სათავგადასავლო თამაში – „მოგზაურობა ჰიდროსფეროში“

კონსტრუქტივისტული თეორია გულისხმობს მოსწავლის სწავლის პროცესის აქტიურ ფორმას. სათავგადასავლო თამაში კვესტის გამოყენება შესაძლებელია შემაჯამებლის სამუშაოსთვისაც გამოვიყენოთ. ქვემოთ მოცემული მაგალითები, ვფიქრობ, გამოდგება თემის შეჯამებისთვის. ინტერპრეტაცია თქვენთვის მომინდია.

გთავაზობთ კვესტის კიდევ რამდენიმე ვარიანტს სხვადასხვა თემაზე.

მაგალითი პირველი ეხება ჰიდროსფეროს თემას.

ამ გაკვეთილზე თამაშის ფორმის გამოყენებით ხდება სისტემატიზაცია და ცოდნის გაფართოება.

ვითარდება მოსწავლეთა რუკაზე მუშაობისა და მეტყველების უნარები, ლოგიკური აზროვნება, ფიგურული მეხსიერება, გუნდში მუშაობის უნარი.

რესურსები: ნახევარსფეროების რუკა, ატლასის რუკა, დავალების ბარათები, პრეზენტაცია „მოგზაურობა ჰიდროსფეროში”.

თამაშის მსვლელობა:

თამაშის დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე, ყალიბდება 5 კაციანი გუნდები. გუნდი ირჩევს  კაპიტანს, სახელს, დევიზსა და ლოგოს.

1. შესავალი

ჩვენს თამაშს მთლიანად დავუთმობთ წყალს, რომელიც ჩვენი პლანეტის ერთ-ერთ გარსს – ჰიდროსფეროს წარმოადგენს. პირველ რიგში, მოისმინეთ ზღაპარი:

იყო და არა იყო რა, იყო ერთი წყლის წვეთი. იგი ჯერ კიდევ ძალიან პატარა, სუფთა და გამჭვირვალე იყო. პატარა წვეთი ძალიან ცნობისმოყვარე იყო და ბევრ კითხვას სვამდა. წყლის წვეთს სურდა, რომ გამხდარიყო ჭკვიანი და განათლებული. იგი  დედა ღრუბელთან ერთად ლურჯი ცის კაბადონზე დაფრინავდა.

ერთ დღეს, დედა ღრუბელმა უთხრა მას: „ვინაიდან შენ ძალიან ცნობისმოყვარე ხარ, გადადი ჰიდროსფეროს ჯადოსნურ სამყაროში. ეს სამყარო ოთხი კუნძულისგან შედგება, თითოეული განსაკუთრებულია. იფრინე, ეწვიე, გაიგე ყველაფერი ამ სამყაროს შესახებ”. ამ სიტყვებით, დედა ღრუბელმა წყლის წვეთი სამოგზაუროდ გაუშვა.

მასწავლებელი მოსწავლეებს სთავაზობს წყლის წვეთთან ერთად ჰიდროსფეროს სამყაროში მოგზაურობას, რათა საკუთარი ცოდნით დაეხმარონ და გაუადვილონ მოგზაურობა პატარა ცნობისმოყვარეს.

გუნდებს ეძლევათ მოგზაურობის მარშრუტის ფურცლები.

1. თამაშის ძირითადი ნაწილი
2. პირველი კუნძული – „თამაშის კუნძული”.

მასზე ცხოვრობენ ყველაზე მცირე ჰიდრონომიკები, ისინი სხვადასხვა თამაშს თამაშობენ. განსაკუთრებით მოეწონა მათთან თამაში „მესამე ზედმეტია“.

მოდით და ჩვენც ვითამაშოთ. შემოთავაზებული სიიდან შეარჩიეთ ზედმეტი ცნება და ახსენით, თუ რატომ თვლით, რომ მისი ადგილი იქ არ არის.

ჰუძონის ყურე, ბენგალის ყურე, მექსიკის ყურე. (ბენგალის ყურე ესაზღვრება აზიის ნაპირებს, ხოლო ჰადსონის ყურე და მექსიკის ყურე ჩრდილოეთ ამერიკის სანაპიროებს).

კარიბის ზღვა, ხმელთაშუა ზღვა, წითელი ზღვა. (ხმელთაშუა და წითელი ზღვები ესაზღვრება ევრაზიის ნაპირებს, ხოლო კარიბის ზღვის აუზი – ჩრდილოეთ ამერიკის სანაპიროს).

კასპიის ზღვა, თეთრი ზღვა, აზოვის ზღვა. (კასპიის ზღვა ტბაა, თეთრი და აზოვის ზღვები ზღვებია).

გოლფსტრიმის დინება, ლაბრადორის დინება, პერუს დინება. (გოლფსტრიმის დინება – თბილი დინებაა, ლაბრადორი და პერუ – ცივი დინებები).

მდინარე ლენა, მდინარე ამური, მდინარე ობი. (მდინარეები ლენა და ობი მიედინება რუსეთის ტერიტორიაზე და მდინარე ამური მიედინება რამდენიმე ქვეყნის ტერიტორიაზე).

ლადოგის ტბა, ჩადის ტბა, ბაიკალის ტბა. (ლადოგოს ტბა და ბაიკალის ტბა მდებარეობს აზიაში, ხოლო ჩადის ტბა აფრიკაში).

მაგელანის სრუტე, დრეიკის სრუტე, გიბრალტარის სრუტე. (მაგელანის სრუტე და დრეიკის სრუტე აკავშირებს წყნარ და ატლანტის ოკეანეს, ხოლო გიბრალტარის სრუტე – ატლანტის ოკეანესთან აკავშირებს ხმელთაშუა ზღვას).

2. მეორე კუნძული – „ცნებების” კუნძული.

მოსწავლეებს ეძლევათ ფურცელი ცნებებით, მასწავლებელი კარნახობს ტერმინების „გასაღებს“ (განმარტებებს).

ცნებები (ცნებების რაოდენობა შეიძლება შეიცვალოს):

ჰიდროსფერო;

კუნძული;

წყარო;

ზღვა;

ყურე;

სრუტე;

ნახევარკუნძული;

შესართავი;

არხი;

მდინარის სისტემა;

ჩვენი პლანეტის წყლის ჭურვი.

ცნებების განმარტებებს არ გთავაზობთ.

3. მეხუთე კუნძული – „მოაზროვნეების კუნძული“

ეს არის კუნძული, სადაც ექსპერტთა კლუბი შეიკრიბა. მათ ვერაფრით ვერ გააკვირვებ.  „ვიცით, ამბობენ, გვინახავს!”

შეეცადეთ, გამოიცნოთ რაზეა საუბარი მოცემულ ნაწყვეტში:

1) „ოკეანეში არის მდინარე: ის არ შრება ძლიერი გვალვის დროს და არ დიდდება ყველაზე დიდი წყალდიდობის დროს. მისი ნაპირები და არხი არის ცივი წყლის ფენები, რომელთა შორისაც სწრაფად მიედინება მისი თბილი ლურჯი წყლები. დედამიწაზე არსად არის ასეთი შესანიშნავი ნაკადი. ის უფრო სწრაფია, ვიდრე ამაზონი, ვიდრე მისისიპი და ორივე ამ მდინარის მასა ერთად აღებული არის წყლის იმ მოცულობის მეათედი, რაც ამ ნაკადს აქვს”. (გოლფსტრიმის თბილი დინება).

2) ”… ოკეანედან მოვარდნილი დიდი სიგრძისა და სიჩქარის ტალღა, რომელმაც დაანგრია ქალაქი. რამდენიმე წუთის შემდეგ წყალმა უკან დაიხია, ოკეანის ფსკერზე ჩაიტანა ნანგრევები.  წარმოქმნილმა ტალღებმა ნაპირიდან 1კმ-ის მანძილზე შეაღწია ხმელეთზე და ოკეანეში ჩარეცხა ნაპირთან მდგომი გემები, სახლები, ხიდები, ადამიანები. 15-20 წუთის შემდეგ, წყლის ტალღამ კვლავ მიაღწია ქალაქს 20 მეტრის სიმაღლეს”. (ცუნამი).

3) ხმელეთიდან ჩამოცურებული, მყინვარს მოწყვეტილი ყინულის დიდი მთა, რომელიც ოკეანეში ან ზღვასა და მყინვარისპირა ტბაში ტივტივებს, ან თავთხელზეა დარჩენილი. კაშკაშა თეთრი ლაინერების ფლოტილიასავით დღე და ღამით მოძრაობენ ხმელეთის  სანაპიროებთან… მაგრამ იყო შემთხვევა, როდესაც გიგანტი დამდნარა, მოულოდნელად გადატრიალებულა და ოკეანეში მყოფ გემს დასჯახებია. (აისბერგები)

4. მეოთხე კუნძული – „რეკორდსმენები”.

მოსწავლეები ანგარიშობენ ამ ჰიდროსფერული ობიექტების ჩანაწერების შესახებ და აჩვენებენ მათ გეოგრაფიულ რუკაზე.

ტიტიკაკას ტბა – ყველაზე მაღლა მდებარე ტბა;

ბაიკალის ტბა – ყველაზე ღრმა ტბა;

კასპიის ზღვა – ყველაზე დიდი ტბა;

მკვდარი ზღვა – ყველაზე მარილიანი ტბა;

წითელი ზღვა – ყველაზე მარილიანი ზღვა;

ბალტიის ზღვა – ყველაზე მტკნარი ზღვა.

III. თამაშის დასკვნით ეტაპზე

თამაშის ყველა ეტაპის დასრულების შემდეგ გუნდები აჯამებენ შედეგებს.

წყლის წვეთს ძალიან მოეწონა ჰიდროსფეროში. მან ბევრი რამ ისწავლა და თქვენ ძალიან  დაეხმარეთ მას. რაც მთავარია, გააცნობიერა, რომ ცოდნა ვლინდება მათთვის, ვინც თავად ისწრაფვის მისკენ.

დაბრუნების დროა, და ცოტა მოიწყინა ჩვენმა წყლის წვეთმა. როგორ შეუძლია მას დაუბრუნდეს ღრუბელ დედას?

წყლის მსოფლიო ციკლის წყალობით, წყლის წვეთი შეძლებს დაბრუნებას.

დასკვნის სახით ცხადდება თამაშის შედეგები და გამარჯვებულები დაჯილდოვდებიან.

მაგალითთი 2.

კვესტის თამაშის დაგეგმვა საკმაო დროს მოითხოვს.

მასწავლებელი:

• ამზადებს პრეზენტაციას;
• აყალიბებს საინტერესო დავალებას;
• შეიმუშავებს სამუშაო გეგმას;
• ადგენს ინფორმაციული რესურსების ჩამონათვალს.

მოსწავლე:

• ირჩევს როლს;
• ადგენს რესურსების მოძიების გეგმას;
• იკვლევს ინფორმაციულ რესურსებს;
• ამზადებს მოხსენებას.

დასრულებული დავალების ამოცანების წარდგენის პროცესში, მოსწავლეს შეუძლია გააცნობიეროს, რომ თითოეული პრობლემის გადასაჭრელად შეიძლება არსებობდეს სხვადასხვა თვალსაზრისი, ამოცანების გადაჭრის რამდენიმე ვარიანტი. მოსწავლე სწავლობს სხვადასხვა მოსაზრების შედარებას, გათვალისწინებასა და გაზიარებას.

სიუჟეტებისთვის შეგიძლიათ გამოიყენოთ კლასიკური სათავგადასავლო ლიტერატურის სამყარო, განსაკუთრებით კარგია ჟიულ ვერნის რომანები. მისი გამოყენება დაგვეხმარება 7- 8 კლასებში შემდეგი თემების განხილვისას: კონტინენტები და ოკეანეები, რელიეფი, ორიენტაცია, რუკა, გეოგრაფიული კოორდინატები.

თემა: ცხოვრება ზღვებში და ოკეანეებში.

მე –7 კლასი.

მოსწავლეებმა უნდა გაიცნონ ზღვებში და ოკეანეებში ცხოვრება.

1. ზღვების და ოკეანეების საზოგადოების შესწავლა;
2. მათ უნდა განუვითარდეთ მეტყველება, ლოგიკური აზროვნება, შემეცნებითი ინტერესი;
3. ისწავლონ მუშაობა ჯგუფურად და ინდივიდუალურად;
4. განუვითარდეთ კითხვის დასმის უნარი;
5. ჩამოუყალიბდეთ კომუნიკაციის უნარი, სოციალიზაცია.

გაკვეთილის მსვლელობა:

I ეტაპი.

– ჩვენ გვყავს 5 ეკიპაჟი. ბუნებრივი საზოგადოებაც აგრეთვე 5-ია. თითოეული ეკიპაჟი შეისწავლის ერთ-ერთ საზოგადოებას. ვინ რომელს მიიღებს ამას გადაწყვეტთ კენჭისყრით.

– ეკიპაჟის კაპიტნები ირჩევენ დავალებებს.

II ეტაპი. ჯგუფებში მუშაობა.

III სცენა. პროექტის დაცვა.

. ეკიპაჟების დასკვნა სამეცნიერო საზოგადოებისთვის.

– თითოეულ ეკიპაჟს შეუძლია სპიკერებს დაუსვას კითხვები კვლევის თემასთან დაკავშირებით.

„15 წლის კაპიტანი.”

მაგალითი 3

კვესტის კიდევ ერთი მაგალითი კლიმატს ეხება.

მოსწავლეს უნდა შეეძლოს კლიმატოგრამების ანალიზი, განსაზღვროს მათი დახმარებით კლიმატური სარტყელი და გამოთვალოს საშუალო ტემპერატურა, წლიური ამპლიტუდა. მასწავლებლები ხშირად ჩივიან, რომ ამ სამუშაოსთვის გაკვეთილზე დრო აღარ რჩება. გეოგრაფიის ეს მონაკვეთი ერთ-ერთი ყველაზე რთულია. ამას გამოცდების შედეგებიც აჩვენებს. კვესტის ფარგლებში მოსწავლეები შეისწავლიან ამ საქმის  პრაქტიკაში განხორციელებას.

ნარგავების (გამწვანების ადგილების) ქარისგან დასაცავად, ნიადაგის დაცვის მიზნითა და მინდვრებში თოვლისა და ტენიანობის თავიდან ასაცილებლად, უნდა დაიდგას ქარსაცავი ზონები, რომლებიც განლაგებული უნდა იყოს  გაბატონებული ქარის მიმართ პერპენდიკულარულად. გარდა ამისა, იმისთვის, რომ ფერმერმა კარგი მოსავალი მიიღოს, დროულად უნდა დაიწყოს თესვა ან მოსავლის აღების სამუშაოები, ჩვენ გვჭირდება ამინდის მონაცემები გასული წლების განმავლობაში და ამინდის პროგნოზი სოფლის მეურნეობის მუშაობის პერიოდისთვის.

მონაცემები ნალექების, ტემპერატურის, ჰაერის წნევის, ქარის სიძლიერის და მიმართულების შესახებ მიცემულია ამინდის საინფორმაციო საიტებზე. ამ ინფორმაციას სწავლობენ პრაქტიკული გამოყენებისთვის. მაგალითად, საჭიროა, იცოდეთ გაბატონებული ქარის მიმართულებები ქარსაცავი ზონების ადგილმდებარეობის სწორი შერჩევისას, სარეკონსტრუქციო სამუშაოებისთვის – მინდვრებში ტენიანობის დადგენის, ნიადაგის დაცვისთვის, მარცვლეულის მოსავლის მისაღებად. თქვენ უნდა იცოდეთ, გათბა თუ არა დედამიწა, რომ მარცვლეული დათესოთ.

ამოცანა:

ქარსაცავი ზონების მიმართულებების დასადგენად, რომლებიც ნიადაგს გამოფიტვისაგან იცავენ, საჭიროა შეადგინოთ „ქარის ვარდი“ (ქარის სქემა) აპრილის თვეში.

ტემპერატურის რეჟიმის დასადგენად, რომელიც გავლენას ახდენს მოსავლის თესვის დროზე, თქვენ უნდა გამოთვალოთ საშუალო თვიური ტემპერატურა აპრილის თვისთვის.

უნდა გამოთვალოთ ნალექიანი დღეების რაოდენობა.

იპოვოთ თვის ყველაზე ცხელი და ყველაზე ცივი დღე.

შეიტანოთ ყველა გამოთვლილი მონაცემები ცხრილში.

ინსტრუქციები მეტეოროლოგებისთვის:

გახსენით ამინდის დღიური ინტერნეტით. იპოვეთ აპრილის თვე.

ამინდის დღიურის თანახმად, გამოთვალეთ რამდენი დღე ქროდა  ქარი სხვადასხვა მიმართულებით და განათავსეთ ქარის სქემაში თითოეული მიმართულებით. შემდეგ დააკავშირეთ „ქარის ვარდის“ (ქარის სქემის) წერტილები და დაადგინეთ გაბატონებული ქარი აპრილის თვეში მიღებული სქემის მიხედვით.

იმის დასადგენად, შესაძლებელია თუ არა მოსავლის თესვა, თქვენ უნდა გამოთვალოთ საშუალო თვიური ტემპერატურა აპრილის თვისთვის ელექტრონული ქსელური კალკულატორის გამოყენებით. ამისათვის იპოვეთ თვის ყველა ტემპერატურის ჯამი და გაყავით თვის დღეების რაოდენობაზე. მონაცემები შეიყვანეთ ცხრილში.

დათვალეთ ნალექიანი დღეების რაოდენობა და შეიყვანეთ მონაცემები ცხრილში.

იპოვეთ თვის ყველაზე ცხელი და ყველაზე ცივი დღე. მონაცემები შეიყვანეთ ცხრილში.

ბოლოს ხდება შედეგების შეჯამება.

ადამიანის ცხოვრება კონკრეტული ეპიზოდებისგან შედგება. რამდენი წელიც უნდა იცოცხლო, ცხადად მხოლოდ ის გახსოვს, რამაც გაგზარდა, რამაც შენს ცნობიერებაზე მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა.

ეს ეპიზოდები, როგორც წესი, უსიამოვნო ამბებს უკავშირდება და მერე ან ეგუები მათ, ან ცდილობ, რაღაც შეცვალო. ხან გამოგდის, ხან – არა.

ჩემს 14 წლის თანაკლასელზე ჭორი სკოლაში გაზის სუნივით სწრაფად გავრცელდა. ერთ დღესაც, პირველი გაკვეთილის დამთავრების მაუწყებელი ზარი რომ დაირეკა, გოგოებმა ანუნას ზურგი შეაქციეს, მასწავლებელმა, ცოტა არ იყოს, აგდებულად და უხეშად მიმართა, ბიჭებმა კი საპირფარეშოში სიცილით მითხრეს, ანუნა ცალფეხამ გააფუჭაო (ცალფეხას ჩვენზე ერთი წლით უფროს ბიჭს ვეძახდით, რადგან „კაი ტიპობის“ დასტურად ბიძამისის ჯოხით დადიოდა დროდადრო).

„გაფუჭებას“ ორი მნიშვნელობა ჰქონდა ჩვენთვის: ვინმე „ბურაში“ წაგებულ შოკოლადებს რომ არ მოიტანდა და რომელიმე გოგოს ინტიმური თავგადასავალი რომ გასაჯაროვდებოდა.

ანუნა ჩვენს კლასში ყველაზე მხიარული იყო. ოდნავ გულუბრყვილო, ოდნავ ცეტი, ზომიერად ხმამაღალი და ასატანად კეკლუცი, მაგრამ ანუნა იყო ბავშვი, უმამოდ გაზრდილი ბავშვი, რომელსაც გამორჩეულად კარგად ეცვა.

მახსოვს, იმ ავად სახსენებელ წლებში კარგად ჩაცმა რა მსუყე საბაბი იყო ადამიანის დისკრიმინაციისთვის. ბიჭები ახალ ბოტასებს განზრახ იძველებდნენ, ახალ ქურთუკებს გლეჯდნენ, გაუცვეთელი „პაპკით“ სკოლაში მისვლა კი დიდ სირცხვილად ითვლებოდა. სასწავლო წლის პირველსავე დღეს სკოლის „ბრიზგიან“ კედლებზე გავუსვამდით ხოლმე ახალთახალ დერმატინს და მერე მთელი წელი კუთხეებდაგლეჯილი ჩანთებით ვისხედით გაყინულ ოთახებში.

ანუნას ამბავი კვირის მთავარ თემად იქცა. მეორე დღეს გოგო სკოლაში აღარ მოვიდა. მთელი კლასი, იქნებ მთელი სკოლაც ველოდით მის გამოჩენას და, აი, მომდევნო სამშაბათს გამოჩნდა. დედასთან ერთად.

ბიჭები სკოლის ეზოში ვიდექით. ცალფეხაც ჩვენთან ერთად იდგა. რაღაცნაირად ამაყად დახარა თავი, როცა გვერდით ჩაგვიარეს და ანუნას დედამ გამოგვხედა. ქალი და ბავშვი სკოლაში შევიდნენ და დედა გაკვეთილების ბოლომდე ელოდა გოგოს, რომელიც საკლასო ოთახში, წინა მერხზე, (მოგვეჩვენა, რომ) გაფითრებული, მისთვის უჩვეულოდ წყნარად იჯდა.

მოგვიანებით საპირფარეშოში ვმსჯელობდით, რატომ იყო გაფითრებული ანუნა. პარალელურკლასელები ამტკიცებდნენ, ორსულად იქნებაო, ჩემი კლასელები –რამეს „აიკიდებდაო“. ბოლოს იქვე მდგომმა უფროსკლასელმა ჩაიცინა, ღლაპები ხართ, არ იცით, პირველ ჯერზე სისხლს რომ კარგავს ქალი – ამიტომაცაა გაფითრებულიო.

მერე გავიგე, რომ ცალფეხა მომხდარს დეტალებში ჰყვებოდა. ანუნას ბინის ტელეფონის ნომერიც მან გაავრცელა და ვისაც არ ეზარებოდა, გოგოსთან რეკავდა „დასაკერად“.

მალევე მიგვავიწყდა ეს ამბავი, მაგრამ ანუნას მიმართ დამოკიდებულება შეგვეცვალა. ბიჭები ვიყავით ოდნავ აგდებულები, მასთან არასოდეს ვერიდებოდით ბილწსიტყვაობას, გოგოების ნაწილმა ცხვირი აუბზუა, სხვაკლასელები კი დერეფანში უხამს სიტყვებს მიაძახებდნენ ხოლმე. თუმცა მანამდე იყო ყოვლად სამარცხვინო კლასის სასამართლო. ბავშვებმა საჯაროდ განვიხილეთ, მოგვეთხოვა თუ არა მისი სხვა კლასში გადაყვანა. ანუნა ამ განხილვას არ დასწრებია. მაშინ – არ ვიცი, იმიტომ, რომ გამორჩეულობა მინდოდა, არ ვიცი, იმიტომ, რომ მართლა ასე ვფიქრობდი – ვთქვი, რომ არ მჯეროდა, რასაც აბრალებდნენ. ორიოდე თანაკლასელმაც ამიბა მხარი. მაგრამ არავის მოგვსვლია აზრად, გვეთქვა, რომ ეს ჩვენი საქმე არ იყო. ჩვენ, საბჭოთა პერიოდში დაბადებულმა ბავშვებმა, ასე ვიცოდით, ასე გვესმოდა, ასე გვასწავლეს: ან უნდა გაკიცხო, ან მიუტევო. ის კი ყველას დაგვავიწყდა, რომ სხვის საქმეში ცხვირის ჩაყოფაც ისეთივე დანაშაულია, როგორიც დაძრახვა ან „პატიება“.

გაფითრებული პირველ მერხზე რომ დაჯდა, იმ დღეს თუ არ ჩავთვლით, ანუნა დიდად არ შეცვლილა: ისევ იყო მსუბუქად ცეტი და ასატანად კეკლუცი, ისვამდა პომადას და ზედმეტად ბევრ ფერუმარილს, დადიოდა მოკლე, მოკლე კაბით და მაღალქუსლიანი ფეხსაცმლით და ყოველთვის ესხა მძაფრი სუნამო – როგორც თვითონ ამბობდა, დედის.

მახსოვს, სადღაც დეკემბრის შუაში, გაყინულ დერეფანში, სპორტდარბაზის მხარეს, სადაც მასწავლებლები იშვიათად გამოივლიდნენ ხოლმე, ვიდექით მე და ჩემი კლასელი. კლასში შესვლას ვაგვიანებდით და ფილმებზე ვლაპარაკობდით. უცბად კლასელმა გაცხარებული მოყოლა შეწყვიტა და გაშეშდა, ძაღლი რომ დაინახავს კატას და შეშდება, ისე; აიჯაგრა და მეუბნება: „ახლაც არ გჯერა, ბიჭო? აგე, შეხედე“.

სპორტდარბაზის მხარეს, ეზოში, ცალფეხამ და ანუნამ ჩამოიარეს. ბიჭს უხერხულად გადაეხვია ხელი. ანუნა უფრო თამამი იყო. არც არაფერი. ჩაიარეს და სკოლის შესასვლელისკენ წავიდნენ, მეტი აღარაფერი დაგვინახავს. ან რა იყო დასანახი?
რა უნდა მეთქვა, ვიდექი ტუჩებმოპრუწული, ცოტა იმედგაცრუებულიც. მენანებოდა ეს კოხტა გოგო ამ ბიჭის გვერდით, მაგრამ ხმამაღლაც ვერაფერს ვამბობდი.

მხარზე ხელი რომ დამადეს, ავუკარი. ამ ჩემმა კლასელმა იცოდა ხოლმე – გადაგხვევდა და დაგეკიდებოდა ზედ. დამრიგებელი კი შეგვრჩა. ცოტა მახსოვს ასეთი კეთილშობილი და გონიერი მასწავლებელი. იყო გამორჩეულად მიმტევებელი და მოსიყვარულე. იმდენად კარგი პიროვნება, რომ მისი ხათრით ვსწავლობდით სხვა საგნებსაც.

ჩემი კლასელი ბიჭი გაიქცა, მაგვიანდებაო. მე შემოვრჩი და ნახევრად ბნელ დერეფანს ერთად გავუყევით საკლასო ოთახისკენ.

მაშინ მითხრა მასწავლებელმა ძალიან საგულისხმო რამ. მითხრა ბავშვს და მითხრა გასაგებად: „ერთი რამე იცოდე, გურამ: ამ ქვეყანაში ქალებს მეტად უჭირთ ცხოვრება და ნუ დაემსგავსები სხვებს, ეცადე, ჩვეულებრივი ადამიანი იყო“.

მერე მე სკოლა შევიცვალე. ახალ კლასში მეგობრები თითქმის არ მყოლია. მომდევნო კლასებშიც იყვნენ ანუნები და ვიყავით ჩვენც. არაფერი შეცვლილა. ერთი ეგ იყო – ვისწავლე, რომ სხვის ცხოვრებაზე და საკუთარ ცხოვრებაზეც საჯაროდ არ უნდა მელაპარაკა. იმდენჯერ მიფიქრია მასწავლებლის ნათქვამზე, რომ მეგონა, მჯეროდა კიდეც, რაზეც ვფიქრობდი.

მერე, დამამთავრებელ კლასში, უბნის ბირჟაზე მდგომს, შორიდან ვიღაცამ ხელი დამიქნია. ვერ ვიცანი, მაგრამ ახლოს მისული მივხვდი – ანუნა იყო. გამოველაპარაკეთ ერთმანეთს, მე – ცოტა აგდებით, უხეში კომპლიმენტებით, ის – კვლავ ცეტურად და კისკისით.

ამერიკაში მივდივარ საცხოვრებლადო. მაშინ ამერიკა ისეთი უცხო და მიუწვდომელი იყო, სიცილი დავაყარე. მართლა მივდივარო. იმ კლასელების ნახვა მინდოდა, ვინც მაშინ ის ამბავი არ დაიჯერეთო. ვინც კლასიდან ჩემს გარიცხვას ხმა არ მიეცითო. თავი მოვისულელე, ვითომ ვერ მივხვდი, რას მეუბნებოდა. ცოტა ხანს ვილაპარაკეთ და წავიდა. არ ვიცი, სად წავიდა. იქნებ მართლა გადასახლდა ოკეანის მიღმა. ხშირად ხომ სწორედ საზოგადოებას, ოჯახს ან საკუთარ თავს გავურბივართ და არა სიდუხჭირეს.

რომ წავიდა, უბნის ბიჭებმა მკითხეს, ვინ იყოო. ისე მკითხეს, ფორმალობისთვის. აი, ყველა რომ ხვდება, რა დგას კითხვის უკან. ერთია, რა, ძველი ნაცნობი-მეთქი, მეც ორაზროვნად ვუპასუხე. სწორედ ამ ორაზროვნებაში ჩანს ხოლმე, შეძლებს თუ არა ადამიანი, საზოგადოებრივ აზრს დაუპირისირდეს. მე ვერ შევძელი და ეს მომენტი, ეს ორაზროვანი პასუხის მომენტი, – პასუხისა, რომ მე არ ვიყავი პასუხისმგებელი „ამნაირ“ გოგოზე, – ჩემთვისვე ლაკმუსის ქაღალდი აღმოჩნდა. რა გასაკვირია, დამრიგებლის სიტყვები აქაც რომ გამხსენებოდა? ვაღიარებ, ძალიან შემრცხვა ჩემი საქციელის და გადავწყვიტე, ყველაფერი გამეკეთებინა, რომ ჩემს შვილებს მსგავს საზოგადოებაში არ ეცხოვრათ.

შინ მისულმა, ვიფიქრე, მომეძებნა ანუნა და მეთქვა, რომ კლასის სასამართლოზე კი დავიცავი, მაგრამ ჩემივე სიტყვების არ მჯეროდა, რომ მეც სხვებივით მიჭორავია მასზე, როცა საპირფარეშოში მასაც ახსენებდნენ სხვა კლასის ბიჭები, რომ არაფრით განვსხვავდებოდი დანარჩენებისგან, რადგან განა ცალკეული ბავშვები ვიყავით ცუდები ან კარგები – ასეთ საზოგადოებაში გავიზარდეთ, ასე იყო მიღებული და ამ გაკვეთილზე, ცხოვრებამ სახეზე რომ აგვაფარა, უფროსებს ჩვენთან არასოდეს უსაუბრიათ. მასწავლებლებმა უბრალოდ გაჩუმება არჩიეს, თითქოს პრობლემა ასე უფრო დამალავდა თავს და ჩვენც ყველაფერს ბავშვობაში ნატკენი მუხლისთავებივით დავივიწყებდით.

მე პატარა ქალიშვილი მყავს. როცა კოღო უკბენს და ხელზე ვკოცნი, სჯერა, რომ მამის ნაკოცნი უშველის. როცა წაიქცევა, პირველად ჩემს სახელს ამბობს. რაც დრო გადის, უფრო და უფრო ხშირად მახსენდება დამრიგებლის სიტყვები, რომ ქალებს მეტად უჭირთ ამ ქვეყანაში. თითქოს თავს პირობა მივეცი, რომ შვილს სხვანაირ ქვეყანას დავახვედრებდი, მაგრამ არ გამოდის ეს საქმე, ვერ გამოდის და მრცხვენია. მრცხვენია, რადგან სულ მგონია: ანუნას რომ მამა ჰყოლოდა, ამდენს ვერ გაუბედავდნენ, ამდენს ვერ გავუბედავდით, ასე არ გადავუვლიდით ჩვენი გაკილვით თუ ჩვენი სიბრალულით.

ხომ შეიძლება, ერთხელაც ჩემს ქალიშვილსაც აღარ ჰყავდეს მამა გვერდით; ვინ იზრუნებს მასზე, ვინ დაიცავს ქალებს ამ ქვეყანაში, სადაც მათ უფრო მეტად უჭირთ, ბევრად უფრო მეტად?

ალბათ, ძალიან ძლიერი გოგოები უნდა გავზარდოთ მამებმა.

პ.ს. წერილში სახელები შეცვლილია, იმედი მაქვს, პერსონაჟები საკუთარ თავებს თვითონ მოძებნით.

სამყაროში დროდადრო ჩნდებიან ბავშვები, რომლებსაც თავიანთი ისტორიებით, მოთხოვნებით და აქტიურობით უფროსების ცხოვრებაში გვარიანი დისონანსი შემოაქვთ. გრეტა ტუნბერგი, მალალა იუსაფზაი, ემა გონსალესი და სხვები გამოდიან და ლაპარაკობენ ომზე, გარემოს დაბინძურებაზე, იარაღის შეზღუდვის უფლებაზე, სასტიკ და დაუნდობელ გარემოზე და გულგრილ ზრდასრულებზე, რომლებიც უპასუხისმგებლო გადაწყვეტილებებს იღებენ. ლაპარაკობენ და მათი აქტივიზმი უფრო ხილული და ეფექტურია, ვიდრე ოფიციალური პირების მწყობრი საუბრები ამავე თემებზე.

თინეიჯერებს ათასი რამ აწუხებთ, მაგრამ ხშირად როდი ახერხებენ, ხმა მოგვაწვდინონ, საკუთარი პრობლემების განხილვაში ჩაერთონ. უფროსებს გვგონია, ყველაფერი ვიცით (ჩვენც ხომ ვიყავით მათოდენები; ბუნებრივია, ვიცით, რაც უტრიალებთ გონებაში), მაგრამ სულ ტყუილად. თინეიჯერების სუიციდი, მათ მიმართ ძალადობა და მათი უნდობლობა ოჯახის წევრებისა და სხვა ზრდასრულების მიმართ საკმარისია იმის მისახვედრად, რომ ხშირად წარმოდგენაც კი არ გვაქვს, რაზე ფიქრობენ ისინი.

შეგვიძლია, ყველაფერი მარტივი სავარჯიშოთი დავიწყოთ: შევთავაზოთ თინეიჯერებს, წარმოიდგინონ, რომ უკვე საქვეყნოდ ცნობილი აქტივისტები არიან, ლეგიონია მათ მხარდამჭერთა სახელი და ვთხოვოთ, პოსტერები დაამზადონ ახალი საპროტესტო აქციისთვის, რომელიც მომდევნო კვირას უნდა გამართონ იმ პრობლემის გამო, რომელიც აწუხებთ.

პოსტერების დამზადებას შესაძლოა წინ უძღოდეს ან მოსდევდეს მცირე კვლევა ახალგაზრდების მიერ წამოწყებული საპროტესტო მოძრაობების შესახებ, ან პოსტერების როგორც პროპაგანდის შემადგენელი ნაწილის განხილვა. რა ხვდებოდა სხვადასხვა დროს პოსტერებზე, რას ითხოვდნენ ახალგაზრდები 50-იან, 60-იან, 70-იან წლებში? სად წავიდა მერე ეს ხალხი? მოგვარდა ის პრობლემები, რომელთა მოსაგვარებლადაც იბრძოდნენ? როგორ შეიცვალა სამყარო იმ დროიდან დღემდე? ერთი და იგივე რამ აწუხებთ თუ არა თინეიჯერებს, მაგალითად, ევროპაში და ჩვენთან? ნამდვილად დამოუკიდებელი აქტივისტები არიან ის ახალგაზრდები, ვისი სახელებიც ისტორიას რჩება თუ მათ გავლენიანი უფროსები საკუთარი ინტერესებისთვის იყენებენ? დღეს ვინ ცდილობს ახალგაზრდების გულის მონადირებას საქართველოში?

ამ და სხვა კითხვებზე პასუხების ძებნა თინეიჯერებს ბევრი საინტერესო ფაქტის აღმოჩენისა და დასკვნის გამოტანის საშუალებას მისცემს. ვცადოთ, რატომაც არა.

მშობლები წუხან, რომ ბავშვებს კითხვა ეზარებათ, წიგნები არ უყვართ. ხშირად ასეცაა, რადგან წიგნამდე ბავშვის მიყვანა, წიგნით მისი დაინტერესება რთული და შრომატევადი პროცესია. წიგნიერების განვითარება ადრეული ასაკიდანვე, ბავშვის უახლოეს გარემოში იწყება და აქ ოჯახის როლი უმნიშვნელოვანესია. მშობლები აქტიური ზეპირი კომუნიკაციით, ცოდნისა და ინფორმაციის გადაცემით ეხმარებიან ბავშვებს სააზროვნო უნარების განვითარებაში და უკვალავენ გზას წიგნიერების სამყაროსკენ. თუ რაიმე მიზეზით ბავშვის გარემოში ზეპირი კომუნიკაცია და ტექსტებთან შეხება შეზღუდულია, სასკოლო ასაკში სერიოზულ პრობლემას შევეჯახებით. რაც უფრო გაიზრდება ინფორმაციის მოცულობა და რაც უფრო მრავალფეროვანი გახდება ის, მით უფრო მწვავედ წარმოჩნდება პრობლემაც.

წიგნიერება ერთ-ერთი ძირითადი კომპეტენციაა თანამედროვე მსოფლიოში და მის განვითარებას სათანადო ყურადღება უნდა დაეთმოს როგორც სკოლამდელ და სასკოლო, ისე სკოლის შემდგომ ასაკში. თანამედროვე გაგებით, წიგნიერება უშუალოდ არის დაკავშირებული ისეთ უნარებთან, როგორებიცაა ზეპირი კომუნიკაცია, წაკითხულის განხილვა და დისკუსია, კრიტიკული აზროვნება, წარმოსახვა და სხვა.

გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია (UNESCO) წიგნიერებას განმარტავს როგორც განსაზღვრის, გაგების, ინტერპრეტაციის, კომუნიკაციის, გამოთვლის, ამა თუ იმ კონტექსტთან დაკავშირებული ნაბეჭდი და წერილობითი მასალის გამოყენების უნარ-ჩვევების ერთობლიობას. წიგნიერება გულისხმობს სწავლის პროცესის უწყვეტობას და ინდივიდის პოტენციალს, მიაღწიოს მიზნებს, აიმაღლოს ცოდნა, გაიუმჯობესოს შესაძლებლობები და სრულად მოახდინოს საზოგადოებაში ინტეგრირება.

ჩვენს ჟურნალში ხშირად შეხვდებით პროფესიონალთა რჩევებს წიგნიერებისა და კითხვითი უნარების გაუმჯობესებაზე, რომლებიც ხშირად გამომდგომია შვილებთან ურთიერთობისას. ახლა მინდა, საკუთარი გამოცდილება გაგიზიაროთ, რომელიც შვილებთან ერთად წიგნების შთამბეჭდავ სამყაროში მოგზაურობისას დამიგროვდა.

ვიკითხოთ ყველგან

დიდხანს მჯეროდა, რომ კითხვა მხოლოდ მყუდრო გარემოში შეიძლებოდა. მას შემდეგ, რაც ჩემი შვილები დაიბადნენ და ჩემი ცხოვრება უფრო დახუნძლული, საინტერესო და აქტიური გახდა, კითხვისთვის დროის მოხელთება დიდ გამოწვევად მექცა, ამიტომ დავნერგე ასეთი მეთოდი: კითხვა ყველგან. ამისთვის ერთი უბრალო რამ არის საჭირო: ჩანთაში მუდამ უნდა გეწყოს წიგნები საკუთარი თავის და შვილებისთვის. საცობებით ისე გადატვირთულ ქალაქში, როგორშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, დროის საინტერესოდ და სასიამოვნოდ გასაყვანად წიგნის კითხვა შესანიშნავი საშუალებაა.

ვხატოთ და ვიკითხოთ

კითხვა კონცენტრირებას მოითხოვს, ამიტომ სასურველია, ბავშვებისთვის წიგნის საკითხავად ისეთი დრო შევარჩიოთ, რომ ბავშვები მაქსიმალურად ჩაერთონ პროცესში. ისეც ხდება, რომ თავად ბავშვები გვკარნახობენ სასურველ დროსა და გარემოს. ასე აღმოვაჩინე, რომ ჩემს შვილებს ხატვის დროს სიამოვნებთ კითხვა. მათ ნახატებში ხშირად აირეკლება კითხვის დროს მიღებული შთაბეჭდილებები, გასაოცარი ამბები და წარმოუდგენელი მოვლენები.

სიტყვების დაფა

„განხეთქილება, თავის კანტური, გაპარტახება, უკმეხად, გულახდილობა, განასახიერა, მოიქუფრა, უხეირო, არ ეპიტნავებოდათ, ვეება” – ეს იმ სიტყვების ნაწილია, რომლებსაც კითხვის დროს ვინიშნავთ და მერე სიტყვების დაფაზე განვმარტავთ. ასეთ სიტყვებთან დამეგობრება ბავშვისთვის უმნიშვნელოვანესია – ახალი სიტყვების მნიშვნელობის გაგება მის ლექსიკურ მარაგსაც ამდიდრებს და თვალსაწიერსაც აფართოებს.

დასახე ლიტერატურული გეგმა და მიჰყევი

გასული ზაფხული წიგნების კითხვის თვალსაზრისით ნაყოფიერი აღმოჩნდა. ჩემი ეჭვები იმის თაობაზე, რომ ზაფხულის თავგადასავლები კითხვის დროს არ დაგვიტოვებდა, არ გამართლდა. კარგი წიგნის საკითხავად დრო ყოველთვის შეიძლება გამოინახოს. რამდენიმე შესანიშნავი წიგნი წავიკითხეთ, ვიმსჯელეთ, საკუთარი შეხედულებები ერთმანეთს გავუზიარეთ. საოცრად ილუსტრირებულმა „პინოკიოს თავგადასავალმა“, საბავშვო ბიბლიამ (იაკობ გოგებაშვილისა და ნესტორ ყუბანეიშვილის მიხედვით), მარია ფარის „ვაფლის გულებმა“, არნე სვინგენის „ბალადამ გატეხილ ცხვირზე“, ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერის „პატარა პრინცმა“, ასტრიდ ლინდგრენის „ემილის თავგადასავალმა“, ანე-კატარინე ვესტლის „დედა, მამა, რვა ბავშვი და საბარგო მანქანამ“, ლიზ პიშონის „ტომ გეიტსის დღიურმა“, ენიდ ბლაიტონის შესანიშნავი შვიდეულის ამბებმა, არჩილ სულაკაურის „სალამურას თავგადასავალმა“ ზაფხულის მშვიდ საღამოებს კიდევ უფრო სასიამოვნო გახადა.

ლიტერატურული პარალელები

გახსოვთ, სალამურა, თოკზე მოსიარულეთა ქალაქში რომ მოხვდება და ყოფილ ჯამბაზს, დაკოჭლებულ ალე ჰოპს ჩაუვარდება ხელში, რომელიც ცდილობს, სალამურას დახმარებით დაკარგული დიდება დაიბრუნოს და გამდიდრდეს კიდეც? ეს ეპიზოდი რას მოაგონებდა ბავშვებს, თუ არა „პინოკიოს თავგადასავალს“? უჭკუო და გამოუცდელი პინოკიოც ხომ ხვდება მეთოჯინე ჭამაცეცხლასთან, რომელიც, ალე ჰოპისგან განსხვავებით, პინოკიოს კიდეც შეიწყალებს და ხუთი ოქროს მონეტითაც დაასაჩუქრებს.

ზემოთ ჩამოთვლილი წიგნებიდან მიღებული ცოდნა ჩემმა შვილებმა ერთმანეთს დაუკავშირეს, ლიტერატურული ეპიზოდები ერთმანეთს შეადარეს, გაავლეს პარალელები… წიგნიერების განვითარების გზაზე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზანი ხომ წინარე ცოდნის გააქტიურება და ადრეულ გამოცდილებასთან დაკავშირებაა…

პ.ს. იმ სიამოვნებასა და სიკეთესთან ერთად, რაც წიგნების კითხვას სდევს თან, მთავარი ის სიხარულია, რომელსაც საბავშვო ამბების ფერად სამყაროში მოგზაურობა გვანიჭებს ყველას, დიდსა თუ პატარას. წიგნიერების განვითარებისა და ბავშვის კარგ მკითხველად ჩამოყალიბების გზაზე კი ოჯახის აქტიურობა მიზანს უფრო მალე მიგვაახლოებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

პაატა პაპავა, თამარ ჭანტურია. წიგნიერება. მასწავლებლის სახელმძღვანელო

მზიან, თბილ, ხალისიან ქალაქში ერთბაშად ჩამოწვა საავდრო ღრუბელი. ერთბაშად ჩამობნელდა. ამიერიდან სახლებშიც, ქუჩების მსგავსად, მწუხრის ჟამს ისადგურებდა სიბნელე. მანქანის გამონაბოლქვი ჰაერში ნავთქურისა და შეშის ღუმლის კვამლმა შეცვალა. სხვაც ბევრი რამ შეიცვალა… მოკლედ, შეუჩვეველი ჭირის შეჩვევის დრო დამდგარიყო. ერთ დროს ამაყი ხალხი თავდახრილი, ფეხაკრეფით მიდი-მოდიოდა ქუჩებში.

და აი, ამ ძნელბედობის ჟამს ერთ საღამოს ერთ ვიწრო ქუჩაზე იმედი დაიბადა. თეთრი, ფითქინა, მოუსვენარი, ერთი ციდა – ყველა იმედი ხომ, სულიერის ნაშიერივით, პატარა და სუსტი იბადება…

მისი მოვლენიდან მეშვიდე დღეს ქალაქი საშინელმა ხმაურმა შეძრა. ქუჩებში უსახო ურჩხული გამოჩნდა. ქშენითა და გრუხუნით დააბიჯებდა გაუკაცრიელებულ ქუჩებში და თავისი ტლანქი სხეულით ყველაფერს სრესდა. ზოგი მასში სიცივეს ხედავდა, ზოგი – შიმშილს, ზოგისთვის ის სნეულებას განასახიერებდა, ზოგისთვის კი – ომსა და უიმედობას. ან იქნებ ყველაფერი ერთად იყო… ჰოდა, ამ განუკითხაობის ტლანქმა ოჩხარმა ერთ დღეს იმედს ფეხი დააბიჯა და გასრისა…

…ნიკოს და გოგის დიდი ხნის ძმობა ჰქონდათ, უფრო ძლიერი, ვიდრე სისხლისმიერი კავშირი. თვალი თვალში გაუყარეს ერთმანეთს და სიტყვის უთქმელად მიუხვდნენ საფიქრალს. ქალაქს გავარიდოთო… მთაში გადავმალოთო… აბა, ამ სიფრიფანა იმედის წაღებას რა დიდი ძალი სჭირდებოდა, მაგრამ მთაში წელამდე თოვლი იდგა და მისი გაკვალვა არ იყო ადვილი საქმე. „ვერ დაიჭირავს სიკვდილსა გზა ვიწრო, ვერცა კლდოვანიო“, – თითქოს თავისთვის ჩაილაპარაკა ნიკომ, შებრუნდა და წავიდა. მდუმარედ გაჰყვა გოგიც.

…თემოს ადრიანად გაეღვიძა. სიცივე ძვალსა და რბილში ატანდა. ღუმელში ნაღვერდალი მოძებნა, შეშა შეუკეთა და გახურებას დაელოდა. ცეცხლმა მოათბო ოთახიც და მისი ჯალაბიც. ღუმლის ქვეშ შეშის ნაჭრებს შეავლო თვალი –თავდებოდა. ფანჯარასთან მიყუდებულ ნაჯახს დაეწოდა ასაღებად, თან არაგვს გახედა. მდინარეს ორთქლი ასდიოდა. ასე იცის დიდ ყინვაში: დინებისას ზემოთ ამომხტარი წლის მოლეკულები ჰაერში იყინებიან და უკანვე ცვივიან, მანამდე კი ღრუბელივით ნარნარებენ მდინარის ზედაპირთან. მერე გაღმა ფერდობსაც მოავლო თვალი და გულმა რეჩხი უყო. მანქანა შეამჩნია – ვიღაც ქალაქიდან ამოსულიყო. სტუმარი ჩვენში დიდად ფასობს, მით უფრო – მთაში, რადგან იქ ძვირი სანახავია, მაგრამ ასეთ ამინდში შორიდან მოსულ სტუმრებს მხოლოდ ავი ამბები მოაქვთ ხოლმე… ცივად დადო ცული. ჯერ უნდა გაარკვიოს, რა მოხდა. იქნებ ისეთი ამბავია, რომ უნდა დაიუქმოს. მაშინ ცულს ვერ დაჰკრავს შეშას. პალტო შემოიცვა და წელამდე თოვლს შეერია…

…სვიმონი ვეტერინარია. მთელი ცხოვრება ცხვარსა და „საქონში“ აქვს გატარებული. თივა უთავდება საბძელში. საქონელს ვერ მოაშივებს – არც თავად გადაუვა ლუკმა ყელში. თივა მთიდან აქვს ჩამოსათრევი. ძალიან ცივა. სანამ არხილია, უნდა მოასწროს ასვლა და ჩამობრუნება. თუ ოდნავ მოთბა, თოვლს წაყინული პირი გაულღვება და მერე წელამდე უნდა კვალოს. ამიტომ დილაუთენია შეუდგა მთის ფერდობს, თივა მოიკიდა და დაეშვა თავქვე. როგორც იქნა, მოაღწია სოფლამდე. მისი სახლი სოფლის მეორე ბოლოშია. გზად კუჭუნათ სახლს უნდა ჩაუაროს. ამ დროს აქ არავინაა ხოლმე, ახლა კი ბუხრის ყელიდან კვამლი ამოდიოდა. ეზოს თოვლს რამდენიმე ადამიანის ნაფეხურები აჩნდა. ნაბიჯი არ შეუნელებია, ისე მოიხსნა მძიმე ტვირთი და ეზოში შეაბიჯა…

…სოფლის სასაფლაო ჩვეულებრივი მოკვდავებისთვისაა. იქ იმედის დამარხვა არ შეიძლება. ასეთია ჩვენი ადათი… ფერდობზე ერთი მაჟალოს ხე შეარჩიეს. თოვლი საგულდაგულოდ გახვეტეს და ჩააშტერდნენ მიწას. პირველი წერაქვის დარტყმა თემოს ერგო. ჩვეულებრივზე მეტად ემძიმა… რაც შეიძლებოდა მაღლა ასწია და მთელი სიმძიმით დაუშვა. წერაქვის პირმა ერთი დაიკვნესა და ასხლტა. მიწასაც გაჰყინვოდა გული დარდისაგან… დიდი ჯაფა დაადგათ დედამიწისთვის გულის გადასახსნელად. ღრმად არ ჩასულან – ბოლოს და ბოლოს, იმედს მარხავდნენ… მორჩნენ. თემომ ამოყრილ მიწაში ბროლის მოზრდილი ქვა შეამჩნია, აიღო, შეყინული გოროხები საგულდაგულოდ შემოაცალა და თავთან დაუყუდა.

***

ოცდახუთი წლის წინ მთაში აღმა-დაღმა ხეტიალისას დასასვენებლად ერთი ხის ქვეშ ჩამოვჯექი. ქვევით არაგვის ჭალა გაშლილიყო. ხეობის მეორე მხარეს მთები აზვირთულიყვნენ. თაკარა მზეში საამური გრილი ნიავი უბერავდა. გარშემო, მდელოზე, უამრავი ყვავილი ფუტკრებს უხმობდა. მოკლედ, დაღლილისთვის სულის მოსათქმელად მშვენიერი ადგილი იყო. უცბად იქვე, ბალახში, ბროლის ქვას მოვკარი თვალი. არ ვიცი, რატომ, მაგრამ სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ადამიანისგან მონათხრობი ამბები გამიცოცხლდა მეხსიერებაში. არც ის ვიცი, მათ ერთმანეთთან რამე კავშირი ჰქონდათ თუ არა, მაგრამ ჩავთვალე, რომ ამ ქვის ქვეშ იმედი იყო დამარხული – ვიღაცის ვერასრულებული ოცნება, გახუნებული ყმაწვილკაცობა, გაფხანგული გული.

მას შემდეგ, აი, უკვე ოცდახუთი წელია,  ყოველ მარიამობას მარტოდმარტო ვაკითხავ იმ ბროლის ქვას მაღალ ფერდობზე, მაჟალოს ქვეშ, და მთელი წლის დარდს ვირეცხავ გულიდან, რომ ქვემოთ, სოფელსა თუ ქალაქში, ღიმილით სიარული შევძლო. დარდი და ვარამი ავი სენივითაა – გადამდებია. სენი კი, მოგეხსენებათ, სხვისთვის გადადებით არ რჩება. სულ ტყუილია, სხვისთვის გაზიარება დარდს აქარწყლებსო. თუ ქარსა და წყალს შეუძლია მისი წაღება, მაშ, დარდიც არ ყოფილა.

ჰო, მართლა – ძველი ამბებიდან ისიც მომაგონდა: იმ დღეს იმედი ტყუპად დაბადებულა და მეორე გადარჩენილაო…

რა უნდა იცოდეს მასწავლებელმა ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომის შესახებ

კლასის წინ – ასე ჰქვია ფილმს, რომლის ყურება რამდენიმე თვის წინ მოსწავლემ მირჩია, თანაც მითხრა, ისეთი ფილმია, ყველა მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს ნანახიო.

ვნახე თუ არა, მაშინვე დავეთანხმე ჩემს მოსწავლეს. ბევრ რამეზე დამაფიქრა ამ ფილმმა:
• რას ფიქრობს საკუთარ თავთან მარტო დარჩენილი ბავშვი;
• წესით, ყველა ადამიანს აქვს განათლებისა და დასაქმების უფლება, მაგრამ რეალობა სულ სხვაა;
• როგორ სჭირდებათ ბავშვებს მშობლების თანადგომა;
• მასწავლებელს შეუძლია შეცვალოს მოსწავლის ცხოვრება უკეთესობისკენ/უარესობისკენ;
• სკოლის დირექტორს აქვს ძალა, დაამარცხოს ბულინგი;

კიდევ ბევრ რამეზე დამაფიქრა ამ ფილმმა, მაგრამ რაც ყველაზე საინტერესო აღმოჩნდა ჩემთვის – პირველად გავიგე, რომ არსებობს ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომი, პირველად შევხედე სამყაროს იმ ბავშვის თვალით, რომელსაც ეს სინდრომი აქვს.

ხშირად მიფიქრია იმაზე, რატომ ექმნებათ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების ან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებს ამდენი პრობლემა ჩვენს საზოგადოებაში, საგანმანათლებლო სივრცეში.

მიზეზი მხოლოდ ის არ მგონია, რომ გვიჭირს განსხვავებულის მიღება, მთავარი მიზეზი, ჩემი აზრით, არის ის, რომ…

არ ვიცნობთ ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს…
არ ვიცით, რა ახასიათებს ამა თუ იმ სინდრომს, მდგომარეობას…
არ ვიცით, როგორ მოვექცეთ და ვასწავლოთ სხვადასხვა საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვს…
ვერ ვხვდებით, რომ პოზიტიური დისკრიმინაციაც დამღუპველია…
არ ვიცით, როგორ გავხდეთ ემპათიურები…

არადა, ბევრი გზა არსებობს ამისთვის და ერთ-ერთი ჩემთვის ეს ფილმი აღმოჩნდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ინკლუზიური განათლების საკითხებით დიდი ხანია დაინტერესებული ვარ, გამიკვირდა, ამ სინდრომზე აქამდე არაფერი ვიცოდი, თუმცა გამიხარდა კიდეც, რადგან უკვე მერამდენედ გავაცნობიერე, რა საინტერესო პროფესია მაქვს, ბედნიერებაა, როცა ასწავლი და, ამავდროულად, სწავლობ.

ფილმის ნახვის შემდეგ უფრო დავინტერესდი ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომით და მეტის გაგების სურვილი გამიჩნდა. თუ თქვენც ჩემს მდგომარეობაში აღმოჩნდებით, შეგიძლიათ გაეცნოთ თამარ გაგოშიძის წიგნს – ,,ბავშვის ფსიქიკური განვითარების დარღვევები”.

რა არის ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომი

,,ტურეტის სინდრომი – ეს არის ქრონიკული დაავადება, რომელიც ხასიათდება მოტორული და ვოკალური ტიკებით. დაავადებას ეწოდა ფრანგი ნევროლოგის – ჟილ დე ლა ტურეტის – სახელი, რომელმაც მე-19 საუკუნის ბოლოს პირველად აღწერა იგი და დაახასიათა, როგორც სამედიცინო მდგომარეობა;
დაავადების სიმპტომების დასაწყისი მერყეობს 2-დან 15 წლამდე, ყველაზე ხშირად დაფიქსირებულია 7 წლის ასაკი. 11 წლისათვის პაციენტთა 96 %-ს უკვე გამოხატული აქვს მოცემული სინდრომისათვის დამახასიათებელი ყველა სიმპტომი.

რით ხასიათდება ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომი

პაციენტთა 20 %-დან 45 %-ისათვის დამახასიათებელია ექოლალია – სხვისი სიტყვებისა და ხმების იმიტაცია, გამეორება, 10 %-დან 35 %-ში გვხვდება ექოპრაქსია – სხვათა მოძრაობების გამეორება და იმიტაცია, 10 %-ში კი გვხვდება პალილალია – სიტყვის ბოლოს ასოების ან წინადადების ბოლო სიტყვის გამეორება. 8 %-დან 25 %-ს აქვს კოპროლალია – უხამსი სიტყვების და ფრაზების უნებლიე წამოძახილი, ხოლო 1 %-დან 6 %-ს კოპროპრაქსია – უნებლიე უხამსი ჟესტები და მოძრაობები.
ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომს ხშირად თან ახლავს ჰიპერაქტივობა, ყურადღების კონცენტრაციის უნარის დაქვეითება, ქცევითი აშლილობა;
ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომი არ ახდენს გავლენას ბავშვის ინტელექტუალურ განვითარებაზე, თუმცა ამ სინდრომის ბავშვებს შეიძლება ჰქონდეთ პრობლემები მხედველობით-სივრცითი ფუნქციების მომწიფებაში, ნატიფი მოტორული მოქმედებების შესრულებაში, ახასიათებდეთ გაფანტულობა, იმპულსურობა. ასეთი ბავშვები ძალიან მგრძნობიარენი არიან ემოციური სტრესორებისადმი.

ძირითადი პრობლემები

• ტიკის განმეორებითი ხასიათი, დროში მისი შესუსტება-გაძლიერება, ხშირად სოციალურად მიუღებელი ხასიათი ბევრ გაუგებრობას წარმოშობს;
• ძირითადი მაინც მშობლებისა და მასწავლებლების მხრიდან აღნიშნული სინდრომის სწორი, ადეკვატური გაგებაა. უკონტროლო ტიკები ბავშვს ცხოვრებას ურთულებს. უფროსები თვლიან, რომ იგი ჯიუტია, უზრდელი და მასხარა. ტოლებმა კი შეიძლება მისი უცნაური მოძრაობების გამო დასცინონ. ყოველივე ეს უარყოფითად მოქმედებს ბავშვის პიროვნების, მისი ემოციური სფეროს ჩამოყალიბებაზე;
• პრობლემაა ბავშვის მიერ საკუთარი თავის აღქმაც. ბავშვი სხვებს თავს ადარებს და რწმუნდება, რომ ძალიან განსხვავებულია ტოლებისაგან. ხშირად უსუსურობისა და შფოთვის განცდა იპყრობს, რადგან, მისდა უნებურად, საზოგადოებაში შეიძლება მიუღებლად, არაადეკვატურად მოიქცეს;
• მნიშვნელოვანი პრობლემებია დეპრესიული ფონი და ბავშვის იზოლაცია;
• სასწავლო პროცესთან დაკავშირებული პრობლემები ორი სახისაა:
1. გაკვეთილზე ბავშვის აქტივობასა და პროდუქტიულობას შეიძლება ხელი შეუშალოს ყურადღების კონცენტრაციის მერყეობამ და გამოფიტვამ.
2. ბავშვს მხედველობით-სივრცითი უნარების დეფიციტის გამო შეიძლება ჰქონდეს წერის, კითხვის ან არითმეტიკული ოპერაციების შესრულების სიძნელეები. ბავშვი ამ ჩვევების ასათვისებლად შესაძლოა საჭიროებდეს უფრო მეტ დროსა და სპეციალური მიდგომას.

როგორ დავეხმაროთ ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომის მქონე პირებს

ბავშვისთვის დიდი დახმარების გაწევა შეუძლია ოჯახისა და მასწავლებლების კონსულტაციას დაავადებასთან დაკავშირებით, რათა მათ მცდარი შეხედულება არ ჩამოუყალიბდეთ ბავშვის შესახებ. იმ შემთხვევაში, როდესაც ბავშვს სირთულეები აქვს სწავლაში, აუცილებელია მისი ინდივიდუალური დახმარება; ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომი ქრონიკული დაავადებაა და მისი სრული განკურნება დღეისათვის შეუძლებელია. მიუხედავად ამისა, არსებობს ამ სინდრომის მკურნალობის ორი სტრატეგია – მედიკამენტური და სოციალურ-ფსიქოლოგიური.

მასწავლებლის მხრიდან ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომის მქონე ბავშვების მხარდაჭერას, დაცინვისა და გაუგებრობების პროფილაქტიკის მიზნით კლასთან სპეციალურ მუშაობასა და მასწავლებლის ცოდნას სინდრომის თავისებურებათა შესახებ დიდი მნიშვნელობა აქვს ბავშვის სკოლისადმი დადებითი განწყობის შემუშავებასა და სასკოლო წარმატებაში” (თამარ გაგოშიძე, ბავშვის ფსიქიკური განვითარების დარღვევები, თბილისი, 2007, გვ. 273-280).

შეიძლება ერთ დღეს ჩვენს კლასშიც აღმოჩნდეს ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომის მქონე მოსწავლე. როგორც თამარ გაგოშიძე აღნიშნავს, მასწავლებელი თუ ინფორმირებული იქნება, ძალიან დაეხმარება ბავშვს პრობლემების გადაჭრაში.

ვფიქრობ, ფილმი ,,კლასის წინ” არაჩვეულებრივი რესურსია და მასწავლებლებს (და არა მხოლოდ მათ) მარტივად გააცნობს ჟილ დე ლა ტურეტის სინდრომს, აუმაღლებს ცნობიერებას, უბიძგებს, იპოვონ ბულინგის წინააღმდეგ მოქმედებისა და ბავშვთან ინდივიდუალური მიდგომის გზები.

რამდენიმე დღეში მოსწავლეებსაც ვურჩევ, დადგნენ ,,კლასის წინ”. ლიტერატურულ კლუბში ერთად ვნახავთ ფილმს, მერე ბევრს ვიფიქრებთ და ვილაპარაკებთ.

მე მჯერა, რომ შეგვიძლია, გავხდეთ იმაზე უკეთესები, ვიდრე ვართ.

გამოყენებული ლიტერატურა:
თამარ გაგოშიძე, ბავშვის ფსიქიკური განვითარების დარღვევები, თბილისი, 2007

ფილმის ბმული: https://www.adjaranet.com/Movie/main?id=12197

სიის ამოკითხვა გაკვეთილის სტრუქტურისა თუ დრამატურგიის ნაწილია, ერთგვარი პროლოგი. ჩვენი დაკვირვებით, ძველად სკოლაში ამ რიტუალად ქცეულ ეპიზოდს დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა. გვახსენდება პასაჟი ნოდარ დუმბაძის ცნობილი რომანიდან, რომელშიც სიის ამოკითხვა, როგორც მინისპექტაკლი, მწერალს ჩვეული ხალისით, სილაღითა და ირონიით აქვს აღწერილი:

„- ჩიგოგიძე!

– ვარ, მასწავლებელო!

– კალანდაძე!

– აგერ ვარ, მასწავლებელო!

– სიხარულიძე!

– ავად გახდა, მასწავლებელო, და ჭყონიამ, ცენტერაძემ, ბურჭულაძემ,

ქორიძემ, ნინიძემ და ღლონტმა გააცილეს სახლში.

– მთელი კლასი ვერ გაყევით? – იკითხა გულჩვილმა მასწავლებელმა.

– ხელის მოსაკიდებელი ადგილი აღარ დარჩა, თორემ მივყვებოდით.

– ვაშალომიძე, ვაშალომიძე, ვა-შა-ლო-მი-ძე! – ყვირის მასწავლებელი და ხელს მაგიდაზე ურტყამს.

– აქ ვარ, პატივცემულო მასწავლებელო!

– მასეთი ყოფნა და არყოფნა ერთი და იგივეა!

– ყოფნა-არყოფნა, საკითხავი აი, ეს არის! – ამბობს რომული პათეტიკურად.

– რომული კალანდაძე, გაბრძანდი გარეთ!

– სიცივეა, მასწავლებელო!

– აიღე შენი წილი ნიგუზალი და გაეთრიე გარეთ! – მხარს ვუჭერ მასწავლებელს.

რომული გადის, მე კი უბედურება მატყდება თავს.

– რა გვქონდა გაკვეთილად, ვაშალომიძე?

– სოლვეის ხერხით სოდის მიღება!

– აბა, გამოდი დაფასთან!

წელმოწყვეტილივით გავეთრიე დაფასთან“ („მე, ბებია, ილიკო და იალარიონი“).

რა ხდება თანამედროვე სკოლაში? აქვს თუ არა რაიმე ღირებულება ამ აქტივობას, სიის ამოკითხვა რომ ჰქვია? ამასთან დაკავშირებით ერთ საინტერესო ინფორმაციას მოგაწვდით.

Evronews-ი იუწყება, რომ „შვედეთის პატარა ქალაქ შელეფტეოში სახის ამოცნობის ტექნოლოგიას იყენებენ, რომლის წყალობით მოსწავლეთა სიის ამოკითხვა საჭირო აღარ არის. კლასში შესვლის წინ კამერა ბავშვების სახეს ასკანერებს, რაც გაკვეთილებზე დროის დაზოგვას უწყობს ხელს. კომპანია „თიეტოს“ გამოთვლით, რომელმაც მოწყობილობა დაამონტაჟა, სკოლის მასწავლებლები მთლიანობაში ბავშვების აღსარიცხად წელიწადში 17 000 საათს ხარჯავდნენ“ („იმედი-NEWS“, 17.01 2019).

მართლაც ასეა? ამაოდაა თუ არა დაკარგული სიის ამოკითხვისთვის განკუთვნილი დრო? ამის გასაგებად ორ ქართველ მასწავლებელს ასეთი კითხვა დავუსვი: კითხულობთ თუ არა სიას და რა მნიშვნელობას ანიჭებთ ამას?

მედეა გიორგიშვილი, ქართულ-ამერიკული უმაღლესი სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი: „სიას, როგორც წესი, არ ვკითხულობ. კლასს გადავავლებ თვალს და ვხვდები, ვინ არ ესწრება. შემდეგ აუცილებლად მოვიკითხავ და აღვნიშნავ, რომ სამწუხაროა გაკვეთილზე მისი არყოფნა. ვიცი, რომ ბავშვები ამბავს მიუტანენ, მასწავლებელმა მოგისაკლისაო. ამას ის შედეგი მოაქვს, რომ შემდეგ გაკვეთილზე ეს მოსწავლე აუცილებლად მეუბნება გაცდენის მიზეზს, მომიბოდიშებს. ის გრძნობს, რომ მასწავლებელი მის მიმართ პატივისცემით არის განწყობილი“.

ფატი ფირუაშვილმა, თბილისის კლასიკური გიმნაზიის ქრთული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელმა, კი ასე მიპასუხა: „სიას ხშირად ვკითხულობ, თუმცა ყოველთვის არა. სიის ამოკითხვისას კლასი ორგანიზდება და გაკვეთილისთვის ემზადება – განწყობა იქმნება. აღვრიცხავ მოსწავლეებს, რომ ვინმე არ გამომრჩეს. როდესაც გაკვეთილს ეფექტური დასაწყისი აქვს, სიას აღარ ვკითხულობ. ხანდახან, დროის მოსაგებად, ბოდიშის მოხდით, მხოლოდ გვარებს ან სახელებს ამოვიკითხავ ხოლმე“.

თანამედროვე მწერლისა და გამოცდილი პედაგოგის დენიელ პენაკის აზრით, სიის ამოკითხვასაც შეიძლება მეტი დატვირთვა მიენიჭოს. ვფიქრობ, გასაზიარებელია მისი დაკვირვებები. იგი თავის მრავალმხრივ საგულისხმო წიგნში „სკოლის სევდა“ კოლეგასთან სიის ამოკითხვის მნიშვნელობაზეც საუბრობს. მათი აზრით, მოსწავლეთა უმრავლესობას გაკვეთილის დაწყებამდე „სძინავს“, ე.ი. მზად არ არის იმისთვის, რისთვისაც საკლასო ოთახში შევიდა. მათი გამოღვიძებაა საჭირო, ამისთვის კი საუკეთესო გზა სიის ამოკითხვაა.

პენაკთან საუბრისას მათემატიკის მასწავლებელი ამბობს, რომ დრო თუნდაც არ ჰქონდეს, სიის ამოკითხვას მაინც არავითარ შემთხვევაში არ ამოაგდებს გაკვეთილის სტრუქტურიდან, თუმცა მისთვის ეს უბრალოდ მოვალეობის მოხდა არ არის – მოვალეობის მოხდის მიზნით ჟურნალის აღება და გვარ-სახელთა მონოტონური ჩაკითხვა ზემოდან ქვემოთ ცხვრების დათვლას დაემსგავსება, რასაც არავითარი აზრი არ აქვს, გინდა გაგიკეთებია და გინდა არა. მისი აზრით, ეს დრო უმნიშვნელვანესია როგორც მასწავლებლისთვის, ასევე მოსწავლისთვისაც.

რატომ?

. ამ დროს, როგორც თვითონ ამბობს, თავის მოსწავლე-ყაჩაღებს თვალს უსწორებს, თითქოს ეგებება და მათ პასუხებს ისმენს. სიის ამოკითხვა მთელი დღის განმავლობაში ერთადერთი დროა, როცა მასწავლებელს შესაძლებლობა ეძლევა, კლასში ყველას სათითაოდ მიმართოს: „მოსწავლემ წამით მაინც უნდა იგრძნოს, რომ ჩემს თვალში არსებობს კონკრეტულად ის და არა ვინმე სხვა“.

. ამ დროს მასწავლებელი აკვირდება ყოველი მოსწავლის მიერ წარმოთქმულ „ვარ“-ს და ინტონაციის მიხედვით მის გუნება-განწყობილებას ადგენს. თუ ვინმეს გაბზარული ხმა აქვს, გაკვეთილის განმავლობაში მეტ ყურადღებას მიაქცევს.

ერთხელ სიის ამოკითხვა თამაშსაც დაემსგავსა. მასწავლებელი ყოველი ბავშვის „ვარ“-ს იმავე ინტონაციით ბაძავდა და ხმადაბლა იმეორებდა ექოსავით. ზოგის ხმა თავშეკავებული იყო, ზოგისა – ხმამაღალი და კამკამა, ზოგისა – როხროხა. ზოგი ცდილობდა, მასწავლებლისთვის გზა-კვალი აებნია და რაც შეიძლება გაურკვევლად ეპასუხა, ზოგი მის დასაბნევად ინტონაციას იცვლიდა, ზოგი საერთოდ განსხვავებულად პასუხობდა, უბრალოდ, „ვარ“-ს კი არ ამბობდა, არამედ: „დიახ, აქ ვარ, მასწ“, „ეს მე ვარ ნამდვილად“. მასწავლებელი ამაზე გაკვირვებას არ გამოხატავდა, საერთოდ არ აქცევდა ყურადღებას პასუხთა ამ ვარიაციებს: „ეს იყო თანამონაწილეობისა და ერთსულოვნების საოცარი მომენტი, მისალმება გუნდისა, რომელსაც დილიდანვე ერთად მუშაობა გადაეწყვიტა“.

ასე რომ, სიის ამოკითხვის მთლიანად უგულებელყოფა არ არის მიზანშეწონილი. ეს მასწავლებელს უკარგავს შესაძლებლობას, ყოველგვარი დამატებითი კითხვა-პასუხის გარეშე შეამოწმოს და გაიგოს, არის კონკრეტული მოსწავლე ფსიქოლოგიურად თუ განწყობით საგაკვეთილო პროცესში მონაწილეობის მისაღებად თუ „სხვაგან ქრის მისი ქონება“. ამგვარი ნიუანსები მასწავლებელს შესაძლებლობას მისცემს, გაკვეთილის დაწყებისთანავე მოიფიქროს ისეთი აქტოვობები, რომლებიც კონკრეტულ ვითარებაში გამოადგება, რათა უკეთესად მართოს კლასი.

როგორ ვიქცევით, როცა ჩვენ მიერ წაკითხული წიგნით აღფრთოვანება სხვას გვინდა გავუზიაროთ? ალბათ, უმეტესად მეგობრებს ვუყვებით სიუჟეტის, პერსონაჟებისა და მთავარი თემის შესახებ. მოსწავლეებისთვის კი წიგნით დაინტერესების მრავალ გზას ვეძებთ. პოსტერი, სლაიდშოუ, დიორამა, ხატვა – ამ ყოველივეს შესახებ ხშირად ვწერ, თუმცა, ამჯერად ერთ ძალიან საინტერესო მეთოდს გაგაცნობთ, რომელსაც კითხვის სურვილის აღმძვრელი მეგზური ვუწოდე.

წარმოიდგინეთ, რომ ერთ მშვენიერ დღეს წიგნთან ერთად იღებთ რამდენიმე თაბახის ფურცელს, რომელიც სავსეა უცხო სიტყვებით, განმარტებებითა და ფოტომასალით. წერილობითი და ვიზუალური მასალა საგანგებოდ თქვენთვის იმ მიზნით არის თავმოყრილი, რომ კითხვის სურვილი გაგიჩნდეთ. თავდაპირველად გაგიკვირდებათ, შეიძლება, ცოტა დაიბნეთ კიდეც, შემდეგ თვალს გადაავლებთ და კითხვას დაიწყებთ. ყველაზე მეტად ავტორისეული კომენტარები გაგახალისებთ და დროდადრო გაგეღიმებათ. მერე წიგნს გადაათვალიერებთ, სათაურში ყველაზე მეტად სიტყვა „მეგზური“ მოგხიბლავთ და საგულდაგულოდ გაეცნობით ნაწერსაც და ფოტოებსაც. თქვენზე ფიქრი გულს გაგითბობთ და წიგნის კითხვას ინტერესით შეუდგებით.

ეს ჩემი წარმოდგენა და განწყობაა, რომელიც კითხვის სურვილის აღმძვრელი მეგზურის შექმნისას ჩამომიყალიბდა. ყველაფერი კი ქართულის მასწავლებლის, ნათია ფურცელაძის, პროექტით დაიწყო, რომლის ფარგლებში საქართველოს რამდენიმე რეგიონის სკოლა იყო ჩართული და ყველას ერთად – მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს – განსაზღვრულ დროში უნდა წაგვეკითხა ნინო ხარატიშვილის რომანი „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“.

სანამ რაჭაში ჩემი ორი უფროსკლასელი მოსწავლისთვის გავგზავნიდი წიგნს, მანამდე სურვილი დამებადა, რაღაც ისეთი მომეფიქრებინა, რითაც კიდევ უფრო მეტად დააინტერესებდათ წიგნის წაკითხვა. ფიქრებმა ძალიან გრძელი სათაური დამაწერინა – აქა მეგზური წიგნის კითხვის დაწყებისათვის, რათა მკითხველს აღუძრას ინტერესი.

მეთოდის დაწვრილებით აღწერილობამდე მის დადებით მხარეებს ჩამოვთვლი:

• კითხვის მოტივაცია;
• შემეცნებითი სამყაროს გაფართოება;
• პირადი ურთიერთობა;
• წერილობითი უნარ-ჩვევების განვითარება;
• მაძიებლობის სურვილის აღძვრა;
• ინფორმაციის მოძიება და დახარისხება;
• მოვლენების შეფასება;
• წიგნი და გარესამყაროს ურთიერთკავშირი.

მოსწავლეებისთვის გაგზავნილი მეგზურის სათაურს სიტყვათა ჩამონათვალი მოჰყვა: ბერლინი, პარტიტურა, ამსტერდამი, ვენა, უტოპია, ოპორტუნიზმი, კონფორმიზმი, პეტროგრადი, ცარიზმი, სტაგნაცია, ელეონორა დუზე, Ballet russe – თითოეულ სიტყვას სემანტიკური განმარტება დავურთე პირადი კომენტარებითურთ, შიგადაშიგ კი რამდენიმე ფოტოც მოვათავსე.

რომანის „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“ პირველ ნაწილში ანასტასიას ვეცნობით. შოკოლადის ფაბრიკანტის ქალიშვილი ცეკვით არის გატაცებული. პარიზის საბალეტო სკოლაში სწავლაზე ოცნებობს. ასე ჩნდება რომანში Ballet russe.

Ballet russe – ფრანგული საბალეტო კომპანია პარიზში, რომელიც წარმოდგენებს 1909-1929 წლებში ევროპასა და ამერიკაში მართავდა. რუსეთში არასდროს ჩასულან საბჭოთა რეჟიმის გამო. საბალეტო დასის ხელმძღვანელი სერგეი დიაგილევი იყო. ის თანამშრომლობდა ისეთ მუსიკოსებთან, როგორებიც იყვნენ იგორ სტრავინსკი, სერგეი პროკოფიევი, კლოდ დებიუსი; მხატვრებთან – კანდინსკი, მატისი, პიკასო; კოსტიუმების დიზაინერად კი კოკო შანელი ჰყავდა.

Ballet russe-ს შესახებ ინფორმაციის მოძიებისას ძალიან საინტერესო აფიშას გადავაწყდი, რომელზეც ეწერა თეატრის რეჟისორის სახელი და გვარი (სერგეი დიაგილევი), ქორეოგრაფი (Massine), წარმოდგენის გამართვის თარიღი (1927 წელი, დეკემბერი) და თეატრის სახელწოდება – Champs-elisees. მეგზურს აფიშის ფოტოც დავურთე და კომენტარად მივაწერე –  მოგონების შესახებ ჩვენი ერთობლივი დღეებიდან, კერძოდ, როგორ ვმღეროდი კიბეზე შემომდგარი ამ სიმღერას პერსონაჟთა გალერიის ჭერში ჩამოკიდებისას.

გოგონებს  ვთხოვე, რომ ჩემთვისაც შეედგინათ მსგავსი მეგზური. ორ კვირაში ძალიან საინტერესო გზავნილი მივიღე. მარიამის ჩამონათვალი მაცნობდა შემდეგ სიტყვებს: ობერლეიტენანტი, კოლექტივიზაცია, სიზმარი, ანასტასია, ივანე სეჩენოვი, ჩეკა, ინდუსტრიალიზაცია, კოლმეურნეობა, იმპრესიონიზმი, ვლადიმერ ლენინი, თამარის მეგზური კი – ნიცას, საქართველოს ოქროს ხანას, რეგრესს, ინფანტილურს, პეტერბურგის ბიბლიოთეკას, გალანტურს, სოფელ მერხეულსა და პენსნეს.

თამარის მეგზურს საინტერესო შესავალი აქვს და მისივე ნებართვით გაგაცნობთ:

„გადავწყვიტე მეგზური ჩემს დღიურში ამეწყო, რომელიც თბილისში ყოფნისას ვიყიდე და რომელსაც ყდაზე კლიმტის ნახატი აქვს. ახლა წიგნის კითხვას ვიწყებ. ჩიტების ჭიკჭიკი მესმის და ქარის მიერ შერხეული ფოთლების ხმას ვაყურადებ. ოთახში მარტო ვარ, ამიტომ კითხვასა და წერაში ხელს არავინ მიშლის, მაგრამ ეს ფრაზა – „ გერმანულიდან თარგმნა ნინო ბურდულმა“ – მოსვენებას მიკარგავს. გული მწყდება, თარგმნა რომ მოუწია ამ წიგნს, მაგრამ ვერაფერს შევცვლით. 30-ე გვერდზე წავიკითხე თქვენი მინაწერი – „ორი კვირის შემდეგ“. ძალიან მომეწონა ეს ხერხი, ამიტომ ამ წერილს მეც მსგავსად გავაგრძელებ.

24 საათის შემდეგ:

ახლახან დავასრულე წიგნის კითხვა. ერთხელ დავწერე, ადამიანი სადაც კომფორტულად გრძნობს თავს, იმ ქვეყანას ირჩევს საცხოვრებლად-მეთქი. ჰოდა, ეს წიგნი ჩემი სიტყვების მტკიცებულებაა.

მეგზურმა მომხიბლა. ძალიან საინტერესო და მიმზიდველია.

ახალი ცოდნის წყაროა. ვისურვებდი, რომ მეგზურის თანხლებით წამეკითხა უამრავი წიგნი… სურვილი გამიჩნდა, რომ მეც გამოგიგზავნოთ წიგნი მსგავსი იდეით. როგორც კი აღმოვაჩენ შესაფერის წიგნს, თქვენთვის გადავდებ“.

ვფიქრობ, თამარის კომენტარი შეგვიძლია დავიმოწმოთ იმის მაგალითად, თუ როგორ ეფექტურ მეთოდად შეიძლება იქცეს კითხვის სურვილის აღმძვრელი მეგზური.

ნათია ფურცელაძემ პროექტის მონაწილეებს 1-ელ ივნისს მწერალთა კავშირში მოგვიყარა თავი, სადაც ვისაუბრეთ ერთად წაკითხული წიგნის მნიშვნელობაზე. შეხვედრის ბოლოს ყველასთვის სიურპრიზი აღმოჩნდა სკაიპჩართვა წიგნის ავტორთან. შესაძლებლობა მოგვეცა, პირადად გვესაუბრა ნინო ხარატიშვილთან, მოგვესმინა მისთვის და გაგვეზიარებინა ჩვენი შთაბეჭდილებები. მე მეგზურის შესახებ ვუამბე და მახსოვს, როგორ გაეცინა ელეონორა დუზეს სურათის დანახვისას.

ამ არაჩვეულებრივმა შემთხვევამ გარდა იმისა, რომ გაგვაერთიანა საქართველოს სხვადასხვა კუთხის მასწავლებლები და მოსწავლეები, წაგვაკითხა წიგნის პირველი ორი თავი, დისტანციურად გაგვაცნო ავტორი, ამასთანავე კითხვის სურვილის აღმძვრელი მეგზური გამოგვაგონებინა და დაუვიწყარი შთაბეჭდილებები გვაჩუქა.

სანამ თამარი ჩემთვის წიგნს შეარჩევს, მანამდე მარიამისთვის ერიხ მარია რემარკის „აჩრდილები სამოთხეში“ წავიკითხე და მეგზურის შექმნა გადავწყვიტე. არაფერს გეტყვით სიუჟეტის, მთავარი თემისა თუ პერსონაჟების შესახებ. მარიამისთვის რომანიდან ამოკრებილ რამდენიმე სიტყვას გაგაცნობთ და იმედი მაქვს, თქვენც გაგიჩნდებათ წიგნის წაკითხვის სურვილი:

დებიუსის “Apres-midi d’un Faune” – მარიამ, მართალია, ცნობილი ფრანგი კომპოზიტორის ამ ნაწარმოებს წიგნის 73-ე გვერდზე შეხვდები, მაგრამ ჩემი თხოვნაა, მოძებნო youtube-ზე და მეგზურის წაკითხვა მის ფონზე განაგრძო. ფრანგული სახელწოდება სქოლიოში ამგვარად არის თარგმნილი „ფავნის შუადღე“. ფავნმა კლაივ სტეპლზ ლუისის ნარნია გამახსენა. თქვენი სკოლის მედიათეკაში არის ბორხესის წიგნი წარმოსახვით არსებებზე (გამომცემლობა „ინტელექტი“). მახსოვს, ერთ-ერთი ილუსტრაცია სწორედ ფავნის არის. გთხოვ, იპოვე და გამიზიარე. ნარნიის ფავნმა კი 2017 წლის სკოლის ბოლო დღე, 15 ივნისი, „ჯადოსნური სამყაროს ოთახში“ შეკრებილები ბათუმის წიგნების მაღაზიისთვის ბალიშებს რომ ვკერავდით, ის დღე მომაგონა. ერთ-ერთ ბალიშზე თახვი დავხატეთ ნარნიიდან.

პროლოგი – შესავალს ნიშნავს, სადაც ავტორი განმარტავს ნაწარმოების ძირითად მოტივს, თემას, იდეას. მე „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგი გამახსენა, რომელიც ძალიან მიყვარს. ერთ დროს ზეპირად ვიცოდი, ახლა მხოლოდ ფრაგმენტები მახსოვს, თუმცა პროლოგის ხსენებისას სიტყვები პოემიდან ვიზუალურად ცოცხლდებიან და ეს ძალიან სასიამოვნო განცდაა.

„ვია დოლოროსა“ – ტანჯვის გზა (ესპ.).  პირველად მის შესახებ ესპანურენოვანი ლიტერატურის ლექტორის, ქალბატონ ლია ლორიასგან შევიტყვე. ახლაც მახსოვს, როგორ გვიამბობდა გაზაფხულის ერთ მშვენიერ დღეს ილიაუნის აუდიტორიაში. შემდეგ თაკო როდონაია (გოგო, რომელის წყალობითაც ბათუმში სტუმრობა დაგვიფინანსეს) სოციალურ ქსელში აქვეყნებდა „ვია დოლოროსას“ პროცესის შთამბეჭდავ სურათებს. იქნებ ოდესმე ჩვენც ვინახულოთ დონ კიხოტის ქვეყანა და „ვია დოლოროსას“ შთამბეჭდავი მსვლელობა ჩვენც ვიხილოთ!

მდინარე ჰუძონი – მდინარე ნიუ-იორკში.  რამე ხომ არ გახსენდება? ახლა გაგეცინება, მაგრამ ზუსტად ვიცი, ჩაფიქრდები და გულწრფელად მიპასუხებ „არას“. მინიშნებას დაგიტოვებ – ო’ჰენრის „სიყვარულის მსახურება“, სელინჯერის „თამაში ჭვავის ყანაში“ და სამოდელო გაკვეთილი მედიათეკის ოთახში.

ჰამბურგი – წიგნიდან წიგნში – ეს ფრაზა ყველაზე მეტად მოუხდება გერმანულ ქალაქს, ჰამბურგს. თამარი თავის მეგზურში მწერდა, ნინო ხარატიშვილის რომანის – „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“- ინფორმაციის მოძიებისას აღმოაჩინა, რომ ქალაქ ჰამბურგში ამ ნაწარმოების მიხედვით ოთხსაათიანი სპექტაკლი დაუდგამთ. ახლა კი რემარკთან ვხვდებით. დარწმუნებული ვარ, კითხვისას არ გამოგეპარება ჰამბურგი და თუ ოდესმე ამ ქალაქს მოინახულებ, შენი მეხსიერება პირადი ამბებითა და ცოდნით იქნება სავსე.

ბრიუსელის მუზეუმის ბიბლიოთეკა – ეს სიტყვები ჩემი ცხოვრების მშვენიერ და ძალიან სევდიან ეპიზოდს მახსენებს. როცა  ევროპის დედაქალაქში ყოფნის შესაძლებლობა მომეცა, გადავწყვიტე, ცნობილი ბელგიელი მხატვრის, რენე მაგრიტის მუზეუმი მომენახულებინა. სამწუხაროდ, სანამ მივაგენი,  სავიზიტო დრო ამოიწურა. გულდაწყვეტილი დავდიოდი  უზარმაზარი შენობის ირგვლივ. სწორედ მაშინ აღმოვაჩინე ბრიუსელის მუზეუმის ბიბლიოთეკაც, თუმცა, ვერაფრით მივაგენი შესასვლელ კარს. საკუთარ თავზე გულმოსული ვფიქრობდი, რომ ისევ საბჭოთა კავშირში დაბადებული, 90-იანი წლების მოუხერხებელი და წინდაუხედავი ადამიანი ვიყავი. იცი, მთავარი პერსონაჟი როსი, სწორედ ბრიუსელის მუზეუმში იმალებოდა მეორე მსოფლიო ომის დროს და იქ ყოფნისას ხელოვნების შედევრებს ეცნობოდა. შენ ხომ ასე ძალიან გიყვარს მეორე მსოფლიო ომის თემატიკაზე დაწერილი რომანები და ერიხ მარია რემარკი. ასე რომ, წინ დიდი სიამოვნება გელის!

გაჩლახუნდა – შეგიძლია, ამ სიტყვის მნიშვნელობა ზუსტად განმარტო? ან თუ გაქვს ერთი სიტყვა, რომელიც სხვადასხვა წიგნში დაგყვება თან? გაჩლახუნდა ჩარლზ დიკენსის შესანიშნავ პერსონაჟს, ნიუმენს მახსენებს. ისიც მახსოვს, როდის ვკითხულობდი წიგნს. უწერის სკოლის ბიბლიოთეკიდან გამოვიტანე ძველი, ჭიებმიმხმარი, სქელტანიანი „ნიკოლას ნიკლბი“ და ზაფხულის არდადეგებზე ფასანაურში, არაგვის პირას ვკითხულობდი. რომანი   ვახტანგ ჭელიძეს უთარგმნია. ნიუმენს ფეხი აქვს დაზიანებული და კოჭლობით მიითრევს. ერთხელ ინგლისური ლიტერატურის ლექტორმა გვითხრა, დიკენსი ხასიათების უბადლო მხატვარიაო. ძნელია, არ დაეთანხმო. მე ხომ ასე მკვეთრად დამამახსოვრდა ნიკოლას ნიკლბის ბიძის პრინციპული, დიდსულოვანი, კეთილი შინამოსამსახურე  ნიუმენი. შემდეგ გაჩლახუნდა შემხვდა ზაზა ჭილაძის, ანი კოპალიანის თარგმანებში. ამ რომანშიც რომ წავაწყდი, ძალიან გამიხარდა. ვინ იცის, კიდევ რამდენ  წიგნში გადმომყვება ეს სიტყვა. ქართულ ზმნაზეც დაგვაფიქრებს – ხმაბაძვა და სემანტიკა ჰარმონიულად რომ თანაარსებობს. ვფიქრობ, შენც აღარ გამოგეპარება გაჩლახუნდა.

პფენიგი – (გერმ. Pfennig) — გერმანული ფულის ერთეული. წერილობით წყაროებში სიტყვა „პფენიგი“ გვხვდება IX-X ასწლეულებში. განმარტება ვიკიპედიაში ამოვიკითხე. ძალიან მიყვარს ფულის ერთეულებზე დაკვირვება. ქვეყნისა და საზოგადოების ისტორიას ასახავს. მაგალითისთვის ორი წიგნი მინდა დავიმოწმო: 1. სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობა ევროპაში“ და 2. რობერტ ლუი სტივენსონის „განძის კუნძული“. საბამ ვახტანგ მეფის ტყვეობიდან დასახსნელად 300 ათასი ეკიუ სთხოვა ლუდოვიკო XIV-ს. შემდეგ პაპმა ფულით დაასაჩუქრა: „ას სამოცი იქაური სკუთი ებოძა, სამასი მარჩილია, გზის ხარჯად“. ფულის ერთეული იტალიიდან საქართველოში გვაბრუნებს. დასნეულებულ, ნატანჯ საბას კლარჯეთში გაძარცვავენ: „სამოცი ფლური ჯიბეში მედვა, ისიც წამართვეს“.  ქართველი მოგზაურის ნათლიდედას კარდაკარ ჩამოუვლია და ასე შეუგროვებია მისთვის ბურსელი ვაჭრებისთვის მისაცემი თანხა. ფულის ერთეულის ცვლილება მთხრობელის თავგადასავალს სიმბოლურ მნიშვნელობას სძენს – ფულთან ერთად იცვლება გეოგრაფიული არეალი, დრო, დამოკიდებულებები.

„განძის კუნძული“ – სათაური გვანიშნებს, რომ რომანში ფულის ერთეულები მთავარ მოტივად იქცევა. სიუჟეტის კვანძის გახსნისას, ბოლო თავში ფულის ერთეულთა მოყვარულებს დიდი სიამოვნება ელით წინ. ჯიმ ჰოკინზი გვიამბობს, რომ ნაღდ ფულს საპურე ტომრებში ყრიდნენ.

„ბილი ბოუნზის განძივით ესეც ნაირ-ნაირი ფულის ნიშნების უცნაური კოლექცია იყო, ოღონდ გაცილებით დიდი და გაცილებით მრავალფეროვანი, დიდ სიამოვნებას მგვრიდა მათი დახარისხება. ინგლისური, ფრანგული, ესპანური, პორტუგალიური ფულები; გინეები და ლუიდორები, დუბლონები და ორგინეიანები, მოიდორები და ცეხინები; უკანასკნელი ასი წლის განმავლობაში ევროპის ტახტებზე მჯდარ მეფეთა სურათები; უცნაური აღმოსავლური მონეტები, რომლებზეც ძაფის ხლართის ანდა ობობას ქსელის მსგავსი გამოსახულება იყო აღბეჭდილი; მრგვალი, კუთხოვანი და შუაგულში გახვრეტილი მონეტები, თითქოს ყელზე სატარებლად – მე მგონი, მსოფლიოს თითქმის ყველანაირი ფული უნდა ყოფილიყო იმ განძში“.

ჯიმ ჰოკინზის მონათხრობი ლიტერატურულ წარმოსახვას აძლიერებს და ისტორიულ მოვლენებზე გვაფიქრებს.

ძველ ფულის ერთეულებზე საუბრისას დავით აღმაშენებლის უნიკალური მონეტა მახსენდება, რომელიც დავითის მეფობისას არის მოჭრილი. მასზე მეფის გამოსახულებაა აღბეჭდილი. მონეტა ბრიტანეთის მუზეუმის საკუთრებაა და ამჟამად საქართველოს ეროვნულ მუზეუმშია გამოფენილი. მეფის გამოსახულებიანი ექსპონატი 16 დეკემბრამდე იქნება საქართველოში, შემდეგ კი ისევ ბრიტანეთში დააბრუნებენ.

ფრანსუა ვიიონი – XV საუკუნის ფრანგი პოეტი. მისმა სახელმა და გვარმა დავით წერედიანის ესეების კრებული „ანარეკლი“ გამახსენა. წიგნის ბოლოს ფრანსუა ვიიონის ორი ლექსის ავტორისეული თარგმანია. ერთ-ერთი ლექსის სათაურია „ღვთისმშობლის ლოცვა, დედისთვის შეთხზული“. ბოლო სტროფს გაგაცნობ:

„ვნებული ჩვენთვის, ცით მოსული, წასული ცადვე,

იგი, ვინც ჩვენი უფალი და მაცხოვარია,

ისე, ვით ერთმა ჩვენთაგანმა, ატარე ცხრა თვე,

ოდეს განკაცდა, იყო, სადაც მწირნი არიან,

ნებით ითმენდა ყველა ტანჯვას, ცოდვილთა სათმენს,

იგია, თუ რამ სიხარული მიგველის სადმე,

მინდა ამ რწმენით ვიცოცხლო და მოვკვდე, მარიამ“.

ლექსმა დავით გურამიშვილის პოეზია გამახსენა. „ანარეკლში“ ფრანსუა ვიიონის შესახებ ვრცელი ესეა. თუ დაგაინტერესებს, შემიძლია, წიგნი გამოგიგზავნო.

ატილა და ჩინგის ხანი – ამ სისხლისმსელი მმართველების სახელები მახსენებს მამაჩემსა და ჩემი ისტორიის მასწავლებელს, რადგან მათ გამაცნეს ისინი. თქვენზე მეფიქრება, ისტორიული პერსონაჟები ძალიან რომ გიყვართ და თან არაჩვეულებრივი დარეჯან მასწავლებელი გყავთ. ჩემი თხოვნაა, ჰკითხოთ მას ატილასა და ჩინგის ხანის შესახებ. რომანში როცა ამ სახელებს გადააწყდები, დააკვირდი, რა კონტექსტში ახსენებს მათ რემარკი.

თომას მანი – ამ გერმანელ ავტორს მაგისტრატურაში სწავლის პერიოდში გავეცანი. ინტელექტუალურ რომანებს წერდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ რომანის სიუჟეტში დაშრევებულია ფილოსოფია, მითოლოგია, ფსიქოლოგია. თომას მანმა რემარკის მსგავსად დაგმო გერმანიის მიერ წამოწყებული მეორე მსოფლიო ომი, რის გამოც სამშობლო დატოვა და ამერიკაში ცხოვრობდა. ძალიან საინტერესოა, როგორ აფასებს რემარკი თომას მანს.

შტეფან ცვაიგი – ავსტრიელი მწერლის ნოველა „უცნობი ქალის წერილები“ პირველად რომ წავიკითხე, 14-15 წლის ვიქნებოდი. იმდენად მოვიხიბლე, ნახევარზე მეტი სანთლის შუქზე დღიურში გადავიწერე. ერთ-ერთ გვერდს გამხმარი ვარდის ფურცელიც ამშვენებს. ახლა ღიმილით ვიხსენებ საკუთარ თავგანწირულებას, მაგრამ ჩემი საქციელის მთავარი მოტივი ძლიერი სურვილი იყო, მეც ისევე თავდავიწყებით შემყვარებოდა ვინმე, როგორც ნოველის მთავარ პერსონაჟს უყვარს.

ამ ბოლო დროს წავიკითხე გრიგოლ რობაქიძის შტეფან ცვაიგისადმი მიწერილი წერილები (მთარგმნელი ნათია ფურცელაძე). ქართველი მწერალი ცდილობს, თავისი შემოქმედება გერმანულად თარგმნოს და ამგვარად ქართული ლიტერატურა ევროპულ საზოგადოებას გააცნოს. შტეფან ცვაიგს კი გამომცემლებთან შუამდგომლობას სთხოვს. ერთ-ერთ წერილში წავაწყდი რემარკის შემოქმედების ირგვლივ გრიგოლ რობაქიძის მსჯელობას. ის წერს:

„დღეს შევიტყვე, რომ რემარკის ნაწარმოები გერმანიაში ისე მაღალ დონეზე შეაფასეს, რომ ავტორს ნობელის პრემიის კანდიდატად მოიაზრებენ. ერთხელ ეს ნაწარმოების, როგორც „რეპორტაჟი“, ისე დაგიხასიათეთ (თუმცა ძალზე მარჯვედაა შექმნილი). ახლა ვხედავ, რომ ის არც ისე მაღალ დონეზე შემიფასებია. ალბათ, ჩემს შეხედულებას უსიამოვნოდ შეხვდით…“

XXI საუკუნეა და ჩვენ დიდ მწერლებთან გვანათესავებს ლიტერატურა. ხშირად ვამბობ, რომ ლიტერატურა სამყაროს კეთილი ნების ელჩია. მაინტერესებს, ამ ყოველივეს წაკითხვამ შენზე როგორ იმოქმედა.

აინშტაინი – გემახსოვრება, ჩარლზ ჩაპლინის ავტობიოგრაფიული წიგნი „ჩემი ბიოგრაფია“ თამუნასთვის წავიკითხე. ჩაპლინი აინშტაინთან შეხვედრის რამდენიმე ეპიზოდს იხსენებს. ფურცელ-ფურცელ ვეძებ და 414-ე გვერდზე ვპოულობ:

„აინშტაინს პირველად 1926 წელს შევხვდი, როცა იგი კალიფორნიაში ჩამოვიდა ლექციის წასაკითხავად. მე ჩემი თეორია მაქვს, რომლის მიხედვითაც მეცნიერები და ფილოსოფოსები ნამდვილი რომანტიკოსები არიან, ოღონდ თავიანთ გრძნობებს ისინი სულ სხვა მიმართულებით წარმართავენ. ეს თეორია სწორედ აინშტაინზეა ზედგამოჭრილი, რომ შეხედავდი, ნამდვილი ალპების გერმანელი იყო, ამ სიტყვის კარგი გაგებით – გულმხიარული და კარგი სამეგობრო კაცი, მაგრამ მე ვგრძნობდი, რომ იმ გარეგნული სიმშვიდის მიღმა მაღალი ემოციები და ტემპერამენტი იმალებოდა, და მისი არაჩვეულებრივი ინტელექტუალური ენერგიაც სწორედ ამ წყაროთი იკვებებოდა“.

ჩარლზ ჩაპლინი ასევე გვიამბობს, როგორ გამოიგონა აინშტაინმა ფარდობითობის თეორია. აბა, როგორია? ლიტერატურამ შეიძლება ფიზიკით დაგაინტერესოს. თუ რატომ ახსენებს რემარკი აინშტაინს, შენ თავად აღმოაჩინე.

დეგა „ღამე“ – მარიამ, იმედია, ისევ უსმენ დებიუსის „ფავნის სიმღერას“. კლასიკური მუსიკის ფონზე ფრანგ მხატვარზე უნდა ვისაუბროთ. ედგარ დეგას ხსენებისას მისი ბალერინები მახსენდებიან. ის ხშირად ხატავდა მოცეკვავე ქალებს. რემარკის მთავარი პერსონაჟი, როსი, დეგას „ღამეს“ ახსენებს. ბევრი ვეძებე, მაგრამ ზუსტად ვერ მივაგენი, რომელ ნახატს გულისხმობდა, თუმცა, ბრიუსელის მუზეუმში სტუმრობისას განსაკუთრებული ყურადღებით სწორედ ედგარ დეგას ნახატებს დავაკვირდები. გირჩევ, შენც მოიძიო ფრანგი მხატვრის შესახებ ინფორმაცია და გაეცნო მის ფერწერულ ტილოებს. წინ დიდი სიამოვნება გელის – ჰაეროვნება და მოძრაობა ცხოვრების ესთეტიკურობასა და სინამდვილეზე ერთდროულად დაგაფიქრებს. ნახატი, მუსიკა და ტექსტი ჩვენს ერთ-ერთ გაკვეთილს მახსენებს, კერძოდ, ვან გოგის „ატმის ხე“, გალაკტიონის „ატმის ყვავილები“ და შოპენის „გაზაფხულის ვალსი“ ერთმანეთს რომ დავუკავშირეთ.

ძვირფასო მკითხველო, მარიამთან მონოლოგი გამეწელა, თუმცა, სხვაგვარად სტატიის მთავარ მიზანს ვერ ავსახავდი. ჩემი მოსწავლისთვის შედგენილ მეგზურს თან დავურთავ დებიუსის, მდინარე ჰუძონის, ჰამბურგის, პფენიგის, ბრიუსელის ბიბლიოთეკის მუზეუმის, ედგარ დეგას, აინშტაინის, შტეფან ცვაიგის, „ვია დოლოროსას“, თომას მანის ფოტოებს, „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგსა და ფრანსუა ვიიონის ლექსს.  ვფიქრობ, თქვენთვისაც ნათელი გახდა მეთოდის აღწერილობა და ერთდროულად მოგინდათ რემარკის „აჩრდილები სამოთხეში“ წაკითხვა და მეგზურის შექმნა. მე კი იმაზე დავფიქრდი, კითხვა რომ არა, რა მოსაბეზრებელი იქნებოდა ჩემი ყოველდღიური ცხოვრება თუ პროფესიული საქმიანობა.

2019 წელს მთელი მსოფლიოს ყურადღება ერთმა შვედმა სკოლის მოსწავლემ მიიპყრო. გრეტა ტუნბერგმა ევროპის უამრავი ქალაქი მოიარა, რათა ადგილობრივ ახალგაზრდებთან ერთად კლიმატის ცვლილების შეუქცევადი პროცესი გაეპროტესტებინა. გარემოს დამცველმა ბავშვებმა და სტუდენტებმა სამყაროს ყველაზე გავლენიან პირებს გლობალური დათბობის წინააღმდეგ აქტიური და გეგმაზომიერი მოქმედებების დაწყება მოსთხოვეს. გრეტა ტუნბერგი მიიწვიეს დავოსის ეკონომიკურ ფორუმზე, გაეროს უმაღლესი რანგის კონფერენციებზე. მის შესახებ რეპორტაჟებს ამზადებდნენ დასავლური მედიის ყველაზე გავლენიანი გამოცემები. 16 წლის გოგონა ბევრის დაცინვისა და შეურაცხყოფის ობიექტიც აღმოჩნდა. მოკლედ, შვედი ნამდვილ ვარსკვლავად იქცა. ბევრმა ივარაუდა, რომ 2019 წელს ნობელის მშვიდობის პრემია სწორედ, სრულიად გამორჩეულ სამოქალაქო აქივისტს გადაეცემოდა. თუმცა, ტუნბერგის გულშემატკივართა მოლოდინები არ გამართლდა და ნიტროგლიცერინის გამომგონებლის სახელობის პრესტიჟული ჯილდო აფრიკაში გაიგზავნა.

2019 წლის ნობელის მშვიდობის პრემია ეთიოპიის პრემიერ-მინისტრს აბი აჰმედს მიენიჭა. აბი აჰმედს, რეფორმატორული სულისკვეთების გამო, ხშირად ადარებენ მიხეილ გობაჩოვსა და ბარაკ ობამას. მისი მმართველობის პირობებში ეთიოპია გარდაქმნის ურთულეს გზას დაადგა.

რა დამსახურებებისათვის დააფასა ნობელის კომიტეტმა ეთიოპიელი პოლიტიკოსის საქმიანობა?

ბევრმა არ იცის, რომ ეთიოპია აფრიკაში მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით მეორე სახელმწიფოა. წითელი ზღვის რეგიონში მდებარე სახელმწიფოში 105 მილიონზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს. აღსანიშნავია, რომ ეთიოპიის ტერიტორიაზე დაახლოებით ასი ეთნიკური ჯგუფი სახლობს. ზოგიერთი ხალხის რაოდენობა რამდენიმე მილიონს უტოლდება, რამდენიმე ეთნოსი კი მხოლოდ 500-მდე წარმომადგენელს ითვლის. ყველაზე მრავალრიცხოვან ხალხებს, ორომოებსა და ამჰარებს დაპირისპირების, შუღლის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვთ. ქვეყანა გახლეჩილია რელიგიური თვალსაზრისითაც. მოსახლეობაში დაახლოებით თანაბარი გავლენა აქვთ ეთიოპიის ორთოდოქსულ ეკლესიასა და სუნიტურ ისლამს. ეთიოპიაში საკმაო რაოდენობით ცხოვრობენ პროტესტანტები და კათოლიკეები. რამდენიმე მილიონი ადამიანი ადგილობრივი, აბორიგენული რწმენა-წარმოდგენების მიმდევარია.

სხვა აფრიკული სახელმწიფოების მსგავსად ეთიოპიასაც აქვს ავტორიტარიზმისა და დიქტატურის უდიდესი გამოცდილება, ეთიოპიის ისტორიაც დახუნძლულია სამოქალაქო ომებითა და სახელმწიფო გადატრიალებების წარმატებული და წარუმატებელი მცდელობებით. საუკუნეების წინ  იმპერიალისტთა მიერ აფრიკის რუკაზე სახაზავით დაუფიქრებლად გავლებული ხაზები დღემდე სისხლისღვრის განმაპირობებელი მთავარი ფაქტორია კონტინენტის არაერთ რეგიონში. ეთიოპიასა და ერითრეას შორის დღემდე მოუგვარებელია სასაზღვრო პრობლემები. 1998-2000 წლებში ეთიოპიასა და ერითრეას შორის მიმდინარე ომს 80 000-მდე ადამიანი ემსხვერპლა.

ეთნიკური, რელიგიური, პოლიტიკური და სასაზღვრო კონფლიქტებით დახუნძლულ ქვეყანაში დაიწყო აბი აჰმედის მოღვაწეობა. სხვადასხვა დროს ის ეთიოპიის არმიის ლეიტენანტი, ინფორმატიკის სპეციალისტი, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურების თანამშრომელი და ტექნოლოგიების მინისტრი გახლდათ. ცხოვრების პირველ ეტაპზე იგი ნებისმიერი ხელისუფლებისადმი ლოიალურად განწყობილი, კონფორმისტი საჯარო მოხელე გახლდათ. თუმცა, მოგვიანებით ის სულ სხვა გზას დაადგა. 2000-იანი წლების მიწურულიდან აბი აჰმედი კონფლიქტების დროს მხარეთა ერთ-ერთ მთავარ მომრიგებლად იქცა. რელიგიური თუ ეთნიკური დაპირისპირების კერებში, პოლიტიკური კრიზისების მიმდინარეობისას დასავლეთში განათლება მიღებულ, გაწონასწორებულ საჯარო მოხელეს მოქიშპეები  მშვიდად ხვდებოდნენ ხოლმე. მისი ხელმძღვანელობით იმართებოდა შესაბამისი დისკუსიები და განხილვები. რამდენიმე მხარეში აბი აჰმედმა მოახერხა ორომოებისა და ამჰარების დაზავება, თავისი მშობლიური ქალაქი კი რელიგიური დაპირისპირებისგან იხსნა.

ავტორიტეტის მოხვეჭის შემდეგ კონფლიქტის ზონებში ცნობილმა მოხელემ პოლიტიკაში გადაინაცვლა და ეთიოპიის პარლამენტის წევრი გახდა, 2018 წელს კი მთავრობის გადადგომის შემდეგ პრემიერ-მინისტრის თანამდებობაც დაიკავა. პოლიტიკაში გადანაცვლებულმა აჰმედმა თავის ხასიათს არ უღალატა და გამბედავ რეფორმებს დაუდო სათავე. მისი მმართველობის პირველივე თვეებში ასობით პოლიტიკური პატიმარი გაათავისუფლეს, ციხეები დატოვეს ეთნიკური და რელიგიური დაპირისპირებების დროს დაკავებულმა აქტივისტებმაც, რომელთაც მძიმე დანაშაულში არ მიუძღოდათ წვლილი. მინისტრთა კაბინეტის დაკომპლექტების დროს 42 წლის ეთიოპიელმა სახელმწიფო მოღვაწემ გენდერული თანასწორობის პრინციპით იხელმძღვანელა და პორტფელთა ნახევარი ქალებს გაუნაწილა.

ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატის მთავარ მიღწევად მეზობელ ერიტრეასთან გაფორმებულ ხელშეკრულებას მიიჩნევენ. ხელშეკრულების მიხედვით წლების განმავლობაში ერთმანეთზე დანასისხლად გადაკიდებული სახელმწიფოები დაზავდნენ და საზღვრების გახსნაზე შეთანხმდნენ. ეთიოპიასა და ერითრეას შორის ჩამოვარდნილი მშვიდობის ბედი კვლავ ბეწვზე ჰკიდია, მაგრამ მთავარია, რომ პირველი ნაბიჯები გადაიდგა და ოცწლიანი განშორების შემდეგ ნათესავებმა თუ ახლობლებმა ერთმანეთის ნახვა შეძლეს.

აბი აჰმედი მიიჩნევს, რომ მხოლოდ მის ქვეყანაში მიღწეული სტაბილურობა რეგიონს განვითარების საშუალებას ვერ მისცემს. ეთიოპიელი ნობელიანტი მოწადინებულია, რომ მშვიდობა მთელს რეგიონში დამკვიდრდეს. აქედან გამომდინარე, იგი აქტიურად მონაწილეობს სუდანის მთავარ პოლიტიკურ ჯგუფებს შორის წარმართულ მოლაპარაკებებში, ასევე გახლავთ შუამავალი კენიასა და სომალის შორის სასაზღვრო საკითხის გადაწყვეტისას.

ნობელის კომიტეტმა კიდევ ერთხელ შეახსენა მსოფლიოს, რომ მშვიდობას მრავალი განზომილება აქვს. მშვიდობის მიღწევა მხოლოდ საკუთარ ქვეყანაში და მხოლოდ საკუთარი ქვეყნისთვის არ არის საკმარისი. გამორჩეულები იბრძვიან საყოველთაო მშვიდობისთვის და სამშობლოს საზღვართან არ ასრულებენ თავიანთ მოღვაწეობას.

„საქართველო სავსე არის ჩემი წიგნი ყველგან გაჰქუხს,

ვის ლხინი აქვს, მას უბნობენ, აუ გული ვისცა უწუხს.“

არჩილი
„სულმნათო, მადლი, შენს გამჩენს!
დიდება ერსა, შენს მშობელს!
აკაკი წერეთელი

„ვეფხისტყაოსნის“ სკოლაში სწავლებასთან დაკავშირებით არაერთგავროვანი დამოკიდებულებაა. უმეტსობა პოემის სწავლებას მხოლოდ დასწავლას და რუტინას უკავშირებს, ზოგი ექსპერტის აზრით, სკოლა მოსწავლეებს აძულებს „ვეფხისტყაოსანს“, სხვათა აზრით კი – სკოლაში საერთოდ არ უნდა ისწავლებოდეს შოთა რუსთაველი.
ყველა თანხმდება იმაზე, რომ ეს პოემა ქართველი ერის საგანძურია, ამიტომაც ის იქცა ერთგვარ კერპად, ლიტერატურულ ბიბლიად და სამზითვო წიგნად; მიუხედავად ამ აღიარებისა, პოემის ტექსტი ბევრი ქართველის მიერ არის გაუცნობიერებელი, ძალიან ზედაპირულად გააზრებული ან სულაც წაუკითხველი.
როგორ უნდა დაიძლიოს ეს პრობლემა?
როგორ უნდა მივიდეს მკითხველი სიამოვნებით ტექსტთან?
როგორ უნდა იქცეს „ვეფხისტყაოსანი“ ყოველდღიურ სამაგიდო წიგნად? იმ წიგნად, რომელთან კავშირიც გამუდმებულად გაგვახსენებს, რომ „არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს, ფილოსოფოსთა ბრძნობისა?“
ბოლო წლებში იმატა „ვეფხისტყაოსნის“ ადაპტირებულმა ვერსიებმა, შეიქმნა სამაგიდო თამაშებიც, საბავშვო ტექტსები, დაიწყეს ფილმების გადაღება და ასე შემდეგ;
თბილისის წიგნის დღეებზე (2019) ქარჩხაძის გამომცემლობის მიერ ბავშვებისათვის გამოცემული „ჩემი პირველი ვეფხისტყაოსანი“ დიდი სიამოვნებით წარვადგინე, რამაც გამახსენა ჩემი სტუდენტობის ოცნება და აქვე მოგიყვებით.
უნივერსიტეტში გერმანულს მასწავლიდა ფილოსოფიური ტექსტების მთარგმნელი და არაჩვეულებრივი გერმანისტი, შალვა პაპუაშვილი. ერთ დღეს ბატონმა შალვამ რაღაც გერმანული გამოცემა მომიტანა და მითხრა, ლექციების შემდეგ ვისაუბროთო. მოკლედ, საბავშვო ლიტერატურის კათედრის გამგეს, პროფესორ ზურაბ ბოცვაძეს, გერმანიიდან ჩამოუტანია 1982 წელს ბერლინის „საბავშვო წიგნების გამომცემლობის“ მიერ გამოცემული პროზაული „ვეფხისტყაოსანი“ ბავშვებისთვის. გერმანული ტექსტის ავტორი იყო ვიქტორია-რუიკა-ფრანცი და წიგნი რობერტ პოლის მიერ იყო ილუსტრაციებით გაფორმებული.
რაკი ამ გამოცემაზე საქართველოში არავიტარი ინფორმაცია არ მოიძებნებოდა, ბატონმა შალვამ დავალება მომცა: უნდა მეთარგმნა გერმანული ვერსია, შემედარებინა დედნისთვის, ყურადღება მიმექცია, როგორ იყო გადმოტანილი აფორიზმები და ასე შემდეგ. თარგმანის შესავალი გვაცნობდა: „პოეტური პროზით უამბობს ვიქტორია-რუიკა-ფრანცი ჩვენს ახალგაზრდა მკითხველებს ვეფხისტყაოსანი რაინდის თავგადასავალს იმ ეპოსის მიხდვით, რომელიც ქართველმა მგოსანმა რუსთაველმა დაწერა მე-12 საუკუნეში“. შენიშვნებში კი ავტორი აღნიშნავს: „წიგნები ნამდვილად დროის მანქანები არიან, ისინი წარსულ საუკუნეებშიც გვახედებენ და მომავალშიც იჭრებიან.. ფანტაზია და მკვლევრის მისწრფება არის მამოძრავებელი მასალა, ხოლო პოეტები კონსტრუქტორები არიან“.
პოემის დასასრულს კი ვკითხულობთ: „თქვენ მხარში ედექით მამაცი რაინდის ამაღელვებელ თავგადასავალს და მკაცრ განსაცდელებს, მასთან ერთად გაიზიარეთ ჭირი და ლხინი…. ჩვენ ძალიან ცოტა ვიცით იმ პოეტის შესახებ, რომელმაც ეს პოემა გვიძღვნა…“
რუსთაველის აფორიზმებს ვიქტორია „ოქროს ძაფებს“ უწოდებს, რომლებიც მთელს პოემას გასდევენ. შემდეგ ახალგაზრდებს ესაუბრება იმაზე, თუ ავტორის მსგავსად პოემის გმირები როგორ ისწრაფვიან სამართლიანობისა და ბედნიერებისაკენ. ისინი ებრძვიან ამქვეყნიურ ყოველგვარ ბოროტებას და მთელს თავის ნიჭსა და უნარს ავისა და ბოროტის დასათრგუნად წარმართავენ. პოემის გმირების მეგობრული კავშირის ფოლადის ჯავშანზე იმსხვრევა და სისხლით იღებება ყაჩაღები, მეკობრეები და მტრები… ჩვენ ვიბრძვით დროის დემონებთან, ომის, სოციალური უსამართლობის, რასისტთა სიძულვილის წინააღმდეგ. ყველა ხალხი ერთსულოვნად, თანხმობითა და თანასწორი უფლებით უნდა ცხოვრობდეს, ყოველი ადამიანი თავის გვერდით მყოფ ადამიანებს პატივს უნდა სცემდეს – აი, ამ იდეებს უნერგავს ვიქტორია-რუიკა-ფრანცი რუსთაველის პოემის მონათხრობით პატარებს.
ერთი სიტყვით, ძალიან საინტერესო კვლევა გამოგვივიდა და ეს იყო ჩემი პირველი მცდელობა სტუდენტობაში მეცნიერების გზაზე. ამიტომ კიდევ უფრო მძაფრად მახსოვს, როგორ ვიმუშავე ამ საკითხებზე. და კიდევ იმის გამო, რომ მალევე ჩემი მასწავლებელი, შალვა პაპუაშვილი, გარდაიცვალა… ერთ დღესაც, უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკაში, გამოწერილი წიგნებით რომ ველოდებოდი და დაიგვიანა, რაც მისთვის დამახასიათებელი არ იყო, კათედრაზე მოვიკითხე და შემზარავი ამბავიც გავიგე. მოკლედ, ბევრი მიზეზი მაქვს, რომ კარგად შემენახა ცნობიერებაში ეს დრო და გერმაულ ენაზე ახალგაზრდებისთვის გამოცემულ „ვეფხისტყაოსანზე“ ფიქრი.
ნაშრომის ბოლოში ვწერდი, რომ რა კარგი იქნებოდა, ასეთი საჩუქარი ქართველი ბავშვებისთვისაც რომ არსებობდეს მეთქი, მაშინ ხომ მოსწავლეებს დაძალება აღარ დასჭირდებოდათ, პოემის ორიგინალიც წაეკითხათ… 3 ათეულზე მეტი წლის შემდეგ კი მე მომიწია მესაუბრა ბავშვებისთვის გამოცემულ „ჩემს პირველ „ვეფხისტყაოსანზე“, რითაც ერთგვარად წრე შეიკრა სურვილსა და მის ასრულებას შორის.
ყველა დრო გამონახავს ახალ ფორმებს და ტექნოლოგიებს, რომ ეს ტექსტი ახლოს მიიტანოს მკითხველამდე – ეს იქნება, ზღაპრები, მითები, ამბები „ვეფხისტყაოსნის“ მიხედვით… ფილმები, ანიმაციები, კომიქსები, თამაშები… ოკულუს-ტექნოლოგია და სხვა და სხვა.
მთავარი ამ ეტაპზე ის არის, რომ „ნავსი გატყდა“, დაიძლია ტექსტის „ხელშეუხებლობა“… მთავარია, ინტერპრეტაციები ტექსტს მიჰყვებოდეს და მთავარი იდეები არ დაიკარგოს. „ვეფხისტყაოსნის“ იდეები კი არასდროს დაძველდება – მეგობრობა, სიყვარული, თანადგომა, სინათლისა და სიბნელის ბრძოლა – ქვეყნის გაჩენიდან მის აღსასრულამდე არსებობდა და იარსებებს!
„ვეფხისტყაოსანი“ – ეს არის, ამავე დროს, ჩვენს შინაგან სამყაროში მოგზაურობა, ერთი სრულყოფილი მარშრუტი საკუთარ თავთან შესახვედრად და ამ გზაზე საკუთარი სიბნელეების გასანეიტრალებლად, რათა საბოლოოდ შეიმუსროს ბოროტების სიმბოლო „ქაჯეთის ციხე“ და აღსრულდეს მთავარი აქტი:
„ნახის, მზისა შესაყრელად, გამოეშვა მთავრე – გველსა!“