Sanskriti Educational Society 

წარმოიდგინეთ ასეთი განათლების სისტემა: ვთქვათ, თქვენ ხართ მე-5 კლასში და თქვენს სასწავლო გეგმაში შემდეგი საგნებია: ხელოვნება, ფერწერა, მუსიკა, ცეკვა, სპორტი… წარმოგიდგენიათ? დარწმუნებული ვარ, ბევრი მშობელი და პედაგოგიც აღშფოთდებოდა ასეთი სწავლებით. რატომ? რატომ და ჩვენი ცნობიერება მიჩვეულია ისეთ სტანდარტებს, რომლის დარღვევა ბევრ ინტელექტუალსაც კი ვერ წარმოუდგენია.

დავიწყოთ იქიდან, რომ რა გვგონია ჩვენ ცოდნა? რა არის ცოდნა და რა მიზანს ვუსახავთ განათლებას? უმრავლესობა თვლის, რომ ცოდნა ჯერ უნდა „დააგროვოს“ და მერე უნდა გამოიყენოს… მერე… როდესმე… „ცოდნის დაგროვების“ პროცესი ძალიან ჰგავს პირველყოფილ შემგროვებლობას, მომავალში გამოკვების მიზნით. მიღებულ და დაგროვებულ ცოდნას „ვახმობთ“, „ვამწნილებთ“ და მომავალში გამოსაყენებლად „ვაკონსერვებთ“. ეს მეტაფორები ზუსტად გამოხატავს თანამედროვე განათლების სისტემის არსს. ფრაზეოლოგიზმი „კარგად დაამწნილე, არსად დაგეკარგოს!“ – შეიძლება ამ მეტაფორების ფინალად მოვიაზროთ. ისეც ხდება, რომ შეგროვებულ და დაკონსერვებულ ცოდნას მოხმარების ვადა გასდის და საკვებადაც უვარგისი ხდება.

თუ ცოდნას ვაგროვებთ მომავალში გამოსაყენებლად, გამოდის, რომ ცოდნა – საკვებია, ოღონდ ისეთი საკვები, რომელსაც მაშინვე კი არ მივირთმევთ და ვამუშავებთ, არამედ სახვალიოდ ვინახავთ. ამ აზრს კლასიკოსებიც გვიმყარებენ და სხვა სტატიებშიც დამიმოწმებია ეს ციტატები:

„სწავლის ძირი მწარე არის, კენწეროში გატკბილდებისო…“,

ან: „ჯერ მწარე ჭამე, კვლავ ტკბილი, თუ ეძებ გემოვნებასაო“… და სხვა.

სწავლის კენწერო არავინ იცის, როდის დადგება და, სავარაუდოდ, არასდროს.

ცოდნის მიმართ ასეთი დამოკიდებულება არის მხოლოდ შედეგზე ორიენტირებულობა; ვთქვათ, 20-30 წლის შემდეგ მართლაც მიაღწიე გარკვეულ შედეგს და ამ შედეგით გაიხარე 2 დღე და რუტინაში იცხოვრე 3 ათეული წელი… არ ვიცი, ალბათ ჯერ კიდევ არსებობენ თანამედროვე განათლებაში სადო-მაზოხისტები, რომლებსაც მოსწონთ ტანჯვით მოპოვებული „გამარჯვება“, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ ახლმა ტექნოლოგიურმა საუკუნემ სულ სხვა გამოწვევების წინაშე დაგვაყენა და აუცილებელი გახადა მენტალური ევლოლუცია, რაც განათლების სისტემის ძირეული შეცვლის გარეშე წარმოუდგენელია. ადამიანი ჩაიკეტა, დანაწევრდა, დაიკარგა ჰარმონიულობა და სიხარული და ცოდნის მოტივაციად მხოლოდ გაურკევევლი წარმატება და წარმატების მოლოდინი იქცა.

გამოსავალი ერთადერთია: ცოდნა კი არ უნდა დავაგროვოთ, არამედ მიღებისთანავე გადავამუშავოთ და მოვიხმაროთ, ქმედებად ვაქციოთ:

„არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს ფილოსოფოსთა ბრძნობისა“ – ყოველ ჯერზე შემიძლია გავიმეორო რუსთაველის ეს ფრაზა.

დიახ, ეს არის ფუნდამენტური ცვლილება, მსოფლმხედველობის ცვლილება, სამყაროს სურათის შეცვლა, ხედვის განსხვავებული პარამეტრები.

ცოდნის დაგროვებიდან ცოდნის მოხმარებაზე უნდა გადავიდეთ. შეიძლება შემეკამათოთ, რომ დაგროვებული ცოდნაც მოხმარებისთვის იყო გამიზნული, მაგრამ ეს სრულიად სხვა რამ არის: საკვები მიღებისთანავე უნდა გადამუშავდეს, ისევე, როგორც ცოდნა, არავითარი შენახვა და გადანახვა და დამწნილება.

პარამეტრების შეცლა უდავოდ გამოიწვევს საკვების შეცვლასაც. ანუ სრულიად სხვა საკვებია, რომელიც დაგროვებისთვის გამოიყენება და სხვა – მაშინვე მოსახმარად. ეს არის განთლების სისტემის ეკოლოგიურ პროდუქტებზე გადასვლა, ცოდნის ეკოლოგიურობა გააუმჯობესებს ჩვენი შემეცნებისა და აღქმის  უნარებს.

დავუბრუნდები, რითაც დავიწყე. შედიხარ კლასში მუსიკის გაკვეთილზე და ამ გაკვეთოლზე რომელიმე ინსტრუმენტზე დაკვრას კი არ სწავლობ, არამედ სწავლობ მაგალითად, კლასიკური ნაწრამოებების მოსმენას, ეს სულ სხვა პროდუქტია, ეკოლოგიური პროდუქტი; ამ პროდუქტის მიღება იწვევს შემოქმედებითი და კრეატიული აზროვნების განვითარებას, შემდეგ შედიხარ იოგას გაკვეთილზე, ხოლო ამის შემდეგ ფერწერული ტილოების არსში უნდა შეაღწიოთ… არაფერს არ აგროვებთ, პირდაპირ ერწყმით მუსიკას, ფერს, ბგერას, ცეკვას… იკვებებით ემოციებით.

გგონიათ, რომ რაღაც ახალს ვიგონებ და ვოცნებობ? არააა… გეტყვით, რომ მსოფლიოში ამგვარი განათლების კერები უკვე არსებობს და წლებია, წარმატებითაც მუშაობს.

როცა თანამედროვე ალტერნატიული განათლების სისტემებს ვეძებდი, გადავეყარე ძალიან საინტერესო Sanskriti Educational Society -ის(ინდოეთი)  განათლების კერებს და პროგრამებს და გაოცებული და აღფრთოვანებული დავრჩი ამ სისტემით. საბავშვო ბაღებიდან მოყოლებული მე-12 კლასის ჩათვლით, აგრეთვე უნივერსიტეტები, პროფესიული სკოლები, საშინაო სკოლები… ეტაპობრივად სრულიად განსხვავებული სწავლებაა და ეს სისტემა, ღრმად და ფილოსოფიურად გააზრებული, ემსახურება თანამედროვე ჰარმონიული ადამიანის აღზრდას.

ამ სკოლების მიზანია, განავითაროს მოზარდი ფიზიკურად, სოციალურად, ემოციურად და ინტელექტუალურად; სწავლების მიმართ მოსწავლეებს პოზიტიურ განწყობას უყალიბებს, რაც მთელი ცხოვრება მიჰყვებათ. სკოლა უმუშავებს მოსწავლეებს იმ უნარ-ჩვევებს, რომლებიც სამყაროსთან ჰარმონიულობის მიღწევაში დაეხმარებათ.

სანსკრიტის სკოლის მასწავლებელი უმეტესწილად შთააგონებს მოსწავლეებს, ის ფასილიტატორია და ეხმარება მათ სასწავლო მიზნების შესრულებაში;

სასწავლო პროცესის ეფექტურობისათვის მასში ჩართული არიან: მშობლები, სტუდენტები, მასწავლებლები, დამხმარე პერსონალი და მოხალისეები. ყველა ეხმარება მოსწავლეებს პროექტების განხორციელებაში (უფროს კლასებში).

სანსკრიტის საგანმანათლებლო სისტემა ორიენტირებულია ემოციური და ინტელექტუალური ცოდნის მიღებაზე და გაერთიანებაზე, რომლის გარეშე ჰარმონიული ადამიანი არ არსებობს.

თანამედროვე განათლების ტრადიციული სისტემა კი მხოლოდ ინტელექტუალური ცოდნის კერაა, რომელიც მშრალ ლოგიკურ-ანალიტიკურ აზროვნებას ავითარებს მხოლოდ, მარჯვენა ნახევარსფეროს კი აუთვისებელს ტოვებს.

მხოლოდ ორივე ნახევარსფეროს შეთანხმებულ მოქმედებას მოაქვს ბედნიერება და სიხარული, რაც ასე სჭირდება ადამიანს და მთელს სამყაროსაც.

პოეზიის სწავლების დროს ხშირად მივმართავ ალტერნატიულ გზებს, მაგალითად, ვეკითხები სტუდენტებს, რომელ მელოდიას ჰგავს ესა თუ ის ლექსი და რატომ? ან რომელ ნახატს შეუსაბამებენ მას… რა განცდა ეუფლებათ, როცა კონკრეტულ ლექსს კითხულობენ და თუ შეუძლიათ თავისუფალი ესე დაწერონ ამ განცდებზე?

ეს ის კითხვებია, რომლებიც შეუძლიათ მასწავლებლებმაც გამოიყენონ პოეზიის სწავლებისას და სანსკრიტის სკოლას თუ ვერ დააარსებენ, შეუძლიათ საკუთარი გაკვეთილი აქციონ უნიკალურ გამოცდილებად, როემლში მოსწავლეები თავის თავს იპოვნიან.

დრო და ბედნიერება არ მოგიცდით…

ამიტომ ლოდინი არ ღირს. თქვენ თუ არ შეგიძლიათ შეცვალოთ სისტემა და დღესვე შეგიძლიათ შეცვალოთ თქვენი გაკვეთილი და ამით შეცვალოთ ყველა მოსწავლე, რომელიც კლასშია და მათ შეუძლიათ შეცვალონ სხვები…

უფრო დაწვრილებით კი სანსკრიტის განათლების საზოგადოებაზე წაიკითხეთ აქ: https://www.sanskritieducation.com

,,თუ საჭიროებას ხედავ, რომ ვიღაცას სჭირდები, თუნდაც იყოს ეს ორი  ბავშვი,  მაშინ იქ უნდა იყო და ჩემს შემთხვევაში ასეა. თუმცა, თავიდან ყველას უჭირდა იმის გაგება, რა მინდოდა ახალგაზრდა ბიჭს ,,სადღაც, სოფელში”, რატომ ვრჩებოდით იქ თვეობით, მეუბნებოდნენ წამოვსულიყავი, იქნებოდნენ ეს მეგობრები, ოჯახი თუ ნათესავები. მაშინ ეს ძალიან გაუგებარი იყო ყველასთვის, შემდეგ მიეჩვივნენ”, – ამბობს ზვიად ხაფავა , ბედიანის წმინდა გიორგი მთაწმინდელის ბავშვთა ცენტრის ხელმძღვანელი. ზვიადი პროფესიით პედაგოგია, იგი ბედიანის სკოლაში ისტორიას ასწავლის. იქ ოცდაერთი  წლისა, ბავშვთა სახლის აღმზრდელის სტატუსით მივიდა. დაბა ბედიანში, რომელიც  წალკის მუნიციპალიტეტს ეკუთვნის, ბავშვთა სახლის არსებობა უკვე ოც წელზე მეტს ითვლის და აქ მიუსაფარ ბავშვთა მრავალი თაობა აღიზარდა. ბავშვთა ცენტრი მცირე ზომის ოჯახური ტიპის სააღმზრდელო დაწესებულებაა და აქ თითოეულ ბავშვზე ინდივიდუალური ზრუნვა ხორციელდება. ზვიადი და მისი თანამოაზრე აღმზრდელები ნაბიჯ-ნაბიჯ  ცვლიან პატარა დაბის  და იმ პატარა ადამიანების  ცხოვრებას, რომელთა ბედიც ბედიანის ბავშვთა ცენტრს  დაუკავშირდა.

რა ხდებოდა ბედიანის ბავშვთა ცენტრამდე? როგორ მოხვდით სააღმზრდელო  სისტემაში?

პირველად, ძეგვის ბავშვთა სახლში  ჩავედი. მაშინ, ჩვიდმეტი  წლის ვიყავი და სკოლა ახალი დამთავრებული მქონდა. ძეგვის ბავშვთა თავშესაფარი იმ პერიოდში  იქმნებოდა.  მეგობარს გავყევი, უბრალოდ მაინტერესებდა, რა ხდებოდა იქ. ძეგვში  თავიდანვე  ჩართული ვიყავი ყველა საქმიანობაში  და ბევრმა რამემ ჩემ თვალწინ ჩაიარა. დაახლოებით, ოთხი წლის შემდეგ კი გადაწყდა, რომ ძეგვი უნდა დაგვეტოვებინა და ბედიანში გადმოვსულიყავით. მაშინ, ოცდაერთი  წლის ვიყავი. ბედიანში ჩამოსულებს უამრავი სირთულე დაგვხვდა და  ძალიან დიდი პასუხისმგებლობის აღება მოგვიხდა, რისთვისაც   შეიძლება ითქვას, რომ ძალიან  ახალგაზრდები ვიყავით. აქ ბავშვებთან უფრო დამოუკიდებელი ურთიერთობა გვქონდა და ეს უფრო მეტი  სტიმულის მომცემი იყო ყველასთვის.

თავდაპირველად, ჩვენი ჩამოსვლა ძეგვიდან ბედიანში, ცოტათი დაზვერვას ჰგავდა. ჯერ ერთი ოჯახი წამოვიდა ძეგვიდან, შემდეგ მას მოჰყვა მეორე და ასე გაიზარდა ოჯახების რაოდენობა. თუმცა, აქ საკმაოდ არაკეთილგანწყობილი დაგვხვდა მოსახლეობა. დაბა ბედიანის იმდროინდელ თემს  მაშინ ძირითადად არაქართულენოვანი მოსახლეობა შეადგენდა   და მათი წარმოდგენით, ჩვენ სამტროდ ვიყავით მისულები. იწერებოდა განცხადებები ჩვენი გასახლების თაობაზე. იმასაც ამბობდნენ,  თითქოს ჩვენ გვსურდა, ისინი გაგვეყარა აქედან და ამ მიზნით ჩამოვედით ბედიანში. ჩვენი აქ გადმოსვლა, ქართული თემისთვისაც და ქართული საქმისთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. გარდა ამისა, გვსურდა დავხმარებოდით  ადგილობრივებს,  მიეღოთ უკეთესი განათლება; ბედიანს ჰქონოდა უფრო ძლიერი კავშირი  გარესამყაროსთან, ჰქონოდათ წვდომა ინფორმაციაზე.  იმ პერიოდში ბედიანში მხოლოდ ერთი სატელევიზიო არხი აჩვენებდა და ისიც რუსული იყო, თითქოს საქართველოში არც ცხოვრობდი, აქ ინფორმაცია იყო მხოლოდ რუსეთზე….  საქართველოს შესახებ ინფორმაცია  არავის ჰქონდა.  თბილისთან დაკავშირება ძალიან რთული იყო, მობილური ტელეფონები ბედიანში  არ იჭერდა, სასწრაფოს ან პოლიციის გამოძახება დიდ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. ერთი სიტყვით, ბევრი პრობლემა  დაგვხვდა, იქნებოდა ეს ფინანსური პრობლემები თუ ის ხელჩართული ომები, რაც აქ თავის დასამკვიდრებლად დაგვჭირდა. ახლა ეს სირთულეები დაძლეულია და ძალიან კარგი და მჭიდრო ურთიერთობა გვაქვს მოსახლეობასთან.

როგორი საგანმანათლებლო გარემო  დაგხვდათ ბედიანში?  იყო თუ არა პირობები სრულფასოვანი განათლების მისაღებად?

იმდროინდელი სკოლა იყო  რუსულენოვანი არასრული, რვა კლასი. ეს არ იყო სრულფასოვანი  საგანმანათლებლო გარემო არც გადმოსული ბავშვებისთვის და არც, ადგილობრივებისთვის.  ჩვენი ჩამოსვლის შემდეგ, ჩვენი – აქ გადმოსული აღმზრდელების  ძალისხმევით, ჩვენი მეგობრების ჩართულობით თბილისიდან და  ძალიან დიდი აქტიურობით გაიხსნა ქართული სკოლა. ეს მოხდა აქ გადმოსვლიდან  თითქმის ერთ წელში.  2000   წლის პირველი თებერვლიდან   ბედიანში  ამოქმედდა  ქართული საშუალო სკოლა, რუსული სექტორით. ადგილობრივები  ავტომატურად აღმოჩნდნენ რუსულ სექტორზე და ცოტა ხანში ყველამ აღმოაჩინა, რომ ქართულ სექტორზე გაცილებით მაღალი დონის სწავლება იყო  და შემდეგ ყველა, თავისი ნებით, თვითონ გადმოვიდა და ყველამ ქართული სკოლა დაამთავრა. მალე რუსული სექტორის აუცილებლობის საკითხიც აღარ დამდგარა, რადგან მსურველები აღარ იყვნენ.

თქვენმა გადმოსვლამ პატარა დაბის ცხოვრება შეცვალა. რა იყო თქვენი მიზანი ბედიანში გადმოსვლის წინ?

ჩვენი აქ გადმოსვლა საგანმანათლებლო მიზნებსაც უკავშირდებოდა. გვსურდა  მარტო ლოკალურ, პატარა დაბაზე  არ ყოფილიყო გათვლა და ცოტათი შეგვეცვალა მიმდებარე სოფლების საგანმანათლებლო ცხოვრება. იმის შემდეგ, რაც სკოლა უკვე ქართული გახდა, ბედიანის სკოლაში სწავლა სხვა სოფლის ბავშვებმაც  მოინდომეს. ისინი სხვა რაიონს ეკუთვნოდნენ, თუმცა როდესაც დაინახეს, რომ მათმა თანატოლებმა უფრო კარგი განათლება მიიღეს და უმაღლეს სასწავლებლებში ჩააბარეს, მათაც მოუნდათ ჩვენს სკოლაში ესწავლათ. ძეგვიდან ხუთი თუ  ექვსი მასწავლებელი ვიყავით გადმოსული. ჩვენი მეგობრებიც ჩამოდიოდნენ თბილისიდან და ლექციებს კითხულობდნენ სკოლაში და მასზე დასწრება ყველასთვის ხელმისაწვდომი იყო. იმ პერიოდში მასწავლებლებს ძალიან დატვირთული გრაფიკები გვქონდა. კვირაში ოცდაშვიდ  საათს ვატარებდით. დღეში ექვსი და შვიდი გაკვეთილი გვქონდა,  ხან რვა გაკვეთილიც ჩაგვიტარებია. ეს პერიოდი ძალიან საინტერესოდ მახსენდება ჩვენი აქაური ცხოვრებიდან. ეს იყო ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანი პრაქტიკა ჩემთვის, რადგან რამდენიმე საგნის შეთავსებაც მიწევდა. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო და  დღემდე არის, რომ მქონდეს ბავშვებთან უწყვეტი კავშირი და სწორედ, ამიტომ არ მოვდივარ სკოლიდან. ის  ცვლილებები,  რაც ჩვენი ბედიანში გადმოსვლის შემდეგ მოხდა, მხოლოდ სკოლას არ ეხება. მაშინ ადგილობრივ  ბავშვებსაც საკმაოდ მტრული დამოკიდებულება ჰქონდათ ჩვენ მიმართ.  მარტო მე არა, ჩემთან ერთად ყველა მასწავლებელს ძალიან დიდი ძალისხმევა დასჭირდა, რომ მათი ეს არასწორი წარმოდგენები შეეცვალა. ძალიან მინდოდა მათ სცოდნოდათ, რომ აქ ჩამოსული ქართველები საფრთხეს არ წარმოვადგენდით მათთვის, რომ ქართველი არ ნიშნავს მათ მტერს და შეიძლებოდა ჩვენ ვყოფილიყავით ძალიან კარგი მეგობრები და ახლობლები. მიხარია, რომ დღეს ეს პრობლემები აღარ არსებობს.

თითქმის ოც წელზე მეტია, რაც ბედიანის სააღმზრდელო დაწესებულება არსებობს. ალბათ ბევრი სხვა სიძნელეც შეგხვდათ ამ პერიოდის განმავლობაში? როგორ ყალიბდებოდა ბედიანის ბავშვთა ცენტრი, ამ სირთულეების კვალდაკვალ?….

ჩვენი აქ გადმოსვლის პერიოდში დაფინანსება გვქონდა საკმაოდ კარგი, გერმანული ორგანიზაცია გვაფინანსებდა და ყველაფერს წვდებოდა მათი დაფინანსება: საკვები, ტრანსპორტი, საწვავი, მშენებელობებსაც ვახერხებდით. ორგანიზაცია პერიოდულად ატარებდა  თანხის ხარჯვისა  და ბავშვების მდგომარეობის მონიტორინგს. ერთ მშვენიერ დღესაც მათ გამოგვიცხადეს, რომ ბედიანში  კატასტროფული მდგომარეობა აღარ იყო (ორგანიზაცია კატასტროფული ადგილების კუთხით მუშაობდა)  და ბავშვები, რომლებიც მანამდე ქუჩაში ცხოვრობდნენ, არ იცოდნენ წერა-კითხვა, მიუხედავად იმისა, რომ სასკოლო ასაკზე დიდები იყვნენ, ცხრა-ათი წლისები იყვნენ და ძალიან ბევრი პრობლემა ჰქონდათ, აღმოაჩინეს, რომ ჩვენთან  ძალიან მოწესრიგებულები იყვნენ – დაბანილები, დავარცხნილები, სწავლობდნენ, შეიძლება სანიმუშოდ და ძალიან კარგად  არა, მაგრამ სკოლაში დადიოდნენ, შეეძლოთ დავალების შესრულება და გაკვეთილებზე ისხდნენ. ჩვენმა დონორმა ორგანიზაციამ განაცხადა, რომ ბედიანში აღარ იყო კატასტროფული მდგომარეობა და ვეღარ დაგვაფინანსებდნენ. მაშინ,  აბსოლუტურად ნულზე დავრჩით. ელემენტარული საკვების თანხების მოძიებაც ურთულესი პრობლემა იყო. მაშინ დამირეკა მეგობარმა და მითხრა რომ უცხოელებს შეხვედრა სურდათ  ჩვენთან.  მახსოვს,  სამგზავრო „თეთრები” შევაგროვე, თბილისში რომ ჩავსულიყავი. ეს ადამიანი იყო ფრედ როკიტა, ერთ-ერთი ბიზნესკომპანიიდან,  რომელმაც გვკითხა, რა გვჭირდებოდა და რითი შეეძლო დაგვხმარებოდა. ზაფხულის დასაწყისი იყო, ბავშვების  ერთ-ერთ ნაკადს, რომლებიც ჩვენთან გაიზარდნენ,  სწავლების გაგრძელება სურდა, ზოგს – პროფესიულში, ზოგს – უმაღლესში. ჩვენ კი არანაირი საშუალება არ გვქონდა მათ დავხმარებოდით.  ამ შემოთავაზებამ ძალიან გაგვახარა და  ვთხოვეთ, რომ დაგვხმარებოდნენ  განათლების მიმართულებით. მაშინ ჩაირიცხნენ ბედიანის ბავშვთა ცენტრის  ბავშვები  პირველად თბილისის უმაღლეს სასწავლებლებში და შემდეგ,  ბევრი დაგვიდგა გვერდით. სტუდენტებისთვის ბინები ვიქირავეთ, გოგონებისთვის – ცალკე, ბიჭებისთვის – ცალკე.  სწავლის თანხას  გვიხდიდნენ და ნელ-ნელა ყველაფერი  საინტერესოდ აეწყო. ბავშვებმა  დაამთავრეს კოლეჯები, უმაღლესები. მე მგონია, რომ ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი  ბედიანში ცხოვრების ისტორიაში. ოც წელზე მეტია, რაც ამ  საქმეს ვაკეთებთ  და ეს წარმატება მომავალი თაობისთვისაც გახდა ხელშესახები. იმ ახალგაზრდების წარმატება, რომლებმაც უმაღლეს სასწავლებლებში ჩააბარეს, სხვებისთვისაც გადამდები მუხტი აღმოჩნდა, საკუთარი თავის რწმენა განუმტკიცდათ   და ყველამ შეძლო რეალიზება. ეს ყველაზე დიდი წარმატება იყო, რაც ჩვენ, ყველამ ერთად მივაღწიეთ, ბედიანელმა აღმზრდელებმა და იმ ადამიანებმა, ვინც ყოველთვის ჩვენ გვერდით იდგა და დღემდე განათლების მიმართულებით გვეხმარებიან.

როგორია საგანმანათლებლო აქტივობები ბავშვთა ცენტრის ცხოვრებაში? როგორ იყენებთ პატარა დაბის მრავალფეროვან ლანდშაფტს მათი ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური განვითარებისთვის?

მაქსიმალურად ვცდილობთ ყველა ერთად, რომ ბავშვთა ცენტრის აღსაზრდელთა  ყოველდღიური ცხოვრება იყოს მრავალფეროვანი. ჩემთვის ძალიან გასაგებია, რომ როდესაც სააღმზრდელო დაწესებულებაში იზრდება ბავშვი, პირდაპირ  ნიშნავს, რომ მას ყოველდღიურობაში ძალიან დიდი რამ აკლია – ოჯახის სიყვარული და სითბო…  ამის ამოვსება, სავარაუდოდ,  არც არაფრით არ ხდება, მაგრამ მაინც ვცდილობთ მათი ეს დანაკლისი სხვა აქტივობებით შევავსოთ. ჩვენ ახლოს ვართ  ბუნებასთან და ადამიანებთან. ეს სიახლოვე კი  მრავალფეროვანი ცოდნის მიღების საშუალებაა ყველასთვის.  ამ წლების განმავლობაში, რომლებიც ამ ბავშვებთან ერთად გავატარე, ლაშქრობებსა და ექსკურსიებზე ძალიან ბევრი  აღმოჩენა გამიკეთებია ჩემს თავში. ჩვენი ცენტრის ბავშვები ხშირად დადიან ექსკურსიებზე, ლაშქრობებში, ადგილობრივ თუ საერთაშორისო ბანაკებში. ყველა ეს აქტივობა, მათ ეხმარებათ, მიიღონ ახალი გამოცდილება, შეიძინონ ახალი მეგობრები, გაიმყარონ საკუთარი თავის რწმენა. ასეთი  გამოცდილება ბევრი ფაქტისა და მოვლენის სწორ აღქმასა და გააზრებაში ეხმარებათ მათ, საკუთარი შესაძლებლობების სწორ შეცნობაში… წიგნიერ ცოდნასთან ერთად, გარემოდან მიღებული ცოდნაც უმნიშვნელოვანესია ბავშვის განვითარებისთვის.  ასეთ ვითარებაში ხდება მათი სხვა დაფარული ნიჭების  გამოვლენა.

როგორია ბედიანის ბავშვთა ცენტრის ბავშვების ყოველდღიურობა? ვფიქრობ, საინტერესო უნდა იყოს მათი მომზადება მომავალი ცხოვრებისთვის…

ბედიანის ბავშვთა ცენტრში ცხოვრება არ ნიშნავს, რომ ბავშვები ციხეში მოხვდნენ  და აქედან ვეღარ გააღწევენ. პირიქით, თითოეული ბავშვის აქ ყოფნას განაპირობებს მათი სურვილი, უნდოდეს აქ ცხოვრება.

აქ ცხოვრება ასევე ნიშნავს იმასაც, რომ ისინი დღის განმავლობაში იყვნენ ჩართული სხვადასხვა საქმიანობაში. აქ ყველა რაღაცას აკეთებს. გვაქვს ეზოსა და ბოსტნის სამუშაოები, სახლის სამუშაოები,  გვყავს ფუტკარი. ასეთი პატარ-პატარა საქმიანობები ეხმარება მათ ყოველდღიური უნარ-ჩვევების გამომუშავებასა და შეძენაში, რასაც აუცილებლად გამოიყენებენ  მომავალ ცხოვრებაში, როცა აქედან წავლენ. ის, რომ მათ შეძლონ სისუფთავის დაცვა, საკუთარი თავისთვის საჭმლის მომზადება, დათესვა-მოყვანა, ცხოველებზე ზრუნვა, არა თუ ლახავს მათ უფლებებს, პირიქით ამზადებს მათ მომავალი ცხოვრებისთვის.  ეს არ არის იძულებითი პროცესი, მაგრამ გვაქვს  საერთო საქმეებიც , სადაც მათ თავიანთი წვლილი უნდა შეიტანონ და ამაში ყველა ერთად ვართ ჩართული. მაგრამ, ეს არ ხდება სწავლის ხარჯზე, ეს სხვა პროცესია, რომლის შედეგს აუცილებლად დაინახავენ მომავალში…  აქაური ლანდშაფტი კი ხელს გვიწყობს, რომ ბავშვებმა სათამაშოდ სტადიონზე, სათევზაოდ მდინარეზე იარონ; იცურაონ, ველოსიპედებით ისეირნონ, კარვებით წავიდნენ ლაშქრობებზე. ყველაფერი ეს ძალიან ეხმარებათ მათ, თავისი კუთხე ჰქონდეთ ბედიანის სივრცეში. ის რომ თავისუფლები არიან და მარწუხებით არ არიან შებორკილნი, ეს არის ყველაზე დიდი ბედნიერება ადამიანისთვის და მე ვცდილობ, რომ თითოეულ ბავშვს ჰქონდეს სწორედ ის თავისუფლება, რომელიც მას მომავალი ცხოვრებისთვის მოამზადებს.

ალბათ, თქვენთვისაც  ძალიან საინტერესოა აღმზრდელობით პროცესში მონაწილეობა და  ბევრ საინტერესო აღმოჩენას გააკეთებდით მათზე დაკვირვებით… ოცწლიანი გამოცდილების საფუძველზე, მაინც რას თვლით   აღმზრდელების ყველაზე დიდი მოვალეობად?

პროცესი ძალიან რთულია, მაგრამ თითოეული პატარა შედეგი  ძალიან დიდ ბედნიერებას და, რაც მთავარია,  ყველაზე დიდ სიხარულს მანიჭებს.  მუდმივად ვრწმუნდები, რომ – ღირდა ეს წლები, ნათენები ღამეები, ნერვიულობა, რომ ამ შედეგისთვის მიგვეღწია. ჩვენთან, ბედიანში, ბავშვთა ცენტრის დაარსების დღიდან, რაც მგონია რომ ყველაზე კარგი იყო, ხდება ინდივიდუალური ზრუნვა თითოეულ ბავშვზე. ბავშვები და მათი აღმზრდელები სხვადასხვა კოტეჯში ცხოვრობდნენ. ეს იყო მცირე ზომის ოჯახური დაწესებულება, რაც, მგონი, პირველი შემთხვევაა ჩვენი ქვეყნის სააღმზრდელო პრაქტიკაში. ხუთასბავშვიან დაწესებულებაში ინდივიდუალური ზრუნვა ვერ განხორციელდება. ძეგვისგან განსხვავებით, ბედიანში ხდებოდა თითოეული ბავშვის მდგომარეობაზე დაკვირვება და მათი ელემენტარული სურვილების გათვალისწინება სააღმზრდელო პრაქტიკაში. ჩვენ ვცდილობდით, ოჯახის მსგავსად, ნებისმიერი წევრის სურვილები გაგვეთვალისწინებინა. ეს ძალიან ბევრს ნიშნავს, რომ მათ აქვთ ინდივიდუალური თავისუფლება, აკეთონ ის, რაც სიამოვნებთ, უყურონ ტელევიზორს ან უსმინონ იმას, რაც სიამოვნებთ. იციან, რომ უნდა იმეცადინონ, მეორე დღისთვის გაკვეთილები მოამზადონ და  დროის დაგეგმვა თავად ისწავლონ. მთელი ცხოვრება არის ძიება, ძიება სიახლეების, ძიება აღმოჩენების და პირველ რიგში საკუთარი თავის  და ჩვენ – უფროსებმა უნდა დავეხმაროთ მათ თავიანთი თავის პოვნაში. დავეხმაროთ იმ სამყაროს კარის შეღებაში, სადაც ისინი უფრო ბედნიერად მოახერხებენ ცხოვრებას და საკუთარი შესაძლებლობების განხორციელებას.  თუმცა, საბოლოოდ მაინც  თვითონვე წყვეტენ საკუთარი ცხოვრების ბედს… ერთ თარგზე მოჭრილი და მორგებული ცხოვრება ძალიან უღიმღამოა.  ჩვენი აღზრდილები შეცდომებით თუ შეცდომების გარეშე ახერხებენ, საინტერესოდ იცხოვრონ.

მადლობა.

ცხოვრების შენება თამაშით

ბავშვისთვის თამაში თითქოს ყველაზე ბუნებრივი მდგომარეობაა. რატომ ხდება, რომ ზოგიერთ ბავშვს უძნელდება თამაშში ჩართვა? სტოკჰოლმის უნივერსიტეტის პროფესორი ილვა ანდერსონი თამაშისა და ჩვენი საუკეთესო პერიოდის – ბავშვობის ფსიქოლოგიის მკვლევარი და პროექტის „ბავშვები, რომლებიც არ თამაშობენ“ ხელმძღვანელია.

თამაშით პატარა ადამიანი სხვებთან ურთიერთობას სწავლობს და საკუთარ თავზე სხვადასხვა როლს ირგებს. თამაში ყველა მსხვილ ძუძუმწოვარას შეუძლია, მაგრამ მხოლოდ ადამიანია ერთადერთი არსება, რომელსაც ძალუძს თავი სხვის ადგილას წარმოიდგინოს. სწორედ ამიტომ ადამიანს, სხვა ძუძუმწოვართა სახეობებთან შედარებით, ბავშვობის დრო უფრო ხანგრძლივი აქვს – ამ დროში მან ძალიან ბევრი უნდა ისწავლოს.

ჩვენ შეგვიძლია ჩამოვწეროთ უგრძესი სია იმისა, თუ რას იღებს ბავშვი თამაშის დროს. მაგალითად, ბავშვი სწავლობს ემოციების გამოხატვასა და გაზიარებას, სხვების მოსმენას და საკუთარი აზრების ფორმულირებას, თანაგრძნობას, დახმარების გაწევას და რაც მთავარია – ფანტაზიორობასა და ახლის გამოგონებას. ამ სიას შეგვიძლია ასი პუნქტი შევმატოთ, თუმცა უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვი იმიტომ არ თამაშობს, რომ ეს მისთვის სასარგებლოა. ამ სარგებლის შესახებ მხოლოდ ჩვენ ვიცით. სახტუნაოთი მოხტუნავე ბავშვი სარგებელზე არ ფიქრობს. არ ფიქრობს, რომ ხტუნვით მოტორიკას ივარჯიშებს. ბავშვები თამაშით ერთობიან – მათთვის ეს მხიარულებაა, ჩვენ კი ამ ყველაფრის შეგრძნებაში უნდა დავეხმაროთ.

თამაშის უნარი ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც სიარულის ან საუბრის უნარი

ბავშვი თამაშს რამდენიმე თვის ასაკიდან იწყებს. პირველი, რასაც სწავლობს, „სარკისებრი კომუნიკაციაა“. ყველასთვის უთბილესი შეძახილი: „ვინაა ჩემი პატარა?“ – ბავშვისთვის მარტივი გასაგებია. ის იცინის, იმეორებს ჩვენს მოძრაობებს – ასე იბადება ურთიერთქმედება, მომავალი სოციალური უნარ-ჩვევები.

ბავშვთან ურთიერთობით, რომელსაც ჯდომაც არ ეხერხება, დედ-მამა მნიშვნელოვან სიგნალებს გზავნის, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ ეს თამაშია: ისინი იცვლიან სახის გამომეტყველებას, ხმას, უღიმიან, გამოთქვამენ მხიარულ ბგერებს. ასეთივე სიგნალებს ვიყენებთ ხუმრობის დროს. „ამ გზით ჩვენ ვაღებთ თამაშის სამყაროს კარს და ვაჩვენებთ შვილებს, რომ ცხოვრება არ არის მხოლოდ საკვები და ძილი, – განმარტავს ანდერსონი. – თამაშით გართობის სიამოვნება დაკავშირებულია ცხოვრების სიამოვნებასთან, რომელიც თავის მხრივ სიამოვნებით სწავლებასა და ახლის შემეცნებას უკავშირდება“.

მისი თქმით, ბავშვთა სახლის აღსაზრდელებში ყოველთვის თვალსაჩინო განსხვავებაა იმ ბავშვებს შორის, ვისი საწოლიც კედელთან დგას და ვისიც – გასასვლელში, სადაც თანამშრომლები ხშირად გადაადგილდებიან, შესაბამისად, საწოლთან იხრებიან და ბავშვის მიმართ მეტ ყურადღებას გამოხატავენ. ანდერსონი ამბობს, რომ კუთხეში მწოლიარე ბავშვის ფსიქიკა მომავალში უფრო  მოწყვლადი იქნება.

თამაშის დროს სამყაროს ყველა ბავშვი უსიტყვოდ უგებს ერთმანეთს

სიგნალებისა და სოციალური კოდების გაგების უნარი, რომელიც თამაშში არსებობს, აუცილებელია იმისათვის, რომ სამომავლოდ ადამიანმა საზოგადოებაში წარმატებით იარსებოს. თამაშის პროცესში ჩასართავად ბავშვმა უნდა აითვისოს შემდეგი წესები:

თანამიმდევრობა – თამაშში არ არსებობს ისეთი მკვეთრი თანამიმდევრობა, როგორსაც რიგში დგომას შევადარებდით. ეს არის უფრო მოქნილი თანმიმდევრობა, რომლის დროსაც შესაძლებელია სათამაშოებისა და როლების გაცვლა, მაგრამ თუ ბავშვისთვის ეს ქმედება უცხოა, მისთვის თამაშიც რთულდება.

ურთიერთგაგება – შეუძლებელია ვინმეს თამაში დააძალო, ასევე, აუცილებელია თამაშის საგანზე შეთანხმება. სათამაშო მოედნებსა და საბავშვო ბაღებში ბავშვების კონფლიქტის საგანი ძირითადად ის არის, რომ ყველას სხვადასხვა თამაში  სურს. ერთიანი პოზიციის გამონახვაში მათ მოზრდილები უნდა დაეხმარონ. არ არის აუცილებელი გადაწყვეტილება უფროსმა მიიღოს. მან უნდა უბიძგოს მშვიდობიანი თამაშისკენ, გამონახოს ყველა ბავშვისთვის საინტერესო გასართობი.

ურთიერთპატივისცემა – თამაშში უნდა არსებობდეს ყველა მონაწილისთვის  მისაღები წესები. ასეთებია: ნუ დააზიანებთ, ნუ ავნებთ და ატკენთ ერთმანეთს. თუ ბავშვი რამეს აფუჭებს, თამაში წყდება. საჭიროა უფროსის ჩარევა, თამაშის შეჩერება და საზღვრების დადგენა.

ეს წესები არის თამაშის ერთგვარი სოციალური კოდები, რომელთა გარეშე ბავშვები ერთმანეთთან ურთიერთობას ვერ ისწავლიან. თუ ასეთი ბავშვი საბავშვო ბაღში მოხვდა, მას დახმარება დასჭირდება, მაგრამ ხშირად ისეც ხდება, რომ ასეთ ბავშვებს უბრალოდ არ ათამაშებენ. მათ შესახებ ამბობენ, „არა, ის არ თამაშობს, ის ყველაფერს აფუჭებს ” ან „შეეშვით, მას არ ესმის ეს თამაშია“. ამ შემთხვევაში ბავშვი ვერასოდეს ისწავლის თამაშს.

თამაშის სწავლა გაცილებით მნიშვნელოვანია, ვიდრე ფაქტობრივი ცოდნის მიღება, თუმცა ხშირად მშობლებს ამის არ სჯერათ. მაგალითად, შვეციაში ასე ხდება: თუ ბავშვი ცხოველებს ეთამაშება, ვთქვათ ლეკვებს, აღმზრდელი ეკითხება „აქ რამდენი ლეკვია?“ ამით ის ბავშვის ცოდნას აკონტროლებს. სინამდვილეში კი, ხელს უშლის ბავშვს თამაშში და ანელებს თამაშით გამოწვეულ ემოციებს.

ანდერსონი გვიამბობს გოგონა მოლის ისტორიას, რომელიც მშობლებმა ერთი საბავშვო ბაღიდან მეორეში გადაიყვანეს. ერთხელაც მოლიმ მამას უთხრა: „ამ საბავშვო ბაღში აღმზრდელები არ მუშაობენ, რადგანაც მთელი დღე თამაშობენ“. ეს იყო ბაღის საუკეთესო შეფასება.

სიღრმისეული და ზედაპირული თამაშები

ყველა ბავშვს აქვს თამაშისადმი მიდრეკილება, თამაშები კი ბავშვის გარემოსა და კულტურის გათვალისწინებით იცვლება. ამაზეა დამოკიდებული, როგორ ითამაშებს ბავშვი, რამდენად სიღრმისეულ და მრავალფეროვან სიუჟეტს მიმართავს.

„9 წლის ასაკში დიდი გატაცებით ვთამაშობდით მონებს, რომლებიც პლანტაციაზე ყვავილებს კრეფდნენ. ახლა 60 წლის ვარ და მახსოვს თუ, როგორ მცხელოდა იმ პლანტაციაზე“, – ჰყვება ანდერსონი.

მკვლევრები გამოყოფენ თამაშის სხვადასხვა დონეს: მარტივ თამაშებს, როდესაც ბავშვები შეისწავლიან საგნებსა და მათ თვისებებს და რთულსცენარიან თამაშებს, როდესაც თამაშის მონაწილე რამდენიმე როლს ირგებს, ჩვეულებრივი საგნები კი მისთვის თეატრალური რეკვიზიტი ხდება.

თამაშით ბავშვები სწავლობენ კვლევას, პრობლემების გადაჭრას, იზრდებიან ადამიანებად, რომლებიც ხედავენ შესაძლებლობებს და ალტერნატივას იქ, სადაც სხვები ყრუ კედელს აწყდებიან. როდესაც ბავშვი ჯერ მხოლოდ იწყებს თამაშს, ის ყველაზე დაბალ დონეზე იმყოფება და თუ მისი თამაშის პროცესს უფროსები მხარს არ აუბამენ, თამაში შეჩერდება: ხუთი წლის ასაკში ბავშვები ისევე ითამაშებენ, როგორც ერთი წლის ასაკში.

თუ ბავშვი არ თამაშობს, უფროსების ბრალია

შვედური პროექტის „ბავშვები, რომლებიც არ თამაშობენ“ აქტივისტები სამი წლის განმავლობაში აკვირდებოდნენ თამაშის არმცოდნე ბავშვების ქცევას და მივიდნენ დასკვნამდე, რომ ამაში დამნაშავე უფროსები იყვნენ: მშობლები, მასწავლებლები, აღმზრდელები.

პროექტის ერთ-ერთი ინიციატორი ჯამბაზად მომუშავე ადამიანი იყო. მან ყურადღება მიაქცია თავისი პატარა მაყურებლის ქცევას. წარმოდგენის დროს ბავშვებს ვერაფრით შეეძლოთ წარმოედგინათ, რომ ჯამბაზის ხელში ბანანს ტელეფონის ყურმილის ფუნქცია ჰქონდა. ბავშვები ბრაზობდნენ და გაჰყვიროდნენ: „სულელი ხარ? ვერ ხედავ, რომ ეს ბანანია და არა ტელეფონი?“.

ბავშვები, რომლებიც არ თამაშობენ, შესაძლოა საბავშვო ბაღში აუთსაირებად იქცნენ, შემდეგ კი იგივე განმეორდეს სკოლაშიც. მათ მასხრად აიგდებენ, დასცინებენ, რაც ფსიქიკურ დაავადებებს გამოიწვევს. ასეთ ბავშვებს ხშირად უწევთ საძილეების მიღება, რადგან ინსომნია აქვთ.

ზოგჯერ კი ბავშვები იზრდებიან ისეთ გარემოში, სადაც არ თამაშობენ. არსებობს ამის ათი მიზეზი: უფროსები მხარს არ უჭერენ ბავშვების თამაშს, საბავშვო ბაღებში არასკმარისადაა თამაშისთვის ვარგისი ნივთები, ბავშვები ვერ უწევენ ორგანიზაციას სივრცეს, რათა ავეჯი სათამაშოდ გამოიყენონ, სკოლის განრიგში თამაშს დრო არ ეთმობა, მასწავლებლები არ მიესალმებიან „ხმაურიან თამაშებს“ და სხვ.

ბევრ მშობელს ჰგონია, რომ ყველა ბავშვი მისი დახმარების გარეშეც კარგად თამაშობს. სინამდვილეში ეს ასე არ არის. ბავშვს სჭირდება უფროსის დახმარება როგორც სწავლაში, ისე თამაშში, რადგან თამაშიც სწავლებაა. თამაშისკენ ყველაზე საუკეთესო ბიძგია თავად მისცე თამაშის მაგალითი. არ არის აუცილებელი განუმარტოთ ბავშვს, როგორ ითამაშაოს, საკმარისია ეს გააკეთოთ და ბავშვიც გაიმეორებს.

უკანასკნელ წლებში, მოზარდებს შორის ძალადობის გახშირებულმა შემთხვევებმა, იმდენად აქტუალური გახადა ძალადობის თემა მოზარდებში, რომ განათლების სისტემასთან  და სკოლასთან დაკავშირებული თითქმის ყველა პრობლემა უკანა პლანზე გადაწია. მაინც, რატომ გახშირდა და გამძაფრდა მოზარდებს შორის ძალადობის შემთხვევები?

საზოგადოების განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე, ძალადობის შემთხვევებს ბავშვებსა და მოზარდებში ყოველთვის ჰქონდა, აქვს და დიდი ალბათობით მომავალშიც ექნება ადგილი, ვინაიდან ბავშვის სოციალური განვითარება თანატოლებთან ურთიერთობის გარკვევის, მათ შორის სასურველი ადგილის დამკვიდრების გარეშე არ მიმდინარეობს და ამ პროცესს ყოველთვის თან ახლავს  ჩვენთვის, უფროსებისთვის არცთუ ისე მოსაწონი ქცევები ბავშვებში. თუმცა, ძალადობის შემთხვევაში, თავისი სისატიკით და დაუნდობლობით, დღევანდელი მოზარდი მაინც განსაკუთრებით გამორჩეულია თავისი წინამორბედებისაგან და ამასაც შეიძლება თავისი ახსნა მოეძებნოს. ოჯახისა და სკოლის როლი ბავშვის პიროვნების ფორმირების პროცესში უმნიშვნელოვანესია, მაგრამ, დღეს, როცა მშობლების უმრავლესობას შვილების და ოჯახის სარჩენად ან უცხოეთში უწევს სამუშაოდ წასვლა და ან საკუთარ ქვეყანაში თავისი შრომის საფასურის მინიმალური ანაზღაურების მისაღებად დილიდან საღამომდე სახლიდან გასვლა და ბავშვების უყურადღებოდ დატოვება, პირადი და სამსახურეობრივი პრობლემებით დატვირთული პედაგოგი კი ასევე ცილდება მოზარდს, ბავშვის პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესში საზოგადოება დომინანტურ პოზიციას იკავებს. მთლიანობაში, საზოგადოებაზე დღეს გაცილებით მეტია დამოკიდებული, ვიდრე ოდესმე. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ საზოგადოებისა და სკოლის ურთიერთობა ყოველთვის განსაკუთრებული თავისებურებებით გამოირჩეოდა, რაც იმაში იჩენდა თავს, რომ საზოგადოებაში შექმნილი დაძაბულობა, პირველ რიგში, სკოლებში პოულობდა ასახვას და ეს ბუნებრივიცაა, სკოლა ხომ საზოგადოების სარკე და მისი მინი მოდელია. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, ვფიქრობ, არ უნდა გვიკვირდეს დღევანდელ მოზარდებში ძალადობის შემთხვევების ასეთი მომრავლება, მათი მხრიდან გამოვლენილი სისასტიკე და დაუნდობლობა. დღეს, ჩვენი საინფორმაციო საშუალებები – პრესა, რადიო, ტელევიზია, სოციალური ქსელები ისეა გადატვირთული ძალადობის ამსახველი ინფორმაციებით, გადაცემებით, ვიდეო ჩანაწერებით, ფილმებით, გადაცემებით, რომ ჯერ კიდევ მოუმწიფებელი ფსიქიკის მქონე მოზარდებისთვის, ნებით, თუ უნებლიედ, ის კარგ სასწავლო რესურსს წარმოადგენს ძალადობის  ახალი ფორმების და ტექნიკების გასაცნობად. საზოგადოებაში, სადაც ბავშვი ყოველდღიურად ძალადობის სცენის მოწმე ხდება, არსებობს იმის დიდი ალბათობა, რომ ადრე თუ გვიან, ის თავად გახდება ძალადობის მსხვერპლი ან მოძალადე.

სამწუხაროდ, მოზარდთა ძალადობაზე ჩვენ მაშინ ვტეხთ განგაშს, როცა უკვე საკმაოდ დაგვიანებულია და მდგომარეობის გამოსწორება შეუძლებელი ხდება. ამასთან, ვებრძვით შედეგებს და არა მის გამომწვევ მიზეზებს, რომ მომავალში მაინც ავიცილოთ თავიდან მსგავსი შემთხვევები. არადა, ცნობილია, რომ გაცილებით იოლია ძალადობის თავიდან აცილება, ვიდრე მისი ჩახშობა და შექმნილი ძალადობრივი სიტუაციიდან უმტკივნეულოდ გამოსვლა.

ვფიქრობ, საყურადღებოა კიდევ ერთი ფაქტი; როგორც წესი, ჩვენ გვაწუხებს და გვაშფოთებს ფიზიკური ძალადობა და სათანადოთ არ ვაფასებთ ემოციური და სიტყვიერი  ძალადობის გავლენას ბავშვზე, მის ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე. და, ეს მაშინ, როცა ემოციური ძალადობა, თავისი ზემოქმედებით, არანაკლები და უფრო მტკივნეულიც კი შეიძლება აღმოჩნდეს მოზარდისთვის, ვიდრე ფიზიკური ძალადობა.

იმისათვის, რომ შევძლოთ ძალადობის თავიდან აცილება, აუცილებელია ვიცოდეთ, თუ ვინ, რა თვისებების, მახასიათებლების  მქონე  ბავშვი შეიძლება გახდეს მოძალადე ან ძალადობოს მსხვერპლი.

ძალადობის მსხვერპლის ტიპური მახასიათებლები:

• დაბალი თვითშეფასება;
• საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა;
• შფოთიანობის მაღალი დონე;
• სიმორცხვე, ჩაკეტილობა;
• დეპრესიისკენ მიდრეკილება;
• ასეთ ბავშვებს არ ჰყავთ მეგობრები. ისინი უკეთ ურთიერთობენ უფროსებთან, ვიდრე თანატოლებთან;
• არიან ზედმეტად მგრძნობიარენი;
• არა აქვთ სოციალური მხარდაჭერა, არიან თანატოლთა ჯგუფისაგან იზოლირებულები ან დაბალი სოციალური სტატუსის მატარებლები.

მოძალადის მახასიათებლები:

• მაღალი თვითშეფასება;
• საკუთარ თავში დარწმუნებულობა;
• სხვებზე ბატონობის მოთხოვნილება;
• იმპულსურობა, ადვილად აგზნებადობა;
• მიაჩნია, რომ იმსახურებს ლიდერობას;
• უჭირს კომპრომისზე წასვლა. დარწმუნებულია თავის უპირატესობაში;
• ხშირად აგრესიულად და გამომწვევად იქცევა უფროსებთან;
• ადამიანების მიმართ არ გამოხატავს თანაგრძნობას და თანაგანცდას.

     ძალადობის თავიდან აცილების და დაძლევის გზები:

• ნუ დაველოდებით სიტუაციის გამწვავებას და ძალადობის აღკვეთაზე ჯერ კიდევ მაშინ ვიფიქროთ, როცა ის მსუბუქი და ერთი შეხედვით უმტკივნეულო სახით ვლინდება; მაგალითად, როცა ბავშვი გაკვეთილის მსვლელობისას მასწავლებლის მიერ დასმულ შეკითხვას პასუხობს, თანაკლასელს კი დამცინავი ღიმილი დასთამაშებს სახეზე მის მიერ დაშვებული შეცდომების ან გაუმართავი მეტყველების გამო, ეს უკვე ყურადღების მიქცევას საჭიროებს, ვინაიდან, თუ პასუხის გასაცემად ამდგარი მოსწავლე დაბალი თვითშეფასებით და საკუთარ თავში დაურწმუნებლობით ხასიათდება, თანაკლასელის ირონიული სახის დანახვაზე, ადვილი შესაძლებელია მომავალში მან უარი განაცხადოს პასუხის გაცემაზე მაშინაც კი, თუ განსახილველი საკითხი კარგად ეცოდინება;
• ძალადობის მსხვერპლი, როგორც წესი, უმრავლეს შემთხვევაში, სხვებისაგან რაიმე ნიშნით (ჩაცმულობით, შესაძლებლობებით, ფიზიკური მდგომარეობით, წარმომავლობით და ა.შ.) გამორჩეული ბავშვი ხდება. ამაში არაფერია გასაკვირი, ვინაიდან, როგორც ზრდასრულთა, ისე ბავშვების საზოგადოებას უჭირს, განსხვავებულის მიღება. კარგი იქნება, თუ სკოლაში დაწყებითი კლასებიდანვე ვიზრუნებთ ბავშვებში განსხვავებულის მიმღებლობის უნარის გამომუშავებაზე; ამ პერიოდში ასეთი რამის გაკეთება ბევრად უფრო ადვილი იქნება, ვინაიდან დაწყებითი კლასების ბავშვებში ჯერ კიდევ არ არის ჩამოყალიბებული მორალური პრინციპები და პატარები, როგორც წესი, ეყრდნობიან მასწავლებლის აზრს;
• საკმაოდ რთულდება სიტუაცია მეორე სასკოლო ასაკიდან. ბავშვი იკეტება საკუთარ თავში, გაურბის უფროსებთან საკუთარი პრობლემების განხილვას, უჩნდება უნდობლობა მათ მიმართ. არ მოსწონს, როცა ისინი მის საქმეში ერევიან და დახმარებას სთავაზობენ. ბავშვს ეშინია, რომ თანატოლები მას დასცინებენ, თუ ის უფროსს (მასწავლებელს, ან მშობელს) მიმართავს დასახმარებლად. ასეთ დროს საჭიროა დიდი სიფრთხილე – მოვერიდოთ თანატოლებთან მის ურთიერთობაში მისი ნებართვის და თხოვნის გარეშე ჩარევას, მაგრამ, ნურც საკუთარ თავთან დავტოვებთ მარტო, მოვერიდოთ საყვედურებს, არ დავკარგოთ მისი ნდობა, გამოვხატოთ მის მიმართ მხარდაჭერა და საჭიროების შემთხვევაში აღმოვუჩინოთ დახმარება;
• დაუშვებელია შეურაცხყოფის და დაცინვის მიზეზების ძებნა მსხვერპლში. შეიძლება ის ისეთი არ არის, როგორც ყველა სხვა, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ის რაღაცით სხვებზე ცუდია. და, მაშინაც კი, თუ ბავშვი უბრალოდ დარწმუნებული არ არის საკუთარ ძალებში და არ შეუძლია საკუთარი პოზიციის და თავის დაცვა, გამართლებული არ იქნება მივუთითოთ მას ამ სისუსტეზე. მშობლის სიტყვება – „აი, ასეთი რომ ხარ, იმიტომ გჩაგრავს ყველა“, შეიძლება ბავშვს საბოლოოდ დაუკარგოს საკუთარი ძალების რწმენა და მომავალში ახალი ძალადობის მსხვერპლი გახდეს;
• მოვერიდოთ მოძალადე ბავშვთან მსხვერპლის ურთიერთობის გარკვევას. ღია ჩარევა მიუღებელია, ვინაიდან ეს არც პრობლემას მოაგვარებს და არც მსხვერპლს მიანიჭებს საკუთარი ძალების რწმენას, იმისათვის, რომ მომავალში აგრესიას შეეწინააღმდეგოს. უკეთესი იქნება, თუ დავეხმარებით მსხვერპლის როლში მყოფ ბავშვს გახდეს უფრო დარწმუნებული საკუთარ თავში. ვასწავლოთ როგორ უპასუხოს მოძალადეს, როგორი რეაგირება მოახდინოს მის ქცევაზე. შევთავაზოთ ბავშვს შეიცვალოს ქცევის ტაქტიკა – ხშირად საუკეთესო ხერხი მსგავს სიტუაციებში მოძალადის იგნორირება ან მისთვის მოულოდნელი ქცევის განხორციელებაა – მაგ. აუღელვებლობა, სიმშვიდის შენარჩუნება და ყველაფრის ხუმრობაში გადატანა შეიძლება დამაბნეველიც კი აღმოჩნდეს მოძალადისთვის; ჩვენი უმთავრესი ამოცანა უნდა იყოს დავეხმაროთ ბავშვს შექმნილი სიტუაციიდან გამოვიდეს უფრო ძლიერი, საკუთარ თავში დარწმუნებული და მტკიცე ხასიათის მქონე;
• არის ხოლმე ძალიან შორს წასული შემთხვევებიც, როცა ვერ ხერხდება ბავშვებს შორის ურთიერთობის მოგვარება. ასეთ დროს უმჯობესია ბავშვის გადაყვანა სხვა სკოლაში.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ მოძალადესა და მსხვერპლს შორის ურთიერთობის  მოუგვარებლობის შემთხვევაში, ძალადობის მსხვერპლი, დროთა განმავლობაში, შეიძლება თავად გახდეს მოძალადე, რაც ახალ თავსატეხს გაუჩენს, როგორც უფროსებს, ასევე მის თანატოლებსაც.

მასწავლებლითვის წერილებში, როგორც წესი, პატარებისა და მოზარდებისთვის განკუთვნილ წიგნებზე ვსაუბრობ. ამჯერად კი ჩემი ადრესატები მშობლები და მასწავლებლები იქნებით – თქვენთვის ორი მცირე ზომის, თავშესაქცევი წიგნი შევარჩიე. თან ვიფიქრე, შემთხევით რომ შემოგვიბრუნონ შვილებმა და მოსწავლეებმა კითხვა:  ამ ზაფხულს თქვენ რა წაიკითხეთ ახალიო, მზადყოფნაში ხომ უნდა ვიყოთ.

ხუმრობა იქით იყოს და სინამდვილეში პეტერ ბიქსელის წიგნებმა („მოთხრობები ბავშვებისთვის“ და „ფრაუ ბლუმი, კაცმა რომ თქვას, სიამოვნებით გაიცნობდა მერძევეს“) ორიგინალური ილუსტრაციების გამო მიიქცია ჩემი ყურადღება. ილუსტრატორი სოფო კირთაძე აღმოჩნდა. მოთხრობების წაკითხვის შემდეგ ნახატები კიდევ უფრო მეტად მომეწონა და გავიფიქრე, ნეტავ პეტერ ბიქსელმა თუ ნახა ქართველი მხატვრის თვალით დანახული თავისი პერსონაჟები-მეთქი, ის ხომ სწოედ ასეთ ადამიანებზე წერს: ღიმილიანსევდიან, ფერადფიქრიან და უცნაურთავებიანებზე…

პეტერ ბიქსელის შესახებ ინტერნეტში მწირი ცნობები დამხვდა. მხოლოდ ის შევიტყვე, რომ შვეიცარიელი მწერალი და პუბლიცისტია, რომელმაც უბრალო ადამიანების ცხოვრებაზე დაწერილი მოკლე მოთხრობებით გაითქვა სახელი. განსაკუთრებით პოპულარული გახლავთ მისი წიგნი „KINDERGESCHICHTEN“ („მოთხრობები ბავშვებისთვის“), რომელშიც მწერალი საბავშვო ლიტერატურისთვის ჩვეული, მარტივი ენით გვიამბობს უფროსების პრობლემებზე. „მოთხრობები ბავშვებისთვის“ პეტერ ბიქსელმა 1969 წელს გამოსცა. ქართულ ენაზე კი ეს წიგნი საკმაოდ გვიან, 2015 წელს ითარგმნა. მიუხედავად ამისა, მაინც საინტერესო და თანადროულია, ავტორი ნებისმიერი ეროვნების მკითხველისთვის ახლობელ თემებს ეხება, ნებისმიერ ადამიანს აიძულებს მეტი ყურადღებით დააკვირდეს ყოფით მოვლენებს, ჩვეულ საგნებს და დაფიქრდეს ისეთ მარტივ რეალობაზეც კი, როგორიც დედამიწის სიმრგვალე ან ამერიკის არსებობაა.

 „პეტერ ბიქსელის ხელოვნება და ხიბლი უბრალოებაშია, თუ გნებავთ, დახვეწილ უბრალოებაში… ეს ის უბრალოებაა, რომლის მიღწევაც მხოლოდ ტიტანური შრომის ფასად შეიძლება. როგორც მოქანდაკე აშორებს მარმარილოს ლოდს რუდუნებით ყოველივე ზედმეტს, რათა ნატიფი ფიგურა გამოიკვეთოს, ისე ასუფთავებს და წმენდს პეტერ ბიქსელი ტექსტს, ასალაშინებს და ყოველგვარი ბალასტისგან ათავისუფლებს მას. მისი ზოგიერთი მოთხრობა შეიძლება წიგნის ერთ გვერდზე ეტეოდეს, იქნებ ნახევარზეც კი, მაგრამ უკიდეგანო სამყაროს შეიცავდეს. იმას, რის სათქმელადაც ზოგ პროზაიკოსს მთელი გვერდი სჭირდება, ბიქსელი ერთი წინადადებით ამბობს,“ – ეს სიტყვები კრებულის შესავალი წერილიდან გახლავთ და ბიქსელის მოთხრობების მთარგმნელს, დავით კაკაბაძეს ეკუთვნის. მთარგმნელის, ავტორისა და მათი შუამავლის ისტორია კიდევ ერთი საინტერესო ამბავია და აუცილებლად გაეცანით, თუ ამ წიგნის შეძენას გადაწყვეტთ.

„მოთხრობები ბავშვებისთვის“  შვიდ მოთხრობას აერთიანებს: „დედამიწა მრგვალია,“ „მაგიდა მაგიდაა,“ ამერიკა არსებობს,“ „გამომგონებელი,“ „მეხსიერების მქონე კაცი,“ „მოკითხვა იოდოკისგან“ და „კაცი, რომელსაც არაფრის ცოდნა აღარ უნდოდა.“ – სათაურებიდანვე მიხვდებით, ორიგინალური აზრებითა და არაორდინალური იდეებით გამოტენილ თავებში რომ მოგიწევთ მოგზაურობა.

თუ დრო მხოლოდ ნასწავლის გადამეორებასა და მსჯელობაში გაგყავთ, ალბათ საყოველთაოდ აღიარებული ჭეშმარიტებების გადამოწმებაზეც არ იტყვით უარს. პეტერ ბიქსელის ერთმა პერსონაჟმა, მშვენივრად იცოდა, სულ პირდაპირ თუ  ივლიდა, დღეების, კვირების, თვეების და წლების შემდეგ უსათუოდ იმავე ადგილას დაბრუნდებოდა, მაგრამ ეს მარშრუტი იმ იდეალურ წრეს დაამთხვია, რომელიც სამუშაო მაგიდიდან დაიწყებოდა და იმავე მაგიდასთან დასრულდებოდა. აქედან გამომდინარე, ერთი შეხედვით ყველაზე მარტივი საქმე უსაშველოდ გაართულა, გზადაგზა აღმართული სახლები გეზის დაკარგვის საფრთხეს უქმნიდა, მაგრამ… ის ხომ ჩვეულებრივი მოთხრობის გმირი არ გახლდათ და ზურგზე კიბემოკიდებული შეუპოვრად მიიწევდა წინ…

სრულიად უმიზეზოდ და მოულოდნელად შესაძლოა პერანგის ზედა ღილი შეიხსნათ, ქუდი ხელში დაიჭიროთ, ნაბიჯებს აუჩქაროთ, სირულისას რამდენიმეჯერ ჩაბუქნოთ კიდეც და საკუთარი თავი ვეღარ იცნოთ (აღარაფერი გაკავშირებდეთ ადამიანთან მეტისმეტად დაღლილი სახით, გაღიმების ან გაბრაზების ძალა რომ აღარ შესწევს)… სცადეთ და ერთ მშვენიერ დღეს თქვენს გარშემო არსებულ ჩვეულებრიობას თუ ვერ შიყვარებთ, სევდისა და მხიარულების ზღვარზე მაინც აღმოჩნდებით.

მინიატურული კრებულის მრავალფეროვან გალერეაში ბევრ უცნაურ ადამიანს შეხვდებით: კაცს, რომელიც გამოგონილ ნივთებს თავიდან იგონებს; კაცს, ყველა მატრებლის გრაფიკი და მთელი ქალაქის კიბეების საფეხურების რაოდენობა  ზეპირად რომ იცის; კაცს ყველაფერის ცოდნაზე უარი რომ უთქვამს და თანდათან „აზრიც არავითარი არ ებადება;“ საბოლოოდ კი შესაძლოა უფრო მეტი ყურადღებითა და პატივისცემით მოვეპყროთ ერთმანეთის ახირებებს და ამით სიცოცხლეც კი გავიხანგრძლივოთ.

 „ფრაუ ბლუმი, კაცმა რომ თქვას, სიამოვნებით გაიცნობდა მერძევეს,“  ასევე მოთხრობების კრებულია – წიგნი, რომელიც დაგვეხმარება უფრო ახლოს გავიცნოთ პეტერ ბიქსელი.

ძნელი არ უნდა იყოს წარმოვდგინოთ, როგორია სახლი მის სართულებზე დაკვირვებით: სართულებზე განსხვავებული გემოვნებისა და სუნის ადამიანები ბინადრობენ, თანდათან ეს სუნები ერთმანეთს ერევა და სახლის კუთვნლებად იქცევა. მოთხრობების პერსონაჟები კი პაზლის დეტალებივით ერწყმიან ერთმანეთს და საბოლოოდ ავტორის პორტრეტს ქმნიან.

მამაკაცს, ყოველმხრივ მზად რომ არის ზამთრის შესახვედრად (აქვს თბილი პალტო, სახლის გასათბობად საჭირო საწვავი და თვლის, რომ „შეცივებული ქალები ლამაზები არიან“), აწუხებს კითხვა:  რა უყიდოს საშობაოდ ბავშვებს?

საინტერესო შეკითხვები ყვავილების გარშემოც გაისმის: სუნი თუ აქვთ?.. სუნი რატომ არ აქვთ?.. განა სუნის შექმნა არ შეიძლება?.. რატომ ვქმნი ქაღალდის ყვავილებს?.. აქ რას ვაკეთებ?

ხნიერი ქალის საფოსტო ყუთში ჩატენილი ყვავილების გარშემო კი სრულიად განსხვავებული ინტრიგა იხლართება, რომელსაც წლები და ამ წლებში გადანაწილებული მეგობრობა თუ ამოხსნის.

რას ელოდება კოხტა, ლამაზტუჩებიანთმიანი ქალი წითელი პორტმონეთი (მეგობრის, თანამშრომლის, მატარებლის ან ყავის გარდა)?.. ან რატომ არის „მოხეტიალე მეწვრილმანეების ხვედრი კარდაკარ სიარული, მეტყევეების ხვედრი ტყის მოვლა. ქალების ხვედრი კი ლოდინი?“ – არანაკლებ დასაფიქრებელი კითხვებია.

მინიატურული ზომის წიგნის ფურცლებიდან შემოგვცქერის ბაბუა, რომელიც „დაბერდა, მაგრამ არ დაბრძენდა,“ გარდაცვალების შემდეგ თან გაიყოლა აუხდენელი ოცნებები, მემკვიდრეები კი ფულით გაახარა; მამაკცი, თავის დაკრძალვაზე დიდ იმედებს რომ ამყარებს და საკუთარი პანაშვიდების გასალამაზებლად სულ ახალ-ახალი აზრები მოსდის თავში; მერძევეს მოლოდინში ჩაფიქრებული ფრაუ ბლუმი, ქაღალდის ნაგლეჯებზე გაწერილი ცხოვრებითა და თანხებით; პასტორი, მიტევებული ცოდვებისა და ქადაგებების საზღაურს ყოველი დღის ბოლოს შესაწირავი კოლოფიდან ტილოს პატრა ქისაში რომ ცლის; საქმიანად მომავალი მოხელეები, ამანათივით დაკეცილი წერილები, ახალგაზრდა გოგონა კაფეს მაგიდასთან, სახლში მოუთმენლად რომ ელიან მშობლები და … მთელი ცხოვრება თავისი ავითა თუ კარგით… იმ ავითა თუ კარგით, რომლის შეფასება და ერთმანეთისგან გაყმოყოფა არც თუ იოლი საქმე გახლავთ.

რატომ?

თოვლმა შესაძლოა კაცი გაახაროს, დაამშვიდოს, გაათბოს კიდეც, თოვლის სასახლეებისა და პაპების კეთების ხასიათზე მოიყვანოს, შიგ ჩაფლობის სურვილით აავსოს, თუმცა იმავე თოვლმა შესაძლოა ფეხსაცმელში შეაღწიოს, მანქანებს გზა ჩაუხერგოს, ლიანდაგიდან მატარებლები გადააგდოს და ეულად აქციოს შორეული სოფლები…

აი, ასეთია პეტერ ბიქსელი!

იმედი მაქვს, არ უგელვებელყოფთ ჩემს შემოთავაზებულ მინიატურებს და სათაურში გამოთქმულ ვარაუდს და… კაცმა რომ თქვას, თქვენც სიამოვნებით გაიცნობთ პეტერ ბიქსელის წიგნებს.

მასწავლებელის საქმიანობა გაკვეთილზე მხოლოდ ცოდნის გადაცემითა და კონტროლით არ შემოიფარგლება – მას სხვა აქტივობების მოშველიებაც უხდება წარმატებული სასწავლო გარემოს შესაქმნელად. მისი ერთ–ერთი ამოცანაა დროის ეფექტური გამოყენებაც. როგორც ცნობილია, ტრადიციული საგაკვეთილო საქმიანობის პირობებშიც კი თითოეულ მოსწავლესთან ინდივიდუალური მუშაობისთვის მასწავლებელს საშუალოდ მხოლოდ 2 წუთი რჩება. ეს დრო მეტისმეტად ცოტაა მოსწავლის კონკრეტული, ინდივიდუალური საჭიროებების ხელშეწყობისა და განვითარებისთვის. ვითარება განსაკუთრებით რთულდება, როცა კლასში ყველამ იცის პასუხი, მაგრამ მეტწილად პასუხობენ „აქტიურები“. ასეთ პირობებში მოსწავლეთა გარკვეული ნაწილი თანდათან პასიური ხდება და სწავლის მოტივაცია ეკარგება. გასათვალისწინებელია მოსწავლეთა მოსწრების  სხვადასხვა დონეც: ზოგი სუსტია, ზოგი – საშუალო, ზოგი – საკმაოდ წარმატებული, – და საბოლოოდ კლასში არასასურველი ურთიერთობები ყალიბდება.

სრულიად განსხვავებული ვითარებაა ჯგუფური მუშაობის დროს, რომელიც თითოეულ მოსწავლეს აძლევს შანსს, გამოავლინოს თავისი შესაძლებლობები, ცოდნა და უნარები. ჯგუფური მუშაობისას მოსწავლეები უკეთესად გაიაზრებენ სასწავლო მასალას, ინაწილებენ როლებს, გეგმავენ მოქმედებას, უმაღლდებათ მოტივაცია, გრძნობენ თანაკლასელების მხარდაჭერას და უფრო გამბედავები ხდებიან. უამისოდ ზოგიერთ მოსწავლეს (მაგალითად, შედარებით სუსტებს) საერთოდ უჭირს საგაკვეთილო საქმიანობაში ჩართვა. პედაგოგიური პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ შედარებით დაბალი შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეების მიმართ „ძლიერები“ ერთგვარ პასუხისმგებლობას გრძნობენ და ეხმარებიან ძლიერი მხარის წარმოჩენაში

რაც მთავარია, მუშაობის დროს ჯგუფი რამდენიმე დავალებას იღებს, რომელთა შესრულებაშიც ჯგუფის თითოეული წევრი მონაწილეობს და მთლიანობაში კლასის ყველა მოსწავლე განვითარების თანაბარ პირობებში ხვდება.

ასეთი შემოქმედებითი და ინტელექტუალური აქტივობების შედეგად მოსწავლეებს უმაღლდებათ მოტივაცია, ეუფლებათ წარმატების განცდა და საკუთარი თავით და, საზოგადოდ, სასწავლო პროცესით კმაყოფილების შეგრძნება (სასურველია, ჯგუფური სამუშაოს ხანგრძლივობამ არ გადააჭარბოს 10-15 წუთს – ამის შემდეგ ბავშვები უკვე იღლებიან).

ჯგუფურ სამუშაოს იყენებენ დავალებებისა და სავარჯიშოების შესასრულებლად, ცოდნის განსამტკიცებლად და გასამეორებლად, ახალი მასალის შესასწავლად და სხვ.

რა დამახასიათებელი ნიშნები აქვს მოსწავლეთა ჯგუფურ მუშაობას ისტორიის გაკვეთილზე? აქაც რამდენიმე ეტაპი გამოიყოფა:

* ორგანიზაციული მხარე – პრობლემური ამოცანის წამოჭრა (პრობლემური სიტუაციის შექმნა), მოსწავლეებისთვის დავალების მიცემა, ჯგუფში მუშაობის დაგეგმვა, მოვალეობათა განაწილება, ჯგუფის წევრების მიერ დავალების შესრულება, შედეგების განხილვა, საერთო შედეგების შეჯამება და წარდგენა;

* მასწავლებლის საქმიანობა: ყოფს მოსწავლეებს ჯგუფებად, აცნობს მუშაობის წესებს და შეფასების კრიტერიუმებს, მოსწავლეებს უბიძგებს მუშაობისკენ, კოორდინირებას უწევს ჯგუფში მოვალეობათა განაწილებას, წამოჭრილი მოსაზრებების, ჰიპოთეზების, ვერსიების განხილვას, ეხმარება დასკვნების გამოტანაში, სთავაზობს დავალების შესასრულებლად საჭირო მასალას. ის მხოლოდ საქმიანობის წამმართველია, ხელმძღვანელი, მუშაობაში ჩაერთვება მაშინ, როცა ეს მართლა აუცილებელია, უკანასკნელ ეტაპზე კი შეაჯამებს შედეგებს, გააანალიზებს დავალების შესრულების დონეს და მოახდენს რეფლექსიას.

* მოსწავლეების საქმიანობა: განაწილდებიან ჯგუფებად, ემზადებიან საგაკვეთილო საქმიანობისთვის, ჯგუფის შიგნით ინაწილებენ როლებს, ირჩევენ ლიდერს, წამოაყენებენ ჰიპოთეზას, აყალიბებენ სასწავლო ამოცანის ამოხსნის ვერსიებს, კრიტიკულად აფასებენ შეთავაზებულ ვარიანტებს, აანალიზებენ ახალ ინფორმაციას, იცავენ პოზიციებს, ასრულებენ დავალებას, იძენენ თანამშრომლობითი მუშაობისა და არგუმენტირების გამოცდილებას, განიხილავენ შედეგებს, საჭიროებისამებრ ეკითხებიან მასწავლებელს და ახორციელებენ საკუთარი საქმიანობის თვითკონტროლს.

* კომუნიკაციური უნარების განვითარების მიმართულებით: მოსწავლეებს უყალიბდებათ სწორი დამოკიდებულება მასწავლებლისა და თანაკლასელების მიმართ; ავლენენ ჯგუფური მუშაობისა და ზოგადად ისტორიისადმი ინტერესს; სწავლობენ სხვისი აზრისა და პოზიციის გაზიარებას, საკუთარი აზრისა და პოზიციის ფორმულირებას; სხვადასხვა რესურსის გამოყენებით იფართოებენ ცოდნას, წერენ პრეზენტაციებს, ანოტაციებს, უვითარდებათ ზეპირი და წერითი მეტყველების, არგუმენტირების, საერთო გადაწყვეტილების მიღების, მონოლოგის აგების, სასწავლო ამოცანის ამოხსნის, გადაწყვეტილებაზე კონტროლის, კვლევისა და ინფორმაციასთან მუშაობის, საქმიანობის დაგეგმვის, კორექტირების, შეფასებისა და დაფასების უნარები.

* ჯგუფური მუშაობის დროს იყენებენ სხვადასხვა მიდგომას, რომელთა შორისაც შედარებით ეფექტურად მიიჩნევა ჯგუფური გამოკითხვა და დისკუსია. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი მოცემული მიდგომების გამოყენებით.

ჯგუფური გამოკითხვის მაგალითები

XI კლასი, თემა – „სახელმწიფოს წარმოშობა“

ჯგუფებისთვის დასმული კითხვები შეიძლება იყოს ასეთი:

• 1-ლი ჯგუფისთვის: „ჩამოთვალეთ სახელმწიფოს ფუნქციები; რას ნიშნავს პოლიტიკური რეჟიმი? რით განსხვავდება სახელმწიფოს მმართველობის ფორმები ერთმანეთისგან? დაასახელეთ სახელმწიფოს პოლტიკური სისტემის კომპონენეტები“ და ა.შ.
• მე-2 ჯგუფისთვის: „რა არის პოლიტიკა? რით გამოირჩევიან პოლიტიკური მოღვაწეები? დაახასიათეთ პოლიტიკური პარტიის ფუნქციები“ და ა.შ.

XII კლასი, თემა – „პირველი მსოფლიო ომი“

აქ შეიძლება გამოიყოს რამდენიმე ჯგუფური სამუშაო, რომლებიც უკავშირდება ავსტრია-უნგრეთის, გერმანიის, ოსმალეთის, ბულგარეთის, რუსეთის, აშშ-ის, საფრანგეთსა და დიდი ბრიტანეთის ერთმანეთისადმი დამოკიდებულებებს. ჯგუფებისთვის მიცემული დავალებები შეიძლება იყოს ასეთი:

• რომელ ბლოკში შედიოდა ჩვენი ქვეყანა? რა იყო ამ ბლოკის მიზანი?
• როგორი იყო ამ ომისადმი ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის დამოკიდებულება? შეიცვალა თუ არა ეს დამოკიდებულება წლების შემდეგ?
• ყველაზე მეტად რომელი ისტორიული პირები დაგამასოვრდათ ამ ომიდან? რომელ მათგანს ჰქონდა განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჩვენი ქვეყნისთვის?
• რომელი ძირითადი ბრძოლები გადაიტანეს ჩვენმა ჯარისკაცებმა? რა შედეგით დასრულდა ისინი?
• რა ძირითადი შედეგით დასრულდა ომი ჩვენი ქვეყნისთვის?

და ა.შ.

ჯგუფური გამოკითხვა ეფექტურია ისტორიულ დოკუმენტებსა და წყაროებზე მუშაობისას. მაგალითად, ძველი მსოფლიოს ისტორიის შესწავლისას (VII კლ.) მოსწავლეებს სამუშაოდ შეგვიძლია შევთავაზოთ თემა „სოლონის რეფორმები“. თითოეული ჯგუფი იღებს ტექსტს სოლონის კანონების შესახებ (პლუტარქეს მიხედვით) და კონკრეტულ დავალებებს. კითხვები შეიძლება ასეთი იყოს:

• რა იცით სოლონის საკანონმდებლო საქმიანობის შესახებ?
• შეგიძლიათ დაასახელოთ სოლონის მიერ მიღებული კანონები?
• რატომ შემოიღო სოლონმა კანონი, რომელიც კრძალავდა ღარიბი მოქალაქის მონად გაყიდვას?
• რატომ აკრძალა სოლონმა ვალში მყოფი ბერძნის მონად გაყიდვა და ყველა მონად გაყიდული ბერძენი სამშობლოში რატომ დააბრუნა?
• რატომ გააუქმა არქონტ დრაკონის ყველა კანონი, გარდა იმ კანონისა, რომელიც მძიმე დანაშაულს – მკვლელობას ეხებოდა?

• რისთვის შემოიღო სოლონმა კანონი, რომლის თანახმად, ყველა ათენელს შეეძლო სამართლის ძიება?
• რა მიზნით აკრძალა გარდაცვლილთა აუგად მოხსებიება?

და სხვ.

მას შემდეგ, რაც ჯგუფი შეისწავლის ყველა საკითხს, ის ჩამოაყალიბებს თავის თვალთახედვას სოლონის რეფორმების შესახებ. მასწავლებელს შეუძლია, დაეხმაროს ჯგუფს და მისი დასკვნა კიდევ უფრო განაზოგადოს, მერე კი გამოკითხოს ჯგუფი.

შეიძლება, ჯგუფური აქტივობის დროს მასწავლებელმა რამდენიმე მიდგომა ერთდროულად გამოიყენოს. მაგალითად, XI კლასში ძველი ბერძნული პოლისების შესწავლისას (ათენი და სპარტა) მოსწავლეებს შეუძლიათ მოახდინონ ათენისა და სპარტის ბუნებრივი პირობების, სამეურნეო საქმიანობის, მმართველობის ფორმების შედარებითი ანალიზი. ამისთვის მოსწავლეები ჯგუფში სწავლობენ ათენისა და სპარტის მმართველობის სისტემებს, ამზადებენ საერთო პასუხს, შემდეგ ლიდერები წარმოადგენენ პასუხებს კლასის წინაშე, მასწავლებელი კი ჯგუფური გამოკითხვით კიდევ უფრო აამაღლებს თითოეული მოსწავლი ს მოტივაციას და გამოავლენს მათ ცოდნას, მერე კი განაზოგადებს მოცემულ ინფორმაციას, ყურადღებას გაამახვილებს რომელიმე დეტალზე, მაგალითად, პოლისებისთვის დამახასიათებელ ცხოვრების დეტალებზე და ცოდნისა და უნარების გამტკიცებისთვის შესთავაზებს ახალ დისკუსიას თემაზე „სად უფრო სასურველი იქნებოდა ცხოვრება – ათენში თუ სპარტაში?“

ჯგუფური მუშაობისას მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს ისეთი დავალებებიც, რომლებიც შედარებით ფართოდ გამოავლენს მოსწავლეთა ცოდნის დონეს და ხელს შეუწყობს მათი აზროვნების გაფართოებას და განვითარებას. მაგალითად, განზოგადების გაკვეთილზე მასწავლებელს შეუძლია, კლასი დაყოს ჯგუფებად და სამუშაოდ შესთავაზოს თემები: „საქართველო XX საუკუნის ბოლოს“ და „საქართველო XXI საუკუნის დამდეგს“. დავალების შესასრულებლად მოსწავლეებმა უნდა გამოიყენონ სახელმძღვანელოს ტექსტი, დაასახელონ ისტორიული პირები, გაიხსენონ თარიღები, საზოგადოებრივი მოძრაობები, მიზეზები, შედეგები და სხვ., ბოლოს კი წარმოადგინონ პრეზენტაცია, დისკუსიის ეტაპზე კი წინ წამოსწიონ ამ პერიოდებში მომხდარი უმნიშვნელოვანესი მოვლენები: „უნდა გამოყოფოდა თუ არა საქართველო დსთ-ს ქვეყნებს?“; „დასავლეთი თუ ჩრდილოეთი?“ და სხვ.

ჯგუფური სამუშაოს შესაძლებლობები ძალიან ფართოა და რაც უფრო ხშირად გამოვიყენებთ მას მასწავლებლები, მით უფრო მეტად დავეხმარებით მოსწავლეებს ინდივიდუალური თვისებების გამოვლენასა და სრულყოფაში, სწავლისას მაღალი შედეგების მიღწევაში.

ბანალური და ყველასთვის ნაცნობი ჭეშარიტებაა, საქართველო ვაზის ქვეყანაა, აქ ვაზი მთავარი სიმბოლოა, აქ ვაზი მთავარი სიტყვაა, მთავარი კულტურაა, როგორც რიტუალის, ისე ყოფიერების, ყოველდღიურობის ნაწილი. ქართული კულტურა გაჟღენთილია ვაზით, შესაბამისად, ეს ისეთი მეხსიერებაა, რომელსაც დრო ვერაფერს უშავებს, ვერანაირი საუკუნეების ტალღა ვერ წაშლის, ვერანაირი ცვლილებები ვერ გააქრობს.

ვაზი ფერეიდანშიც მნიშვნელოვანი კულტურაა და თუმცა ის თავის ლოგიკურ ბოლოს – ღვინის სახით გარდაქნას რელიგიური მიზეზების გამო ვერ პოულობს, მისი მოვლა, გახარება, მისი ჯიშები თუ სხვადასხვაგვარი მიზნით გამოყენება ფერეიდნელი ქართველების ყოფით კულტურაში დიდ ადგილს იკავებს.  აქ ვაზთან დაკავშირებული საქმე სრული განრიგითა და მიმდევრობით გვხვდება, თუ არ ჩავთვლით ღვინის დაყენებას. ფერეიდანში ვაზის რამდენიმე ჯიში ხარობს, დიალექტური კორპუსის ფერეიდნული დიალექტის არქივი ბევრს გვიყვება ფერეიდნული ვაზის შესახებ:

„– ქიშმიში გოქ და ანს ერთს რა ჲქიან? [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – ქიშმიში არი, ასკარისაც ეძახიან, ფურის ძუძუს ეძახიან, შავყურძენს ეძახიან. [სედიყე ასლანი] – ყურძენი, რაგდენნაირი ყურძენი არი. ფურის ძუძუუბი ერთი დიდებია. [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – კი, ფურის ძუძუ ასლან დიდებია. [თითა] [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – გრძელი, თითა. [სედიყე ასლანი] – ერთი ქიშმიშ ვიტყიტყე თითან ყურძნის ქიშმიში ქენ ეგეთ გურგლებია, გურგალებია, იმას კურკა არა აქ. ერთიც არი, ანს ერთი […]. [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – ქათამ ვარიასაც ვეძახით სხილ–წმინდა. [სხილ–წმინდა?] [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – ჰა, არი ერთ ტევალზეგა წრილებიც არი და სხილი. [სედიყე ასლანი] – მოგძელო ყურძნებია. [და რა ქვია?] [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – ქათამ–ვარია.

„როდესაც შემოდგომისას წაიდითყე ბაღჩი, მევეებჩი რო ვყრიდით, ისეთი ყურძენი მოდიოდა, როგორც ბატკანი გააწვინოო, ჩონთან იციან, ის ყურძნები, როგორ ბატკანი გააწვინოო, ემ ვენახებჩი, ისეთი ყურძენიმოდიოდაო“ – მუხტარ დარჩიაშვილი იგონებს.

იქაური  ვენახი მიწაზე წევს, ამიტომაც ზამთარში თოვლით იფარება, რაც მას ყინვისგან იცავს, სადაც თოვლი არ არის, იქ ვაზს მიწაში ფლავენ, რომ ყინვამ არ გააფუჭოს.  ვენახს გაზაფხულზე დაბარავენ და მორწყავენ, შემდეგ გასხლავენ, გამარგლავენ:

„ვენახიცა ხო, რო გაიზდება და დეეტყობის ტევლები. ტევალი ხო იცი რა არი? მარცვლებიღა ზედაც რო – ტევალი. – ტევალი, ტევალი რო დეეტყო, იმაზღა მაკრატელი წაილენ და რომელ კაპსაც, კაპები, არა აქ ყურზენი იმას, იმეფს მოჲსჭრიან. [რა ქვია მაგას, გასხვლა?] – ტოტები, ტოტები. [გასხვლა იცით თქვენ, არა?] [სედიყე ასლანი] – არა, რას დაჲძახიან? [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – არა, ვენახის დაჭერვა. [დაჭვრა] [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – დაჭერვა. [დაჭერვა?] [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – დაჭერვა, დაჭვრა. [დაჭრვა] [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – კი, რომელსაცა რომელ კაპსაც არა სხია, იმას მოისრიან, [სედიყე ასლანი] – მარგვლა იმე არი? [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – და მარგვლაცა იმას ეძახიან, რო ბალახები მიწასაყე რო ამომწონებულა ვენახის იმაზე გამარგლვა, [გაიმარგლ…] იმეფსაც ბალახეფსა. [სედიყე ასლანი] – გოომარგლე, მეტი ბალახეფშიგ არი. [სედიყე ასლანი] – არა, ვენახს არა. [ჰეიდარ დარჩიაშვილი] – ვენახსა მწერეფს რო დოოჭერენ, მერე იმეეფსა დოოჭერ და მერე გაილის და უფრო გრძელ ტოტეფს გაიბავს და ის რო გრძელ–გრძელიღა არი, ერთ მეტრის მეტსღა აი, ორ თეს უკანაცღა რო ნამად ეტყობა, იმეეფსა დაჲჭრი.“

მჟავე ყურძნისგან  საწებელს გააკეთებენ, ისრიმის მსგავსს, რომელსაც შირას წყალი ჰქვია, ზამთრისთვისაც ინახავენ და ხორციანი საჭმლის გარდა, სალათებშიც ხშირად ხმარობენ.

ყურძენს საქიშმიშედ გაააშრობენ და აკიდოებსაც მოამზადებენ, ყურძენი აუცილებლად ჩრდილში უნდა გახმეს, თორემ ისე „ჭუჭყიანი“, ფერშეცვლილი იქნება.

ყურძნის დაწურვის პროცესიც ქართულის მსგავსია, ყურძენს დიდ, აუზის მსგავ ჭურჭელში ჩაყრიან და ფეხით წურავენ. შემდეგ ტკბილს ცეცხლზე დიდხანას ადუღებენ და სქელ ბადაგს – შირას  მოამზადებენ.

ვენახთან დაკავშირებული ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბავი მაინც ისაა, რომ ვენახი ყველასია, სტუმრის, ამვლელისაა და ჩამვლელის და ეს დამოკიდებულება ყველაზე კარგად ასახავს ფერეიდნელის ხასიათს:

„”ერთ ჴარ იყო დიდი ბაღი, რო ჩონ ბაღიც იქ იყო, დედასია რო ჩემ თავის მამასი გაკეთებული ბეûრი, ორი ემ ქენ სახლის ოდენი და უფრო დიდი, ისი თავის შვილეფსათი ეთქო, რო ეს ვინც გზაურმა, მოიდა, ექით ყურზენი დაკრიფა, შაჭამა, დალივა არმის ემობა არა აქ რო იმას უთხრა რატო. ესე გზაურისა არიო ეს ყურზენები, ეს ვენახებიო, ვინც გზაური გადის და გამოდისო, უნდაო მოიდეს, შაჭამოს, არვის არ უნდა უთხრასო, რო რატო, რაათიო?”

სადგურზე ხალხმრავლობა არ იყო. მორიგი მატარებლის ჩამოდგომამდე დრო ჯერ ბლომად დარჩენილიყო, თუმცა პატარა გოგონას ქალაქში სტუმრობა იმდენად უნდოდა, რომ დამღლელ გზასა და ლოდინს  არაფრად დაგიდევდათ. მშობლებთან ერთად თბილისში მიდიოდა და ეს ამბავი ნამდვილ ჯადოსნობად წარმოედგინა. 50-იანი წლები იდგა, ქვეყანას უჭირდა, გოგონას მშობლებიც თავის საქმეზე თავდადებული ხელმოკლე მასწავლებლები იყვნენ. ეს მათი და ბავშვის ჩაცმულობასაც ეტყობოდა. ღირებულებებიც ცოტა სხვა ქონდათ და აქცენტს ბავშვის განათლებაზე უფრო აკეთებდნენ, ვიდრე ზედმეტი ნივთების შეძენაზე. ამიტომ, გოგო სკოლაშიც პირველი მოსწავლე იყო და გრძელ-გრძელი ლექსებიც იცოდა.

უცებ, სადგურში  სხვა ოჯახი გამოჩნდა.

-ამათ ეტყობა, არ უჭირთ,-გაიფიქრა გოგომ და თვალი იმ ბაფთიანი თოჯინისკენ გაექცა, სხვა გოგოს, რომ ყავდა გულში ჩახუტებული. დიახ, ყავდა და არა ქონდა, რადგან გოგოს აზრით, ყველა თოჯინა სულიერი იყო და პატარა ადამიანების უსიტყვოდ ესმოდათ.

ჩახუტება თავადაც უნდოდა, მაგრამ არ ჰქონდა…

-მივალ და ლექსებს ვეტყვი, მერე ვთხოვ, რომ ცოტა ხნით ჩამახუტებინოს…, გაიფიქრა პატარა თავში და გადამწყვეტი ნაბიჯებით გაეშურა.

იმ მეორე გოგოს დედის მკაცრმა ხმამ გამოაფხიზლა.

-არ მოხვიდე ახლოს! იქეთ გაიწიე!

-შენ კიდევ, აქეთ გამოდი, რა ვიცით ვინ არის?-დაყვავებით მიმართა თავის შვილს.

გოგონა შეკრთა და გაშეშდა.

-ვინ ვარ და ფრიადოსანი მოსწავლე, ბევრი ლექსი ვიცი და თავადაც ვწერ, სკოლის საზეიმო შეხვედრებზე სულ მე ვკითხულობ ლექსებს. თოჯინასთან  ჩახუტება მინდოდა, სულ ორი წუთით…მეტი არაფერი მინდოდა თქვენგან…,-უნდოდა ეთქვა, მაგრამ გადაიფიქრა, სიტყვები გულში ჩაიბრუნა და მშობლებისკენ მიტრიალდა.

მერე დრო გავიდა და გოგო წარმატებული ქალი დადგა, კარგი ოჯახი შექმნა და თავისი შვილი სწორედ მშობლებისგან ნასწავლი ღირებულებებით აღზარდა. თუმცა… ბავშვობიდან გამოყოლილი სათამაშოების მონატრები ეტყობა, ისე გამჯდარიყო ძვალსა და რბილში, რომ შემდეგ, ზრდასრულ ასაკში სახლი სულ თოჯინებით აავსო. ვის აღარ შეხვდებოდით, საქანელაზე მოქანავე ჯამბაზს და მის ხუჭუჭა ქალიშვილს, მტირალა და მცინარა გოგოებს, ფუშფუშა კაბებში გამოწყობილ ფაიფურის ბანოვნებს, ფისოებს, ამუნიებს, ჩიტუნებს, ველური ფაუნის წარმომადგენლებს  და ვინ მოთვლის ვის აღარ. ყველა თოჯინას სახელი ერქვა: რუსიკო და გია, ქეთევანი და ნოდარი, ჯამბაზი ყარამანი და მისი შვილი ლილუ…

რას ნიშნავს, რამე გენატრება, თუ ბავშვობიდან თავზე საყრელად გაქვს. გოგოს თოჯინები აკლდა და შემდეგ თავისი ცხოვრება თოჯინებით აავსო, მის შვილს კი (ანუ, მე) სათამაშოებთან   ფრიად თავშეკავებული ურთიერთობა ჰქონდა.

ჰო, თუმცა ლამაზ სათამაშოს დღემდე  ვამჩნევ და ვაფასებ. თუმცა,  უკვე სილამაზე აღარ კმარა, დღეს უპირველესად  სათამაშოს ეკოლოგიური სისუფთავეა მნიშვნელოვანი.

იცით, რომ თანამედროვე სათამაშოების საღებავებში შესაძლოა ტყვია იმალებოდეს? ჩემთვის აღმოჩენა ის იყო, რომ თურმე, ამერიკაში ერთი წლიდან ბავშვებისთვის სავალდებულოა სისხლში ტყვიის რაოდენობის განმსაზღვრელი ანალიზის გაკეთება. პატარა ბავშვებში ტყვია ჭკუასუსტობას იწვევს. პატარას არც არაფერი შეეტყობა, ფიზიკურად  განვითარდება, გაიზრდება, მაგრამ გონებრივად ჩამორჩებ, თავის ტვინში ნეირონებს შორის კავშირი დაითრგუნება, შეფერხდება მეხსიერება. ვერ ისწავლის ლექსებს, გაუჭირდება წერა-კითხვა-ანგარიში, მალე დაიღლება, იოლად გაღიზიანდება. მშობელს კი გული დაწყდება, ზოგჯერ შვილს დატუქსავს კიდეც, ყველაფერი კი შესაძლოა ტყვიის ბრალი იყოს.

ეს ყველაფერი მოზრდილ ადამიანსაც შეეხება. აქაც სახეზე ცენტრალური ნერვული სისტემის დათრგუნვა იქნება. გარდა ამისა, ითრგუნება ახალი სისხლის წარმოქმნის პროცესი, ვითარდება ანემია. მესამე სამიზნე კი თირკმელებია.

გარდა ამისა, ტყვია ძვლოვან ქსოვილში გროვდება და კალციუმის ფოსფატში კალციუმს ჩაანაცვლებს. რბილ ქსოვილებში დაგროვებისას დაავადება პლუმბიზმს იწვევს (ზემოთ აღვწერე მისი შედეგები). სხვა მძიმე მეტალების მსგავსად, ზოგიერთ ფერმენტს ბლოკავს და პასიურ მდგომარეობაში გადაყავს.

თუმცა, საიდან შეიძლება ტყვია ორგანიზმში მოხვდეს? სათამაშოებზე უკვე დავწერეთ, განსაკუთრებით ფერად იაფფასიან სათამაშოებს შეეხება. საშიშია ის ინსტრუქტორები, თოჯინები და ა.შ. რომელთა შემადგენლობაშიც პოლივინილქლორიდია, ერთი შეხედვით პლასტმასია, ოღონს ეს უკვე ნიშნავს, რომ იქვე იქნება  სხვადასხვა სახის ფტალატი, ალდეჰიდი და მძიმე მეტალი (ამ შემთხვევაში, ტყვია). სამ წლამდე ასაკის ბავშვები საყვარელ გასართობს აუცილებლად გემოს გაუსინჯავენ, გულში ჩაიკრავენ ( კანთანაც მჭიდრო კონტაქტი ექნებათ) და გასაგებია, რომ მათ სისხლში ტყვიის (და არა მხოლოდ ტყვიის) კონცენტრაცია მოიმატებს.

სხვა?

ჟურნალ „Environmental research“-ის 2017 წლის ერთ-ერთ ნომერში სტატია სწორედ ტყვიაზე გამოქვეყნდა. კერძოდ, სად „იმალება“ ტყვია სახლში. აღმოჩნდა, რომ 1960 წლის შემდეგ აშენებულ სახლებში ტყვიით მოწამვლის შანსი 24%-ია; 1940-1960წწ.-69%; 1940-მდე-87%. ძველ სახლებში ტყვია შეიძლება იყოს ტექნიკურ კომუნიკაციებში, მილებსა და სადენებში თავმოყრილი, ძველ შპალერებსა და საღებავებში. ასევე დასახელებულია ქვეყნები, რომელთა მიერ წარმოებულ საღებავებში ტყვია აღმოჩნდა: ლიბანი, პარაგვაი, რუსეთი, ჩინეთი. ზოგიერთ ნიმუშში კი მისი რაოდენობა 500-ჯერ აღემატებოდა ნორმას. ლურჯი და კაშკაშა ფერების საღებავებში ტყვია გაცილებით მეტი რაოდენობით ყოფილა.

ტყვიის კიდევ ერთი წყარო წყალია. თუნდაც  ეს წყალი თერმულად დაამუშავოთ, მაგ. მისგან წვნიანი დაამზადოთ, ტყვიას არაფერი დაემართება, სისხლში მოხვდება, შემდეგ კი ორგანოებში აკუმულირდება.

ამერიკაში, 70-იან წლებში, მიჩიგანის შტატის პატარა ქალაქ ფლინტში, 10 000 ადამიანი ონკანის წყლიდან მიღებული ტყვიით ერთდროულად მოიწამლა, აქედან 6 000 ბავშვი იყო.

როგორ აღმოვაჩინოთ სახლის პირობებში წყალში ტყვია? ყველაზე მარტივი ინდიკატორის მსგავსი  ე.წ. ტესტ-ქაღალდებია. ჩავდებთ წყალში და თუ გაყვითლდა, წყალში ტყვია ყოფილა. თუმცა, მათ შესაძენად,  ძებნა და პოვნა უნდათ. უფრო მარტივი იქნება,  აფთიაქებში ნაყიდი  კალიუმის იოდიდის აბები. ჭიქა აავსეთ წყლით  და ჩააგდეთ შიგნით 1-2 აბი, ტყვიის არსებობის შემთხვევაში, ისიც ტესტ-ქაღალდივით გაყვითლდება.  წყლიდან ტყვიის მოცილება ფილტრით შეიძლება, რომელიც დღეს უკვე ყველგან იყიდება.

ტყვიის კიდევ ერთი წყარო ჰაერი და საკვებია. ჰაერში მისი მოხვედრის ერთ-ერთი წყარო მეთილირებული ბენზინი გახლავთ. მცენარეები კი მას დაბინძურებული ნიადაგიდან ან იმავე ჰაერიდან შეითვისებენ

ტყვია კოსმეტიკაშიც არის, განსაკუთრებით კაშკაშა ფერის იაფფასიან ტუჩსაცხში. პირველად ტყვია კოსმეტიკაში არაბმა ალქიმიკოსმა ჯაბირ იბნ ჰაიამმა გამოიყენა, სახის მათეთრებელ საცხში დაამატა. ქალბატონები თავიდან მართლაც გათეთრდნენ, მაგრამ შემდეგ მთელი სახე იარებით დაეფარათ და მოიწამლნენ. დღეს მათეთრებელ საცხებში ტყვია ტიტანის ოქსიდით არის ჩანაცვლებული, რაც ჯანმრთელობისთვის უვნებელია. თუმცა, ზოგიერთი მწარმოებლის ტუჩსაცხში  მაინც დარჩა…

მთელ ამ ამბავში კარგი ის არის, რომ ტყვია ორგანიზმიდან იოლად გამოდის. მისი ორგანიზმიდან გამოსადევნად იყენებენ მედიკამენტებს, რომელთა შემადგენლობაშიც ჰელატები შედიან. ჰელატები შიდაკომპლექსური ან ციკლო კომპლექსური ნაერთებია. წარმოიქმნებიან პოლიდენტატურ ლიგანდებთან ლითონის იონების ურთიერთქმედებით. ჰელატები შეიცავენ ცენტრალურ იონს და მის გარშემო კოორდინირებულ ლიგანდებს. ჰელატის შიდა სფერო შედგება ციკლური დაჯგუფებებისგან, რომლებიც მოიცავენ კომპლექსწარმომქმნელს. მედიცინაში ჰელატურ ნაერთებს იყენებენ, როგორც სხვადასხვა აუცილებელი ლითონთა იონების შესაყვანად ორგანიზმში, ასევე იქიდან მძიმე ლითონების იონთა გამოსადევნად. ჰელატური ნაერთი მედიცინაში ბიოდანამატად პირველად 1960 წელს გამოიყენეს. დღეს ჰელატო-თერაპია მერკურის, დარიშხანის და ტყვიის გამოსადევნად გამოიყენება ორგანიზმიდან. ჰელატები მეტალის  იონებს ქიმიურად და ბიოქიმიურად ინერტულ ფორმაში გადაყავთ, რომელიც იოლად ტოვებს ორგანიზმს.

-რატომ იყო რევოლუციამდელი ბავშვი გონებრივად ჩამორჩენილი?-უკვე მერამდენედ კითხულობს სათამაშოების ფაბრიკის დირექტორი. და იქვე, ისე, რომ პასუხსაც არ ელოდება, აგრძელებს:

-იმიტომ, ბატონო ჩემო, რომ არ ჰქონდა სათამაშო!

მართალია, სათამაშო გონებრივად ავითარებს, ინტელექტუალური სათამაშოები ხომ, მით უმეტეს…მაგრამ, დღეს შეიძლება სულ პირიქით შეტრიალდეს საქმე და ბავშვის გონებრივი ჩამორჩენილობა სწორედ საშიშმა სათამაშომ გამოიწვიოს.

ამიტომ, მაღაზიაში შესულებმა, ფასის შემდეგ სათამაშოს შედგენილობასაც გადავავლოთ თვალი. თუ ეკოლოგიურად სუფთაა, მაშინ შესაბამისი მწვანედ მონიშნული უნდა იყოს. თუ არადა,  მერწმუნეთ, მწარმოებელს იქ ყველაფერი უწერია, ავალდებულებენ. ოღონდ… წვრილი და შენიღბული ტექსტით.

გათვლა ასეთია:

ა) მშობელს წვრილი ტექსტის წაკითხვა დაეზარება;

ბ) მშობელს წვრილი ტექსტის წაკითხვა არ დაეზარება, მაგრამ ვერაფერსაც ვერ გაიგებს, ხელს ჩაიქნევს და იყიდის.

ჰოდა, მოდით გავაწბილოთ საშიში სათამაშოს მწარმოებელი.

საშინელი რამ არის დეტალი, განსაკუთრებით იმ მწერლებისთვის, ვისაც ჩემსავით უყვარს დეტალები. ყელსაბამი მარგალიტებისგან შედგება, მაგრამ ისინი ძაფზეა ასხმული. ხელოვნებაც ისაა, რომ მძივის აკინძვისას არც ერთი მარგალიტი არ დაგეკარგოს და არც ძაფი დაგისხლტეს“

გუსტავ ფლობერი

მხატვრული ნაწარმოების შემადგენელი სხვადასხვა ელემენტი ჩვენს ბლოგებში არაერთხელ მიმოგვიხილავს. ამჯერად ისეთი მნიშვნელოვანი ცნების შესახებ ვისაუბრებთ, როგორიც მხატვრული დეტალია.

„შტრიხი“, „წვრილმანი“, „კადრი“, „ხაზი“, „მიკროელემენტი“, „სპეციფიკური მხატვრული წვრილმანი“, „მხატვრული აქსესუარი“, „მეტყველი წვრილმანი“ – ეს აღმნიშვნელები ხშირად გვხვდება ხოლმე სპეციალურ ლიტერატურაში და მათში,მეტწილად, სწორედ მხატვრული დეტალი მოიაზრება.

ავტორის მიერ გამოყენებული გამომსახველობითი საშუალებების არსენალში დეტალი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანია და გვარიანადაც გვეხმარება გმირის ხასიათის, მისი ქცევის მოტივის, ამა თუ იმ ფსიქოლოგიური მოცემულობის, მწერლის განყობისა და დამოკიდებულების გაგებასა და გააზრებაში.

დეტალების მეშვეობით შემოქმედს სათანადო ატმოსფეროს შექმნაც შეუძლია და რაც უფრო მარჯვედ იყენებს ის დეტალებს, მით უფრო ცხადი და ფიზიკურად „ხელშესახებია“ იქ (ტექსტის რეალობაში) ყოფნის განცდა.

დეტალი, არსებული განმარტების თანახმად, ნაწარმოების მცირე, დაუშლელი სტრუქტურული ელემენტია, მხატვრული ქსოვილის, მთლიანის ნაწილი, ორიგინალური წვრილმანი. ის გარკვეულ ემოციურ ელფერს სძენს ნათქვამს, აღწერილს, მოთხრობილს და როგორც წესი, ახასიათებს, აკონკრეტებს ან სათანადო განწყობას უქმნის მკითხველს. დეტალის შემთხვევითობასა ან კანონზომიერებაზე, განზოგადებასა და კონკრეტიზებაზე დაკვირვება ტექსტის კვლევის პროცესში მეტად საინტერესოა და გარკვეული დასკვნების გაკეთების საშუალებასაც აძლევს მკითხველს.

მხატვრული დეტალი და სინამდვილის დეტალიზება, რეალისტურად აღწერა სხვადასხვა რამაა და ერთმანეთში არ უნდა აგვერიოს. დეტალის მიზანი ასოციაციების წარმოქმნა-წარმოშობაა, ის წარმოდგენათა ჯაჭვის ერთგვარი რგოლია, სინამდვილის დეტალიზებას, რეალისტურად ასახვას კი სხვა დანიშნულება აქვს.

დეტალის მეშვეობით მწერალი ხშირად გამოხატავს ხოლმე საკუთარ დამოკიდებულებას პერსონაჟის, მისი ხასიათის ან ქცევის მიმართ.

მხატვრული ნაწარმოების კითხვისა და დამუშავების დროს კარგი იქნება, თუ მოსწავლეებს დეტალებზე დაკვირვებას, მათ მონიშვნას და მათზე მსჯელობას ვთხოვთ. კითხვის დროს გახაზული დეტალების დამუშავება ნაწარმოების სრულად წაკითხვის შემდეგ სჯობს.

ერთ-ერთ კლასში კლასგარეშე საკითხავ მასალად რიჩარდ ბახის „თოლია ჯონათან ლივინგსტონი“ შევარჩიეთ. კითხვის დროს დაკვირვებისა და კვლევის საგანი სწორედ დეტალების შემჩნევა და მათზე მსჯელობა გახლდათ –  მოსწავლეებს სათანადო ადგილები უნდა მოენიშნათ და კომენტარები დაერთოთ.

კომენტირებული კითხვის მეთოდი ეხმარება მოსწავლეს ტექსტის ლიტერატურული ანალიზის პროცესში.

კლასში მათ შინ დამუშავებული მასალა წარმოადგინეს. საინტერესოა, რომ ზოგიერთი მოსწავლე დეტალების კლასიფიცირებასაც შეეცადა. ერთ-ერთმა, მაგალითად, ტექსტის ენობრივი  თავისებურებები იკვლია და საკმაოდ საინტერესო დასკვნებიც გააკეთა:

„მთავარი მოქმედი პირი ავტორს პირველივე გვერდზე შემოჰყავს. თავიდან აღწერილია ასეულობით თოლიის ჭიდილი საჭმლის ნარჩენების მოსაპოვებლად, ამას მოსდევს ახალი აბზაცი, რომელიც იწყება სიტყვით „მაგრამ“ (შედარებულია დედანთან – იქაც გამოყენებულია სიტყვა BUT) – “მაგრამ გემისა და ნაპირისგან მოშორებული ჯონათან ლივინგსტონი განმარტოებით ვარჯიშობდა“…მეორედ ხსენების დროსაც იმავე ხერხს იყენებს ავტორი „მაგრამ თოლია ჯონათან ლივინგსტონი, რომელმაც ყოველგვარი დარცხვენის გარეშე ისევ გაშალა ფრთები… – ჩვეულებრივი თოლია არ გახლდათ“.

ამ შემთხვევებში სიტყვა „მაგრამ“ ის დეტალია, რომელიც მკითხველს მიახვედრებს, რომ თოლია რაღაც ნიშნით გამიჯნულია იმ სოციუმისგან, რომელსაც მწერალი „საუზმის გუნდს“ უწოდებს და ეს მოსწავლესაც მართებულად აქვს მონიშნული და გააზრებული.

ძალიან საინტერესოა დეტალებზე დაკვირვება ისეთი საპროგრამო ნაწარმოებების კითხვისა და ანალიზისას, როგორებიცაა „ჯაყოს ხიზნები“ და  „სამანიშვილის დედინაცვალი“.

ორივე ქართველი ავტორისთვის დეტალების ხელოვნება კარგად ნაცნობი მხატვრული საშუალებაა და მათი მხატვრული სამყარო სავსეა „მარგალიტებით“, რომლებსაც ფლობერი თავის ეპიგრაფად წამძღვარებულ გამოთქმაში ახსენებს.

ზოგადად, სასკოლო ენისა და ლიტერატურის კურსის ერთ-ერთი უმთავრესი დანიშნულება მოსწავლეების გამოცდილ მკითხველებად ჩამოყალიბება და სააზროვნო მოქმედებათა

განვითარებაა.

დეტალებზე დაკვირვებითა და კრიტიკული კომენტირებით მოსწავლეები თავიდანვე ივითარებენ ტექსტების შესწავლისა და გააზრების უნარებს.

ტექსტის შემადგენელი ნაწილების ანალიზის, შედარების, განზოგადების გზით კი შემოქმედებით დამოკიდებულებას გამოიმუშავებენ.