დიდი ხანია, რაც ბილინგვიზმი – ორენოვნება – განათლების უმნიშვნელოვანეს ასპექტადაა მიჩნეული. საქართველოში უკვე ხშირია შემთხვევა, როდესაც ორი ენის მცოდნე ბავშვს  ერთენოვან სასკოლო გარემოში უხდება სწავლა, თუმცა მსოფლიო პრაქტიკა უამრავ ისეთ სურათს ხატავს, რომლებშიც მონოლინგვალები ორენოვან გარემოში სწავლობენ. ეს ყოველივე ბავშვის ენობრივ კომპეტენციაზე განსხვავებულად აისახება.

ენა სმენით, მხედველობით თუ სხვა შეგრძნებების აღქმით ნიშანთა სისტემას წარმოადგენს. ამდენად, ენის ფლობის დიაპაზონი შეიძლება იწყებოდეს წარმოთქმული ან დაწერილი სიტყვების არცოდნით და მთავრდებოდეს ზეპირმეტყველებისა თუ წერა-კითხვის გაწაფული ფლობით. სკოლა ის ადგილია, რომელსაც ნებისმიერი ინდივიდის ენობრივი დიაპაზონის განვითარებაზე პასუხისმგებლობა ეკისრება, რადგან თითოეული ენა იმთავითვე მოქალაქეობასთან, კონკრეტულ ეთნიკურ ჯგუფთან, რელიგიურ კუთვნილებასთან ასოცირდება, ხოლო  პიროვნებას  სწორედ ენის მეშვეობით ენიჭება შესაბამისი სოციალური, ეკონომიკური თუ პოლიტიკური სტატუსი ამა თუ იმ საზოგადოებასა თუ თემში.

არსებობს ბილინგვიზმის, როგორც ტერმინის სხვადასხვაგვარი განმარტება. ამ ტერმინის ქვეშ მოიაზრებენ ადამიანს, რომელიც ფლობს მეორე ენის მხოლოდ ერთ-ერთ უნარს (წერას, კითხვას, მოსმენას ან ლაპარაკს), თუნდაც მინიმალურ დონეზე. ლეონარდ ბლუმფილდის თვალსაზრისით, ბილინგვიზმად მიიჩნევა ორივე ენის სრულფასოვნად, გაწაფულად, მშობლიურ ენასავით ფლობა[1] ან ისე ცოდნა, რომ ამ ორ ენას შორის არ ხდებოდეს ლინგვისტური პროცესების აღრევა.

თუმცა დღესდღეობით ბილინგვიზმის კვლევებში აქცენტირებენ ბილინგვიზმისა და კოგნიტური ფუნქციების ურთიერთმიმართებაზე, კერძოდ, ზოგადი ინტელექტისა და ენის უნარებს, როგორიცაა ინტელექტის დონე ვერბალური და არავერბალური ტესტების მიხედვით, განსხვავებული აზროვნება, აკადემიური მოსწრება და მეტალინგვური ცნობიერება.

დღესდღეობით უამრავი უცხოური კვლევა არსებობს, რომლებიც  ბილინგვიზმის ენობრივი უნარების განვითარების თვალსაზრისით უპირატესობაზე მიუთითებს. კვლევათა ნაწილი ხაზს უსვამს ბილინგვიზმის მნიშვნელობას კრეატიული და განსხვავებულად აზროვნების, ასევე უკეთესი ანალიტიკური აზროვნების, ენისა და აღქმის უკეთესი სტრუქტურისა და უკუკავშირზე სწორად რეაგირების უნარების განვითარების თვალსაზრისით. სხვა არაერთი კვლევა ადასტურებს, რომ:

• ბილინგვიზმი ხელს უწყობს ანალიტიკური აზროვნებისა და მეტლინგვისტური ცნობიერების განვითარებას;
• ბილინგვალ ბავშვებს უკეთესად შეუძლიათ სიტყვების სემანტიკური მნიშვნელობის დადგენა და მათი გამოყენება მონოლინგვალებთან შედარებით;
• მონოლინგვალები უფრო სიტყვის აკუსტიკას აქცევენ ყურადღებას, ვიდრე – მის სემანტიკას[2];
• ბილინგვალებს აქვთ უფრო მეტი ლექსიკური მარაგი ჯამობრივად ორ ენაში, ვიდრე მონოლინგვალებს;
• მათი ლექსიკური მარაგის მრავალფეროვნება განაპირობებდეს აზროვნების თავისუფლებას, მოქნილობას, შემოქმედებითობასა და ორიგინალობას;
• ბილინგვალები უფრო ადვილად ახერხებენ მოთხრობებისა და ამბების დაკავშირებას, ისევე, როგორც სხვადასხვა კონცეპტის მიგნებას, ვიდრე მონოლინგვალები;
• ბილინგვალები, სემანტიკური განვითარების ეტაპების თვალსაზრისით, ორი-სამი წლით უსწრებენ მონოლინგვალებს
• ბილინგვალებს უფრო მოქნილი და ანალიტიკური ენობრივი უნარი აქვთ[3].

ლანკო-უორალმა (1972) შეისწავლა სიტყვის ჟღერადობისა და მისი მნიშვნელობის განცალკევების საკითხი 30 აფრიკულ/ინგლისურ ენაზე მოსაუბრე ბავშვის კვლევის შედეგად. კვლევისთვის შეირჩნენ ბილინგვალი და მონოლინგვალი ბავშვები. შერჩევა დაეფუძნა ინტელექტუალური ტესტის შედეგებს, სქესის, ასაკის, კლასისა და სოციალური სტატუსის საერთო მახასიათებლებს. პირველი ექსპერიმენტის დროს ბავშვებს მიაწოდეს სამი სიტყვა: CAP (ქუდი), CAN (შეძლება), HAT (ქუდი) და ჰკითხეს, თუ რომელი სიტყვა იყო ერთმანეთის მსგავსი. ბავშვებმა, რომლებმაც უპასუხეს, რომ CAP (ქუდი) და CAN (შეძლება) იყო მსგავსი, დაეფუძნენ სიტყვის ბგერით მსგავსებას, ხოლო ვინც უპასუხა, რომ CAP (ქუდი) და HAT (ქუდი) იყო მსგავსი, დაეფუძნენ სიტყვათა სემანტიკურ მსგავსებას (იდენტურობას).

ექსპერიმენტის მეორე ნაწილში ლანკო უორელმა ბავშვებს სთხოვა დაერქმიათ სახელები საგნებისთვის, მაგალითად, „ძროხისთვის“ დაეძახათ „ძაღლი“ და პირიქით – „ძაღლისთვის“ – „ძროხა“. ბილინგვალებმა გაცილებით მარტივად მოახერხეს, ხოლო მონოლინგვალებს გაუჭირდათ სახელების ჩანაცვლება, ანუ, ბილინგვალებისთვის სიტყვა და საგანი გამიჯნულია, რასაც ადგილი არ აქვს მონოლინგვალებში [ბეიკერი, 2006].[4]

ამ მიმართულებით საინტერესოა აგრეთვე ბენ-ზეევის (1977ა, 1977ბ) კვლევის შედეგები. ბენ-ზეევმა შეიმუშავა სიმბოლოთა ჩანაცვლების ტესტი. მოსწავლეებს დაევალათ ერთი სიტყვის მეორით ჩანაცვლება წინადადებაში. ბავშვებს უნდა გამოეყენებინათ „მაკარონი“ პირის ნაცვალსახელის „მე“-ს ნაცვლად. მაგალითად, „მე მცხელას“ ნაცვლად ბავშვებს უნდა ეთქვათ „მაკარონი მცხელა“. ბენ-ზეევმა აღმოაჩინა, რომ ბილინგვალებმა შეძლეს წინადადების უკეთესად გამართვა, როგორც სიტყვის მნიშვნელობის, აგრეთვე წინადადების კონსტრუქციის თვალსაზრისით. ბენ-ზეევი ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და ისრაელში მცხოვრები 5-დან 8 წლამდე ივრითისა და ინგლისურის მცოდნე ბილინგვალებზე დაკვირვებით, მივიდა დასკვნამდე, რომ მონოლინგვალებთან შედარებით, მათ აქვთ უპირატესობა, რადგან აქვთ ორი ენობრივი სისტემა და იციან ორი ენის ენობრივი კონსტრუქციები. შესაბამისად, ბილინგვალებს უფრო მოქნილი და ანალიტიკური ენობრივი უნარი გააჩნიათ.

ბილინგვიზმისა და კოგნიტური განვითარების ადრეული კვლევები აქცენტს აკეთებდნენ აზროვნების სტილსა (შემოქმედებითი და განსხვავებული) და ამ აზროვნების პროდუქტზე, ხოლო უკანასკნელი კვლევები უფრო მეტად ფოკუსირებულია აზროვნების პროცესზე (ინფორმაციის  პროცესირება, დამახსოვრება, ენობრივი პროცესირება და ა.შ.)[5]. აღსანიშნავია, რომ ყველა ამ კვლევის შედეგი არ არის ბილინგვალთათვის სასარგებლო (ბიალისტოკი, 2001). კერძოდ, ნიკ ელისმა (1992) და გეარმა და მისმა კოლეგებმა (1993) აღმოაჩინეს, რომ ბილინგვალები უფრო ნელა ახდენენ რიცხვების პროცესირებას. მართალია, ბილინგვალები შედარებით ნელა ახდენენ კალკულაციას მათთვის შედარებით ნაკლებად განვითარებულ ენაზე, თუმცა ისინი მონოლინგვალებს არ ჩამოუვარდებიან მათემატიკური პრობლემების გადაჭრასა და ამოცანების ამოხსნაში (ბიალისტოკი, 2001ა). მაკლეიმ (2003) აღმოაჩინა, რომ ზრდასრული დაბალანსებული ბილინგვალები უფრო წარმატებით ხსნიან მათემატიკურ ფარდობით პრობლემებს, ვიდრე მონოლინგვალები, ხოლო კესლერმა და ქუინმა (1980, 1982) დაადგინეს, რომ ბილინგვალებს უპირატესობა აქვთ მეცნიერული პრობლემების გადაჭრის თვალსაზრისით[6].

ზემოთ ხსენებული კვლევების კვალდაკვალ საუბრობენ ბილინგვური განათლების  „ძლიერსა“ თუ „სუსტ“ ფორმებზე, რომლებიც მიემართება ბავშვის მიერ სკოლაში ენის გამოყენებას, ეს ენა კი განსხვავებულია ბავშვის სახლის ენისაგან.

იმერსიული მოდელი

მიჩნეულია, რომ იმერსიის შემთხვევაში სკოლაში ერთი და იმავე ლინგვისტური და კულტურული წარმომავლობის მოსწავლეებისთვის სწავლების ენა არის მათთვის მეორე ენა და, ამასთანავე, მანამდე მათ არ ჰქონიათ ამ მეორე ენასთან შეხება[7]. სხვაგვარი განსაზღვრით, იმერსია არის განათლების იმგვარი მოდელი, რომლის თანახმად, სწავლება პირველი ორი წლის განმავლობაში მეორე ენაზე მიმდინარეობს და ნელ-ნელა ემატება მშობლიური ენის დატვირთვა. პროგრამის მიზანია, ბილინგვიზმი და ორენოვანი განათლება, აგრეთვე ენის შენარჩუნება. იმერსიისთვის დამახასიათებელია გამამდიდრებელი კონტექსტი [ბეიკერი 2010]. ცნობილია, რომ იმერსიის პროგრამის მოსწავლეები, ჩვეულებრივი ინგლისურენოვანი პროგრამის მოსწავლეებისაგან განსხვავებით, ბევრად უკეთეს შედეგებს აჩვენებენ.

უმცირესობათა ენის შენარჩუნების პროგრამა

ორენოვანი განათლების აღნიშნული მოდელის განხორციელების დროს უმცირესობისა და უმრავლესობის ენები მონაცვლეობით გამოიყენება. უმცირესობის ენის წარმომადგენელი ბავშვები სკოლაში სწავლობენ უმცირესობის ენაზე, უმრავლესობის ენა ჯერჯერობით მხოლოდ სასწავლო საგანია, პროგრამის საბოლოო მიზანი კი არის ორივე ენაში სრული ბილინგვიზმი [ტაბატაძე 2010].

დუალური ბილინგვური განათლება

უმცირესობისა და უმრავლესობის წარმომადგენელები სწავლობენ ერთ სკოლაში, ერთსა და იმავე პირობებში, ერთი და იმავე პროგრამით. სწავლების ენად გამოიყენება ორივე ენა. პროგრამის მიზანი არის ბილინგვიზმი და ბიკულტურალიზმი.

უმრავლესობის ენაზე ბილინგვური პროგრამა

უმრავლესობის ენაზე ბილინგვური განათლება წარმოადგენს უმრავლესობის ორი ან მეტი ენის გამოყენებას სწავლა/სწავლების პროცესში. ორ ენაზე სწავლების შემთხვევაში ენა და საგნის შინაარსი ისწავლება ინტეგრირებულად, რაც გულისხმობს ენის შესწავლას გარემო ფაქტორების გათვალისწინებით.

სუბმერსია

ბილინგვური განათლების ყველაზე სუსტ პროგრამად განიხილავენ სუბმერსიას. სუბმერსიის დროს მოსწავლეთა ნაწილისთვის სწავლების ენა არის მეორე ენა და ის განსხვავებულია ოჯახის ენისაგან, ხოლო მოსწავლეთა ნაწილისთვის სწავლების ენა არის მშობლიური ენა. შესაბამისად, სუბმერსიის პროგრამებში არიან ბავშვები, რომლებმაც საერთოდ არ იციან სწავლების ენა, აგრეთვე ბავშვები, რომლებმაც რაღაც დონეზე იციან სწავლების ენა, რადგან შეხება ჰქონიათ ამ ენასთან თემის შიგნით კომუნიკაციისთვის და ბავშვები,  რომელთათვისაც ეს ენა არის მშობლიური და გამართულად ფლობენ მას[8].  სხვა თვალსაზრისით, სუბმერსია ეხება იმ ბავშვებს, რომლებიც არიან ემიგრანტთა ოჯახებიდან და წარმოადგენენ ქვეყანაში ეროვნულ უმცირესობათა ჯგუფს. ისინი განათლების საწყის ეტაპზევე სწავლას იწყებენ სახელმწიფო ენაზე, რომელიც მათ ან საერთოდ არ ესმით, ან ნაწილობრივ აქვთ განვითარებული კომპეტენციები მოცემულ ენაში. სწავლების მიზანია, ბავშვმა, რაც შეიძლება, სწრაფად შეისწავლოს უმრავლესობის ენა.

ამ მიზანს არა მხოლოდ ენობრივ, არამედ სახელმწიფო პოლიტიკურ მიზანთან აკავშირებენ – ენობრივი ნიშნით ასიმილაცია უფრო მომგებიანია სახელმწიფოსთვის იქ, სადაც სხვადასხვა ენობრივი ჯგუფის წარმომადგენლები ცხოვრობენ. მას სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენელთან არ დასჭირდება განსხვავებული მიდგომა და პოლიტიკა, სასკოლო სუბმერსიის გზით ადვილად და თანადროულად მოახდენს მათ ენობრივ ასიმილაციას. ქვეყნის ყველა მცხოვრებისთვის ერთი საერთო ენა იქნება საერთო კულტურისა და ღირებულებების სიმბოლო [ბაგაური, 2010]. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის სახელმწიფოებრივი მიზანი, რომელიც სუბმერსიული პროგრამების ეკონომიკურ გათვლებს უკავშირდება და უდავოდ დაფინანსების ეკონომიის საშუალებას იძლევა [გორგაძე 2011]. მიიჩნევენ, რომ სუბმერსია ასევე ხშირადაა გამოწვეული არამდგრადი პოლიტიკური მდგომარეობით. ამ პროგრამას ხშირად მიმართავენ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეროვნული უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ხშირია პოლიტიკური გამოსვლები და სოციალური არეულობა. გარდა ამისა, სუბმერსიის განმაპირობებელ კიდევ ერთ ძლიერ ფაქტორად მიიჩნევენ მშობლების სურვილს, რომ მათმა შვილებმა, რაც შეიძლება, მალე შეისწავლონ უმრავლესობის ენა. მშობლის ინტერესი კი განპირობებულია იმ შეგნებით, რომ ოფიციალურად მხოლოდ სახელმწიფო ენაზე საუბრობენ, განათლების მიღებაც მხოლოდ უმრავლესობის ენაზეა შესაძლებელი, ეს ყველაფერი კი პირდაპირ უკავშირდება კარიერულ წინსვლას.

სუბმერსიის არსს ადარებენ წყალში ჩაყვინთვას მაშინ, როცა ბავშვმა არ იციან ცურვა და როცა გამოსავალი არის მხოლოდ ორი: ან უნდა ისწავლოს ცურვა და გაცუროს, შესაბამისად, ისწავლოს ენა და ინტეგრირდეს მოსახლეობაში ამ კუთხით, ან – ჩაიძიროს და დაიღუპოს.

საქართველოში ხორციელდება სწორედ სუბმერსიული პროგრამა. სუბმერსიის პროგრამის ფარგლებში ჩვენში საფუძვლიანი კვლევები არ ჩატარებულა. ის ფაქტიც, რომ არაქართულენოვანი მოსწავლეები ქართულენოვან სკოლებში სწავლობენ ქართულ სექტორზე, იწვევს ინტერესს მათი აკადემიური მოსწრების მიმართ. ზოგადი დაკვირვებით იკვეთება, რომ პროგრამის ფარგლებში შედეგი ყოველთვის წარმატებული არაა. სუბმერსიის პროგრამით ბავშვების ერთი ნაწილი ახერხებს, წარმატებით გაართვას თავი სწავლას და მეორე ენაშიც ისეთივე კომპეტენტური გახდეს, როგორც მშობლიურში. თუმცა, ასეთი შემთხვევები მინიმალურია არა მხოლოდ საქართველოს მაგალითზე, არამედ მსოფლიო გამოცდილების გათვალისწინებით. მკვლევართა დიდი ნაწილი [ვალდესი 2000, ფაციო 1995] ცალსახად მიუთითებს ამ პროგრამის არაეფექტურობაზე და მიიჩნევს, რომ იგი არის რადიკალური საგანმანათლებლო პროგრამა.

მკვლევრები სამართლიანად შენიშნავენ, რომ მხოლოდ ეფექტური ბილინგვური განათლების პროგრამები უზრუნველყოფენ დაბალანსებულ ბილინგვიზმს და ორ ენაში ენობრივი კომპეტენციების განვითარებას. არაეფექტური ბილინგვური განათლების პროგრამა, შესაძლებელია, შემაფერხებელიც კი აღმოჩნდეს როგორც ენის ათვისების, ასევე აკადემიური მოსწრების თვალსაზრისით. შესაბამისად, უმნიშვნელოვანესია, რომ საგანმანათლებლო დაწესებულებებმა შეიმუშაონ და განახორციელონ ბილინგვური განათლების ეფექტური პროგრამები, რათა მოხდეს ბილინგვიზმის უპირატესობების გამოყენება

ლიტერატურა:

ბეიკერი (2006)- Baker, C., 2006, Foundations of Bilingual Education and Bilingualism Clevedon: Multilingual Matter;

ბეკერმანი (2005) Bekerman, Z. (2005). Complex contexts and ideologies: Bilingual Education in conflict-ridden areas. JOURNAL OF LANGUAGE IDENTITY AND EDUCATION, 4 (1), pp. 1- 20.

ბიალისტოკი, 2004 – Bialystok, E., Craik, F. I., Klein, R., & Viswanathan, M. (2004). Bilingualism, aging, and cognitive control: evidence from the Simon task. Psychology and aging, 19(2), 290;

ბიალისტოკი, 1988 – Bialystok, E. (1988). Levels of bilingualism and levels of linguistic awareness.Developmental Psychology, 24, 560–567. ბიალისტოკი, 2001 – Bialystok, E. (2001).Bilingualism in development: Language, literacy, and cognition. New York: Cambridge University Press.

ბიალისტოკი, 2007 – Bialystok, E. (2007). Cognitive effects of bilingualism: How linguistic experience leads to cognitive change. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 10(3), 210-223.

კუმინსი და სვეინი, 1986 – კუმინსი, ჯიმდა სვეინი, მერილ, ბილინგვიზმი განათლებაში, კ.ნ. კენდინის საერთო რედაქციით, შალვა ტაბატაძის თარგმანი, ქართული ვერსიის რედაქტორი კახა გაბუნია, სამოქალაქო ინეგრაციისა და ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ცენტრი, თბილისი, 2016.

ტაბატაძე, 2014 – ტაბატაძე, შალვა, ბილინგვიზმის დადებითი ეფექტი კოგნიტური განვითარებისა და ენის ათვისებისთვის, საერთაშორისო ჟურნალი მულტილინგვური განათლებისთვის, # 3.

[1] ლეონარდ ბლუმფილდი, ენა, 1933.

[2] კუმინსი და სვეინი, იქვე, გვ. 11.

[3] მითითებულია ბეიკერის [2006] მიხედვით.

[4] იხ. ტაბატაძე, ბილინგვიზმის დადებითი ეფექტი კოგნიტური განვითარებისა და ენის ათვისებისთვის, # 3, 2014, გვ. 4.

[5]  ბიალისტოკი, 2001, პავლენკო, 1999.

[6] ტაბატაძე, იქვე, გვ.8-9.

[7] კუმინსი და სვეინი, ბილინგვიზმი განათლებაში, 1986.

[8] სვეინი წიგნში: ბილინგვიზმი განათლებაში, გვ. 7.

თუ პირველკლასელის მშობელი ხართ, რომელიც ჯერ არც სკოლიდან გარბის, არც გაკვეთილების გაცდენისკენ მიუწევს გული და არც სკოლის ფანჯრიდან გადაძვრომას ცდილობს, გეტყვით, რომ სიმშვიდის საფუძველი ჯერ კიდევ არ გაქვთ და ასეც უნდა იყოს. მსგავსი შეტყობინებებით გულს ჯერ არავინ გიხეთქავთ და არც გულამოვარდნილს გიწევთ სკოლაში მიქანება, მაგრამ მაინც იცოდეთ, რომ თავიდანვე საჭირო ხართ იქ და მშობლის ჩართულობაზე ბევრი რამ არის დამოკიდებული. მაგალითად, როგორ წარიმართება მოსწავლის ცხოვრება, როგორ ინტერესს გამოიჩენს ის სწავლის მიმართ და როგორი სოციალური კავშირები ექნება სკოლაში, რაც შეიძლება ბევრი კარგი რამის წინაპირობად იქცეს.

ხშირად მშობლისა და მასწავლებლის ურთიერთობა ამ ბანალურ თარგზეა მოაჭრილი. მშობელი სკოლაში მაშინ მიდის, როდესაც უკმაყოფილება იჩენს თავს და მშობლის რადიკალურ ჩარევას მოითხოვს. თავდაპირველად პრობლემა არც ისე დიდია, თუ ზედმეტად მძაფრ რეაქციას არ გამოხატავთ იმის გამო, რომ პირველკლასელს კითხვა უჭირს ან რიცხვები და ასოები ერთმანეთში ერევა. მეტიც – ეს საერთოდ არ არის პრობლემა. ბავშვებს არაჩვეულებრივი უნარი აქვთ, მსგავს „სირთულეებს“ მარტივად გაუმკლავდნენ.

მოდი, თავიდან დავიწყოთ!

არადა ყველაფერი საზეიმოდ, ამაღლებული განწყობით და ბედნიერი სახეებით იწყება. იმედით აღსავსე მშობლები ვარჩევთ სკოლას, სასკოლო ნივთებს, ტანისამოსს, ვფიქრობთ შვილების ნათელ მომავალზე. იწყება სკოლა და ახალ თავგადასავალში გადავეშვებით. ჩვენი შვილებიც ბედნიერები არიან – ყველაფერი ჯადოსნურია და ამაღელვებელი. ბავშვები, რომელთა თითოეული მოძრაობა, პირველი ღიმილი, პირველი სიტყვა ნათლად გვახსოვს, უკვე მოსწავლეები არიან, ახალ ცხოვრებას იწყებენ და ეს ცხოვრება მათთვისაც და ჩვენთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია. ვხედავთ, ერთბაშად როგორ გაიზარდნენ, როგორ იგრძნეს პასუხისმგებლობა და შეიყვარეს იქაური გარემო.

ჩემი ექვსი წლის შვილის სასკოლო მოლოდინი არ გამართლდა – სკოლაც და მასწავლებელიც იმაზე უკეთესები აღმოჩნდნენ, ვიდრე წარმოედგინა და პირველივე დღეს დაიმსახურეს ბავშვების კეთილგანწყობა და სიყვარული. მოღიმარმა და მონდომებულმა მასწავლებელმა პირველკლასელებისთვის სკოლა მშვიდ და ბედნიერ ადგილად აქცია.

რა სჭირდება პირველკლასელს იმისთვის, რომ უცხო სივრცეში თავი ბედნიერად იგრძნოს? მშვიდი ატმოსფერო და ღიმილი, რომელიც მას უცხოობის სტრესს მოუხსნის და სითამამეს შესძენს. თუ კარგად დავფიქრდებით, აუცილებლად გაგვახსენდება ჩვენი პირველი საკლასო ოთახი, რომელიც მაშინ უზარმაზარი – მისი რეალური მასშტაბი წლების შემდეგ აღმოვაჩინეთ და გავიაზრეთ, ხოლო მიღებულმა ინფორმაციამ უფრო თამამები და გამბედავებები გაგვხადა. ისინიც ასე არიან. თუ გაუმართლათ და პირველი მასწავლებელი მეგობრული განწყობით დაუხვდათ, ე.ი. პირველკლასელების სამყაროში მთავარი მოკავშირე გაჩნდა.

ამ მოლოდინებით და სასიამოვნო ემოციებით დატვირთულ ჯაჭვში ასევე მნიშვნელოვანია მშობლისა და მასწავლებლის კავშირი და მათი ერთობლივი მიზანი: როგორ შეიძლება, სკოლა ბავშვისთვის უფრო საინტერესო და შემოქმედებითი გახდეს, – რადგან, მასწავლებელიც ადამიანია, რომელსაც დახმარება და კეთილგანწყობის დადასტურება სჭირდება. ეს მასაც აუმაღლებს განწყობას და უფრო მეტ სტიმულს მისცემს.

ვიმეგობროთ მასწავლებელთან.

სკოლაში ბევრნაირი ურთიერთობა ყალიბდება. ჩვენი შვილები ჩვენ შემოგვყურებენ და საკუთარ წარმოდგენებს ჩვენი დამოკიდებულებების მიხედვით განსაზღვრავენ. მათ სურთ დარწმუნდნენ, რომ ჩვენც ისევე მოგვწონს მათი მასწავლებელი, როგორც მათ, ამიტომ მნიშვნელოვანია, მათ თვალწინაც დავუდასტუროთ კეთილგანწყობა მასწავლებელს და ახალი ურთიერთობა უფრო საინტერესო და კეთილმეგობრული გავხადოთ.

რაში შეიძლება დავეხმაროთ?

მასწავლებელს, რომელიც 25 ან 26 ბავშვს იბარებს, ჩვენი დახმარება ბევრ რამეში შეიძლება დასჭირდეს, ყველა მშობელი შეიძლება სხვადასხვა რამეში გამოადგეს. მაგალითად, ერთმა შეიძლება სოციალურ ქსელში შექმნას სამუშაო ჯგუფი, რომელიც მათ კავშირს უფრო მეტად განამტკიცებს და პირვეკლასელების მშობლებსაც უფრო მეტ ინფორმაციას მისცემს შვილების სასკოლო ცხოვრებაზე. მეორემ დრო უფრო ადვილად გამონახოს, თუ სკოლაში მშობლის ყოფნის საჭიროება წარმოიშვა. მესამე კარგი ორგანიზატორული უნარებით გამოირჩეოდეს და ეხერხებოდეს ისეთი ღონისძიებების დაგეგმვა, როგორიცაა ექსკურსია გასართობ ცენტრში ან რომელიმე კულტურულ ღონისძიებაზე წასვლა. თუ ასეთ წვრილმანებს მშობლები მოაგვარებენ, მასწავლებელს უფრო მეტი დრო და ენერგია დარჩება, რათა უფრო შემოქმედებითი და საინტერესო გაკვეთილები ჩაატაროს.

.

მათემატიკური ამოცანებისადმი თამაშით მიდგომა წაახალისებს მოსწავლეების საგაკვეთილო პროცესში ჩართულობასა და თანამშრომლობას.

მოდით, ვითამაშოთ. მზად ხართ? განახებთ საგანს და სცადეთ მისი მასის გამოცნობა. თქვენ სამი ცდა გაქვთ. დასაწყისისთვის, ჩართეთ ქვემოთ მოყვანილი ვიდეო და ინსტრუქციის მოსმენის შემდეგ დააპაუზეთ.

ის, რასაც ახლა გაეცანით, არის ნაწილი იმისა, რასაც ვუწოდებ აღმოჩენის გამოვლენის გაკვეთილს, რომელიც ინფორმაციას მოსწავლეებს ნელა “უმხელს”. მსგავსი გაკვეთილები მათემატიკურ თამაშებს წარმოადგენს, რაც სასწავლო პროცესს მხიარულებით გააჯერებს.
მსგავსი გაკვეთილები ფოკუსირებულია ორ რეალურ, კონკრეტულ სიდიდეს შორის ურთიერთდამოკიდებულებაზე. მოყვანილ მაგალითში, სიდიდეები იყო კუბების რაოდენობა და ჭიქისა და კუბების საერთო მასა. რადგანაც ამ გაკვეთილში ეტაპობრივად ჩნდება ინფორმაცია, რაც საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, გაიაზრონ მისი  ყოველი “ულუფა”, სანამ   თამაშს განაგრძობდნენ; რაოდენობათა შორის ფარული მათემატიკური დამოკიდებულება მოსწავლეთათვის ბუნებრივად ვლინდება.
აღმოჩენის გაკვეთილები იყენებენ კონკრეტულ ფიზიკურ ნივთიერებებს, რომლებიც იზომება ინფორმაციის გამოსავლენად. ეს არ არის ჰიპოთეტური, სიტყვებით აგებული ამოცანები. ისინი რეალური და ხელშესახებია. შეიძლება გამოვიყენოთ ნებისმიერი ნივთიერება, რომლის თვისებებიც ურთიერთდამოკიდებული, გაზომვადი ან/და დათვლადია.
თამაშის მექანიკის გამოყენება

თამაშის მექანიკა სასარგებლოა მათემატიკის სწავლებისას, რადგანაც ზრდის ემოციას, ჩართულობას და ყურადღებას ყოველ ეტაპზე. რადგანაც ის მოიცავს მუსიკას, მოსწავლეთა დაჯგუფებას და ქულების სისტემას. აღმოჩენის გაკვეთილები მოკლე, სახალისო აქტივობებია. მოსწავლეები იღიმიან და უხარიათ, როცა ამის გაკეთებას ვთავაზობ.

გარდა ჩართულობის გაზრდისა, მათემატიკის გაკვეთილ(ებ)ის თამაშად ქცევა საშუალებას  აძლევს ნებისმიერი შესაძლებლობისა და დონის მოსწავლეს, მონაწილეობა მიიღოს გაკვეთილში. უნარების უფრო დაბალი დონის მქონე მოსწავლეებს შეუძლიათ, ინტუიციასა და საღ აზრზე დაყრდნობით გამოცნობა. უფრო მაღალი დონის უნარების მქონე მოსწავლეებს კი შეუძლიათ უფრო რთული სტრატეგიების გამოყენება, მაგ. ფუნქციის დაწერა მოდელირებისათვის. ეს ასევე ნიშნავს, რომ ერთი და იგივე გაკვეთილი შეგვიძლია გამოვიყენოთ სხვადასხვა კლასში, შესაბამისი ადაპტირებით.

მათემატიკის თამაშად ქცევის მოდელი

1. შესავალი: ამ ეტაპზე მოსწავლეები ქმნიან გუნდებს და ეცნობიან მასალებს, რომლებსაც თამაშისას გამოიყენებენ. ეს შეიძლება მოხდეს ვიდეოს გამოყენებით, როგორც ზემოთ, ან რეალური მასალების კლასში დემონსტრირებით.

მოსწავლეებს აწვდიან ორ გასაზომ რაოდენობას და ინფორმაციას, თუ რომელი მათგანის გამოცნობა ევალებათ მათ.
მაგალითად:

– თოკზე კვანძების რაოდენობა და თოკის სიგრძე;

– გიტარის ნოტის სიმაღლე და მისი ჟღერადობის დრო;

– ნამცხვრის ნაჭრის კუთხე და მისი ქერქის  სიგრძე;

– მანძილი სინათლის სენსორსა და სინათლის წყაროს შორის და მის მიერ მიღებული სინათლის რაოდენობა;

– ლურსმანზე დარტყმების რაოდენობა და მისი დაფიდან გამოსული ნაწილის რაოდენობა (სიგრძე);
– ბორბლის ბრუნვების რაოდენობა და მანძილი, რამდენზეც გადაგორდა;

– ცერად დადებული ფიცრის დახრის კუთხე და მასზე დაგორებული ბურთის მიერ გავლილი მანძილი.

2. ფიზიკური კვლევა: ამ ეტაპზე მოსწავლეები თამაშობენ რამდენიმე რაუნდს და ცდილობენ, გამოიცნონ ერთ-ერთის რაოდენობა, როდესაც იციან მეორის.

ყოველ რაუნდში, სანამ პასუხს გასცემდნენ, გუნდებს სთხოვენ, განიხილონ სტრატეგიები და მიაღწიონ კონსენსუსს გუნდში. სამუშაოს თანამშრომლობითი ბუნება ზრდის მოსწავლეთა შორის ურთიერთპასუხისმგებლობას. ეს ასევე საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, მოუსმინონ და ისწავლონ ერთმანეთის მათემატიკური პერსპექტივიდან.
მოსწავლეები წერენ თავიანთ მოსაზრებას დაფაზე, რათა გაუზიარონ ჯგუფს.

3. მოსწავლეთა პრეზენტაცია: გამოცნობ(ებ)ის ბოლო რაუნდის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი ხელს უწყობს მოსწავლეების მიერ საკლასო დისკუსიის წარმართვას, სადაც განიხილება გუნდების მიერ გამოყენებული სტრატეგიები, ინსაითები და სხვ. ყოველი გუნდის მიერ დაფაზე გაკეთებული ჩანაწერები წარმოადგენს მათი ფიქრის ხილულ რეპრეზენტაციას. საუკეთესოა დისკუსია, სადაც ხდება ინტუიციური და ფორმალური მეთოდების დაკავშირება.

4. ფორმალური სწავლება: ამ ეტაპზე მასწავლებელი აძლევს მოსწავლეებს პირდაპირ ინსტრუქციებს, ამოცანის ამოსახსნელ წინასწარ განსაზღვრულ მეთოდებს, რომლებიც შეესაბამება მათ მიერ შესწავლილ კურსს. შესაბამისად, ერთსა და იმავე აქტივობას (მაგ. კუბები ქაღალდის ჭიქაში) სხვადასხვა კლასში სხვადასხვა ინსტრუქცია ახლავს.შეფასება

თამაშად ქცეული გაკვეთილის დროს სხვადასხვა რამის შეფასება შეიძლება: გამოცნობამდე მოსწავლეების მიერ თავიანთი მოსაზრებების ჩაწერისას მასწავლებელს შეუძლია იმოძრაოს გუნდებს შორის და გაესაუბროს მოსწავლეებს პროცესთან დაკავშირებით. ფორმალური სწავლების ეტაპზე, მასწავლებლის მიერ წარმართული და დამოუკიდებელი პრაქტიკა იძლევა შეფასების შესაძლებლობას. ფორმალური სწავლების ეტაპის შემდეგ ხშირად ისევ ვათამაშებ მოსწავლეებს რამდენიმე რაუნდს, რათა გამოიყენონ ახალი ცოდნა იმ კონტექსტში, რომლითაც დაიწყეს.

კარგი რესურსი მსგავსი გაკვეთილებისათვის: https://manifest.education

წყარო: https://www.edutopia.org/article/turning-math-game

სწავლების დაწყებით საფეხურზე განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დავუთმოთ მოსწავლეთა უნარ-ჩვევების  ფორმირებას, რომელიც დაეხმარება  მათ  სოციალურად აქტიურ მოქალაქეებად ჩამოყალიბებაში, რათა დამოუკიდებლად შეძლონ პრობლემურ სიტუაციაში გამოსავლის მოძებნა იმგვარად, რომ არ შეურაცხყონ სხვათა უფლებები.

პრობლემის აქტუალურობიდან გამომდინარე, ევროპის საბჭოს პროექტის ფარგლებში შეიქმნა უმნიშვნელოვანესი დოკუმენტი – დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების მოდელი. ოთხ თავში გაწერილია ოცი კომპეტენცია:

1. ღირებულებები;
2. დამოკიდებულებები;
3. უნარები;
4. ცოდნა და კრიტიკული გააზრება.
5. 

დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები გვეხმარება მასწავლებლებს, ვასწავლოთ ბავშვებს, როგორ იაზროვნონ, რა განაპირობებს მშვიდობიანი თანაარსებობის აუცილებელ პირობას, როგორ მოიქცნენ მაშინ, როდესაც მათ მოსაზრებას სხვები არ იზიარებენ, განსაკუთრებით – კონფლიქტურ სიტუაციაში.

ზოგადად, ხშირია დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეთა შორის სხვადასხვა ტიპის კონფლიქტი. მნიშვნელოვანია ჩვენი, მასწავლებლების როლი, რომ თვითონ ბავშვებმა შეძლონ პრობლემების დანახვა, იდენტიფიცირება და გადაჭრის გზის პოვნა. ეს ნამდვილად არ არის რთული, თუ მოთმინებით აღვიჭურვებით და მათი ასაკის შესაბამისად, სწორად გაწერილ სახალისო აქტივობებს შევთავაზებთ.

გთავაზობთ მეოთხე კლასის მოსწავლეებთან განხორციელებული თავისუფალი გაკვეთილის ნიმუშს, სადაც ბავშვებმა თვითონ შექმნეს მნიშვნელოვანი დოკუმენტი: ,,კონფლიქტების მოგვარების კონტრაქტი’’.

მიზნის შესაბამისად, მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ:  კლასში არსებული პრობლემების იდენტიფიცირება (პირადი, საერთო), მსჯელობა კონფლიქტის მოგვარების გზებზე, არგუმენტების ჩამოყალიბება, ერთობლივად ფორმულირებული პოსტერების წარდგენა და დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების გათვალისწინებით წესების (კონტრაქტის)  შექმნა.

დაგვჭირდება რესურსები: ფლიპჩარტის ქაღალდი პოსტერების დასამზადებლად, პატარა ზომის ფერადი ფურცლები, მარკერები, ფლომასტერები, დაფები, კალმები, ცარცი.

I აქტივობა:   დაფაზე ვწერთ სათაურს: ,,ყველაფერი კარგად არის! ეს მართლა ასეა?’’
მოსწავლეებს ვაცნობთ საზოგადოებრივი და პირადი კეთილდღეობის ცნებებს. შემდეგ ისინი ასახელებენ სასკოლო ცხოვრებაში კონფლიქტების გამომწვევი პრობლემების მაგალითებს. ძირითადად, ჩამონათვალი ასეთი სახისაა: სხვისი ნივთებით სარგებლობა; ვაჟებსა და გოგონებს შორის ურთიერთობა; ვინმესთან მეგობრობა; ერთმანეთის გაღიზიანება, დაცინვა, ან დაშინება. მოსწავლეები ახარისხებენ პიროვნულ და საერთო პრობლემებს, მცირე ზომის ფერად ფურცლებზე წერენ, ხმამაღლა კითხულობენ და ბარათებს ფერების მიხედვით დაფაზე განათავსებენ.

(შენიშვნა: შესაძლებელია, რომელიმე მოსწავლეს არ სურდეს პირად პრობლემაზე ხმამაღლა საუბარი, ამ შემთხვევაში, მისი სურვილისამებრ შერჩეულ, ნდობით აღჭურვილ მოსწავლეს ვთხოვთ, დაეხმაროს პრობლემის გადაჭრაში. თუ ჩვენ მოგვმართავს, ამ შემთხვევაში, ცხადია, მასწავლებელი დაეხმარება).

II აქტივობა: პრობლემების იდენტიფიცირებისა და მცირე დისკუსიის შემდეგ  დაფაზე ვწერთ მსგავსი პრობლემების ჩამონათვალს. მოსწავლეები ნაწილდებიან წყვილებად, ან ჯგუფებად, ირჩევენ 1-2 პრობლემას და აკეთებენ  მცირე ზომის პოსტერებს წარწერით: ,,პრობლემა’’ და ,,როგორ მოვაგვაროთ’’.
III აქტივობა: მოსწავლეები მომზადებულ პოსტერებს წარადგენენ თანაკლასელების წინაშე და არგუმენტებით ასაბუთებენ, კონკრეტულად, კონფლიქტის მოგვარების რა მეთოდები შეიმუშავეს.

IV აქტივობა: შეთანხმების შედეგად  მიღებულ, პოსტერებზე განთავსებულ ყველა მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებას გადაიტანენ ფლიპჩარტის ფურცელზე, რომელსაც პირობითად ,,კონტრაქტს’’ უწოდებენ. მასზე ასევე განთავსდება ყველა მოსწავლის ხელმოწერა.

განხორციელებული აქტივობების შედეგად მოსწავლეებმა შეძლეს  კლასში არსებული პიროვნული და საერთო პრობლემების იდენტიფიცირება, არგუმენტირებულად იმსჯელეს  კონფლიქტის მოგვარების გზებზე და დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების გათვალისწინებით შექმნეს ერთობლივად ფორმულირებული წესების დოკუმენტი  – ,,კონტრაქტი’’.

ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა, რა მოხდება, თუ ვინმე დაარღვევს კონტრაქტის რომელიმე მუხლს? ეს უმჯობესია, ვკითხოთ მოსწავლეებს. ვერ დავფარე სიხარული, როდესაც კითხვის პასუხად მომიგეს, ხშირად შევახსენებთ, ვისაც დაავიწყდება და ერთ დღესაც აღარ დაავიწყდებაო. ასე იპოვეს გამოსავალი ჩემმა საყვარელმა მოსწავლეებმა.

უმთავრესია, ვასწავლოთ ბავშვებს, რომ კონფლიქტის დროს არ არსებობს ,,მოგებული’’ და ,,წაგებული’’, არამედ გამარჯვებულია დემოკრატიული კულტურა.

გულწრფელად გეტყვით, რომ თავდაპირველად, როდესაც დავსვი კითხვა: – ყველაფერი კარგად არის? – ბავშვებმა ერთხმად, გაუცნობიერებლად იყვირეს: – დიახ! მაგრამ დამაზუტებელ კითხვაზე: – ეს მართლაც ასეა? – პასუხის დროს მათი ღიმილიანი სახეები ნელ-ნელა მოწყენილობამ შეცვალა და დაიწყეს ფიქრი.

დემოკრატიული მოქალაქეობისთვის განათლების მიზანიც სწორედ ეს არის: კომპეტენციების განვითარების ხელშეწყობა იმგვარად, რომ კონფლიქტების დროს ბავშვებმა შეძლონ დაფიქრება, პრობლემების დანახვა და მათი გადაჭრა არა აგრესიის ენაზე, არამედ საკუთარი და თანაკლასელების მოსაზრებების გათვალისწინებით.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები – თანაცხოვრება კულტურულად მრავალფეროვან დემოკრატიულ საზოგადოებაში © მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2017 წლის ოქტომბერი. https://tpdc.ge/ptk_files/_ckuploaded/909610.pdf

2. დემოკრატიული პედაგოგიკა https://mastsavlebeli.ge/?p=7030

3. ვიზრდებით დემოკრატიულ საზოგადოებაში – რ. გოლობი, პ. კრაფი, ვ. ვეიდინგერი – ევროპის საბჭოს გამომცემლობა.

გასულ წელს სენეგალის დედაქალაქ დაკარში მომიწია ბრიტანეთის საკონსულოს მიერ ორგანიზებულ ადგილობრივი ენების საერთაშორისო კონფერენციაში მონაწილეობა. უაღრესად საინტერესო ამბების ეპიცენტრში აღმოვჩნდი, რის შესახებაც სხვა დროსაც მოგითხრობთ. ჩემთვის ვფიქრობდი: რას ვეტყოდი და როგორ გავაცნობდი აფრიკელ მსმენელს ჩემს სამშობლოს და მშობლიურ ენას? და უნებურად დაიწერა ეს ტექსტი:

ქართველი მასწავლებლისთვის აფრიკის ულამაზეს ქვეყანაში, სენეგალში, ყოფნა და ენის მნიშვნელობაზე საუბარი რამდენად ამაღელვებელია, ამის გადმოსაცემად დედამიწის ყველა ენა უძლურია. ენა უნიკალური ფენომენია, მაგრამ ზოგჯერ მასაც უჭირს ადამიანური გრძნობების გადმოცემა. ალბათ ენის სიღრმე და სიმდიდრე სწორედ იმით იზომება, რამდენად შეუძლია მას თავის წიაღში ადამიანის გონებრივ და შემოქმედებით იმპულსებს გამოხატვის შესაძლებლობა მისცეს.

საქართველო ევრაზიის კონტინენტზე, კავკასიის რეგიონში, შავი ზღვის აღმოსავლეთით მდებარე პოსტსაბჭოთა სივრცის ქვეყანაა. ის 190 წლის მანძილზე იყო რუსეთის კოლონია და მხოლოდ 1991 წელს აღიდგინა სუვერენიტეტი. ემიგრაციის ჩათვლით ქართულ ენაზე 5 მილიონამდე ადამიანი საუბრობს. ის ახლაც გავითარებად ქვეყანათა რიგს მიეკუთვნება, მიუხედავად საკმაოდ მოწესრიგებული დემოკრატიული სისტემებისა.

საქართველოს უმდიდრესი ისტორია და კულტურული მემკვიდრეობა აქვს. კაცობრიობამ შექმნა ათასობით ენა, მაგრამ მხოლოდ 14 დამწერლობა, რომელთა შორისაც ქართული ანბანიც არის. ქართული ანბანის შექმნა ძველი წელთაღრიცხვის მეოთხე საუკუნის მეფე ფარნავაზ პირველს მიეწერება. ჩვენამდე მოღწეული პირველი ქართული ლიტერატურული ძეგლი, „შუშანიკის წამება“, მეხუთე საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედშია დაწერილი და მხატვრული სრულყოფილებით გაგაოცებთ. არ ვიცი, რამდენად შეგვიძლია ქართველებს თავმოწონება ჩვენი ქვეყნის განვითარებით, მაგრამ ეჭვი არ მეპარება, რომ ქართული სიმღერა, ქართული ცეკვები და ქართული ლიტერატურა გულგრილს არავის დატოვებს…

ქართული ცივილიზაციის უძველესი მსოფლიო კულტურის სათავეებთან ყოფნას მხოლოდ ორი მაგალითით წარმოგიდგენთ: მსოფლიოს წამყვანმა მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ დედამიწაზე პირველი ღვინის მწარმოებლები ქართველები იყვნენ და მსოფლიოს ყველაზე ენაზე მიღებული სიტყვა „ღვინო-ვაინ“ ქართული წარმომავლობისაა, ხოლო მედიცინას სახელი უძველესი ცივილიზაციის ქართველი მეფის ასულის, მედეას სახელის მიხედვით ეწოდა. მედეა  არგონავტების ცნობილი მითის მთავარი გმირია. ქართული სამთავროს – კოლხეთის მეფის, აიეტის ასული, რომელსაც ბერძენი არგონავტი იასონი შეუყვარდა. გრძნეულმა ქალმა სატრფოს მამის სამეფოდან გაატაცებინა მითიური ოქროს საწმისი, ცხვრის ტყავი, რომელზეც, როგორც ამბობენ, ოქროს მოპოვების წესები იყო აღბეჭდილი.

მოგეხსენებათ, რა ძნელია გეოპოლიტიკურად აქტუალურ ზონაში მოქეული ქვეყნისთვის მეტროპოლიის დაქვემდებარებაში, კოლონიურ რეჟიმში განვითარება. საქართველოს ისტორია სავსეა ძლიერი და  მრავალრიცხოვანი იმპერიების შემოსევებისა და თვითგადარჩენისთვის დაუსრულებელი ბრძოლის  მაგალითებით. სულ ვფიქრობ, რამ იხსნა ჩემი ქვეყანა ამ ერთი შეხედვით გადაულახავი განსაცდელებისგან? ქართულმა ენამ! ხომ არ ვაჭარბებ? არა მგონია! ქართულ ენასა და ანბანში, ჩვენს წერილობით და ზეპირმეტყველებით ძეგლებში იყო კოდირებული ყველა ის ეთნომენტალური საიდუმლო, რაც ქართველ ხალხს ეხმარებოდა, დიდ ინგლისელ მწერალს, ჯოზეფ კონრადს თუ დავესესხები მეტაფორას, წყვდიადის გულში ევლო, რომ გადაშენება არ ეწერა, რომ სამყარო ყოველთვის მოისმენდა ქართულ სიმღერას და 400-მდე ენაზე თარგმნილს წაიკითხავდა მეთორმეტე საუკუნის გენიალურ პოეტს, შოთა რუსთველს. მან ხომ მსოფლიო რენესანსს გაუსწრო თავის პოემა „ვეფხისტყაოსანში“ გაცხადებული ნოვატორული იდეალებით?! რომში, ვილა ბორგეზეს ბაღში, მსოფლიო მწერლობის ტიტანებს შორის დღეს რომ დგას რუსთველის ძეგლი წარწერით „grande poeta georgiano”, ეს ჩვენი ეროვნული სიამაყეა.

მეათე საუკუნის ქართველი ჰიმნოგრაფი იოანე ზოსიმე, რომელიც სინას მთაზე ქართველთა კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრში მოღვაწეობდა, წერდა, რომ „ყოვლი საიდუმლო ამას ენასა შინა დამარხულ არს“… ენა ცვლადი და განვითარებადი ორგანიზმია, მაგრამთანამედროვე ქართველს თავისუფლად ესმის მეხუთე ან მეათე საუკუნეების სალიტერატურო ქართული და საჭირო არ არის ტექსტების ადაპტირებული ვერსიების შექმნა.

ქართულ ენას მუდამ ემუქრებოდა ასიმილაციის საფრთხე, მაგრამ ის ყოველთვის იყო მიმღებ-გამტარი სისტემა და თავისი ლექსიკა გაიმდიდრა სპარსულ-არაბული, ბერძნული, თურქული, რუსული, ევროპული ენების ლექსიკური ერთეულების შემოდინებით.  ქართველი ხალხისთვის „მამული, ენა, სარწმუნეოება“ ერთარს ცნებებად იქცა, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო ყოველთვის იყო მულტიეთნიკური და მულტირელიგიური ქვეყანა და ტოლერანტობა აქ უპირველეს  ღირებულებად ითვლებოდა. მეათე საუკუნის ავტორი გიორგი მერჩულე თავის მოთხრობა „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“ ქვეყნის საზღვარს არა პოლიტიკური და გეოგრაფიული ნიშნით, არამედ ენობრივ-რელიგიური ნიშნით საზღვრავდა, როცა წერდა, რომ ქართლია ყველგან, სადაც ქრისტიანული ეკლესია დგას და წირვა-ლოცვა ქართულ ენაზე მიმდინარეობს.

ცნობილია, რომ დაპყრობილ ქვეყნებს ხშირად უწევთ ბილინგვურ რეალობაში ცხოვრება. გლობალიზაციის შეუჩერებელი პროცესი, რომელსაც უამრავი სიკეთე მოაქვს კაცობრიობისთვის, მცირე ერებისთვის ამავე დროს არის ენისა და ტრადიციების გაქრობის საფრთხე. მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში რუსეთის იმპერიამ გააუქმა და რუსეთს შეუერთა ქართული მონარქიული სახელმწიფო. ზოგ ქვეყანაში დღემდე ჰგონიათ, რომ ის რუსეთის ნაწილია და წარმოდგენაც არა აქვთ, რამდენად თვითმყოფადი და თავისუფლებისმოყვარე ქვეყანაა პატარა საქართველო. მეცხრამეტე საუკუნეში რუსიფიკაციის პოლიტიკამ უკიდურესად შეზღუდა ქართული ენა. სკოლებში ბავშვებს სასტიკად ეკრძალებოდათ ქართულად ლაპარაკი, საზოგადოებას ენატრებოდა უნივერსიტეტი მაშინ, როცა XI-XII საუკუნეებში ქართველებს უკვე ჰქონდათ გელათისა და იყალთოს აკადემიები.

მეცხრამეტე საუკუნეში ქართველი ერის დიდი ლიდერის, მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის, ილია ჭავჭავაძის და მისი თანამებრძოლების მიერ წამოწყებული ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის შედეგად მივიღეთ პირველი ქართული უნივერსიტეტი 1918 წელს და ქართულ ენაზე სწავლება სკოლებში. 1978 წელს საბჭოთა იმპერიამ კვლავ მოითხოვა საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილება და სახელმწიფო ენად რუსულის გამოცხადება, რასაც დიდი საპროტესტო მოძრაობა მოჰყვა და ჩვენმა ხალხმა შეძლო დედაენის შენარჩუნება.

დღეს საქართველოს კონსტიტუციით სახელმწიფო ენაა ქართული, ხოლო დასავლეთ საქართველოს ერთ ნაწილში, აფხაზეთში, რომელიც რუსეთის იმპერიის მიერ ინსპირირებული სეპარატისტული მოძრაობის შედეგად, 1993 წლიდან, მოწყვეტილია საქართველოს – აგრეთვე აფხაზური. აფხაზეთში ჩატარებული ეთნოწმენდის შედეგად მშობლიურ მიწას მოწყვიტეს 400 ათასი ქართველი. ქართველებს იმედი გვაქვს, რომ მსოფლიო თანამეგობრობის მიერ არაღიარებული აფხაზეთის რესპუბლიკა საქართველოს დაუბრუნდება ფართო ავტონომიით და რომ ამ მისიას უპირველესად ქართული და აფხაზური ენების ძმობა შეასრულებს.

ქართული ენა მსოფლიო ენათა ოჯახის ღირსეული წევრია. ის იბერიულ-კავკასიურ ენათა ოჯახს მიეკუთვნება. ცალკეც არსებობს ქართველურ ენათა ოჯახი, რომელშიც შედის: ქართული, მეგრული, სვანური და ლაზური ენები. ქართულის გარდა სხვები უდამწერლობო ენებია და იუნესკოს მიერ მომაკვდავ ენათა ნუსხაშია შეტანილი.

თანამედროვე ქართველისთვის ქართულთან ერთად მნიშვნელოვანია უცხოური ენების სწავლება და ჩვენთან პოპულარულია მრავალი უცხო ენა. რუსული და ერთ-ერთი ევროპული ენა უსათუოდ ისწავლება ჩვენს სკოლებში. ქართულ ენაზე ინტენსიურად ითარგმნება მსოფლიო ინტელექტუალური მემკვიდრეობა.

მეოცე საუკუნის ქართველ პოეტს, ირაკლი აბაშიძეს ეკუთვნის ლექსი „ხმა კატამონთან“, რომელიც დაიწერა მაშინ, როცა იერუსალიმის ჯვრის მონასტერში ქართველ მეცნიერთა ექსპედიციამ აღმოაჩინა ჩვენი დიდი პოეტის, შოთა რუსთველის, ფრესკა. აქ ავტორი აცხადებს, რომ ქართული ენა მისთვის არის: მზე, ცხოვრების სიტკბო, ლხინი, სევდა, ყოვლის გამომთქმელი, გმირი, ბრძენი, წარსული და მომავალი, ჰიმნი და სამარის ცრემლი, XII-XIII საუკუნეების ლეგენდარული ქართველი მეფის – თამარის ენა. თამარი ის მეფეა, რომლის სიყვარულით გახელებულმა რუსთველმაც ამ ქალღმერთს მიუძღვნა საოცარი პოემა, გასხივოსნებული ფილოსოფიური სიბრძნით, საკვირველი ლირიზმით, თვალწარმტაცი ნარატივებით.

სულ ახლახან საქართველოს პრემიერ-მინისტრის აპარატთან შეიქმნა ქართული ენის სახელმწიფო დეპარტამენტი, რომელიც იზრუნებს სახელმწიფო ენის ინტერესების დაცვაზე. ქართველი ხალხი თავისი ეთნოიდენტობის უპირველეს საგანძურს, ქართულ ენას, მუდამ დაიცავს.

1901 წელს ქართველების დიდ პოეტს – ვაჟა-ფშაველას ენის შესახებ დაუწერია:  „არა მგონია შეედრებოდეს ერთი საგანი მეორეს ისე, როგორც მდინარე და ენა. რითი ჰგავს ენა მდინარეს? იმით, რომ, რაც ერთხელ მდინარეს გემო და თვისება მიუღია, თუ ხელოვნურად არ მოსტაცე, არ წაართვი, იგი თავისთავად არასოდეს არ დაჰკარგავს; მიმდინარეობს იმჟამიდან ამჟამამდე დაუდგრომელად. მისი შეჩერება, დაგუბება, ცოტახნობით თუ შეიძლება, ხოლო სამუდამოდ კი – არასოდეს“…

ენა ეროვნული სიამაყის საგანია. მე და ჩემს მოსწავლეებს სწორედ ამის რწმენა გვასულდგმულებს, რომ ქართული ენის მდინარე არასოდეს დაშრება და ის მუდამ იდინებს ჩვენი ერის სულიერებისა და მსოფლაღქმის გამოსახატავად… თანამედროვეობის უდიდესი ქართველი მწერლის ოთარ ჭილაძის სიტყვები ნათლად გამოხატავს ჩვენს გულისნადებს: „როგორც ტყიდან მეორე ტყეში გადააქვთ ქარებს თესლი ხეების, ისე გადადის გულიდან გულზე ჩვენი ფიქრები და სურვილები“…

ინგმარ ბერგმანის ავტობიოგრაფიული წიგნის „Laterna Magica“-ს კითხვისას არაერთხელ გავიფიქრე, რა უცნაურია, თითქოს ბავშვი ჰყვება თავის ამბავს-მეთქი. დიდი შვედი რეჟისორი, რომელიც წიგნის გამოსვლისას 70-ს მიტანებული იყო, ისე მოგვითხრობს გასაოგნებელ თავგადასავალს, რომ დროდადრო მთელ ათწლეულებს აქრობს, ისევე როგორც დაგროვილ გამოცდილებას, ვინ იცის, რა ფასად შეძენილ ცოდნას, თავშესაფრად ქცეულ სიბრძნეს… ეს ძველი ამბების გახსენება კი არა, აწმყოში იმ ყველაფრის მოქცევაა, რასაც არც არასდროს შეუწყვეტია მტკივნეული ფეთქვა, მკაფიოდ შესაგრძნობი არსებობა. ხან ახლობლების ყურადღებითა თუ უყურადღებობით გაწამებულს ვხედავთ, ხან რომელიღაც იდეით გულუბრყვილოდ აღფრთოვანებულს, ხან სინამდვილე-გამონაგონის გასაყარზე ჩამუხლულს – საშველი არ არის, წამოდგომა შეუძლებელია, რას ფიქრობდა, დემონებთან შებრძოლება რომ გაბედა…

ბავშვი და მოხუცი ერთდროულად გვიწვდიან ხელებს იმ სამყაროში შესაყვანად, რომელიც ყოველთვის გვიჩენდა ცნობისწადილს. ჩვენი ფიქრების, წარმოსახვითი სურათების შვედეთი ახლა ნამდვილი, ხელშესახები ხდება: წინა საუკუნის 20-იანი წლებია, ურჩ მოზარდებს როზგავენ, ბნელ კარადაში ამწყვდევენ, სადილზე უარს ეუბნებიან, მთელი დღე ხმას არ სცემენ, თუ ბიჭუნა ჩაიფსამს, ქვედაბოლოს ჩაცმას აიძულებენ… „მთელი ჩვენი ბავშვობა დაფუძნებული იყო ისეთ ცნებებზე, როგორებიცაა: ცოდვა, აღსარება, სასჯელი, პატიება და მადლი. ყველაფერს, რა თქმა უნდა, თავისი ლოგიკა გააჩნდა, რასაც ჩვენ არ ვეწინააღმდეგებოდით, პირიქით – გვწამდა კიდეც, რომ გვესმოდა მისი არსი. სავარაუდოდ, სწორედ ამან განაპირობა ნაციზმის მიმართ ჩვენი გულმხურვალე სიმპათია. ჩვენ არაფერი ვიცოდით თავისუფლების შესახებ. ჩვენს იერარქიულ სისტემაში ყველა კარი დახშული იყო“, – წერს ინგმარ ბერგმანი და მაშინვე გვახსენდება მისი ფილმები, პირველ რიგში კი – „ფანი და ალექსანდერი“.

„ფანი და ალექსანდერი“ – თუ არ გინახავთ, წერილის კითხვა შეწყვიტეთ და სასწრაფოდ მოძებნეთ გრძელი, სატელევიზიო ვერსია. თქვენს ადგილას სწორედ ასე მოვიქცეოდი – წამსაც არ დავკარგავდი. ესეც ინგმარ ბერგმანის ბიოგრაფიიდან ამოზრდილი ამბავია – შობის დღესასწაულის ლამაზ ფერებში დაწყებული და ეპისკოპოსის ასკეტური საცხოვრისის პირქუშ გარემოში გაგრძელებული. დაობლებული, სამყაროსეული უსამართლობების პირისპირ აღმოჩენილი და-ძმის ამაღელვებელი ამბავი. ბავშვებზე, ბავშვობაზე გადაღებული ერთ-ერთი საუკეთესო ფილმი.

ავტობიოგრაფიული წიგნები თუ ფილმები კი, პირველ რიგში, იმით გვხიბლავს, რომ დიდი ხნის წინ ჩვენსავე ცხოვრებაში მომხდარს გვახსენებს: ჩვენც გვსჯიდნენ – მართალია, განსხვავებული ფორმით და არც ისე მკაცრად, მაგრამ მაინც; ხანდახან ჩვენც ციხის საკნად გვეჩვენებოდა ოთახები და გამონაგონისა და სინამდვილეში მომხდარის გარჩევაც გვიძნელებოდა. „ვერაფრით გამეგო, უნდა მერწმუნა თუ არა ღმერთისა და ანგელოზების, ან თუნდაც იესო ქრისტეს არსებობისა; არსებობდნენ თუ არა ადამი და ევა სინამდვილეში? ნამდვილი იყო თუ არა მითი წარღვნაზე? მართალი იყო თუ არა ამბავი აბრაამისა და ისააკის შესახებ – მართლა აპირებდა მამა შვილისათვის ყელის გამოჭრას? ეს კითხვები არ მასვენებდა. წარმოსახვაში ჩემს თავს ისააკთან ვაიგივებდი და ვხედავდი, როგორ სწირავდა მსხვერპლად მამაჩემი თავის ძეს – ინგმარს. ამ დროს კი ციდან ანგელოზი ეშვებოდა, თუმცა უკვე ძალიან გვიანი იყო. ამაზე ფიქრი ძალიან მსიამოვნებდა – მაშინ ხომ მაინც იტირებდნენ ჩემი ახლობლები, როცა სისხლისგან დაცლილ, ფერმკრთალ ინგმარს დაინახავდნენ!“ („Laterna Magica“).

ექვსი წლისა თურმე სკოლაში სიარულზე სასტიკ უარს აცხადებდა. გაშმაგებული წინააღმდეგობის მიუხედავად, ყოველდღე ძალით მიმათრევდნენ საკლასო ოთახში, სადაც ყველაფერი მეზიზღებოდა და გულს მირევდაო. ბოლოს მაინც თავისი გაუტანია და უფროსებსაც იმ წელს სკოლაში წასვლა აღარ დაუძალებიათ.

ბებიას კი, დიდებულ ქალაქ უფსალაში რომ ცხოვრობდა (სხვათა შორის, „ფანი და ალექსანდერი“ სწორედ ამ ქალაქშია გადაღებული), კინო უყვარდა და თურმე ბავშვებისთვის ნებადართულ სეანსებზე დაჰყავდა ხოლმე. როგორც ჩანს, არასაბავშვო სეანსებზეც მოხვედრილან – ბებიას სასიყვარულო სცენები არ მოსწონდა, რაც მე უდიდეს სიამოვნებას მანიჭებდა; ერთი წყვილი რეზინის საშინელი კალოში ჰქონდა, რომელსაც კინოსეანსების დროს იცვამდა და როცა ფილმის გმირები ხვევნა-კოცნას დაიწყებდნენ, თავისი კალოშებით ისეთ საშინელ ხმებს გამოსცემდა, რომ მთელი დარბაზი გამაყრუებელი ხმაურით ივსებოდაო.

ასეთი საკითხავია ინგმარ ბერგმანის ჩანაწერები – სახალისოც, სევდიანიც, გასაოგნებელიც, საფიქრალის გამჩენიც. რანაირად შეიძლებოდა, რომ ეს ყველაფერი ერთი კაცის ცხოვრებაში ყოფილიყო? ამგვარი განცდები, თავგადასავლები, ჯადოსნური ნივთები, ამეტყველებული სათამაშოები, აცხადებული სიზმრები, მოულოდნელად გამოჩენილი გზები, ამ გზებზე ნაპოვნი ადამიანები და ისევ ადამიანები…

„Laterna Magica“ – ჯადოქრის წიგნი.

ხელმისაწვდომი ტრანსპორტი, მატარებელი, იმ სკოლებისთვის, რომლებთანაც რკინიგზა ახლოსაა, შესაძლოა სასწავლო ან სოციალური პროექტის რესურსად იქცეს.

თუ ამ წინადადებაში თქვენც დაინახავთ რაციონალურ მარცვალს, პროექტის დეტალები თქვენი დასაზუსტებელი იქნება, მე მხოლოდ რამდენიმე იდეას შემოგთავაზებთ.

პირველი, რის გამოც მოსწავლეებთან ერთად მატარებლით მგზავრობა მოხერხებულია, ხელსაყრელი ფასია. ვთქვათ, თბილისი-ბორჯომის მარშრუტზე ხაშურამდე მგზავრობა ერთი ლარი ღირს, ხაშურის იქით ბორჯომამდე – ორი ლარი. მატარებელი დილით ადრე გადის თბილისიდან და საღამოს ბრუნდება. მოსწავლეები საგზალს თუ წაიღებენ, სხვა ხარჯებიც მინიმუმამდე შემცირდება.

ამ მოგზაურობისთვის ნებისმიერი საგნის მასწავლებელს შეუძლია საგნობრივ სტანდარტთან დაკავშირებული სასწავლო მიზნების გამოკვეთა.

მაგალითად: ქართულის მასწავლებელს შეუძლია, მატარებლით მოგზაურობა სხვადასხვა ტიპის წერილობითი დავალების (ესე, დღიური, რეპორტაჟი, ინტერვიუ…) წინაპირობად აქციოს. განსაკუთრებით დიდია საკვანძო კომპეტენციების განვითარების შესაძლებლობა (რაც ყველა საგანში შეიძლება გავითვალისწინოთ). ეფექტური შედეგისთვის სასურველია მოსამზადებელი სამუშაოს შესრულება. მოსწავლეები წინასწარ დაჯგუფდებიან ინტერესების მიხედვით და დაკვირვება-აღწერის კონკრეტულ მიზნებს ჩამოაყალიბებენ. მაგალითად, ერთი ჯგუფი იმუშავებს ვაგონში მიმდინარე პროცესების აღწერაზე (რეპორტაჟი). მეორე მატარებლიდან დანახულ ხედებს აღწერს და საკუთარ ასოციაციებს დაურთავს (დღიური). მესამე შეიძლება მგზავრების ლექსიკას დააკვირდეს, ან რამდენიმე რესპონდენტთან ჩაწეროს ინტერვიუ წინასწარ მომზადებული კითხვარის გამოყენებით.

საინტერესო მიზნებს შეიძლება მივაღწიოთ მათემატიკაშიც: მოსწავლეებმა აღწერონ მგზავრების სქესობრივი თუ ასაკობრივი შემადგენლობა. შესაძლებელია მარტივი გამოკითხვის ჩატარებაც ამ ადამიანების დასაქმების, განათლების, მატარებლით მგზავრობის სიხშირის შესახებ. ეს იქნება მოპოვებული მასალა, რომელსაც შინ ან სკოლაში დაამუშავებენ და ცხრილებისა და დიაგრამების სახით წარმოადგენენ. აქვე შეიძლება დაინტერესდნენ მგზავრების (პროფესიის მიხედვით) აზრით, რაში დასჭირდათ/გამოადგათ მათ მათემატიკის ცოდნა?

გეოგრაფიაში საგნობრივი შედეგების მისაღწევად რეალურ გარემოს გამოიყენებენ. ეს ეხება რელიეფს და მასზე დაკვირვებას, გეოგრაფიული დასახელებების აღწერას, ამ დასახლებულ პუნქტებში საქმიანობის სფეროების შესახებ ინფორმაციების მოძიებას, მოსახლეობის სოციალურ მდგომარეობაზე მსჯელობას დასახლებების იერ-სახის მიხედვით.

საინტერესო იქნება მოგზაურობის დროს ეკოლოგიურ პრობლემებზე დაკვირვება და ფოტოების გადაღება. ბორჯომის პარკი და მთელი ხეობა მცენარეულ საფარზე დაკვირვებისა და დასკვნების გამოტანის შესაძლებლობას იძლევა. ასეთი მცირე კვლევა შეგვიძლია საბუნებისმეტყველო საგნების მიზნებს დავუკავშიროთ.

წარმატებით შეიძლება ამავე რესურსის გამოყენება სამოქალქო განათლებაში. მატარებლით მგზავრობის წესები, საზოგადოებრივი წესრიგი მატარებელში, გამოკითხვის ჩატარება – რა პროფესის ადამიანები მგზავრობენ მატარებლით, დაცულია თუ არა მათი როგორც მომხმარებლების უფლებები, რა იციან თავიანთ უფლებებსა და მოვალეობებზე, ან სულაც კულტურული მრავალფეროვნება და თანამდევი გამოწვევები და შესაძლებლობები და ასე შემდეგ.

დაკვირვება აჩვენებს, რომ მატარებელში მგზავრები საკმაოდ გულღიები და კომუნიკაბელურები არიან. მგზავრობის დროს მოსწავლეებთან კომუნიკაციაზე უმრავლესობა თანახმა იქნება.

ნებისმიერი მიმართულების პროექტის განხორციელებას წინ უნდა უძღოდეს მატარებლით მგზავრობისა და უსაფრთხოების წესების გაცნობის აქტივობა.

ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობების პარალელურად, მატარებლის უკან დაბრუნებამდე არსებული დრო შეიძლება გამოვიყენოთ, ვთქვათ, ბორჯომის, ბორჯომის ხეობის ღირსშესანიშნაობათა დასათვალიერებლად.

უფრო თამამი ჩანაფიქრი შეიძლება საქველმოქმედო სოციალურ პროექტად ვაქციოთ. მაგალითად, მგზავრობის დროს მოსწავლეებმა თვითნაკეთი ნივთები შესთავაზონ მგზავრებს და მიღებული თანხა საქველმოქმედო მიზნებისთვის გამოიყენონ. აქ ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ნივთებს ფუნქციური დატვირთვა უნდა ჰქონდეს და ძვირიც არ უნდა იყოს, რადგან მატარებლით ძირითადად ხელმოკლე ადამიანები მგზავრობენ და მათი საფულე, ძალიანაც რომ უნდოდეთ, მეტს ვერ გასწვდება. მცირე სუვენირები ამ თვალსაზრისით კარგად იმუშავებს.

წარმატებულ მგზავრობას გისურვებთ!

არა და არ ეღირსა შოთა რუსთველის პორტრეტს თავისი პოემის ტექსტთან ერთად, ორ ყდას შორის მშვიდობიანი და ბედნიერი თანაცხოვრება.

ჯერ ძველი ხელნაწერიდან ამოჭრეს თავისი ლამაზი, ოქროსფერი შემკულობიანად, ვინ იცის, რატომ? იქნებ ვინმე, ავტორზე გაბრაზებულმა მკითხველმა ასე იძია შური, იქნებ მეტისმეტი სიყვარულისგან, იქნებ მის წარმოდგენილ რუსთველს რომ არ ჰგავდა იმიტომ, იქნებ უბრალოდ იეჭვიანა?  რატომ, არავინ იცის, მაგრამ ერთი რამ ფაქტია, პოეტის პორტრეტი ხელნაწერიდან ამოიღეს, სხვა ხელნაწერში ჩააკრეს, ზედაც ის ფაქიზი, წვრილყვავილებიანი შემკულობა მიაყოლეს,  საოცარი ფერებით და და უზუსტესი დეტალებით რომ იწონებდა თავს, მერე ამ ახალ ხელნაწერში  ზაზა ციციშვილის შეკვეთით იოსებ თბილელმა ტექსტის გადაწერა დაიწყო.

იოსებ თბილელი დიდი კაცი იყო, განათლებული, პოეტი, დიპლომატი, დიდი მოღვაწე სკოლებისა და ბიბლიოთეკების დამაარსებელი. ერთ-ერთი იმათთაგან, ვინც საქართველოს მშველელად ევროპას მოიაზრებდა, მოლაპარაკებაც უწარმოებია, თუმცა, ამაოდ, ეს იცით, ძველი ამბავია.

თავისი წიგნებიც ბევრი დაწერა, „დიდმოურავიანიც“ გაგონილი გექნებათ.  სხვისიც გადანუსხა, ისე კარგად და ზუსტად, რომ  მოგვიანებით, ვახტანგ მეექვსემ „ვეფხისტყაოსნის“ პირველი გამოცემისთვის სწორედ მისი გადაწერილი, ზაზასეული ვეფხისტყაოსანი გამოიყენა. გადაწერა, ყდაც მოუვარაყა, აშიებიც, ყველა პატარა დეტალი გაითვალისწინა.

თუმცა ეს ამბავი არც იოსებ თბილელზეა,  არც ვახტანგ მეექვსეზეა, არც ზაზა ციციშვილზე და თქვენ წარმოიდგინეთ, არც თეკლა ბატონიშვილზე, ერეკლეს ნებიერა ნაბოლარაზე, პოეტსა და მეომარ, თავზეხელაღებულ გოგოზე,  1832 წლის შეთქმულების მონაწილეზე. ( რომელსაც ასევე ჰქონდა საკუთარი, პირადი „ვეფხსიტყაოსანი“).

ეს ამბავი რუსთველის პორტრეტზეა, ეს ამბავი პორტრეტის ბედზეა, ერთხელ რომ ამოჭრეს ხელნაწერიდან და სხვაში ჩააწებეს, მერე კი, ეს ახალი ბინა-ხელნაწერი მეფისნაცვალ ვორონცოვზე გააჩუქეს, რომელმაც პირველი, რაც გააკეთა, ხელნაწერიდან შოთას პორტრეტი ამოჭრა, გასავრცელებლად. „«Книга Барсова Кожа» принесена в дар князьем М. С. Воронцову книязьем Александрем Вахтангевич Орбелиановым 1 сент. 1853 года, Тифлис».

ერთი რამ, რაც ყოველთვის გვეშლებოდა და დღემდე გვეშლება, არასდროს ვიცით, ვის რა უნდა ვაჩუქოთ და ვის რა არ უნდა ვაჩუქოთ. არ გგონიათ ასე? ან კიდევ საჩუქრის მფლობელებს აღმოაჩნდებათ ხოლმე უცნაური, უხიაკი ხასიათი.

ასეთი ბედი ერგო პოეტის პორტრეტს, შემდეგ ის დაიკარგა, სხვა ქვეყანაში მოხვდა, სად არ იყო, რა არ ნახა, მერე   გადაარჩინეს და უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკას შესწირეს.

დღეს პორტრეტი ცალკე ინახება, მაინც ვერ ეღირსა  თავის დაწერილ პოემასთან ერთად, ორ ყდას შორის მშვიდი თანაცხოვრება.

პოეტის ბედი ქვეყნის ბედს ჰგავს. არ მეთანხმებით?