სამი რეგისტრი

ბგერების სიმაღლის გაცნობა და კლავიატურაზე ორიენტირება ბავშვისთვის ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც წიგნის გადაშლა და ასოების ამოცნობა.

თუ დღევანდელი თემის არსში კარგად გარკვევა გვსურს, პიანინოს სახურავი ავხადოთ. შევამჩნევთ, რომ ეს კარგად ნაცნობი შავ-თეთრი კლავიშები ანუ ბგერათა რიგი კლავიატურაზე მკაცრი თანმიმდევრობით არის განლაგებული.

ჩვენგან მარცხნივ მდებარე კლავიშებს, სადაც დაბალი ბგერები ჟღერს, ქვედა რეგისტრი ეწოდება; მარჯვნივ მდებარეს (მაღალი ბგერები) – ზედა რეგისტრი, ხოლო ჩვენ წინ, ცენტრში განლაგებულს (საშუალო სიმაღლის ბგერები) – შუა რეგისტრი.

რეგისტრი არის მუსიკალური საკრავის ან სასიმღერო ხმის დიაპაზონის მონაკვეთი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია განსაზღვრული სიმაღლე და ერთიანი ტემბრი. რეგისტრი გავლენას ახდენს მუსიკის ხასიათზე.

სკოლამდელი ასაკის ბავშვები ხატოვნად აზროვნებენ, წარმოსახვის უნარი კარგად აქვთ განვითარებული. გარე სამყაროს შეცნობა უწყვეტ კავშირშია საყვარელი ზღაპრებისა და სათამაშოების სამყაროში ჩაძირვასთან. როდესაც ბავშვი კლასში შეაბიჯებს, ეს კავშირი სრულად ჯერ კიდევ არ არის გაწყვეტილი. საყვარელ სათამაშოს შეუძლია, გაკვეთილი გამოაცოცხლოს და ბავშვს ახალი მასალის ათვისებაში დაეხმაროს. მაგალითად, რეგისტრების შესწავლის დროს მაღალ, საშუალო და დაბალ ბგერებს შორის განსხვავებას მოსწავლე უფრო სწრაფად აითვისებს, თუ ამ ბგერებით „გავახმოვანებთ“ დათვს, ცხვარს, ჩიტს.

თემის შესავალზე საუბრისას მასწავლებელმა მოსწავლეს უნდა აჩვენოს, როგორ არის მოწყობილი ფორტეპიანო; ყურადღება გაამახვილოს ხმების მრავალფეროვნებაზე, მაღალ, საშუალო და დაბალ რეგისტრებს შორის განსხვავებაზე. ამ დროს ბავშვი დაბალი ბგერების – დათვის ბურდღუნთან, ხოლო მაღალი ბგერების ჩიტების ჭიკჭიკთან ასოცირებას ახდენს. ამრიგად, ბავშვს არა მხოლოდ ესმის, არამედ ხედავს კიდეც. როდესაც მასწავლებლის ხელი ზევით მიემართება, ბავშვის წარმოდგენაში კლავიშები „წვრილ“, მსუბუქ, წკრიალა ხმას გამოსცემს, ხოლო ქვევით მოძრაობისას – „მსხვილ“, მსუყე, დაბალ ხმას. მაღალი და დაბალი „ხმები“ ანუ რეგისტრები მისთვის მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისგან.

რაც შეეხება შუა რეგისტრს (დაბალსა და მაღალს შორის განლაგებულ ბგერებს), ეს ბგერათა რიგის ის მონაკვეთია, რომელშიც ვსაუბრობთ და ვმღერით. ჩვენი ყურთასმენა ხომ „სასაუბრო“ ტალღაზე უფრო კარგადაა მომართული. მაგალითად, ბავშვს თუ ვთხოვთ, სცადოს კლავიატურის ზედა ან ქვედა კიდეში მდებარე კლავიშებზე თითის დაჭერისას გამოცემული ბგერების ხმით გამეორება, აღმოაჩენს, რომ მათი იმიტირება შეუძლებელია. ბუნებრივია, ისინი არ დაემთხვევა მისი ხმის დიაპაზონს. კლავიატურის შუა ნაწილში სიმღერა კი არ გაუჭირდება.

ბავშვის ხატოვანი წარმოდგენისთვის მუსიკალურ „სახელმწიფოში“ სამი რეგისტრი შეგვიძლია სამ მეზობელ ქალაქსაც შევადაროთ.

ედვარდ გრიგის „მთის მეფის გამოქვაბულში“ ადვილად ვამჩნევთ რეგისტრების ცვლას: დასაწყისში მუსიკა ყოველ რეგისტრში ცალ-ცალკე ჟღერს, შემდეგ რეგისტრები წყვილ-წყვილად ერთიანდება (ზედა-შუა, შუა-ქვედა), კულმინაციაში კი სამივე რეგისტრი ერთდროულად ისმის. ბგერის სიძლიერის ზრდასთან ერთად ტემპიც ჩქარდება.

ოქტავები

ახლა გადავიდეთ კლავიატურის უფრო დაწვრილებით და ზუსტ დაყოფაზე ოქტავებად.

ყველამ იცის, რომ მუსიკაში ბგერები ნოტებით აღინიშნება. ასევე ყველამ ვიცით მათი დასახელება: დო, რე, მი, ფა, სოლ, ლა, სი, მაგრამ ჩაწერის პრინციპებს, ეგრეთ წოდებულ ნოტაციას, ბევრი არ იცნობს.

მოგეხსნებათ, ნოტების ჩაწერა 5 ხაზზე ხდება, რომელსაც სანოტო სისტემას ვუწოდებთ. ამ სისტემაში ყოველ ნოტს თავისი კუთვნილი ადგილი აქვს, რომელიც არასდროს იცვლება. ნოტის მდებარეობა გასაღებსა და ოქტავაზეა დამოკიდებული.

ფორტეპიანოს კლავიატურა პირობითად დაყოფილია შვიდ სრულ და ორ არასრულ ოქტავად: სუბკონტროქტავა, კონტროქტავა, დიდი ოქტავა, პატარა ოქტავა, პირველი ოქტავა, მეორე ოქტავა, მესამე ოქტავა, მეოთხე ოქტავა და მეხუთე ოქტავა. ოქტავას, რომელიც კლავიატურის შუაში მდებარეობს „პირველი“ ეწოდება, ოქტავებს, რომლებიც პირველი ოქტავის ზევით ანუ მარჯვენა მხარეს განლაგდება – „მეორე“, „მესამე“, „მეოთხე“ და „მეხუთე“, ხოლო ოქტავებს, რომლებიც პირველი ოქტავის ქვევით ანუ მარცხენა მხარესაა განლაგებული – „პატარა“, „დიდი“, „კონტროქტავა“ და „სუბკონტროქტავა“.

შეგახსენებთ, რომ ოქტავების სისტემა არის ოქტავური მსგავსების პრინციპზე დაფუძნებული დაჯგუფებისა და მუსიკალური ბგერების აღნიშვნის ხერხი. უფრო მარტივად რომ ვთქვა, ოქტავა წარმოადგენს მუსიკალურ ინტერვალს (აღინიშნება ციფრ „8“-ით) დო-დან მომდევნო დო-მდე. ანუ მანძილს მოცემული ბგერიდან იმავე სახელის უახლოეს ბგერამდე ოქტავა ეწოდება. მაშასადამე, ოქტავა არის მანძილი ერთი და იმავე სახელწოდების ორ კლავიშს შორის. ოქტავა დიატონური ბგერათა რიგის მერვე საფეხურია. ოქტავა შეიძლება აიგოს ნებისმიერი ბგერიდან: რე-დან რე-მდე, მი-დან მი-მდე, ფა-დან ფა-მდე და ა.შ.

რეგისტრებისა და ოქტავების ურთიერთშეთავსება პირობითად ასე გამოიყურება: ქვედა ანუ ბანის რეგისტრში სუბკონტროქტავის, კონტროქტავისა და დიდი ოქტავის ბგერები შედის, შუა რეგისტრში – პატარა, პირველი და მეორე ოქტავის ბგერები, ხოლო ზედა რეგისტრი მესამე, მეოთხე და მეხუთე ოქტავებისგან შედგება (დაბალი, შუა და მაღალი რეგისტრები აქვს ნებისმიერ მუსიკალურ საკრავსა თუ ადამიანის ხმას).

კლავიატურა ქვედა რეგისტრიდან (სუბკონტროქტავა, კონტროქტავა, დიდი ოქტავა) იწყება. ამ რეგისტრში განლაგებული ბგერები სანოტო ჩანაწერში ბანის გასაღებით აღინიშნება, ხოლო შუა (პატარა, პირველი და მეორე ოქტავა) და ზედა რეგისტრების ბგერები (მესამე, მეოთხე და მეხუთე ოქტავები) – ვიოლინოს გასაღებით. სუბკონტროქტავა არასრულია და წარმოდგენილია სამი ბგერით: ლა, სი ბემოლი (ლა დიეზი), სი. მეხუთე ოქტავაც არასრულია, რომელშიც მხოლოდ ერთი ბგერაა – დო.

ასოებრივი ნოტაციის დროს ოქტავის ბგერებს შემდეგნაირად განვასხვავებთ:

დიდი ოქტავის ბგერები დიდი ასოებით აღინიშნება: C, D, E, F, G, A, H;

პატარა ოქტავის ბგერები – პატარა ასოებით: c, d, e, f, g, a, h.

პირველი ოქტავის ბგერებიც პატარა ასოებით იწერება, რომლებსაც ზედა მარჯვენა კუთხეში ემატება ციფრი 1.

უფრო ზევით მიმავალი მეორე, მესამე, მეოთხე და მეხუთე ოქტავის ბგერებს შესაბამისი რიგითი ნომრები ემატება: 2, 3, 4, ან 5.

კონტროქტავისა და სუბკონტროქტავის ბგერები ყოველთვის დიდი ასოებით აღინიშნება და ქვედა მარჯვენა კუთხეში, შესაბამისად, ციფრი 1 ან 2 ემატება.

თვით აზრი იმის შესახებ, რომ, გარკვეული თვალსაზრისით, ბავშვებს აქვთ სქესობრივი გამოცდილება, მავანს უზნეო მოეჩვენება. სულ ერთი-ორი თაობის წინ ბავშვები სექსუალური თვალსაზრისით სრულიად უმანკოებად მიჩნეოდნენ. დღეს ყველა ასე აღარ ფიქრობს, მაგრამ რაკი ასეთი აზრი დღესაც არსებობს, საჭიროა მისი განხილვა.

წინათ მიიჩნეოდა, რომ სექსუალობა ფიზიოლოგიურ სიმწიფესთან ერთად წარმოიშობა. ამჟამად, პირიქით, მიგვაჩნია, რომ სქესობრივი ინსტინქტი ბავშვთან ერთად იბადება. თუ ჩვენ ჩვენი შვილების სექსუალური განვითარება გვაინტერესებს, უნდა ვიცოდეთ, როგორი სექსუალური გამოცდილება აქვთ მათ. მათ დასახმარებლად და დასარიგებლად მომწიფების პერიოდს არ უნდა ვუცადოთ – მაშინ უკვე გვიან იქნება; ეს თავიდანვე უნდა დავიწყოთ.

თუ ბავშვის სექსუალურ აქტივობას არ დავაკვირდით, მას ვერ დავეხმარებით და საჭირო კალაპოტში ვერ მოვაქცევთ. იმის გასაგებად, რას აკეთებს ბავშვი ჩუმად, როგორ იღებს ამ გამოცდილებას, არ არის აუცილებელი, ფეხდაფეხ ვდიოთ მას. ის ათასგვარი სახით გამოავლენს საკუთარ სქესობრივ ინსტინქტს. ჩვენც არ დაგვჭირდება ხანგრძლივი დაკვირვება, მხოლოდ ამოცნობა უნდა შეგვეძლოს.

სქესობრივი ინსტინქტს გამოვლენა ყველა ბავშვს ახასიათებს. თუ თქვენს შვილსაც შეატყვეთ ეს, ნუ ჩათვლით, რომ მისი სექსუალობა გადაჭარბებულია ან დროთა განმავლობაში პრობლემად იქცევა. ეს მხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ თქვენი შვილი სხვა ბავშვებს ჰგავს.

რას წარმოადგენს ახალშობილებისა და პატარა ბავშვების სქესობრივი გამოცდილება?

1. ბავშვები თავის პირველ და ყველაზე ჩვეულებრივ სექსუალურ გამოცდილებას მაშინ იღებენ, როცა უფროსები მათ გენიტალიებზე ეხებიან.

სქესობრივი ინსტინქტი მათ ისე არ აქვთ გამოხატული, რომ სტიმულაცია იყოს საჭირო, მაგრამ ბავშვები ამ ორგანოებთან ყოველ შეხებაზე რეაგირებენ. ძნელი არ არის 6 ან 7 თვის ბიჭუნაზე სასქესო ასოს ერექციის შემჩნევა, როცა დედა ბანს, ამშრალებს ან ტალკს აყრის. აქ საქმე ეხება ორგანოს სექსუალურ აგზნებას, რაც სავსებით ჯანმრთელი რეაქციაა.

2. ბავშვები თვითონაც ეხებიან საკუთარ სასქესო ორგანოებს, თავდაპირველად – ინტერესისთვის, მალე კი ხვდებიან, რომ ეს შეხება სასიამოვნოა. თუ ჩვენ ბავშვთან იმდენად კარგი ურთიერთობა გვაქვს, რომ პირდაპირ შეგვიძლია ვკითხოთ, რატომ აკეთებს ამას, ის გულწრფელად გვიპასუხებს: „იმიტომ, რომ მსიამოვნებს“. ამიტომ ეწევიან ბავშვები მასტურბაციას და ესეც ნორმალური სქესობრივი გამოცდილებაა.
3. ადრე თუ გვიან ყველა ბავშვი გამოავლენს სასქესო ორგანოების მიმართ გარკვეულ ინტერესს და აღმოაჩენს საწინააღმდეგო სქესის ანატომიურ განსხვავებებს. ლოგიკურია, რომ ბავშვები ფიქრობენ ამაზე და თამამ კითხვებს სვამენ.
4. ბავშვის ოჯახში ხშირად მატებაა პატარა დაიკოს ან ძამიკოს სახით. დედისერთაც რომ იყოს, მას ეყოლება მეგობრები, რომლებსაც დები და ძმები ჰყავთ. ახალშობილის გაჩენამდე მშობლები წინასწარ ამზადებენ ბავშვს. თვითონაც სვამს კითხვებს და უსმენს, რას ამბობენ ამის შესახებ ოჯახში. ჯანსაღ ოჯახში, ჩვეულებისამებრ, გულახდილად უხსნიან ბავშვებს, საიდან ჩნდებიან პატარები და ესეც, გარკვეული თვალსაზრისით, სქესობრივი გამოცდილებაა.
5. ბავშვის ცნობიერებაში ღრმა კვალს ტოვებს გამოცდილება, რომელსაც ის იღებს საკუთარ მშობლებზე ყოველდღიური დაკვირვებით.

ბავშვები ხედავენ, რომ დედა თავისი  საქმეებითაა დაკავებული, მამა კი – თავისი საქმეებით. ეს ყველაფერი ეხმარება ბავშვებს, გაიგონ საკუთარი სქესობრივი როლი ცხოვრებაში, ეს კი უპირველესი მნიშვნელობის გამოცდილებაა.

6. გარდა ამისა, გამოცდილება, თუმცაღა იშვიათად, მიიღება, როცა ბავშვი დედ-მამის სქესობრივი სიახლივის უნებლიე მოწმე ხდება. ალბათ, ზედმეტია იმის აღნიშვნა, რომ ეს დაუშვებელია, მაგრამ შეიძლება შემთხვევით მოხდეს, როცა ბავშვებს მშობლების ოთახში სძინავთ.

აი, ასეთ სქესობრივ გამოცდილებას იღებენ ბავშვები 5-6 წლისათვის, რაც მთლიანობაში არცთუ ცოტაა. სექსუალური ურთიერთობის მხრივ ბავშვი არც ისე უმანკოა, როგორც გვგონია. ის შეიძლება გაუცნობიერებელი იყოს, მაგრამ არა ანგელოზივით წმინდა. სქესის საკითხები მის წინაშე მთელი სისავსით ჯერ არ დამდგარა. მას ჯერ არ უმუშავებს, თავს არ ახსენებს შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლები. საკუთარ სქესობრივ განსხვავებულობას ბავშვი ბუნდოვნად გრძნობს, უფრო შემეცნებით, ვიდრე ფიზიოლიგიურად. ერთი სიტყვით, ყველაფერზე შეიძლება ვიკამათოთ, გარდა იმისა, რომ ბავშვი უსქესო არსებაა.

„სწავლაზე ორიენტირებულ პარადიგმაში, განვითარების თანაბარი შანსის მისაცემად, მასწავლებელი თითოეულ მოსწავლეს  განსხვავებულ პირობებს სთავაზობს, მათი ადრეული ცოდნისა და გამოცდილების გათვალისწინებით. იგი თითოეულ მოსწავლეს აფასებს ინდივიდუალური საზომით – საკუთარ მიღწევებთან (და არა სხვათა მიღწევებთან) მიმართებით. ეს მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, დაინახონ საკუთარი წინსვლა, დარწმუნდნენ, რომ შეუძლიათ  წინსვლა და  იმ ცოდნის თანდათანობით  შეძენა, რომელიც მათ მიღწევების ერთი დონიდან მეორეზე გადაიყვანს. სწორედ ასეთ ინდივიდუალიზებულ მიდგომას გულისხმობს პედაგოგიური პრინციპი: „ყველა მოსწავლე მნიშვნელოვანია. სკოლა უნდა მოერგოს მოსწავლეს, და არა მოსწავლე – სკოლას“

/თამარ ჯაყელი/

ევროპის საბჭოს მიერ, 2010 წელს შემუშავებული ქარტიის, „დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის განათლებისა და ადამიანის უფლებათა სწავლების შესახებ“ მიხედვით, „სკოლების ზოგად დანიშნულებას არ წარმოადგენს მხოლოდ ცოდნის გადაცემა ერთი თაობიდან მეორეზე. თანამშრომლობა, კომუნიკაცია და ჩართულობა უმნიშვნელოვანეს ფასეულობებს წარმოადგენს, თუ სკოლას სურს ჰქონდეს პრეტენზია, რომ მის კედლებში მოსწავლეები დემოკრატ მოქალაქეებად გაიზარდონ[1]. ამგვარად, ევროპასა და მთელ მსოფლიოში მიმდინარე განათლების რეფორმა ეფუძნება სკოლას, როგორც წამყვან ძალას დემოკრატიული საზოგადოების შენებაში.

ამავე ქარტიის თანახმად, დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის სწავლების მიზანს ასევე წარმოადგენს ისეთი მოსწავლეების აღზრდა, რომლებიც აქტიურ მოქალაქეებად უნდა ჩამოყალიბდნენ, რომლებსაც ექნებათ სურვილი და შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღონ საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესებში. აქედან გამომდინარე, დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის სწავლებაში ყურადღება გამახვილებულია აქტივობებსა და ამოცანაზე დაფუძნებულ სწავლაზე. სკოლა აღიქმება სფეროდ, სადაც შესაძლებელია ჭეშმარიტი გამოცდილების მიღება, სადაც, მათ ადრეული ასაკიდან შეუძლიათ გააცნობიერონ მათზე დაკისრებული პასუხისმგებლობა. ცნობიერების ამაღლება გამოწვევაა როგორც მოსწავლეებისათვის, ასევე, მასწავლებლებისა და სკოლებისათვის. მოზარდი მონაწილეობას უნდა ღებულობდეს სოციალურ ცხოვრებაში, რაც ნიშნავს, რომ ბავშვმა უნდა განავითაროს საკუთარი ფასეულობები, ცხოვრების სტილი, კულტურული ურთიერთობები და ყოველივე ამის შედეგად აიმაღლოს ცნობიერება. დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის განათლება ხელს უწყობს ღირებულებებზე ორიენტირებული ცოდნის, უნარებისა და კომპეტენციების განვითარებას, რომლებიც მოზარდებს თვითშეფასებას და საკუთარი თავის რწმენას უმტკიცებენ და სოციალური სამართლიანობის დამყარებას უწყობენ ხელს (Covington&Omelich,1979). ასეთი სახის სწავლება ამდიდრებს მოსწავლის ფასეულობებზე დაფუძნებულ ცოდნას, ავითარებს ქმედებაზე ორიენტირებულ უნარებსა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში პოზიტიური ცვლილებების განხორციელების კომპეტენციებს. სწავლების ეფექტურობა მიიღწევა არა მარტო უბრალოდ „სიტყვათა თამაშით“, ქადაგებებითა და დიალოგებით, არამედ იმ უნარ–ჩვევების გამომუშავებით, რომლებიც საბოლოოდ ასახავს ქცევას. ფასეულობებზე ორიენტირებული სწავლება მოსწავლეებს ეხმარება სწორი გადაწყვეტილებების მიღებაში. ფასეულობათა თეორია ეფუძნება ჰიპოთეზას, მოსწავლე, რომლის ქცევაც დამყარებულია ფასეულობით უნარ-ჩვევებს, ნაკლებად უშვებს სერიოზულ შეცდომებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში[2].

ამ ზოგადი ცოდნის კვალობაზე ჩვენი საზოგადოების მოაზროვნე ნაწილს  და, მათ შორის, არაერთ გონიერ მასწავლებელს რჩება უკმარობის განცდა, რომ ეფექტური სასწავლო პროცესის შექმნისთვის რაღაც ისეთი წინაპირობებია საჭირო, რომელიც ჩვენი განათლების სისტემის საერთო წინსვლას გამოიწვევდა. უდავოა, განათლება სახელმწიფოებრიობის საფუძველია. ის პრინციპები, რომელიც განათლების სისტემებში ინერგება, ზოგადსაზოგადოებრივ შეგნებას განაპირობებს. ილია სამართლიანად ამბობდა: წყალი ბოლომდე მღვრიედ ივლის, თუ იგი სათავეშივე აიმღვრაო. ფაქტია, ერთეულ მავანთა მეცადინეობის მიუხედავად, ჩვენში წყლის უსუფთაობა იმდენად შეამჩნევი და ყოვლისმომცველი გამხდარა, რომ ეს უკვე განათლების არა ერთ ექსპერტსა თუ მკვლევარს აფიქრებს.

ახლახან ქართულ ბეჭდურ მედიაში გამოჩნდა თამარ ჯაყელის დასაფიქრებელი წერილი, რომელიც ქართული სასკოლო განათლების სისტემაში არსებულ ხარვეზებს ეხება და, ამავდროულად, რეალურად გამაუმჯობესებელ ეფექტურ ბერკეტებსაც გვთავაზობს. იგი ეყრდობა მსოფლიო საგანმანათლებლო სივრცეში აღიარებული ავტორიტეტის და საგანმანათებლო რეფორმებში დიდი გამოცდილების მქონე სპეციალისტის, მაიკლ ფულანის აღიარებულ ნაშრომს:  „უვარგისი ბერკეტების შერჩევა მთლიანი სისტემის რეფორმებისთვის“ (Choosing the wrong driversfor whole system reform, Centre for Strategic Education Seminar Series, Paper No. 204, May 2011), საუბრობს იმ ფატალურ შეცდომებზე, რომლებსაც განათლების ხარისხის ამაღლების მიზნით შერჩეულ ბერკეტებად მოიაზრებენ და, რომლებიც, გაუმჯებესების ნაცვლად, სისტემის ხანგრძლივ სტაგნაციასა და რეგრესს განაპირობებს როგორც უცხოეთში, ასე საქართველოში. ამავე ავტორის მიხედვით, განათლების ხარისხის რეალურად გამაუმჯობესებელი ეფექტური ბერკეტები ოთხ კრიტერიუმს უნდა აკმაყოფილებდეს. ეს კრიტერიუმებია:

1. მასწავლებლებისა და მოსწავლეების 100%-ის დაფარვა, რაც გულისხმობს განათლებაზე თანაბარ ხელმისაწვდომობასა და მთლიანი საზოგადოების მოქალაქეობრივი და სახელმწიფოებრივი შეგნების ამაღლებას, ანუ მთლიანი თაობის ფორმირებას, მთლიან ჩართულობას / ინკლუზიას.
2. სკოლებში ურთიერთთანამშრომლობის კულტურის ჩამოყალიბება მკვეთრად აუმჯობესებს სწავლისა და სწავლების შედეგებს, ხოლო წარმატებული და შედეგიანი თანამშრომლობის აუცილებელი პირობაა ურთიერთნდობაზე დაფუძნებული გუნდური თანამშრომლობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში თანამშრომლობა სრულიად ფორმალურ ხასიათს იღებს და ნაყოფს ვერ იძლევა.
3. მოსწავლისა და მასწავლებლის შინაგანი მოტივაციის გაძლიერება;
4. მოსწავლისა და მასწავლებლის მოქცევა სწავლა-სწავლების გაუმჯობესების უწყვეტ „ნაკადში“.

მაშასადამე, სრული დაფარვა/ინკლუზია, თანამშრომლობა, მოტივაციის ზრდა და უწყვეტი განათლება – ის ფაქტორებია, რომლებიც  სასწავლო პროცესის ეფექტურობასაც განაპირობებს და განათლების ხარისხს რეალურად წინ სწევს. არ არსებობს არანაირი საფუძველი, რომ აღნიშნულ მოსაზრებას არ დავეთანხმოთ და არც არავისთან დავას  უნდა იწვევდეს ის ფაქტი, რომ „ყველა მოზარდს უნდა ჰქონდეს ხარისხიან განათლებაზე თანაბარი ხელმისაწვდომობა, მეორე მხრივ კი, უნდა გვახსოვდეს შემდეგი:  ცალკეული წარმატებული პიროვნება ვერ შექმნის საზოგადოებრივ კეთილდღეობას,  ამისათვის აუცილებელია მთლიანი საზოგადოების მოქალაქეობრივი და სახალმწიფოებრივი შეგნების ამაღლება, ანუ მთლიანი თაობის ფორმირება“.

სასწავლო პროცესში მოსწავლეების თანაბარ ჩართულობაზე/ინკლუზიაზე არაერთგზის გვითქვამს და დაგვიწერია.  სახელმწიფოს მხრიდან ნელი, მაგრამ, რეფორმების მიუხედავად, სამწუხაროდ, ჩართულობის განათლების ბევრი საკითხი ჩვენში ჯერ კიდევ მიანც მოუგვარებელია. შესაბამისად, ვერ ხერხდება სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა 100%-ით ჩართულობა. ამას ხელს უწყობს ჩვენში არსებული პოლიტიკა (ენობრივი თუ არაენობრივი), სტერეოტიპული აზროვნება, გარჩევის/დისკრიმინაციისა და გარიყვისადმი/სტიგმატიზაციისადმი მიდრეკილებები და არასათანადო შეფასებითი დამოკიდებულებები.

შეფასების იმ სისტემის ხარვეზებზე, რაც დღესდღეობით საქართველოშია, ასევე არაერთგზის თქმულა. ვგულისხმობთ როგორც ყოველდღიურ სასკოლო პრაქტიკაში ყალბი ნიშნებით შეფასების მანკიერ და კორუმპირებულ სისტემას, ისე ჩვენს საგანმანათლებლო სისტემაში გარე შეფასების ინსტრუმენტებს, კერძოდ,  უნიფიცირებულ და სტანდარტიზებულ საგამოცდო სისტემას, რომელიც სწავლების მოძველებულ, ბიჰევიორისტულ კონცეფციას ეფუძნება. ამას ემატება „მასწავლებელთა  საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და   კარიერული ზრდის“, შეფასების სქემა, როგორც განათლების ხარისხის უზრუნველყოფის ერთ-ერთი „სისტემური“ ბერკეტთაგანი, რომელიც ეფუძნება კონცეფციას, რომ დასჯა-წახალისება/დაჯილდოების მექანიზმით შესაძლებელია სასკოლო საზოგადოების ქცევის მართვა და განათლების ხარისხის ამაღლება.

აღნიშნულ სქემას თუ ინკლუზიის, ანუ მოსწავლეთა 100%-ით დაფარვის/ჩართულობის კუთხის შევხედავთ, არცთუ სახარბიელო სურათი გამოიკვეთება. კერძოდ: საგნის მასწავლებლის პროფესიული განვითარების საქაღალდეში კრდიტქულების დაგროვების სისტემა მოიცავს მრავალფეროვან არჩევით აქტივობებს, მათ შორისაა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებთან მუშაობა სასწავლო წლის განმავლობაში. როგორც ითქვა, აღნიშნული აქტივობა არჩევითია და თუკი მასწავლებლის კეთილი ნება არ იქნება, შეიძლება საჭიროების შემთხვევაშიც კი თავიდან აიცილოს „ზედმეტი“ შრომა, რადგან კრედიტები სხვა სავალდებულო აქტივობებითაც საკმარისად დაუგროვდა და სპეციალური საჭიროებების ბავშვებისთვის საჭიროდ აღარ მიიჩნიოს ინდივიდუალური სასწავლო თუ თემატური გეგმების შედგენა, ისგ ჯგუფის სხდომებში მონაწილეობა, რესურების მომზადება და სხვა ამ ტიპის, მართლაც რომ, სავალდებულო და საშური საქმიანობა.

როცა სიახლე ინერგება, ალბათ, ძნელია ყველაფრის გათვლა და უფრო იოლი –კეთილსინდისიერების ღირებულებასთან პედაგოგის საქმიანობის დაკავშირება,  მაგრამ ფაქტია, ამ უკანასკნელმა ჩვენში უნებურად უფრო ფასადური და ზედაპირული დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი და, რაც ყველაზე მთავარია, კლასში ძალადობის ისეთი ჩუმი ფორმის წარმოქმნა, როგორიცაა უგულებელყოფა, არაერთი სპეცსაჭიროების მქონე მოსწავლის, პირობითად და მსუბუქად რომ ვთქვათ, უკანა რიგებში გადასმა,  არათუ სწავლება  გახადა თანამშრომლობაზე, ჩართულობაზე, 100%-იან დაფარვაზე ორიენტირებული და ყველასთვის ბევრად უკეთესი შედეგის მომტანი, როგორც, ალბათ, ეს სქემის მესვეურთა მხრიდან ივარაუდებოდა. თუკი ასე გაგრძელდა, იმ მწყერის მდგომარეობაში დავრჩებით, რომელიც  წინასწარგანსაზღვრულად ხეზე ვერასდროს  უნდა შემოჯდეს!

ეს რაც შეეხებოდა ჩართულობას და მასწავლებელთა „განვითარების“ სქემას.

სხვა გადაულახავ წინააღმდეგობად რჩება იმ ბავშვების რეალური მდგომარეობა, ვისაც არ გააჩნია ე. წ. სპეცსაჭიროების მქონეს სტატუსი, თუმცა აქვთ ყურადღების, აღქმის, დასწავლის ან სხვა, ემოციური ტიპის სირთულეები. ამგვარ შემთხვევებში გასათვალისწინებელია შემდეგი საკითხები: 1. მშობელთა ნაწილს არ სურს, ბავშვს სკოლაში რაიმე სახის სტატუსი მიენიჭოს; 2. ზოგ შემთხვევებში დირექციას, მასწავლებელსა და მშობელს შორის გარიგების საფუძველზე ყალბი ნიშნებით ბავშვი კლასიდან კლასში გადადის; პრობლემას ვერც სულზე მოსწრებული მინისტრის ბრძანება შველის და სასიკეთო ცვლილებებს სავალალო სქემის მონაწილენი სკეპტიკურად უყურებენ;  2. მშობლებს ან მასწავლებლებს გულწრფელად ჰგონიათ, რომ ბავშვი ზარმაცობს. უფროსების მხრიდან ამგვარი ტიპის უკმაყოფილება იწვევს ბავშვის ნეგატიურ თვითაღქმას, რაც, იმთავითვე,  შფოთვის, ემოციური ინტელექტის დაქვეითების, ქცევის დეზორგანიზაციის და სხვა არაერთი დარღვევის წინაპირობაა. შედეგად ვიღებთ სწავლაში ჩამორჩენილ და დემოტივირებულ, ნეგატიურად მარკირებულ („სუსტ“, „უნიჭო“, „უზრდელ“, „უპატრონო“, „თავხედ“, „აცვენილ“, „თავგასულ“…) მოზარდთა არმიას, რომელთა ადგილი, ძალიან სამწუხაროდ, რეიტინგული რანჯირების მარათონის წყალობით მშობლიურ სკოლებში ნაკლებად რჩება.  ხოლო იმათ, ვინც სიამოვნებით ხელს აწერს ამ ტიპის ბავშვების არა ჩართულობას, არა ამოქაჩვას, არამედ – სკოლიდან გარიცხვას, ანუ გარიყვასა და გაწირვას, ნამდვილად ევალებათ, ისწავლონ ფიქრი ექსპერტის მიერ დასმულ კითხვაზე:  „სად არის აქ პედაგოგიკა?!“[3]; ან გააცნობიერონ ამგვარი  მიდგომების სავალალო პროგნოზები:  „ყოველწლიურად ათიათასობით მოზარდის დასახიჩრებული პოტენციალი ისევ ქვეყანას დააწვება პრობლემად და  შემაფერხებლად იმოქმედებს მის განვითარებაზე. მოკლევადიან პერსპექტივაში ეს განაპირობებს განათლების დონის დადაბლებას, გრძელვადიან პერსპექტივაში კი  – ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების სერიოზულ შეფერხებას“.

როცა ტრადიციული სასწავლო მეთოდები ვეღარ პასუხობს თანამედროვე მოთხოვნებს, მათი ეფექტიანობის გასაზრდელად სასწავლო კურიკულუმებში  არატრადიციული, არაფორმალური სასწავლო სტრატეგიების შეტანა – კლასში მერხების წყობის მენეჯმენტი, ჯგუფური სწავლება და სხვა – საქმეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში უშველის, თუკი სწავლება მართლაც მოსწავლეზე ორიენტირებული გახდება, თუკი სკოლაში სასწავლო ჩართულობასთან დაკავშირებულ მინისტრისეულ გონივრულ ბრძანებაზე  არავინ იტყვის, სისულელაო, თუკი სკოლა დემოკრატიული ღირებულებების და 12 ფუნდამენტური პრინციპის პირდაპირი გამტარი იქნება და არა ავგიას თავლა.

ეს მთავარია, დანარჩენზე კი შემდგომ მოგახსენებთ.

ევროპის საბჭოს ქარტია დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის განათლებისა და ადამიანის უფლებათა სწავლების შესახებ; სტრასბურგი 2010, გვ.45[1]

[2] www.citized.info

[3] https://liberali.ge/articles/view/3241/standartizebuli-testireba-khariskhiani-ganatlebis-tsinaaghmdeg

რა მწუხარებამ უნდა გაგვტეხოს ჩვენ, მანის ფაფასთან ბრძოლაში გამოწრთობილი ბავშვები? ეს საშინელი და აუცილებელი წმინდა ინკვიზიცია სრულიად გულგრილი სახით შემოგყურებდა თეფშიდან აისბერგივით ამოწვერილი კარაქით და სამყაროს დაუნდობლობას გვაჩვევდა.

კლასიკა გარდაუვალ სცენარს გულისხმობდა – უნდა დაგეწყო კიდიდან, შესაბამისად შუაში ცივდებოდა და რაღაც პატარა ბურთულები კეთდებოდა. კურკუტები. ან რამე სხვა სახელი – აი, ბავშვობისას ყველა ხომ რაღაც საკუთარს ვარქმევთ ასეთ წარმონაქმნებს, რისთვისაც დიდებსაც კი ჯერ ვერაფერი დაურქმევიათ. იმ ბურთულების ჭამა waterboarding-ის შემდეგი საფეხურია  მსოფლიო წამებათა არსენალში.

ყველაზე მცირე თეფშსაც კი უძიროს ხდიდა მანის ფაფა. ამიტომაც ვერასდროს ვჭამდით ბოლომდე. ამიტომაც ყველას უშნო ცოლები და ქმრები გვეყოლებოდა.

და ჩვენ სულ არ გვანაღვლებდა არც მომავალი ცოლები და ქმრები, რადგან გოგონებიც და ბიჭებიც მხოლოდ ერთი შიშით განმსჭვალულები ვიჯექით და ველოდით სრულიად უწყინარ მზარეულ ზეზის. ზეზი უზარმაზარ ქვაბში თხევად ურჩხულს ხარშავდა.

ეს იყო ბავშვობა. უცნაური და გაუგებარი მწუხარებებისა და სიხარულის დრო.

სიხარული ხომ ორგვარია. ან თავისით მოდის, ანაც სწავლობ. ჩვენ უფროსებისგან დავიზეპირეთ, რომ ორი ტომარა პურის ფქვილი უდრიდა სიხარულს, იქვე შემოსასვლელში მიყუდებული და ორი კვირა პურის საცხობად სამყოფი.

და ამ ცხობისთვის და გათბობისთვის მთიდან ჩამოტანილი ხეების ჩამოცლა ძველი მანქანიდან მეზობლების დახმარებით უდრიდა სიხარულს შემოდგომის გაცრეცილ ღამით.

და საერთოდ ამ მანქანის თუხთუხით მოსვლა და ფარების ჭიშკართან მონათება უდრიდა სიხარულს. და მანამდე ლოდინი მთაში თხილის და შეშის ჩამოსატანად წასული ბაბუის და მამის. რომლებიც მოვიდოდნენ ან 18, ან 19, ან 20 ოქტომბერს.

რამ უნდა გაგვაბრუოს ჩვენ, ასეთი სიხარულებით გაზრდილი ხალხი? რა არის ამაზე დიდი და მნიშვნელოვანი? არაფერი. ვერაფერი.

 ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა სწავლების მეთოდიკის უახლეს მიმართულებას “დიფერენცირებულ სწავლებას” ეხება, რომლის მიზანი გეოგრაფიის საგნის სწავლებაში მრავალმხრივი მეთოდების დამკვიდრებაა. დიფერენცირებული სწავლება გულისხმობს, მოსწავლეთა საჭიროებების, ინტერესების, დამოკიდებულებებისა თუ ღირებულებების გათვალისწინებით დაგეგმილ გაკვეთილებს, რომლებშიც ყველა მოსწავლე ჩართულია.

სასწავლო წლის დასაწყისში მე-7 კლასების პირველი შემაჯამებელი სამუშაოს ანალიზით დაბალი შედეგები გამოვლინდა, თუმცა მოსწავლეების საგაკვეთილო პროცესში  ჩართულობა და  ინტერესი დაბალი არ იყო. აშკარა იყო, რომ მოსწავლეებისათვის რაღაც ახალი უნდა შემეთავაზებინა. მით უმეტეს,  რომ მე-7 კლასიდან იწყება გეოგრაფიის საგნის სწავლება და შესაბამისად – მოსწავლეთა დამოკიდებულების ჩამოყალიბება და ინტერესი საგნის მიმართ.

ამიტომ დავგეგმე კვლევა, რომლის მიზანი იყო მოსწავლეთა დაბალი შედეგების გამომწვევი მიზეზებისა და კომფორტული ზონების დადგენა, ინტერვენციების დაგეგმვა – განხორციელება, მიღწეული შედეგების შეფასება და კოლეგებისთვის გაცნობა.

ინტერვენციების დაგეგმვისას გამოვიყენე სასწავლო მენიუ, რომელიც საკმაოდ გავრცელებული ინსტრუმენტია და გამოიყენება დიფერენცირებული სწავლებისთვის.

სასწავლო მენიუს საშუალებით მოსწავლეებს ვაძლევთ შესაძლებლობას, საკუთარი ტემპის, ინტერესებისა და მზაობის დონის მიხედვით შეარჩიონ სასწავლო მენიუში მოცემული აქტივობები. მოსწავლეებისთვის კითხვებისა და დავალებების მენიუს შეთავაზება და მათთვის უფლების მიცემა, აირჩიონ თუნდაც ერთი მათგანი, რომელსაც უპასუხებენ, მასწავლებელს სწავლების დიფერენცირების საშუალებას აძლევს. სასწავლო მენიუ გამოიყენება თემის შესწავლის პროცესში. მასწავლებელი მისი გამოყენებით სწავლებას მოსწავლეთა სასწავლო საჭიროების შესაბამისად გეგმავს.

დიფერენცირებული სწავლებისას ძალიან დიდია მოსწავლეთა ჩართულობა და დამოუკიდებლობის ხარისხი.

სასწავლო მენიუს კომპონენტების დასახასიათებლად გამოიყენება სხვადასხვა ლექსიკონი: მაგ: სავალდებულო, შეთანხმებადი და არჩევითი.

პირველ კომპონენტში (სავალდებულო) უნდა გაიწეროს აქტივობები, რომელთა შესრულებაც აუცილებელია; მეორე კომპონენტი (შეთანხმებადი) აერთიანებს აქტივობებს, რომელთაგან ყველას შესრულება არ არის აუცილებელი, რადგან თითოეული მათგანი სხვადასხვა გზით იძლევა საკითხის შესწავლის საშუალებას (მოსწავლემ უნდა შეასრულოს ერთი ან მეტი, მაგრამ არა ყველა აქტივობა); ბოლო კომპონენტი (არჩევითი) მოიცავს დამატებით სასწავლო აქტივობებს, რომელთა შესრულებაც სასურველია თემის კარგად შესასწავლად. მოსწავლეს იმ დოზით უნდა მიეწოდოს მასალა, რამდენის ათვისების შესაძლებლობაც აქვს.

მოსწავლეებმა უნდა მიიღონ დეტალური უკუკავშირი მათ მიერ სასწავლო მენიუს მიხედვით შესრულებულ დავალებებზე. გარდა ამისა, მასწავლებელს ეძლევა შესაძლებლობა, შეაფასოს მოსწავლეთა ინტერესები და პრიორიტეტები მათ მიერ გაკეთებული არჩევნის მიხედვით. მაგალითად, თუ მოსწავლეთა 75% ირჩევს პრეზენტაციას, როგორც არჩევით აქტივობას, მასწავლებელმა შეიძლება ეს გაითვალისწინოს და მომავალში უფრო ხშირად მისცეს კლასს ისეთი დავალება, რომელიც პრეზენტაციის გაკეთებას მოითხოვს.

სწავლის სტილის დიაგნოსტიკური ტესტის ანალიზის  შედეგად დავადგინე მოსწავლეთა მოდალობები და შევიმუშავე სხვადასხვა აქტივობა მოსწავლეთა საჭიროებების გათვალისწინებით.

გთავაზობთ სასწავლო მენიუს ორ ნიმუშს.

სასწავლო მენიუს მაგალითი N 1

საგანი: გეოგრაფია თემა: დედამიწის კლიმატური სარტყლები.

სასწავლო მიზანი:

• დაახასიათოს ჰავის ძირითადი ტიპები;
• რუკის მეშვეობით გამოყოს კლიმატური სარტყლები;

• განსაზღვროს საქართველოს მდებარეობა კლიმატურ სარტყლებში.

სავალდებულო (უნდა შეასრულოთ ყველა დავალება):

• მოცემული რუკის მიხედვით დაადგინეთ დედამიწის კლიმატური სარტყლები;
• გაეცით დასაბუთებული პასუხი შემდეგ კითხვას: რა განაპირობებს ტროპიკულ და სუბტროპუკულ სარტყლებში უდაბნოების არსებობას?

შეთანხმებადი (უნდა შეასრულოთ ამ დავალებებიდან ერთი მაინც):

• შეარჩიეთ ერთ-ერთი კონტინენტი და სახელმძღვანელოში მოცემული რუკის მიხედვით შეავსეთ ქვემოთ მოცემული ცხრილი:

წარმოიდგინეთ, რომ მოცემული კონტინენტის დამახასიათებელი კლიმატი მნიშვნელოვნად შეიცვალა. წარმოადგინეთ პრეზენტაცია იმის შესახებ:

• კონკრეტულად რა ტიპის ცვლილება მოხდა;
• როგორ აისახება ამგვარი ცვლილება კონკრეტულად ამ კონტინენტზე  მცხოვრები ადამიანების ცხოვრებაზე;
•  ამგვარი შემთხვევების პრევენციის რა კონკრეტული გზები არსებობს.

არჩევითი (შეგიძლიათ მოცემული დავალებებიდან შეასრულო ერთი ან მეტი):

• მოცემული რუკის მიხედვით დაადგინეთ, რომელი კლიმატური სარტყელია გავრცელებული საქართველოს ტერიტორიაზე. დაახასიათეთ იგი შემდეგი გეგმის მიხედვით:

ა) მდებარეობა და გავრცელება;

გ) კლიმატური მახასიათებლები;

დ) სამეურნეო ათვისება.

• მოიძიეთ ინფორმაცია სხვა ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი კლიმატის შესახებ (ფოტო/ვიდეომასალა, რუკები) და შეადარეთ საქართველოს კლიმატს. ეცადეთ, აღმოაჩინოთ ანალოგიები და მსგავსება-განსხვავება გამოხატოთ თქვენთვის სასურველი ფორმით.
• შექმენით მეტეოსადგურის მაკეტი.

სასწავლო მენიუს მაგალითი N 2

საგანი: გეოგრაფია.

თემა: ბუნებრივი ზონები.

სასწავლო მიზანი:

• მოსწავლეთა მსჯელობა ბუნებრივი ზონების იდენტიფიცირებისა და მათი მახასიათებლების განსაზღვრის შესახებ;

• ბუნებრივი ზონებს შორის არსებული განსხვავებების გაგება/გააზრება.

სავალდებულო (უნდა შეასრულოთ ყველა დავალება):

• მოცემული რუკის მიხედვით, დააჯგუფეთ და ცხრილის სახით წარმოადგინეთ ბუნებრივი ზონები;
• გაეცით დასაბუთებული პასუხი შემდეგ შეკითხვას: დედამიწაზე არსებული ბუნებრივი ზონები არსებითად განსხვავებულია  და იცვლება განედების მიხედვით, მთებში კი განსხვავება შედარებით ნაკლებია.  როგორ ფიქრობთ, რატომ?

შეთანხმებადი (უნდა შეასრულოთ ამ დავალებებიდან ერთი მაინც):

• შეარჩიეთ ერთ-ერთი კონტინენტი და სახელმძღვანელოში მოცემული მაგალითების მიხედვით შეავსეთ ქვემოთ მოცემული ცხრილი:

წარმოიდგინეთ, რომ კონტინენტის ერთ-ერთი კუთხისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი ზონა ადამიანის ჩარევის გამო მნიშვნელოვნად შეიცვალა. წარმოადგინეთ პრეზენტაცია იმის შესახებ, თუ:

• კონკრეტულად რა ტიპის ჩარევა მოხდა;
• როგორ აისახება ამგვარი ცვლილება როგორც კონკრეტულად ამ კუთხეში  მცხოვრები ადამიანების, ისე მთლიანად რეგიონის მოსახლეობის ცხოვრებაზე;
•  ამგვარი შემთხვევების პრევენციისთვის რა კონკრეტული გზები არსებობს.

არჩევითი (შეგიძლიათ მოცემული დავალებებიდან შეასრულო ერთი ან მეტი):

• მოცემული რუკის მიხედვით დაადგინეთ, რომელი ბუნებრივი ლანდშაფტებია გავრცელებული თქვენი ქვეყნის ტერიტორიაზე. დაახასიათეთ ერთ-ერთი შემდეგი გეგმის მიხედვით:

ა) მდებარეობა და გავრცელება;

ბ) ნიადაგურ-მცენარეული საფარი;

გ) კლიმატი;

დ) სამეურნეო ათვისება.

• მოიძიეთ ინფორმაცია სხვა ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი ზონების შესახებ (ფოტო/ვიდეომასალა, რუკები) და შეადარეთ საქართველოს ბუნებრივ ზონებს. ეცადეთ, აღმოაჩინოთ ანალოგიები და მსგავსება-განსხვავება გამოხატოთ თქვენთვის სასურველი ფორმით.
• შექმენით საქართველოს რომელიმე კუთხისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი ზონის მაკეტი.

გამოყენებული ლიტერატურა: მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების მიდგომები მოდული  – „აქტიური სწავლება გეოგრაფიაში” – ტრენინგის მასალები.

თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემების ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა ალბათ ის არის, როგორ შექმნას ციფრულ ტექნოლოგიებთან დამეგობრებული და სმარტფონებით შეიარაღებული ბავშვებისთვის ისეთი სასწავლო მასალები, პედაგოგიური მეთოდიკა და საკითხავი მასალა, რომელიც მათთვის მიმზიდველი და საინტერესო იქნება.

დღეს ინფორმაცია ბევრად მეტიცაა და ბევრად სწრაფადაც ვრცელდება, ვიდრე ეს თუნდაც 10-15 წლის წინ იყო. ახალი თაობები პატარაობიდან ეჩვევიან მოცემულობას, რომ ამბებს აქვთ თავისი ხმოვანი ილუსტრაციები, რაღაც ამბავი შეგიძლია ნახევრად ნახო, გაიმეორო ან მეორე წამზევე შეწყვიტო, მოიძიო ერთ თემაზე უამრავი მასალა ან საერთოდ დაბლოკო და დაივიწყო ის.

ამ მოცემულობაში ერთ-ერთი სწორი გზა ბავშვებისა და მოზარდებისთვის საინტერესო სასწავლო მასალების ეფექტურად მიწოდებისთვის არის – დაახვედრო მათ ისინი იქ, სადაც სიამოვნებით ატარებენ დროს, სადაც მოსწონთ ყოფნა და კარგად ერთობიან. ერთ-ერთი ასეთი ადგილი კი Instagram-ია, სოციალური ქსელი, სადაც უმეტესობა პირად ფოტოებს აზიარებს, მაგრამ დღეს ნებისმიერი ინტერესის ადამიანი უკვე ბევრ საინტერესო გვერდს შეხვდება.

როგორ ვიყენებთ instagram-ს, როგორც სასწავლო რესურსს?

ამისათვის ორი გზა შემიძლია შემოგთავაზოთ: ერთია, ბავშვებს და მოზარდებს აჩვენოთ ის გვერდები, რომლებიც სხვადასხვა თემაზე მათთვის საინტერესო კონტენტს აწარმოებს; მეორე კი, თავად შექმნან ასეთი გვერდები და სცადონ ამ გვერდებზე თანატოლებისთვის მიმზიდველი მასალების შექმნა.

რა გვერდები ვურჩიოთ ბავშვებს ყოველდღიური მოხმარებისთვის?

• Science (https://www.instagram.com/science/) – გვერდი მეცნიერებაზე, რომელიც დაეხმარება ბავშვებს შეიმეცნონ სამყარო;

• Tech (https://www.instagram.com/tech/ )- გვერდი ტექნოლოგიებზე, რომელიც ამ სფეროში მიმდინარე ამბებს მარტივი ბარათების საშუალებით გაგაცნობთ;

• History (https://www.instagram.com/history/) – ძველი ამბების ცოდნა გვეხმარება ახალ ამბებში გასარკვევად – ეს არის სლოგანი გვერდის, რომელიც სხვადასხვა მნიშვნელოვან ისტორიულ მოვლენებს, პერსონებს, ფაქტებს გაგაცნობთ;

• Biography (https://www.instagram.com/biography/ ) – ამ გვერდის საშუალებით გაიცნობთ ადამიანებს, რომლებმაც მნიშვნელოვანი კვალი დატოვეს სხვადასხვა კულტურაში, რომლებიც ცდილობდნენ, შეეცვალათ სამყარო, რომელთა ცხოვრების გზაც შთაგონებად შეიძლება იქცეს;

• Nasa (https://www.instagram.com/nasa/ ) – აერონავტიკის და კოსმოსური სივრცის კვლევის ეროვნული სამმართველოს გვერდი კოსმოსის კვლევაზე, სამყაროზე, სამეცნიერო ექსპერიმენტებზე, ადამიანის წარმატებულ და წარუმატებელ მცდელობებზე, შეიცნოს უკეთ გალაქტიკა, გულგრილს რთულად თუ ტოვებს ვინმეს;

• Usinterior (https://www.instagram.com/usinterior/ ) – ამერიკის დაცული ტერიტორიების სააგენტოს გვერდი, სადაც მივხვდებით, რომ სამყარო მის ყველა წერტილში ლამაზი და მშვენიერია და მისი მთავარი ხიბლი სწორედ მის მრავალფეროვნებაშია;

• EarthPix (https://www.instagram.com/earthpix/) – დედამიწის სხვადასხვა ადგილებში გადაღებულმა ფოტოებმა და მათმა თანმდევმა ინფორმაციებმა ამა თუ იმ ადგილის შესახებ შესაძლოა სრულად ვერ ჩაანაცვლოს გეოგრაფიის გაკვეთილები, მაგრამ ამ საგნის მიმართ ინტერესის გაღვივებაში ნამდვილად დაგეხმარებათ;

• Astrophisics (https://www.instagram.com/astrophysics_/ ) – ვარსკვლავები და ციური სხეულები მთელი თავისი სიკაშკაშით, სილამაზით, ურთიერთკავშირებით და განსხვავებულობით არა მხოლოდ ბავშვებისთვის, ნებისმიერი ადამიანისთვის აღმაფრთოვანებელია, თუმცა ადრეული ასაკიდან ამ თემატიკით დაინტერესებამ შესაძლოა პატარები ასტროფოტოგრაფიით დააინტერესოს;

• Who (ჯანმრთელობის საერთაშორისო ორგანიზაცია) – https://www.instagram.com/who/ – ჯანმრთელობის საკითხები მარტივად და გასაგებად. რას იწვევს თამბაქო, ავტომობილის გამონაბოლქვი, ალკოჰოლი, მეორადი მოხმარების ცხიმები, რამდენი გვეძინოს და რა ვჭამოთ, რა დაავადებებს ებრძვიან მსოფლიოს სხვასხვა წერტილში, რა უნდა გავაკეთოთ სუიციდის პრევენციისთვის და როგორ ავირიდოთ თავიდან სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები – ამ ყველაფერზე პასუხების მიღება მოზარდებს უფროსებთან კომუნიკაციის და ყველანაირი თანმხლები უხერხულობის გარეშე შეეძლებათ;

• National Geographic (https://www.instagram.com/natgeo/ ) – ყველა თაობის საყვარელი საკითხავი. ჟურნალისთვის ინტერნეტში თვალის დევნება კიდევ უფრო მოხერხებულია, ვიდრე ბეჭდურად.

აქვე რამდენიმე ქართული გვერდი:

• ეროვნული მუზეუმი (https://www.instagram.com/georgiannationalmuseum/ );
• დაცული ტერიტორიების სააგენტო (https://www.instagram.com/protectedareas/) ;
• Error images – ქართული ფოტოსააგენტო საინტერესო ისტორიებით (https://www.instagram.com/errorimages/).

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ბავშვებთან ერთად?

• გვერდი, რომელიც ექსპერტიმენტების შესახებ ვიზუალურ ამბებს გვიყვება;
• გვერდი, რომელიც სკოლაში არსებული ხარვეზების შესახებ გვიყვება (ცოტა გამბედაობა და სითამამე სჭირდება, მაგრამ ცდად ღირს);
• გვერდი, რომელშიც ბავშვები აღწერენ თავიანთ ყოველდღიურობას, ეცდებიან მნიშვნელოვანი ამბები ჩვეულ ყოველდღიურობაში დაინახონ;
• გვერდი, სადაც ბავშვები შეეცდებიან მათთვის მნიშვნელოვანი ახალი აღმოჩენები, ამბები, ისტორიები გაუზიარონ სხვებს მათთვის გასაგებ ენაზე.

და კიდევ ბევრი რამ.

თუ ხართ მასწავლებელი, რომელიც მშვენივრად საუბრობს ინგლისურად, შეგიძლიათ თქვენი ცხოვრება 360 გრადუსით შეატრიალოთ და პედაგოგიური მოღვაწეობა აზიაში გააგრძელოთ. დიახ, აზიაში, სადაც ზაფხულის არდადეგებს ტაილანდის რომელიმე კუნძულზე ან ტიბეტის მონასტერში მედიტაციებში გაატარებთ. ასე მოიქცა ეკატერინე ბერტი. მან თავისი ცხოვრება უეცრად შეცვალა და 11 წლის განმავლობაში ლაოსში მასწავლებლად იმუშავა.

ეკატერინე ბერტი: „როდესაც ლაოსში წასვლის შესაძლებლობა მომეცა, ძალიან გამიხარდა. ჩემს მომავალ მეუღლეს იქ სამუშაო შესთავაზეს. ჩვენ ენერგიული ახალგაზრდები ვიყავით. გვინდოდა სამყარო გვენახა, გვეგრძნო მისი ეგზოტიკა და ახალი თავგადასავლები.

თავდაპირველად ლაოსში ორი წლით დარჩენას ვგეგმავდით, თუმცა იქ 11 წელი ვიცხოვრეთ. ამ ხნის განმავლობაში რამდენიმე სასწავლო დაწესებულებაში ვიმუშავე: მონტესორის საერთაშორისო საბავშვო ბაღში, ენების სკოლაში და ინგლისური ენის მასწავლებლად ერთ-ერთ უნივერსიტეტში. სამსახურს იოლად ვპოულობდი. ვაგზავნიდი რეზიუმეს. როგორც წესი, მეორე დღესვე მირეკავდნენ და გასაუბრებაზე მიბარებდნენ. ინგლისურენოვანი მასწავლებლები ადგილობრივ ბაზარზე ყველას სჭირდებოდა.

ალბათ ძალიან საინტერესო პედაგოგიური გამოცდილება ლაოსის დედაქალაქში ვიენტიანის საერთაშორისო სკოლაში მივიღე. 7 წლის განმავლობაში იქ პირველ, მეორე და მესამე კლასს ვხელმძღვანელობდი. მასწავლებელთა 80% ადგილობრივები იყვნენ, დანარჩენი ჩემნაირი, მოწვეული პედაგოგები სხვადასხვა ქვეყნიდან.

სკოლაში ორენოვანი სწავლება იყო: დილის რვა საათიდან ორის ნახევრამდე – ინგლისურ ენაზე, ორის ნახევრიდან ოთხ საათამდე კი – ლაოსურ ენაზე. სკოლის დამთავრების შემდეგ მოსწავლეები ატესტატს იღებდნენ და შეეძლოთ A-levels გამოცდების ჩაბარება, რომელიც გზას უხსნიდა მათ სხვა უნივერსიტეტებში სწავლის გასაგრძელებლად.

რთული დასაწყისი

გასაუბრება წარმატებითაა გავლილი, ღია გაკვეთილიც ნაჩვენები, შტატიან მასწავლებლად მეორე კლასში ვარ დანიშნული. მერე იწყება ყველაზე საინტერესო ამბები. როდესაც მოსწავლეთა სია მომცეს, დავხედე და შეუძლოდ გავხდი. ოცი ლაოსელი, რამდენიმე კორეელი და სამი ინგლისელი ბავშვი ჩამაბარეს. ასეთი გამოწვევისთვის მზად ნამდვილად არ ვიყავი.

ენების სკოლაში გამოცდილება მიღებული მქონდა ინგლისში, ამერიკასა და ირლანდიაში, მაგრამ არასოდეს მემუშავა საჯარო სკოლაში და მით უფრო ინგლისური ენა არ მესწავლებინა ინგლისელებისთვის. ამას მეორე დარტყმაც მოჰყვა – მითხრეს, რომ სახელმძღვანელოები არ ჰქონდათ და არც მომცემდნენ. მე თავად უნდა მომეფიქრებინა, როგორ ვასწავლიდი ბავშვებს და საჭიროების შემთხვევაში ამობეჭდილი მასალის სახით რამეს მივაწოდებდი. ხელში 600-ფურცლიანი სასწავლო გეგმა მომაჩეჩეს, რომელზე დაყრდნობითაც გაკვეთილები უნდა დამეგეგმა. მირჩიეს ბიბლიოთეკაში შემევლო. მერე აღმოჩნდა, რომ ნიშნების სისტემა აქ არ არსებობდა.

ახლა ასეთი წვრილმანებით ჩემი დაშოკვა შეუძლებელია, მაგრამ იმ დროს ბევრი ვინერვიულე. ვერ ვხვდებოდი, როგორ მესწავლებინა სახელმძღვანელოების გარეშე ასეთი შერეული კლასისთვის ინგლისური ენა? აშკარად დახმარებას ვსაჭიროებდი.

სასწავლო ნაწილის ხელმძღვანელი

სკოლის  სასწავლო ნაწილი შესანიშნავი ქალბატონი იყო – მშვიდი, კეთილი, გონიერი. თუმცა ერთი თავისებურება ჰქონდა: არასოდეს პასუხობდა პირდაპირ დასმულ შეკითხვებს. არსებობს ასეთი ხუმრობა დალაი-ლამას ინტონაციის მქონე ავტონავიგატორზე: „შეუხვიეთ იქ, სადაც გინდათ. მოგზაურობის მიზანს მნიშვნელობა არ აქვს. მოგზაურობა – ეს თავადაა თქვენი მიზანი“. ჩემი სასწავლო ნაწილის გამგეც ამ აზრზე იყო.

თავიდან ამას ვერ მივხვდი. რამდენიმე თვის განმავლობაში დავინახავდი თუ არა ეზოში, მისკენ თავქუდმოგლეჯით გავრბოდი და ვთხოვდი: „უკაცრავად, შეგიძლიათ ერთი წუთი დამითმოთ?“ და რომელიმე კონკრეტულ კითხვას ვაძლევდი, მაგალითად: „როგორ უნდა შევაფასო ჩემი მოსწავლეების წერითი ნამუშევრები?“. პასუხად ეს შესანიშნავი ქალბატონი მხოლოდ დამაინტრიგებლად მიღიმოდა და ზოგად-ფილოსოფიურ პასუხს მცემდა: „ბავშვები არიან ცარიელი, კრისტალური კოლბები. დააკვირდით მათ და აავსეთ“.

რასაკვირველია, მე ამაში ვეთანხმებოდი. ვცდილობდი ბავშვების ავსებას, მაგრამ სკოლა მავალდებულებდა წელიწადში ორჯერ წერითი გამოცდის ჩატარებას და შეფასებას. როგორ უნდა შემეფასებინა? ხომ არ ვეტყოდი, რომ კოლბების ავსება მოვახერხე?..

თავისუფალი მასწავლებელი

ამ სიტუაციას მეორე, სასიამოვნო მხარეც ჰქონდა. არავინ მეუბნებოდა, როგორ და რა ხერხებით უნდა მესწავლებინა. რა თქმა უნდა, სასწავლო გეგმას უნდა მივყოლოდი და ანგარიშებიც ჩამებარებინა, მაგრამ რა უნდა მეკეთებინა კლასში, ამას მხოლოდ თავად ვწყვეტდი. მქონდა ასპროცენტიანი თავისუფლება. მენდობოდნენ. ეს დიდი პასუხისმგებლობა იყო და ეს იყო ძალიან კარგი.

შევუდექი სამუშაოს. გამოვიწერე ყველა ინგლისურენოვანი საგანმანათლებლო საიტი და დღეში ხუთ-ექვს საათს ამ საიტებზე ვატარებდი. ჩემი საკლასო ოთახი საახალწლო ნაძვის ხესავით აჭრელდა ფერადი პლაკატებით და სტიკერებით. მათ ღამ-ღამობით ვამზადებდი, როდესაც დაღლილ გონებას ახალი ინფორმაციის მიღების უნარი აღარ შესწევდა.

ძალიან გამიმართლა კოლეგებთან დაკავშირებით. განსაკუთრებით დავუმეგობრდი ორ ახალგაზრდა პედაგოგს ინგლისიდან და ამერიკიდან. ყველა თავისუფალ გაკვეთილს მათ კლასებში ვატარებდი. ვაკვირდებოდი, როგორ მუშაობდნენ. გაოცებული ვიყავი იმით, თუ რამდენად შემოქმედებითად უდგებოდნენ თავიანთ საქმეს და პატივს სცემდნენ მცირეწლოვან მოსწავლეებს.

ჩემი მეგობარი მასწავლებლების მუშაობის მეთოდებმა ჩემზე დიდი გავლენა მოახდინეს. თუკი პირველ სასწავლო წელს ჩემი მოსწავლეები მერხებთან ისხდნენ, მე კი დაფასთან ვიდექი და იქედან ვღაღადებდი, მეორე სასწავლო წელს ხალიჩაზე გადავინაცვლეთ. ამ ხალიჩაზე ბავშვები სხდებოდნენ, ზოგჯერ წამოწვებოდნენ კიდეც. მერხებთან მხოლოდ წერითი სამუშაოების დროს გადავინაცვლებდით ხოლმე. გაკვეთილების მსვლელობისას ზოგჯერ მუსიკას ვრთავდი.

სამ საგანს ვასწავლიდი: ინგლისურს, მათემატიკას, ბუნებისმეტყველებას. მე თვითონ დავყავი ინგლისურის გაკვეთილები ფონეტიკად, გრამატიკად, კითხვად და წერად. ასევე, ბავშვებს უტარდებოდათ ფიზკულტურის, მუსიკისა და ხატვის გაკვეთილები სხვა პედაგოგებთან ერთად.

მშობლები და ნოსტალგია

თუკი უცხოელი ბავშვების მშობლები ყოველთვის ინტერესებოდნენ ბავშვების პროგრესით, ლაოსელი მშობლები მათ თითქმის არ მოიკითხავდნენ. ისინი მშობელთა კრებებსაც კი არ ესწრებოდნენ. ლაოსელი მამა, რომელსაც სადმე გადავეყრებოდი, ასე იქცეოდა: ჯერ თავაზიანობის გამო ინგლისურად მოიკითხავდა შვილს, მერე კი რუსულ ენაზე გადადიოდა. საქმე ისაა, რომ ლაოსელი ზრდასრულების უმეტესობას სკოლა საბჭოთა კავშირის დროს აქვს დამთავრებული. ლაოსელები ხშირად იხსენებენ იმ პერიოდს, როგორ აღნიშნავდნენ ახალ წელს, ცხოვრობდნენ რუსეთის საერთო საცხოვრებლებში, როგორ ურთულდებოდათ იქაური სიცივის ატანა და როგორი ეგზოტიკური გემო ჰქონდა მანდარინს.

ლაოსელი მშობლები აშკარად განიცდიან ნოსტალგიას. არ ვიცი, ალბათ ეს ნოსტალგიაც უფრო არა საბჭოთა დროს, არამედ მათ ახალგაზრდობას უკავშირდება. ვცდილობდი მათ მეხსიერებაში შემორჩენილი საბჭოთა სივრცის სიყვარული სხვა შეგრძნებებით გამებათილებინა, მაგრამ არ გამომდიოდა. როგორც კი ბავშვებზე ვიწყებდი ლაპარაკს, ჩუმდებოდნენ და მათი ანთებული მზერა ქრებოდა.

ის, რომ ლაოსელი მშობლები ნაკლებად იყვნენ შვილების სასკოლო ცხოვრებით დაინტერესებული, არ მედარდებოდა. პირიქით, მიხაროდა, რომ მენდობოდნენ, როგორც პედაგოგს, რომელიც მათი ჩარევის გარეშე ართმევდა თავს შვილებთან ურთიერთობას.

ამ მხრივ ვიენტიანის ინგლისურ სკოლაში, სადაც ასევე მომიწია მუშაობა, მშობლები მთელი ძალ-ღონით ერეოდნენ სასწავლო პროცესში და განუწყვეტლივ რჩევებს იძლეოდნენ, რაც ძალიან გამაღიზიანებელი იყო. აქ ცხოვრობდა ბევრი უცხოელი, რომელიც მუშაობდა გაერო-ში, მსოფლიო ბანკში და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციაში. მამაკაცი მშობლები გვიანობამდე ისხდნენ ოფისებში ან მივლინებებში დადიოდნენ, ქალები კი სამსახურს ვერ პოულობდნენ და დიასახლისობდნენ.

გრძელი სახელის მქონე მოსწავლეები 

ჩემს კლასში ყოველთვის სწავლობდნენ სხვადასხვა ქვეყნის მოქალაქე ბავშვები. წლების განმავლობაში ვასწავლიდი ლაოსელ გოგონებს და ბიჭებს, ტაილანდელებს, ვიეტნამელებს, ინდონეზიელებს, მალაზიელებს, კამბოჯელებს, შრი-ლანკელებს, ინდოელებს, ჩინელებს, იაპონელებს, ავსტარლიელებს, კანადელებსა და ამერიკელებს.

ლაოსური ტრადიციის მიხედვით, კლასში შესვლამდე ყველა ბავშვი ფეხსაცმელს იხდიდა. მასწავლებელს კი უფლება ჰქონდა, არ გაეხადა. გამარჯობას და ნახვამდის, ბოდიშსა და ა.შ. მოსწავლეები ტრადიციული ბუდისტური მისალმებით – „ვაით“ – გამოხატავდნენ.

ბევრ ლაოსელს სახალისო სახელები ერქვა. ნამდვილი სახელები ძალიან გრძელი აქვთ. მაგალითად, პეტანუტპონ სირიპალაპანგსი ან კსაიკანტანი დუანგპრაჩანი. ამიტომ ერთმანეთს შემოკლებულ სახელებს ეძახიან. ყველაზე შემოკლებული სახელი ნოეა, ნაი, ტუი, მონალიზა, ბიგბოსი და სხვ. პირველ კლასში რამდენიმე ბეკჰემი მყავდა, ზოგიერთ ბავშვს კი აიფონი ერქვა.

ტონგი – ბიჭი ენციკლოპედია

სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში ამბობენ: „ვიეტნამელები ბრინჯს თესავენ, ლაოსელები კი უყურებენ, როგორ იზრდება“. არის ამაში სიმართლის მარცვალი. შრომისმოყვარეობის ხარჯზე ყველა ჩემი ვიეტნამელი მოსწავლე უფრო მეტ წარმატებას აღწევდა, ვიდრე მათი ლაოსელი თანაკლასელები.

სკოლაში მუშაობის პერიოდში ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება ჩემზე ერთმა ვიეტნამელმა ბიჭუნამ – ტონგმა დატოვა. მან არცერთი სიტყვა არ იცოდა ინგლისურად. პირველ ხანებში მერხთან გაყურსული იჯდა და მორცხვად იღიმოდა, მაგრამ ძალიან ყურადღებით მისმენდა. ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს ჩემს ყველა სიტყვას ხარბად ყლაპავდა.

რამდენიმე თვეში ტონგი უკვე ახერხებდა იმ თანაკლასელებთან საუბარს, ვინც ინგლისურ ენას სამი წლის ასაკიდან სწავლობდა. კიდევ რამდენიმე თვეში მან სიტყვების დიდი მარაგი დააგროვა. მალე მის სასაუბრო ენაში გაჩნდა სამეცნიერო ტერმინებიც. საიდან იცი-მეთქი, ვკითხე. ამ კითხვაზე მოკრძალებით მიპასუხა, ენციკლოპედიიდან ვიზეპირებო.

არასოდეს დამავიწყდება ტონგის პირველი წერილობითი ნამუშევარი. როგორც წესი, ორშაბათობით ვთხოვდი მოსწავლეებს დაეხატათ, როგორ გაატარეს უქმეები და რამდენი სიტყვით განმარტებაც მიეწერათ. ტონგის ნამუშევარს ერქვა – „კვირას დედამ ფეხსაცმლის წმენდა მასწავლა“.  ბავშვი, რომელმაც ნახევარი წლის წინ ინგლისური ენა საერთოდ არ იცოდა, ორ ფურცელზე მეთოდურად აღწერდა ყველა ეტაპს, რომელიც ფეხსაცმლის საწმენდად იყო საჭირო. აქვე ამატებდა, რომ ეს ფეხსაცმელი დედამ იმდენჯერ გააწმენდინა, ვიდრე არ დარწმუნდა, რომ შვილმა გაკვეთილი ისწავლა.

ამის მერე ტონგის, მისი ოჯახისა და, საზოგადოდ, ვიეტნამელების მიმართ დიდი პატივისცემა გამიჩნდა. მე ბევრ ქვეყანაში მიმუშავია პედაგოგად, მაგრამ ლაოსი ყოველთვის განსაკუთრებულ ადგილს იკავებდა ჩემს გულში. მე მოსწავლეებს ინგლისურს და მათემატიკას ვასწავლიდი, მათ კი მასწავლეს, რომ ცხოვრებაში ყველაზე მთავარია მარტივად შეხედო ყველაფერს. „ბო პენიანგი“ – „არაფერია საშიში“, ეს ის ფრაზაა, რომელსაც ლაოსელები ხშირად ამბობენ, ღიმილით და სასიამოვნო განწყობით.

(ახალი რელიგია უნამუნოს მოთხრობიდან)

მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის მწერლობის აქტუალურ თემებს შორის ღვთისმაძიებელი ადამიანის ვნებების გამოსახვა უდავოდ უპირველესთა შორის უნდა დავასახელოთ. ეს თემა ისევე ძველია, როგორც სამყარო. ძველი მწერლობის ნიმუშებშიც მრავლად გვხვდება ღვთისმაძიებელი გმირი, მაგრამ გაორებული, რწმენაშერყეული, ექსისტენციალური ფილოსოფიური კითხვებით აფორიაქებული გმირი უფრო მოდერნისტული მწერლობის კუთვნილებაა.

ქართული ლიტერატურის სასკოლო პროგრამებში მეოცე საუკუნის ქართულ მწერლობას საკმაო დრო და ადგილი ეთმობა. მეთორმეტე კლასში უკვე კომპაქტურად და თანმიმდევრულად ვასწავლით სიმბოლისტურ ლირიკას, იმპრესიონისტულ და ექსპრესიონისტულ პროზას, მოდერნისტული მწერლობის ნოვატორულ ძიებებს, თემატურ სიახლეებს.  ამ ეპოქის ტექსტებში ეს თემა მეინსტრიმულია. ლიტერატურა ყოველთვის ახლოს იყო ფილოსოფიასთან, მაგრამ მოდერნისტული ტექსტები მხატვრულთან ერთად უთუოდ ფილოსოფიურიც არის. მიგელ დე უნამუნო სწორედ ამგვარი ხელწერის ავტორთა რიცხვს მიეკუთვნება. როგორ გავიგოთ მხატვრული ტექსტის ფილოსოფიური ხასიათი? ის უსათუოდ უნდა მოიცავდეს ფილოსოფიურ დასკვნებს, რეფლექსიებს, ახალი გზა და ხედვა უნდა აღმოაჩენინოს მკითხველს. მაგალითისთვის დავასახელებ თომას მანის მოთხრობა „ტონიო კრიოგერს“ და უნამუნოს მოთრობას „წმინდა მანუელ სათნო, წამებული“… პირველში ასახულია მარტოსული, გარიყული, ზედმეტი ადამიანის ფილოსოფიური ფიქრები ყოფის არსზე და დასკვნები ადამიანთა რაობაზე, ხოლო მეორეში უფლის ძიების ადამიანური გზა. საშუალო დონის მწერლისთვისაც კი არანაირ სირთულეს არ წარმოადგენს ტონიო კრიოგერისა და დონ მანუელის მსგავსი გმირების გამოძერწვა, მათნაირი უწყინარი ცხოვრების მდინარის დახატვა მკითხველის წინაშე, მაგრამ მანის და უნამუნოს ოსტატობა ამ მოთხრობების მთავარი იდეების სიღრმესა და სიახლეშია. მოკლედ და კონკრეტულად? ტონიო კრიოგერი ეძებდა სიყვარულს, ჰუმანიზმს, ადამიანურ სითბოს, ურთიერთგაგებას და აღმოაჩინა, რომ ადამიანები ძალიან შორს არიან მისი ფაქიზი სულის მოთხოვნილებებისგან… მაგრამ ტონიომ ამის გამო მათზე უარი კი არ თქვა, მეგობარს გამოუტყდა, რომ ეს მერკანტილური, ხარბი, შურიანი, მლიქვნელი, გულგრილი არსებები მას მაინც ძალიან უყვარს. ის ვერ უარყოფს მათ, პირიქით, ეცდება ცხოვრება ადამიანთა სიყვარულს მიუძღვნას და მათ სამსახურში იყოს ყოველთვის. ამაზე დიდებულ ჰუმანისტურ იდეას სხვაგან ვერსად მივაგნებთ! რაც შეეხება უნამუნოს გმირს, დონ მანუელს, ის ეძებდა უფალს, რწმენას, გზას, იცხოვრა, როგორც წმინდანმა, იყო თავისი სოფლის, ვალვერდე დე ლუსერნა, ლიდერი, ლამის მესია, ყველას მხსნელი და თანამდგომი, მაგრამ ამ ღვთისნიერმა კაცმა აღმოაჩინა, რომ მას სულაც არ სწამდა ის, რასაც ემსახურებოდა. ვერ მიეგნო ჭეშმარიტი რწმენისთვის და ამით დიდ შინაგან ქარტეხილებს ებრძოდა, თუმცა გარეგნულად არასდროს შესტყობია ეს ბობოქარი ვნებათაღელვანი, არასდროს არავისთვის გაუცრუებია იმედები და როცა თავისი ათეისტი მეგობარი ლასარო ეკითხება, თუკი თავადვე გეპარებათ რწმენაში ეჭვი, სხვებთან როგორღა ქადაგებთო, დონ მანუელმა მას ასეთი მონოლოგით უპასუხა: „მთავარია, მათ იცხოვრონ ჯანსაღი ცხოვრებით, ხოლო ამ სიმართლით, ჩემი სიმართლით, ისინი ცხოვრებას ვერ შეძლებენ. დაე, იცხოვრონ! ესაა ეკლესიის მიზანიც, სწორედ მან უნდა წააქეზოს ხალხი, რომ იცოცხლოს. ჭეშმარიტი რელიგიაო? ყოველგვარი რელიგია ჭეშმარიტია, სანამ ის ხალხს, ვინც მას აღიარებს, სულიერად ცხოველყოფს, ანუგეშებს მათი ხვედრის გამო. კაცი ამქვეყნად იმისთვის გაჩნდა, რომ მოკვდეს. და ყველა ხალხისთვის ყველაზე ჭეშმარიტი რელიგია მისი საკუთარი რელიგიაა, ის, რაც თავად შექმნა. ჩემი რელიგია რაღაა? ჩემი რელიგია ის არის, რომ ვეძიებ ნუგეშს სხვათა ნუგეშისცემაში, თუმცა კი ნუგეში, რაიც შემიძლია მათ მივცე, ჩემი ნუგეში არ იქნება“…

დონ მანუელს მიაჩნია, რომ სასულიერო პირის მორალური ვალია საქმით ემსახუროს ხალხს, აჩვენოს თავისი საქმენი, რადგან სიტყვისა ხალხს ნაკლებად ესმის. ამ თვალსაზრისით ეს გმირი რადიკალურად უპირისპირდება ილიას განდეგილს, რომელსაც მიაჩნია, რომ ყოველგვარი ქმედება ამაოა და მხოლოდ სიტყვა, ლოცვა თუ იხსნის მის სულს, ხოლო სხვათა სულების ხსნაზე ის სულაც ვერ ფიქრობს და ამიტომაც მარცხდება… როცა დონ მანუელს ჰკითხეს, ბერად რატომ არ აღიკვეცეთო, მან მიუგო: „მე ღმერთს არც განდეგილობისთის გავუჩენივარ და არც მეუდაბნოედ. მარტოობა სულს ჩამიკლავდა, ჩემი მონასტერი ჩემი ვალვერდე დე ლუსერნაა. მე ვერც მარტოობაში სიცოცხლეს შევძლებდი და ვერც მარტოობაში სიკვდილს. მხოლოდ ჩემი სოფლისთვის უნდა ვიცხოვრო, ჩემი ხალხისთვის უნდა მოვკვდე. ვით გადავარჩენ საკუთარ სულს, თუ უწინ ხალხის სულზე არ ვიფიქრე?“

დონ მანუელი დიდად ენათესავება კონსტანტინე გამსახურდიას რომანების გმირებს: კონსტანტინე სავარსამიძეს, გიორგი პირველს, კონსტანტინე არსაკიძეს, თარაშ ემხვარს. მათ მუდმივად აწამებთ სულიერი გაორება, რწმენის დეფიციტი, დაუსრულებელი ძიებები და უპასუხო კითხვები, რის გამოც ბევრ განსაცდელს აწყდებიან ცხოვრებაში… თუმცა მათთვის ქრისტიანული ტრადიციები ყოველთვის უძვირფასესია… არ ტყუის დონ მანუელი, როცა დაიჟინებით უმტკიცებს ლასაროს, რომ რელიგია ადამიანთა სულიერი და გონებრივი სიმშვიდის გარანტიაა. რწმენის ნაკლებობამ და უღმერთობამ დასცა უნამუნოს დიდი სულიერი ნათესავის – დავით კლდიაშვილის გმირებიც, უპირველესად პლატონ სამანიშვილი, რომელსაც ნახევარძმის ძმის სახით ახალი სიცოცხლის გაჩენა თავზარს სცემდა, სასოწარკვეთილებაში აგდებდა, არ სჯეროდა, რომ მის გამოკვებას შეძლებდა და ამ უღმერთობამ ეს კეთილშობილი და ნათელი კაცი სასტიკ ცხოველად აქცია. პლატონის სინდრომი, შიში ამოუცნობისადმი და სკეპტიციზმი მორალურად ანადგურებს ადამიანს, ის ეშმაკს უახლოვდება… ეშმაკი კი დონ მანუელისთვის „უცნობია“… ის მოთხრობის მთავარ გმირს, მთხრობელს, ანხელა კარბალინოს, კითხვაზე, ეშმაკს რომ თქვენთვის რამე ეჩურჩულა, რას იზამდითო, ასე პასუხობს: „ჩემო გოგონა, ჩვენ ხომ ერთმანეთს არც კი ვიცნობთ! სულ არ ვიცნობთ!“ საგულისხმოა მოთხრობის მთავარი გმირების, და-ძმა კარბალინოების ე.წ. „მოლაპარაკე სახელები“. გოგონას ანხელა ჰქვია, იგივე „ენჯელ“ ინგლისურად, ანუ ანგელოსი, ხოლო მის ღვთისმაძიებელ ძმას ლასარო, ანუ ბიბლიური ლაზარე. ლასაროსა და დონ მანუელს შორის გაიხსნა დიდი საიდუმლო, რომ მოძღვარს სინამდვილეში არ სწამდა ორთოდოქსული რელიგიის, მაგრამ თავს იკატუნებდა მრევლის წინაშე. მოთხრობის კულმინაციური სცენაა ლასაროს ზიარება. ლასარომ მოძღვრის გულწრფელ აღსარებას საკუთარ ურწმუნოებაზე დიდი ნდობით უპასუხა და ღვთისმსახურებაზე სიარულიც კი დაიწყო. მისი ზიარების დღეც დადგა. დონ მანუელი იანვრის თოვლივით გაფითრებული აღასრულებდა წესს და უჩვეულოდ ცახცახებდა, როცა ლასაროს ზიარების ბარძიმი და პური მიუახლოვა პირთან, ხელი ისე აუკანკალდა, რომ ბარძიმი ხელიდან გაუვარდა. ლასარომ თავად აიღო ძირს დავარდნილი პური და პირთან მიიტანა… მრევლი ქვითინებდა. მწერალი ბიბლიურ ალუზიას აცოცხლებს: „და მაშინ იყივლა მამალმა, რადგან ჟამი იყო ალიონისა“… მამლის ყივილი ალიონისას ასოციაციურად აცოცხლებს სახარებისეულ სცენას მაცხოვრისა და პეტრე მოციქულის ამბიდან…

მოთხრობის ეპიგრაფად უნამუნოს გამოტანილი აქვს კორინთელთა მიმართ პავლე მოციქულის პირველი წერილის სიტყვები: „უკუეთუ ამას ხოლო ცხოვრებასა ვართ მოსავ ქრისტესა, უსაწყალობელეს ყოველთა კაცთასა ვართ“… ეპიგრაფიც და მოთხრობის გმირების ცხოვრებაც ემსახურება იმ ანთროპოცენტრისტული იდეის გამოხატვას, რომ ადამიანი თვითონ არის ღვთის სახე-ხატი და თავისი რელიგიაც თავადვე აქვს შინაგანი ფსიქოკონსტიტუციის სახით. განა ამ იდეას არ ესხმის ხორცი „ვეფხისტყაოსანში?“ ლასარო და დონ მანუელი ნიცშეს ჯვარცმულ დიონისოს განასახიერებენ… ლასაროს ლიბერალიზმი საღია და ობიექტური, მას მიაჩნია, რომ ადამიანმა თავი უნდა განიკურნოს პროგრესის კულტისგან, ხოლო მასების დასაშოშმინებლად საჭიროა, რომ „ხალხი ილუზიებით ცხოვრობდეს“… ეს ილუზია კი დონ მანუელმა ვალვერდე დე ლუსერნას ხალხისთვის თავისი წმინდა ცხოვრებით შექმნა. როცა ანხელას და ლასაროს ღრმად მორწმუნე დედა, რელიგიური პაროქსიზმით შეპყრობილი, გრძნობამორეული, ეკითხებოდა დონ მანუელს, ღმერთის ხილვა ხომ მეღირსებაო? მოძღვარმა მას მშვიდად უპასუხა:  „ის ყველგან არის და ყოველსავეს აღავსებს, მას აქედანაც იხილავ, აკი მასში ყოველ ჩვენგანს ვჭვრეტთ და ყოველ ჩვენგანში  – მას“…

სიმბოლურია დაფლული ქალაქის მითი, რომელიც ვალვერდე დე ლუსერნას მაცხოვრებლებისთვის საკრალურია. მათ ღრმად სწამთ, რომ სოფლის ტბის ფსკერზე ქალაქია დაფლული და წმინდა იოანეს ღამეს, ზუსტად თორმეტ საათზე იქაური ეკლესიიდან ზარების რეკა ისმის ხოლმე. ხალხის წარმოდგენით ეს ფეოდალური და შუასაუკუნეობრივი ქალაქი ტბის ფსკერზე მართლაც ცოცხლობს (ასოციაციურად გვაგონდება ილიას ლექსი „ბაზალეთის ტბა“ და მითი, რომელმაც პოეტს ეს ლექსი შთააგონა და ვაჟას „ბახტრიონში“ ასახული ბატალური სცენა, რომელიც  ლურჯ ცხენზე ამხედრებული წმინდა გიორგის  წინამღოლობის და მეომართა ურყევი რწმენის ამბავს ასახავს). ლასარო დას გამოუტყდა, რომ მისი წარმოდგენით, „დონ მანუელის სულის სიღრმეშიც ასეა  დაფლული და დამარხული ქალაქი და ზოგჯერ იქიდანაც ისმის ხოლმე ზარების რეკა“…

ლასარო კარბალინოს ნამდვილად დაეჯერება… დიახ, სწორედ ესაა უნამუნოს ახალი რელიგია, რომელიც ეხმიანება იაკობის ბიბლიურ სიბრძნეს, რომ „სარწმუნოება თვინიერ საქმეთასა მკუდარ არს“… მწერალი მოთხრობის ფინალში მკითხველთან დიალოგში დაბეჯითებით იტყვის: დონ მანუელსა და ლასაროს რომ ხალხისთვის თავიანთი საიდუმლო გაემხილათ, ხალხი მათ ვერაფერს გაუგებდა, ისინი მხოლოდ მათ საქმეებს აღიარებდნენ… მოთხრობის გმირებმა კი გვაჩვენეს, რომ ღვთის ძიებების გზაზე ამ მიგნების წყალობით შესაძლებელია მშვიდად გალიო წუთისოფელი, იღწვოდე და იქმოდე და ამით ადამიანობდე…

Sanskriti Educational Society 

წარმოიდგინეთ ასეთი განათლების სისტემა: ვთქვათ, თქვენ ხართ მე-5 კლასში და თქვენს სასწავლო გეგმაში შემდეგი საგნებია: ხელოვნება, ფერწერა, მუსიკა, ცეკვა, სპორტი… წარმოგიდგენიათ? დარწმუნებული ვარ, ბევრი მშობელი და პედაგოგიც აღშფოთდებოდა ასეთი სწავლებით. რატომ? რატომ და ჩვენი ცნობიერება მიჩვეულია ისეთ სტანდარტებს, რომლის დარღვევა ბევრ ინტელექტუალსაც კი ვერ წარმოუდგენია.

დავიწყოთ იქიდან, რომ რა გვგონია ჩვენ ცოდნა? რა არის ცოდნა და რა მიზანს ვუსახავთ განათლებას? უმრავლესობა თვლის, რომ ცოდნა ჯერ უნდა „დააგროვოს“ და მერე უნდა გამოიყენოს… მერე… როდესმე… „ცოდნის დაგროვების“ პროცესი ძალიან ჰგავს პირველყოფილ შემგროვებლობას, მომავალში გამოკვების მიზნით. მიღებულ და დაგროვებულ ცოდნას „ვახმობთ“, „ვამწნილებთ“ და მომავალში გამოსაყენებლად „ვაკონსერვებთ“. ეს მეტაფორები ზუსტად გამოხატავს თანამედროვე განათლების სისტემის არსს. ფრაზეოლოგიზმი „კარგად დაამწნილე, არსად დაგეკარგოს!“ – შეიძლება ამ მეტაფორების ფინალად მოვიაზროთ. ისეც ხდება, რომ შეგროვებულ და დაკონსერვებულ ცოდნას მოხმარების ვადა გასდის და საკვებადაც უვარგისი ხდება.

თუ ცოდნას ვაგროვებთ მომავალში გამოსაყენებლად, გამოდის, რომ ცოდნა – საკვებია, ოღონდ ისეთი საკვები, რომელსაც მაშინვე კი არ მივირთმევთ და ვამუშავებთ, არამედ სახვალიოდ ვინახავთ. ამ აზრს კლასიკოსებიც გვიმყარებენ და სხვა სტატიებშიც დამიმოწმებია ეს ციტატები:

„სწავლის ძირი მწარე არის, კენწეროში გატკბილდებისო…“,

ან: „ჯერ მწარე ჭამე, კვლავ ტკბილი, თუ ეძებ გემოვნებასაო“… და სხვა.

სწავლის კენწერო არავინ იცის, როდის დადგება და, სავარაუდოდ, არასდროს.

ცოდნის მიმართ ასეთი დამოკიდებულება არის მხოლოდ შედეგზე ორიენტირებულობა; ვთქვათ, 20-30 წლის შემდეგ მართლაც მიაღწიე გარკვეულ შედეგს და ამ შედეგით გაიხარე 2 დღე და რუტინაში იცხოვრე 3 ათეული წელი… არ ვიცი, ალბათ ჯერ კიდევ არსებობენ თანამედროვე განათლებაში სადო-მაზოხისტები, რომლებსაც მოსწონთ ტანჯვით მოპოვებული „გამარჯვება“, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ ახლმა ტექნოლოგიურმა საუკუნემ სულ სხვა გამოწვევების წინაშე დაგვაყენა და აუცილებელი გახადა მენტალური ევლოლუცია, რაც განათლების სისტემის ძირეული შეცვლის გარეშე წარმოუდგენელია. ადამიანი ჩაიკეტა, დანაწევრდა, დაიკარგა ჰარმონიულობა და სიხარული და ცოდნის მოტივაციად მხოლოდ გაურკევევლი წარმატება და წარმატების მოლოდინი იქცა.

გამოსავალი ერთადერთია: ცოდნა კი არ უნდა დავაგროვოთ, არამედ მიღებისთანავე გადავამუშავოთ და მოვიხმაროთ, ქმედებად ვაქციოთ:

„არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს ფილოსოფოსთა ბრძნობისა“ – ყოველ ჯერზე შემიძლია გავიმეორო რუსთაველის ეს ფრაზა.

დიახ, ეს არის ფუნდამენტური ცვლილება, მსოფლმხედველობის ცვლილება, სამყაროს სურათის შეცვლა, ხედვის განსხვავებული პარამეტრები.

ცოდნის დაგროვებიდან ცოდნის მოხმარებაზე უნდა გადავიდეთ. შეიძლება შემეკამათოთ, რომ დაგროვებული ცოდნაც მოხმარებისთვის იყო გამიზნული, მაგრამ ეს სრულიად სხვა რამ არის: საკვები მიღებისთანავე უნდა გადამუშავდეს, ისევე, როგორც ცოდნა, არავითარი შენახვა და გადანახვა და დამწნილება.

პარამეტრების შეცლა უდავოდ გამოიწვევს საკვების შეცვლასაც. ანუ სრულიად სხვა საკვებია, რომელიც დაგროვებისთვის გამოიყენება და სხვა – მაშინვე მოსახმარად. ეს არის განთლების სისტემის ეკოლოგიურ პროდუქტებზე გადასვლა, ცოდნის ეკოლოგიურობა გააუმჯობესებს ჩვენი შემეცნებისა და აღქმის  უნარებს.

დავუბრუნდები, რითაც დავიწყე. შედიხარ კლასში მუსიკის გაკვეთილზე და ამ გაკვეთოლზე რომელიმე ინსტრუმენტზე დაკვრას კი არ სწავლობ, არამედ სწავლობ მაგალითად, კლასიკური ნაწრამოებების მოსმენას, ეს სულ სხვა პროდუქტია, ეკოლოგიური პროდუქტი; ამ პროდუქტის მიღება იწვევს შემოქმედებითი და კრეატიული აზროვნების განვითარებას, შემდეგ შედიხარ იოგას გაკვეთილზე, ხოლო ამის შემდეგ ფერწერული ტილოების არსში უნდა შეაღწიოთ… არაფერს არ აგროვებთ, პირდაპირ ერწყმით მუსიკას, ფერს, ბგერას, ცეკვას… იკვებებით ემოციებით.

გგონიათ, რომ რაღაც ახალს ვიგონებ და ვოცნებობ? არააა… გეტყვით, რომ მსოფლიოში ამგვარი განათლების კერები უკვე არსებობს და წლებია, წარმატებითაც მუშაობს.

როცა თანამედროვე ალტერნატიული განათლების სისტემებს ვეძებდი, გადავეყარე ძალიან საინტერესო Sanskriti Educational Society -ის(ინდოეთი)  განათლების კერებს და პროგრამებს და გაოცებული და აღფრთოვანებული დავრჩი ამ სისტემით. საბავშვო ბაღებიდან მოყოლებული მე-12 კლასის ჩათვლით, აგრეთვე უნივერსიტეტები, პროფესიული სკოლები, საშინაო სკოლები… ეტაპობრივად სრულიად განსხვავებული სწავლებაა და ეს სისტემა, ღრმად და ფილოსოფიურად გააზრებული, ემსახურება თანამედროვე ჰარმონიული ადამიანის აღზრდას.

ამ სკოლების მიზანია, განავითაროს მოზარდი ფიზიკურად, სოციალურად, ემოციურად და ინტელექტუალურად; სწავლების მიმართ მოსწავლეებს პოზიტიურ განწყობას უყალიბებს, რაც მთელი ცხოვრება მიჰყვებათ. სკოლა უმუშავებს მოსწავლეებს იმ უნარ-ჩვევებს, რომლებიც სამყაროსთან ჰარმონიულობის მიღწევაში დაეხმარებათ.

სანსკრიტის სკოლის მასწავლებელი უმეტესწილად შთააგონებს მოსწავლეებს, ის ფასილიტატორია და ეხმარება მათ სასწავლო მიზნების შესრულებაში;

სასწავლო პროცესის ეფექტურობისათვის მასში ჩართული არიან: მშობლები, სტუდენტები, მასწავლებლები, დამხმარე პერსონალი და მოხალისეები. ყველა ეხმარება მოსწავლეებს პროექტების განხორციელებაში (უფროს კლასებში).

სანსკრიტის საგანმანათლებლო სისტემა ორიენტირებულია ემოციური და ინტელექტუალური ცოდნის მიღებაზე და გაერთიანებაზე, რომლის გარეშე ჰარმონიული ადამიანი არ არსებობს.

თანამედროვე განათლების ტრადიციული სისტემა კი მხოლოდ ინტელექტუალური ცოდნის კერაა, რომელიც მშრალ ლოგიკურ-ანალიტიკურ აზროვნებას ავითარებს მხოლოდ, მარჯვენა ნახევარსფეროს კი აუთვისებელს ტოვებს.

მხოლოდ ორივე ნახევარსფეროს შეთანხმებულ მოქმედებას მოაქვს ბედნიერება და სიხარული, რაც ასე სჭირდება ადამიანს და მთელს სამყაროსაც.

პოეზიის სწავლების დროს ხშირად მივმართავ ალტერნატიულ გზებს, მაგალითად, ვეკითხები სტუდენტებს, რომელ მელოდიას ჰგავს ესა თუ ის ლექსი და რატომ? ან რომელ ნახატს შეუსაბამებენ მას… რა განცდა ეუფლებათ, როცა კონკრეტულ ლექსს კითხულობენ და თუ შეუძლიათ თავისუფალი ესე დაწერონ ამ განცდებზე?

ეს ის კითხვებია, რომლებიც შეუძლიათ მასწავლებლებმაც გამოიყენონ პოეზიის სწავლებისას და სანსკრიტის სკოლას თუ ვერ დააარსებენ, შეუძლიათ საკუთარი გაკვეთილი აქციონ უნიკალურ გამოცდილებად, როემლში მოსწავლეები თავის თავს იპოვნიან.

დრო და ბედნიერება არ მოგიცდით…

ამიტომ ლოდინი არ ღირს. თქვენ თუ არ შეგიძლიათ შეცვალოთ სისტემა და დღესვე შეგიძლიათ შეცვალოთ თქვენი გაკვეთილი და ამით შეცვალოთ ყველა მოსწავლე, რომელიც კლასშია და მათ შეუძლიათ შეცვალონ სხვები…

უფრო დაწვრილებით კი სანსკრიტის განათლების საზოგადოებაზე წაიკითხეთ აქ: https://www.sanskritieducation.com

,,თუ საჭიროებას ხედავ, რომ ვიღაცას სჭირდები, თუნდაც იყოს ეს ორი  ბავშვი,  მაშინ იქ უნდა იყო და ჩემს შემთხვევაში ასეა. თუმცა, თავიდან ყველას უჭირდა იმის გაგება, რა მინდოდა ახალგაზრდა ბიჭს ,,სადღაც, სოფელში”, რატომ ვრჩებოდით იქ თვეობით, მეუბნებოდნენ წამოვსულიყავი, იქნებოდნენ ეს მეგობრები, ოჯახი თუ ნათესავები. მაშინ ეს ძალიან გაუგებარი იყო ყველასთვის, შემდეგ მიეჩვივნენ”, – ამბობს ზვიად ხაფავა , ბედიანის წმინდა გიორგი მთაწმინდელის ბავშვთა ცენტრის ხელმძღვანელი. ზვიადი პროფესიით პედაგოგია, იგი ბედიანის სკოლაში ისტორიას ასწავლის. იქ ოცდაერთი  წლისა, ბავშვთა სახლის აღმზრდელის სტატუსით მივიდა. დაბა ბედიანში, რომელიც  წალკის მუნიციპალიტეტს ეკუთვნის, ბავშვთა სახლის არსებობა უკვე ოც წელზე მეტს ითვლის და აქ მიუსაფარ ბავშვთა მრავალი თაობა აღიზარდა. ბავშვთა ცენტრი მცირე ზომის ოჯახური ტიპის სააღმზრდელო დაწესებულებაა და აქ თითოეულ ბავშვზე ინდივიდუალური ზრუნვა ხორციელდება. ზვიადი და მისი თანამოაზრე აღმზრდელები ნაბიჯ-ნაბიჯ  ცვლიან პატარა დაბის  და იმ პატარა ადამიანების  ცხოვრებას, რომელთა ბედიც ბედიანის ბავშვთა ცენტრს  დაუკავშირდა.

რა ხდებოდა ბედიანის ბავშვთა ცენტრამდე? როგორ მოხვდით სააღმზრდელო  სისტემაში?

პირველად, ძეგვის ბავშვთა სახლში  ჩავედი. მაშინ, ჩვიდმეტი  წლის ვიყავი და სკოლა ახალი დამთავრებული მქონდა. ძეგვის ბავშვთა თავშესაფარი იმ პერიოდში  იქმნებოდა.  მეგობარს გავყევი, უბრალოდ მაინტერესებდა, რა ხდებოდა იქ. ძეგვში  თავიდანვე  ჩართული ვიყავი ყველა საქმიანობაში  და ბევრმა რამემ ჩემ თვალწინ ჩაიარა. დაახლოებით, ოთხი წლის შემდეგ კი გადაწყდა, რომ ძეგვი უნდა დაგვეტოვებინა და ბედიანში გადმოვსულიყავით. მაშინ, ოცდაერთი  წლის ვიყავი. ბედიანში ჩამოსულებს უამრავი სირთულე დაგვხვდა და  ძალიან დიდი პასუხისმგებლობის აღება მოგვიხდა, რისთვისაც   შეიძლება ითქვას, რომ ძალიან  ახალგაზრდები ვიყავით. აქ ბავშვებთან უფრო დამოუკიდებელი ურთიერთობა გვქონდა და ეს უფრო მეტი  სტიმულის მომცემი იყო ყველასთვის.

თავდაპირველად, ჩვენი ჩამოსვლა ძეგვიდან ბედიანში, ცოტათი დაზვერვას ჰგავდა. ჯერ ერთი ოჯახი წამოვიდა ძეგვიდან, შემდეგ მას მოჰყვა მეორე და ასე გაიზარდა ოჯახების რაოდენობა. თუმცა, აქ საკმაოდ არაკეთილგანწყობილი დაგვხვდა მოსახლეობა. დაბა ბედიანის იმდროინდელ თემს  მაშინ ძირითადად არაქართულენოვანი მოსახლეობა შეადგენდა   და მათი წარმოდგენით, ჩვენ სამტროდ ვიყავით მისულები. იწერებოდა განცხადებები ჩვენი გასახლების თაობაზე. იმასაც ამბობდნენ,  თითქოს ჩვენ გვსურდა, ისინი გაგვეყარა აქედან და ამ მიზნით ჩამოვედით ბედიანში. ჩვენი აქ გადმოსვლა, ქართული თემისთვისაც და ქართული საქმისთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. გარდა ამისა, გვსურდა დავხმარებოდით  ადგილობრივებს,  მიეღოთ უკეთესი განათლება; ბედიანს ჰქონოდა უფრო ძლიერი კავშირი  გარესამყაროსთან, ჰქონოდათ წვდომა ინფორმაციაზე.  იმ პერიოდში ბედიანში მხოლოდ ერთი სატელევიზიო არხი აჩვენებდა და ისიც რუსული იყო, თითქოს საქართველოში არც ცხოვრობდი, აქ ინფორმაცია იყო მხოლოდ რუსეთზე….  საქართველოს შესახებ ინფორმაცია  არავის ჰქონდა.  თბილისთან დაკავშირება ძალიან რთული იყო, მობილური ტელეფონები ბედიანში  არ იჭერდა, სასწრაფოს ან პოლიციის გამოძახება დიდ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. ერთი სიტყვით, ბევრი პრობლემა  დაგვხვდა, იქნებოდა ეს ფინანსური პრობლემები თუ ის ხელჩართული ომები, რაც აქ თავის დასამკვიდრებლად დაგვჭირდა. ახლა ეს სირთულეები დაძლეულია და ძალიან კარგი და მჭიდრო ურთიერთობა გვაქვს მოსახლეობასთან.

როგორი საგანმანათლებლო გარემო  დაგხვდათ ბედიანში?  იყო თუ არა პირობები სრულფასოვანი განათლების მისაღებად?

იმდროინდელი სკოლა იყო  რუსულენოვანი არასრული, რვა კლასი. ეს არ იყო სრულფასოვანი  საგანმანათლებლო გარემო არც გადმოსული ბავშვებისთვის და არც, ადგილობრივებისთვის.  ჩვენი ჩამოსვლის შემდეგ, ჩვენი – აქ გადმოსული აღმზრდელების  ძალისხმევით, ჩვენი მეგობრების ჩართულობით თბილისიდან და  ძალიან დიდი აქტიურობით გაიხსნა ქართული სკოლა. ეს მოხდა აქ გადმოსვლიდან  თითქმის ერთ წელში.  2000   წლის პირველი თებერვლიდან   ბედიანში  ამოქმედდა  ქართული საშუალო სკოლა, რუსული სექტორით. ადგილობრივები  ავტომატურად აღმოჩნდნენ რუსულ სექტორზე და ცოტა ხანში ყველამ აღმოაჩინა, რომ ქართულ სექტორზე გაცილებით მაღალი დონის სწავლება იყო  და შემდეგ ყველა, თავისი ნებით, თვითონ გადმოვიდა და ყველამ ქართული სკოლა დაამთავრა. მალე რუსული სექტორის აუცილებლობის საკითხიც აღარ დამდგარა, რადგან მსურველები აღარ იყვნენ.

თქვენმა გადმოსვლამ პატარა დაბის ცხოვრება შეცვალა. რა იყო თქვენი მიზანი ბედიანში გადმოსვლის წინ?

ჩვენი აქ გადმოსვლა საგანმანათლებლო მიზნებსაც უკავშირდებოდა. გვსურდა  მარტო ლოკალურ, პატარა დაბაზე  არ ყოფილიყო გათვლა და ცოტათი შეგვეცვალა მიმდებარე სოფლების საგანმანათლებლო ცხოვრება. იმის შემდეგ, რაც სკოლა უკვე ქართული გახდა, ბედიანის სკოლაში სწავლა სხვა სოფლის ბავშვებმაც  მოინდომეს. ისინი სხვა რაიონს ეკუთვნოდნენ, თუმცა როდესაც დაინახეს, რომ მათმა თანატოლებმა უფრო კარგი განათლება მიიღეს და უმაღლეს სასწავლებლებში ჩააბარეს, მათაც მოუნდათ ჩვენს სკოლაში ესწავლათ. ძეგვიდან ხუთი თუ  ექვსი მასწავლებელი ვიყავით გადმოსული. ჩვენი მეგობრებიც ჩამოდიოდნენ თბილისიდან და ლექციებს კითხულობდნენ სკოლაში და მასზე დასწრება ყველასთვის ხელმისაწვდომი იყო. იმ პერიოდში მასწავლებლებს ძალიან დატვირთული გრაფიკები გვქონდა. კვირაში ოცდაშვიდ  საათს ვატარებდით. დღეში ექვსი და შვიდი გაკვეთილი გვქონდა,  ხან რვა გაკვეთილიც ჩაგვიტარებია. ეს პერიოდი ძალიან საინტერესოდ მახსენდება ჩვენი აქაური ცხოვრებიდან. ეს იყო ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანი პრაქტიკა ჩემთვის, რადგან რამდენიმე საგნის შეთავსებაც მიწევდა. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო და  დღემდე არის, რომ მქონდეს ბავშვებთან უწყვეტი კავშირი და სწორედ, ამიტომ არ მოვდივარ სკოლიდან. ის  ცვლილებები,  რაც ჩვენი ბედიანში გადმოსვლის შემდეგ მოხდა, მხოლოდ სკოლას არ ეხება. მაშინ ადგილობრივ  ბავშვებსაც საკმაოდ მტრული დამოკიდებულება ჰქონდათ ჩვენ მიმართ.  მარტო მე არა, ჩემთან ერთად ყველა მასწავლებელს ძალიან დიდი ძალისხმევა დასჭირდა, რომ მათი ეს არასწორი წარმოდგენები შეეცვალა. ძალიან მინდოდა მათ სცოდნოდათ, რომ აქ ჩამოსული ქართველები საფრთხეს არ წარმოვადგენდით მათთვის, რომ ქართველი არ ნიშნავს მათ მტერს და შეიძლებოდა ჩვენ ვყოფილიყავით ძალიან კარგი მეგობრები და ახლობლები. მიხარია, რომ დღეს ეს პრობლემები აღარ არსებობს.

თითქმის ოც წელზე მეტია, რაც ბედიანის სააღმზრდელო დაწესებულება არსებობს. ალბათ ბევრი სხვა სიძნელეც შეგხვდათ ამ პერიოდის განმავლობაში? როგორ ყალიბდებოდა ბედიანის ბავშვთა ცენტრი, ამ სირთულეების კვალდაკვალ?….

ჩვენი აქ გადმოსვლის პერიოდში დაფინანსება გვქონდა საკმაოდ კარგი, გერმანული ორგანიზაცია გვაფინანსებდა და ყველაფერს წვდებოდა მათი დაფინანსება: საკვები, ტრანსპორტი, საწვავი, მშენებელობებსაც ვახერხებდით. ორგანიზაცია პერიოდულად ატარებდა  თანხის ხარჯვისა  და ბავშვების მდგომარეობის მონიტორინგს. ერთ მშვენიერ დღესაც მათ გამოგვიცხადეს, რომ ბედიანში  კატასტროფული მდგომარეობა აღარ იყო (ორგანიზაცია კატასტროფული ადგილების კუთხით მუშაობდა)  და ბავშვები, რომლებიც მანამდე ქუჩაში ცხოვრობდნენ, არ იცოდნენ წერა-კითხვა, მიუხედავად იმისა, რომ სასკოლო ასაკზე დიდები იყვნენ, ცხრა-ათი წლისები იყვნენ და ძალიან ბევრი პრობლემა ჰქონდათ, აღმოაჩინეს, რომ ჩვენთან  ძალიან მოწესრიგებულები იყვნენ – დაბანილები, დავარცხნილები, სწავლობდნენ, შეიძლება სანიმუშოდ და ძალიან კარგად  არა, მაგრამ სკოლაში დადიოდნენ, შეეძლოთ დავალების შესრულება და გაკვეთილებზე ისხდნენ. ჩვენმა დონორმა ორგანიზაციამ განაცხადა, რომ ბედიანში აღარ იყო კატასტროფული მდგომარეობა და ვეღარ დაგვაფინანსებდნენ. მაშინ,  აბსოლუტურად ნულზე დავრჩით. ელემენტარული საკვების თანხების მოძიებაც ურთულესი პრობლემა იყო. მაშინ დამირეკა მეგობარმა და მითხრა რომ უცხოელებს შეხვედრა სურდათ  ჩვენთან.  მახსოვს,  სამგზავრო „თეთრები” შევაგროვე, თბილისში რომ ჩავსულიყავი. ეს ადამიანი იყო ფრედ როკიტა, ერთ-ერთი ბიზნესკომპანიიდან,  რომელმაც გვკითხა, რა გვჭირდებოდა და რითი შეეძლო დაგვხმარებოდა. ზაფხულის დასაწყისი იყო, ბავშვების  ერთ-ერთ ნაკადს, რომლებიც ჩვენთან გაიზარდნენ,  სწავლების გაგრძელება სურდა, ზოგს – პროფესიულში, ზოგს – უმაღლესში. ჩვენ კი არანაირი საშუალება არ გვქონდა მათ დავხმარებოდით.  ამ შემოთავაზებამ ძალიან გაგვახარა და  ვთხოვეთ, რომ დაგვხმარებოდნენ  განათლების მიმართულებით. მაშინ ჩაირიცხნენ ბედიანის ბავშვთა ცენტრის  ბავშვები  პირველად თბილისის უმაღლეს სასწავლებლებში და შემდეგ,  ბევრი დაგვიდგა გვერდით. სტუდენტებისთვის ბინები ვიქირავეთ, გოგონებისთვის – ცალკე, ბიჭებისთვის – ცალკე.  სწავლის თანხას  გვიხდიდნენ და ნელ-ნელა ყველაფერი  საინტერესოდ აეწყო. ბავშვებმა  დაამთავრეს კოლეჯები, უმაღლესები. მე მგონია, რომ ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი  ბედიანში ცხოვრების ისტორიაში. ოც წელზე მეტია, რაც ამ  საქმეს ვაკეთებთ  და ეს წარმატება მომავალი თაობისთვისაც გახდა ხელშესახები. იმ ახალგაზრდების წარმატება, რომლებმაც უმაღლეს სასწავლებლებში ჩააბარეს, სხვებისთვისაც გადამდები მუხტი აღმოჩნდა, საკუთარი თავის რწმენა განუმტკიცდათ   და ყველამ შეძლო რეალიზება. ეს ყველაზე დიდი წარმატება იყო, რაც ჩვენ, ყველამ ერთად მივაღწიეთ, ბედიანელმა აღმზრდელებმა და იმ ადამიანებმა, ვინც ყოველთვის ჩვენ გვერდით იდგა და დღემდე განათლების მიმართულებით გვეხმარებიან.

როგორია საგანმანათლებლო აქტივობები ბავშვთა ცენტრის ცხოვრებაში? როგორ იყენებთ პატარა დაბის მრავალფეროვან ლანდშაფტს მათი ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური განვითარებისთვის?

მაქსიმალურად ვცდილობთ ყველა ერთად, რომ ბავშვთა ცენტრის აღსაზრდელთა  ყოველდღიური ცხოვრება იყოს მრავალფეროვანი. ჩემთვის ძალიან გასაგებია, რომ როდესაც სააღმზრდელო დაწესებულებაში იზრდება ბავშვი, პირდაპირ  ნიშნავს, რომ მას ყოველდღიურობაში ძალიან დიდი რამ აკლია – ოჯახის სიყვარული და სითბო…  ამის ამოვსება, სავარაუდოდ,  არც არაფრით არ ხდება, მაგრამ მაინც ვცდილობთ მათი ეს დანაკლისი სხვა აქტივობებით შევავსოთ. ჩვენ ახლოს ვართ  ბუნებასთან და ადამიანებთან. ეს სიახლოვე კი  მრავალფეროვანი ცოდნის მიღების საშუალებაა ყველასთვის.  ამ წლების განმავლობაში, რომლებიც ამ ბავშვებთან ერთად გავატარე, ლაშქრობებსა და ექსკურსიებზე ძალიან ბევრი  აღმოჩენა გამიკეთებია ჩემს თავში. ჩვენი ცენტრის ბავშვები ხშირად დადიან ექსკურსიებზე, ლაშქრობებში, ადგილობრივ თუ საერთაშორისო ბანაკებში. ყველა ეს აქტივობა, მათ ეხმარებათ, მიიღონ ახალი გამოცდილება, შეიძინონ ახალი მეგობრები, გაიმყარონ საკუთარი თავის რწმენა. ასეთი  გამოცდილება ბევრი ფაქტისა და მოვლენის სწორ აღქმასა და გააზრებაში ეხმარებათ მათ, საკუთარი შესაძლებლობების სწორ შეცნობაში… წიგნიერ ცოდნასთან ერთად, გარემოდან მიღებული ცოდნაც უმნიშვნელოვანესია ბავშვის განვითარებისთვის.  ასეთ ვითარებაში ხდება მათი სხვა დაფარული ნიჭების  გამოვლენა.

როგორია ბედიანის ბავშვთა ცენტრის ბავშვების ყოველდღიურობა? ვფიქრობ, საინტერესო უნდა იყოს მათი მომზადება მომავალი ცხოვრებისთვის…

ბედიანის ბავშვთა ცენტრში ცხოვრება არ ნიშნავს, რომ ბავშვები ციხეში მოხვდნენ  და აქედან ვეღარ გააღწევენ. პირიქით, თითოეული ბავშვის აქ ყოფნას განაპირობებს მათი სურვილი, უნდოდეს აქ ცხოვრება.

აქ ცხოვრება ასევე ნიშნავს იმასაც, რომ ისინი დღის განმავლობაში იყვნენ ჩართული სხვადასხვა საქმიანობაში. აქ ყველა რაღაცას აკეთებს. გვაქვს ეზოსა და ბოსტნის სამუშაოები, სახლის სამუშაოები,  გვყავს ფუტკარი. ასეთი პატარ-პატარა საქმიანობები ეხმარება მათ ყოველდღიური უნარ-ჩვევების გამომუშავებასა და შეძენაში, რასაც აუცილებლად გამოიყენებენ  მომავალ ცხოვრებაში, როცა აქედან წავლენ. ის, რომ მათ შეძლონ სისუფთავის დაცვა, საკუთარი თავისთვის საჭმლის მომზადება, დათესვა-მოყვანა, ცხოველებზე ზრუნვა, არა თუ ლახავს მათ უფლებებს, პირიქით ამზადებს მათ მომავალი ცხოვრებისთვის.  ეს არ არის იძულებითი პროცესი, მაგრამ გვაქვს  საერთო საქმეებიც , სადაც მათ თავიანთი წვლილი უნდა შეიტანონ და ამაში ყველა ერთად ვართ ჩართული. მაგრამ, ეს არ ხდება სწავლის ხარჯზე, ეს სხვა პროცესია, რომლის შედეგს აუცილებლად დაინახავენ მომავალში…  აქაური ლანდშაფტი კი ხელს გვიწყობს, რომ ბავშვებმა სათამაშოდ სტადიონზე, სათევზაოდ მდინარეზე იარონ; იცურაონ, ველოსიპედებით ისეირნონ, კარვებით წავიდნენ ლაშქრობებზე. ყველაფერი ეს ძალიან ეხმარებათ მათ, თავისი კუთხე ჰქონდეთ ბედიანის სივრცეში. ის რომ თავისუფლები არიან და მარწუხებით არ არიან შებორკილნი, ეს არის ყველაზე დიდი ბედნიერება ადამიანისთვის და მე ვცდილობ, რომ თითოეულ ბავშვს ჰქონდეს სწორედ ის თავისუფლება, რომელიც მას მომავალი ცხოვრებისთვის მოამზადებს.

ალბათ, თქვენთვისაც  ძალიან საინტერესოა აღმზრდელობით პროცესში მონაწილეობა და  ბევრ საინტერესო აღმოჩენას გააკეთებდით მათზე დაკვირვებით… ოცწლიანი გამოცდილების საფუძველზე, მაინც რას თვლით   აღმზრდელების ყველაზე დიდი მოვალეობად?

პროცესი ძალიან რთულია, მაგრამ თითოეული პატარა შედეგი  ძალიან დიდ ბედნიერებას და, რაც მთავარია,  ყველაზე დიდ სიხარულს მანიჭებს.  მუდმივად ვრწმუნდები, რომ – ღირდა ეს წლები, ნათენები ღამეები, ნერვიულობა, რომ ამ შედეგისთვის მიგვეღწია. ჩვენთან, ბედიანში, ბავშვთა ცენტრის დაარსების დღიდან, რაც მგონია რომ ყველაზე კარგი იყო, ხდება ინდივიდუალური ზრუნვა თითოეულ ბავშვზე. ბავშვები და მათი აღმზრდელები სხვადასხვა კოტეჯში ცხოვრობდნენ. ეს იყო მცირე ზომის ოჯახური დაწესებულება, რაც, მგონი, პირველი შემთხვევაა ჩვენი ქვეყნის სააღმზრდელო პრაქტიკაში. ხუთასბავშვიან დაწესებულებაში ინდივიდუალური ზრუნვა ვერ განხორციელდება. ძეგვისგან განსხვავებით, ბედიანში ხდებოდა თითოეული ბავშვის მდგომარეობაზე დაკვირვება და მათი ელემენტარული სურვილების გათვალისწინება სააღმზრდელო პრაქტიკაში. ჩვენ ვცდილობდით, ოჯახის მსგავსად, ნებისმიერი წევრის სურვილები გაგვეთვალისწინებინა. ეს ძალიან ბევრს ნიშნავს, რომ მათ აქვთ ინდივიდუალური თავისუფლება, აკეთონ ის, რაც სიამოვნებთ, უყურონ ტელევიზორს ან უსმინონ იმას, რაც სიამოვნებთ. იციან, რომ უნდა იმეცადინონ, მეორე დღისთვის გაკვეთილები მოამზადონ და  დროის დაგეგმვა თავად ისწავლონ. მთელი ცხოვრება არის ძიება, ძიება სიახლეების, ძიება აღმოჩენების და პირველ რიგში საკუთარი თავის  და ჩვენ – უფროსებმა უნდა დავეხმაროთ მათ თავიანთი თავის პოვნაში. დავეხმაროთ იმ სამყაროს კარის შეღებაში, სადაც ისინი უფრო ბედნიერად მოახერხებენ ცხოვრებას და საკუთარი შესაძლებლობების განხორციელებას.  თუმცა, საბოლოოდ მაინც  თვითონვე წყვეტენ საკუთარი ცხოვრების ბედს… ერთ თარგზე მოჭრილი და მორგებული ცხოვრება ძალიან უღიმღამოა.  ჩვენი აღზრდილები შეცდომებით თუ შეცდომების გარეშე ახერხებენ, საინტერესოდ იცხოვრონ.

მადლობა.