რამდენიმე თვის წინ 4 წლის დათუნას დედამ მომმართა თხოვნით, დავხმარებოდი შვილთან დაკავშირებული პრობლემის მოგვარებაში. როგორც მან აღნიშნა, ბოლო პერიოდამდე არანაირი სერიოზული სირთულე არ შეხვედრია ბავშვთან ურთიერთობაში. პატარამ ლაპარაკი დროულად დაიწყო, თითქოს განვითარებაც ნორმალურად მიდიოდა, მაგრამ ამჯერად გაურბოდა გარშემომყოფებთან ურთიერთობას და ლაპარაკითაც არავის ელაპარაკებოდა. როგორც დედამ ჩვენთან საუბარში აღნიშნა, ბოლო ერთი წლის განმავლობაში, ოჯახურ პრობლემებთან დაკავშირებული მოუცლელობის გამო, პატარა დათუნასთან თითქმის ვეღარ ახერხებდა ურთიერთობას, რის გამოც მისი მიხედვა, მასზე მზრუნველობა და ყურადღება თავის უფროს ქალიშვილს, დათუნას სტუდენტ დაიკოს, ნინის დააკისრა, რომელიც, ასევე მოუცლელობის გამო, ვერ ახერხებდა ბავშვთან ურთიერთობას და ხელი რომ არ შეეშალა მისთვის მეცადინეობაში, სმარტფონით აჩერებდა. ტექნიკის პირისპირ მარტოდ დარჩენილი და ახლობლებთან ცოცხალ ურთიერთობას მოკლებული დათუნა, მართალია არავის აწუხებდა,  მაგრამ, მოგვიანებით, როცა დედამ თავისი პრობლემები მოაგვარა და ბავშვთან ურთიერთობის აღდგენა სცადა, პატარამ არა მხოლოდ ლაპარაკი შეწყვიტა გარშემომყოფებთან, არამედ ჭამაზეც უარს ამბობდა, თუ მის საყვარელ „სათამაშოს“  – სმარტფონს არ მიაწვდიდნენ და სხვადასხვა სახის კომპიუტერული თამაშებით არ დაკავდებოდა. გარდა აღწერილი, მეტყველებასთან და კომუნიკაციასთან დაკავშირებული სირთულისა, გარშემომყოფებთან ურთიერთობის დეფიციტის  და ურთიერთობის მოთხოვნილების დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში, მომავალში ჩვენ შეიძლება ბავშვთან დაკავშირებული უამრავი სხვა პრობლემაც შეგვხვდეს. დიდი ალბათობით, ასეთი ბავშვი იქნება შფოთიანი, აგრესიული, ნევროზული, ექნება შეფერხება, როგორც სოციალურ და ემოციურ, ასევე კოგნიტურ განვითარებაშიც.

ურთიერთობის მოთხოვნილება ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ადამიანური მოთხოვნილებაა. ბავშვის ურთიერთობა უფროსთან საკმაოდ ადრეული ასაკიდან წარმოადგენს მთავარ და გადმწყვეტ პირობას მის ფსიქიკურ და პიროვნულ განვითარებაში – მისი აზროვნების, მეტყველების, თვითშეფასების, ემოციური სფეროსა და წარმოსახვის ფორმირებაში. ურთიერთობაზე, მის ხარისხზე ბევრად არის დამოკიდებული ის, თუ რამდენად იქნება აღჭურვილი ბავშვი მომავალში, როგორც პიროვნული, სოციალური, ასევე კოგნიტური უნარებით, როგორი ხასიათი ექნება მას და საერთოდ როგორი იქნება მისი მომავალი. ბავშვის პიროვნება, მისი ინტერესები, საკუთარი თავისა და სხვების შეცნობისა და გაგების უნარი მხოლოდ ურთიერთობაში შეიძლება განვითარდეს. ბავშვი ვერ ჩამოყალიბდება სრულფასოვან ადამიანად ახლობელი უფროსი ადამიანების მხრიდან ყურადღების, სიყვარულის და გაგების გარეშე. ყურადღების, სიყვარულისა და გაგების დეფიციტი და აქედან გამომდინარე, ურთიერთობის მოთხოვნილების დაუკმაყოფილებლობა უარყოფითად აისახება ბავშვის პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესზე და მის ფსიქიკურ განვითარებაზე.

რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისათვის, რომ ურთიერთობის დაუკმაყოფილებელ მოთხოვნილებასთან დაკავშირებული მოსალოდნელი საფრთხეები ავიცილოთ თავიდან. უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვის აღზრდის პროცესში ყოველ ასაკობრივ საფეხურზე კონკრეტული ამოცანები გვაქვს გადასაწყვეტი და თუ ჩვენ ბავშვის განვითარების რომელიმე ეტაპისთვის სპეციფიკური პრობლემების გადაწყვეტას სამომავლოდ გადავდებთ იმ იმედით, რომ პატარა წავა საბავშვო ბაღში, სკოლაში და იქ დაეხმარებიან სირთულეების დაძლევაში, ჩვენ შეიძლება მომავალში გართულებული და გადაუწყვეტი პრობლემების წინაშეც კი აღმოვჩნდეთ. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ვერც საბავშვო ბაღი და ვერც სკოლა ოჯახს ვერ ჩაანაცვლებს. ვერცერთი პედაგოგი, როგორი მაღალკვალიფიციური და ძლიერი სპეციალისტიც არ უნდა იყოს ის, ვერასოდეს ჩაანაცვლებს დედას და ვერ გააკეთებს იმას, რაც ჯერ კიდევ სკოლამდელ პერიოდში დედას უნდა გაეკეთებინა.

ურთიერთობის მოთხოვნილება თანდაყოლილი არ არის. ბავშვი ამ ქვეყანაზე არ მოდის, არ იბადება ურთიერთობის მზა მოთხოვნილებით. თავდაპირველ;ად ახალშობილ ბავშვს უფროსი მხოლოდ ბიოლოგიური მოთხოვნილების დაკმაყოფილებაში დასახმარებლად ესაჭიროება. ასე რომ, თუ მას არ შია, არ სწყურია და თბილ საწოლში წევს, შეიძლება ის ურთიერთობის არანაირ სურვილს არ გამოხატავდეს. თუმცა, ძალიან მალე დგება მომენტი, როდესაც პატარას არ შია, არ სწყურია, არც სითბო აკლია, მაგრამ ტირის, ჭირვეულობს და თავისი ქცევით უფროსს უხმობს.  საკმარისია ასეთ დროს დედა მიუახლოვდეს, დაელაპარაკოს, გაუღიმოს და პატარა მაშინვე ჩერდება, პასუხად თავადაც იღიმება და სიხარულით ხელ-ფეხს იქნევს. უკვე 3-4 თვის ასაკში არა მხოლოდ დედის, არამედ ნებისმიერი ნაცნობი ადამიანის დანახვაზე ბავშვი გამოხატავს სიხარულს, აქტიურად იწყებს მოძრაობას, ღუღუნს და ასეთი ქცევით ცდილობს უფროსის ყურადღების მიპყრობას, მაგრამ, თუ ეს უკანასკნელი მას ყურადღებას არ აქცევს და თავის საქმეზე მიდის, განაწყენებული პატარა ტირილით გამოხატავს თავის უკმაყოფილებას. ყველაზე შეურაცხმყოფელი ბავშვისთვის, რომელსაც უკვე აქვს ურთიერთობის მოთხოვნილება, ის არის, რომ უფროსი ვერ ამჩნევს მას. ხშირად ამ ასაკის პატარა უფროსის უკმაყოფილებას და რისხვასაც კი სიხარულით აღიქვამს, რადგანაც ასეთ შემთხვევაში უფროსი ყურადღებას გამოხატავს და მიმართულია მისკენ. არის შემთხვევები, როდესაც პატარა, როგორი მშიერიც არ უნდა იყოს ის, ჭამის მოთხოვნილების დაკმაყოფილებაზეც კი ამბობს უარს, თუ ამ პროცესს მისი თანმხლები, მისთვის ჩვეული დედის ალერსი, საუბარი და მის მიმართ სითბოსა და სიყვარულის გამოხატვა მოაკლდება. ერთი ახალგაზრდა დედიკო იხსენებდა, თუ როგორ ელაპარაკებოდა, ეალერსებოდა, უღიმოდა თავის პატარას სისტემატურად ძუძუთი კვების პროცესში. მაგრამ, ერთ დღეს, სასწრაფოდ შესასრულებელი საქმის გამო, დედამ ერთი ხელით პატარა მკერდზე მიიხუტა, რომ ძუძუთი გამოეკვება, მეორე ხელით კი წიგნის ფურცვლა და კითხვა დაიწყო, რაზეც ბავშვმა პროტესტი ტირილით გამოხატა და მანამდე არ გააგრძელა ძუძუს წოვა, სანამ დედამ წიგნის კითხვას თავი არ მიანება და მასთან ურთიერთობა და მისი ალერსი არ დაიწყო.

ჩვილობის პერიოდში ყურადღების მოთხოვნილება ერთადერთი სოციალური მოთხოვნილებაა და მისი დაკმაყოფილება არც ისე რთულია. საჭიროა უბრალოდ ხშირად გავუღიმოთ პატარას, ველაპარაკოთ და მოვეფეროთ მას. ზოგიერთი მშობელი თვლის, რომ ეს სრულიად არასაჭირო და საზიანოც კია, რადგანაც ასეთი დამოკიდებულება გაანებივრებს ბავშვს. ისინი, როგორც წესი, სიყვარულის გამომჟღავნების და ალერსის გარეშე ასრულებენ მშობლის მოვალეობას – საათობრივად აჭმევენ პატარას, უცვლიან საფენებს, აცმევენ, ასეირნებენ და ა. შ. ჩვილობის პერიოდში ამგვარი, ყოველგვარი გრძნობებისგან დაცლილი ურთიერთობა პატარასთან, შეიძლება მომავალში ძალიან საზიანო აღმოჩნდეს. საქმე ის გახლავთ, რომ უფროსებთან მრავალფეროვანი, დადებითი ემოციური ურთიერთობის პროცესში ბავშვი უბრალოდ ურთიერთობის მოთხოვნილებას კი არ იკმაყოფილებს, არამედ საფუძველი ეყრება მისი პიროვნების ფორმირებას, მის დამოკიდებულებას გარემომცველ სამყაროსთან, საკუთარ თავთან და სხვა ადამიანებთან. ის, თუ როგორი ხასიათი აქვს დედა-შვილის ურთიერთობას ამ პერიოდში, ბევრად განსაზღვრავს იმას, თუ როგორი პიროვნება ჩამოყალიბდება მისგან მომავალში. თუ ბავშვი სიცოცხლის პირველ წელს რაიმე მიზეზით (დედისაგან მოწყვეტა, მშობლების დაკავებულობა და ა.შ.) არ იღებს საკმარის ყურადღებას, სითბოსა და სიყვარულს ახლობელი ადამიანებისაგან, ეს აუცილებლად შეგვახსენებს თავს შემდგომში. ასეთი ბავშვები მომავალში, როგორც წესი, ან ძალიან პასიურები, შებოჭილები, საკუთარ თავში დაურწმუნებლები არიან, ან პირიქით – სასტიკები, აგრესიულები, შფოთიანები და ნევროზულები. ადრეულ პერიოდებში დაშვებული შეცდომების მოგვიანებით, განვითარების შემდგომ ეტაპზე გამოსწორების ყოველგვარი მცდელობა ხშირად უშედეგოდ მთავრდება. ამიტომ, გავითვალისწინოთ, თუ რა მნიშვნელოვანია ჩვილი ბავშვისთვის ახლობელი ადამიანების მხრიდან ყურადღება, სიყვარული, კეთილგანწყობა და ნუ მოვაკლებთ მას პატარას. ამ პერიოდში, იმის გამო, რომ ბავშვი ვერ გამოყოფს ადამიანის ცალკეულ თვისებებს, მისთვის სულერთია საყვარელი ადამიანის ცოდნისა და უნარების დონე, მისი სოციალური და ქონებრივი მდგომარეობა, ისიც კი, თუ როგორ გამოიყურება ის და რა აცვია.  პატარას იზიდავს უფროსი ადამიანის მხოლოდ პიროვნება და მისი დამოკიდებულება მასთან. ამიტომ, მიუხედავად ასეთი ურთიერთობის პრიმიტიულობისა, ის აღძრულია პიროვნული მოტივებით, როდესაც უფროსი ბავშვისთვის არის არა ხერხი, საშუალება რაიმე მოქმედების განსახორციელებლად, არამედ უბრალოდ ძალიან საყვარელი, თბილი და ძვირფასი ადამიანი. თუმცა, ორი წლის ასაკიდან, ნორმალური განვითარების პირობებში, ბავშვისთვის უკვე საკმარისი აღარ არის უფროსების ყურადღება, მისი კეთილგანწყობა. ამ დროიდან პატარას იზიდავს არა იმდენად თავისთავად უფროსი ადამიანი, რამდენადაც მასთან დაკავშირებული საგნები. თუ ამ ასაკის ბავშვს ხელში ავიყვანთ და შევეცდებით მასთან ემოციური ურთიერთობის დამყარებას   (გავუღიმებთ, მოვეფერებით, ვეტყვით ალერსიან სიტყვებს), რასაც ის რამდენიმე თვის წინ აღფრთოვანებით იღებდა, შეიძლება ძალიან იმედგაცრუებული დავრჩეთ, რადგან პატარა დაიწყებს წინააღმდეგობის გაწევას, ხელს სტაცებს და ათვალიერებს ყველაფერს, რაც ხელში მოხვდება – ჩვენს თმებს, სათვალეს, საათს, სამკაულს და შეიძლება არც უპასუხოს ჩვენს ღიმილს. ურთიერთობის ეს ფორმა ადრინდელისაგან იმით განსხვავდება, რომ უფროსი საჭირო და საინტერესოა ბავშვისთვის არა თავისთავად, არა მისი ყურადღების და  კეთილგანწყობილი გამოკიდებულების გამო, არამედ იმით, რომ მას აქვს სხვადასხვა სახის საგნები და შეუძლია მათთან შეხება. როგორც წესი, ამ პერიოდში პატარა იმ საგნებისკენ და სათამაშოებისკენ იწევს, რომლებსაც მას ჩვენ, უფროსები ვუჩვენებთ. ბავშვის ოთახში შეიძლება იყოს ბევრი საინტერესო სათამაშო, მაგრამ ის მათ არ მიაქცევს ყურადღებას და შეიძლება მოიწყინოს კიდეც სათამაშოების ასეთ სიმრავლეში. მაგრამ, როგორც კი ჩვენ, უფროსები ავიღებთ ერთ-ერთ სათამაშოს და ვუჩვენებთ, თუ როგორ შეიძლება ამ სათამაშოთი თამაში, ბავშვი სწორედ მისკენ გაიწევს, ის გახდება მისთვის ყველაზე საჭირო და საინტერესო. ეს სრულიადაც არ არის შემთხვევითი, ვინაიდან ბავშვისთვის უფროსი ამ პერიოდშიც კვლავ უპირატესობით სარგებლობს და მისთვის მიმზიდველი, მომხიბვლელი და საჭირო ხდება ყველა ის საგანი, რომელსაც უფროსი შეახებს ხელს, რომელიც უფროსის ხელშია. სწორედ ამ პერიოდიდან იწყება სმარტფონით ბავშვის დაინტერესება და გატაცება, ვინაიდან ის ყველაზე ხშირად სწორედ სმარტფონს ხედავს უფროსის ხელში.

იმისათვის, რომ ბავშვმა შეძლოს ამა თუ იმ საგნის გამოყენება, ან კონკრეტული სათამაშოებით თამაში, ჩვენ, უფროსებმა აუცილებლად თავად უნდა ვუჩვენოთ, თუ როგორ შეიძლება ამის გაკეთება. მხოლოდ ამის შემდეგ ხდება ბავშვის თამაში შინაარსიანი და გააზრებული. ამასთან, ვუჩვენებთ რა ამა თუ იმ მოქმედებას საგნებით, მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ შევასრულოთ ის, არამედ მუდმივად მივმართოთ ბავშვს, ვესაუბროთ, ვუყუროთ მას თვალებში, მხარი დავუჭიროთ და წავახალისოთ მისი სწორი, დამოუკიდებელი მოქმედებები. ასეთი ერთობლივი თამაშები საგნებით წარმოადგენს სწორედ ბავშვის საქმიან ურთიერთობას უფროსთან. ურთიერთობის ამ ფორმის მნიშვნელობა ბავშვის ფსიქიკური განვითარებისთვის უზარმაზარია. ასეთი ურთიერთობისას ბავშვი, პირველ რიგში, ეუფლება საგნობრივ მოქმედებებს, საყოფაცხოვრებო საგნების მოხმარებას, ჩაცმას, გახდას, ხელ-პირის დაბანას და ა.შ. გარდა ამისა, ასეთ დროს, გამოვლენას იწყებს ბავშვის აქტიურობა და დამოუკიდებლობა. მანიპულირებს რა საგნებით, ის პირველად აღიქვამს საკუთარ თავს უფროსისაგან დამოუკიდებლად და გრძნობს თავისუფლებას საკუთარ მოქმედებაში, ის ხდება საკუთარი მოქმედების სუბიექტი და დამოუკიდებელი პარტნიორი ურთიერთობაში. დაბოლოს, უფროსთან სიტუაციურ-საქმიან ურთიერთობაში ჩნდება ბავშვის პირველი სიტყვები, იმისათვის, რომ ბავშვმა უფროსს საჭირო ნივთი სთხოვოს, აუცილებელია, რომ მან დაასახელოს ის, წარმოთქვას სიტყვა. სიტუაციურ-საქმიან ურთიერთობაში ჩვენ, უფროსები მუდმივად ვაყენებთ პატარას წინაშე სამეტყველო ამოცანას – ვუჩვენებთ რა მას ახალ საგანს, ვთავაზობთ დაასახელოს ეს საგანი, წარმოთქვას მისი სახელწოდება. ასეთი ურთიერთობის შედეგად აღმოცენდება და ვითარდება ურთიერთობის, აზროვნებისა და თვითრეგულაციის მთავარი, სპეციფიკურად ადამიანური საშუალება – მეტყველება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ურთიერთობის როლი და მნიშვნელობა ბავშვის ფსიქიკურ განვითარებაში განუზომელია. ამასთან ერთად, ურთიერთობის სწორად განვითარების შემთხვევაში ჩვენ სამომავლოდ შეიძლება ძალიან ბევრი სირთულე ავიცილოთ თავიდან.

რამდენიმე წლის წინ, როდესაც ჟურნალ „მასწავლებლში“ დავიწყე წერა, პირველი ჩემს საყვარელ ბავშვობის წიგნზე დავწერე, რომელსაც დედა მიკითხავდა, სანამ კითხვას ვისწავლიდი. ეს იყო “გოგონა ავრორა Z კორპუსიდან”.  წიგნის ავტორი ცნობილი ნორვეგიელი საბავშვო მწერალი ანე-კატრინე ვესტლია, რომელსაც ეკუთვნის ასევე თხზულებები რვა ბავშვსა და მის ოჯახზე, რომლებიც ტყეში ცხოვრობენ და მათ საოცარ თავგადასავლებზე.

ბავშვობაში ავრორას ვამსგავსებდი თავს: მეც ავრორას მსგავსად მაღალსართულიან, საცხოვრებელ კორპუსში ვცხოვრობდი; მამა ისტორიკოსი იყო, დედაც მუშაობდა; მეც მეშინოდა ჩემი მეზობელი ბიჭის, რომელმაც ერთხელ ლიფტში გამჭედა, ერთხელ კი დაფშვნილი აგურისგან მომზადებული წითელი წვნიანი, ლითონის ქილებიდან გადაგვისხა; გოგონების მიერ მოწყობილი მთელი სამყარო, რომელიც მძიმე აგურის კედლებისგან იყო “ნაშენი”, ფეხით მიმოგვიფანტა. სხვა ბიჭმა ჩემი და ჩემი დების კატა, მეცხრე სართულიდან მოისროლა. საბედნიეროდ, ჩვენს კატას ცხრა სიცოცხლე აღმოაჩნდა – ცოცხალი გადარჩა. ასეთ დროს, ძალიან გამშვიდებს იმაზე ფიქრი, რომ სხვა ქვეყანაში, სხვა საცხოვრებელ სახლში არსებობს გოგო, რომელსაც ზუსტად შენნაირი ფიქრები ტანჯავს და ასეთი მსგავსებები, უფრო მეტად გაახლოებს მასთან და ცოტათი შიშებსაც გიფანტავს.

მოკლედ, ბევრი რამ ხდება ბავშვობაში ისეთი, რაც შეიძლება სრულიად არაბავშვურად მოგვეჩვენოს და გვაფიქრებინოს, რომ დიდობაც ასეა, დიდობაშიც ასე იქცევიან. შეიძლება ასე პირდაპირ არავინ დაგვინგრიოს სახლი და წვნიანი არავინ გადაგვისხას, მაგრამ თუ ადამიანს ცუდი სურვილი შეეპარება, ის აუცილებლად იპოვის რაღაც ფორმას, თავისი სურვილის განსახორციელებლად. მაგრამ, დიდობაში რაღაც ძალით, უკვე ნაპოვნი გვაქვს საკუთარი თავის რწმენა და ნაკლებად გვაშინებს სირთულეები, მეტიც მათთან გასამკლავებლად საჭირო გამოცდილებაც გვაქვს მიღებული.

ახლა ჩემი ოთხი წლის გოგონასთვის, წიგნის ფესტივალზე “გოგონა ავრორა Z კორპუსიდან”, ახალი გამოცემა შევიძინე. ამ გამოცემაში წინასიტყვაობაში უკვე აღარ წერია, რომ წიგნის ავტორი, ანე-კატრინე ვესტლი, ამ წიგნით მეშჩანებისადმი ზიზღს გვასწავლის. მეტიც, შეუძლებელია, რომელიმე საბავშვო წიგნი ზიზღს ასწავლიდეს ბავშვებს. თუ უფროსები რაიმეს არასწორად ვაკეთებთ, სწორედ ის სიტყვებია, რომლებსაც დაუფიქრებლად და არასწორი ინტერპრეტაციებით ვაწოდებთ ბავშვებს და ამ დაუფიქრებელი გზავნილებით მის ბავშვურ სამყაროს ვამძიმებთ.

“მალე ყველას გაიცნობ და ნახავ, რომ ეს კორპუსი თითქმის მთელ სამყაროს მოიცავს. აქ სხვადასხვა კუთხიდან მოსული ხალხი ცხოვრობს, ზოგი კეთილია, ზოგს კი ისეთი რთული და მძიმე ცხოვრება აქვს გამოვლილი, რომ თავადაც დამძიმებულია. ზოგი იმ ადგილს მისტირის, საიდანაც გადმოვიდა, ზოგი კი ახალ ადგილას გადასვლაზე ოცნებობს, მოკლედ, ყველას თავისი დარდი აქვს”, – ასე ამშვიდებს მამა ავრორას, რომელიც სანამ ახალ საცხოვრებელ გარემოს და ადამიანებს შეეგუება, თავს არც ისე კარგად გრძნობს და ძველი სახლი ენატრება.

ახალ გამოცემაში ავრორას ცოტა არ იყოს აბეზარ მეზობელ გოგონებს სულ სხვა სახელები ჰქვიათ: თუ ძველ გამოცემაში აგატა და ბრიტა ერქვათ, ახალ გამოცემაში ბრიტ-კარენი და ნუსე ჰქიათ, თუმცა ეს არაფერს ცვლის, მთავარი ხომ ამ ამბავში ტირილტოპენში მცხოვრები ავრორას მყუდრო ოჯახის ჩვენება და ის ურთიერთპატივისცემა და ზრუნვაა, რომელსაც ამ ოჯახის თითოეული წევრი ამჟღავნებს ერთმანეთისა და საქმის მიმართ.

ავრორას მამას მთელი დღის განრიგი გაწერილი აქვს: როდის იმუშაოს, როდის გაასეირნოს ავრორა და მისი პატარა ძამიკო, როდის მოამზადოს სადილი, როდის “იმეცადინოს”, წაიკითხოს და სადილი მოამზადოს, როგორ შეუმსუბუქოს დღე დასაქმებულ დედას და ა.შ. ამ განრიგის შესრულებაში ავრორაც ჩართულია და ისიც ცდილობს, მამა ზედმეტად არ შეაწუხოს, პირიქით, დაეხმაროს.

ამ ურთიერთზრუნვაზე და სიყვარულზე დაფუძნებული ოჯახი შეთანხმებული წესებით მოქმედებს. მშობლები ერთმანეთს ეშველებიან, რომ სწორად გაანაწილონ დრო მოვალეობებსა და ბავშვების აღზრდას შორის. როცა მამა პატარა ძამიკოს აბანავებს, ავრორას დედა ავრორას ესაუბრება, როცა მშობლები ისვენებენ, ავრორა მათ ძილს დარაჯობს.

ასე ცალსახად და სწორხაზოვნად ლიტერატურა და მით უმეტეს საბავშვო ლიტერატურა არაფერს გვასწავლის. ანე-კატრინე ვესტლის ჯადოსნური ამბები, მყუდროდ და აუმღვრევლად შემოდის ჩვენს გონებაში და თერაპიულად მოქმედებს ჩვენზე და ჩვენს შვილებზე. ზაფხული კი მშვენიერი პერიოდია ჩვენი საყვარელი წიგნების შვილებისთვის გასაცნობად და იმ დამოკიდებულებებსა და თემებზე თავისუფლად სასაუბროდ, რომლებისთვისაც აქამდე დრო არ გვრჩებოდა.

დაკვირვებიხართ ალბათ, როდესაც განსხვავებულ განწყობებზე ჩვენი ხმის რიტმი, ტემბრი, სიმაღლე ცვალებადია: განსხვავებულად წარმოვთქვამთ ბგერებს სიხარულის, მოწყენილობის, დეპრესიისა და სხვა მდგომარეობების დროს. ეს იმიტომ, რომ ჩვენი თავის ტვინი ამ დროს განსხვავებულ სიხშირეებზეა.

ფსიქოლოგები ხშირად აკვირდებიან ადამიანის ხმას და შეუძლიათ ამოიცნონ: დეპრესიის ხმა, შიზოფრენიის ხმა, ნევროზის ხმა და სხვა… რადგან მდგომარეობები ქმნიან სტერეოტიპულ „ხმებს“ თუ „ხმაურს“.

არსებობს პოლ მოზესის საინტერესო წიგნი „ნევროზის ხმა“…. ხმა მედიუმია, მთავარია, გავიგოთ, რისი ხმა როგორ ვლინდება, რა ლაპარაკობს ჩვენში?

განსხვავებულია „ძალაუფლების ხმაც“. ამ ხმას გამოსცემს პოლიტიკოსი, მასწავლებელი, სასულიერო პირი… იმისათვის, რომ ადამიანის ხმას ჰქონდეს გავლენა, გარკვეულ პარამეტრებს უნდა აკმაყოფილებდეს! – ეს ყველასათვის ცნიბილია!

მოკლედ, ხმაზე დაკვირვებით თქვენ შეგიძლიათ გაშიფროთ ადამიანი და მისი შინაგანი განწყობებიც ამოიცნოთ. პუშკინის „ეგვიპტის ღამეებს“ ასეთი ეპიგრაფი აქვს: „- ეს რა ადამიანია?

 – ოო, ეს დიდი ტალანტია!

თავისი ხმისაგან ის აკეთებს ყველაფერს, რასაც მოისურვებს!“

ხმა არის მახასიათებელი და მანიპულაციის საშუალებაც, გარკვეული ბგერები აბსოლუტურად ცვლიან ჩვენს შინაგან მდგომარეობას. ეს „ჯადოქრობები“ კარგად იციან მათ, ვინც ადამიანებით მანიპულირებს.

ისიც ცნობილია, რომ არსებობს იმგვარი სიხშირის ბგერები, რომლებიც ფიზიკურად ჩვენს ყურს არ ესმის, მაგრამ გავლენას ახდენს ადამიანზე; სამყარო სავსეა ხმებით და ჩვენზე ეს ხმები ზემოქმედებენ… მაგალითად, სპილოები ისეთი სიხშირის ბგერებით გადასცემენ ერთმანეთს ინფორმაციას, რომელსაც ადამიანის ყური ვერ აღიქვამს….

არსებობს ხმები და სიხშირეები, რომლებსაც შეუძლიათ ადამიანის ფსიქიკის დაზიანება და პირიქითაც… მოკლედ, სიგნალები და სიხშირეები ხიფათის შემცველიც არის და  კეთილშობილური მიზნებისთვისაც გამოიყენება.

ადამიანის შეგრძნებათა ორგანოები ფუნქციონირებისას თავის ტვინში წარმოქმნიან ერთგვარ ელექტროობას… დაახლოებით ისე, როგორც  საავდრო ცაზე გაიშლება ხოლმე ელვა და, ამავე დროს, ხელახალი წარმოქმნისას არასდროს იმეორებს ტრაექტორიას – თითოეული არის უნიკალური ჩანაწერი. სწორედ ასე იწერება ყველაფერი ჩვენს თავის ტვინში და ინახება მყარ დისკზე.

ხედვა, სმენა, შეგრძნენები დამოუკიდებელ ქსელებს ქმნიან… და ისინი განსხვავებულად ფუნქციონირებენ განსხვავებულ სიხშირეებზე.

გარე ხმას აქვს რეზონირების უნარი, ანუ გარეგანი ბგერებითა და სიხშირეებით შესაძლებელია ჩვენი ტვინის სიხშირეების ცვლილება. ეს მეცნიერული დებულება კარგად იხსნება ილია ჭავჭავაძის ლექსით „ხმა გულისა“, რომელშიც ‘შინაგან ბულბულს“ შეუძლია ისე ააღელვოს პოეტი, რომ მან გულის სხვაგვარი ცემა იგრძნოს. გულისცემა პირდაპირ კავშირშია  ტვინის სიხშირეების ცვლასთან. ბულბულის ხმა, ტრანსცენდენტულობა, მედიტაციურობა, გულის ხმა – ეს ალფა სიხშირის მაჩვენებელია!

ხმა გულისა

ჩუმ მაღნარშია წამოწოლილი

ვიყავ, ზედ მედგა ხის უხვი ჩრდილი,

და საიდღამაც ნაზი ბულბული

სტვენდა სიყვარულს გაგიჟებული.

დიდხანს და დიდხანს ვუგდებდი მე ყურს

იმ ხმას საკვირველს, იმ ხმასა გრძნეულს;

ვგრძნობდი ჩემ სულის მშვიდ აღმაფრენას

და გულის ჩემის სულ სხვა-რიგ ცემას.

დიდხანს ვატარე, დავღალე თვალი,

ვერსად ვერ ვპოვე ის მომღერალი;

თურმე, ჩემს გულში ნაზი ბულბული

სტვენდა სიყვარულს გაგიჟებული.

სრულიად ცვლის ვაჟა ფშაველას განწყობას იდუმალი ხმა ციდან. ხმას ახლავს შეგრძნებები და შეგრძნებები ხატავს ვიზუალურ სურათებს. შეცვლილ სიხშირეზე ვაჟას სამყარო „სულ სხვა თვალზე“ ეჩვენება:

კიდევ ხმა მესმა ციდამა

კიდევ ხმა მესმა ციდამა, ცამ გრძნობა გამიზიარა:

სამოთხის კარი გამიღო, ბნელეთი გამიმზიანა,

დაკუტებული ოცნება განკურნა, გააფრთიანა;

საამო ჟრჟოლამ შემიპყრო, მთელს ტანში ჩამომიარა…

სხვა თვალზე ვნახე სამყარო ჭალა-ველებით, მთიანა.

მასწავლებელს ადვილად შეუძლია მოსწავლეებს შეურჩიოს ისეთი პოეზია და მიაწოდოს ისეთი ხმით (აუდიო ან ვიდეო ჩანაწერი), რომ ამ ხმამ მოახდინოს სასურველ სიხშირეზე მათი „გადართვა“ და  შექმნას სწავლებისთვის ეფექტური კონტექსტი და განწყობა!

ცნობილი ფრანგი ექიმი-ოტოლარინგოლოგი და აუდიო-ფსიქო-ფონოლოგიის (აფფ) შექმნელი Alfred A. Tomatis ამტკიცებს, რომ ყურის (სმენის) დანიშნულებაა, ემსახუროს პიროვნებას ფიზიკურადაც და ფსიქიკურადაც.

რადგან როდესაც ადამიანი „ისმენს“, ეს არ არის მხოლოდ მექანიკური პროცესი, უბრალოდ, ინფორმაციის მიღება, ეს არის ძალიან ღრმა ფსიქო-ფიზიოლოგიური ვექტორი, რომელიც თავის ტვინში ააქტიურებს სრულიად განსხვავებულ უბნებს იმის მიხედვით, რომელ სიხშირეზე ხდება ინფორმაციის მიღება (ალფა, ბეტა, გამა, ტეტრა თუ სხვა…).

ტომატისმა მრავალწლიანი კვლევების საფუძველზე დაადგინა, თუ რომელ სიხშირეს აქვს სამკურნალო ეფექტი ბავშვის  სმენაზე. შესაბამისად, თავის ტვინზე სიხშირული ზემოქმედებით ის კურნავდა სხვადასხვა დარღვევებს.

ალფრედ ტომატისმა შეიმუშავა მკურნალობის მეთოდი, რომელიც მედიცინაში ცნობილია „ტომატისის მეთოდის“ სახელწოდებით. ამ მეთოდის არსი ის გახლავთ, რომ ხდება სმენითი აპარატის სიხშირული სტიმულაცია. ეს მეთოდი გამოიყენება ბავშვებსა და მოზარდებში მეტყველების, ყურადღების დარღვევის, სხვადასხვა ტიპის ემოციური დარღვევის კორექციისათვის; აგრეთვე – უცხო ენების ეფექტური შესწავლის მიზნით.

ამ მეთოდით მუშაობენ მსოფლიოს 40 ზე მეტ ქვეყანაში.

თერაპიის სხვადასხვა ეტაპზე  ხმოვან სიგნალებად გამოიყენება კლასიკური მუსიკა, დედის ხმა, საყვარელი მასწავლებლის ხმა, თავად ბავშვის ხმა…

ტომატისმა კვლევების საფუძველზე დაადგინა, რომ კლასიკური მუსიკიდან ყველაზე მაღალ ეფექტს იძლევა მოცარტის მუსიკა, რომელიც შეიცავს მაღალი სიხშირის ბგერებს, რომლებსაც აქვს სამკურნალო ეფექტი და აგრეთვე მუხტავს ტვინს, როგორც ბატარეიას. მოცარტის მუსიკა ყველაზე მეტად შეესაბამება თავის ტვინის ბიორითმებს;

ამ სწრაფად ცვალებად გარემოში ცხოვრება არც თუ ისე მოსაწყენია, თუმცა ჩემი ერთგული ბუნებიდან გამომდინარე არ მიყვარს ახალი ნივთები: არ მიყვარს ახალი ტელეფონი, ახალი ფეხსაცმელი, ახალ კომპიუტერსა და მანქანას ხომ წამოუდგენლად ძნელად ვეგუები. სამაგიეროდ მიყვარს ახალი იდეები და გამოწვევები.

სწორედ ასეთია ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა, რომელიც ამჟამად ჩემთვის და მრავალი მასწავლებლისთვის ახალი დიდი გამოწვევაა.

მაინც რა სიახლეა ეროვნულ სასწავლო გეგმაში?

პირველი ის, რომ საბაზო საფეხურზე განსაზღვრულია საერთო შედეგები.  რაც, მართალი გითხრათ, ძალიან მომწონს, რადგან არის თემები, რომლის დამუშავებაც ასე მარტივად არ შეიძლება. ამიტომ მომწონს მსხვილ ერთეულად თემის აღება, რომელსაც საბაზო საფეხურზე ვამუშავებთ და არა მარტო ერთ კონკრეტულ გაკვეთილზე ან თუნდაც ერთ კონკრეტულ კლასში არამედ საბაზო საფეხურის განმავლობაში. ახალ ესგ-ში თემა არის  ფუნქციური კონტექსტი, რომელიც სტანდარტის შედეგების, ცნებებისა თუ კონკრეტული საკითხების ინტეგრირებულად და ურთიერთდაკავშირებულად სწავლების საშუალებას იძლევა. მაგალითად თემა დედამიწა, რომლის  განხილვისას ხდება ისეთი ცნებების დამუშავება, როგორიცაა, ლითოსფერო (რელიეფი, ფილაქნების ტექტონიკა) ატმოსფერო (ამინდი, ჰავა, კლიმატური სარტყელი), ჰიდროსფერო (შიგა წყლები, ჰიდროლოგიური პროცესები) ბიოსფერო (ფლორა და ფაუნა, ნიადაგი), ნოოსფერო, ბუნებრივი  ზონა, ლანდშაფტი…

საბაზო საფეხურზე გეოგრაფიის შედეგები ჯგუფდება სამ მიმართულებად.

• რუკა და გეოგრაფიული ანალიზი – გულისხმობს სხვადასხვა გეოგრაფიული ინფორმაციის მოპოვებასა და ანალიზს სხვადასხვა წყაროს (რუკა, გრაფიკი, აერო და კოსმოსური სურათები, დიაგრამა) საშუალებით;
• ბუნებრივი და საზოგადოებრივი სისტემები – გულისხმობს ბუნებრივი და საზოგადოებრივი სისტემების განვითარების კანონზომიერების ჩვენებას, კავშირების დადგენას – ბუნება-საზოგადოება-მეურნეობა; ადამიანის მიერ ბუნებაზე ზემოქმედების შედეგების გაანალიზებას;
• მდგრადი განვითარება და უსაფრთხოება – გულისხმობს გარემოსდაცვითი ცნობიერების და გარემოს მიმართ მზრუნველი დამოკიდებულების ჩამოყალიბების მნიშვნელობის ჩვენებას, ბუნებრივ, სოციალურ-ეკონომიკურ, პოლიტიკურ სისტემებს შორის ურთიერთმიმართების გააზრებას; ბუნებრივი და ტექნოგენური მიზეზებით გამოწვეული კატასტროფების მიმართ ადეკვატური ქცევის ჩამოყალიბებას.

მეორე ის, რომ ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა ეყრდნობა ხუთ საგანმანათლებლო პრინციპს:

• სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურებას. სწავლა-სწავლების კონსტრუქტივისტული პრინციპი: რეალური ცხოვრებისეული სიტუაციებიდან მოყვანილი მაგალითების საშუალებით.
• სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნის ეტაპობრივად კონსტრუირებას წინარე ცოდნაზე დაფუძნებით. აუცილებელია, მოხდეს წინა წლებში ნასწავლი მასალის გათვალისწინება.
• სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნათა ურთიერთდაკავშირებასა და ორგანიზებას. ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება და ორგანიზება გულისხმობს ინფორმაციის სხვადასხვა წყაროს (ტესტების, რუკების, დიაგრამების…) კითხვასა და ანალიზს.
• სწავლა-სწავლება უნდა მოიცავდეს ცოდნის სამივე კატეგორიას: დეკლარატიულს, პროცედურულსა და პირობისეულს.
• სწავლა-სწავლება უნდა უზრუნველყოფდეს სწავლის სტრატეგიების დაუფლებას (სწავლის სწავლა). სწავლის სწავლა გეოგრაფიაში ხდება სხვადასხვა გეოგრაფიული უნარის გამომუშავების გზით, გეოგრაფიული აზროვნების ჩამოყალიბებით.

აქვე უნდა გამოვყო გამჭოლი უნარები, რომლებმაც შეცვალა გამჭოლი კომპეტენციები: პრობლემების გადაჭრა, შემოქმედებითი აზროვნება, თანამშრომლობა, კომუნიკაცია, ეთიკა, ინიციატივების გამოვლენა და საქმედ ქცევა, სწავლის სწავლა, დამოუკიდებლად საქმიანობა, პასუხისმგებლობა, ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები, წიგნიერება.

საგნობრივ სტანდარტში მკვეთრად გამოყოფილია მეტაკოგნიციის უნარების განვითარების მნიშვნელობა სწავლის უნარების გასაუმჯობესებლად. აქვე მოცემულია სამი რეკომენდაცია, თუ რა უნდა გააკეთოს მასწავლებელმა მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებისთვის: სტრატეგიების მოდელირება: მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად ასრულებს დავალებას და მისი შესრულებისას „ხმამაღლა ფიქრობს“ იმაზე, თუ როგორ შეასრულოს ეს აქტივობა.

წინმსწრები მეტაკოგნიტური პაუზა, ანუ დავალების შესრულებამდე  დაფიქრება და მსჯელობა გადასადგმელ ნაბიჯებზე.

შემდგომი მეტაკოგნიტური პაუზა, ანუ დავალების შესრულების შემდეგ დაფიქრება და მსჯელობა გადადგმულ  ნაბიჯებზე.

როგორ ავაგოთ თემა?

თითოეული თემის ფარგლებში, შეძლებისდაგვარად უნდა დამუშავდეს სტანდარტის ყველა შედეგი. თემები იცვლება, მაგრამ არ შეიცვლება სწავლის მიზნები, რომლებიც სტანდარტის შედეგების სახითაა ფორმულირებული (შედეგი თავისთავად არ წარმოადგენს დამოუკიდებელ სასწავლო ერთეულს – თემას).

თემა – დედამიწა

1. მკვიდრი წარმოდგენებისა და ცნებების განსაზღვრა

მაგალითად: მკვიდრი წარმოდგენები – მზე არათანაბრად ათბობს დედამიწას; გეოგრაფიული გარსები ურთიერთდაკავშირებულია და ურთიერთქმედებს  ერთმანეთზე;

ცნებები: ატმოსფერო (ამინდი, ჰავა, კლიმატური სარტყელი).

2. საკვანძო კითხვების დადგენა

თემის სწავლა-სწავლების პროცესში შუალედური ბიჯების/ეტაპების განსაზღვრა. საკვანძო შეკითხვა წარმოადგენს მაორგანიზებელ ელემენტს, რომელიც სასწავლო თემის ფარგლებში ასრულებს გაკვეთილ(ებ)ის მიზნის როლს.

მაგალითად: რატომ გვხვდება დედამიწის სხვადასხვა ნაწილში განსხვავებული ბუნებრივი პირობები?

რატომ იცვლება დედამიწაზე სეზონები? რატომ გვაქვს დედამიწის სხვადასხვა ადგილას განსხვავებული სეზონი?

3. შეფასების ინდიკატორების განსაზღვრა

გეოგრაფიული გარსის მთლიანობის აღქმა და მისი გეოსფეროების (ლითოსფერო, ატმოსფერო, ჰიდროსფერო, ბიოსფერო, ნოოსფერო) ურთიერთდამოკიდებულების გაანალიზება.

4. საგნობრივი საკითხების განსაზღვრა

საგნობრივი საკითხების მეშვეობით მოსწავლე გაიაზრებს ცნების შინაარსს, ამუშავებს საკვანძო შეკითხვებს, ასრულებს კომპლექსურ დავალებებს.

მაგალითად – ჰავის ჩამოყალიბება აფრიკაში (ევროპაში…).

5. აქტივობებისა და მიმდინარე დავალებების განსაზღვრა

ნებისმიერი ინტერაქტიული აქტივობა, როდესაც მოსწავლეები თავად აგებენ ცოდნას. ტესქტის, რუკის ანალიზი…

6. შემაჯამებელი კომპლექსური დავალებების შემუშავება

ამინდის პროგნოზის ნებისმიერი საიტზე ატმოფეროს მასების გაადგილების პროცესზე დაკვირვება და ანალიზი.

ამჯერად მხოლოდ ზოგადი ინფორმაციით შემოვიფარგლე, უფრო სწორად თავი მოვუყარე ძირითად ნაწილებს. შემდეგში უფრო კონკრეტულ რჩევებს შემოგთავაზებთ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ეროვნული სასწავლო გეგმა (საბაზო საფეხური) 2018-2024

„მტკიცე ნებისყოფის აღზრდა პედაგოგიკის ერთერთი მნიშვნელოვანი ამოცანაა“.

დიმიტრი უზნაძე

დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებთან და შვილებთან ურთიერთობამ დამარწმუნა, როგორი მნიშვნელოვანია წინასასკოლო განათლებაზე ზრუნვა. პირველ კლასში ადვილად ამოსაცნობია, ვის უკითხავდნენ სახლში ან უამბობდნენ და ვის – არა. ჩემი დაკვირვებით, ბავშვებს, რომლებსაც ხმამაღლა უკითხავდნენ, წერა-კითხვის სწავლა გაცილებით უადვილდებათ და მაღალი აკადემიური უნარ-ჩვევებითაც გამოირჩევიან. გაწაფულ მკითხველად ჩამოყალიბებაც  პირდაპირ კავშირშია ხმამაღალ კითხვასთან.  ხმამაღალი კითხვის მნიშვნელოვნებაზე განსაკუთრებულად მაშინ დავფიქრდი, როცა საკუთარი თავი ერთ რამეში გამოვიჭირე, კერძოდ, აღმოვაჩინე, რომ თავდაპირველად ჩემს შვილებს ხმამაღალა ვუკითხავდი ვალდებულების მოხდის მიზნით. თავიდან ასე დავიწყეთ. რამდენიმე წელი დამჭირდა, სანამ ხმამაღალი კითხვის შესახებ პირადი დამოკიდებულება ჩამომიყალიბდებოდა და საკუთარი შეხედულებების სტატიად გადაქცევას გადავწყვეტდი.

ხშირად მეკითხებიან მშობლები რჩევას, როგორ შეიძლება დავაინტერესოთ ბავშვები  კითხვით.  ცოტა უცნაურია, მაგრამ ასეთი რამ ხდება: როდესაც საუბარს ვიწყებ, ვგრძნობ, რომ არ მისმენენ. მე ხან ჯიუტად ვაგრძელებ საუბარს, ხან დიდი სიფრთხილით ვარჩევ სათქმელს, მაგრამ იშვიათად, ძალიან იშვიათად მაქვს განცდა, რომ ჩემი საუბარი მათ გულებამდე აღწევს. მიზეზების ძიებამ რამდენიმე ვარაუდი გამოავლინა:

1. ადამინებს გვაფრთხობს ის, რაც არ ვიცით;

2. არ ვართ დარწმუნებულები, ჩვენც ისევე კარგად გავართმევთ თავს, როგორც ეს რჩევის მომცემმა შეძლო;

3. არ ვიცით, როგორ ან საიდან დავიწყოთ.

არადა, კვლევები საგანგაშო შედეგებს გვიზიარებენ დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეების წიგნიერების მიმართულებით. ფაქტია, რომ  ბავშვებს უჭირთ კითხვა, არ კითხულობენ წიგნებს და, შესაბამისად, მწირი ლექსიკური მარაგი, დაბალი აკადემიური მიღწევები აქვთ და მაღალი სააზროვნო უნარებიც არ გააჩნიათ.

რადგან ბავშვები საკუთარ თავს ვერ უშველიან, ამიტომ ცვლილებებისთვის მათზე პასუხისმგებელმა პირებმა უნდა ვიმოქმედოთ. პირველ რიგში, მშობელთა ცნობიერებაა ასამაღლებელი. ბევრი უნდა ვისაუბროთ და ვწეროთ წინასასკოლო განათლების შესახებ, რომ ერთმანეთს ხმა მივაწვდინოთ. თითოეულ დღეს უზარმაზარი მნიშვნელობა აქვს ბავშვის განვითარებისთვის. როგორც ტანსაცმლით, საკვებით, უსაფრთხო გარემოთი უზრუნველვყოფთ ბავშვებს, ასეთივე ვალდებულებით უნდა მოვეკიდოთ მათი წიგნიერებისთვის ზრუნვას.

ძველად ადამიანები ერთმანეთს უამბობდნენ დღის მთავარ ამბებს, მშობლები ყვებოდნენ ზღაპრებს, ლეგენდებს, თქმულებებს, ლექსებს, ბავშვები ისმენდნენ ლოცვებს, შელოცვებს, მრავალფეროვანი სიტყვები ხმიანდებოდნენ და პატარა ადამიანებში ზედმეტი ძალისხმევის გარეშე ილექებოდნენ. აჩქარებული დროის გამო ყოველდღიური მეტყველება გაღარიბდა, ტექნოლოგიებთან დიდი დროის გატარებამ კი ნებისყოფის მოდუნება გამოიწვია, ამიტომ ხმამაღალი კითხვა არის არაჩვეულებრივი გზა არა მარტო ფანტაზიისა და ლექსიკური მარაგის განსავითარებლად, დროის ერთად გასატარებლად, შემეცნებითი სამყაროს გასაფართოებლად, არამედ ამგვარად ნებისყოფის განმტკიცებაც შესაძლებელია.

სანამ ხმამაღალ კითხვას ნებისყოფის სიმტკიცეს დავუკავშირებთ, მანამ ნებელობის შესახებ დიმიტრი უზნაძის მოსაზრებას გავეცნოთ. იგი თვლის, რომ ნებელობა იმგვარი ფსიქოლოგიური აქტივობაა, რომელიც მომავლის მოქმედებას გულისხმობს. მაგალითად მოჰყავს იმპულსური ქცევა, როდესაც ადამიანს წყალი მოსწყურდება, ის დგება და სვამს წყალს. ნებელობით განპირობებული ქცევა კი მომავლის აქტივობაა, რადგან იმპულსური ქცევისგან განსხვავებით მის შესასრულებლად ამჯერად ადამიანის ტვინმა და სხეულმა რამდენიმე ფაზა უნდა გაიაროს. როცა ჩვენ ცივ ოთახში გამოგვეღვიძება, ადგომისგან თავს ვიკავებთ. ბოლოს თავს ძალას ვატანთ და ვდგებით. ამ დროს სიზარმაცის დასამარცხებლად ნებელობის აქტი განხორციელდა (უზნაძე, გვ. 177).

„ნებელობის პროცესი სამ პერიოდს მაინც შეიცავს, 1) გადაწყვეტილების მოსამზადებელ პერიოდს, რომელიც არკვევს თუ რა მოსაზრებით, რა უნდა გადაწყდეს; 2) თვითონ გადაწყვეტილების პერიოდს და, ბოლოს, 3) გადაწყვეტილების შესრულების პერიოდს“.¹

სწავლის პროცესს რომ დავუკვირდეთ, ბავშვს მუდმივად ნებელობის  სამფაზიანი პროცესის გავლა უწევს. ვთქვათ, მერხთან ზის და ყურადღებით ისმენს, წერის დროს რვეულსა და კალამს ამზადებს, იწერს წიგნიდან, დაფიდან, ქმნის თავისუფალ თემებს, კითხულობს – ნებისმიერ ქმედების შესასრულებლად ის ჯერ უნდა განეწყოს, შემდეგ გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს, ბოლოს კი უნდა განახორციელოს. უზნაძე თვლის, რომ განხორციელება ნებელობის ყველაზე რთული აქტია, რომელსაც მტკიცე ნებისყოფა სჭირდება. როგორც ვხედავთ, ბავშვი სკოლაში წასვლამდე გაწაფული უნდა იყოს ნებისყოფის სიმტკიცეში.

განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია შემდეგმა შეხედულებამ: „ნებელობა ჩვენი თანდაყოლილი ბიოლოგიური თვისება კი არ არის, არამედ უფრო მაღალი კატეგორიის მოვლენაა, რომელსაც თვითონ ბიოლოგიურის, საკუთარი ნერვული სისტემისა და მისი თანდაყოლილი ტენდენციების შეცვლისა და წარმართვის ძალა შესწევს. ნებისყოფის სიმტკიცე, ამის მიხედვით, რასაკვირველია, ვერავითარ შემთხვევაში თანდაყოლილ თვისებად ვერ ჩაითვლება: იგი პირადი ცხოვრების მიმდინარეობაში აქვს ადამიანს შეძენილი, და ამიტომ მტკიცე ნებისყოფის აღზრდა პედაგოგიკის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანაა“.²

სტატიის დაწერა უკვე გადაწყვეტილი მქონდა, ეს მოსაზრება რომ ამოვიკითხე და ჩემი, როგორც მასწავლებლის, პასუხისმგებლობა გაასმაგდა. უზნაძის მიხედვით, ნებისყოფა თანდაყოლილი თვისება არ არის და მის გამოსამუშავებლად გამიზნული ქმედებაა საჭირო.

ნებისყოფის განსამტკიცებლად ხმამაღალი კითხვა საუკეთესო მეთოდად რომ შეიძლება ვაქციოთ, მაშინ დავრწმუნდი, როდესაც ჩემი 6 წლის ბიჭის ყურადღების შენარჩუნება წიგნის ხმამაღალი კითხვისას თანდათან  იზრდებოდა.

ხმამაღალი კითხვით ბავშვების დაინტერესებას მიზანმიმართული მუშაობა სჭირდება. აუცილებლად უნდა გავამახვილოთ ყურადღება პირადი მაგალითის ძალაზე. როგორც სტატიის დასაწყისში ვახსენე, თავდაპირველად მოვალეობის მიზნით ვუკითხავდი ჩემს შვილებს. ხშირად თავად მეფანტებოდა ყურადღება კითხვისას. ეს ბოლო ხანია, რაც ჩემთვისაც დიდ სიამოვნებად იქცა ხმამაღალი კითხვის პროცესი, რის გამოც ყოველი საღამოს მოახლოება დიდ მოლოდინად და სიხარულად იქცა.

ყველაფერი რობერტ ლუის სტივენსონის „განძის კუნძულიდან“ დაიწყო. ერთ-ერთი მწერალი იხსენებდა, როგორ უკითხავდა დედა სწორედ ამ რომანს ბავშვობაში და წიგნის სიყვარულსაც ამ პერიოდს უკავშირებდა. ამან მიბიძგა თავადაც წამეკითხა ჩემი გოგონასთვის „განძის კუნძული“ და ერთად განგვეცადა პირველადწაკითხვის სიამოვნება.

საკმაოდ რთული სიუჟეტისა და ჭარბი ფრაზეოლოგიზმების გამო თავდაპირველად გაგება გაუჭირდა, რის გამოც დროდადრო ვუბრუნდებოდით წაკითხულს და ვუღრმავდებოდით მოვლენებს. ფერადი ფანქრებითა თუ კალმებით არშიებზე, საწოლი ოთახის კედელზე ვუხატავდი ზვირთებს, გემებს, რომის ბოთლებს, ვხაზავდით უცხო სიტყვებსა და ლამაზ წინადადებებს.

საგანგებოდ შევქმენი კედლის პოსტერი, რომელზეც დავხატე ფუნდუკი „ადმირალი ბენბოუ“, ჩამოვწერე პერსონაჟთა სახელები და უცხო სიტყვები. მოვიფიქრე სახალისო აქტივობები, მაგალითად: შეადგინე იმდენსიტყვიანი წინადადება, რამდენი ასო-ბგერისგანაც შედგება ეს სიტყვა; ლექსიკონში მოძებნე განმარტება; სიტყვაში შემავალი ასოებისგან ააწყვე ახალი სიტყვა (ფუნდუკი – კუდი, კუ, უი); მოიფიქრე ჩემთვის ამგვარი თამაშები;  კედელზე გაკრული პოსტერი სკოლიდან მოსულს დავახვედრე. რა თქმა უნდა, ძალიან გაუხარდა და ინტერესი გაუმძაფრდა. კითხვის პარალელურად პოსტერი ეპიზოდების მიხედვით შექმნილი ნახატებით შეივსო. ერთ საღამოს ამოვიკითხეთ, რომ ერთერთი მეკობრე ლილიბულეროს მღეროდა. Youtube-ში მოვძებნეთ და ისეთი მხიარული მელოდია გაჟღერდა, დასაძინებლად მომზადებულები აგვაცეკვა. რამდენიმე თავის შემდეგ 6 წლის ბიჭის ყურადღებაც მივიზიდეთ და ახლა ჩვენზე კარგად ახსოვს კაპიტან სმოლეტისა თუ ყველაზე ცბიერი და მოხერხებული მეკობრის, სილვერის სახელები.

ხმამაღალი კითხვა, რომელსაც სხვადასხვა თამაში დავუკავშირეთ, ერთგვარ რიტუალად იქცა. ჩუმად კითხვისგან განსხვავებით ხმამაღალი კითხვა ერთიანობის განცდას ბადებს, კითხვის პარალელურად ჩნდებოდნენ ამბები, რომლებიც მხოლოდ  ჩვენ გადაგვხდა, ასევე, საერთო საუბრის მიზეზიც გამოვიგონეთ; ვიზუალურად გაცოცხლებული მოვლენები ღრმა შთაბეჭდილებად დაგვრჩა; გავიმდიდრეთ ლექსიკური მარაგი, შევიტყვეთ სხვადასხვა ფულის ერთეულისა და მეკობრეების ალმის სახელი – „მხიარული როჯერი“; რომანის მოქმედ გმირებთან ერთად გვეშინოდა, გვიხაროდა, ვწუხდით, გვტკიოდა; განვიხილავდით სიუჟეტის სავარაუდო განვითარებას; ვსაუბრობდით მათი ქცევის შესახებ; ვმღეროდით ერთად –   „მკვდრის სკივრს თხუთმეტი კაციღა შერჩა… იო-ჰო-ჰო-ჰო, და ბოთლი რომი!..“ და წამდაუწუმ ვამბობდით მეკობრეთა სიბრაზის გამომხატველ ფრაზას – „მეხის მადლმა!“

წიგნის დასრულების შემდეგ  მულტფილმი მოვძებნეთ და გადავწყვიტეთ, ერთ დღეს „განძის კუნძულის“ პერსონაჟების მსგავსად გამოვეწყოთ. პასუხგაუცემელ კითხვად დაგვრჩა, თუ რატომ აღარ ახსენა მწერალმა  ჯიმ ჰოკინზის დედა, რომელიც ერთადერთი ქალი პერსონაჟი აღმოჩნდა წიგნში.

სწორედ ამ დაუვიწყარი საღამოებისას აღმოვაჩინე, რომ ბავშვების ნებისყოფა, რომელსაც მოსმენის დროს ავლენდნენ, დღითიდღე უმჯობესდებოდა. ნებელობის ფსიქოლოგიურ ხასიათს  რომ დავუბრუნდეთ, დავრწმუნდებით, რომ ხმამაღალი კითხვა ნამდვილად მომავლის აქტივობაა. რომ მოვუსმინო, ჯერ უნდა განვეწყო, მერე გადავწყვიტო და მერე განვახორციელო.  წარმოიდგინეთ, ყოველდღიურად მოსმენისთვის გაღებული ძალისხმევა როგორ გამოაწრთობს ბავშვების ნებისყოფას, რომელზეც  მომავალ ქმედებებს დააშენებენ. აქვე უნდა ვახსენოთ, როგორი დიდი მონდომება გვმართებს ბავშვების ხმამაღალი კითხვით დაინტერესებისთვის. პირველ რიგში, ჩვენ უნდა გვსიამოვნებდეს და განვიცდიდეთ, რასაც ვუკითხავთ, შემდეგ პატარ-პატარა ხრიკებით მათი ყურადღება მუდმივად უნდა გავააქტიუროთ, ბოლოს დავანახოთ კავშირი, რომ რაღაც ძალიან კარგი ხდება ჩვენს თავს.

ყოველივე ამის გამო ხმამაღალმა კითხვამ, რომელსაც აქამდე  წიგნიერების დონის ასამაღლებელი მეთოდად ვიცნობდი, კიდევ უფრო ღრმა დატვირთვა შეიძინა – ბავშვის ნებისყოფის განმტკიცება. წინ ზაფხულია, ერთმანეთს ხმამაღლა ვუკითხოთ წიგნები და გამოვიგონოთ თამაშები, რომლებიც დაუვიწყარ თავგადასავლებს გვაჩუქებენ. ხმამაღლა ვიკითხოთ ეზოში, სახლში, აგარაკზე, ზღვაზე. ვუკითხოთ შვილებს, შვილების მეგობრებს, მოსწავლეებს, ძმისშვილებსა და დისშვილებს, და თუკი, მოზარდის დაუფიქრებელმა ქცევამ გაგვაღიზიანა, წარმოვიდგინოთ, როგორ დავჯებოდით მასთან ერთად, მოვუდუღებდით ცხელ შოკოლადს და წავუკითხავდით რომელიმე საყვარელ ლექსს, მოთხრობას, იაპონურ ტანკას ან პირად წერილს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. უზნაძე დიმიტრი.  ზოგადი ფსიქოლოგია, „საქართველოს მაცნე“, 2006
2. უზნაძე დიმიტრი, ზოგადი ფსიქოლოგია, ნებელობა, გვ. 183
3. უზნაძე დიმიტრი, ზოგადი ფსიქოლოგია, ნებელობა, გვ. 202

რას  გახსენებთ იტალიის ქალაქი ბოლონია?

ბოლონიის დეკლარაციას? სწორია, დოკუმენტი 1999 წელს ხელმოწერილ იქნა ევროპის 29 ქვეყნის უმაღლეს განათლებაზე პასუხისმგებელი მინისტრის მიერ. თუმცა, საქმეს საფუძველი უფრო ადრე, 1998 წელს სორბონის კონფერენციის დეკლარაციით ჩაეყარა. ეს დეკლარაცია ოთხმა ქვეყანამ მიიღო-საფრანგეთმა, გერმანიამ, დიდმა ბრიტანეთმა და იტალიამ.

თუმცა, ახლა სულ სხვა ისტორია მინდა გავიხსენოთ.

ერთხელ, ბოლონიაში ყველაზე მთავარ მოედანზე ნაყინის სასახლე ააგეს. გაიგეთ ხომ? თავად სასახლე იყო ნაყინის და მთელი ბოლონიის ბავშვები სირბილ-სირბილით მოვიდნენ სასახლის, ანუ ნაყინის საჭმელად. სასახლის სახურავი ათქვეფილი ნაღებისგან გახლდათ, საკვამურიდან ამოსული კვამლი შაქარყინულისგან ჩამოესხათ. თავად მილები და საკვამური კი ცუკატებისგან დაემზადებინათ. ყველაფერი დანარჩენი სუფთა ნაყინი იყო.

ერთმა პატარა ბიჭმა სასახლეში მდგარი ნაყინის მაგიდას ჯერ ერთი ფეხი მოაჭამა, მერე რიგრიგობით დანარჩენები და იმდენი გააკეთა, მთელი ჭურჭლით გაწყობილი  მაგიდა თავზე წამოიქცია. არადა, მაგიდაზე მდგარი ნივთები შოკოლადის ნაყინისგან დაემზადებინათ.

ერთმა პოლიციელმა შეამჩნია, რომ სასახლის ვიტრაჟიანი სარკმელი დნებოდა. ვიტრაჟები მარწყვისგან იყო და სულ მალე მოედანზე მარწყვის ნაყინის ნაკადულები დაიძრა.

-ბავშვებო, ჩქარა, აქეთ მოირბინეთ,-დაიძახა პოლიციელმა.

ბავშვებმაც მოირბინეს და დარჩენილი ვიტრაჟი გადაარჩინეს, ანუ შეჭამეს.

ჰო, დიდი დღე იყო ბოლონიაში, ნამდვილი დღესასწაული! ექიმების ბრძანებით, ამდენი ნაყინის ჭამით, მუცელიც არავის ასტკივებია.

დღესაც კი, როდესაც ბოლონიაში ბავშვი მეორე პორცია ნაყინს სთხოვს მშობელს, ამ უკანასკნელს თავის ბავშვობაში გასინჯული  ნაყინის სასახლე ახსენდება და იმ დროს  ღიმილით იხსენებს (ჯანი როდარი, „ნაყინის სასახლე“).

კარგა ხნის წინ ნაყინი პირველად ჩინეთში მოიფიქრეს. აიღეს ხილი, გაფცქვნეს, დაჭრეს, ზედ ბლომად ყინული მოაყარეს და მიირთვეს. ყოველ შემთხვევაში, მარკო პოლოს თავის წიგნში სწორედ ასე აქვს აღწერილი. მოგზაური ჩინეთში მართლა იყო, თუ მხოლოდ კონსტანტინოპოლამდე იმოგზაურა, ამაზე ისტორიკოსები დღემდე დაობენ. თუმცა, თუნდაც კონსტანტინოპოლში ჩინეთში ნამყოფი ვაჭრებისგან მოესმინა, მაინც მართალი ინფორმაციაა, რომ ნაყინის წარმომავლობა ჩინეთია. ნაყინთან უფრო მიმსგავსებული ტკბილეული მეოცე საუკუნეში სან-ფრანცისკოში გამოჩნდა. ამბავი 1905 წელს მოხდა.  პატარა ბიჭს წვენით   სავსე, კოვზიანი ჭიქა  გარეთ დარჩა. ღამე იყო, ყინავდა, ამიტომ წვენიც გაიყინა და დილით  ბიჭმა გაყინული მასა შეჭამა.  რამდენიმე წლის შემდეგ საფრანგეთის ქალაქ პლომბიერში ნაღების ნაყინი დაამზადეს და ლოგიკური სახელი-პლომბირი უწოდეს.

რაც შეეხება ესკიმო ნაყინს, 1920 წელს გამოჩნდა, ერთმა დანიური წარმოშობის ამერიკელმა შოკოლადი გაალღო და შიგ პლომბირი ამოავლო. სახელი „ესკიმო“ ესკიმოსებისგან მოდის. ესკიმოსებმა დასახელება ამერიკელი ინდიელებისგან მიიღეს. „ესკიმო“ ნიშნავდა -უმი ხორცის მჭამელ ადამიანს. შემდეგ, ამერიკაში  ჩავიდნენ ინგლისელები, სიტყვა ესკიმო აღიქვეს მხოლობით ფორმაში და დაამატეს მრავლობითის ნიშანი „ს“-„ესკიმოს“. ასე დაერქვა ხალხს „ესკიმოსი“ და ნაყინს რატომღაც „ესკიმო“.

ახლა, ნაყინი კომპონენტებად დავყოთ. მთავარი კომპონენტი რძე და ნაღები გახლავთ.

რძე 200-ზე მეტ ნივთიერებას შეიცავს. მათგან მთავარი წყალი, ადვილად ასათვისებელი ცილები, ფერმენტები, ცხიმები, ნახშირწყლები, მინერალური ნივთიერებები და A,E,D ვიტამინებია. მინერალური ნივთიერებებიდან მთავარი კალციუმია. 100 გრ პლომბირში დღიური ნორმის 11% კალციუმი შედის.  თუმცა, თუ პლომბირი ნაღებისაა, იმდენი ცხიმი ექნება, რომ კალციუმის წყაროდ აღარც კი გამოდგება.

რძის ერთ-ერთი ცილა კაზეინია. ის ფოსფოპროტეინია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამინმჟავებთან ფოსფატური ნაშთია დაკავშირებული. კაზეინისთვის მჟავა თვისებებია დამახასიათებელი. რძე მას კალციუმის ხსნადი მარილის სახით შეიცავს. კაზეინი ჰეტეროგენული ცილაა და დადგენილია, რომ ფოსფორის რაოდენობა შედაგენს 0,79-0,88%-ს. ელექტროფორეზის მეშვეობით კაზეინი სამ კომპონენტად იყოფა: α,β, და γ კაზეინი.

კაზეინს უფრო ხშირად რძის შემჟავების გზით გამოყოფენ. მიაჩნიათ, რომ რძე კაზეინს კაზეინოგენის სახით შეიცავს, რომელიც გამოყოფის პროცესში გარდაიქმნება კაზეინად. 200მლ ქიმიურ ჭიქაში ჩაასხით 30მლ რძე, განაზავეთ 120მლ წყლით და წვეთობით, მორევის პირობებში დაამატეთ ძმარმჟავას 1%-იანი ხსნარი. დაამატეთ მანამდე, სანამ კაზეინი არ გამოლექება. საყურადღებოა, რომ ძმარმჟავა არ იყოს ჭარბად აღებული, რადგან კაზეინი იხსნება ძმარმჟავაში. კაზეინს ფილტრავენ, ცხიმების და სხვა ნივთიერებების ჩამოცილების მიზნით ჩარეცხავენ გამოხდილი წყლით და ხსნიან ნატრიუმის კარბონატის 0,1%-იან ხსნარში.  კაზეინი იხსნება, ცხიმი შეწონილ მდგომარეობაში რჩება. ნარევს ფილტრავენ, ცხიმი სველ ფილტრის ქაღალდზე დარჩება. ფილტრატს, რომელიც კაზეინის ნატრიუმის მარილს შეიცავს, კაზეინის დალექვის მიზნით, კვლავ ძმარმჟავას 0,1%-იან ხსნარს ამატებენ. კაზეინის ნალექს ფილტრავენ, ათავსებენ როდინში, ამატებენ 15-20 მლ სპირტს და სრესენ გაუწყლოების მიზნით. შემდეგ დიდ სინჯარაში ათავსებენ და ცხიმის მოცილების მიზნით შეანჯღრევენ. ამას, ჯერ ეთერის მეშვეობით, შემდეგ კი მეთილის სპირტის და ქლოროფორმის ნარევის (1:1) 15-20მლ-ის დამატებით აკეთებენ. მიღებული სუფთა კაზეინი, ჰაერზე გამოშრობის შემდეგ, თეთრ ფხვნილს წარმოადგენს, მას მჟავა თვისებები ახასიათებს. კაზეინს როდინში ათავსებენ, ამატებენ სოდის ხსნარს და სრესენ, რის შედეგადაც ნახშირბადის დიოქსიდი გამოიყოფა, კაზეინი კი გაიხსნება და წარმოიქმნება კაზეინის ნატრიუმის მარილი.

ნაყინი რძის გარდა შაქარსაც შეიცავს. უკაცრავად, ბეევრ შაქარს…უფრო თუ დავაკონკრეტებთ, 100 გრ ნაყინში 25 გრ შაქარია, დაახლოებით ხუთი ჩაის კოვზი.  შაქრის შემცირება ნაყინში თითქმის შეუძლებელია, რადგან ის ნაყინის მყარ კონსისტენციას უზრუნველყოფს. შაქრის მეტაბოლიზმის შედეგად წარმოქნილი კეტონები სისხლძარღვების კედლებს აზიანებენ,  სწორედ ამ დაზიანებებში მოთავსდება ქოლესტეროლი და ათეროსკლეროზულ ფოლაქს წარმოქმნის.

თუმცა, ადამიანის ტვინს შაქარი სჭირდება და მას საკვებიდან მთლიანად ვერ ამოვიღებთ. უფრო მეტიც, კვლევების თანახმად, უფრო ასაკოვანი ადამიანებისთვის აუცილებელიც არის ტკბილის მიწოდება, ოღონდ ზომიერების ფარგლებში.

ნაყინში შოკოლადიც გახლავთ.  შავი, მწარე შოკოლადი, რომ კარგი და სასარგებლოა ეს ვიცით https://mastsavlebeli.ge/?p=12427  https://mastsavlebeli.ge/?p=3827 შავი შოკოლადის ჭამისას ჩვენი სისხლძარღვებიდან გამოიყოფა აზოტის(II)ოქსიდი, რომელიც აიძულებს სისხლძარღვებს გაფართოვდნენ და ერითროციტებს არ აძლევს შეწებების, ანუ კოაგულაციის  საშუალებას.

თუმცა, ესკიმოსა და სხვა სახის შოკოლადის ნაყინში ვერც შავი და ვერც  მწარე შოკოლადი ვერ იქნება. მასში ძირითადად, შაქრიანი და ცხიმიანი, გულსართიანი შოკოლადი შედის.

ჩინურ ნაყინსაც შეხვდებით. ანუ, გაყინულ ხილს. ასეთი ნაყინი არც რძეს, არც შოკოლადს არ შეიცავს, მხოლოდ ხილი და ყინულია. ხილის ნაყინი ასკორბინის მჟავას მშვენიერი წყაროა. თან გრილდები, თან ვიტამინ C-ს ღებულობ და სხვაზე, რომ აღარაფერი ვთქვათ, ეპიდერმისში ცილა კოლაგენის სინთეზს უწყობ ხელს.

შავი ნაყინიც არსებობს. პირველად იაპონელებმა გააკეთეს და შირბახტის მარცვლები (ლათ.  Sesamum) დაამატეს. თანამედროვე შავ ნაყინში გააქტიურებული ნახშირია დამატებული. ეს დამწვარი ქოქოსისგანაა მიღებული. იაპონიის შემდეგ,  შავი ნაყინი პირველად ამერიკაში გამოჩნდა. ასეთ ნაყინშიც არის ცხიმი, მაგრამ მისი 15% არ შეიწოვება ნახშირის არსებობის  გამო. ასევე, ნახშირი ორგანიზმიდან  სხვადასხვა შლაკებს გამოდევნის.

მაშ, რა გამოდის? ვჭამოთ თუ არა ნაყინი?

ნაყინი შეგვიძლიათ ჭამოთ, ოღონდ, როგორც დამოუკიდებელი დესერტი. მისი მირთმევიდან  მხოლოდ 3-4 საათის შემდეგ უნდა მივიღოთ სხვა საკვები. ან, მის ჭამამდე უნდა გვქონდეა ნაჭამი 3-4 საათით ადრე. თუ,  პირველ, მეორე, მესამეს მივირთმევთ  და ზედ  ნაყინსაც  დავამატებთ, კალორიების გადაჭარბება გამოვა.

მე თურქული ნაყინი მიყვარს. თავისებური რეცეპტით ამზადებენ. რაღაცნაირი წელვადი კონსისტენცია აქვს, რაც თხის რძის გამოყენებით მიიღწევა. დიახ, ამ ნაყინისთვის მხოლოდ თხის რძეს იყენებენ.

ჰოდა, ამ მაისსაც ესქიშეჰირს ვსტუმრობდი. ქალაქის ცენტრში, მდინარე პორსუქის სანაპიროზე სეირნობისას, მესაყვირეების ხმა გავიგონე:

-ყველანი მთავარ მოედანზე მოდიიით, დიდს და პატარას, ყველას გელითო.

მეც იქეთ გავეშურე.

ვხედავ, ნაყინის სასახლეს მოაგორებენ, ოღონდ თურქული ნაყინისგან დამზადებულს. ეს კი ნიშნავს, რომ იოლად ვერ დადნებოდა.

-მობრძანდით, მობრძანდით, ყველას გვეპატიჟებოდნენ.

ჰოდა, მეც ავდექი და ერთი ბოლონიელი ბიჭის არ იყო, სასახლეში მდგარ ნაყინის მაგიდას ჯერ ერთი ფეხი მოვაჭამე, მერე რიგრიგობით დანარჩენები და მანამდე არ მოვისვენე, სანამ მთელი სერვირებული მაგიდა ხალიჩაზე არ წამოვაქციე.

მერე რა მოხდა?

არც არაფერი, აქაური სასახლე მხოლოდ ჩემს წარმოდგენაში იყო.

…თუმცა, ოფიციანტის მიერ მორთმეულ ლარნაკში ნაყინი სრულიად ნამდვილი გახლდათ.

მეც სხვა არაფერი დამრჩენოდა, გემრიელად შევექეცი.

ქვეყნებიც ადამიანებივით არიან: რაც უფრო დიდი და სახელოვანია, მით უფრო მეტი ხალხი იცნობს. ზოგიერთ მათგანს მეტსახელი და ფსევდონიმიც კი აქვს: ნისლიანი ალბიონი, ამომავალი მზის ქვეყანა, პოეტების ქვეყანა, ძია სემი, წითელი დრაკონი, ღიმილის მიწა, ინდოეთის ცრემლი, ათასი გორისა თუ ტბის ქვეყანა… ეს სახელები ზოგს – კაცობრიობის წინაშე დამსახურებისთვის, ზოგს – უნიკალურობის ხაზგასასმელად, ზოგსაც გასაქილიკებლად შეარქვეს სხვადასხვა დროს.

ამ მხრივ არც ჩვენი ქვეყანაა გამონაკლისი. ერთ დროს „იბერია“ („ივერია“) ვიყავით, მერე „საქართველო“ დავირქვით, მაგრამ რად გინდა. ვისაც როგორ უნდა, ისე მოგვიხსენიებს. ზოგისთვის „გეორგია“ ვართ, ზოგისთვის – „ჯორჯია“, „ჟეოღჟია“ თუ „ხეორხია“. შორეულ ევროპელებს რა მოვთხოვოთ, უახლოესმა მეზობლებმაც კი ვერ ისწავლეს ჩვენი სახელი: ზედა მეზობელი ხუთოთახიანიდან „გრუზიას“ გვეძახის, ხოლო კარისა და ქვედა მეზობლები ჩვენსავით ერთოთახიანებიდან – „გურჯისტანსა“ და „ვრასტანს“. მთელ დუნიაზე ერთადერთი ლიეტუვაა, რომელმაც „გრუზიაზე“ უარი თქვა და გადაწყვიტა, ენის მოტეხადაც რომ დაუჯდეს, მაინც „საქართველო“ დაგვიძახოს. და ყველა ეს ჩამოთვლილი სახელი „პასპორტში“ გვიწერია, არც ერთი მათგანი არ არის ფსევდონიმი თუ თიკუნი. ისე, არც უმაგათობას ვუჩივით, თუმცა ყველაზე გავრცელებული მაინც ზედა მეზობლის მიერ შერქმეული „სოლნიჩნაია გრუზიაა“, რომელიც ხშირად, ქართულ დიალოგშიც კი, პირდაპირი ტრანსკრიფციით, თარგმანის გარეშე გამოიყენებოდა ხოლმე.

მე და ჩემი თაობა საქართველოში ბედის გამოისობით იმ დროს დავიბადეთ, როცა ის აღარც „ივერია“ იყო და ჯერ არც „წილხვედრი“. ჩვენს საქართველოს „სოლნიჩნაია გრუზია“ ერქვა და ლოზუნგებით აჭრელებული დიდი სახლის პატარა ოთახი იყო, რომლის ფართო ფანჯარა მზიან მხარეს გადიოდა. ამ დიდ სახლს კი ისეთი გრძელი და მოუხერხებელი სახელი ერქვა, რომ ხშირად მხოლოდ ოთხი ასოთი გამოსახავდნენ: „სსრკ“, – ღიმილშეპარული ირონიით კი „ლოზუნგების ქვეყანას“ ეძახდნენ. ამ ქვეყანაში სარეკლამო ბილბორდები პრაქტიკულად არ არსებობდა, მათ ადგილას დევიზები და ლოზუნგები გაეკრათ. ეს იყო ქვეყანა, სადაც ქალაქად თუ სოფლად, ქუჩებში თუ მოედნებზე, სახურავებზე, კედლებსა თუ ღობეებზე ნახავდით წარწერებს: „ხალხთა მეგობრობა“, „სწავლა, სწავლა და სწავლა“, „პარტია და ხალხი ერთიანია“, „დიდება სკკპ-ს“, „პირველი პური – სახელმწიფოს“… დაბოლოს, მთავარს: „პროლეტარებო, ყველა ქვეყნისა, შეერთდით!“

რა მოგვიტანა ამ საერთო საცხოვრებლის ბინადრებს ერთ ჭერქვეშ ცხოვრებამ? კოოპერატივის თავმჯდომარეს რომ ჰკითხოთ, სამხრეთიდან მონაბერი ქარიშხლისა და წარღვნისგან გვიხსნა, მიწურიდან გამოგვათრია და თავის მკვიდრად ნაგებ სახლში ერთი ოთახი მიგვიჩინა, სადაც ჩუმად, ზედმეტი ხმაურის გარეშე უნდა გვეცხოვრა და ფეხაკრეფით გვევლო. კარის გაღება და მეზობელი სახლის ბინადრებთან სტუმრობა კატეგორიულად გვეკრძალებოდა.

სამოც წელზე მეტი ვიცხოვრეთ ამ სახლში. მერე ჭერი ჩამოიქცა და ორომტრიალში დრო ვიხელთეთ, ცალკე დავესახლეთ, მაგრამ მაინც ვერ მოვცილდით ძველ მეზობლებს.

რა მოგვიტანა „ძმურ ოჯახში“ ცხოვრებამ? ღრმა დაღი დაგვასვა, რომელიც ჯერ კიდევ არ მოგვშუშებია და წელში გამართული, თავაწეული სიარულის საშუალებას არ გვაძლევს. გადაღებილი და გაპარტახებული ეკლესია-მონასტრები, ქალაქებისა და სოფლების ყოვლად უსახური არქიტექტურა, რომელიც კიდევ დიდხანს შეგვახსენებს, რა გამოვიარეთ. გავერანებული შრომის კულტურა – მთავარი იყო, გეწარმოებინა, რამდენიც დაგიგეგმეს, თუნდაც ფურცელზე, ხარისხს მნიშვნელობა არ ჰქონდა. ნიჰილიზმი სწავლის მიმართ – პროლეტარების ქვეყანაში თავს სწავლით ვერ ირჩენდი. უნდობლობა არჩევნების მიმართ და საკუთარი ხმის უპატივცემულობა – პარტიამ და ხელისუფლებამ უკეთ იცოდნენ, ვინ აერჩიათ…

ამ დაღს ენა გადაურჩა მეტ-ნაკლებად. საქართველო პოეზიისა და მწერლობის ქვეყანა იყო ოდითგანვე. ამის წყალობითაა, რომ დღეს კიდევ შეგვიძლია მშობლიურ ენაზე მეტყველება, ლექსების, რომანებისა და ზღაპრების წერა. ლიტერატურას ღრმად ჰქონდა გადგმული ფესვები ჩვენს ტრადიციებში და ბოლომდე ვერ მოერია ხალხთა მეგობრობის ჟანგიანი მანქანა. თუმცა ახალი, ტექნიკური ტერმინოლოგია ვერ აღმოცენდა ჩვენს მდიდარ ენაში. ხუნდი (მტრედის ბარტყს არ ვგულისხმობ), ჩობალი, ქანჩი, საყელური, პოჭოჭიკი, ფოლხვა ბევრისთვის გაუგებარი ან უბრალოდ ღიმილის მომგვრელი ბგერათშეთანხმებაა, მაშინ როდესაც „კალოდკა“, „სალნიკი“, „კლუჩი“, „შაიბა“, „ზაკლიოპკა“, „შატკა“ მშობლიურზე უკეთ გვესმის…

გაიარეთ ელიავას ბაზრობაზე და იკითხეთ „დრუჟბის“ ხელოსანი. უმალვე მიგასწავლიან შესაბამის ჯიხურს, რადგან თანამედროვე ქართულში „დრუჟბა“ მეგობრობა კი არა, კბილბასრი ხერხია, რომელიც საშინლად ღმუის და სიცოცხლის ხეს ნაფოტებად აქცევს.

რა არის იუმორი? რასთან ასოცირდება ეს სიტყვა? როდის და რატომ ვიცინით? როდის და რატომ გაიცინეთ ბოლოს? რა იწვევს სიცილს ლიტერატურულ ნაწარმოებებში? რა განსხვავებაა ირონიასა და სარკამზს შორის? ცინიზმსა და ირონიას შორის?

ამ საკითხების კვლევა ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებზე მეტად საინტერესო, შემეცნებითი და სახალისო რამაა.

ლიტერატურისა და ენის შესწავლის პროცესში კვლევის წილი საკმაოდ მწირია. გვაქვს სახელმძღვანელო, საპროგრამო ტექსტები, გრამატიკული მასალა. მივყვებით ნელ-ნელა და ვსწავლობთ, ვამუშავებთ ტექსტებს, ვწერთ თემებს და ესეებს, ვმსჯელობთ, ვეჩვევით მოსაზრებების ზეპირად და წერილობით ჩამოყალიბებას, ვეცნობით წესებსა და ტერმინების განმარტებებს, ვიმახსოვრებთ და ამასთან…ძალიან ცოტა დროს ვუთმობთ კვლევას.

მოსწავლეთა აქტიურობაც ძირითადად შემოიფარგლება ჩვენ მიერ მიცემული დავალების შესრულებით, ზეპირი თუ წერილობითი მითითებების მიხედვით საკლასო ან საშინაო დავალებების მომზადებით.

წელს მეცხრე კლასში რამდენიმე მოსწავლემ მთხოვა განმემარტა რა განსხვავებაა ირონიას, სარკაზმსა და ცინიზმს შორის. როგორც გამოცდილება მიჩვენებს, ამგვარ კითხვებზე გაცემული მზამზარეული პასუხები მოსწავლეებს დიდხანს არ ამახსოვრდებათ, იმწამს გაჩენილ ცნობისმოყვარეობას იკმაყოფილებენ და ცნებისა თუ მოვლენის არსის წვდომით თავს დიდად არ იწუხებენ. ამიტომ ზოგადი პასუხით შემოვიფარგლე, იუმორსა და მის სახეებზე ვისაუბრეთ და შევთავაზე, ერთად გვეკვლია ყველა ეს საკითხი. კვლევის პროცესიც და საბოლოო შედეგი კი იმდენად სასიამოვნო და სასარგებლო აღმოჩნდა, გადავწყვიტე, თქვენთვისაც გამეზიარებინა.

თავდაპირველად დავაკვირდით, რასთან ასოცირდებოდა სიტყვა იუმორი. ასოციაციურ რუკაზე, რომელიც დაფაზე შევქმენით, ერთიმეორის მიყოლებით ჩნდებოდა სიტყვები – შავი იუმორი, სიცილი, კისკისი, ხითხითი, ხარხარი, კარკაცი, ანეკდოტი, ირონია, თვითირონია, თაობების იუმორი, კუთხური იუმორი, ცინიზმი, ქირქილი, ფრუტუნი…

ასოციაციურმა რუკამ თავისთავად „გვიბიძგა“ იქითკენ, რომ დავკვირვებოდით სიცილის აღმნიშვნელ ქართულ სიტყვებს. მოსწავლეები მივიდნენ დასკვნამდე, რომ სიცილის აღმნიშვნელ სიტყვებში ჭარბობს ხმოვანების გადმომცემი ბგერები. ვისაუბრეთ ხმაბაძვით სიტყვებზე, მათ მნიშვნელობასა და რაობაზე. კლასშივე დასმული კითხვა – როგორაა სხვა ენებში?იქაც ხმაბაძვითია თუ არა სიცილის აღმნიშვნელი სიტყვები – პირველი საკვლევი დავალება გახდა. მეორე დღისთვის თითოეულს უნდა შეეგროვებინა და მოეტანა მისთვის ნაცნობ ენაში არსებული სიცილის აღმნიშვნელი სიტყვები. მეორე დღისთვის კლასში გვქონდა ინგლისური, რუსული, გერმანული „სიცილის ლექსიკონი“ და შესაბამისი დასკვნები.

ამ სამუშაოს ჩატარების შემდეგ გადავედით საკუთრივ ცნების შესწავლაზე. მოსწავლეებმა გადაწყვიტეს, დღის განმავლობაში დაკვირვებოდნენ ვინ, სად, რა ვითარებაში, რა მიზეზით იცინის ან რა მიზეზით გაეცინებათ თავად მათ. დაკვირვებები უნდა ჩაენიშნათ და მეორე დღეს კლასის წინაშე წარედგინათ. ჩემთვის მოულოდნელი და სასიამოვნი იყო იმის აღმოჩენა, რომ ეს დავალება იმ მოსწავლებმაც კი შეასრულეს, ვინც უმეტესწილად თავს იკავებდა იმ „ზედმეტობისგან“, რასაც საშინაო წერითი დავალება ჰქვია. საშინაო დავალების წარდგენის პროცესი საოცრად მხიარული, ხმაურიანი, ხალისიანი იყო.

აღმოჩდა, რომ ადამიანებს ეცინებათ:

მაშინ, როდესაც რაღაც მოულოდნელობა ხდება;

მაშინ, როდესაც კონტექსტის შეუსაბამო ქცევა ან მოვლენა ხდება;

მაშინ, როდესაც ვინმე ეცემა ან ცდილობს არ დაეცეს;

მაშინ, როდესაც ვიღაცის გარეგნული, ფიზიკური შესახედაობა შეუსაბამოა სიტუაციასთან;

მაშინ, როდესაც რაიმე უხერხულობის გადაფარვა სურთ.

ამასთან, მოსწავლეებმა თავიანთ დაკვირვებებში ახსენეს, რომ სიცილი სხვადასხვაგვარია და ზოგიერთ შემთხვევაში ის სასიამოვნო განცდებთან ასოცირდება, ზოგჯერ კი როგორც „იარაღი“, ისე გამოიყენება ( ვინმესთვის ტკივილის მისაყენებლად, დასაცინად, აბუჩად ასაგდებად და ა.შ.).

ამ მოსამზადებელი სამუშაოს შემდეგ ბუნებრივად გადავედით საკუთრივ საკვლევ თემაზეც – იუმორის სახეები – ირონია, სარკაზმი, სატირა, ცინიზმი, იუმორი.

მზამზარეულ, ლექსიკონებსა და ენციკლოპედიებში მოძიებულ განმარტებებს, ცხადია, ვერ დავჯერდებოდით, ამიტომ დავიწყეთ იმ ტექსტების გახსენება და მოძიება, რომელთა წაკითხვისას გვეცინებოდა.

ჩემი მხრივ მოსწავლეებს ნოდარ დუმბაძის „პირველი გასაუბრება ღმერთთან“ და ნაწყვეტი ამავე ავტორის ტექსტიდან „ მე, ბებია, ილიკო და ილარიონი“ შევთავაზე.

ამასთან, წავიკითხეთ ილია ჭავჭავაძის „ბედნიერი ერი“, ნაწყვეტები მისივე ქმნილებიდან „კაცია-ადამიანი?!“, ნაწყვეტი გურამ დოჩანაშვილის რომანიდან „სამოსელი პირველი“, ფრანსუა ვიიონის „შემინდეთ, ვისაც შეგცოდეთ რამე“ (დავით წერედიანის გენიალური თარგმანი), სულხან საბა ორბელიანის „უმეცარი დალაქი“, ლესინგის ეპიგრამები და კიდევ რამდენიმე ტექსტი კლასის ინტერესებისა და გემოვნების გათვალისწინებით.

თითოეული ტექსტის კითხვის შემდეგ ვაკვირდებოდით და ვიკვლევდით:

რა ხერხს იყენებს მწერალი გზავნილის გადმოსაცემად?

რა განწყობას ბადებს მკითხველში წაკითხული? ( მაგალითად, დუმბაძის კითხვისას სიცილი ლაღი და ხალისიანია, იმავეს თქმა გამორიცხულია ლუარსაბ თათქარიძის პორტრეტის კითხვისას ან ვიიონის სალექსო სტრიქონების გაცნობისას, საბასთან სიცილს ანეკდოტური სიტუაცია იწვევს, ლესინგის ეპიგრამები კი მწარე და საზარელიც კია…).

ასე გამოიკვეთა სხვაობა იუმორს, ირონიას, სარკაზმსა და სატირას შორის.

აღმოჩნდა, რომ იუმორის სხვადასხვა სახეს სხვადასხვა დანიშნულება აქვს. მწერლის მიზანიც სხვადასხვაა და ის ხერხი, რასაც შემოქმედი იყენებს სათქმელის გადმოსაცემად, როგორც წესი, შეესაბამება კიდეც დასახულ მიზანს – თუ მიზანი მკითხველის გართობაა, იუმორი ხალასია, თუ მიზანი რაიმე მნიშვნელოვანი და მძიმე თემის მიწოდებაა, სიცილიც მწარე და დამთრგუნველია, და არა ლაღი და ხალისიანი.

ძალიან საინტერესო იყო კვლევითი სამუშაო, რომელიც თაობებს შორის იუმორის აღქმის სხვაობას მიეძღვნა. მოსწავლეებმა გამოიკითხეს სხვადასხვა თაობის ადამიანები, სთხოვეს ანეკდოტების მოყოლა ბებია-ბაბუებსა და დედ-მამას, ასევე კლასში განიხილეს ის ანეკდოტები, რომლებსაც თავად უყვებიან ერთმანეთს (სხვათა შორის, ჩემთვის ნიშანდობლივი აღმოჩნდა იმის გაგება, რომ ისინი იშვიათად ან თითქმის არ უყვებიან ერთმანეთს ანეკდოტებს, მეტწილად, სოციალურ ქსელებში უზიარებენ ერთმანეთს სასაცილო ვიდეოებს, ფოტოებსა და წარწერებს. ჩემს თაობაში ანეკდოტების მოყოლა და ერთმანეთისთვის გაზიარება ჯერ კიდევ საკმაოდ აქტუალური გასართობი იყო…). ვუყურეთ ნაწყვეტებს ჩარლი ჩაპლინის ფილმებიდანაც.

იმისთვის, რომ გაგვერკვია ცინიზმისა არსი, შევთავაზე ორი ვიდეო – ფრენკ სინატრას საკონცერტო ჩანაწერი, სადაც ის ასრულებს ცნობილ ჰიტს „My way” და პანკ-როკ ჯგუფის, სექს პისტოლზის სოლისტის, სიდ ვიშეზის ამავე სახელწოდეით გავრცელებული ჩანაწერი. ვისაბურეთ კინიკოსების სკოლასა და დიოგენეზე, მის დამოკიდებულებაზე ადამიანებთან, ცხოვრებასთან. საბოლოოდ, მოსწავლეებმა დაასკვნეს, რომ ცინიზმს ირონიისგან ის განასხვავებს, რომ ცინიკოსი პირდაპირ,დაუფარავად, მწარედ და გზავნილის მიმღების გრძნობების გაუფრთხილებლად ამბობს სათქმელს. მან იცის იმის ღირებულება, რასაც „აჯავრებს“ და „აჩანაგებს“, მაგრამ არ აღიარებს არც ავტორიტეტს და არც ვინმეს ფაქიზი გრძნობები აინტერესებს. სიდ ვიშეზის დარად, ჯიქურ, მოურიდებლად ახლის მსმენელს სათქმელს. ირონია კი შეფარვით ცდილობს სათქმელის გამოხატვას. „ახლოს და ირგვლივ“ უტრიალებს სათქმელს, იმის საპირისპიროს გულისხობს, რასაც ამბობს.

სტატიაში აღწერილ სამუშაოებს ჯამში დაახლოებით სამ კვირამდე დრო დავუთმეთ. ეს პერიოდი ერთდროულად იყო შემეცნებითი, სახალისო, მრავლისმომცველი და მრავლისმომცემი. მოსწავლეები თავად გეგმავდნენ კვლევას და საკუთარი გამოცდილების, დაკვირვებების, შთაბეჭდილებების გაანალიზებას, გამოხატვას სწავლობდნენ. მართალია, ამ სამუშაოს „შეეწირა“ სახელმძღვანელოში მოწოდებული რამდენიმე ტექსტი, მაგრამ თუ ვთანხმდებით იმაზე, რომ სწავლა-სწავლების პროცესი ოდენ რუტინის მიყოლა და წინასწარ გაწერილი კურიკულიმის ზედმიწევნით შესრულება კი არა, კვლევასა და პროექტებზე დაფუძნებული სწავლებაცაა, დანაკარგი დიდი არ უნდა იყოს. თანაც, მეცხრამეტე საუკუნეში შექმნილი არაჩვეულებრივი ტექსტები და „საუკუნო ლიტერატურული საგზალი“ მეათე კლასშიც შეიძლება „დავაგემოვნოთ“. ის ფასდაუდებელი გამოცდილება კი, რაც იუმორის სახეების ასე შესწავლამ დაგვიტოვა, ნამდვილად ღირდა დახარჯულ დროდაც და სახელმძღვანელოს გვერდით გადადებადაც.

ბავშვების აღზრდის მეთოდებით დაინტერესებული მკითხველი, ვფიქრობ, მიეჩვია იმ გარემოებას, რომ ვცდილობ ზოგჯერ ნაცნობი, ზოგჯერ ნაკლებად ცნობილი და ზოგჯერ ქართული საზოგადოებისათვის სრულიად უცნობი ავტორები შევარჩიო. ამჯერად ახალ ზელანდიელი პრაქტიკოსი ფსიქოლოგი ნაიჯელ ლატა მინდა გაგაცნოთ. ის თითქმის ოცწლიანი სტაჟის მქონე სპეციალისტია და როგორც მის შესახებ ინფორმაციაში წერია: მას სრულებით „უიმედო“ შემთხვევების ექსპერტად თვლიან.
ნაიჯელ ლატა (Nigel Latta) თვრამეტი წლის ასაკში საკუთარი მშობლიური პატარა პროვინციული ქალაქ ოამარუდან ოტაგოს უნივერსიტეტში ჩაირიცხა, სადაც მიიღო ბაკალავრის ხარისხი ზოოლოგიაში, შემდეგ კი მაგისტრის ხარისხი საზღვაო ფლორისა და ფაუნის შესწავლაში. მოგვიანებით ნაიჯელ ლატამ ოკლენდის უნივერსიტეტში განაგრძო სწავლა და მიიღო ფსიქოლოგიის დოქტორის ხარისხი. ფსიქოლოგის პროფესიული მოღვაწეობა სხვადასხვა სფეროებს მოიცავს. კერძოდ, ის მოღვაწეობს სასამართლო-სამედიცინო ფსიქოლოგიაში და მუშაობს, ე.წ. „უიმედო“ შემთხვევად შეფასებულ ბავშვებთან. ნაიჯელ ლატა დახმარებას უწევს ოჯახებს და პარალელურად ატარებს კონსულტაციებს სახელმწიფო  და კერძო დაწესებულებებში მთელი ახალი ზელანდიის მასშტაბით. ამ სიაში არიან: თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებები, გამოსასწორებელი დაწესებულებები და პოლიციის განყოფილებები, რომლებშიც ბავშვები და ახალგაზრდები ხვდებიან.
მოდით, ახლა იმ ათ წესს გავეცნოთ, რომლებიც, ფსიქოლოგის აზრით, უმნიშვნელოვანესია ბავშვების აღზრდაში. „ყოველთვის, როდესაც ახალ ოჯახს ვეცნობი – იწყებს ნაიჯელ ლატა – ვცდილობ, მარტივ წესებს მივსდიო. თავდაპირველად, უფროსებს ისინი შესაძლებელია ცოტათი უცნაური და გაუგებარიც კი მოეჩვენოს, ამიტომ საჭიროა ავუხსნათ მათ, რას უნდა მიაქციონ ყურადღება პირველ რიგში. მშობლებმა წესები უნდა შეიმუშაონ, როგორც ბავშვებისთვის ასევე, საკუთარი თავისთვისაც. წესების გარეშე ძალიან ადვილია დასახული მიზნიდან გადახვევა. წესები ეს არის პრინციპები, რომლებიც ეხმარებიან უფროსებს დასახული მიზნის მიღწევაში და რაც მთავარია, მათი მეშვეობით ადვილად გაერკვევით სიტუაციაში და მიხვდებით რისი გაკეთებაა იმ მომენტში ოპტიმალური.
„ჩემი პროფესიული კარიერის მანძილზე ათასობით ბავშვთან მქონია ურთიერთობა, და საკუთარი ორიც გავზარდე“. ამბობს ნაიჯელ ლატა და განაგრძობს: – „არსებობს აღზრდის ათი ძირითადი წესი, რომელიც მინიმუმ იქამდე მაინც უნდა დაიმახსოვროთ, სანამ თქვენი შვილები გაიზრდებიან და დამოუკიდებელ ცხოვრებას დაიწყებენ. ეს წესები იმით არის კარგი, რომ ისინი ყველგან და ყოველთვის მოქმედებენ და თუ ერთხელ დაიმახსოვრებთ მათ, აღარ დაგჭირდებათ დამატებითი წესების შემუშავებაზე დროის ხარჯვა. ჩემი რჩევაა: ისინი მეხსიერებაში „ხელმისაწვდომ“ ადგილას შეინახოთ, რათა საჭიროების შემთხვევაში ადვილად შეძლოთ მათი გამოყენება. მაშ ასე,
1.                   სამი უმთავრესი სიტყვა „ურთიერთობები, ურთიერთობები და კიდევ ერთხელ ურთიერთობები“.
„ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი წესია და ამიტომაც არის ნომერ პირველი. შესაძლებელია თქვენ დაგავიწყდეთ დანარჩენი წესი, მაგრამ ეს პირველი წესი არ ექვემდებარება დავიწყებას, რადგან ის, ვისაც ეს წესი დაავიწყდება, ყველაფრის დაკარგვის რისკის წინაშე აღმოჩნდება“. აი ასე კატეგორიულად აფასებს პირველ წესს ახალ ზელანდიელი ფსიქოლოგი და განმარტავს: „ბავშვებზე კონტროლი ადვილი დასამყარებელია თუნდაც მათი დაშინებით, მაგრამ ადრე თუ გვიან პატარები გაიზრდებიან და აღარ შეეშინდებათ უფროსების. უფრო მეტიც, შესაძლებელია როლები შეიცვალოს და მაშინ უკვე უფროსების ჯერი დადგება და მათ ადგილას ყოფნა არც თუ ისე სახარბიელო გახდება. მე მინახავს ოჯახები, რომლებშიც ბავშვები კარგად იქცევიან მხოლოდ შიშის გამო და ეს ოჯახები სულაც არ არიან ბედნიერები. ბავშვებში დისციპლინის გამომუშავება შესაძლებელია მხოლოდ მათდამი პატივისცემის გამომჟღავნებით. მთელი ჩემი პათოსი მიმართულია იქითკენ, რომ ბავშვებს პატივი უნდა ვცეთ, ვეცადოთ მათთან კარგი ურთიერთობები დავამყაროთ. სწორედ ამაზეა დამოკიდებული მათი ქცევები და ის, თუ როგორ ადამიანებად ჩამოყალიბდებიან ისინი მომავალში.
მშობლების უმთავრესი ამოცანაა, ასწავლონ შვილებს გარშემო მყოფ ადამიანებთან ურთიერთობები, აქ კი პირველ რიგში თქვენ მათი მშობლები იგულისხმებით. ამ ამოცანის მიღწევა ძირითადად გულწრფელი ადამიანური ურთიერთობების საფუძველზეა შესაძლებელი. ჩადეთ მთელი ძალისხმევა ბავშვებისადმი პატივისცემის გარემოში ურთიერთობების წარმართვაზე და 98,6 პროცენტ შემთხვევაში პოზიტიური შედეგი გარანტირებული გექნებათ.
2.                   ბავშვების სიყვარული ადვილია, მაგრამ ამ სიყვარულით სიამოვნების მიღება – რთული.  
ბავშვების უმრავლესობას მიაჩნია, რომ მშობლებს ისინი უყვართ მაშინაც კი, როცა ისინი მათ სჯიან ან უყურადღებოდ ექცევიან. პატარებისათვის თავისთავად ცხადი რეალობაა, რომ ისინი უნდა უყვარდეთ. იმავეს თქმა არ შეიძლება სიმპათიის გამოხატვაზე, ანუ ჩემთან მოხვედრილი ბავშვების უმეტესობას ჰქონია განცდა, რომ ისინი არც თუ ისე ძალიან მოსწონთ გარშემო მყოფ ადამიანებს. უფრო მეტიც, ბავშვების გარკვეული ნაწილი დარწმუნებულიც კი იყო, რომ მშობლებს ისინი აღიზიანებენ. ამ დამოკიდებულების მიზეზი თავად მშობლები არიან, რომლებსაც ძალიან უჭირთ თავის შეკავება საკუთარი შვილებისადმი ნეგატიური ფრაზების გამოყენებისაგან. ბავშვებისათვის აუცილებელია ჰქონდეთ განცდა, რომ მშობლები მათ მიმართ სიმპათიით არიან განწყობილი. სიყვარული ეს ავტომატური გრძნობაა, ანუ უყვართ ისე თავისთავად და არა რაიმე მიზეზით. სიმპათია – კი არის ის, როდესაც შენთვის საინტერესოა სხვა ადამიანთან ურთიერთობა, როდესაც სიამოვნებას იღებ მის გვერდით ყოფნისას. ოჯახის წევრებს შორის თავისუფალი, იუმორითა და სასიამოვნო საუბრებით სავსე გარემო ეს სწორედ მათი ერთმანეთის მიმართ სიმპათიის გამოხატულებაა. მე, როგორც ფსიქოლოგი საგულისხმოდ მივიჩნევ სიტუაციას, როდესაც ოჯახში მკაცრი, დაძაბული ურთიერთობებია, ანუ დარღვეულია წესრიგი. ოჯახში დისციპლინა და წესრიგია – ესე იგი მათ შორის პატივისცემა, სიმპათიაა. მიმაჩნია, რომ ყველაზე შავბნელ ხასიათზე მყოფ ადამიანსაც შეუძლია სიყვარული, მაშინ როდესაც სიმპათიის გამოხატვისათვის აუცილებელია თუნდაც მცირე იუმორი და სიხარული.
3.                   ბავშვები – პირანიები არიან („პირანია“ – მტაცებელი თევზი).
ბავშვები პირანიები არიან, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებენ, რომელსაც ხარბად მიირთმევენ კიდევაც. ბავშვებისათვის არასოდეს არ არის ყურადღება ზედმეტი, ისინი ყველაფერზე არიან წამსვლელი ოღონდ კი ყურადღების ცენტრში მოექცნენ და ნებისმიერ საფასურს იხდიან ყურადღების მოსაპოვებლად თუნდაც ეს მათთვის ან გარშემომყოფებისათვის საზიანო იყოს. მშობლებმა მტკიცედ უნდა დაიმახსოვრონ, რადგან საკმარისია დაგავიწყდეთ, ბავშვები თქვენც დაგესხმებიან თავს. ბავშვებისათვის უმთავრესია რადაც არ უნდა დაუჯდეთ ყურადღების ცენტრში ყოფნა. და თუ არ გსურთ, რომ თქვენი სახლი გაუმაძღარი, ჭირვეული, მშიერი პირანიებს საცხოვრებელ ადგილად იქცეს, მუდმივად კვებეთ ისინი და სიმშვიდე გარანტირებული გექნებათ.
4.                   ყველაფერი კარგი წაახალისეთ, ყველაფერ ცუდს იგნორირება გაუკეთეთ.
თუ პირანიების ანალოგიას დაუბრუნდებით, მაშინ ასეთი წესი უნდა დაამკვიდროთ: თვალ-ყური ადევნეთ მათ საკვებს, ეს ყველა მშობელმა იცის, მაგრამ როდესაც საკუთარ შვილს ჭკუიდან გადაჰყავხარ, შესაძლებელია კიდეც დაგავიწყდეს, რომ საკვები ხელს უწყობს განვითარებასა და ზრდას. ამიტომ კარგ ქცევას უნდა გამოკვება და არა ცუდს. საკვებში იგულისხმება ყურადღება, რომელსაც კარგ საქციელს დავუთმობთ, ხოლო არასწორ ქცევას საერთოდ არ მივაქცევთ ყურადღებას ან უკიდურეს შემთხვევაში შევხვდებით მას ძალიან ცივი მზერით. ესე იგი, დავიხსომეთ: ვახალისებთ კარგ ქცევას და იგნორირებას ვუკეთებთ ცუდს.
5.                   ბავშვებს სჭირდებათ საზღვრები.
თუ თქვენ საკუთრ შვილებს საზღვრებს არ უწესებთ, უკაცრავად და იდიოტი ხართ. მაგალითად, ე.წ. თავისუფალი აღზრდის მომხრეები თვლიან, რომ ბავშვები თავისუფლად უნდა მოძრაობდნენ უკიდეგანო სამყაროში. ზარმაცი მშობლები ფიქრობენ, რომ უფრო კომფორტულია არაფერი აკეთო და ყველაფერი თავისთავად მოგვარდება. შფოთიანი მშობლები მიიჩნევენ, რომ არ არის საჭირო ძვირფასი შვილიკოების რაიმეთი შეზღუდვა. უნიათო მშობლები ამჯობინებენ საკუთარი შვილების მეგობრები იყვნენ, ვიდრე აღმზრდელები. სამწუხარო რეალობა კი ის არის, რომ ყველა ამ კატეგორიის მშობელი ადრე თუ გვიან ჩემს კაბინეტში ხვდება და სვამს ერთსა და იმავე შეკითხვას: „რატომ იქცევიან ჩვენი შვილები ასე საშინლად?“ იმიტომ, რომ ბავშვებს სჭირდებათ საზღვრები. განსაზღვრეთ წესები, დააწესეთ საზღვრები და ეცადეთ მათი მკაცრად დაცვა. არსებობენ პატარები, რომლებისთვისაც საკმარისია იმის ცოდნა, რომ არსებობს დაბრკოლება, სხვებს სჭირდებათ რამდენიმეჯერ პირისპირ შეჯახება, მაგრამ საზღვრები ყველასთვის აუცილებელია. პატარა ადამიანისთვის სამყარო საზღვრების გარეშე – შიშის მომგვრელია. საზღვრები ერთგვარად აფრთხილებენ ბავშვებს: ამის იქით არ შეიძლება და თანაც ის იცავს ბავშვის სამყაროს გარედან მომდინარე საფრთხეებისაგან.
6.     იყავით თანამიმდევრული.
მე შესანიშნავად მესმის, რომ ეს ძალიან ძნელია და რიტორიკულად ჟღერს. თავად ორი ბიჭის მამა ვარ და ხშირად ჩემთვის თანმიმდევრულობა ნიშნავს, ვიყო თანმიმდევრული და ვაკონტროლო საკუთარი ბრაზი, რათა „ფანჯრიდან არ გადავაგდო“ შვილები. ჰოდა, ახლა ჩემი რჩევა ასე ჟღერს: ეცადეთ იყოთ თანამიმდევრული. ეს თქვენ ყოველთვის არ გამოგივათ. ნუ დაამუნათებთ საკუთრ თავს ამის გამო და ნუ შეწყვეტთ ძალისხმევას იყოთ თანამიმდევრული.
7.                   ცუდი ქცევის პატიება არ შეიძლება.
მე არასდროს მესმოდა იმ მშობლების, რომლებიც ინდიფერენტული გამომეტყველებით უყურებენ საკუთარი შვილების ძალიან ცუდ საქციელს, ითმენენ მათგან სახეში მუშტების ქნევას და სხვა შეურაცხმყოფელ ქცევებს. რა თქმა უნდა, სრულიად შეუძლებელია ბავშვები მუდამ იდეალურად იქცეოდნენ. ისინი დროდადრო ცელქობენ, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ასეთ ქცევას უნდა შევეგუოთ, რადგან შემდეგში საქმე უფრო გართულდება. ამავე დროს სულაც არ არის საჭირო ისეთ დიქტატორად იქცეთ, რომელიც დაუმორჩილობლობის სულ მცირე გამოვლინებასაც კი თრგუნავს. კამათი და საკუთარი განსხვავებული აზრის გამოთქმა – ეს ბუნებრივია. უპატივცემულობის გამოხატვა – ეს სულ სხვა საქმეა. კამათი ამტკიცებს, რომ თქვენ მშობლის საქმეს აკეთებთ – ბავშვებს ზრდით და მათ საკუთრი აზრის გამოხატვის საშუალებას აძლევთ. კამათი ძალიანაც სასარგებლოა, მაგრამ უპატივცემულობის წახალისება ყოვლად დაუშვებელია.
8.                   შეადგინეთ „სამოქმედო გეგმა“.
აღზრდა ვერ იტანს შემთხვევითობებს და არავითარ შემთხვევაში არ უნდა იყოთ ბედნიერი შემთხვევის იმედად. თქვენ გჭირდებათ სამოქმედო გეგმა – ეს იმას ნიშნავს, რომ პერიოდულად, სანამ რამეს მოიმოქმედებდეთ ან სანამ რამე მოხდებოდეს, საჭიროა მშვიდად დაფიქრება. ნებისმიერ პრობლემას აქვს მიზეზი, რომლის მისაგნებად ზოგჯერ სიმშვიდის რამდენიმე წუთია საჭირო, ზოგჯერ უფრო მეტი. მთავარი კი ისაა, რომ აუცილებელია სამოქმედო გეგმის შედგენა. სწორედ ისე, როგორც ანდაზა ამბობს: „ასჯერ გაზომე, ერთხელ გაჭერი“.
9.                   ნებისმიერი საქციელი – ურთიერთობის გარკვეული ფორმაა.
ეს ძალიან მარტივი, მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვანი პრინციპია. ბავშვების ქცევის ანალიზისას მე მუდამ ვხედავ იმის წინაპირობას, რომ პატარა ადამიანები ქცევით ცდილობენ გამოხატონ ის, რისი გამოთქმა სიტყვებით ან არ შეუძლიათ ან არ სურთ მისი გაკეთება. იმის მთავარი მიზეზი, რომ ბავშვები გაცილებით კარგად გამოხატავენ საკუთარ მოსაზრებებს ქცევებში, ზოგჯერ იმაში მდგომარეობს, რომ მათ სათანადო სიტყვების მარაგი არ გააჩნიათ. პატარებს ბევრი გრძნობა აქვთ და ცოტა სიტყვები, ამიტომ ისინი გრძნობებზე ქცევებით გვესაუბრებიან. ცუდი საქციელი – ეს უბრალოდ ცუდი საქციელი არ არის ეს ურთიერთობის, ყურადღების მიპყრობის საშუალებაა. თქვენი, როგორც მშობლის მოვალეობაა გაარკვიოთ, რის თქმას ცდილობს თქვენი შვილი საკუთარი საქციელით და თუ ამას მოახერხებთ ჩათვალეთ, რომ ძირითადი საქმე უკვე გაკეთებულია.
10.               არასოდეს ებრძლოთ ქაოსს
ბავშვების დაბადებასთან ერთად თქვენს ცხოვრებაში ქაოსი ისადგურებს. გახსოვდეთ, რომ როდესაც დიდი შტორმი იწყება, მაშინ რაიმე გრაფიკებზე საუბარი სრული უაზრობაა. ამის გაცნობიერების გარეშე თქვენ დაიწყებთ ყველაფერში საკუთრი თავისა და გარშემომყოფების დადანაშაულებას, დაიწყებთ გამოუსწორებლის გამოსწორებას და შესაძლოა სრული იმედგაცრუება განიცადოთ. თქვენ წარმოიდგინეთ ზოგჯერ ჩემს ოჯახშიც იწყება ხოლმე სიგიჟის ნამდვილი დღესასწაული. ასეთ დროს ყველაზე საუკეთესო გამოსავალია სადმე უსაფრთხო ადგილას განმარტოება მანამდე, სანამ ქარიშხალი გადაივლის. სტიქიასთან ბრძოლას აზრი არ აქვს, რადგან მას მაინც ვერ მოერევი. უბრლოდ, მართვის პულტს მაგრად ჩასჭიდეთ ხელი, თვალი ადევნეთ კომპასს და დაელოდეთ სანამ შტორმი ჩაცხრება. გირჩევთ, ნუ შეებრძოლებით იმას, რაც გარდაუვლად გეჩვენებათ. სიმართლე კი ის არის, რომ სხვა არჩევანი მაინც არ გაქვთ“.

თქვენ გაეცანით ნაწყვეტს ახალ ზელანდიელი ფსიქოლოგის ნაიჯელ ლატას წიგნიდან: „სანამ თქვენი შვილი საბოლოოდ გაგაგიჟებდეთ“.