ისტორიის სახელმძღვანელოების შესახებ ბევრი გვისაუბრია, კოლეგები ვხდავთ მთელ რიგ პრობლემებს, რომელიც გამოწვეულია იმ ფაქტით, რომ წიგნი ნაკლებად საინტერესოა ჩვენი მოსწავლეებისათვის.  ხშირად  გვიწევს სასწავლო რესურსების შექმნა და ასევე  დამატებითი აქტივობების მოფიქრება იმისათვის, რომ გაკვეთილი იყოს მოსწავლეზე ორიენტირებული, საინტერესო, დაეხმაროს ბავშვებს სხვადასხვა უნარ-ჩვევების განვითარებაში  და რაც მთავარია მიიღოს ისეთი ცოდნა , რომელიც გამოადგება.

მასწავლებლებს აინტერესებთ  და ხშირად მეკითხებიან, როგორ გაკვეთილებს ვატარებ.  ვფიქრობ, საინტერესოა არა მხოლდო ის, როგორია ჩემი საგაკვეთილო პროცესი, არამედ, ზოგადად, აუცილებელია ვიფიქროთ, რამდენად შეგვიძლია დღეს ჩვენ კარგად ვასწავლოთ ისტორია.

მინდა გაგიზიაროთ  რამდენიმე აქტივობა ერთ-ერთი გაკვეთილიდან.

გაკვეთილი – პუნიკური ომები 

პირველ რიგში ე.ს გ-დან ვირჩევ შესაბამის სტანდარტს , ამჯერად ესენია

ისტ.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს ფაქტები და მოვლენები  შესაბამის ისტორიულ ეპოქებთან.

ისტ.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია   შეისწავლოს კონფლიქტების მიზეზები, განვითარება და  შედეგები.

ვგეგმავ პრაქტიკულ გაკვეთილს, რომლის დროსაც ისტ-ს არ ვიყენებ, მაგრამ საჭირო რესურსებს ვამზადებ  წინასწარ.

როგორ შევქმნათ რესურსი ?

1. 1. ვეძებ გუგლის დახმარებით თემის შესაბამის მასალას  (უმჯობსია გამოიყენოთ უცხოენოვანი გვერდები, იქ მეტი მრაავლფეროვნებაა”  ) თემის შესაბამისად საქაღალდეში ვათავსებ

ა. ილუსტრაციებს;

ბ. რუკებს;

გ. ტექსტს .

რჩევა  : ტექსტი უნდა იყოს ძალიან მცირე, მის შესაქმნელად გუგლის გამოყენებაც კი არ დაგჭირდებათ . მაგ., რომი მილიტარისტული სახელმწიფოა . კატონის გამონათქვამი  და ა.შ 

2. საგაკვეთილო პროცესის დროს:

ა. გამზადებული მასალიდან ვიღებ  იმ ფურცლებს , რომელზეც წერია საკვანძო სიტყვები:

მაგ. პირველი, მეორე და მესამე პუნიკური ომები, ასევე  ჰანიბალი ან სციპიონი და მათ არეულად ვაკრავ დაფაზე მაგნიტის დახმარებით

ბ.  ამობეჭდილ მასალას (ილუსტრაციებს, რუკებს , მცირე ტექსტებს) ვათავსებ დაფის წინ მერხზე, ვდებ არეულად, მაგრამ ისე, რომ მისი დათვალიერება მოსწავლემ ადვილად შეძლოს.

 აქტივობა 1.  – მოსწავლეებს ვთხოვ , სურვილის მიხედვით გამოვიდნენ , შეარჩიონ ის ფურცელი , რომელიც მათი აზრით შეესაბამება დაფაზე გაკრულ “საინფორმაციო ბანერს” და მიაკრან მის ქვემოთ მაგნიტის საშუალებით.

გამოცდილების გაზიარება : თავდან ვიძახებ ერთ მოსწავლეს, კლასი  ყურადღებით

აკვირდება  როგორ მოქმედებს მოსწავლე, როდესაც ვხედავ, რომ  ე. წ ინსტრუქცია მათთვის  გასაგებია , ამის შემდეგ სამ -სამ მოსწავლეს ვიძახებ და დროსაც ვაწესებ ( ვითვლი 10-მდე ხმამაღლა  , როცა ისმის საკრალური სიტყვა 10, მოსწავლეს აღარ აქვს საშუალება გააგრძელოს “ქმედება “.  ამ დროს შესაძლებელია, სიჩქარეში დაუშვას შეცდომა, მაგრამ ეს არ არის პრობლემა, რადგან ამ შეცდომას კლასთან ერთად “აღმოვაჩენთ”)

აქტივობა2.   გასაკრავი  მასალის ამოწურვის შემდგომ იწყება მეორე, ანუ “შეცდომების აღმოჩენა ” და “მაგნიტებით ილუსტრაციების გადაადგილება”, გამოცდილებიდან გეტყვით, რომ ეს პროცესიც სახალისოა, კლასი ჩართულია ,რამდენიმე მოსწავლეს ერთად უწევს დაფასთან მუშაობა. ამ პროცესმა შეიძლება ხმაური გამოიწვიოს, მაგრამ მასწავლებლებმა ვიცით, რომ  ამ დროს ხშირად ჩვენი მოსწავლეები ხმამაღლა ფიქრობენ, აანალიზებენ ილუსტრაციაზე გამოსახულ მოვლენებს, გონებაშიც აგებენ ქრონოლოგიურ ჩარჩოს, ამიტომ ასეთი ხმაურიანი გაკვეთილი აუცილებელიც კი არის; დაფასთან მუშაობის დასრულების შემდეგ გადავდივართ ახალ აქტივობაზე , რომელიც მოითხოვს მთელი კლასის ჩართულობას და ,რა თქმა უნდა, სოკრატეს მეთოდია

აქტივობა 3.

მოსწავლეებს მივმართავთ შემდეგი შეკითხვებით:

• დაგვეხმარა თუ არა ეს აქტივობა იმისათვის, რომ უკეთ გაგვეანალიზებინა პუნიკური ომები?
• რატომ შეიძლება ვუწოდოთ რომს მილიტარისტური სახელმწიფო?
• ჩვენ მიერ ნასწავლი ქვეყნებიდან კიდევ რომელს შეიძლება ვუწოდოთ მილიტარისტური და რატომ?
• რა აქვთ საერთო უკვე ნასწავლ სახელმწიფოებს რომთან?
• არსებული კონფლიქტები რამდენად ასუსტებს ქვეყნებს და დღეს თუ გვაქვს სახელმწიფოებს შორის კონფლიქტი ტერიტორიების გამო?

ზოგადად, თქვენ  შეგიძლიათ  თავადაც შეარჩიოთ შეკითხვები, მთავარია  დავსვათ შეკითხვები ისე, რომ მოსწავლეებმა იფიქრონ არა მხოლოდ რომსა და კართაგენს შორის არსებულ კონფლიქტებზე, არამედ იმსჯელონ , რა შედეგების მოტანა შეუძლია ქვეყნისთვის  სახელმწოფოებს შორის არსებულ კონფლიქტებს , 21-ე საუკუნეშიც არის თუ არა მსგავსი კონფლიქტები და გარდა არსებული სიტუაციისა, რამდენად მოჰყვება ომებს შესაძლებელი ეკოლოგიური პრობლემები, რომელიც ასევე ვნებს ჩვენს ჯანმრთელობას ;

ეს კონკრეტული გაკვეთილი ჩემმა მოსწავლეება რუსეთის, ჩრდ. კორეის მაგალითების მოყვანით დაასრულეს და აღნიშნეს, რომ რომსაც და კართანგესაც სჯობდა საკუთარი სახელმწიფოს ეკონომიკურ განვითარებაზე ისე ეზრუნათ, რომ მათი ინტერესების კონფლიქტი ხმელთაშუა ზღვის გამო ომში არ გადაზრდილიყო .

ახლა ისევ მივუბრუნდეთ ე.ს გ–ს და ვნახოთ, რას მივაღწიეთ

ა. ჩემმა მოსწავლეებმა შეძლეს ფაქტების და მოვლენების ერთმანეთთან დაკავშირება, არა მხოლოდ მშრალი თარიღებით , არამედ ილუსტრაციების და რუკების გამოყენებით.

ბ. ჩემმა მოსწავლეებმა განიხილეს ომის პერიოდები, იმსჯელეს სტრატეგიებზე ( მაგ. ჰანიბალთან ადვილად დააკავშირეს სპილოებით ალპების  გადალახვა და იქვე იმსჯელეს, როგორ აჯობა ამით რომს, თუმცა დროებით),  იმსჯელეს  რომსა და კართაგენს შორის არსებულ კონფლიქტზე და დაასკვნეს, რომ მსგავსი სტრატეგიები იწვევს სახელმწიფოების დასუსტებას, ან გაქრობას, თუმცა აქვე აღვნიშნე, რომ ეს ერთის გაძლიერების საშუალებაა, რომელიც შესაძლებელია “მონოპოლისტიც ” გახდეს.

გ. თავად მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ უმჯობესია, ხალხმა იფიქროს კონფლიქტების მოგვარებაზე, რათა მიეცეთ საშუალება იცხოვრონ ნორმალურად.

დღეს უკვე ყველა მასწავლებლისთვის ცნობილია გაჩერებებით სწავლის მეთოდი და მისი გამოყენების ეფექტური შედეგი. მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება, თუ როგორ გამოვიყენე აღნიშნული მეთოდი მათემატიკის გაკვეთილზე მე-5 კლასში, ახალი მასალის ახსნისას. გაკვეთილის თემა იყო: ტოლმრიცხველიანი და ტოლმნიშვნელიანი წილადების შედარება.

გაჩერებების მეთოდი ესაა დამოუკიდებლად გაგება-გააზრებაზე, ქმედებაზე ორიენტირებული მეთოდი. სასწავლო მიზნის მისაღწევად დროის ლიმიტი, მასალა, სწავლის გზები, რესურსები, საკლასო სივრცე კარგად უნდა იყოს ორგანიზებული, ასევე- გათვალისწინებული მოსწავლეთა შესაძლებლობები.

საკლასო სივრცე დავყავი ჯგუფური მუშაობისათვის განკუთვნილ 4 ზონად. თითოეულს „გაჩერება #…“ ეწოდება. თითოეულ გაჩერებაზე სხვადასხვა გზით გასაანალიზებელი ერთი და იმავე შინაარსის მასალა განვათავსე. მოსწავლეთა ჯგუფები თანმიმდევრულად მოძრაობენ „გაჩერებებზე“, შესაბამისად თითოეულ ჯგუფს ამ „მოგზაურობისას“ ყველა დავალების შესრულება უწევს.

ახალი ცოდნის და უნარ- ჩვევების შეძენის პროცესი სხვადასხვა გზით შევთავაზე მოსწავლეებს. პედაგოგიკურ ფსიქოლოგიაში ცნობილია, რომ ბავშვების აღქმა და დასწავლის უნარი სხვადასხვაგვარია, ეს მეთოდიც სწორედ ამ უნარების შესაბამისად გააქტიურებაზეა ორიენტირებული. პირველ „გაჩერებაზე“ მოსწავლეთა ჯგუფს უნდა განეხილა „ილუსტრირებული პლაკატი“, მეორე „გაჩერებაზე“ მანიპულატივების დახმარებით უნდა გაეაზრებინათ საკითხი. მესამე „გაჩერებაზე“ მოსწავლეთა ჯგუფს სახელმძღვანელოდან წაკითხული ტექსტი უნდა გაეაზრებინათ – კითხვების დახმარებით, ხოლო მეოთხე „გაჩერებაზე“ უნდა მოესმინათ პატარა ვიდეო ამ მასალაზე. მნიშვნელოვანი იყო გაჩერებებს შორის დროის ისე განსაზღვრა, რომ მოსწავლეებს არც თავისუფალი დრო დარჩენოდათ და არც დროის სიმცირის გამო ზედაპირულად ემუშავათ. თუ რომელიმე მოსწავლეს ან მოსწავლეთა ჯუფს დრო დარჩებოდა, მქონდა სათადარიგო გაჩერება, სადაც განთავსებული იყო ბარათები, წილადების შედარებაზე მაგალითებით, რომლებიც დაეხმარებოდა მოსწავლეს საკითხის უკეთ გააზრებაში/განმტკიცებაში. ცხადია, გაჩერებებით სწავლის დროს მუდმივად ვთანამშრომლობდი მოსწავლეებთან, ვაძლევდი მათ განმავითარებელ შეფასებას.

მოსწავლეს ყოველ  „გაჩერებაზე“ სხვადასხვაგვარად „შეფუთული“  მასალა ხვდება გასააზრებლად. მოულოდნელობები  მოტივაციას უფრო და უფრო ზრდის და ხელს უწყობს  მოსწავლეებს თავიანთი შესაძლებლობების ზედმიწევნით ეფექტურად გამოყენებაში.  მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება მეხუთე კლასში ჩატარებული იმ გაკვეთილის შესახებ რომლის მიზანი იყო   –  მოსწავლეებმქ  შეძლონ ტოლმნიშვნელიანი და ტოლმრიცხველიანი წილადების შედარება  და დალაგებას.

აქტივობა1.  თემის მიზნისა და შეფასების გაცნობა. მოსწავლეთა ორგანიზება.

მასწავლებელი გაკვეთილს იწყებს თემის და მიზნის გაცნობით, მოსწავლეებს შეახსენებს, რომ მიზნის მისაღწევად საჭიროა მათი ჩართულობა საგაკვეთილო პროცესში და შესაბამისი „ინსტრუქციებისა და წესების“ დაცვა. მოსწავლეებს აგრეთვე გააცნობს შეფასების ფორმასა და რუბრიკის კრიტერიუმებს.  კლასი კენჭისყრით  იყოფა 6- 6 მოსწავლისაგან შედგენილ 4 ჯგუფად.

წინარე ცოდნის გააქტიურება

აქტივობა 2.

 სავარჯიშოები  (1/ 2 )  (წინარე ცოდნის გააქტიურება)

მიზანი:  შეძლოს ტოლ ნაწილებად დაყოფილი ფიგურის/რაიმე მთელი ნაწილის/ერთობლიობის ნაწილის გამოსახვა წილადით. მთელის ნაწილის სხვადასხვა წილადით გამოსახვა. მოცემული წილადის ტოლი წილადის დასახელება. ტოლმნიშვნელიანი და ტოლმრიცხველიანი წილადების ამოცნობა

 სავარჯიშო 1.

კლასის ორგანიზება: მთელი კლასი. დრო 4-5 წუთი

 მასწავლებელს სავარჯიშოები წინასწარ აქვს გამზადებული ფლიპჩარტზე. მოსწავლეები პასუხობენ შემდეგ შეკითხვებს:

• მთელის რა ნაწილია დაშტრიხული?

• გვიჩვენებს რომ მთელი იყოფა … ტოლ ნაწილად და აღებულია … ასეთი ნაწილი
• პირველ დღეს ტურისტმა გაიარა გზის 1/5 ნაწილი, მეორე დღეს 2/5 ნაწილი, მესამე დღეს დარჩენილი 20 კმ. რა სიგრძისაა მთელი გზა?

სავარჯიშო 2.

კლასის ორგანიზება : მთელი კლასი. დრო 3-4 წუთი

მოცემული წილადებიდან ამოწერე ტოლმნიშვნელიანი და ტოლმრიცხველიანი წილადები და განათავსე ცხრილში

3/5,   1/2 ,  1/3,   2/5,   4/5,   11/5,  7/15,  5/9,  1/4,   13/15

აქტიბობა 3.   საკლასო გაჩერებების მეთოდი

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ ტოლმნიშვნელიანი წილადების და ტოლმრიცხველიანი წილადების შედარებას; შედარების წესის გააზრებას/ ჩამოყალიბებას

კლასის ორგანიზება: 6-6 მოსწავლისაგან შედგენილი 4 ჯგუფი

დრო 20-25 წთ

თითოეულ გაჩერებაზე თითოეული ჯგუფი ჩერდება 5-5 წუთი, წინასწარ განსაზღვრული  გაჩერებების აღწერა

I გაჩერება „პლაკატი“

მოსწავლეთა პირველ ჯუფს აქვს თვალსაჩინო პლაკატი, სადაც გამოსახულია მთელის წილადი ნაწილები სქემატურად, იქვე დაწერილია მათი შესაბამისი წილადები და შედარებულია ისინი. მოსწავლეები პლაკატის დახმარებით დაადგენენ ტოლმნიშვნელიანი წილადებისა და ტოლმრიცხველიანი წილადების შედარების წესს და რამდენიმე მაგალითს შეასრულებენ.

ინსტრუქცია: „თქვენ  წინაშეა პლაკატი, სადაც წილადების შედარების მაგალითებია თვალსაჩინოდ მოყვანილი, მოდელების მაგალითზე კი წილადების შედარების წესია მითითებული. დააკვირდი პლაკატზე მაგალითებს, წაიკითხე წესები და იმსჯელე მის შესაბამისობაზე მაგალითებთან“

II გაჩერება „წილადი ფილები“

მოსწავლეებს ეძლევათ წილადი ფილები და ბარათები, მეტობის და ნაკლებობის ნიშნით. მათ მანიპულატივების გამოყენებით უნდა შეადარონ ფლიპჩარტზე წარმოდგენილი წილადების მაგალითები

მოსწავლეები  შედეგებს აკვირდებიან და თავად აღმოაჩენენ, რომ ტოლმნიშვნელიანი წილადებიდან მეტია ის, რომლის მრიცხველიც მეტია, ხოლო

ტოლმრიცხველიანი წილადებიდან ისაა მეტი, რომლის მნიშვნელიც ნაკლებია.

ინსტრუქცია: „ თქვენს მაგიდაზე არის „წილადი ფილები“,  ასევე ბარათები „ >“  და „<“ ის ნიშნებით

• დააკვირდი ფურცელზე დაწყობილ ფილებს, ისინი წილადებითაა გამოსახული, შეადარე და ჩასვი მათ შორის „ >“  ან  „<“ ის ნიშნები
• დააწყვე წილადების შესაბამისად ფილები, შეადარე ისინი, ჩასვი მათ შორის „ >“ ან  „<“- ის ნიშნები
• დააკვირდი სავარჯიშოებს, წაიკითხე წილადების შედარების წესი და დაასრულე ისინი. ჩასვი მასში სიტყვა „მეტია“ ან „ნაკლებია“

 III გაჩერება „ტექსტის გააზრება“

ამ გაჩერებაზე თითოეულ ბავშვს  სახელმძღვანელო ელოდება. მათემატიკა მე-5 კლასი. გურამ გოგიშვილი, თეიმურაზ ვეფხვაძე, ია მებონია, ლამარა ქურჩიშვილი. გვ.176. თითოეულ მოსწავლეს ევალება ტექსტის ინდივიდუალურად წაკითხვა და ტექსტის უკეთ გააზრებისათვის რამდენიმე კითხვაზე პასუხის გაცემა

ინსტრუქცია:  სახელმძღვანელოში  176 გვერდზე წაიკითხე ჩანიშნული ტექსტის ნაწილი და უპასუხე კითხვებს (წერილობით )

IV გაჩერება „ფილმი“

https://www.youtube.com/watch?v=MOZoUuOZC_U (00:00დან 04:18)

ამ გაჩერებაზე თითოეული ბავშვისთვის თითო ბუკი დევს, სადაც ფილმია განთავსებული. ყურსასმენების გამოყენებით ისინი ინდივიდუალურად  უყურებენ და ისმენენ ფილმს, რომელშიც ახსნილია ტოლმნიშვნელიანი და ტოლმრიცხველიანი წილადების შედარების წესი მაგალითების გამოყენებით.

აქტივობა 4. სავარჯიშოები

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ  ტოლმნიშვნელიანი და ტოლმრიცხველიანი წილადების შედარებას, დალაგებას

განვიხილავთ სხვადასხვა სახის სავარჯიშოს, რომელიც მოითხოვს წილადების შედარებასა და დალაგებას

სავარჯიშო 1. ჭეშმარიტია თუ მცდარი?

ამ სავარჯიშოს დროს გამოვიყენებ განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტს „დიახ-არა ბარათებს“, რომელიც დამეხმარება უკლებლივ ყველა მოსწავლის შესახებ მოვიპოვო მონაცემები საკითხის გაგების შესახებ.

სავარჯიშო 2. დაალაგე 

სავარჯიშო 3. ამოცანა. გიამ შეღება კედლის 5/24 ნაწილი. ხოლო თენგომ 5/12. რომელმა შეღება მეტი?

აქტივობა 6. გაკვეთილის შეჯამება შეფასება

გაკვეთილის შეჯამება/ შეფასების მიზნით გამოვიყენებ განმავითარებელი შეფასების კიდევ ერთ ინსტრუმენტს  „სწრაფი წერა“

მოსწავლეებს დაურიგდებათ ბარათები ინდივიდუალურად.

გვარი სახელი – – – – – – – – – – – – – – –

3) ამოცანა: დედამ ერთნაირი ზომის ხაჭაპურები გამოაცხო. ერთი ხაჭაპური ნათიამ 4 ტოლ ნაწილად დაჭრა და სამი ნაჭერი შეჭამა, ხოლო ნატომ 8 ტოლ ნაწილად დაჭრა და სამი ნაჭერი შეჭამა. რომელმა შეჭამა ხაჭაპურის მეტი ნაწილი ნათიამ თუ ნატომ?

სწრაფი წერის ბარათები მეხმარება, დავადგინო თითოეული მოსწავლის საკითხის გაგების ხარისხი, რომლის საფუძველზეც მოსწავლეებს მივცემ კონსტრუქციულ უკუკავშირს და დავგეგმავ მომდევნო გაკვეთილს

საშინაო დავალების მიცემა: საშინაო დავალებად ბავშვებს მიეცემათ სავარჯიშოები და ამოცანები, რომლებიც მოიცავს ტოლმნიშვნელიანი და ტოლმრიცხველიანი წილადების შედარებას და დალაგებას ზრდის ან კლების მიხედვით.

დაკვირვების საფუძველზე მასწავლებელი მთელი გაკვეთილის განმავლობაში აძლევს მოსწავლეებს განმავითარებელ შეფასებას, გაკვეთილის ბოლოს განმსაზღვრელ შეფასებას აკეთებს შეფასების რუბრიკის გამოყენებით.

შეფასების რუბრიკა

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჟურნალი მასწავლებელი, „გაჩერებებით სწავლა“
2. https://mastsavlebeli. ge/?p=10414

პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული სწავლება მოსწავლისაგან მოითხოვს ახალი, არასტანდარტული სტრატეგიების ძიებას.  პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლება უმეტესწილად დაკავშირებული უნდა იყოს რეალურ ან რეალურთან მიახლოებულ ვითარებასთან.

დროის ეფექტური მართვა ადამიანის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი უნარია.  მისი სწორი განაწილება აწესრიგებს ცხოვრებას, გვეხმარება მიზნების მიღწევაში.  მოსწავლეებს, რომლებსაც აქვთ სურვილი სკოლაშიც კარგად ისწავლონ და სკოლის გარეთაც არ ჩამორჩნენ საინტერესო აქტივობებს, იქონიონ თავისუფალი დრო თამაშისათვის, მეგობრებისთვის, ოჯახის წევრებისთვის აუცილებელია დავეხმაროთ, მივცეთ რჩევები, როგორ დაგეგმონ დრო სწორად. ჩნდება კითხვა, როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეებს პრობლემის მოგვარებაში?

მინდა გაგიზიაროთ   ჩემი გამოცდილება – როგორ დავგეგმე და ჩავატარე სამოდელო გაკვეთილი ქართულ ენაში, მესამე კლასში, რომელიც ეხებოდა დროის ეფექტურ მართვას.

  გაკვეთილის თემა –  დროის ფასი

გაკვეთილის მიზანი –  მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ:

• სიუჟეტური სურათის გამოყენებით  ტექსტის  შინაარსის გადმოცემა;
• ტექსტში  პრობლემების აღმოჩენა და  მათი გამომწვევი მიზეზების დასახელება;
• გამოკვეთილი პრობლემების    ცხოვრებასთან დაკავშირება და   გადაჭრის  გზების ძიება;
• ჯგუფებში პოსტერის „ ჩვენი ერთი დღე“ შექმნა და პრეზენტაცია;

სტანდარტთან შესაბამისობა:

ქართ.დაწყ.(I).2. მოსწავლემ უნდა შეძლოს სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ტექსტების მოსმენა, გაგება-გააზრება და გადმოცემა.

            შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ასახელებს ტექსტში ასახულ ფაქტებს, პერსონაჟებს;
• საკუთარი სიტყვებით, თანამიმდევრულობისა და აზრობრივი შესაბამისობის  დაცვით გადმოსცემს ტექსტის შინაარსს;

ქართ.დაწყ.(I).3. მოსწავლემ უნდა შეძლოს პირადი დამოკიდებულების გამოხატვა ტექსტის თემის, მასში განხილული საკითხების მიმართ; მხატვრული ნაწარმოების პერსონაჟ(ებ)ის, მისი/მათი ქცევის შეფასება და საკუთარი თვალსაზრისის ახსნა.

             შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ავლებს პარალელს მოსმენილ ტექსტში ასახულ ამბავსა და პირად/ლიტერატურულ გამოცდილებას შორის;
• მარტივი გამოთქმებით („მომწონს / არ მომწონს“, „საინტერესოა / უინტერესოა“, „ვეთანხმები/ არ ვეთანხმები“, „ერთგულია / მოღალატეა“, „მამაცია / მხდალია“ და ა. შ.) აფასებს ნაწარმოებს, პერსონაჟებს, მათს საქციელს და ცდილობს საკუთარი მოსაზრების ახსნას („არ ვეთანხმები იმიტომ, რომ…“, „საინტერესოა იმით, რომ…“ და ა. შ.).

ქართ.დაწყ.(I).7. მოსწავლემ უნდა შეძლოს სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ტექსტების წაკითხვა და გაგება-გააზრება; ტექსტში ვერბალური და არავერბალური ფორმით მოწოდებული ინფორმაციის (მაგ., ილუსტრაციისა და ტექსტის) ურთიერთადაკავშირება.

     შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ამოიცნობს ტექსტში მოცემულ სხვადასხვა ინფორმაციას შორის არსებულ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებს, გამოაქვს სათანადო დასკვნა;
• აჯგუფებს ინფორმაციას კონკრეტული (მაგ., მსგავსება-განსხვავების) ნიშნით;

ქართ.დაწყ.(I).13. მოსწავლემ უნდა შეძლოს სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის მცირე ზომის მარტივი ტექსტების შექმნა ნაცნობ თემატიკაზე.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• წერს ინსტრუქციებს, გასაგებად წარმოადგენს საჭირო ინფორმაციას;

საჭირო წინარე ცოდნა და უნარ-ჩვევები:

             მოსწავლეებს შეუძლიათ მოვლენების თანმიმდევრობით დალაგება; არგუმენტირებული მსჯელობა, დასკვნების გამოტანა; აქვთ კოგნიტურ  სქემებზე  მუშაობის გამოცდილება;  შეუძლით ჯგუფებში მუშაობა, პოსტერების შექმნა  და ნაშრომის პრეზენტაცია.

სასწავლო მასალა და რესურსები:

           სახელმძღვანელო, სამუშაო ფურცლები, ფლიპჩარტები, მარკერები, ცარცი, დაფა, სამუშაო რვეულები და კალმები. სიუჟეტური სურათები, კოგნიტური სქემა „შევადაროთ მოთხრობები“.

გაკვეთილის მსვლელობა:

აქტივობა 1.( 2 წთ.) 

              „დღის მესიჯი“

მასწავლებელი კლასში შესვლისას მიესალმება მოსწავლეებს და ტრადიციისამებრ, სთხოვს მორიგეს,  შეავსოს „დღის მესიჯი“. მასწავლებელი დაფაზე   წინასწარ ამზადებს „დღის მესიჯის“ ქარგას, რომელშიც გამოტოვებულია სიტყვები/ფრაზები.  მორიგე  გაკვეთილის დასაწყისში, შეავსებს  ტექსტში გამოტოვებულ ადგილებს: რა რიცხვია დღეს, რა დღეა, რა გაკვეთილი გვაქვს  ახლა, როგორია ჩვენი განწყობა, რამდენი მოსწავლე ესწრება გაკვეთილს.

აქტივობა 2. ( 3  წთ.)

გაკვეთილის მიზნისა და შეფასების  პრინციპების გაცნობა

მასწავლებელი  მოსწავლეებს აცნობს გაკვეთილის თემასა და მიზანს; თუ რა მეთოდებს და რესურსებს გამოიყენებს მიზნის მისაღწევად;  რა შედეგს ელის გაკვეთილის ბოლოს; აქტივობებს და მოსწავლის შეფასების რუბრიკას, შეფასების ფორმებს.   მასწავლებელი სთხოვს  მოსწავლეებს,  გაიხსენონ  ქცევის წესები.

აქტივობა 3. ( 4 წთ.)

სიუჟეტური  ნახატის  „ჭრიჭინა და ჭიანჭველა“  დახმარებით

                ტექსტის შინაარსის გადმოცემა

მასწავლებელი დაფაზე აკრავს მის მიერ წინასწარ შექმნილ სიუჟეტურ სურათს „ჭრიჭინა და ჭიანჭველა“. სთხოვს  მოსწავლეებს  სიუჟეტური ნახატის დახმარებით გაიხსენონ იგავის „ჭრიჭინა და ჭიანჭველა“  შინაარსი.  მოსწავლეები აღწერენ სურათს და თანმიმდევრულობის დაცვით, საკუთარი სიტყვებით გადმოსცენ  ტექსტის შინაარსს. გზადაგზა მასწავლებელი მოსწავლეებს უსვამს კითხვებს, რათა დარწმუნდეს, რამდენად კარგად ახსოვთ ტექსტის შინაარსი.

აქტივობა 4. (4  წთ.)

სიუჟეტური ნახატის  „დროის ფასი“

           დახმარებით ტექსტის შინაარსის გადმოცემა

მასწავლებელი დაფაზე აკრავს სიუჟეტურ ნახატს „დროის ფასი“. სთხოვს  მოსწავლეებს,  გაიხსენონ ტექსტის „დროის ფასის“  შინაარსი  სიუჟეტური ნახატის დახმარებით. მოსწავლეები აღწერენ სურათს და თანმიმდევრულობის დაცვით, საკუთარი სიტყვებით გადმოსცენ  ტექსტის შინაარსს.

აქტივობა 5. ( 10 წთ.)

         იგავებს შორის საერთო პრობლემების აღმოჩენა და გააზრება  კოგნიტური სქემის  „შევადაროთ  იგავები“  დახმარებით

პრობლემაზე დაფუძნებული გაკვეთილის ჩატარებისას მნიშვნელოვანია პრობლემის წარმოდგენა ხელსაყრელი გზით:  ვერბალურად ან/და ვიზუალურად. ამის გათვალისწინებით, მასწავლებელი კედელზე აკრავს (ან დაფაზე წერს) წინასწარ დიდფორმატიან ქაღალდზე მომზადებულ კოგნიტურ სქემას    „შევადაროთ იგავები“. მასწავლებელი კლასს  ეუბნება, რომ მოუწევთ  ტექსტებში მოცემული ფაქტების გახსენება და მათზე დაფიქრება; პრობლემების აღმოჩენა, გადაჭრის გზების ძიება. მასწავლებლის დამხმარე კითხვების საშუალებით მოსწავლეები შეეცდებიან იგავებს შორის საერთო  პრობლემების აღმოჩენას.  მოსწავლეთა პასუხებს მასწავლებელი დააფიქსირებს გრაფიკულ სქემაში. მანამდე კი  შეახსენებს  (მთელ კლასს) სქემის შევსების ინსტრუქციას. სამუშაო სქემაზე მოცემულია ხუთი სახის დავალება:

1. იგავის სათაური;
2. აღწერეთ დრო და გარემო, სადაც იგავ-არაკში გადმოცემული ამბავი ხდება;
3. გაისხენეთ პერსონაჟები,რა თვისებებით გამოირჩევიან ისინი?
4. აღწერე რაში მდგომარეობს პრობლემა? როგორ გადაიჭრა პრობლემა?
5. გაიხსენეთ მოქმედებები;
6. გაიხსენეთ, როგორ გადაიჭრა პრობლემა?

მასწავლებელი  მთელ კლასთან ერთობლივი ინტერაქციით შეავსებს სქემას. მასწავლებლის დამხმარე კითხვების საშუალებით მოსწავლეები შეძლებენ  გაავლონ  პარალელი იმ პრობლემებს შორის, რომლებიც გამოიკვეთა ამ ორი იგავის შესწავლისას.

აქტივობა  6. ( 5 წთ.)

                             დისკუსია

მასწავლებელი გამართავს  დისკუსიას იგავებში არსებული საერთო პრობლემის შესახებ. სვამს ისეთ შეკითხვებს, რომლებიც მოსწავლისაგან მოითხოვს დასაბუთებას და მტკიცებულებების მოყვანას, უბიძგებს  ლოგიკური და ანალიტიკური აზროვნებისაკენ :

-რა პრობლემა წარმოშვა ჭრიჭინას ზაფხულში ჭრიჭინმა?

-რა პრობლემა წარმოშვა ჭრიჭინას სტუმრობამ ციყვის ცხოვრებაში?

-რა დასკვნების გამოტანა შეიძლება?

შემაჯამებელი კითხვები მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, კიდევ ერთხელ გაამახვილონ ყურადღება იგავებში არსებულ პრობლემებზე, იმსჯელონ მათ გამომწვევ მიზეზებზე და დააკავშირონ ეს პრობლემები ცხოვრებისეულ გამოცდილებას, გამოიტანონ დასკვნები.

აქტივობა  7.  ( 8 წთ.)

        ჯგუფების მიერ  პოსტერის  „ ჩვენი ერთი დღე“  შექმნა

იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა იგავებში გამოვლენილი პრობლემა- დროის უქმად ხარჯვა, დაუკავშირონ პირად ცხოვრებას,  გაიაზრონ, რა გზით  შეიძლება მისი  გადაჭრა, მასწავლებელი კლასს უსვამს პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებულ კითხვას: თქვენი აზრით, როგორ უნდა დავგეგმოთ ჩვენი ყოველი დღე ისე, რომ ცხოვრებაში არ შეგვექმნას  პრობლემები?  ამისათვის,  ჯგუფებს სთხოვს შექმნან  პოსტერი „ჩვენი ერთი დღე“.  მასწავლებელი  სურვილისამებრ კლასს ყოფს  ჯგუფებად. თითოეულ  ჯგუფს ურიგებს ფლიფჩარტს და მარკერს, სთხოვს მოსწავლეებს ჯგუფებში   იმუშაონ პოსტერის  შესაქმნელად. მასწავლებლის მიერ მიწოდებული ინსტრუქციის თანახმად, მოსწავლეებს ევალებათ ჩამოაყალიბონ /შეიმუშაონ წესები, შეძლონ დღის რეჟიმის შედგენა. მისცენ თანატოლებს რჩევები, თუ როგორ გამოვიყენოთ დრო გონივრულად, რათა ცხოვრებაში არ შეგვექმნას პრობლემები. ჯგუფიდან ერთი მოსწავლე  ფლიფჩარტზე ჩამოწერილ ინფორმაციას უზიარებს მთელ კლასს.

  აქტივობა 8.  (  6 წთ.)

პრეზენტაცია

მუშაობის დასრულების  შემდეგ ჯგუფები,  აკეთებენ პრეზენტაციას, დაფაზე გამოიტანენ თავიანთ  ნამუშევარს.  მასწავლებელი აძლევს მათ უკუკავშირს.

აქტივობა 9.  (  3 წთ.)

                       გაკვეთილის   შეჯამება / შეფასება

გაკვეთილის შესაჯამებლად მასწავლებელი სვამს შეკითხვებს და ასაუბრებს მოსწავლეებს იმის შესახებ, თუ რა ისწავლეს დღეს,  რა გაუჭირდათ, რამ გაახალისათ?   მოსწავლეებიდან  წამოსული მოსაზრებების მოსმენის შემდეგ მასწავლებელი, შეაფასებს მოსწავლეებს, აძლევს მათ განმავითარებელ შეფასებას კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. შემდეგ მოსწავლეები შეაფასებენ ერთმანეთს. ბოლოს, მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, შეეცადონ,  შეაფასონ საკუთარი თავი.  მასწავლებელი დაითვლის სამამდე და მოსწავლეებმა უნდა დაიკავონ ადგილები იმ ილუსტრაციასთან, რომელიც მიაჩნიათ, რომ მათი ძლიერი მხარეა. მასწავლებელი წინასწარ ამზადებს შეფასების ნომინაციების სიმბოლოებს და კლასში დაფაზე აკრავს.  ვიყენებთ ტრადიციულ ნომინაციებს: ჭკვიანი და საზრიანი პასუხები-ბრძენი ბუ; სხარტი პასუხები-კურდღელი; დინჯი და მოფიქრებული პასუხები-კუ; მხიარული – ჯამბაზი.

მასწავლებელი  მოსწავლეებს ანიშნინებს საშინაო დავალებას: მესამე კლასის მოსწავლის რვეული, წერითი სავარჯიშო N 1, გვერდი 24.

                           შეფასების რუბრიკა:

დასკვნის სახით, შემიძლია ვთქვა, რომ დაწყებით კლასებში, პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის ჩატარება  ნამდვილად არ წარმოადგენს სირთულეს.  მოსწავლეებმა, ასაკის შესაბამისად,  ყველა აქტივობას კარგად გაართვეს თავი და შეძლეს დასახული მიზნების განხორციელება. აღნიშნულ გაკვეთილზე  მოსწავლე  დადგა სირთულის წინაშე, რომლის დაძლევა მოითხოვდა შემოქმედებით მიდგომას, აიძულებდა მოსწავლეს, ეფიქრა, ეძია გამოსავალი, ემსჯელა და სწორად გაეაზრებინა მართებული გადაწყვეტილება.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. მოსწავლეები  ჩართულნი იყვნენ  აქტიურ სწავლაში, მუშაობდნენ  რეალური პრობლემების გადაჭრაზე, რის შედეგადაც სწავლა მათთვის გახდა უფრო საინტერესო და სახალისო. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის პროცესში მოსწავლეებმა იმუშავეს კოგნიტურ სქემაზე, რომელიც მათ  დაეხმარა პრობლემის ანალიზსა და გადაჭრის გზების ძიებაში.

                             გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა  (დაწყებითი საფეხური) 2018-2024;

2. ვიზუალური სქემები და გრაფიკული ორგანიზატორები კითხვისა და წერის სწავლებისათვის დაწყებით საფეხურზე. ge

1. მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი. მეორე ნაწილი.

        საპრეზენტაციო პროგრამა  PowerPoint (Microsoft)  თანამედროვე სამყაროში საკმაოდ პოპულარულ ინსტრუმენტად იქცა და უკვე PowerPoint (Microsoft)-ის გამოყენება შესაძლოა არ მხოლოდ პრეზენტაციებისთვის , არამედ შესაძლოა ინტერაქციულ რესურსად ვაქციოდ გაკვეთილზე, თუ სწორად დავგეგმავთ აქტივობებს  და მართებულად გამოვიყენებთ.

გავეცნოთ Powerpoint-ის  რამდენიმე შესაძლებლობას ქართულის გაკვეთილზე:

• Powerpoint-ის ხმის ჩაწერის ფუნქცია და „მკითხველის თეატრის“ ელვერსიაზე მუშაობა;
• Powerpoint-ის სხვადასხვა ეფექტის შექმნის საშუალებები და „არეული თანამიმდევრობის“ ელვერსიაზე მუშაობა;
• Powerpoint-ის მეთოდ „რეიტინგის“ ელვერსიაზე მუშაობა;

Power point-ის  პროგრამა ხმის ჩაწერის ფუნქციით და მეთოდი „მკითხველის თეატრი“

• მკითხველის თეატრი
• რესურსები: სახელმძღვანელო ან წასაკითხი ტექსტის ქსეროასლები.
• აქტივობის აღწერა:

მკითხველის თეატრი გულისხმობს ნაწარმოების ხმამაღალ როლურ კითხვაში მოსწავლეების ჩართვას. მკითხველის თეატრი არ მოითხოვს დეკორაციებს, კოსტიუმებს ან მოქმედებას. მოსწავლეები (მკითხველები) გადმოსცემენ განწყობილებას, ტონს, ემოციებს და მოქმედ პირთა ხასიათს ხმის, მიმიკისა და ჟესტების მეშვეობით. მკითხველის თეატრი მოსწავლეებს აძლევს საშუალებას, ერთდროულად ივარჯიშონ კითხვისა და მეტყველების უნარების განვითარებაში.  მოსაწავლეები სწავლობენ გამომსახველობით კითხვას.

მკითხველის თეატრის ჩატარებამდე უნდა განაწილდეს ტექსტი და განისაზღვროს როლები (მაგალითად, მთხრობელი, მოქმედი პირები). ყოველმა მოსწავლემ რამდენჯერმე უნდა წაიკითხოს ტექსტი ჩუმად. კარგი იქნება, თუ მოსწავლეები  საკუთარ როლს მონიშნავენ მარკერებით. მონაწილეთა ერთი ნაწილი განლაგდება ნახევარწრედ, მეორე მაყურებელია. შემდეგ როლები იცვლება.

• ის ერთდროულად მიმართულია კითხვისა და ზეპირმეტყველების უნარების განვითარებაზე.
• მთავარ პანელზე გადადით insert –ის გვერდზე;
• მოძებნეთ Media Audio და გადადით Record Audio –ზე.
• გაააქტიურეთ წითელი ღილაკი და დაიწყეთ ტექსტის კითხვა. დასრულებისას დააკლიკეთ ღილაკს OK (დადასტურება/დასრულება);
• სლაიდზე გაჩნდება მსგავსი ნიშანი

ქართ. VII. 2. მოსწავლეს შეუძლია სხვათა მეტყველების მოსმენა და შეფასება საკომუნიკაციო ამოცანის გათვალისწინებით.                             

• მსჯელობს იმის შესახებ, მოეწონა თუ არა (და რატომ) თანაკლასელის მიერ წაკითხული ლექსი, იგავ-არაკი, პროზაული ტექსტის ფრაგმენტები, ზეპირად გადმოცემული ამბავი ან წარმოდგენილი ინფორმაცია.

ქართ. VII. 3. მოსწავლეს შეუძლია სამეტყველო ქცევის შეცვლა საკომუნიკაციო ამოცანისა და აუდიტორიის გათვალისწინებით.                             

• ლექსის ან მხატვრული პროზის ფრაგმენტების ზეპირად კითხვის დროს ინტონაციის საშუალებით გადმოსცემს ნაწარმოებში ასახულ განწყობას და ტექსტის შინაარსის შესაბამისად ცვლის მეტყველების ტემპს, ხმის ტემბრსა და სიმაღლეს;
• ამა თუ იმ სიტუაციის გათამაშებისას წარმოთქვამს ერთსა და იმავე რეპლიკას სხვადასხვა (სიხარულის, გაბრაზების, სიამაყის, მოწყენილობის) განცდის გამომხატველი ინტონაციით;

,,მკითხველის თეატრის“ ამ ფორმატით გამოყენება ეფექტიანია გამომეტყველებითი კითხვის უნარის გასავითარებლად, გაკვეთილზე, თუ სხვადასხვა პროექტ-გაკვეთილებზე, მოსწავლის თვითშეფასებას და მოსწავლეთა  ურთიერთშეფასებასაც უწყობს ხელს, გვეხმარება საუკეთესო დეკლამატორის გამოვლენაში. ასევე, მოსწავლეს შეუძლია სახლში, არაფორმალურ გარემოში წაიკითხოს ლექსი გამომეტყველებით, დაადოს ხმა, ივარჯიშოს.

• Powerpoint-ის სხვადასხვა ეფექტის შექმნის საშუალებები და „არეული თანამიმდევრობის“ ელვერსიაზე მუშაობა;

           დაალაგე ლექსის სტროფები შესაბამისი თანმიმდევრობით

Trigger და animacion ეფექტების გამოყენების დამატებითი ინსტრუქცია

• ტექსტური ფაილის შესაქმნელად გამოიყენეთ INSERT Text Box -ის მენიუ. მასზე დაწკაპებით ისრის ადგილზე გაჩნდება       სპეციალური ნიშანი, მარჯვენა ღილაკით დააკლიკეთ თავისუფალ ადგილზე, გამოვა ტექსტური მცირე ფანჯარა, რომელშიც ჩაწერთ თქვენთვის სასურველ ტექსტს და ჩასვამთ საჭირო ადგილზე.
• გახსოვდეთ, ყოველი ახალი ტექსტი უნდა ჩაწეროთ ახალ ფანჯარაში.
• გრაფიკული ფაილის შესაქმნელად გამოიყენეთ insert Shapes-ის პანელი. აირჩიეთ თქვენთვის სასურველი ფორმა, მონიშნეთ დააკოპირეთ და ჩასვით თქვენთვის სასურველ ადგილზე.
• ტექსტის და/ან ფიგურის ასამოძრავებლად დააკავშირეთ ისრებით More Motion Paths-ის მენიუს გამოყენებით.
• შემდეგ აირჩიეთ ღილაკი Animation Pane და დააკლიკეთ timing ღილაკზე. გაიხსნება ფანჯარა და მასზე მონიშნეთ Trigerr და შემდეგ start effect on clic of.
• ჩამოშალეთ ისარი, მოძებნეთ შესაბამისი ციფრი და ბოლოს

მეთოდის  „არეული თანმიმდევრობა“ _ ფორმატის გამოყენება ეფექტიანია პუბლიცისტური, სამეცნიერო და ნებისმიერი ტექსტის სტრუქტურის გასააზრებლად. გააზრებული კითხვის უნარის განვითარებისთვის. ის მოსწავლეს ეხმარება ძირითადი, შემაჯამებელი და დამხმარე აბზაცის მნიშვნელობისა და ფუნქციის გააზრებაში.

• Powerpoint-ის მეთოდ „რეიტინგის“ ელვერსიაზე მუშაობა;

მეთოდი რეიტინგი

• მომაზადეთ რესურსი: შექმნით კიბის ფორმა (insert   Shapes-ის პანელის გამოყენებით/ან კიბის ფორმა გადმოწერეთ ინტერნეტიდან და ჩასვით ფოტოს სახით)  და განალაგეთ ლექსის მნიშვნელოვანი ადგილები ამ კიბეზე;
• ეს აქტივობა შეასრულეთ ელექტრონულად PowerPoint-ის დახმარებით;

,,რეიტინგი“ მეთოდი გამოიყენება კლასისათვის კონკრეტული ინფორმაციის მისაწოდებლად ან ჯგუფებში მიზანმიმართული დისკუსიის წახალისება-სტიმულირებისათვის. ჯგუფებში/წყვილებში განიხილავენ შემოთავაზებულ მოსაზრებებს და ალაგებენ მათ მნიშვნელობის ხარისხის მიხედვით. რეიტინგის სქემას შეიძლება კიბის ან მრავალკუთხედის ფორმა მიეცეს.  რეიტინგის შედგენისას, ყველაზე მნიშვნელოვანი მოსაზრება სულ ზემოთ თავსდება, მის ქვემოთ მასზე ნაკლებად მნიშვნელოვანი, მომდევნო საფეხურზე – კიდევ უფრო ნაკლებად მნიშვნელოვანი და ა.შ. ყველაზე უმნიშვნელო გამონათქვამი ყველაზე ქვემოთ აღმოჩნდება.

საკითხების ერთმანეთისგან მკვეთრად გამიჯვნა, როგორც წესი, ძალიან რთულია. აქედან გამომდინარე, რეიტინგის ამგვარი ფორმა უფრო პირობითი და მისაღებია მოსწავლისათვის. გარდა ამისა, იგი კონსენსუსის მიღწევის მეტ შესაძლებლობასაც იძლევა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.,, ინფორმაციულ – საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე ‘’ ტრენინგის საკითხავი და სამუშაო მასალა.

2. https://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00—off-0civil2–00-1—-0-10-0—0—0prompt-10—4——-0-1l–10-ka-50—20-about—00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00&cl=CL2.10&d=HASH017d507a1f5483ce39fa52c4.4&gt=1

მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება იმ სახალისო აქტივობების შესახებ, რომელთა გამოყენებითაც ვატარებ გაკვეთილებს ინგლისურ ენაში და ჩემი მოსწავლეები ხალისით ერთვებიან სასწავლო პროცესში.

თემა – ჩემი ოჯახი

გაკვეთილის სასწავლო მიზანი – მოსწავლემ  შეძლოს საკუთარ ოჯახზე  წერილობითი, ვიზუალური და ვერბალური პრეზენტაცია. პრეზენტაციისას სწორად გამოიყენოს რიცხვითი სახელი.

კლასი-IV

საგანი –  ინგლისური ენა

საჭირო რესურსები- თაბახის ფურცლები, ფერადი წებოვანი ფურცლები, მაკრატელი, წებო, წებოვანი ლენტი.

აქტივობა-1 (მხიარული დასაწყისი)მოსწავლეთა წყვილებს  ურიგდებათ  სამკუთხა ბარათები ინგლისურ  ენაზე დაწერილი დასასრულებელი წინადადებებით:

1. Today it is the ———— of February
2. There are———- desks in our room.
3. Our school is————  storey  
4. Our classroom has ——–windows.

წყვილები სწრაფად კითხულობენ, მსჯელობენ, გამოტოვებული წერტილების ნაცვლად შესაბამის რიცხვით სახელს წერენ და თანმიმდევრულად ახმოვანებენ.

1. Today it is the fifth  of February.
2. I study in the sixth grade.
3. There are three George in our class.
4. There are twenty three desks in our class.
5. Our school is two storey building.
6. Our classroom has got three windows

აქტივობა -2  მხიარული პირამიდა „ ჩემი ოჯახი“ 

მოსწავლეებს ურიგდებათ დახაზული და დანომრილი პირამიდის დიაგრამები და ევალებთ ინსტრუქციის შესაბამისად შეავსონ:

1. სახელი და გვარი. Name and Surname.
2. რამდენი წლის ხარ?  How old are you?
3. ჩამოთვალე ოჯახის წევრები? Who are the members of your family?
4. რამდენი და-ძმა გყავს? How many brothers and sisters have you got?
5. ვინ არის ყველაზე უფროსი/ასაკოვანი  ოჯახში? Who is the oldest in your family?
6. ვინ არის ყველაზე უმცროსი ოჯახში  Who is the youngest in your family?
7. ოჯახში რომელი ცხოველი გყავთ?What animal have you got in your family?
8. ოჯახში (ეზოში, აივანზე, სახლში) რომელი მცენარე გაქვთ? What plant have you got in your family? (in the yard , at home, on the balcony)

მოსწავლეები დავალებისთვის განკუთვნილ დროში ავსებენ პირამიდას და ათავსებენ საკლასო ოთახის საპრეზენტაციო სივრცეში. მასწავლებელი ითვალისწინებს საპრეზენტაციო სივრცის მდებარეობას და  5 წუთიან გალერეას სთვაზობს თანაკლასელებს.

აქტივობა -3 ბლიც ინტერვიუ

მასწავლებელი მოსწავლეებს  ურიგებს წითელბარათიან სამკერდე ნიშნებს, რომელზეც აწერია „ჟურნალისტი“  მათ ეძლევათ დავალება,  ოჯახის წევრისგან აიღოს ინტერვიუ.  ჟურნალისტებს ურიგდებათ ოთხად გაკეცილი ფურცლები ე.წ დამხმარე ბლოკნოტები, რომელშიც ჩაწერილია თემასთან დაკავშირებული საკითხები,  რაც  ჟურნალისტისთვის შეკითხვის ინსპირაციის წყაროდ შეიძლება იქცეს.

მაგალითად:

მოსწავლეები მუშაობენ დამოუკიდებლად  და ასრულებენ ინსტრუქციას:

1. ირჩევენ რესპონდენტს (ოჯახის წევრს)
2. მისთვის „დამხმარე ბლოკნოტის“ დახმარებით ამზადებენ 4-5 შეკითხვას
3. ევალებათ, საკლასო სამუშაოს დროს მომზადებული შეკითხვების გამოყენებით, საშინაო დავალების რვეულში ჩაწერონ ინტერვიუ

For example:

Journalist :  Nino Ninua

Respodent :Nini’s Mum Salome

Nini :What kind of books do you like?

Salome: I like history books.

Nini: Where do you want to travel?

Salome: I want to travel to Italy.

Nini: What is your favourite  food ?

Salome: My favourite food is

Nini: :What genre films do you watch?

Salome: I watch comedy films.

შეფასების აქტივობა  – მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს თვითშეფასებას შემდეგი  სქემის გამოყენებით:

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უნარი, რომელსაც ბავშვი დაწყებით საფეხურზე იძენს, კითხვის უნარია. ადრეულ ასაკში კარგად ჩამოყალიბებული კითხვის საბაზო უნარები განაპირობებს სწავლების შემდგომ საფეხურზე ეფექტური სწავლა-სწავლების პროცესს. სწორედ ამიტომ, სასკოლო განათლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი წიგნიერების განვითარების ხელშეწყობაა. კითხვის უნარი უშუალო კავშირშია არა მხოლოდ ბავშვის სააზროვნო პროცესების განვითარებასთან, არამედ მის პიროვნულ  განვითარებასთანაც. ამდენად, ადრეულ ასაკში კითხვის უნარის დახვეწა-განვითარება მნიშვნელოვნად განაპირობებს ბავშვის მომავალ წარმატებას-მის საზოგადოების სრულფასოვან წევრად ჩამოყალიბებას.

კვლევებით დასტურდება, რომ დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს უჭირთ  წაკითხულის გაგება- გააზრება, განსაკუთრებით  ეს სირთულე  თვალსაჩინოა საინფორმაციო ტიპის ტექსტების კითხვისას .

წაკითხულის გააზრების უნარის გაუმჯობესება შესაძლებელია სხვადასხვა სტრატეგიების, ხერხების და მეთოდების საშუალებით: მოსწავლის უნარის შესაბამისი ტექსტების შერჩევით, სიტყვების გარჩევისა და დეკოდირების ჩვევაში დაოსტატებით, ტექსტში მოცემული ახალი სიტყვების მნიშვნელობის წინასწარი განმარტებით, წაკითხულის გააზრების ეფექტური სტრატეგიების სწავლებით.

მსურს გაგიზიაროთ ჩემ მიერ, მეოთხე კლასში ჩატარებული ქართული ენის გაკვეთილის გეგმა.

გაკვეთილის თემა: „ჭიანჭველები“ (საინფორმაციო-შემეცნებითი ტექსტი) ნ. სურმავა

მიზანი: საინფორმაციო-შემეცნებითი ტექსტის კითხვა და დამუშავება. საინფორმაციო ტექსტის წაკითხვისა და გააზრების სტრატეგიების გამოყენება.

                                                გაკვეთილის ბოლოს მისაღწევი შედეგები:

მოსწავლეები შეძლებენ : წაიკითხონ და დაამუშაონ საინფორმაციო-შემეცნებითი ტექსტი; გამოიყენონ საინფორმაციო ტექსტის  წაკითხვისა და გააზრების სტრატეგიები; ამოიცნონ უცხო ლექსიკური ერთეულები, გაიაზრონ მათი მნიშვნელობა და გამოიყენონ სხვადასხვა სიტუაციაში.

1. გაკვეთილის დასაწყისში მოსწავლეებს გავაცანი თემა და მიზანი, აქტივობები, რომელსაც გამოვიყენებდით გაკვეთილის მსვლელობისას, შეფასების კრიტერიუმები.
2. გამოწვევის ფაზაზე ვთხოვე, გაეხსენებინათ მათთვის ნაცნობი მწერები. წავუკითხე გამოცანა:

-„ის ბევრჯერ გინახავს სამზარეულოს მაგიდაზე,  საშაქრესთან,  მურაბისა და თაფლის ქილასთან, ფანჯრის რაფაზე, ხის ძირას, ფერად ყვავილებზე, შენს მაისურზე… ალბათ უკვე მიხვდი, ამ მწერს ჭიანჭველა ჰქვია“(ამონარიდი  წასაკითხი  ტექსტიდან)

ეს დამეხმარა შემექმნა მოტივაცია და  გამემძაფრებინა  მათი ინტერესი  შესასწავლი თემისადმი.

3.წინარე ცოდნის გასააქტიურებლად, გამოვიყენე მეთოდი „დაწყვილდი, დაფიქრდი, გაუზიარე“. დაფაზე გამოვაკარი ჭიანჭველას სურათი,  ვთხოვე წყვილებს დაეწერათ ყველაფერი, რაც იცოდნენ ჭიანჭველების შესახებ და გაეზიარებინათ ერთმანეთისთვის.

4.შემდეგ ეტაპზე ვუჩვენე ფილმი ჭიანჭველების ცხოვრებაზე

აქტივობის მიზანი იყო დამატებითი თვალსაჩინო-ვიზუალური მასალის დახმარებით ბავშვებისათვის მნიშვნელოვანი, ახალი, დამატებითი ინფორმაციის მიწოდება. ვიდეოს ჩვენების შემდეგ, შეკითხვებით დავაზუსტე რამდენად შეძლეს  ნანახის გაგება-გააზრება და დამახსოვრება, რა გაიგეს ახალი, ფილმში მოცემული რომელი ინფორმაცია იყო მათთვის ნაცნობი და ა. შ.

5.ტექსტის წაკითხვამდე  ჯგუფებში იმუშავეს უცხო ლექსიკურ ერთეულებზე :

 ანტენა-მოწყობილობა, რომელიც რადიოტალღებს გადასცემს და მიიღებს;

საცეცები-მწერის ან ცხოველის სხეულზე მოძრავი  გამონაზარდი;

სინოპტიკოსი-სპეციალისტი, რომელიც ამინდის პროგნოზს გვაცნობს;

კომუნიკაცია-ინფორმაციის გაცვლა ინდივიდებს შორის;

შეავსეს ვერბალური და ვიზუალური ასოციაციების რუკა.

  ვერბალური და ვიზუალური ასოციაციების რუკა.

სქემის გამოყენების ინსტრუქცია:

მასწავლებელი წინასწარ შეარჩევს სქემაში განსამარტავ სიტყვებს;

ზედა მარცხენა უჯრაში მოსწავლე წერს შესასწავლ სიტყვას;

ზედა მარჯვენა უჯრაში ხატავს სიტყვის შესაბამის გამოსახულებას;

ქვედა მარცხენა უჯრაში წერს სიტყვის/ ცნების განმარტებას;

ქვედა მარჯვენა უჯრაში წერს შესაბამის მაგალითს და ასოციაციებს.

ნამუშევრები გაუზიარეს ერთმანეთს. შეძლეს სიტყვის/ცნების გააზრება, დახარისხება, წარმოსახვის და ფიქრის უნარის გააქტიურება.

6.ტექსტზე მუშაობა დავიწყე ხმამაღალი,  საჩვენებელი, გამომეტყველებითი კითხვით. კლასის გააქტიურების მიზნით ვჩერდებოდი და შეკითხვებით ვაზუსტებდი, რამდენად კარგად იგებდნენ ისინი  მოსმენილს.

https://www.kargiskola.ge/teachers/cignebi/Readers_Grade4/chianchvelebi.pdf

7.შემდეგ ეტაპზე მოსწავლეებს ვთხოვე ჩუმი კითხვის მეთოდით, ინდივიდუალურად, წაეკითხათ ტექსტი და შეევსოთ „მახასიათებლების ცხრილი“

მახასიათებლების ცხრილი

8.წაკითხვის შემდეგ  უპასუხეს შეკითხვებს:

1)როგორი აგებულება აქვს ჭიანჭველას?

2)სად და როგორ ცხოვრობენ ისინი?

3)რა სახის ჭიანჭველები არსებობს და როგორ აქვთ ფუნქციები გადანაწილებული?

4)როგორ ურთიერთობენ ისინი?

5)თქვენი აზრით, როგორ არჩევენ მეომარი ჭიანჭველები თავისიანს მტრისაგან?

6) რა სარგებელი და რა ზიანი შეუძლია მოუტანოს ჭიანჭველამ ადამიანს? და ა. შ.

9.შეჯამებისთვის გამოვიყენე სტრატეგია  „3-2-1“

ვთხოვე  დაეწერათ:

3 რამ , რაც დაგამახსოვრდა  ჭიანჭველების შესახებ;

2  საინტერესო ფაქტი;

1 შეკითხვა რომელიც ტექსტის წაკითხვის შემდეგ გაგიჩნდა.

მოსწავლეთა შეფასებისთვის გამოვიყენე სიტყვიერი განმავითარებელი კომენტარები წინასწარ შემუშავებული რუბრიკის მიხედვით.

შეფასების სქემა

გაკვეთილზე გამოყენებული კონკრეტული ტიპის აქტივობები საკმაოდ ეფექტურია და ეხმარება მოსწავლეს, აქტიურად ჩაერთოს ტექსტის დამუშავების პროცესში, უქმნის კითხვის მოტივაციას, უადვილებს წაკითხული ინფორმაციის გაგება-გააზრებას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.კუტალაძე ი.(რედ.) (2010) როგორ ვასწავლოთ კითხვა / დაწყებითი კლასების პედაგოგებისთვის /ქრესტომათია, თბილისი: გამოცდების ეროვნული ცენტრი

2.ეროვნული სასწავლო გეგმა

3.ვებპორტალი kargiskola.ge

განათლების ძირითადი მახასიათებელი არა მარტო ცოდნის გადაცემა, არამედ შემოქმედებითი კომპეტენციების ჩამოყალიბება, მთელი ცხოვრების განმავლობაში სწავლისა და განვითარებისთვის მზადყოფნაა. სკოლამ უნდა შექმნას საფუძველი პიროვნების ჩამოყალიბებისათვის ახალი აზროვნებით და გარემოში ქცევის ახალი წესებით – ეკოლოგიური ცნობიერებით. სწორედაც გეოგრაფიის სწავლების მნიშვნელოვანი მიმართულება ეკოლოგიური წიგნიერებაა, რომელიც არის ცოდნის, უნარებისა და დამოკიდებულებების ერთობლიობა, რომელიც „შესაძლებელს ხდის დედამიწის, როგორც საარსებო სივრცის მნიშვნელობის გაცნობიერებას; გარემოს მდგრადი განვითარების მნიშვნელობის გააზრებას. ადამიანისა და გარემოს ურთიერთქმედების მართებული მიდგომების გაზიარებას და მათ დაცვას ყოველდღიურ ცხოვრებაში; ეკოლოგიური სისტემების მოწყობისა და მათში მოქმედი კანონზომიერებების ცოდნას“.

სკოლის მიზანია, მუდმივად გააუმჯობესოს მოსწავლეთა უნარ-ჩვევები და მათი კომპეტენციები კონკრეტულ მეცნიერებაში. თუმცა მოსწავლეთა შემეცნებითი უნარების განვითარებას ხელს უწყობს  კვლევითი საქმიანობა. ეს არის განსაკუთრებული შესაძლებლობები კვლევისა და კომუნიკაციის უნარ-ჩვევების განვითარებისათვის; მოსწავლეთა საკუთარი სამეცნიერო ინტერესების გაფართოებისა და გაღრმავების, პრობლემების დამოუკიდებლად ჩამოყალიბებისა და არსებული ცოდნის საფუძველზე დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების მიღების უნარის ფორმირებისა.

მოსწავლეთა სამეცნიერო საქმიანობის ხელშეწყობის მეთოდური საქმიანობა მოიცავს შემდეგ ეტაპებს: პროექტის სამოქმედო გეგმისა და სამუშაოს შეფასების კრიტერიუმების შემუშავებას, დიდაქტიკური მასალის გამოყენებით გრაფიკული პრეზენტაციის (ტექნოლოგიების გამოყენებით) შექმნას, რომელიც გულისხმობს მოსწავლეთა მიერ წარმოდგენილ პრეზენტაციებს, საინფორმაციო ბიულეტენებსა და ვებგვერდებს.

გარემოს დაცვითი განათლებისა და სწავლების სისტემა ჩაშენებულია არსებული განათლების სისტემაში და მისი მნიშვნელოვანი კომპონენტია.

გარემოს დაცვითი განათლება უნდა განიხილებოდეს როგორც მთელი სასწავლო პროცესის სისტემა-ფორმირების კომპონენტი, მისი სტრატეგიული მიზნები და წამყვანი მიმართულებები, სკოლის მომავალი ინტელექტუალური, მორალური და სულიერი საფუძველი.

ახალი ღირებულების სისტემის შექმნაში განსაკუთრებული როლი ეკუთვნის პედაგოგს. მან რეალურად უნდა შეუწყოს ხელი გარემოსდაცვითი კულტურის ჩამოყალიბებას კულტურული მემკვიდრეობისა და კულტურული პასუხისმგებლობების შესანარჩუნებლად, რაც, თავის მხრივ, ადამიანის ეკოლოგიური კულტურის ჩამოყალიბებას განაპირობებს.

გარემოსდაცვითი განათლების ეფექტურობის ერთ-ერთი პირობა გარემოსდაცვით კვლევაში მოსწავლეების მონაწილეობაა.

განათლების „ეკოლოგიზაცია“ საშუალებას მისცემს მოსწავლეს, გააცნობიეროს საკუთარი ადგილი ბუნებაში. თანამედროვეობის გარემოსდაცვითი პრობლემები შეიძლება წარმატებით გადაწყდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მთელი მსოფლიოს მოსახლეობის ეკოლოგიური კომპეტენცია შესაბამის დონეზე იქნება. ეს თემა მეტად მნიშვნელოვანია.

თქვენ შეგიძლიათ დაიცვათ გარემო მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ყველა ადამიანი აცნობიერებს ამის საჭიროებას.

მოსწავლეების გარემოსდაცვითი ცნობიერების ჩამოყალიბება შესაძლებელს გახდის, მომავალში უფრო ეფექტურად გადაიჭრას ადგილობრივი გარემოს ეკოლოგიური პრობლემები.

ეკოლოგიური სწავლების უწყვეტობის სისტემაში სკოლა მიზნად ისახავს, შექმნას საფუძველი პიროვნების ჩამოყალიბებისათვის ახალი აზროვნებით – ეკოლოგიური აზროვნებით.

“კვლევითი განათლება” განსაკუთრებული მიდგომაა, რომელიც ხელს უწყობს ბავშვის ბუნებრივ მისწრაფებას მიმდებარე სამყაროს დამოუკიდებელი შესწავლისათვის.

ეკოლოგიური კვლევა ხელს უწყობს ბუნებისადმი პასუხისმგებლიანი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებასა და აქტიური ქმედებების დასაცავად მზადყოფნას.

თანამედროვე პედაგოგიური ტექნოლოგიები მნიშვნელოვანწილად ზრდის საგანმანათლებლო პროცესის ეფექტურობას, თავისუფალი და კრეატიული პიროვნების ჩამოყალიბებას.

ყველაზე ეფექტური გზა არის გეოგრაფიის სწავლების ინტეგრირებული მიდგომა. მოსწავლეთა გადატვირთვის ერთ-ერთი მიზეზი არის საგანმანათლებლო შინაარსის  ნაკლოვანებები: მასალის სირთულე; საგანმანათლებლო ინფორმაციის მზარდი რაოდენობა; პრაქტიკული ორიენტაციის ნაკლებობა. გეოგრაფიის გაკვეთილებზე შესაძლებელია როგორც შიდა, ასევე ინტერდისციპლინური ინტეგრაცია: გეოგრაფია – ეკოლოგია, გეოგრაფია – ქიმია, გეოგრაფია – ინფორმატიკა. შედეგი ინტერდისციპლინარული პროექტებია.

კვლევა მოიცავს შემდეგ მახასიათებლებს:

– მოსწავლეზე ორიენტირებული ქმედება;

– სამუშაოების კომპლექსური ხასიათი;

– ფართო შესაძლებლობები შემოქმედებითი განვითარებისათვის;

– პრობლემის იდენტიფიცირება და გადაჭრა;

– ალტერნატივა და ცვალებადობა;

– ავტორის გადაწყვეტილება, ავტორის საყურადღებო პოზიცია.

შერჩეული პროექტის ტიპოლოგიის განსაზღვრის შემდეგ აუცილებელია, განისაზღვროს სამუშაოს შესრულების მიზნები, მეთოდები, საშუალებები და ეტაპები. პროექტში შეიძლება გამოიყოს სამი ეტაპი:

• ორგანიზაციულ-მოსამზადებელი;
• ტექნოლოგიური;
• პრეზენტაცია.

პროექტის განხორციელების ხარისხი დამოკიდებულია ბევრ კომპონენტზე: მონაწილეთა შემოქმედებით საქმიანობაზე, ეფექტურ ხელმძღვანელობაზე, პროექტის განხორციელების მეთოდებისა და საშუალებების წარმატებით შერჩევაზე.

კვლევის პროცესში ძირითადი აქცენტი კეთდება გარემოსდაცვითი ცოდნის შეძენაზე. კვლევითი საქმიანობა მოსწავლეებს უყალიბებს თვითრეგულირების, გარემოსდაცვითი კვლევების ჩატარებისა და გარემოს მდგომარეობის მონიტორინგის უნარებს. პროექტის მეთოდი მიმზიდველია, რადგან ის ორიენტირებულია მოსწავლეზე, იყენებს დიდაქტიკურ მიდგომას, გულისხმობს თვითმოტივაციას, რაც ზრდის ინტერესს და სამუშაო პროცესში ჩართულობას. კომპიუტერული ტექნოლოგიების გამოყენება მოსწავლეების ინტერესებს განსაკუთრებით ზრდის. ეკოლოგიური კვლევა ხელს უწყობს ბუნებისადმი პასუხისმგებლიანი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას და აქტიური ქმედებების დასაცავად მზადყოფნას.

შემდგომში შემოგთავაზებთ ეკოლოგიის თემაზე ჩატარებულ კვლევასა და გაკვეთილებს. მოსწავლის ნამუშევარი

მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება იმ ინტეგრირებული გაკვეთილის შესახებ, რომელიც  დავგეგმე და ჩავატარე მეთერტმეტე კლასში თემაზე – მემკვიდრეობითობის და ცვალებადობის კანონზომიერებები.

 გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ ინგლისურენოვანი მასალის გამოყენებით ცოდნის განმტკიცებას მემკვიდრეობითობის კანონებისა  და ცვალებადობის შესახებ. ისინი სხვადასხვა სახის დავალებების შესრულებისას შეძლებენ თანამშრომლობის უნარ-ჩვევების განვითარებას და  შემოქმედებითობის  გამოვლენას.

    ბიოლოგიის სტანდარტი:

ბიოლ.XI.6.მოსწავლეს შეუძლია ჩამოაყალიბოს მემკვიდრეობითობის კანონები და იმსჯელოს ცვალებადობის ფორმებზე.

3.1.11.მოიპოვებს ინფორმაციას და ადარებს მემკვიდრეობისა და ცვალებადობის მოქმედებას, მსჯელობს მათ ბიოლოგიურ მნიშვნელობაზე.

3.4.4.გენეტიკური ამოცანების გადაჭრისას იყენებს მონაცემთა ანალიზს, სტატისტიკისა და ალბათობის თეორიის ელემენტებს.

3.10.6.ადგენს გენეტიკურ სქემას სქესთან შეჭიდული ნიშნების  მემკვიდრეობაზე და ადეკვატურად იყენებს შესაბამის სიმბოლოებს მათ ჩასაწერად.

ინგლისურის სტანდარტი:

მოსმენა:უცხ.ს.VII.1. მოსწავლეს შეუძლია მოისმინოს და გაიგოს სხვადასხვა ტიპის აუდიოჩანაწერები აქტუალურ ან მისთვის საინტერესო თემატიკაზე (მაგ., შემეცნებითი ხასიათის გადაცემა, დოკუმენტური ფილმი, ტელეჟურნალი, დისკუსია). უცხ.ს.VII.2. მოსწავლეს შეუძლია მიმართოს სხვადასხვა სტრატეგიას მოსმენილი ტექსტის შინაარსის გასააზრებლად.

კითხვა: უცხ.ს.VI.3. მოსწავლეს შეუძლია წაიკითხოს და გაიგოს სხვადასხვა სახის დარგობრივი შემეცნებითი ტექსტი (ისტორიის, კულტურის, არქეოლოგიის, გეოგრაფიის, ეკოლოგიის და სხვა სფეროდან). უცხ.ს.VI.5. მოსწავლეს შეუძლია ბიოგრაფიული ხასიათის ტექსტების (ბიოგრაფია, ავტობიოგრაფია, მოგონება, დღიური – როგორც ავტობიოგრაფიული ტექსტი) წაკითხვა და გაგება.

მედიაცია: უცხ.ს.VI.20. მოსწავლეს შეუძლია უცხოური ენის ცოდნის საგანმანათლებლო მიზნით გამოყენება.

მეთოდი : სასწავლო გაჩერებები

შეფასება -განმავითარებელი (შესასვლელი ბილეთი , ჯგუფური მუშაობა) და განმსაზღვრელი (მოსწავლის შეფასება გაკვეთილის პროცესში)

რესურსები: შესასვლელი ბილეთი, შეფასების რუბრიკები, სასწავლო გაჩერებების დავალებები, მარკერები, ფლიპჩარტები, თაბახები, კალმები, ფერადი ქაღალდები, ლეპტოპი, წებოვანი ქაღალდები, ქაღალდის წებოვანი ლენტი, მაკრატელი, წებო. მასწავლებლის მიერ მოძიებული ვიდეო მასალა , ბეჭდური მასალები , ილუსტრაციები. ბიოლოგიურ ტერმინთა ინგლისურ-ქართული ლექსიკონი. ბიოლოგიურ   ტერმინთა მოკლე განმარტებითი  ლექსიკონი.

დიფერენცირება: სასწავლო გაჩერება არის დიფერენცირებული სწავლების სტრატეგია.ის ხელს უწყობს მოსწავლეებს იყვნენ ჩართულნი და მიაღწიონ საგაკვეთილო მიზანს.თითოეულ გაჩერებაზე იმუშავებენ მოსწავლეთა მცირე ჯგუფები,სადაც მათ დახვდებათ სხვადასხვა დავალება საკომუნიკაციო და სოციალური უნარ-ჩვევების განსავითარებლად.ამ დროს მოსწავლეები ახდენენ ორი საგნის   ცოდნის ინტეგრირებას  ურთიერთანამშრომლობის გზით.ისინი მუშაობენ ინგლისურ ენაზე წარდგენილი დავალებების შესრულებაზე და წარმოადგენენ მასალას ქართულ ენაზე.

სასწავლო გაჩერებები იძლევა დიფერენცირების  საშუალებას  მეთოდოლოგიის მიხედვით,რადგან ის ქმნის განსხვავებულ გარემოს სხვადასხვა გაჩერებაზე და აკმაყოფილებს სხვადასხვა შესაძლებლობის და ინტერესის მოსწავლეებს.ამ დროს   სასწავლო შინაარსს ყველა  მოსწავლე გადის ყველა გაჩერებაზე.

წინარე ცოდნა: მოსწავლეებს მეცხრე  და მეთერთმეტე კლასებში ნასწავლი აქვთ მემკვიდრეობითობისა და ცვალებადობის არსი, შეუძლიათ საგვარტომო სქემების  ანალიზი, შეუძლიათ გენეტიკური ამოცანების ამოხსნა და ჩაწერა, იციან მენდელის კანონები, შესწევთ   გენეტიკის ძირითადი ინგლისურენოვანი ტერმინების წაკითხვისა და ანალიზის უნარი. მოსწავლეებს აქვთ ინგლისურის ბაზისური ცოდნა, რითაც შეუძლიათ, უცხო ენა გამოიყენონ როგორც ინფორმაციის წყარო მასალის გახსენება-გაგებისათვის. ეს კი ხელს შეუწყობს ურთიერთთანამშრომლობას  საგაკვეთილო პროცესში და ისეთი პოზიტიური  გარემოს შექმნას, რომ ბავშვებს შემოქმედებითობის გამოვლენის საშუალება მიეცეს.

გამოწვევის ფაზა:10 წუთი

პირველი აქტივობის  მიზანი: მოსწავლეთა  ჯგუფების შექმნა, მათთვის გაკვეთილის მიზნის გაცნობა და  ყურადღების  ფოკუსირება  სამუშაო თემისადმი.

დრო :2 წუთი

 პირველი აქტივობის  აღწერა:  სიის წაკითხვის შემდეგ მოსწავლეებს  უნდა გავაცნო გაკვეთილის მიზანი,  მუშაობის წესები და  შეფასების ფორმები.

მეორე  აქტივობის მიზანი: კლასში მოსწავლეთა განწყობის  და წინარე ცოდნის შემოწმება შესასვლელი ბილეთების საშუალებით.

დრო: 8 წუთი

მეორე აქტივობის აღწერა:  მოსწავლეებს დავურიგებ შესასვლელ ბილეთებს და ვთხოვ მათ შევსებას.

მოსწავლეებს გაკვეთილის დაწყებამდე დაფაზე დახვდებათ გაკრული ერთი ფლიპჩარტი გაკვეთილის მიზნით და მეორე ფლიპჩარტი შეკითხვით: რას გეუბნებათ ინფორმაცია, რომ გენეტიკა არის მეცნიერება მემკვიდრეობითობისა და ცვალებადობის შესახებ?

შესასვლელი ბილეთი:

მოსწავლის სახელი და გვარი:——————————————–

 კონსტურირების ფაზა:30წუთი

მესამე აქტივობის მიზანი: მოსწავლეები სხვადასხვა  გაჩერებაზე მოახდენენ ინფორმაციის მიღებას ინგლისურენოვანი წყაროებიდან. ისინი მუშაობის პროცესში განიმტკიცებენ ცოდნას მემკვიდრეობისა და ცვალებადობის შესახებ და განუვითარდებათ თანამშრომლობითი უნარი.

მესამე აქტივობის აღწერა: მოსწავლეები შექმნიან ჯგუფებს,  თითოეული გაჩერების ინსტრუქციებს გაეცნობიან  და სხვადასხვა გაჩერებების დავალებებს თანამიმდევრობით შეასრულებენ .

დრო:30წუთი

 მოსწავლეები ყუთიდან იღებენ ფურცლებს, რომელზეც წერია ჯგუფის ნომერი. მათ უნდა დაიკავონ შესაბამისი ჯგუფის მაგიდასთან ადგილი. თითოეულ ჯგუფში იქნება 5-6 მოსწავლე. თითოეულ ჯგუფს მაგიდასთან დახვდება სხვადასხვა დავალება ინგლისურ ენაზე. მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ საბაზისო უნარ-ჩვევების გამოყენება და შეასრულონ დავალებები ქართულ ენაზე. მე ვუწევ მონიტორინგს და საჭიროების შემთხვევაში  ვეხმარები მოსწავლეებს სხვადასხვა სასწავლო გაჩერებაზე. ყოველ გაჩერებაზე დროის ამოწურვის შემდეგ ჯგუფები თანმიმდევრულად გადაადგილდებიან ერთი სასწავლო გაჩერებიდან მეორეზე. თითოეული ჯგუფი მორიგეობით ასრულებს დავალებას სუფთა თაბახის ფურცელზე, რომელსაც აკრავს კედელზე ქაღალდის წებოვანი ლენტის საშუალებით მეორე  მხრიდან ისე,  რომ ნაწერი არ ჩანდეს. მოსწავლეები ჯგუფში როლებს გადაინაწილებენ:

1. დროის ამთვლელი ,
2. იდეების გენერატორი,
3. რესურსების ორგანიზატორი ,
4. გამფორმებელი და
5. პრეზენტატორი.

თითოეულ გაჩერებაზე ყოფნის დრო 6 წუთი.

თითოეულ მაგიდას სასწავლო გაჩერების სახელი და ჯგუფის ნომერი აქვს მინიჭებული .

რეფლექსიის ფაზა: დრო -40 წუთი

მეოთხე  აქტივობის მიზანი: სხვადასხვა გაჩერებაზე მიღებული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების საშუალებით მოსწავლეები მოამზადებენ  პრეზენტაციას  და წარმოაჩენენ თავიანთ შემოქმედებით უნარ-ჩვევებს.

მეოთხე აქტივობის აღწერა: ჯგუფების მიერ პრეზენტაციის მომზადება და ჯგუფის მიერ ზეპირი წარდგენა.

დრო:30 წუთი

გაჩერებების ამოწურვის შემდეგ თითოეული ჯგუფი რჩება მისთვის ბოლო სასწავლო გაჩერებაზე. ამ მომენტისათვის თითოეული დავალების ირგვლივ მიკრული უნდა იყოს 6 ფურცელი თითოეული ჯგუფის დაფარული პასუხებით. შემდეგ ჯგუფები ეცნობიან ნამუშევრებს 6-ვე ფურცლიდან . პრეზენტაციების მომზადების დრო -10 წუთი. თითოეული ჯგუფისთვის წარდგენის დრო 3 წუთი.

სასწავლო გაჩერებები თანამშრომლობით მუშაობას მოითხოვს, რომლის საშუალებითაც მოახდენენ ჯგუფური პრეზენტაციის მომზადებას   და წარდგენას.  თითოეული ჯგუფი  წარადგენს მის მიერ კონკრეტულ სასწავლო გაჩერებაზე შესრულებულ დავალებას  ზეპირი პრეზენტაციის სახით.

მეხუთე აქტივობის მიზანი: გაკვეთილის მსვლელობისას გაკეთებული ჩანაწერების საფუძველზე ,შეფასების რუბრიკებით ვაფასებ: განმავითარებელი შეფასებით ჯგუფების მუშაობას და განმსაზღვრელი შეფასებით მოსწავლეების მუშაობას. მოსწავლეები ჩაინიშნავენ საშინაო დავალებას სახელმძღვანელოში.

მეხუთე აქტივობის აღწერა: ჯგუფების მუშაობის შეფასებას მოახდენს მასწავლებელი შეფასების რუბრიკის მიხედვით  და  მოსწავლეები  ჩაინიშნავენ საშინაო დავალებას.

დრო -15 წუთი

ჯგუფებს ვაფასებ განმსაზღვრელი შეფასების რუბრიკით. ბავშვებს განვუმარტავ , რომ არ არსებობს დამარცხებული გუნდი.  აღვნიშნავ ჯგუფების წარმატებებს და ხარვეზების გამოსასწორებლად ვაწვდი რეკომენდაციებს მათი შემდგომი მუშაობის  გაუმჯობესებისათვის. ინდივიდუალურად განმსაზღვრელი შეფასებით ვაფასებ მოსწავლეებს.

საშინაო დავალების შესრულებისთვის ინფორმაციის მიწოდება მაგ:#3.11 გენების მრავლობითი მოქმედება და ურთიერთქმედება.გვერდი-94.

ჯგუფური მუშაობის შეფასების  რუბრიკა:

მოსწავლის საგაკვეთილო პროცესში მუშაობის  შეფასების რუბრიკა

ქართული ლიტერატურის სწავლებას ორი მიმართულება განსაზღვრავს: პირველი-როგორ ვასწავლო და მეორე-რატომ  ვასწავლო.პირველი სტანდარტის ნორმებს გულისხმობს,მეორე-ლიტერატურის სწავლების მიზნებს:

• საერთო და პიროვნული კულტურის ჩამოყალიბებას;
• სამოქალაქო ცნობიერების გაზრდას;
• პიროვნების ჰარმონიულ განვითარებას და  სხვა

მეორე უფრო რთულია,რადგან ეს  არ უნდა გასცდეს ლიტერატურის სამყაროს  და არ დაიჩრდილოს ნაწარმოების მხატვრული ღირებულება.

ქართველი მკითხველისათვის მწერალი რევაზ ინანიშვილი ცნობილია,როგორც კაცთმოყვარე,  ესთეტი და დიდსულოვანი პიროვნება. ეს თვისებები დევს მის ნაწარმოებებში, ამიტომ მისი მოთხრობების შესწავლას განსაკუთრებული სიფაქიზით ვეკიდები, რათა სათუთად მივიტანო  ღირსების ეს ფორმები ბავშვებამდე.
ამ განწყობით  ვიწყებ მუშაობას მოთხრობა „ფრთხებიან  ყვავები დამბაჩის ხმაზე?“,იმ ნაწარმოებზე, რომელიც  მეოცე საუკუნის ბოლოს შერჩეულ მოთხრობათა ათეულშია დასახელებული.   ისწავლება მეცხრე  კლასში, რუბრიკაში „კარგ ყმად ვინა ვთქვათ…“   ამ ნაწარმოებამდე  შესწავლილი აქვთ ვაჟა-ფშაველას „კაი ყმა“ და  რუსთაველის  „ვეფხისტყაოსნიდან“  ავთანდილის ანდერძი.   იციან კაი ყმისა და  რაინდის დამახასიათებელი ნიშნები და თვისებები.  შექმნილი აქვთ გარკვეული წარმოდგენა    ღირსებაზე და   ელოდებიან ახალ შთაბეჭდილებებს  ამ კუთხით.
ჩვეულებრივ  მივყვებით მოთხრობაზე მუშაობას:წაკითხვის შემდეგ იწყება ნაწარმოების გააზრება,  გაანალიზება,  ეპიზოდებად დაყოფა,  პერსონაჟთა დახასიათება,  მოთხრობის მხატვრული თვალსაზრისით შეფასება,  პრობლემების წარმოშობის მიზეზების წარმოჩენა, დეტალების გამოყოფა და მათი დანიშნულების ამოცნობა, მზადება დებატებისთვის.

მოსწავლეებს ვთავაზობ აქტივობას   „კუთხეები“ და ვთხოვ,   შექმნან სამი ჯგუფი,  სამი  განსხვავებული მოსაზრებისთვის –სწორად მოიქცა თუ არა ვიტგენშტეინი?  პირველ ჯგუფში სხდებიან ისინი, რომლებიც ეთანხმებიან მოსაზრებას, რომ სწორი იყო   ეს  გადაწყვეტილება; მეორეში ისინი, რომლებიც  მიიჩნევენ,  რომ არ იყო სწორი, არ  ღირდა; მესამეში ისინი, ვისაც ამ პრობლემების  მიმართ გამოკვეთილი პოზიცია არ გააჩნია.  მოსწავლეები თავიანთი სურვილით ერთიანდებიან ჯგუფებში და რიგრიგობით აყალიბებენ თავიანთ მოსაზრებებს,  გამოთქვამენ  საკუთარ შეხედულებებს სადებატო თემებთან დაკავშირებით.

დებატების დასრულების შემდეგ მოსწავლეებს ვთხოვ,კიდევ ერთხელ დაფიქრდნენ თავიანთ  მოსაზრებებზე,  და მიკარნახონ დაფაზე  ჩამოსაწერად, რა ღირებულებები იკვეთება მათი პოზიციებიდან:

აქტივობის დასრულების შემდეგ  მივმართავ   სამივე ჯგუფს- რა არჩევანს გააკეთებენ, შეიცვლიან პოზიციებს თუ დაიცავენ საკუთარ შეხედულებებს. ბავშვები ხელახლა ჯგუფდებიან,  უმეტესობა პირველ ჯგუფში ერთიანდება და არგუმენტებით ხსნიან პოზიციის შეცვლის მიზეზებს. საყურადღებოა იმ ბავშვების მოსაზრებები, რომლებიც მეორე ჯგუფში რჩებიან. მე მათ  ვთხოვ, არგუმენტირებული მსჯელობით გაამყარონ თავიანთი  პოზიცია:

• რჩებიან იმავე აზრზე იმიტომ, რომ ვერ გაიმეტეს სასიკვდილოდ რჩეული ახალგაზრდა;
• რუსეთის იმპერატორის ნათესავს ბრწყინვალე მომავალი ექნებოდა;
• ნაუმოვის ხელით არ უნდა მომკვდარიყო ქართული სულიერების მატარებელი მშვენიერი ვაჟკაცი;
• აღმერთებდა დედას, რომელმაც ასეთი ვაჟკაცი შვილი დაკარგა;
• იყო ვაჟკაცი, ატარებდა  ქართულ ჩოხას;
• “შესანიშნავად ტანადი“, ნაკითხი, განათლებული არ უნდა დაღუპულიყო ამ მიზეზით…

მე მადლობას ვუხდი მათ განსხვავებული მოსაზრებისთვის. ვეუბნები, რომ განსხვავებული  შეხედულებებიც უნდა არსებობდეს,რათა  შევძლოთ ჭეშმარიტების  დადგენა.

დებატების დასრულების შემდეგ მივმართავ მესამე ჯგუფში დარჩენილ მოსწავლეებს, რომელ პოზიციას აირჩევენ. უმეტესობა პირველს უერთდება, რამდენიმე მეორეს. ასე რომ, მესამე ჯგუფში არავინ    რჩება.

დებატების დასრულების შემდეგ ვაგრძელებთ გაკვეთილს. მოსწავლეებს ვთხოვ,    კიდევ ერთხელ წაიკითხონ  თემის ეპიგრაფი და გაიაზრონ მიღებული შთაბეჭდილებების  ფონზე . „იმ მოქმედებას, რომელსაც წინ მხოლოდ ერთი მოტივი უძღვის, ჩვენი ეთიკური შემეცნება სრულიად გულგრილად უცქერის, მოტივების მრავალფეროვნება აუცილებელი პირობაა ზნეობრივი მოქმედებისთვის“(გერონტი ქიქოძე).

მოსწავლეები აკეთებენ კომენტარს ეპიგრაფზე და   ეძებენ „ მრავალფეროვან მოტივებს“ ვიტგენშტეინის ზნეობრივი მოქმედებისა და ეთიკური შემეცნების გასააზრებლად  და  ტექსტიდან მოყავთ შემდეგი არგუმენტები:

• მაშინვე შენიშნა წყვილი, რომელიც ვაგონში შემოვიდა;
• გენერლის მიხრა-მოხრამ, მბრძანებლურმა კილომ მაშინვე მიახვედრა, რომ ბრძოლაში საამაყო დაუდევრობა სამოქალაქო ცხოვრებაშიც გადმოეტანა;
• „იყვნენ თამამნი, ხმაურიანნი, ყველაფრისმცოდნენნი, ყოვლისშემძლენნი, თითქოს კეთილნი“;
• თავადი ვერ იტანდა ძალიან მოძრავ, ხმაურიან კაცებს, მით უფრო სამხედროებს (თავად ლეიბ-  გვარდიის პოლკოვნიკი).
• გენერლისა და ქალის ჩურჩული დერეფანში;
• წყვილის ხმამაღალი სიცილი;
• უადგილო ადგილას ხელის მიწკაპუნება;
• გენერლის გულგრილობა, ვითომც არაფერი მომხდარა;
• პიროვნული შეურაცხყოფა;
• გენერლის მქირდავი ღიმილი…

ვიტგენშტეინის საქციელს მოტივების მრავალფეროვნებამ  გაუკეთა პროვოცირება.   დუელის შეთავაზება იყო პროტესტი დაუდევრობის, მბრძანებლობის, უხეშობის, სითამამის, ხმაურის, ამპარტავნების, მოურიდებლობის, ქალის შეურაცხყოფის ,გულგრილობის, სხვისი ღირსების შელახვის წინააღმდეგ. ცხადია,   სამეგრელოს მთავართა  შთამომავლის ვაჟი, ზრდილი ყმაწვილი, გერმანული პედანტიზმით დამშვენებული, რჩეული მონადირე, ქართულ ჩოხაში გამოწყობილი,  თავაზიანი,  წესისა და  რიგის დამცველი სხვაგვარად ვერ მოიქცეოდა. ეს  არის გაკვეთილის  ყველაზე სათუთი მომენტი, ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი, რომლის ჩამოყალიბებაში ვეხმარები მოსწავლეებს,  ხოლო შემდეგ დასკვნას დამოუკიდებლად გააკეთებენ:  თუ ეპიგრაფი ერთგვარად ახასიათებს  ნაწარმოების ძირითად იდეას, მკითხველს ეხმარება დედააზრზე ყურადღების გამახვილებაში, მიგვანიშნებს  ავტორისეულ ჩანაფიქრს, მაშინ გამოდის, რომ რევაზ ინანიშვილიც   იმავეს აპროტესტებს, რასაც ვიტგენშტეინი შეეწირა და  სურვილი აქვს,  მკითხველი აღფრთოვანდეს  ვიტგენშტეინის პიროვნებითა და საქციელით.
ამის  შემდეგ მოსწავლეებს   ვუკითხავ  ბოლო ეპიზოდს: ,,დავუსვი ამ ამბავს  ბოლო წერტილი, დავუძახე ჩემს ქალიშვილს, რომლის თვალებზე ვამოწმებ ხოლმე, როგორ მოქმედებს ჩემი დაწერილი ამბები სხვებზე, წავუკითხე მთელი მონდომებით, ყოველი სიტყვის მკაფიო გამოთქმით, მეგონა, თვალები გაბრწყინებული ექნებოდა აღტაცებით. მან კი შეეჭვებულმა მკითხა: -ვითომ დაფრთხებოდნენ დამბაჩის ხმაზე  ყვავები,მამა?“

ბავშვებს ვეკითხები- ვინ არის ეს ქალიშვილი, ვისი სახე იგულისხმება ამ გამოგონილ პერსონაჟში?   ვარაუდით მიდიან დასკვნამდე, რომ ქალიშვილში ზოგადად მკითხველი ან საზოგადოება იგულისხმება.

იმ ვაგონში სხვების ყურადღება არ მიუქცევია ნაუმოვის  საქციელს. მათთვის ეს ამბავი ისევე დასრულდებოდა, როგორც ქალიშვილისთვის, ეჭვით ნათქვამი „ვითომ?“ და „ალბათ“.

ეს პოზიციაა, რომელსაც  საზოგადოების უმეტესობა აფიქსირებს.

შეკითხვა  კლასთან:  ბავშვებო,როგორ ფიქრობთ,დაფრთხებოდნენ ყვავები დამბაჩის ხმაზე?  პასუხი  ასეთია: დიახ,  დაფრთხებოდნენ,  რადგან  სხვა ფრინველებისაგან განსხვავებით ყველაზე ჭკვიანები არიან.  დაფრთხებოდნენ, რადგან, თუ   მითს  დავუჯერებთ, სამასი წელი ცოცხლობენ  და  მიუხედავად ამისა, ადამიანებზე მეტად აშინებთ  სიკვდილის  (დამბაჩის) ხმა.

გაკვეთილის ბოლოს  ვიყენებ აქტივობას  „ვიცი….ვხედავ… ვგრძნობ…“

ბავშვებს ვთხოვ,  გაიხსენონ მათთვის ყველაზე ემოციური ეპიზოდები და  ამ აქტივობის გამოყენებით წარმოაჩინონ:

• ვიცი, ვინ არის  ვიტგენშტეინის დედა,  ვხედავ  მის სახეს,   ვგრძნობ,  როგორ ამაყობს  თავისი შვილით;
• ვიცი, ვინ არის ვიტგენშტეინი, ვხედავ  ღირსებით სავსე პიროვნებას, ვგრძნობ მის კეთილშობილებას;
• ვიცი, ვინ არის ნაუმოვი, ვხედავ გახვრეტილ ქუდს, ხელში რომ უჭირავს, ვგრძნობ, ის აღარ იქნება ისეთი, როგორიც იყო;
• ვიცი დუელი, ვხედავ შემართულ  დამბაჩებს, ვგრძნობ  ნაუმოვის დამარცხებას;
• ვიცი, ყვავი სიკვდილის სიმბოლოა, ვხედავ ხეებზე შემომსხდარ ყვავებს, ვგრძნობ სიკვდილიც ფრთხება  დამბაჩის ხმაზე….

ვაჯამებთ თემასა და გაკვეთილს. მოსწავლეებს ვთხოვ, გაიხსენონ ვაჟა-ფშაველას „კაი ყმა“ და  კიდევ ერთხელ წარმოაჩინონ, ვის წინაშე მიიჩნევდა თავს ვალდებულად. ეს იყო თავგანწირვა სამშობლოს, უფლისა და წინაპართა  წინაშე.
შემდეგ იხსენებენ  ავთანდილის ანდერძს და  ასახელებენ ავთანდილის  თავდადებას  უფლისა და მოყვასის წინაშე. კითხვაზე -ვის წინაშე წარმოჩნდა რაინდად და კაი ყმად  ვიტგენშტეინი-  პასუხი ცალსახად დაასახელეს: ზოგადად ადამიანური ფასეულობების წინაშე.

ვუბრუნდებით გონებრივი  იერიშის რუკას,რომელზედაც მათი პირველი წარმოდგენებია ჩამოწერილი:    რა  არის  ღირსება- ადამიანობა, მნიშვნელოვანი თვისება, საკუთარი სამყარო, თავმოყვარეობა, სიყვარულის ნიჭი, სახელი, სრულყოფილებისკენ სწრაფვა, მიტევების ნიჭი, ტოლერანტობა, მზრუნველობა სხვებზე. ვამატებთ ახალ შეხედულებებს: ქალის პატივისცემა, სხვისი  ღირსების პატივისცემა,  კეთილშობილება,   თავგანწირვა.

საშინაო დავალებად  ვაძლევ  თავისუფალ ესეს  „ეგ იყო და ეგ…“

მეორე დღისთვის მეც დავალებით მივდივარ. ამ ტიპის გაკვეთილების შემდეგ  მეც ვასრულებ საშინაო დავალებას, რადგან ვიცი, რომ ისევე ელიან ჩემს თემას, როგორც მე ველოდები მათ ნააზრევს :

„ იყო ვიტგენშტეინი, ზრდილი ახალგაზრდა, რჩეული პიროვნება, თვალშისაცემი სახილველი,  ვაჟკაცი, არისტოკრატი  მანერებით, აღზრდით, ცხოვრების წესით,  პრინციპული მორალით,  ევროპულ-ქართული იერით,  მხოლოდ ქართული სულით, ქალის ქომაგი, დამცველი,  ღირსების პატივისმცემელი  და თავად ღირსეული…

და ისიც იყო, ნაუმოვი, ტლანქი, უხეში, მედიდური, ამპარტავანი, ქალის შეურაცხმყოფელი,  კარგი გენერალი და მსროლელი,  კაცი ისეთი, როგორებადაც ყაზარმაში ყალიბდებიან- არმია და საზოგადოება ერთი რომ ჰგონიათ და ისიც, რომ არ იციან, ორივეგან ადამიანებად   რომ უნდა დარჩნენ   და არა მკვლელებად…
კიდევ ქალი იყო…უზნეო, მეძავი, ფაშფაშა, გართობის მოყვარე და გენერლის მორჩილი…

იყვნენ ყვავებიც, დამბაჩის ხმაზე შემრთხალნი, სიკვდილით შეშინებულნი…

კიდევ იყო –  „ალბათ,“  უნდა მომკვდარიყო…

კდევ  იყო –  „ნუთუ“,  მოკვდებოდა?…

და კიდევ   ისიც იყო- „ვითომ“ დაფრთხებოდნენ?

კიდევ იყო გოგონა,  რომელსაც  არ  სჯერა ყვავებმა რომ უკეთ იციან  სიცოცხლის ფასი…

კიდევ იყო მწერალი– დიდი ტკივილით, დარდით, სიყვარულით, სიკეთით სავსე გულითა და ოქროს  კალმით, რომელმაც  გვთხოვა, დავფიქრდეთ და დავიჯეროთ- ნამდვილად რომ  ფრთხებიან  ყვავები  დამბაჩის   ხმაზე…

კიდევ იყო პაშა  დადიანი, დიდებული ქალბატონი, რომელსაც აუცილებლად ექნებოდა წაკითხული  „ლექსი  ვეფხისა  და მოყმისა“…
კიდევ იყო სიცოცხლე… არის  და იქნება  უჩვენოდაც….

კიდევ  სიკვდილიც იყო…   ის  სიკვდილი,რომელიც   ღ  ი  რ  დ  ა  !

ეგ იყო და ეგ….“

ვაგრძელებთ სტატიების ციკლს, სადაც ინტერაქტივის გარეშე ისევ ფიზიკის შესახებ მოგითხრობთ. მას შემდეგ, რაც გავარკვიეთ, რომ სხეული შედგება განუწყვეტლივ მოძრავი მოლეკულებისგან და ატომებისგან, ახლა შევეცდებით გავარკვიოთ ამ ნაწილაკებს შორის არსებული  „ურთიერთ დამოკიდებულებები“.

საგნები, ფიზიკის ენაზე – სხეულები, რომელიც ჩვენ ირგვლივ არსებობს, არ იშლება. უფრო მეტიც მყარი სხეულის გაჭიმვა ან დამტვრევა საკმაოდ ძნელია. რით აიხსნება ეს? თუ წარმოვიდგენთ, რომ ნივთიერება ცალკეული მოლეკულისგან და ატომისგან შედგება, მაშინ სხეულის გაჭიმვისას წინააღმდეგობის ძალის აღძვრის მიზეზად შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ნაწილაკებს შორის უნდა არსებობდეს მიზიდულობის ძალა. ჩავთვლოთ, რომ ეს ასეა – ყოველი მოლეკულა იზიდავს მეზობელ მოლეკულას და თვითონაც მიიზიდება მისგან. მართლაც, ამ ვარაუდს ასაბუთებს ცნობილი ექსპერიმენტი: ფართო ჯამში ჩავასხათ წყალი. დინამომეტრზე ჰორიზონტალურად დავკიდოთ მინის ფირფიტა და შევახოთ იგი წყლის ზედაპირს (სურ. 1). ფირფიტის წყლისგან მოწყვეტა საკმაოდ რთულია. თითქოს წყალი იზიდავს ფირფიტას და არ უშვებს მას ზემოთ. დინანომეტრის ჩვენება სწორედ წყლის მოლეკულების მიზიდვის ძალას გვიზომავს.

სურ. 1.

ეს ჩანს იქიდან, რომ ფირფიტა, წყლის ზედაპირიდან მოწყვეტის შემდეგ, დასველებულია. მაშასადამე, წყვეტა ხდება არა იმ ადგილებში, სადაც წყლის მოლეკულები მინის მოლეკულებს ეხება, არამედ, იქ, სადაც წყლის მოლეკულები ერთმანეთს ეხება. თუ მოლეკულათა შორის მიზიდულობის ძალა მართლა არსებობს, მაშინ რით აიხსნება ის ფაქტი, რომ  მყარი სხეულის, მაგალითად ცარცის ან მინის ნატეხების შეერთება შეუძლებელია? თუ ნაწილაკებს შორის მიზიდულობა არსებობს, მაშინ ნატეხების გამთლიანება არ უნდა გაგვიჭირდეს. ეს კი არ ხერხდება.

ახლა განვიხილოთ და გამოვიკვლიოთ სურ. 2-ზე წარმოდგენილი ექსპერიმენტი.

სურ. 2.

ტყვიის ორი ცილინდრის ფუძე კარგად გავაპრიალოთ, ამით ზედაპირს მოვაცილებთ ჟანგს და ჭუჭყს. ამის შემდეგ, თუ მათ ერთმანეთს მჭიდროდ მივადებთ, ცილინდრები ერთმანეთს მიეკვრება. უფრო მეტიც, მნიშვნელოვან დატვირთვასაც კი გაუძლებს. ახლა შევეცადოთ ავხსნათ ეს მოვლენა. ჟანგისა და ჭუჭყის მოცილების შემდეგ ცილინდრების  მჭიდროდ ერთმანეთზე მიდებით სხეულები და შესაბამისად, მათი ზედაპირის მოლეკულები მეტისმეტად მივუახლოვოთ ერთმანეთს. თუ ვივარაუდებთ, რომ მოლეკულებს შორის მიზიდულობის ძალა შესამჩნევი ხდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ისინი ძალიან ახლოს არიან ერთმანეთთან, მაშინ გასაგები ხდება, რატომ არ ერთდება გატეხილი ცარცის ან მინის ნატეხები. გადატეხის შედეგად წარმოქმნილი ზედაპირების უსწორმასწორო ფორმა ხელს უშლის მოლეკულების იმდენად მიახლოებას, რომ მათ შორის მიზიდულობის ძალა აღიძრას. მართლაც ასეა. თურმე საკმარისია, ცარცის ნატეხებს შორის არსებობდეს ძალიან მცირე მანძილი (0,000001 სმ), რომ მოლეკულებს შორის მიზიდულობა საკმაოდ შესუსტდება და შესამჩნევიც აღარ იქნება. მაგრამ თუ გადანატეხ ზედპირებს წებოთი დავფარავთ, უსწორმასწორო ადგილები შეივსება. ამის შემდეგ, თუ ნაჭრებს გადატეხის ზედაპირებით მჭიდროდ მივადებთ ერთმანეთს და წებოს გაშრობას დაველოდებით, ნამტვრევები შეწებდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ წებოს მოლეკულები ერთმანეთზეც და ნამტვრევების მოლეკულებზე მიზიდულობის ძალით მოქმედებს.

ახლა გასაგები ხდება, რატომ არის ადვილი პლასტელინის, ან სველი თიხის ნაჭრების ერთმანეთზე მიკვრა. რბილი სხეულების ზედაპირის ერთმანეთთან მიახლოება და შესაბამისად, მოლეკულების ერთმანეთთან „საჭირო“ მანძილზე მიყვანა ხომ გაცილებით ადვილია?!

ესე იგი, ნივთიერების შემადგენელი ნაწილაკები – მოლეკულები და ატომები ერთმანეთს იზიდავენ მაშინ, როცა მათ შორის მანძილი ძალიან მცირეა. დაახლოებით მოლეკულათა ზომის.

მაგრამ თუ ვივარაუდებთ, რომ მოლეკულებს შორის მხოლოდ მიზიდულობის ძალები არსებობს, მაშინ შეუძლებელია აიხსნას, რატომ არის პრაქტიკულად შეუძლებელი წყლის დგუშით შეკუმშვა? ან რატომ არის რთული მყარი სხეულის შეკუმშვა? მიზიდვის ძალებთან ერთად ხომ არ მოქმედებს მოლეკულებს შორის გამზიდვის ძალებიც? მართლაც, ნაწილაკებს შორის მხოლოდ მიზიდვის ძალები რომ არსებობდეს, მაშინ მათ შორის შუალედები არ იქნებოდა. მიზიდვის გამო ისინი შეერთდებოდნენ. ეს კი არ ხდება.

ამრიგად, ნივთიერების ნაწილაკებს შორის მანძილის გაზრდისას ისინი ურთიერთმიიზიდებიან, ხოლო მიახლოებისას კი – განიზიდებიან (სურ. 3).

სურ. 3.

თუ გავიხსენებთ ატომის აგებულებას, მაშინ ამ ურთიერთქმედების (მიზიდვა-განზიდვის) გამომწვევი მიზეზების ახსნასაც შევძლებთ. როცა მყარი სხეულის ატომები წონასწორობაშია, მათ შორის მანძილი დაახლოებით მათი დიამეტრის ზომისაა. ამ მდგომარეობაში მიზიდვის ძალა განზიდვის ძალის ტოლია. სხეულის გაჭიმვისას, ატომებს შორს მანძილი აღემატება წონასწორობის შესაბამის მანძილს. ამ დროს გააქტიურდება მიზიდულობის ძალა. ერთი ატომის ბირთვი (+) იზიდავს მეორე ატომის ელექტრონებს (-) და პირიქით, მეორის ბირთვი (+) იზიდავს პირველის ელექტრონებს (-). ხოლო სხეულის შეკუმშვისას, ატომებს შორის მანძილი მცირდება წონასწორულ მანძილთან შედარებით. ამ დროს გააქტიურდება განზიდვის ძალები. ერთი ატომის ბირთვი(+) განიზიდავს მეორე ატომის ბირთვს (+), ასევე ერთმანეთს განიზიდავენ მეზობელი ატომების ელექტრონები (-).

ამგვარად, ნივთიერების შემადგენელი ნაწილაკები – მოლეკულები და ატომები ურთიერთქმედებენ – მიიზიდებიან და განიზიდებიან (სურ. 4).

სურ. 4.

ახლა დავუბრუნდეთ სურ. 1-ს. გავიხსენოთ, რომ წლის ზედაპირიდან მოწყვეტილი მინის ფირფიტაზე აღმოჩნდა წყლის წვეთები. ანუ წყალმა დაასველა მინა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ წყლის მოლეკულები უფრო სუსტად იზიდავენ ერთმანეთს, ვიდრე წყლის და მინის მოლეკულები. თუ წყალში ჩავუშვებთ პარაფინის ან ცვილის ფირფიტას, მას წყლიდან მშრალს ამოვიღებთ. ანუ წყალი პარაფინს და ცვილს არ ასველებს. წყალი არ ასველებს არც ცხიმიან ზედაპირს. არადასველებადობა იმით აიხსნება, რომ სითხის მოლეკულები უფრო ძლიერ მიიზიდება ერთმანეთისკენ, ვიდრე მყარი სხეულის მოლეკულებისკენ.

ახლა კი ვუპასუხოთ ჩვენს კითხვას – რატომ არ „სველდება“ ბატი? გავიხსენოთ, რომ მცურავი ფრინველები ბუმბულზე ნისკარტით ისვამენ ცხიმს, რომელსაც განსაკუთრებული ჯირკვალი გამოყოფს, ამიტომ მათი ბუმბული წყლით არ სველდება. ბუმბულის ქვეშ ღინღლი ყოველთვის მშრალია, თუმცა განსაკუთრებით საშიშია ფრინველებისთვის წყლის ნავთობით დაბინძურება, რადგან ნავთი ასველებს ფრინველის ფრთებს, წყალი აღწევს ღინღლის ქვეშ ფრინველის სხეულამდე. ამ დროს შესაძლებელია ფრინველის დასველება და გაყინვა.

ამგვარად, დასველება-არდასველების მოვლენებიც განპირობებულია ნივთიერებათა მოლეკულებს შორის ურთიერქმედების – მიზიდვა-განზიდვის ძალების არსებობით.

ლიტერატურა

1. ილუსტრაციები მოლეკულათა შორის ურთიერთქმედების შესახებ

https://www.slideshare.net/makasya/7-29135135;

2. ა. პერიშკინი, ნ. როდინა. ფიზიკა VII კლასი. 1989 წ;
3. ელენე სურგულაძე. მანანა კასრაძე. ფიზიკა VII კლასი. 2003 წ;
4. გიორგი გედენიძე, ეთერ ლაზარაშვილი. ფიზიკა VII კლასი. 2001 წ;
5. ეთერ ბასიაშვილი. ფიზიკა VII კლასი. 2005 წ .