვებს ხელს უწყობენ საკითხების შესწავლის ისეთი გზების პოვნაში, რომლებიც მათთვის ტიპურია. ზოგიერთი ბავშვი მასალას ტრადიციული გზით ითვისებს – კითხვით, ესეების წერით; სხვებს საქმის კეთებით, ინტერნეტში ინფორმაციის ძიებით, ინტერვიუს ჩამორთმევით შესწავლა უადვილდებათ. ამ პროცესის დროს ბავშვები უკეთ შეიცნობენ საკუთარ თავს როგორც მოსწავლეებს და ამის შედეგად სწავლობენ და შეიმეცნებენ სამყაროს იმ ინფორმაციის დახმარებით, რომელიც მათ რომელიმე დისციპლინის სწავლის დროს მიეცემათ.

როგორ ხდება მოსწავლეთა შეფასება, თუ სკოლაში არ არის სტანდარტიზებული ტესტები?

პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ ფინეთში მასწავლებლობა უაღრესად დაფასებული პროფესიაა და მოსწავლეთა განათლებისა და სწავლების პროცესი მთლიანად მასწავლებლის პასუხისმგებლობაა. მასწავლებლებს შეუძლიათ გამოიყენონ სწავლების ნებისმიერი მეთოდი, რადგან მათ უკეთ იციან, რა აქვთ მოსწავლეებს ნასწავლი. ეს შეიძლება იყოს არასტანდარტიზებული წერითი გამოცდა (და ხშირად ასე ხდება, თუმცა ბევრი მასწავლებელი თვითონვე ადგენს საგამოცდო ტესტებს, რათა უკეთ შეუსაბამოს პროცესი საკლასო ოთახში ნასწავლს). შეიძლება, გამოცდა იყოს წერითი, რომლის დროსაც ბავშვებს ეძლევათ უფლება, გადაამოწომონ ნაწერი სახელმძღვანელოებში. ასეთი გამოცდის იდეა ისაა, რომ ამ დროს ბავშვი სწავლობს კონცენტრაციას „დიდ სურათზე“, გაიაზრებს მიზეზშედეგობრივ კავშირებს. მათ ყოველთვის ეძლევათ საშუალება, გადაამოწმონ დეტალები, რადგან ითვლება, რომ ყველაფრის დაზეპირება არ არის აუცილებელი.

შეფასებისთვის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პროექტი. მაგალითად, როდესაც ჩემი ქალიშვილი ჩრდილოეთის ქვეყნების გეოგრაფიას სწავლობდა, მათ არასოდეს ჰქონიათ გამოცდები უნარების შესაფასებლად; სამაგიეროდ, ბავშვები აქტიურად იყვნენ ჩართულნი ჯგუფურ პროექტში, რომელიც ითვალისწინებდა სამაგიდო თამაშის (ე.წ. ბორდ-გეიმის) შექმნას ჩრდილოეთის ქვეყნების (სკანდინავია, ფინეთი, ისლანდია, ფარერები და სხვა) რუკების ბაზაზე და თამაშის მიმდინარეობისას კითხვებზე პასუხების მოფიქრებას. ამისთვის, მათ უნდა შეესწავლათ მასალა, დაეწერათ კითხვებზე პასუხები, დაეხატათ რუკა მუყაოს დიდ ნაჭერზე, შეექმნათ/მოეფიქრებინათ თამაშის წესები და ბოლოს ეთამაშათ და გაეცათ პასუხები კითხვებზე. ყოველ ჯგუფს რიგრიგობით უნდა ეთამაშა სხვა ჯგუფის მიერ მოფიქრებული სამაგიდო თამაში. ეს იყო სახალისო, შემოქმედებითი გამოცდილება, რომლის დროსაც ბავშვები შეისწავლიდნენ ყველაფერს, რაც აუცილებელი იყო თამაშისთვის. რაც მთავარია, დარწმუნებული ვარ, მათ გაცილებით მეტი ემახსოვრებათ დასახელებული თემებიდან, ვიდრე იმავე საკითხებზე გამოცდის ჩაბარების შემთხვევაში.

ეს ასევე შეიძლება ყოფილიყო ვებსაიტზე დამყარებული პორტფოლიო. ჩემს ქალიშვილს ასეთი რამ გაკეთებული აქვს – ერთ-ერთი სემესტრის მიმდინარეობისას ჩემი გოგონა და მისი თანაკლასელი შესასწავლ საკითხებს განიხილავდნენ. ერთი მათგანი ჰყვებოდა ამ საკითხების შესახებ, ხოლო მეორე მის ნათქვამს ვიდეოზე იწერდა. შემდეგ ეს მასალა ვებსაიტზე ატვირთეს. მსგავსი გამოცდილებაა იმ სურათების ხატვაც, რომელთა ფოტოებიც შემდგომ მათ პოტფოლიოში განთავსდება.

ან ბავშვები სწავლობენ რომელიმე სიმღერის დაკვრას თავიანთ უკულელეებზე (უკულელე – მცირე ზომის ჰავაიური გიტარა, რომელიც ჰავაის კუნძულებზე პორტუგალიელმა მიგრანტებმა შეიტანეს, – ლ.ა.), შემდეგ ჩაწერენ ვიდეოს და განათავსებენ სიმღერას თავიანთ პორტფოლიოში, რომლის მოსმენაც შეეძლება მასწავლებელს. ეს მასწავლებლისთვისაც მოხერხებულია. მას შეუძლია, ვიდეოს მეშვეობით ადევნოს თვალყური მოსწავლეების პროგრესს სხვადასხვა დისციპლინაში.

ხანდახან მოსწავლეები თვითონ წყვეტენ, როგორ სურთ აჩვენონ მასწავლებელს შესწავლილი მასალა. მათ შეუძლიათ, დაწერონ ესე, ჩაიწერონ ვიდეო, წარადგინონ პროექტი პრეზენტაციის ფორმით, შექმნან თამაში ან დადგან სპექტაკლი, ან ნებისმიერი სხვა ფორმით უჩვენონ სხვებს შესწავლილი მასალა (ისე, რომ მოხდეს ნასწავლის დემონსტრაცია და კურსის მთავარი საკითხების განხილვა დემონსტრირების დროს). ასეთ პროექტებზე მუშაობისას ბავშვები უკეთ ეცნობიან საკუთარ თავს და შესაძლებლობებს და საგნის შინაარსის ათვისების მათთვის სპეციფიკურ გზებს. ეს, სამომავლო პერსპექტივაში, ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე უბრალოდ დამახსოვრება და დამახსოვრებულის გამეორება გამოცდისთვის.

თვითშეფასება პირველივე კლასებიდან სწავლის პროცესის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. ბავშვებს რეგულარულად სთხოვენ უთხრან მასწავლებელს, რას ფიქრობენ შესწავლილ მასალაზე; შეისწავლეს თუ არა გაკვეთილზე ესა თუ ის საკითხი. ამ პროცესის მიზანია ბავშვებისთვის საკუთარი სწავლების პროცესზე პასუხისმგებლობის აღების უნარის განვითარება.

იმ 3-6 წლის განმავლობაში, რომლის დროსაც მასწავლებელი იმავე ბავშვებს ასწავლის, იგი საკმაოდ კარგად ეცნობა მოსწავლეებს და შეუძლია თქვას, ვინ, რა და როგორ შეისწავლა.

საკითხი, რომელიც შეფასების მთავარ მიზანს წარმოადგენს: სწავლობენ თუ არა ბავშვები?

თუ აღმოჩნდა, რომ ბავშვები არ სწავლობენ, პასუხს არავინ აგებს. ამ უკუკავშირის მიზანია, მასწავლებელს იმის გარკვევაში დაეხმაროს, რომელ მოსწავლეს ჭირდება მეტი დახმარება ამა თუ იმ საგანში. ეს არანაირად არ განიხილება ცუდ მოსწრებად მოსწავლისთვის ან ცუდად შესრულებულ სამუშაოდ მასწავლებლისთვის. ასეთი მიდგომა უფრო იმისთვისაა, რომ მასწავლებელს სწავლების სხვა მეთოდების შერჩევაში დაეხმაროს. შეიძლება, ეს იყოს ნიშანი იმისა, რომ ზოგიერთ მოსწავლეს სხვა პროფესიონალების დამატებითი დახმარება სჭირდება.

საბოლოოდ ეს ყველაფერი ნდობას ეფუძნება. მაწავლებლები, რომლებსაც ენდობიან, ექსპერტები არიან; ისინი უკეთ იცნობენ თავიანთ მოსწავლეებს, ვიდრე ვინმე სხვა და სწორედ მათ აქვთ მინდობილი მათი სწავლების პროცესი. არ არის საჭირო მათი სწავლების მეთოდების სტანდარტიზებული ტესტებით შეფასება; ისედაც ცნობილია, რომ მასწავლებელი ყველაფერს გააკეთებს, რათა მოსწავლეებმა კარგად ისწავლონ. თუ რამე კარგად არ „მუშაობს“, მასწავლებელი უკეთ სწავლებისათვის სხვა გზას მოსინჯავს.

გაცილებით მნიშვნელოვანია ისწავლო ისე, რომ ცხოვრებაში გამოგადგეს, ვიდრე ისწავლო მხოლოდ სკოლის დასამთავრებლად ან რომელიმე გამოცდის ჩასაბარებლად.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

თანამედროვე ახალგაზრდის აღზრდა მხოლოდ პროფესიონალი პედაგოგების საშუალებითაა შესაძლებელი. პედაგოგი უნდა ფლობდეს არა მხოლოდ საგნობრივ, დიდაქტიკურ, მეთოდურ და ფსიქო-პედაგოგიურ ცოდნას, არამედ პედაგოგისთვის საჭირო ღირსეულ პიროვნულ თვისებებს.

ჩვენ გვჭირდება მასწავლებელი, რომელიც გამოირჩევა საუკეთესო პიროვნული თვისებებითა და პროფესიული მომზადების მაღალი დონით.

სკოლის ახალი კონცეფციის წარმატებით შესრულება შეუძლებელია კარგი პედაგოგის გარეშე. მასწავლებელს „პატარა საოცრებებით“ მოსწავლეების მოტივირება შეუძლია. თანამედროვე მასწავლებელი უნდა იყოს: მკვლევარი, შემოქმედი და ჰუმანისტი.

თანამედროვე პედაგოგიური საქმიანობა გულისხმობს მრავალწახნაგოვან, მეცნიერულ-მეთოდოლოგიურ საფუძვლებზე დამყარებულ კომპლექსურ მიდგომას.

„საშუალო დონის მოსწავლის“ ცნება დღე უკვე აღარ არსებობს.

იმისთვის რომ კლასი იყოს წარმატებული, აუცილებელია:

1. მოსწავლის მიღწევებზე ორიენტირება;
2. მოსწავლეს უნდა ჰქონდეს შემოქმედებითი თავისუფლება.

მუსიკის გაკვეთილზე გამოიყენება ინდივიდუალიზაციისა და დიფერენცირების სხვადასხვა ფორმები და მეთოდები, რომლებიც ხელს უწყობს მოსწავლეების ,,მუსიკალური კულტურით“ დაინტერესებასა და ამ მიზნის ადვილად მიღწევას.

მუსიკისადმი ინტერესი, მუსიკის სიყვარული აუცილებელი წინაპირობაა იმისთვის, რომ მუსიკა მოსწავლისთვის თავისი სილამაზითა და მრავალფეროვნებით გაიხსნას.

ნებისმიერი მცდელობა, აღვზარდოთ და მივაღებინოთ მუსიკალური განათლება იმ მოსწავლეებს, რომლებსაც არ აინტერესებს და ვერ შეიყვარეს მუსიკა, ფუჭი ცდა იქნება. სწორედ ამიტომ, თუ პედაგოგმა მოსწავლე გაკვეთილით ვერ დააინტერესა, ვერ შეძლებს, შეაყვაროს და შეასწავლოს მას მუსიკა.

ყველა მოსწავლე ინდივიდუალურია. დიფერენცირებული მიდგომა ეხმარება პედაგოგს, ეფექტურად მიაღწიოს სასურველ მიზანს, აღზარდოს მოზარდი პიროვნებად. ეს მეთოდი განსაკუთრებით აქტუალურია სსსმ  და რთული ქცევის მქონე მოსწავლეებთან მუშაობის დროს. ყველა კლასში არიან კარგი და საშუალო მუსიკალური სმენის მქონე მოსწავლეები. ჯგუფური მუშაობით, დიფერენცირებული მიდგომით, ჯგუფური თამაშით პროცესი ორგანიზებული ხდება, იზრდება ინტერესი და მოტივაცია.

მუსიკის გაკვეთილზე რთული ქცევის  მოსწავლეებზე მუსიკით ზემოქმედებაც შესაძლებელია. ვინაიდან ყველა კლასში სხვადასხვა შესაძლებლობის, მრავალფეროვანი მოსწავლეები არიან (ვგულისხმობ აკადემიური მოსწრების დონეს, ინტერესებს და მომავალში პროფესიის განსხვავებულ მიმართულებებს), პედაგოგი მზად უნდა იყოს მათთან განსხვავებული მიდგომისთვის. სწავლება უნდა მიმდინარეობდეს სხვადასხვა მეთოდითა და ფორმით.

მრავალ ფსიქოლოგიურ დაკვირვებაზე დაყრდნობით გამოვლინდა, რომ სხვადასხვა ტემპერამენტის ადამიანები სხვადასხვაგვარად აღიქვამენ მუსიკას, მათთვის მნიშვნელობა აქვს სხვადასხვა მიმართულებასა და ტონალობასაც კი. აქედან გამომდინარე სასწავლო მიდგომა სწავლების პროცესში უნდა იყოს ინდივიდუალური და დიფერენცირებული. გაკვეთილის მსვლელობის ყველა ეტაპზე უნდა ხდებოდეს:  მოსმენა, სიმღერის შესრულება, საუბარი (მუსიკალური ნაწარმოების ანალიზი).

გაკვეთილის მნიშვნელოვან ეტაპს წარმოადგენს მუსიკალური ნაწარმოების ანალიზი. ანალიზის შედეგად უნდა მივიღოთ ისეთი  ცოდნა, რომელსაც ეფექტურად გამოვიყენებთ მოცემული ნაწარმოების შესწავლისას. მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ საუბარი კომპოზიტორის სტილზე, ნაწარმოების მთავარი იდეისა  და მისი გამომსახველობითი საშუალებების შესახებ. არ შეიძლება, რომ ყველა მოსწავლისაგან თანაბრად სრულყოფილ პასუხი მოვითხოვოთ. საუკეთესო იქნებოდა ორი შეკითხვიდან ერთი მიზანმიმართული და ერთიც – არამიზნობრივი, ზოგადი კითხვის დასმა. მასწავლებლის მიზანი მოსწავლის „უცოდინარობის“ დემონსტრირება კი არა, პირიქით – მათში ინტერესის გამძაფრება უნდა იყოს; ასევე ცოდნის გაღრმავება და მოტივაციის გაღვივება. მაშინ მასწავლებელი დასვამს ისეთ შეკითხვას, რომელზეც  „სუსტი“ მოსწავლეც აუცილებლად უპასუხებს. მაგალითად:

1. რა გამომსახველი საშუალებებით გადმოსცემს კომპოზიტორი ადამიანის მდგომარეობას?
2. როგორ ჟღერს მუსიკა? მხიარულია თუ სევდიანი?

დაისმის შეკითხვა, რომელიც არ საჭიროებს ბჭობას. პასუხი არჩევითია, დამოკიდებულია მოსწავლის პირად აღქმაზე. ნებისმიერი პასუხისას მოსწავლე უნდა შევაქოთ. შედეგად ყალიბდება სანდო ურთიერთობა შედარებით რთული ქცევის მქონე მოსწავლეებსა და პედაგოგს შორის.

რთული ქცევის მქონე მოსწავლეებზე მუსიკის საშუალებით დადებითი ზეგავლენის მოხდენა შეიძლება. მუსიკის მასწავლებელს მოსწავლისთვის კულტურული მემკვიდრეობის გაცნობით მასზე პოზიტიური ზეგავლენის მოხდენა შეუძლია.

მუსიკალური და მხატვრული ქმნილებები, ადამიანის ყველაზე ნაზ სიმსაც კი სწვდება. სასწავლო მასალის მორგებული გაცნობით პედაგოგს შეუძლია არა მხოლოდ მუსიკის საგნის, არამედ ზოგადი ფასეულობების წარმოჩენა და შეყვარება: სამშობლო, მშვიდობა, სიკეთე და ა.შ.

თანამედროვე სასკოლო პროგრამა რთულია. მოსწავლეებს საათობით უხდებათ მეცადინეობა. მუსიკით ვეხებით ტვინის სხვა რეცეპტორებსაც, აღმოვაჩენთ ახალ შეგრძნებებსა და განცდებს, ხდება ნერვული გადაღლილობის მოხსნა. მუსიკის გაკვეთილზე ძირითადად – ვუსმენთ, ვუყურებთ და ვსაუბრობთ.

მოზარდზე ეფექტურ ზემოქმედებას მაშინ გამოვიწვევთ, როცა განათლების პროცესი  ჰუმანური და თანამშრომლობაზე დაფუძნებული გახდება.

შევნიშნე, რომ მოსწავლეებს გაუღრმავდათ მუსიკისადმი ინტერესი, ვინაიდან ისინი იღებენ ახალ ინფორმაციას საყვარელ მომღერლებზე, ჯგუფებზე, მუსიკოსებზე, კომპოზიტორებზე; ამზადებენ პრეზენტაციებს და ერთმანეთს მუსიკისადმი სიყვარულს უზიარებენ.

მოსწავლეებს გაუჩნდათ სურვილი, დასწრებოდნენ საბალეტო სპექტაკლს, ერთი მოსწავლე აღტაცებული იყო ზ.ფალიაშვილის ოპერით ,,აბესალომ და ეთერი“. ზოგმა მოსწავლემ გამოთქვა სურვილი, ევროვიზიის კონცერტი დისკზე ჩაეწერა, ზოგს კი – სატელევიზიო გადაცემა „მხოლოდ ქართული“ გადაეტანა მეხსიერების ბარათზე. ხშირად მოსწავლეებს ვერც კი წარმოუდგენიათ რამდენი საინტერესო და სასიამოვნო მუსიკაა ჩვენ ირგვლივ.

ტელევიზიითა და ინტერნეტით ხშირად გვიწევს არცთუ საუკეთესო მუსიკის მოსმენა. ამიტომ მე ვცდილობ შევურჩიო მოსწავლეებს მუსიკალური შედევრები და დავაინტერესო ისინი. მაგალითად, მოსწავლეებს ვურჩევ მოუსმინონ ამა თუ იმ ნაწარმოებს, რომელიც მათთვის სპეციალურად შევარჩიე ინტერნეტში. შევნიშნე, რომ მოსწავლეები ერთმანეთს  უცვლიან დისკებს, ჩანაწერებს. ეს ნიშნავს, რომ მე შევძელი მათი მუსიკით დაინტერესება.

მუსიკა მოზარდებში იწვევს ემოციას, რომელიც მათ ეხმარებათ სხვადასხვა წინააღმდეგობის გადალახვაში. ინდივიდუალური და დიფერენცირებული სწავლება მეტად იძლევა იმის საშუალებას, რომ რეალიზებული იყოს მოსწავლის შესაძლებლობები, პედაგოგს კი უხსნის მასალის გადაცემის ახალ, საინტერესო გზებს.

დალი დოლიძე

სსიპ გრიგოლ კობახიძის სახელობის   თბილისის #77 საჯარო სკოლა

გამოყენებული ლიტერატურა:.
1) G-PRIED – სასწავლო_მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული
2) კანონი ზოგადი განათლების შესახებ;
3) www.mastsavlebeli.ge;
4) www.naec.ge;
5) www.mes.gov.ge.

ამ წერილის თემა სქესობრივ საკითხებზე ბავშვებისათვის მისაწოდებელი ინფორმაციის რაობა და მასზე მსჯელობის დაწყების აუცილებლობაა, მისი დაწერა კი მაშინ გადავწყვიტე, როცა ჩემმა მეორეკლასელმა  მოსწავლემ მეცადინეობის დროს მკითხა, – ინგლისურად sexy boy რას ნიშნავდა. მისი ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებამდე ჯერ ის ვიკითხე, სად მოისმინა ეს სიტყვები. აღმოჩნდა, რომ  თურქეთში მშობლებთან ერთად დასვენებისას რაღაც სიმღერას მღეროდნენ ხშირად და მრავალჯერ განმეორებული ეს სიტყვები კარგად დაუმახსოვრებია.

ვიცი, რომ ასეთ დროს, სჯობს, სიმართლე უთხრა ბავშვს მისთვის შესაფერისი და გასაგები ლექსიკის საშუალებით; ვიცი, რომ ხშირად გამირთმევია თავი ჩემი შვილებისგან დასმული მსგავსი შინაარსის შეკითხვებისთვის, მაგრამ სანამ სათანადო სიტყვებს თავი მოვუყარე, დამასწრო ჩემმა მეორე მოსწავლემ, ვაჟმა, და ასეთი პასუხი გასცა – ეგ ქართულადაც სექსია და ურთიერთობას ნიშნავსო.

მოკლედ, ამ პატარა ბავშვების დიალოგებმა კიდევ ერთხელ დამაფიქრა იმაზე, რაც ასე აუცილებელი მგონია – დაწყებითი განათლების საფეხურზე შესაბამისი პროფესიონალიზმით მიწოდებული რეალური ინფორმაციის საჭიროება სქესობრივი ურთიერთობებისა და რეპროდუქციის საკითხებზე.

დარწმუნებული ვარ, ბევრი მასწავლებელი ჩავარდნილა ამ სიტუაციაში, მაგრამ არ ვარ დარწმუნებული, რამდენად ადეკვატური იქნებოდა მათ მიერ ბავშვებისთვის გაცემული პასუხები. წარმომიდგენია, რომ ყველა ახსენებდა სიტყვებს „სირცხვილი“, „ცუდი სიტყვები“ და  ა. შ. – ტაბუს შემცველი სიტყვებით ახსნა ამ სიტუაციაში პირველი მცდარ ნაბიჯად მიმაჩნია, თუმცა ჩემი, როგორც რიგითი მასწავლებლის, აზრი აქ არაფერს წყვეტს, პროფესიონალებმა უნდა გადაწყვიტონ და გვირჩიონ ყველა მასწავლებელს, მსგავს სიტუაციებში რა ლექსიკა გამოვიყენოთ და რა ინფორმაცია გავცეთ.

მაგრამ, რადგან ამ პრობლემის წინ წამოწევა განვიზრახე, ჩემი სუბიექტური აზრიც უნდა გამოვხატო – სანამ საზოგადოების ზოგიერთი წევრი სიტყვა „ორსულის“ ხსენებისას ბოდიშს იხდის, სანამ სირცხვილად ითვლება (ჩემი მოსწავლის ახსნა-განმარტებას გამოვიყენებ) სექსი, როგორც ურთიერთობა, მანამდე სიცოცხლის უფლება არასდროს იქნება ჩვენში დაცული, მანამდე პატარა გოგონებს დაუნდობლად გაუსწორდებიან თავის დროზე არასწორად მიღებული სექსუალური გამოცდილების/განათლების მქონე მანიაკები და არასდროს ადამიანი არ იქნება ღირებულება ჩვენს ქვეყანაში, ქვეყანაში რომელიც წარსულის ოქროს ხანითღა ამაყობს და ღირსეული აწმყო თუ მომავალი ვერაფრით ვერ დაისაკუთრა.

ვერ ვხვდები, რატომ არ ესმის ჩვენს საზოგადოებას, რომ მარტივად, მცირე ასაკში გაგებული სიმართლე ისეთ კომპლექსებს და გადაგვარებებს აღარ იწვევს, როგორც მოგვიანებით შეფარვით მიღებული ცოდნა ტაბუდადებულ საკითხებზე?!

დარწმუნებული ვარ, ინფორმაციის მიღება სპეციალისტისგან ადრეულ ასაკში შესაბამისი რესურსებითა და მეთოდიკით იმ უამრავ პრობლემას მოაგვარებდა, რაც ამ პატარა ერში ზედმეტი დოზითაა წარმოდგენილი. აზრი არ აქვს სტატისტიკის მონაცემების ციფრებში მოტანას – ხომ ვიცით ყველამ, რა საშინელი ფემიციდის მომსწრენი  გავმხდარვართ ბოლო წლებში, საერთო აზრიც გვქონია ამ საშინელების მიზეზების შესახებ და ეს საერთო აზრი ისაა, რომ განათლების ნაკლებობის, უფრო სწორად, გაუნათლებლობის ბრალია ეს საშინელი მომხმარებლური დამოკიდებულება ქალისადმი 21-ე საუკუნის საქართველოში.  და ამ განათლების ნაკლებობაში, უპირველესად, სწორედ სექსთან და სქესთა შორის ურთიერთობებთან დაკავშირებული გაუნათლებლობა იგულისხმება.

ჩემი მოსწავლეების დიალოგმა თინეიჯერობაში სადღაც ამოკითხული ფრაზა გამახსენა, რომელიც, ალბათ, სწორედ ტაბუდადებულ თემასთან კავშირის გამო ასე მძაფრად ჩამრჩა მეხსიერებაში. ავტორი ზუსტად არ მახსოვს, მაგრამ, ვფიქრობ, ეს იყო ოსკარ უაილდის გამონათქვამი: „საზოგადოების კულტურა ამ საზოგადოების სექსის კულტურით განისაზღვრება“. ძნელია, არ დაეთანხმო, ამიტომ, ვფიქრობ, დროა, ყველა დავფიქრდეთ ამ კუთხით ჩვენი საზოგადოების მანკიერ და დრომოჭმულ დამოკიდებულებებზე, შევცვალოთ მიდგომები და ჩვენც შევიცვალოთ მართლაც ჯანსაღი მომავალი თაობისათვის. ეს კი, უპირველესად, მასწავლებლებისა და სხვა სააღმზრდელო დაწესებულებების უშუალო დანიშნულებაა.

სხვათა შორის, ის სკოლა, სადაც ამ მეორეკლასელების დიალოგი გაიმართა, რელიგიური ფორმატისაა, რაც მხოლოდ იმიტომ აღვნიშნე, რომ არანაირ შეზღუდვას (იქნება ეს რელიგიური თუ სხვა ზნეობრივი პრინციპით განპირობებული) არ შეუძლია ბავშვის ცოცხალი ინტერესისა და ცნობისმოყვარეობის შეჩერება. კითხვა, რომელიც ჩემმა 7-8 წლის მოსწავლეებმა დასვეს, ყველგან, ყველანაირ სივრცეში გაჩნდება, მიუხედავად გარემოსი და სოციალური ფენისა. ამიტომ არ აქვს აზრი ამგვარი კითხვების წაყრუებას. პირიქით, მასწავლებლები შესაბამისი ცოდნით და მეთოდიკით უნდა აღვიჭურვოთ და მარტივად შევიყვანოთ პატარები რთული საკითხების ლაბირინთში.

1. S. წერილში გაკვრით ნახსენები რამდენიმე მნიშვნელოვანი საკითხი იმის შესახებ, თუ რა ესმით ბავშვებს ქუჩაში და რატომ არავინ გვასწავლის მშობლებს, როგორ უნდა დავაწესოთ შეზღუდვები ინტერნეტში ასაკობრივად შეუსაბამო პროგრამებსა და ინფორმაციაზე, ასევე პრობლემატურია, მაგრამ ისინი სხვა წერილის თემებია.

ერთ-ერთი აქტუალური პრობლემა, რომელიც ფართოდ განიხილება ყველგან, ინოვაციური პედაგოგიური ტექნოლოგიების გამოყენების პრობლემაა.   ამჟამად ლიდერი პოზიცია უკავია სწავლების მეთოდების იმ ფორმებსა და მეთოდებს, რომლებიც დაკავშირებულია კომპიუტერთან. ამ მიდგომამ  ძირეულად შეცვალა განათლების თეორიაცა და პრაქტიკაც. ამიტომაც თანამედროვე პირობებში სასწავლო პროცესის წარმატებით ორგანიზებისთვის,  მასწავლებელს უწევს სწავლების ახალი ფორმების, მეთოდებისა და მასალის მიწოდების ახალი საშუალებების ძიება. ვინაიდან კომპიუტერი და ინტერნეტი მჭიდროდ დამკვიდრდა ჩვენს ცხოვრებაში, თანამედროვე ახალგაზრდობა კი განსაკუთრებულ ინტერესს იჩენს ტექნოლოგიების მიმართ, ამიტომ მასწავლებელმა ეს ინტერესი აუცილებლად უნდა  გამოიყენოს სწავლების პროცესში, რადგანაც კომპიუტერმა და ინტერნეტმა შეიძლება ითამაშოს მასწავლებლის დამხმარეს როლი.

დღეს მოსწავლეებს უწევთ დიდი რაოდენობით ინფორმაციასთან მუშაობა და აქვთ  უამრავი  შესაძლებლობა სწავლის, კვლევისა და  ნასწავლის გასაზიარებლად.

მათ შეუძლიათ:

გამოიყენონ ინსტრუმენტები კონფერენც კავშირისთვის, ისეთი, როგორიცაა Polycom, Adobe Connect, Microsoft Teams და  Skype, რათა იურთიერთონ თანატოლებთან მთელს მსოფლიოში, ჩაერთვნენ ვირტუალურ ექსკურსიებში, ვირტუალურ რეალობაში, ერთობლივად განახორციელონ ონლაინ პროექტები, მიიღონ წვდომა ვირტუალურ საგანმანათლებლო ქსელებზე, ვებ ფორუმებზე, გახდნენ ექსპერტები, ავტორები, გამომცემლები, პროდიუსერები, გადაიღონ ფილმები, შექმნან მუსიკა და ასე შემდეგ.

ვირტუალური სწავლება შეიძლება იყოს სინქრონული( როდესაც  ყველა მოსწავლე რეგისტრირდება ერთდროულად ერთ კლასში  ან ონლაინ სივრცეში) ან ასინქრონული (სადაც მოსწავლეები იღებენ წვდომას ინფორმაციასა და შინაარსზე ჩანაწერის სახით)

ვირტუალური სწავლებით შესაძლებელი ხდება:

1. ფორმალური და არაფორმალური განათლების მიღების შესაძლებლობის გაზრდა;
2. რეგიონის სკოლების მოსწავლეებისათვის სწავლების ფორმების გამრავალფეროვნება;
3. 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევების განვითარება;
4. თანამშრომლობა;
5. გლობალურ მოქალაქედ ჩამოყალიბება;
6. შემოქმედებითი სწავლება;
7. კრიტიკული აზროვნების განვითარება;
8. რეალურ ცხოვრებაში გამოსაყენებელი უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება;
9. პერსონალური სწავლება;
10. სწავლება ნებისმიერ ადგილასა და დროს;
11. ქსელური სწავლების უნარების განვითარება;
12. საკუთარი პროგრესისთვის თვალყურის დევნება და უკუკავშირის მიღება.

ვირტუალური და დისტანციური სწავლების სხვადასხვა ფორმა არსებობს. განვიხილოთ სასწავლო პროცესში ახალი ინფორმაციული ტექნოლოგიის გამოყენების ერთ-ერთი ვარიანტი – ვირტუალური ექსკურსია.

ექსკურსია, როგორც სასწავლო მეთოდი, გაჩნდა XVIII საუკუნის ბოლოსა და  XIX  საუკუნის დასაწყისში.  ის ხელს უწყობს მოსწავლეებში დაკვირვებისა და დამოუკიდებელი მუშაობის  უნარების განვითარებას.  XIX საუკუნის განმავლობაში  ექსკურსიები თანდათანობით  იქცა სასწავლო პროცესის ორგანულ ნაწილად.

ამ ფაქტის გამო არსებითად შეიცვალა ექსკურსიებისადმი მიდგომა, წარმოიშვა სხვადასხვა სახის ვირტუალური, ინტერაქტიული ექსკურსიები.

ტერმინი «ვირტუალური» წარმოშობილია ინგლისური სიტყვისგან  virtual – (მსგავსი, განურჩეველი).

პირველი ვირტუალური  მუზეუმები ინტერნეტში გამოჩნდა  1991 წელს. ისინი წარმოადგენდნენ  საიტებს , სადაც განთავსებული იყო ინფორმაციები მუზეუმზე, მათ გეოგრაფიულ მდებარეობასა და მუშაობის რეჟიმზე. შემდეგ მათ უკვე დაემატა ვირტუალური ექსპოზიციები. ბევრი მუზეუმი ქმნიდა რამდენიმე ვირტუალურ ექსპოზიციას და აერთიანებდა  მათ ვირტუალურ ექსკურსიად. დღეისათვის  ასეთი სახით წარმოდგენილი მასალის ხარისხი და შინაარსი სულ უფრო იზრდება  და შესაძლებელია, უახლოეს ხანში, მსოფლიოს ყველა მუზეუმს ჰქონდეს საკუთარი ვირტუალური მუზეუმი.

ვირტუალური ექსკურსია  არის ინტერნეტში განთავსებული სამგანზომილებიანი  სცენა, რომელიც პოტენციურ  კლიენტს რაიმე რეალურ ობიექტზე წარმოდგენის მიღების შესაძლებლობას აძლევს .  შექმნილ მოდელში შესაძლებელია ვირტუალურად გადაადგილება.

ვირტუალურ ლიტერატურული ექსკურსიები შეიძლება დაიყოს შემდეგ სახეებად:

• ლიტერატურულ-გეოგრაფიული –ეს არის მწერლის ბიოგრაფიასა და ცხოვრებასთან დაკავშირებული ექსკურსია.
• ლიტერატურულ – მხარეთმცოდნეობითი – მწერლის, პოეტის, დრამატურგის ცხოვრებასთან დაკავშირებულ ადგილებში ექსკურსია.
• ისტორიულ-ლიტერატურული – ეროვნულ კულტურასა და ლიტერატურასთან დაკავშირებული რომელიმე განსაზღვრული ისტორიულ პერიოდში მოგზაურობა.
• ლიტერატურულ-მხატვრული – მსოფლიო საგამოფენო დარბაზებში ექსკურსია.
• მიმოხილვითი საიტები, სადაც თავმოყრილია რამდენიმე ვირტუალური ექსკურსია ერთი კონკრეტული მწერლის გასაცნობად.

ექსკურსია აუცილებლად უნდა დაიწყოს მოსწავლეებთან გამართული შესავალი სიტყვით.  ამ სიტყვაში  პედაგოგი საუბრობს ექსკურსიის მიზნებსა და ამოცანებზე, არიგებს სამარშრუტო ბარათებს.

ვირტუალური ექსკურსიებისას მოსწავლეთა აქტიურობის გაზრდაში უდიდეს როლს თამაშობს საძიებო მეთოდი. მოსწავლეები უბრალოდ კი არ ეცნობიან  ექსპოზიციის მასალებს, არამედ აქტიურად ეძებენ მწერალთან დაკავშირებულ ინფორმაციებს. ეს მიიღწევა  ან განსაზღვრული შემოქმედებითი ამოცანების დასახვით, ან პრობლემური კითხვების დასმით ექსკურსანტების წინაშე.  ექსკურსიის დროს მოსწავლეებს შეუძლიათ ჩაიწერონ თეზისები, გააკეთონ საიტზე განთავსებული მასალების ასლები ან  საჭირო ჩანაწერები. ექსკურსია მთავრდება  შემაჯამებელი საუბრით, რომლის დროსაც მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად  განაზოგადებს, სისტემაში მოიყვანს  ნანახსა და მოსმენილს, ისაუბრებს  შთაბეჭდილებებსა და მოსწავლეთა წინასწარ შეფასებებზე, დასახავს  შემოქმედებით ამოცანებს მათთვის: დაწერონ თხზულება, მოამზადონ ანგარიში, შეადგინონ ალბომი.

მიუხედავად იმისა, რომ მარტივი ჩანს  გაკვეთილებზე ვირტუალური ექსკურსიის ჩატარება, მასწავლებელს შეიძლება შეხვდეს  სახვადასხვა პრობლემა. პირველი და მთავარი პრობლემა არის უინტერნეტობა და კომპიუტერების არასაკმარისი რაოდენობა კლასებში. ამ შემთხვევაში გამოსავალი შეიძლება იყოს ინტერაქტიული, მულტიმედიური ექსკურსია. ასეთი მულტიმედიური ექსკურსიებიც მიეკუთვნება ვირტუალურს, მაგრამ მათი ორგანიზებისათვის   ინტერნეტი საჭირო არაა. საკმარისია კლასში კომპიუტერისა და პროექტორის ქონა. ამ სახის ექსკურსიის უპირატესობა ისაა, რომ მასწავლებელი თვითონ არჩევს მისთვის საჭირო მასალას, ადგენს აუცილებელ მარშრუტს, მიზნის შესაბამისად ცვლის შინაარსს.   ექსკურსიის შემადგენელი ნაწილი შეიძლება იყოს ვიდეო, აუდიო ფაილები, ანიმაციები, რეპროდუქციები, ბუნების სურათები, პორტრეტები, ფოტო სურათები.  შესაძლებელია, ჩართული იყოს ლიტერატურული ტერმინები და მათი განსაზღვრებები, ისტორიული რუკები, თეზისები ლიტ. თეორიიდან და სხვა.

ამგვარად , ვირტუალური ექსკურსიების  გამოყენება სწავლების პროცესში სწავლებას  ხდის  უფრო საინტერესოს, ხარისხიანსა და შედეგზე ორიენტირებულს.

ვირტუალური ექსკურსიების უპირატესობა
უამრავი რამის ნახვა გვინდა და გვჭირდება, მაგრამ ეს შეუძლებელია ბევრი რამის გამო.  დროის უქონლობა, მატერიალური მხარე, ყოფითი პრობლემები ხშირად არ გვაძლევს საშუალებას  ჩვენი ოცნებები და სურვილები რეალობად ვაქციოთ.

ვირტუალური ექსკურსიები, რა თქმა უნდა , სრულყოფილად ვერ ჩაანაცვლებს რეალურ ექსკურსიებს, მაგრამ ეს საუკეთესო საშუალებაა  საოცნებო ადგილების გასაცნობად ნებისმიერ დროს.
ამგვარი  ექსკურსიების კიდევ ერთი უპირატესობა სხვადასხვა თემის გავლისას მოსწავლეთა მსოფლმხედველობის  გაფართოებაა. აგრეთვე, ის გაკვეთილებს უფრო ცოცხალსა და საინტერესოს გახდის.

საქართველოს სახელმწიფო ენის მასწავლებელთა ასოციაციამ გადაწყვიტა  ხელი შეეწყო პედაგოგებისათვის ასეთი ვირტუალური ექსკურსიების განხორციელებაში და დაგეგმა დისტანციური ქსელური პროექტი: ” საყვარელი მწერლის შემოქმედებით სახელოსნოში”.

პროექტის მიზანია:

• მოსწავლეებში ლიტერატურის შესწავლის ინტერესის გაღვივება/ გაძლიერება ;
• მოსწავლეთა აქტიური ცხოვრებისეული პოზიციის ფორმირება ;
• საგანთაშორისი კავშირების განხორციელება.

პროექტის ამოცანები:

• მოსწავლეებში საპროექტო მასალების გაფორმების ჩამოყალიბება და სრულყოფა;
• პროექტის განხორციელების პროცესში ერთ საერთო პრობლემაზე მომუშავე ერთიანი შემოქმედებითი გუნდის ჩამოყალიბება;
• მოსწავლეთა და პედაგოგთა შემოქმედებითი პოტენციალის გაღრმავება

პროექტში მონაწილეობას იღებს 60 სკოლა. პროექტი ხორციელდება რამდენიმე მიმართულებით: რადიო სპექტაკლი, ვირტუალური ექსკურსია, დასურათებული ნაწარმოები, მწერლის შემოქმედების კვლევა. ჩატარდა პირველი კონსულტაცია, მასწავლებლებმა მიიღეს კითხვებზე პასუხი, კონკრეტული რჩევები და შეუდგნენ მუშაობას.

იმედი მაქვს, ძალიან საინტერესო მასალებს  წარმოადგენენ მონაწილეები, ამ ექსკურსიების შექმნა-მოწყობის ძირითადი მიზანია სასწავლო პროცესის გამრავალფეროვნება და დამატებითი სასწავლო პროგრამის შექმნა, რომლებსაც სხვა მოსწავლეებიც გამოიყენებენ. პროექტი დეკემბერში მთავრდება და ნამუშევრებს  აუცილებლად გაგაცნობთ. მჯერა, მსგავსი სწავლება კიდევ უფრო მეტად შეაყვარებს მოსწავლეებს ლიტერატურასა და კითხვას.

გამოყენებული წყარო: https://www.digipubs.vic.edu.au

(ფილმიდან – Words and Pictures)

ერთხელ ჩემი სტუდენტებისათვის სასწავლო პროცესის მრავალფეროვნებისთვის შემოქმედებითი კონკურსი მოვიფიქრე. კონკურსს დავარქვი: “დაწერილი ფოტო-ამბები“. მისი იდეა მდგომარეობდა იმაში, რომ პროექტს ასრულებდა ორი სტუდენტი: ერთს უნდა დაეწერა, ხოლო მეორეს უნდა შეექმნა ვიზუალური ნამუშევარი (ფოტო ან ნახატი) ისე, რომ ერთმანეთის შესაბამისი ყოფილიყო ვიზუალური და ვერბალური. კონკურსმა დიდი ინტერესი გამოიწვია და სტუდენტებმა წყვილებად დაიწყეს მუშაობა. ზოგისთვის ტექსტი ხდებოდა შთაგონება და ზოგისთვის – ფოტო. ასე შეიქმნა ძალიან საინტერესო ნამუშევრები და ბოლოს პოსტერებადაც დავამზადეთ და გამოვფინეთ.

ამ კონკურსის იდეა იყო, რომ განსხვავებული შემოქმედებითი უნარების სტუდენტებს ერთობლივად ემუშავათ და ერთმანეთისათვის აზრები და შთაბეჭდილებები გაეზიარებინათ, ეს იყო ნამდვილი სინერგიის ეფექტი, როდესაც ორივე მხარე „გამდიდრებული“ რჩებოდა.

ეს კონკურსი გამახსენა ერთმა ამერიკულმა ფილმმა, რომელსაც ჰქვია: „სიტყვები და სურათები“ (Words and Pictures).   https://net.adjara.com/Movie/main?id=8387

მოქმედება ხდება კოლეჯში; მთავარი პერსონაჟები არიან ინგლისურის მასწავლებელი მისტერ ჯეკ მარკუსი და ხელოვნების მასწავლებელი მის დინა დელსანტო. კონფლიქტი დაიწყება მას შემდეგ, რაც ფერწერის მასწავლებელი სტუდენტებს ეტყვის, რომ – „არ ენდოთ სიტყვებს… სიტყვები – სიცრუეა!“ მის დელსანტო შთაგონებით საუბრობს ხელოვნებაზე, ფერწერაზე და ჯგუფს მოუწოდებს, რომ მათი საკვანძო ფრაზა უნდა იყოს – „მე ვგრძნობ“ და, შესაბამისად,  ემოციები, განცდები, შეგრძნებები ფერებში და ხაზებში უნდა გადმოიტანინ ისე, რომ სხვასაც აგრძნობინონ.

ინგლისურის გაკვეთილს კი ასევე შთაგონებით უძღვება მისტერ ჯეკ მარკუსი. ის ყველგან და ყოველთვის სიტყვებით თამაშობს და სხვებიც „ჩათრეული“ ჰყავს ამ თამაშში. ყველა სიტყვის ეტიმოლოგიას ჰყვება და ამით აღვივებს ინტერესს სიტყვების მიმართ… ჯეკი დარწმუნებულია, რომ სიტყვებით ყველაფრის გამოთქმა შეიძლება და რომ სიტყვები აუცილებელია თვითგამოსახატავად, ურთიერთობისთვის. სიტყვები აშენებს ქალაქებს, იმედს აძლევს ადამიანებს, შთააგონებს…

„თქვენ შეგიძლიათ თქვათ რაიმე მნიშვნელოვანი 3 ტაეპში და 17 მარცვალში?“ –  და უხსნის სტუდენტებს, რა არის ჰაიკუ და მას ადარებს თანამედროვე ტვიტებს, ავარჯიშებს აზრის გამოხატვაში… და აი, ამ მასწავლებელს მოსწავლეები ეუბნებიან, რომ ფერწერის მასწავლებელმა მის დელსანტომ თქვა, რომ სიტყვები – სიცრუეა და არ უნდა ენდონ სიტყვებს!

აი, სწორედ აქედან დაიწყო ნამდვილი ომი, რომელსაც სტუდენტებმა დაარქვეს: „სიტყვები სურათების წინააღმდეგ!“ ამ ომში მთელი სკოლაა ჩართული და მთელი სემესტრის გაკვეთილებს არ მოუტანიათ სტუდენტებისთვის იმდენი ცოდნა და ენთუზიაზმი, რამდენიც ამ „ომმა“ მისცა მათ. განუწყევტელი ფიქრი იმაზე, როგორ გამოეხატათ უკეთ სიტყვებით ან ნახატებით, მათ სიღრმისეულ ცოდნას აძლევდა. ამ თავდაუზოგავ ბრძოლაში კომპრომისებიც დაიწყო… ნელ-ნელა მის დელსანტომ მისტერ ჯეკ მარკუსი აღიარა, განსაკუთრებით კი, როდესაც მისი ლექსები წაიკითხა; სიტყვებით მოხიბლულმა სტუდენტებს შესთავაზა ლექსებზე შეექმნათ ნახატები და მერე ლექსები ნახატებთან ერთად  კოლეჯის ჟურნალში დაებეჭდათ.

ფილმის ბოლოს ომი: – „სიტყვები სურათების წინააღმდეგ“ ზავით სრულდება. საჩვენებელ გამოსვლაზე, რომელზეც მთელი კოლეჯის სტუდენტები და მასწავლებელები არიან შეკრებილნი, სიტყვების მხარეს და სურათების მხარეს სხვადასხვა ჯგუფია… სტუდენტები ციტირებენ მწერლებსა და მხატვრებს, ეპაექრებიან ერთმანეთს. მის დელსანტოს ფინალური სიტყვა ასეთია: „რატომ სურათები? ჩვენი გრძნობები და ცნობიერება რომ ყოფილიყო ბუნებასთან ჰარმონიაში, ჩვენ რომ შეგვეძლოს ურთიერთობა და ერთმანეთის გაგება, მაშინ ფერწერა საჭირო აღარ იქნებოდა და ყველა ვიქნებოდით მხატვრები, რადგან ჩვენ ერთი მთლიანობა ვართ…“ ბოლოსდაბოლოს, მისტერ ჯეკიც აღიარებს ფერწერის მასწავლებელს და ფილმის იდეას ისიც ჰკრავს, რომ ამ ორ პერსონჟს ერთმანეთი შეუყვარდება, რაც სიმბოლურად სიტყვებისა და სურათების ერთიანობას და განუყოფლობასაც  გამოხატავს.

მართლაც და, რა  მნიშვნელობა აქვს, სიტყვებით უკეთ გამოიხატები თუ სურათებით? ეს ხომ უნარებზეა დამოკიდებული. ადამიანები სამყაროს განსხვავებულ ფორმატში გამოთქვამენ და ეს არ გვაძლევს იმის საფუძველს, რომ დავასკვნათ რომელიმე ფორმის უპირატესობა მეორესთან შედარებით; განსხვავებული თვითგამოხატვა საინტერესოს ხდის ადამიანებს და სამყაროსაც უფრო მთლიანად აღვიქვამთ, ვიდრე ეს მხოლოდ ჩვენი უნარებით აღქმა იქნებოდა. თუმცა „სიტყვებისა და სურათების ომმა“ სიკეთე მოიტანა და დაპირისპირება კი არ გააღრმავა, არამედ გააერთიანა დაპირისპირებულები. კარგია, რომ ცხოვრებაშიც ასე იყოს და განსხვავებული აზრის ან თვითგამოხატვის ადამიანები იღებდნენ და პატივს სცემდნენ ერთამენთს. სრული პასუხისმგებლობით გეტყვით, რომ თუ მასწავლებელი (ლექტორი) ცოდნის გზით ამას დაანახებს მსმენელებს, მათი სამყაროს სურათი მნიშვნელოვნად გამდიდრდება, გაქრება კონფლიქტი არა მხოლოდ სიტყვებსა და სურათებს შორის.

წარმოიდგინეთ, რომ ჩვენ ზემოთ აზრების, იდების,  სამყაროა… ამ აზრების სამყაროდან ჩვენში შემოედინება გარკვეული იმპულსები, ჩვენ კი, როგორვ მიმღები, ამ იმპულსების გარდაქმნას ვიწყებთ და მათგან ვქმნით: სიტყვებს, სურათებს, მუსიკას… დიახ, ეს მთელი ალქიმიაა და ამავე დროს, ყველაზე დიდი რეალობა… მით უფრო, როდესაც ჩავწვდებით, რომ სამაყროდან ჩვენში მრავალგვარი იმპულსი შემოედინება, მაგრამ ჩვენი უპირატესობაა, ავირჩიოთ…. ავირჩიოთ ისეთი სიხშირეები, რომლებსაც ჰარმონია შემოაქვს ჩვენში, რომელიც გვაფიქრებს, გვაღელვებს, გვცვლის…

მასწავლებლებს ლიტერატურის გაკვეთილზე თავისუფლად შეუძლიათ ასეთი სახალისო კონკურსების ჩატარება….

მე კი ჩემი კონკურსის ერთ ფრაგმენტს შემოგთავაზებთ. ტექსტი ეკუთვნის გიორგი შონიას, ხოლო ფოტო – ზურა შამათავას.

ლეთარგიულ ძილში გახვეული ქალაქი

მე ვაანალიზებ ჩემს უმოქმედობას

უფრო სწორედ მოქმედებების უშედეგობას

და სიტუაციის რაციონალურად გააზრების შემდეგ

ვასკვნი,რომ გადარჩენისს გზები ბუნდოვანია

მომავლის პერსპექტივები უიმედო

და ყოველდღიურობისგან დაღლილი სხეული

რომელიც მზადაა სტრატოსფეროს გასარღვევად

კონტრასტები.. კონტრასტები.. და ისევ კონტრასტები.

ქალაქი სავსეა უპატრონო ძაღლებით

და უსახლკარო ბავშვებით.

ქალაქი ლეთარგიულ ძილშია გახვეული.

და ვერ ამჩნევს როგორ გავიდა ღმერთი მომსახურების ზონიდან

ჩვენ კი იმის აღიარებაც არ გვინდა

რომ ღმერთმა უბრალოდ დაგვიკდა..

არაფერია ..

ჩვენ მაინც გვეყვარები

ღმერთო..

გამოსავალი ერთია

რუტინიდან უნდა ამოვძვრეთ

და ამოვათრიოთ ჩვენი საშინლად დაღლილი სხეულები

და რაც შეიძლება ხმამაღლა ვიყვიროთ

რომ ცოცხლები ვართ

ქალაქმა უნდა გაიღვიძოს

და სარკეში ჩახედის თავის ამაზრზენ სახეს

და დაინახოს შიმშილითა და სიცივით მკვდარი ადამიანები

ნაგვის ყუთებთან მდგარი უპატრონო ძაღლები

პოლიეთილენის პარკებში გახვეული შიშველი ხეები

და გეომეტრიული პროგრესიით მშენებარე ეკლესიები

( ისევ კონტრესტები.. )

ჩვენი ლექსები ელექტროშოკია

რომელმაც უნდა გამოაფხიზლოს  ეს ქალაქი

არადა გაღვიძება (გადარჩენა) აუცილებლია

წინ მომავალია

რომელიც როგორც ამბობენ ჩვენია

და რომელიც ერთხელაც დადგება

და უხერხულია მძინარეები დავხვდეთ..

მაყვალა მრევლიშვილი ჩემი ბავშვობაა.

მაყვალა მრევლიშვილი დედაჩემის ბავშვობაცაა და, ამ ფიქრს ცოტა უფრო შორს რომ გაყვე, ვინ იცის სულაც ამქვეყნად ყველაზე მშვენიერი დღესასწაულის კარამდეც მიგიყვანოს.
ამ დღესასწაულს ბავშვობა ჰქვია.
მაყვალა მრევლიშვილი კი ის პოეტია, რომელმაც, ჩვეულებრივად, “დიდივით” იცხოვრა, მაგრამ ამ დღესასწაულს წამით არ განშორებია.
რამდენი დრო უნდა გავიდეს, ან ისეთი რა უნდა მოხდეს, აი ამ სტრიქონების პირველი ბავშვური შთაბეჭდილება რომ გაახუნოს: “შენ გიგალობ პატარავ, დილა მშვიდობისა…”
მომავალ წელს, 2019–ში, მაყვალა მრევლიშვილს 110 წელი უსრულდება.

ერთ ჩანაწერში “ჩემი ასაკი” პოეტს თვითონ ჩაუწერია: “ოჰ, რა ბევრია ორმოცი წელი და რა მცირეა სამოცდაათი…”
პოეტს, რომელსაც, სახელის გამო, აუცილებლად მაყვალივით შავი თვალები უნდა ჰქონოდა და, რომელიც ქალური საქმეებით გართულ-დაქანცული, კაბის ჯიბეებში ინახავდა მზიან ლექსებს.
მაყვალა მრევლიშვილი მხატვრის ოჯახში დაიბადა 1909 წლის 27 თებერვალს. მისი მამა – ალექსანდრე მრევლიშვილი, ცნობილი მხატვარი იყო, დედა კი – პელო ავალიშვილი, უფაქიზესი სულის ადამიანი, ხელსაქმის დიდი ოსტატი და სულის სიღრმით თვითონაც ხელოვანი, “ჩუსენჩის კიტელ-შარვლიდან მთლად ნაქარგ კაბებამდე, მხარჩანთებამდე მქსოველი, პირ-ბალიშთა ამომქარგველი, თან მხნეობით უბადლო…” (მაყვალა მრევლიშვილის ჩანაწერებიდან). ამ ქალის ნაქარგი სუფრები მაშინდელ დიდებულ ოჯახებში რელიკვიად ინახებოდა და მათ დასათვალიერებლად საგანგებოდაც სტუმრობდნენ ხოლმე უცხოელები ამ ოჯახებს.
საერთოდაც, ნივთები მრევლიშვილების ოჯახში – ეს ის უცნაური მადანი იყო, რომლებისგანაც სათითაოდ მომავალში ყველასთვის ნაცნობი და საყვარელი ლექსები გამოდნა.
აი, მაგალითად: ერთი პირსახოცი ჰქონიათ. ცალ ბოლოზე ზამბახები იყო აბრეშუმის სითვით ამოქარგული, მეორეზე კი “დილამშვიდობისა” ეწერა. პირსახოცი მამას დახატული იყო, დედას კი ეს ნახატი ამოექარგა. ახლა წარმოიდგინეთ ყოველი დილა, როცა ბავშვები მასზე პირს შეიწმენდნენ. ჯერ ზამბახები შეიშრობდნენ მათი რბილი და ფაფუკი სახეების ნამს, მერე კი, უკვე გამშრალებულზე, მხიარულად მიესალმებოდა წარწერაც… და ასე გრძელდებოდა მთელი ბავშვობა. ხოლო მოგვიანებით, ბევრი წლის მერე, პირსახოცის მოგონება ყველასთვის საყვარელ ლექსად იქცა. “დილამშვიდობისა” – ასე ქვია ბავშვის პირისახის ნამიან ლექსს.
ან, ხელისგულზე შემწვარ ერბოკვერცხს რომ უძღვნის შვილი დედას, ეს ლექსიც ხომ გახსოვთ? მასაც თავისი ისტორია აქვს, ოღონდ შებრუნებული – მართლა შეუწვავს უნებურად პელო დედას, როცა ცხელ თონეში ჩაკრულ ნაზუქებს კვერცხს უსვამდა თურმე. გახურებული თონიდან ხელი რომ ამოსწია, ხელის კიდეზე, ნეკის ზურგზე ჩაყოლებით ერბოკვერცხი შემწვარიყო..
ყველაფერი მაყვალა მრევლიშვილის გარშემო, ყველა ნივთი, არსება, საგანი, რამაც ერთხელ მაინც თავისკენ გაახედა, რამაც წამით მაინც ჩააფიქრა ან სულაც თავი შეაყვარა – ლექსებად იქცა. ოღონდ, მისმა შვილებმა არასდროს იცოდნენ, როდის წერდა დედა.
მქონდა ბედნიერება, გამეცნო და მესაუბრა მაყვალა მრევლიშვილის ქალიშვილთან, მხატვარ ალდე კაკაბაძესთან. აი, ეს ფრაგმენტები მახსოვს ჩვენი მაშინდელი საუბრიდან:

ალდე კაკაბაძე: “ჩვენს სახლში ყოველთვის ბევრი სტუმარი იკრიბებოდა. ლადო გუდიაშვილს, ირაკლი აბაშიძეს ძალიან უყვარდათ ჩვენთან სტუმრობა. დედა საოცარი მეოჯახე იყო, ისეთ ხაჭაპურებს აცხობდა, ბევრი მათ გასასინჯად მოდიოდა ხოლმე. სულ საქმიანობდა, სულ ქვაბებს ჩასცქეროდა, ერთმანეთზე გემრიელ კერძებს და სალათებს ამზადებდა. მაგრამ ხანდახან, ამ ფუსფუსში რაღაცაზე გაიღიმებდა ხოლმე თვალებით, წავიდოდა ფიქრში სადღაც და მაშინ ვგრძნობდი, რომ რამე ან ჩაიფიქრა სალექსოდ, ან უკვე ფიქრშივე დაწერა.. არ უყვარდა, თუ შევეკითხებოდი – რატომ იღიმები-მეთქი.. გამიბრაზდებოდა ხოლმე, არ მიპასუხებდა. ღამღამობით წერდა, როცა ყველას გვეძინა. წერდა და ძალიან ბევრს ეწეოდა. და ესაც, რომ ეწეოდა, ისევე გვიან გავიგეთ ჩვენ, ბავშვებმა, როგორც ის, რომ – წერდა…”

ლექსებს რომ ჩახედო, იფიქრებ, ამის დამწერს დედამიწაზე ფეხიც არ დაუდგამს, ნიავივით მსუბუქად დადისო. ასეთი პოეტური ოსტატობის მიღწევა მხოლოდ დიდი ნიჭის და შრომის შედეგად შეიძლება. თუმცა, ამ ლექსების ავტორი, ბავშვების ენაზე რომ ვთქვათ, “დიდობაში” სულაც არ დანიავქარობდა. პირიქით, მტკიცედ დააბიჯებდა, მეოჯახეობდა, თხილამურებითაც უბადლოდ სრიალებდა, ცხენსაც სწორუპოვრად აჭენებდა, მთა-ბარიც ძირფესვიანად მოიარა ქალიშვილობაშიც და მერეც, უკვე ქმარ-შვილიანმა. ეძიებდა ქართული ფოლკლორის მარგალიტებს, და მერე ამ ცოდნას და გამოცდილებას საკუთარ შემოქმედებაში ახალ მარგალიტებად ბადებდა. ჯერ კიდევ სტუდენტობისას ვახტანგ კოტეტიშვილს ახლდა ფშავ-ხევსურეთის ექსპედიციაში. ვახტანგი კი თავისი ოჯახით იყო წასული და, მაყვალა მერვლიშვილი მთელი ცხოვრება იხსენებდა თურმე დაუვიწყარ სურათს: კოტეტიანთ ორი ბავშვი – Lლეილა და მანანა, სულ პატარები, თან რომ წაეყვანათ მშობლებს მთებში, ხურჯინში ჩაესვათ ორივე მხარეს, ხურჯინი კი ცხენზე გადაეკიდათ და იქიდან თავამოყოფილ ამ პატარა გოგოებს მთელი გზა ასე მიაკონწიალებდა თურმე ცხენი…

ალდე კაკაბაძე: “ჩემ დიდ ბებიას, მამაჩემის დედას, თავიდან დიდად არ მოსდიოდა თვალში ესეთი გიჟი-გადარეული რძალი, აღმა-დაღმა რომ დამოგზაურობდა, ცხნოსნობდა, მძლეოსნობდა და ათასი რამ.. თან, უცნაური ქალი იყო ბებიაჩემი – აი ასეთი მახსოვს: იჯდა ხოლმე პირქუშად და იმხელა როდინი ედო წინ, იმხელა ქვასანაყით ნაყავდა შიგ რამეს, რომ შეგეშინდებოდა. მაგრამ ძალიან ტკბილი იყო, მისი გაზრდილები ვართ მეც და ჩემი დაც.”

ტყუპები გაჩნდნენ: ალდე და ქეთევანი. ყველა ლექსი ალბათ მათ ეძღვნებოდა, ყველა ფრაზის ფარული ადრესატები ალბათ შვილები იყვნენ, თუმცა არცერთხელ არ დაუძალებია მათთვის წაეკითხათ ისინი. არ ერეოდა მათ ცხოვრებაში, არ დაუგეგმავს მათი მომავალი. ბაბუაწვერასავით – ორივეს სულს ალბათ თავისი სული შეუბერა და გაუშვა სამყაროში.

ალდე კაკაბაძე: “დედას ნამდვილი ქართლური ხასიათი ჰქონდა. მოფერება არ უყვარდა. მისი კოცნა მენატრებოდა კიდეც. არც დიდად რამეზე შეგვაქებდა. სწრაფად დამიწნავდა ხოლმე ნაწნავებს, სიჩქარეში ეს ნაწნავები მეგრიხებოდა და სარკესთან რომ დავდგებოდი, მაინც მეტყოდა: რას უდგეხარ, ვერ ხედავ – ლამაზი ხარო! ერთი მეგობარი მყავდა – ცისანა გოგიჩაიშვილი. იმასთან რომ მივიდოდი, სულ იმის მშურდა – იჯდა დედამისი და ერთი საათი ექვსფრთიან ნაწნავს უწნავდა შვილს. მაშინ ცისანაზე ლამაზი არავინ მეგონა.. არც ვინმეს ან რამეს სათავისოდ, თუნდაც სასიკეთოდ გამოყენება უყვარდა. ერთხელ რაღაც სპექტაკლისთვის ბილეთები მინდოდა და ვიცოდი, მწერალთა კავშირიდან შეიძლებოდა მათი შოვნა. ვთხოვე, დარეკე, ორ ბილეთს შენ ვინ დაგიკავებს-მეთქი. მომიბრუნდა და მითხრა: იცი რა? თუ გინდა, შენ თვითონ დარეკეო. მივხვდი, რომ აზრი არ ჰქონდა. ასეთი იყო.”

ასეთი იყო. ვარაზის ხევში საყვარელი ყვავილი ჰქონდა ამოჩემებული – თეთრი ია. ჩვილის გულისპირს აგონებდა, დედები ჭამის დროს რომ გაუკეთებენ ხოლმე, რომ არ დაისვარონ… სახლში ერთი-ორი ფუტკარი მიიჩვია და ლამის მოიშინაურა, უხაროდა, რომ მათ წინაშე შიში დაძლია და, ერთმანეთს გაუგეს.. ალბათ სხვა სულიერი არსებების ენაც ესმოდა, რადგან მათზე ასე უტყუარად წერდა.. ბავშვი ყველაზე წრფელი ვინმეა, მას ვერ მოატყუებ. მაყვალა მრევლიშვილის პოეზია კი რამდენმა ბავშვმა საკუთარი გულით გამოსცადა ამ სამყაროში! ასეთი იყო – უვლიდა ყვავილებს, ხატავდა, აკეთებდა შლაპებს, დადიოდა ბაზარში, ერთხელ ქურდმა საფულე წაართვა და იმდენხანს სდია, სანამ იმ ქურდმა ხელები არ აღაპყრო და გაოცებით აღიარა: დღემდე ჩემი დამწევი კაცი არ მეგონა. გაიმარჯვეთ, ალალი იყოს თქვენზეო, და უკან დაუბრუნა ის საფულე. მერე აქეთ ეხვეწებოდა მაყვალა მრევლიშვილი – ცოტა ფული მაინც წაიღეო, მაგრამ ქურდს აღარ გამოურთმევია.. ცხოვრობდა მთაწმინდასთან ახლოს, მზე პირდაპირ მისი ფანჯრების წინ ამოდიოდა. ხანდახან, როცა დღესასწაულებზე ცაში სალუტებს უშვებდნენ, ზოგიერთი სიმაღლედაკარგული ფეიერვერკი პაწია ტრაექტორიას მოხაზავდა და უმწეო ქშუილით ჩაეშვებოდა ძირს.. მერე კი, პოეტი წერდა, რომ ეს ფეიერვერკები შემოქმედის პოტენციას, მის შინაგან ენერგიას აგონებდა. ზოგი გრიალით და ფრთაგაშლით კაშკაშებს ცაზე, ზოგი კი ისე უკვალოდ ჩაინავლება, თვალსაც ვერ მოკრავ… არადა, ფეიერვერკებისთვის კი ჩაიფიქრეს.

ცაზე, სადაც, სამყაროს წესით, დღეასწაულების ადგილია, ყოველთვის ახალ-ახალი ფეიერვერკები ბრჭყვიალებს ხოლმე.
ნამდვილი ვარსკვლავები კი ცაშივე რჩება.
მთავარია, ადამიანებმა ხანდახან აიხედონ იქ. ბავშვებს კი, ისედაც ვერაფერს მოატყუებ, რამდენი დროც არ უნდა გავიდეს.
მაყვალა მრევლიშვილი ყოველთვის ბავშვების ტოლი იქნება.

გაკვეთილი ცოდნის გადაცემისა და სასწავლო მიზნების მიღწევის ძირითადი ფორმაა. შედეგის გასაუმჯობესებლად მასწავლებლები მუდმივად ცდილობენ მის გამრავალფეროვნებას სხვადასხვა ტექნოლოგიისა და მიდგომის გამოყენებით. ერთი მათგანია პრობლემურ სწავლებაზე დაფუძნებული ტექნოლოგია, რომლის მიზანი მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურებაცაა. ეს მით უფრო საინტერესო მოგვეჩვენება, თუ გავიხსენებთ, რომ სახელმძღვანელოებში ნაკლებადაა წარმოდგენილი პრობლემურ სწავლებაზე ორიენტირებული აქტივობები და თანამედროვე გაკვეთილების უმეტესობაც პროდუქტიული სწავლებისკენაა მიმართული.

პრობლემური სწავლება პრობლემური სიტუაციების მთელი სისტემაა, ურომლისოდაც პრობლემური სწავლება წარმოუდგენელია და რომლის გადაწყვეტის პროცესშიც მოსწავლე საგნის მთელ შინაარსს ეუფლება. ასეთი სწავლების დედააზრი იმაში მდგომარეობს, რომ ის აცნობს მოსწავლეებს ერთი ან რამდენიმე პრობლემის რეალურად გადაჭრის გზებს, ამ პრობლემათა აზრს და გამოყენების საშუალებებს (როგორც, მაგალითად, თვალსაჩინოების ან ლოგიკური ამოცანების შემთხვევაში). ასეთ გაკვეთილებზე მოსწავლემ არა მარტო აქტიურად უნდა აითვისოს ცოდნა, არამედ უნდა გაიაზროს თავად სწავლების პროცესიც და სწავლის მეთოდებსა და მიდგომებს დაეუფლოს.

• როგორ გავხადოთ პრობლემაზე დაფუძნებული გაკვეთილები მოქნილი და შედეგიანი, როგორ შევქმნათ პრობლემური სიტუაცია, როგორია თავად პრობლემური სიტუაციის ტიპები?

განვიხილოთ რამდენიმე პრაქტიკული მაგალითი.

პედაგოგიური გამოცდილებიდან გამომდინარე, ამისთვის, უპირველესად შეგვიძლია გამოვიყენოთ პარადოქსული, არაორდინარული ფაქტები და იდეები, რომლებიც იწვევს მოსწავლის გაოცებას და უღვივებს მას საგნის შესწავლის ინტერესსა და მოტივს.

გთავაზობთ რამდენიმე პრაქტიკულ მაგალითს, რომლებიც შინაარსობრივად მარტივია, მაგრამ შედეგიანობითა და ეფექტურობით გამოირჩევა.

პრობლემური სიტუაციის შესაქმნელად უპირველესად გვჭირდება კონფლიქტის სიტუაციის შექმნა, როდესაც ახალი ფაქტები და შედეგები ეწინააღმდეგება უკვე აღიარებულ თეორიულ მოსაზრებებს და წარმოდგენებს. მაგალითად, IX კლასის ისტორიის სახელმძღვანელოს კურსში განვიხილავთ თემას „საქართველო VI საუკუნეში“. თემის დასასრულს მასწავლებელი სვამს კითხვას:

• „რის საფუძველზე დაამტკიცეს ისტორიკოსებმა, რომ ერისმთავარმა სტეფანოზ I-მა ფულის ერთეულზე ჯვრის გამოსახვა მხოლოდ ქართლიდან ირანელების განდევნის შემდეგ დაიწყო?“

კითხვაში თითქოს არაფერია რთული, მაგრამ საკითხის შესახებ არსებული მოსაზრებების მიმართ მოსწავლეს უჩნდება ეჭვის განცდაც – თითქოს რაღაც „გადასასინჯია“. პასუხის გასცემად მას ქართლის, ირანისა და ბიზანტიის იმდროინდელი ურთიერთობისა და სახელმძღვანელოს ტექსტის მთლიანად გააზრება მოუწევს.

ძალზე საინტერესო შედეგებს იძლევა შეუსაბამობის სიტუაცია, როდესაც მოსწავლის ცხოვრებისეული გამოცდილება ეწინააღმდეგება სამეცნიერო მონაცემებსა და წარმოდგენებს. მაგალითად, ძველი ეგვიტპის ისტორიის შესწავლისას და რამზეს II-ის სამხედრო წარმატებებზე საუბრისას მასწავლებელი იმგვარად წარმოადგენს სიტუაციას და დასვამს ისეთ შეკითხვას, რომელიც წინააღმდეგობაშია მთელ მის წინა საუბართან: „ქადეშის ბრძოლის დროს რამზეს II-მ თავისი ჯარით გადალახა მდინარე ორონტი და შეუტია ხეთების ბანაკს. შეშინებულმა ხეთებმა მიატოვეს თავიანთი საბრძოლო ეტლები, სასწარაფოდ ჩასხდნენ გემებში და გაერიდნენ ბრძოლის ველს“.

• რა შედეგით დასრულდა ქადეშის ბრძოლა?

მოსწავლეთა აზრით „მასწავლებელი არ შეიძლება ტყუოდეს“, ამიტომ მათ ეუფლებათ გაკვირვება: „როგორ, ნუთუ ხეთებს გემებიც ჰყავდათ?“ – და პასუხის გასაცემად ხელახლა იწყებენ სახელმძღვანელოს ტექსტის გადაკითხვას და ერთმანეთის გამოკითხვას.

არანკლებ საინტერესოა გაურკვევლობის სიტუაცია, რომელიც წარმოიშობა მაშინ, როდესაც მისი გადაწყვეტისთვის მონაცემები არასაკმარია, ანუ როდესაც პრობლემური დავალება შეიცავს მონაცემების არასაკმარის რაოდენობას. ამ დროს გათვლა ხდება მოსწავლის გონიერებასა და ინტუიციაზე. მაგალითად, მასწავლებელი აცხადებს:

• „ცნობილია, რომ დავით IV-მ რამდენიმე უცხო ენა იცოდა. რომელი ენები შეიძლებოდა ყოფილიყო ისინი?“

მოსწავლეები აღმოაჩენენ, რომ ამ, ერთი შეხედვით, უმარტივეს კითხვაზე არ აქვთ პასუხი და იწყებენ დავითის ისტორიის შესახებ მთელი ცოდნის გადათვალიერებას, მონაცემების ხელახლა შეგროვებას, ამ პროცესში კი დავით IV-ის ეპოქას და მთელ თემას გადაიმეორებენ.

ვარაუდის სიტუაცია დაფუძნებულია ისტორიული მოვლენების მიზეზების, ხასიათის შესახებ საკუთარი ვერსიის წამოყენებაზე, ვარაუდზე. მაგალითად, მასწავლებელი აცხადებს, რომ

• „პირველყოფილი წყობილების დროს არსებობდა ბევრი ცხოველი, რომლითაც ადამიანს შეეძლო თავი გამოეკვება, თუმცა ის ხშირად შიმშილობდა. რატომ უნდა მომხდარიყო ეს?“

მსგავსი შეკითხვა მოსწავლეებისთვის საუკეთესო მოტივატორია კრიტიკული აზროვნების გააქტიურებისთვის და ისინი ხალისით იწყებენ მსჯელობას პირველყოფილი საზოგადოებისა და უძველესი ადამიანების შესახებ.

პრობლემური სწავლებისას საინტერესო შედეგებს იძლევა არჩევანის სიტუაცია, როდესაც მოსწავლეს ვთავაზობთ პასუხის რამდენიმე ვარიანტს, მან კი ერთი უნდა აირჩიოს.

მაგრამ პრობლემური სწავლება პრობლემური სიტუაციის შექმნით არ შემოიფარგლება. მის ძირითად არსს წარმოადგენს ცნება „პრობლემური სიტუაციის“ გაგება და მისი გადაწყვეტის საშუალებების პოვნა. პრობლემური სიტუაციების გადაწყვეტის ფორმებია:

• პრობლემური დავალება და ამოცანა;
• პრობლემური ლექცია;
• კვლევითი ხასიათის დავალებები;
• დისკუსია;
• ისტორიულ დოკუმენტებზე, პრობლემური ხასიათის ტექსტებზე მუშაობა და სხვა.

პრობლემური სიტუაციის დროს დიდი მნიშნელობა აქვს დავალების ფორმულირებას. დავალება ააქტიურებს მოსწავლეთა შემეცნებით ინტერესს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც გლობალური ხასიათის მოვლენებია შესასწავლი. მაგალითად, VIII და XII კლასების ისტორიის კურსში ისწავლება მეორე მსოფლიო ომი და სხვა მსოფლიო მნიშვნელობის მოვლენები. პრობლემური დავალებების შემთხვევაში მოსწავლეთა ინტერესი იზრდება და ისინი გლობალური ხასიათის მოვლენების კიდევ უფრო ღრმა კვლევას იწყებენ. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი XII კლასის ისტორიის კურსიდან:

• „ზოგიერთი ისტორიკოსი ამტკიცებს, რომ მეორე მსოფლიო ომის გაჩაღების უპირველესი მიზეზი იყო 1939 წლის 23 აგვისტოს სსრ კავშირსა და გერმანიას შორის დადებული თავდაუსხმელობის პაქტი. ეთანხმებით თუ არა ამ მტკიცებულებას? რა იყო ომის ძირითადი მიზეზები? მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის დამამტკიცებელი არგუმენტები“.
• „ზოგიერთი ამერიკელი ისტორიკოსი მიჩნევს, რომ ჰიტლერის გეგმა „ბარბაროსა“ ვერ განხორციელდა: ა) ჰიტლერის სამხედრო და პოლიტიკური შეცდომების გამო, ბ) სსრ კავშირის საკმაოდ დიდი ფართობისა და არახელსაყრელი კლიმატური პირობების გამო და გ) იმის გამო, რომ სსრ კავშირს დასავლეთის დიდი სახელმწიფოები დაეხმარნენ. მიგაჩნიათ თუ არა, რომ ეს ჩამონათვალი სრულია და ობიექტური? რატომ? თქვენ როგორ ჩამოაყალიბებდით „ელვისებური ომის“ ჩავარდნის მიზეზებს?“
• „1942 წლის მაისში სსრ კავშირს, აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთს შორის მოლაპარაკებისას მიაღწიეს „სრულ შეთანხმებას“ ევროპაში მეორე ფრონტის დაუყოვნებლივ გახსნის შესახებ. როდის გაიხასნა მეორე ფრონტი ევროპაში? რით აიხსნება ის ფაქტი, რომ მეორე ფრონტი არ გახსნილა 1942 წელს? ამერიკული ლიტერატურის თანახმად, ამის მიზეზი ის იყო, რომ აშშ-ს და დიდი ბრიტანეთს არ ჰყავდათ საკმარისი ძალები მეორე ფრონტის გახსნისთვის. არის თუ არა ეს მტკიცებულება დამაჯერებელი? რატომ? როგორ ფიქრობთ, რის გამოა, რომ საამისო ძალები და საშუალებები მოკავშირეებს გაუჩნდათ მხოლოდ 1944 წლიდან?“ და ა.შ.

ასეთი დავალებები აიძულებს მოსწავლეს, გაიფართოოს თვალსაწიერი, იფიქროს, გამოხატოს საკუთარი პოზიცია შესასწავლი თემის მიმართ და დაინახოს ბევრი სადავო საკითხი მეორე მსოფლიო ომის ისტორიაში.

როგორც ვხედავთ, პრობლემური სიტუაციის გამოწვევა მასწავლებლისგან არ მოითხოვს დიდ ძალისხმევას, მაგრამ შედეგიანობის თვალსაზრისით ის ძალზე ეფექტურია.

მეთოდური თვალსაზრისით სასწავლო პრობლემის კონსტრუირება მოახდინა მასწავლებელმა, ინსტრუმენტები და საშუალებები ერთად შეკრიბეს კლასმა და მასწავლებელმა, მაგრამ პრობლემური დავალება მოსწავლეებმა დამოუკიდებლად გადაწყვიტეს. მთავარი სწორედ ესაა – მოსწავლე დამოუკიდებლად აანალიზებს, სწავლობს და რწმუნდება ისტორიული მოვლენების შეფასებაში და მიღებულ ცოდნას სხვა პრობლემების გადაწყვეტისას იყენებს, ამიტომ ამ ტიპის დავალებების ჩართვა სასწავლო პროცესში და ზოგადად, პრობლემური სიტუაციების გამოწვევა საგაკვეთილო პროცესში მისაღები და სასურველია.

დიდი ხანია, ქართულის მასწავლებლები ვთანხმდებით, რომ ჩვენი კურიკულუმის ერთ-ერთი ყველაზე რთული ნაწილი ჰაგიოგრაფიის სწავლებაა.  ხშირად გვესმის სხვადასხვა აზრი ამ საკითხთან დაკავშირებით, უნდა ვასწავლოთ თუ არა ძველი ტექსტები, როგორ უნდა ვასწავლოთ, რა წილი აქვს ლიტერატურული ნაწარმოების სწავლებისას კონტექსტსა და რელიგიას, როგორ მივაწოდოთ რთული ტექსტი უფრო მარტივად, როგორ მივიპყროთ მოსწავლეების ყურადღება, როგორ გავხადოთ ის საათები, რომელიც სასწავლო გეგმაში ძველი ქართული ლიტერატურის საგანძურს ეთმობა, უფრო საინტერესო და სასარგებლო.

კითხვათა რთული ჩამონათვალია, გეთანხმებით და,  რომ გითხრათ, რომელიმე ამ კითხვაზე ზუსტი პასუხი ვიცი-მეთქი, ალბათ მოგატყუებთ. თუმცა პრობლემა არსებობს, რისი შედეგიც ჩვენი მოსწავლეები არიან. მათ ნაწილს საერთოდ არ აინტერესებს ტექსტი, ვერ იგებენ ძველი ქართული ენის რთულ სინტაქსს, რელიგიური, გარკვეული თვალსაზრისით პროპაგანდისტული ტექსტის იდეოლოგიასა და სულისკვეთებას, თუ რამეს იმახსოვრებენ, მხოლოდ სადილის დროს ჭიქის შელეწვის, ასტამის ხეთქების ან რომელიმე მსგავს, ემოციურ თუ დრამატულ ეპიზოდს. მეორენი – დიდხანს საუბრობენ, როგორ  ემსგავსა შუშანიკი დამბადებელს, როგორ გაძლიერდა რწმენაში, როგორ თანდათან იქცა იდეალად, საუბრობენ, მაგრამ დიდად არ ესმით რას, მათ მეტყველებაში კი აუცილებლად აღმოაჩენთ ადვილად საცნობ ტერმინებს სხვადასხვაგვარი ფილოლოგიური ლიტერატურიდან.

როგორ მოვიქცეთ, რომ მზა ჭეშმარიტებებით კი არ გამოვუტენოთ თავი მოსწავლეებს, ტექსტს კიდევ უფრო კი არ დავაშოროთ, არამედ, პირიქით- საინტერესო, ჩამთრევი, დისკუსიითა და ინტერაქციით სავსე გაკვეთილები დავგეგმოთ.

კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ მზა რეცეპტები არ არსებობს,  მე ჩემს გამოცდილებას გაგიზიარებთ, თქვენ – თქვენი გამინაწილეთ, საერთო შედეგით კი ყველამ ვიამაყოთ.

1. შუშანიკი – პერსონაჟი

იაკობ ხუცესი დიდი მწერალია, განსაკუთრებული მწერალი, ის, ამ კონკრეტული ჩარჩოებისა და სტილისტიკის მიხედვით შექმნილ, ერთგვარად პროპაგანდისტულ ტექსტში მაინც ახერხებს მრავალხრივი, საინტერესო პერსონაჟი დაგვიხატოს.

როგორ გავხადოთ შუშანიკი უფრო ახლობელი პერსონაჟი?  მიუხედავად იმისა, რამდენად გასაგები თუ გაუგებარი შეიძლება იყოს მოსწავლეებისთვის იდეა, რისთვისაც შუშანიკი იბრძვის, თვითონ ბრძოლის, იდეალებისთვის თავგანწირვის ამბავი ძალიან აქტუალური იქნება, მითუმეტეს, თუ მოსწავლეების ასაკს გავითვალისწინებთ. შუშანიკი მეხუთე საუკუნის მალალაა, მეხუთე საუკუნის გალილეო გალილეი. რატომაც არა? ის  თავისი ღირებულებებისთვის იბრძვის, თავს სწირავს საკუთარ ჭეშმარიტებას, ბოლომდე იცავს იმას, რაც მისთვის ძვირფასია.  არის თუ არა რელიგია ერთადერთი ჭეშმარიტება?  იკამათეთ ამაზე ერთად, თუმცა სწორედ აქ უნდა გავახსენოთ მოსწავლეებს ნაწარმოების კონტექსტი და მისი დაწერის მიზეზი, ავტორ-პერსონაჟის დამოკიდებულება ნაწარმოების დაწერის მიზანთან. ჭეშმარიტებებზე კამათი ყოველთვის შეიძლება, მაგრამ საკუთარი ღირებულებების, რწმენის დამცველი ადამიანი ყოველთვის შეიძლება შთაგვაგონებდეს.

2. ოჯახური კონფლიქტის ამბავი

ეს ამბავი მაინც ღალატის და დიდი სიყვარულის ამბავია, არ მეთანხმებით? რელიგიური ფაქტორი მნიშვნელოვანია, მაგრამ ოჯახური ღალატი – არანაკლებ. გაიხსენეთ, როგორ თავგანწირვით ებრძვის ერთმანეთს ორი ადამიანი,  თავიანთი დიდი სიყვარულის დაისზე, როგორ სტანჯავენ ერთმანეთს, პატარა დეტალებს იგონებენ ერთმანეთის გასამწარებლად.  დიდი სიყვარულის შემდეგ რომ დიდი სიძულვილი მოდის, სწორედ იმ დრამატულ ამბებს ვადევნებთ თვალს.

იქნებ ამ კუთხით წაკითხვა ვცადოთ? იქნებ ასე უფრო გაიგონ, სადილის სცენა, სამკაულების გადათვლის ეპიზოდი და ცოლისგან უარყოფილი კაცის სანადიროდ წასვლა. არც აბესალომის ამბის გახსენება იქნება უადგილო, „ვის გინდათ ქალი ეთერი“…

ამ ოჯახური დრამის მონაწილეები არიან შვილებიც. აქ შუშანიკი კიდევ ერთ ცნობილ ლიტერატურულ პერსონაჟს ემსგავსება, რომელიც შვილებს შურისძიების იარაღად აქცევს, გახსენდებათ? დიახ, სწორედ ევრიპიდეს მედეა, შუშანიკი რჯულშეცვლილ შვილებს ახლოს არ იკარებს, ამით კი თითქოს ვარსქენს ეუბნება – ნახე, მხოლოდ შენზე კი არა, შვილებზე უარის თქმაც შემიძლია.

3. სიუჟეტი, დადებითი პერსონაჟი და უარყოფითი პერსონაჟი

ამას წინათ სტატია ვნახე, როგორ დაწერდნენ სხვადასხვა მწერლები „წითელქუდას“ და სწორედ მაშინ ვიფიქრე, რატომ არ შეიძლება „წითელქუდას“ ზღაპარი, როგორც მოდელი, სხვადასხვა ტექსტის სწავლებისათვის გამოვიყენო-მეთქი.

განსაკუთრებით მშვენიერი ილუსტრაციაა ზღაპარი იმ ტიპის ტექსტისთვის, როგორიცაა „შუშანიკის წამება“, კონკრეტული ლიტერატურული და იდეოლოგიური ჩარჩოს გათვალისწინებით, ჟანრის კანონების სრული დაცვით შექმნილი ნაწარმოების განხილვისას, სადაც წმინდანი – ცალსახად დადებითი პერსონაჟი უნდა იყოს, ხოლო მოღალატე ქმარი, რომელმაც რჯული შეიცვალა – უარყოფითი.

პერსონაჟი, რომელიც კონკრეტული მიზნით გადის გზას, ფიზიკური თუ სულიერი ცვლილების პროცესს,  დაბრკოლებას გადალახავს, ბოროტების მსხვერპლი ხდება. „მგელი იგი“ , ვარსქენი,  ჩვენი სიუჟეტური ჩონჩხის მგელია, ბოროტი გმირი, რომელიც დამნაშავეა  მთავარი პერსონაჟის ყველა უბედურებაში.

შესანიშნავ სტრუქტურულ პარალელად შეიძლება გამოდგეს „შუშანიკის წამების“ შესანიშავი დიალოგები და ის ცნობილი გასაუბრება „წითელქუდას“ ზღაპრიდან, გახსოვთ? გადაცმული მგელი და ბებია.

აქვე იმასაც აუცილებლად აღვნიშნავდი, რომ იაკობ ხუცესი იმიტომაა გენიალური მწერალი, რომ წინასწარგანზრახული სქემებისაა და სისტემების, კონტექსტისა და დანიშნულების მიუხედავად, ახერხებს, რომ დადებითი გმირის მიმართაც გაგვიჩნდეს ეჭვები, ზოგჯერ კი უარყოფით გმირსაც ვუთანაგრძნოთ,