კომიქსები და გრაფიკული ლექსები – კალიგრამები

ადამიანმა მრავალი ათასწლეულის წინ დაიწყო ინფორმაციის გრაფიკულად გადმოცემის გზების ძიება. პირველი მცდელობა კლდეებზე შესრულებული ნახატები იყო. ასეთი ნახატები პიქტოგრაფიის უძველესი ნიმუშებია.

შემდეგ პიქტოგრამამ ევოლუცია განიცადა და გაჩნდა იდეოგრამა. იდეოგრამა გრაფიკული სიმბოლოა და გამოხატავს მთელ სიტყვას, საგანს, იდეას. დიდი ხნის განმავლობაში პიქტოგრამა და იდეოგრამა ერთობლივად გამოიყენებოდა ინფორმაციის გადმოსაცემად. (მაგ., მაიას ტომების გრაფიკული წერილები).

დროთა განმავლობაში იდეოგრამამაც განიცადა ცვლილება და უფრო აბსტრაქტული ხასიათი მიიღო. ადამიანებისთვის უკვე აღარ იყო მნიშვნელოვანი, საგანი და მისი გამომხატველი გრაფიკული სიმბოლო ვიზუალურად ერთმანეთის მსგავსი ყოფილიყო.

დაახლოებით ძვ. წ. III-II ათასწლეულების მიჯნაზე დაიწყო გრაფიკული ნიშნების ბგერებით გადმოცემა. დაახლოებით ამ პერიოდში შეიქმნა ანბანი.

ანბანის შექმნის შემდეგ დაიწყო კალიგრაფიის გაუმჯობესება. იმის გამო, რომ ადამიანს საუკუნეების განმავლობაში ხელით უხდებოდა დიდი მოცულობის ტექსტების გადაწერა, მისმა დონემ განვითარების მწვერვალებს მიაღწია მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის – საქართველოშიც.

ტერმინი „კალიგრამა“ გვიან გაჩნდა, თუმცა ძვ. წ. აღ. III საუკუნეში უკვე იქმნებოდა კალიგრაფიის ნიმუშები. ის პოპულარული იყო ძველ საბერძნეთში, შუა საუკუნეების ევროპაში. კალიგრამების ნიმუშები ახლაც იქმნება, თუმცა არც ისე ცნობილი და გავრცელებულია. საბეჭდი მანქანის გამოგონებამ ახალი შტრიხები შემატა გრაფიკულ პოეზიას, გაჩნდა კალიგრამის სხვადასხვა სახეობა.

კალიგრამა არის ლექსი, რომლის გრაფიკული წყობა ფურცელზე ქმნის ნახატის ფორმას. ეს უკანასკნელი ხშირ შემთხვევაში ტექსტის სიუჟეტთან არის დაკავშირებული, მაგრამ ზოგჯერ მისი საპირისპიროცაა. სიტყვა „კალიგრამა“ შეიქმნა ორი ტერმინის – „კალიგრაფიისა“ და „იდეოგრამის“ შერწყმით. ეტიმოლოგიურად ის „ლამაზად ნაწერს“ აღნიშნავს (ბერძ. kali – ლამაზი, gramma – წერილობითი ნიშანი).

„მე ლექსებს არ ვწერ – მე ლექსებს ვხატავ“, – ვახტანგ ჯავახაძის ეს სიტყვები ყველაზე უკეთ შეესაბამება პოეზიაში იმ მიმდინარეობას, რომელსაც ვუწოდებთ კალიგრამს, ვიზუალურ პოეზიას, გრაფიკულ პოეზიას და სხვა. სიტყვა „კალიგრამა“ სიურეალისტური პოეზიის ნიმუშების აღსანიშნავად შემოიღო დიდმა ფრანგმა მწერალმა და პოეტმა გიიომ აპოლინერმა. მან თავის შემოქმედებაში განავითარა კალიგრამა და ევროპაში საფუძველი ჩაუყარა თითქმის ყველა ავანგარდისტულ მიმდინარეობაში პოეზიაში.

გრაფიკული ლექსების ცნობილი ნიმუშები

ფრანგი პოეტი ფიქრობდა, რომ კალიგრამების ანუ „ლირიკული იდეოგრამების“ ტექნიკის საშუალებით შესაძლებელი იქნებოდა „მთელი ლექსის წაკითხვა ერთი შეხედვით, თვალის ერთი შევლებით“. „სამყარო წიგნია და მეც, გიიომ აპოლინერი, პოეტი, საკუთარი თავისა და კაცობრიობის მოხეტიალე კალიგრამა, წარმოვადგენ ადამიანთა ისტორიას. მე საკუთარ თავს ვშიფრავ, საკუთარ თავს ვსწავლობ მათ ისტორიაში“, – ამბობდა იგი.

კალიგრამა ერთმანეთში გარდამავალი ვერბალური და ვიზუალური ნიშნები, სრულიად განსხვავებული სემიოტიკური სისტემებია, რომელთა მოშველიებითაც თავისთავად შეიძლება გამოითქვას აზრი განსხვავებული პარამეტრებით. აქ ვერბალური ტექსტი ერწყმის გრაფიკას და გრაფიკა აგრძელებს ვერბალურ ტექსტს.

გრაფიკული პოეზიის ექსპერიმენტული ნიმუშები ქართულ ლიტერატურაშიც გვაქვს. ეს არის საინტერესო მცდელობები ულტრათავისუფალი ლექსის შექმნისა.

ამრიგად,

გრაფიკული ლექსი მხატვრული ტექსტია, რომელსაც რაიმე საგნის სპეციფიკური ფორმა აქვს. მისი ვიზუალური მხარე მისსავე თემას შეესაბამება. მაგალითად, თუ ლექსი ხეზეა, ის ვიზუალურადაც ხეს უნდა მივამსგავსოთ, თუ ვარსკვლავზეა – ვარსკვლავს. ასეთი ლექსის წერა აერთიანებს წერისა და ხატვის ელემენტებს, ამიტომაც ის ბავშვებს აუცილებლად დააინტერესებს.

გრაფიკული მწერლობის მარტივი ნიმუშების შემოტანა საგაკვეთილო (ან არაფორმალურ) პროცესზეც შეიძლება. კალიგრამების მარტივი ფორმების შექმნით (ნიმუშების წაბაძვით) ადვილად შეიძლება მოსწავლეთა დაინტერესებაც. მოსწავლეებს, განსაკუთრებით – დაწყებით საფეხურზე, უყვართ თავიანთი ნაწერების ნახატებით გაფორმება. წერა მათთვის ზოგჯერ მოსაბეზრებელი რუტინაა. რატომ არ შეიძლება, ამ რუტინისგან თავდასაღწევად ზოგჯერ ისეთი სახალისო აქტივობაც შევთავაზოთ, როგორიც კალიგრამების შექმნაა?

ვიდრე მასწავლებლები გრაფიკული ლექსების დამოუკიდებლად წერას დაიწყებენ, მასწავლებელმა უნდა გამოიყენოს ერთობლივი მუშაობის პრაქტიკა, ნაბიჯ-ნაბიჯ, საფეხურებად მიაწოდოს ინსტრუქციები, აუხსნას ბავშვებს, რა ტიპის ტექსტია კალიგრამა, როგორ იქმნება იგი, თვალსაჩინოდ წარმოუდგინოს ბავშვებს მისი შექმნის პროცესი და ასე თანდათანობით ჩართოს ისინი მის შექმნაში. წარმოგიდგენთ ნიმუშებს, რომლებიც ერთობლივი პრაქტიკით მესამე- და მეხუთეკლასელების თვალწინ შეიქმნა:

მოსწავლეების მიერ დამოუკიდებლად შექმნილი კალიგრამები

რამდენიმე რეკომენდაცია დაწყებით კლასებში ქართული ენის გაკვეთილებზე კალიგრამების შესაქმნელად:

აქტივობა კომპლექსური ხასიათისაა. ის ემსახურება როგორც წერითი მეტყველების, ასევე ზეპირმეტყველებისა და კითხვის უნარ-ჩვევების განვითარებას. აქტივობა ოთხ ეტაპს მოიცავს: წაკითხვას – განხილვას – სიტყვებით ხატვას – აღწერას.

აქტივობის მიზნებია: ვიზუალური წიგნიერების უნარ-ჩვევების განვითარება დეტალებზე კონცენტრირებით, კითხვისა და წერის უნარ-ჩვევების განვითარება, ზეპირმეტყველების უნარ-ჩვევების განვითარება, შემოქმედებითი უნარ-ჩვევების განვითარება.

აქტივობის პირველ ეტაპზე მოსწავლეები ტექსტს კითხულობენ, მეორეზე წაკითხულს განიხილავენ, აფასებენ პერსონაჟების ქმედებებს, შემდეგ ქმნიან კალიგრამებს, უკანასკნელ ეტაპზე კი მათ კლასის წინაშე წარადგენენ და აღწერენ.

სასურველია ჩაატაროთ საკლასო ინტერაქცია შერჩეულ თემაზე.

• აქტივობა „წავიკითხოთ-განვიხილოთ-დავხატოთ სიტყვებით/ასოებით-აღვწეროთ“.
• კალიგრამის შესაქმნელად ტექსტის წაკითხვა არ არის აუცილებელი; შეიძლება შეირჩეს ნებისმიერი თემა და მოსწავლეებს შევთავაზოთ მასზე კალიგრამების შექმნა.
• თავდაპირველად ბავშვებს საინტერესო ნიმუშები შესთავაზეთ, – რა თქმა უნდა, მარტივი, მისაწვდომი.
• შეიძლება შესთავაზოთ კონტურული ნახატები. უმცროსკლასელები გამოსახულების კონტურებზე სიტყვებს ადვილად განალაგებენ.
• ბავშვებს უყვართ ფერადი ნახატები, მიეცით საშუალება, ნიმუშები სურვილისამებრ გააფერადონ.
• ნუ შეზღუდავთ, ნუ მოაქცევთ ჩარჩოში ბავშვების ფანტაზიას, მიეცით უფლება, თავიანთი სურვილების შესაბამისად ხატონ და წერონ.
• მუდამ პოზიტიურად შეაფასეთ ბავშვების ნამუშევრები.
• არ დაგავიწყდეთ, რომ ზემოთ აღწერილი აქტივობა სახალისოა. თუ მას სისტემატურად გამოიყენებთ, მოსწავლეებს მობეზრდებათ ეს საქმიანობა და ის ხიბლს დაკარგავს.

რა არის კომიქსი?

კომიქსიც ვიზუალური ხელოვნების ფორმაა, ეს არის პატარა მოთხრობა, რომელშიც ამბავი სურათების თანმიმდევრობით, მოკლე-მოკლე ტექსტებითა და დიალოგებითაა გადმოცემული. პერსონაჟების ნათქვამი კომიქსში სპეციალურ ბუშტშია მოთავსებული. ბუშტი წვერით იმ პერსონაჟის გამოსახულებას უერთდება, რომელიც ამ სიტყვებს წარმოთქვამს. იკითხება მარცხნიდან მარჯვნივ, როგორც ჩვეულებრივი ტექსტი. ყოველი ნახატი, წესისამებრ, სწორკუთხა ჩარჩოში თავსდება. ეს წესი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში ირღვევა.

ე.ი. კომიქსი შედგება: ნახატისგან, ტექსტისა და გარკვეული გრაფიკული ნიშნებისგან.

თავდაპირველად კომიქსი გამოიყენებოდა კარიკატურების ილუსტრაციისთვის და გასართობად სასაცილო და ტრივიალური ისტორიებით. დროთა განმავლობაში ის განვითარდა და ლიტერატურულ ფორმად იქცა. ეს ჟანრი ამერიკული კულტურის ნაწილია, თუმცა თანდათანობით სხვა ქვეყნებშიც იხვეჭს პოპულარობას. მაგალითად, იაპონიაში კომიქსი (იაპ. მანგა) გასართობი ინდუსტრიის საკმაოდ დიდ სეგმენტს წარმოადგენს. არსებობს მოსაზრება, რომ კომიქსი სულაც იაპონელებმა გამოიგონეს. მისი წინამორბედი, პირველი სურათებიანი მოთხრობა, მეთორმეტე საუკუნეში გაჩნდა. ის ცნობილ ბუდისტ ბერსა და მხატვარს ტობას ეკუთვნოდა.

თანამედროვე მსოფლიოში კომიქსების გამოშვებაში ერთმანეთს ორი გიგანტი ეჯიბრება: „მარველი“ (Marvel Comics) და „დი სი“ (DC Comics).

კომიქსების შექმნისა და გამოცემის კულტურა საქართველოში ჯერ კიდევ არ არის სათანადოდ განვითარებული, თუმცა ამ მიმართულებით უფრო და უფრო საინტერესო ახალი გამოცემები ჩნდება. მაგალითად, ახლახან წიგნად გამოვიდა დათო მაჭავარიანის მიერ „ვეფხისტყაოსნის“ სიუჟეტზე შექმნილი კომიქსი.

ზოგი მოყვარული კომიქსს ვიზუალურ პოეზიას უწოდებს და მასში განსაკუთრებით მოსწონს სიტყვისა და გამოსახულების ბალანსი, ამბავი, რომლის გადმოცემაში ტექსტთან ერთად ნახატიც მონაწილეობს.

ზოგიერთს მიაჩნია, რომ კომიქსი ზედაპირულია და სიღრმეები, შრეები, განზომილებები არ გააჩნია, არ შეუძლია გადმოსცეს მნიშვნელოვანი სოციალური და ადამიანური პრობლემები. კომიქსების ცნობილი ავტორი ვენ ჯენსენი მიიჩნევს, რომ ეს ასე არ არის, უბრალოდ, ადამიანები, რომლებიც ასე ფიქრობენ, ჯერ კარგ კომიქსს არ გადაჰყრიან. არსებობს უამრავი საინტერესო და ჭკვიანური კომიქსი, ზოგი მათგანი ლიტერატურული შედევრია.

გრაფიკული წიგნების კიდევ ერთ ცნობილ მწერალს ჯოშუა ელდერს მიაჩნია, რომ კომიქსებს შეუძლიათ, ბავშვებს სქელტანიანი წიგნები შეაყვარონ.

„კომიქსებს ჩვენი გადარჩენა ძალუძთ“, – ამბობს ელდერი და მაგალითად თვითმფრინავის მგზავრებისთვის განკუთვნილი ისტორია მოჰყავს, რომელსაც გრაფიკული რომანისთვის დამახასიათებელი ყველა ნიშანი აქვს. უმარტივეს ნახატს, რომელსაც რამდენიმე წამი სჭირდება აღსაქმელად, მართლაც შეუძლია გადაგვარჩინოს.

ელდერის აზრით, კომიქსი ეფექტური საგანმანათლებლო რესურსია, რომლის გამოყენება ნებისმიერი საგნის სწავლებისას შეიძლება. კომიქსებს აქვთ პოტენციალი, რომ განათლების მიმართ უამრავი მიდგომა გაათანამედროვეონ და შეცვალონ.

კომიქსების მთავარი ხიბლი ნახატისა და ტექსტის ჰარმონიული ერთიანობაა. „კითხვა აქტიური პროცესია. როდესაც ფილმს ვუყურებთ, ან მუსიკას ვუსმენთ, პასიურები ვართ, რადგან მათი აღქმა თავისთავად ხდება. როდესაც ხელში ნახატებიანი წიგნი გვიჭირავს, თითქოს წიგნში ვართ, ამ დროს წიგნს უფრო ვგრძნობთ, აქ მოთხრობილ ამბავში აქტიურად ვმონაწილეობთ… კომიქსის კითხვის დროს ჩვენი ტვინი ერთდროულად ამუშავებს ტექსტსა და გამოსახულებას. ამ ინფორმაციის გადასამუშავებლად მისი სხვადასხვა ცენტრი ირთვება“.

ამერიკელი ავტორი მასწავლებლებს ურჩევს საგანმანათლებლო პროცესში კომიქსების გამოყენებას სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვებისთვისაც: „მახსენდება შემთხვევა, როდესაც ასეთი მოსწავლეები ისე დაინტერესდნენ კომიქსებით, რომ მასწავლებელმა სათითაოდ უყიდა. ხშირად ხდება, რომ ბავშვს კითხვა არ უყვარს, არც დაძალებას აქვს აზრი. ასეთ დროს კომიქსები ძალიან გვეხმარება“.

ელდერის აზრით, კომიექსების გამოყენება იმ ბავშვების სწავლებაშიც შეიძლება, რომლებსაც კითხვა უყვართ. კომიქსებით მიწოდებულ ინფორმაციას ჩვენი ტვინი 10-ჯერ სწრაფად ამუშავებს.

ჯოშუა ელდერი ირწმუნება, კომიქსების მკითხველი ბავშვები კლასიკური ლიტერატურითაც ინტერესდებიან. კომიქსები ბევრ მოზრდილსაც აყვარებს კითხვას. „მიუხედავად იმისა, რომ კომიქსი შედარებით ახალგაზრდა ჟანრია, მას დიდი პერსპექტივა აქვს“, – მიიჩნევს ის.

კომიქსები როგორც ეფექტური სასწავლო რესურსი ფეხს იკიდებს ჩვენს საგანმანათლებლო სივრცეშიც. ის თანდათან მკვიდრდება ჩვენს სახელმძღვანელოებში, საბავშვო ჟურნალებსა თუ წიგნებში. ამ ჟანრის ლიტერატურა უყვართ ყველა ასაკის მოსწავლეებს, განსაკუთრებით – უმცროსკლასელებს. მათ კომიქსების არა მარტო კითხვა, არამედ შექმნაც ძალიან მოსწონთ. კომიქსი, პირველ რიგში, ახალისებს კითხვის პროცესს, ეხმარება მოსწავლეს წაკითხული ტექსტის გააზრებაში, პერსონაჟების ქმედებათა გაცნობიერებაში, ორგანიზებული წარმოსახვის განვითარებაში. კომიქსის შექმნისას მასწავლებელი, რა თქმა უნდა, არ მოითხოვს მოსწავლისგან ვიზუალის სრულყოფილებას, – მას ბავშვი საკუთარი სურვილისა და შესაძლებლობების მიხედვით ქმნის. ხატვის ნიჭით დაჯილდოებულ მოსწავლეს კი კომიქსი თვითრეალიზების ასპარეზს აძლევს.

კომიქსი, ისევე როგორც სხვადასხვა ჟანრის ლიტერატურა, ერთ-ერთი ეფექტური საშუალებაა მოსწავლეთა წიგნიერების განვითარებისა. მისი გამოყენება შეიძლება როგორც ფორმალური, ასევე არაფორმალური სწავლების დროს.

ჩვენ ვსწავლობთ კითხვით, მოსმენით, დაკვირვებით, მსჯელობით, კეთებით. ამ არხებით ვიღებთ ინფორმაციას. ის, რასაც ადამიანი იმახსოვრებს, ითავისებს და შეიმეცნებს, უკვე ცოდნაა.

სწავლის პროცესი კი მით უფრო შედეგიანია, რაც უფრო მაღალია მასში მოსწავლის თანამონაწილეობის ხარისხი. მეცნიერულმა კვლევებმა ცხადყო, რომ ახალ ინფორმაციას ადამიანი სხვადასხვანაირად შეიმეცნებს.

ცნობილია, რომ ადამიანი იმახსოვრებს წაკითხულის მხოლოდ 10%-ს. ამ დროს მისი თანამონაწილეობის ხარისხი დაბალია. შეუძლია დაიმახსოვროს მოსმენილის 20% და ნანახის 30%, თუმცა მისი თანამონაწილეობის ხარისხი ამ დროსაც დაბალია. კვლავ დაბალია, თუკი ერთდროულად ესმის და კიდეც ხედავს – 50%.

თანამონაწილეობის ხარისხი მაღლდება, როდესაც ადამიანი მსჯელობს, საუბრობს იმაზე, რაც მოისმინა – ის უკვე 70%-ს აღწევს. ეს მაჩვენებელი კიდევ უფრო მაღლა იწევს, როდესაც მკითხველი ახალ ინფორმაციას პირად გამოცდილებასთან აკავშირებს, აკეთებს, ქმნის ამ ინფორმაციის შესაბამისად. ამ დროს თანამონაწილეობის ხარისხი უკვე 90%-ია.

ვინაიდან მოსწავლეებს, განსაკუთრებით – უმცროსკლასელებს, ხშირად უჭირთ წაკითხული ტექსტის შინაარსის გააზრება, სწავლებაში კომიქსების გამოყენება ეფექტური იქნება. 

ერთხელ მე და ჩემმა მესამეკლასელებმა

გადავწყვიტეთ, წაგვეკითხა ვრცელი მოთხრობა უძველეს ადამიანებზე. ძირითადი ტექსტის წაკითხვამდე მოსწავლეებს პირველ ადამიანებზე კომიქსი შევთავაზე. ბავშვები მას ხალისით გაეცნენ, ადვილად გამოთქვეს ვარაუდები და დიდი ინტერესით წაკითხეს ძირითადი ტექსტი, რადგან ძალიან აინტერესებდათ პარალელები კომიქსებსა და ტექსტს შორის.

კომიქსები „პირველ ადამიანებზე“ მოსწავლეებს ტექსტის წაკითხვამდე შევთავაზე. ბავშვებს დავალება ძალიან მოეწონათ, მათ ადვილად გაიაზრეს წაკითხულის შინაარსი და სურვილი გამოთქვეს, ნაწარმოების მომდევნო თავებსაც გასცნობოდნენ. ეს საბავშვო მოთხრობა, რომელიც 22 თავისგან შედგება, დიდი ინტერესით წავიკითხეთ. ეს ინტერესი კითხვის დასრულებამდე არ განელებულა.

ასეთი მოტივირებული კითხვის შემდეგ მოსწავლეებმა ადვილად შეასრულეს სხვადასხვა ტიპის წერითი დავალებები: მოქმედებათა რიგის დალაგება, კითხვებზე პასუხის გაცემა, ეპიზოდების შინაარსის წერა, კომიქსის მიხედვით ამბის შედგენა და სხვა.

ინტერესი იმდენად დიდი იყო, რომ მოსწავლეებმა აღნიშნულ თემაზე სხვა ლიტერატურის გაცნობაც მოისურვეს. ამ მიზნით წავიკითხეთ ნინო ნაკაშიძის „უღუ და თეთ“. ნაწარმოები კლასში განვიხილეთ და შევაფასეთ.

კომიქსების გამოყენება კითხვის შემდეგაც შეიძლება. ჩემმა მოსწავლეებმა მოისურვეს, თვითონაც შეექნათ ისინი ტექსტის გასააზრებლად ან სულაც ახალი, დამოუკიდებელი ტექსტის შესაქმნელად.

შემოგთავაზებთ რეკომენდაციებს გაკვეთილისთვის, როცა კომიქსი გამოყენებულია ძირითადი ტექსტის წაკითხვამდე შერჩეულ თემაზე საკლასო ინტერაქციისთვის, ვარაუდების გამოსათქმელად, შემდეგ კი – წაკითხულის გასააზრებლად.

გაკვეთილის თემა: კომიქსები საბავშვო მოთხრობისათვის „პირველი ადამიანები“

ა. აქტივობა: ინტერაქცია შეთავაზებულ თემაზე;

ბავშვებს ძალიან აინტერესებთ ინფორმაცია დედამიწის პრეისტორიული წარსულის შესახებ. განსაკუთრებით ხშირად სვამენ კითხვებს პირველ ადამიანებზე. ამ მიზნით ჩვენმა საავტორო ჯგუფმა საგანგებოდ შექმნა კომიქსები, რომლებიც მცირედ მაინც დააკმაყოფილებს მეორეკლასელთა ცნობისმოყვარეობას. რა თქმა უნდა, ინფორმაცია აქ მხოლოდ იმდენია, რამდენის აღქმაც შეუძლია უმცროსი სასკოლო ასაკის მოსწავლეს. სასურველია, მასწავლებელმა ბავშვებს მარტივად, მათთვის გასაგებ ენაზე მოუთხროს დმანისის აღმოჩენებზე, შეიძლება საპრეზენტაციო სლაიდებიც შესთავაზოთ ან დმანისში სასწავლო ექსკურსია დაგეგმოთ.

სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი კომიქსები ვრცელი საბავშვო მოთხრობის, „პირველი ადამიანების“, ერთგვარი ინტერპრეტაციაა.

გარდა ამისა, აღნიშნულ თემაზე ინტერნეტში უამრავი სასწავლო ფილმი მოიპოვება, სასაურველია, ერთი მათგანი შეარჩიოთ და მოსწავლეებს მოტივირების მიზნით გააცნოთ.

მოსწავლეები საუბრობენ აღნიშნულ თემაზე, მასწავლებელი აკვირდება, რა ინფორმაციაა მათთვის ცნობილი.

ბ. აქტივობა: ნახატების დათვალიერება.

მოსწავლეები ათვალიერებენ ილუსტრაციას და გამოთქვამენ ვარაუდს, რის შესახებ იქნება ამბავი.

გ. აქტივობა: დიალოგების წაკითხვა

მოსწავლეები კითხულობენ დიალოგებს სათანადო ინტონაციით, გამოხატავენ წინადადებების მოდალობას.

დ. აქტივობა: კომიქსებში წარმოდგენილი ინფორმაციის გაგება–გააზრებისკენ მიმართულ სავარჯიშოებზე მუშაობა. ამ დროს შეიძლება გამოიყენოთ გრაფიკული სქემები: „მოქმედებათა თანმიმდევრობა“, „პერსონაჟის დახასიათების სხვადასხვაგვარი სქემა“, „გრაფიკული სქემა მიზეზშედეგობრივი კავშირების დასამყარებლად“ და სხვა.

სახელმძღვანელოში აღნიშნულ საკითხზე რამდენიმე კომიქსია. ცალ-ცალკე მათ დახასიათებას საჭიროდ არ მივიჩნევთ, რადგან მასწავლებელს მათზე მუშაობა საკუთარი ინტერპრეტაციითაც შეუძლია. ასევე, მას შეუძლია აღნიშნულ თემაზე დაგეგმოს წერითი სავარჯიშოები და საინტერესო აქტივობები.

შეიძლება შევთავაზოთ საინტერესო თამაშებიც. მაგალითად: „წარმოიდგინე თავი თუთის ადგილას და დაარქვი საგნებს სახელები შენი წარმოდგენით“.

შემოგთავაზებთ საორიენტაციო შეკითხვებს:

• რა აშინებთ გამოქვაბულში მცხოვრებ ადამიანებს, რა სურთ მათ?
• თუთის და თეას ძაღლის მოშინაურება რატომ უხარიათ?
• რა სარგებლობას მოუტანდა ცეცხლის პოვნა პირველ ადამიანებს?
• რა შეიძლებოდა შემდეგ მომხდარიყო, როგორ შეიცვლებოდა პირველი ადამიანების ცხოვრება ძაღლის მოშინაურებისა და ცეცხლის გამოყენების შემდეგ?

სამუშაო რვეულში მეტი ყურადღება წინადადებათა თანმიმდევრულად დალაგებაზეა გადატანილი, რაც ხელს შეუწყობს აღნიშნული ამბის გაგება-გააზრებასაც.

ნაწარმოების მომდევნო თავების წაკითხვის შემდეგ შეიძლება, მოსწავლეებმა თვითონაც შექმნან კომიქსები. ისაუბრონ თავიანთ ნამუშევარზე.

უმცროსკლასელებს ძალიან მოეწონათ არჩილ სულაკაურის ცნობილი ზღაპარი „სალამურას თავგადასავალი“. არანაკლებ ისიამოვნეს ამ ზღაპრის მიხედვით კომიქსების შექმნით. ფაქტია, რომ ეს მათ ტექსტის ღრმად გააზრებაში დაეხმარა. მოსწავლეთა ნამუშევარი საკმაოდ შთამბეჭდავი იყო. ამ პროცესის დროს მოსწავლეთა წარმოსახვა განსაკუთრებით აქტიურდებოდა, მით უმეტეს – თუკი ამ სამუშაოს წინ უძღოდა ტექსტის, პერსონაჟთა ქმედებების გასააზრებლად განკუთვნილი რომელიმე ეფექტური სტრატეგია. ჩემს მესამეკლასელებს განსაკუთრებით მოეწონათ სტრატეგია „ცხელი სკამი“.

ტექსტის კარგად გააზრების შემდეგ მოსწავლეები ქმნიდნენ კომიქსებს – სურვილისამებრ, ტექსტის სიუჟეტის მიხედვით ხატავდნენ ან თვითონვე აგრძელებდნენ ამბავს და პერსონაჟებზე ახალ-ახალ თავგადასავლებს თხზავდნენ.

ასევე დაინტერესდნენ ბავშვები როალდ დალის ცნობილი ნაწარმოებით „ჩარლი და შოკოლადის ქარხანა“.

მოსწავლეების მიერ შექმნილი კომიქსები

დასკვნა

ვინაიდან უმცროსკლასელებს ხშირად უჭირთ წერითი დავალებების შესრულება, სასურველია, პერიოდულად გავუხალისოთ წერის პროცესი, ისეთი აქტივობები შევთავაზოთ, რომლებიც მათ ბავშვურ სამყაროს გაალამაზებს, გააფერადებს, მაგალითად, კალიგრამებისა და კომიქსების შექმნით.

თუ მოსწავლეებს მივცემთ ზუსტ, რამდენიმესაფეხურიან ინსტრუქციას, ვუჩვენებთ მარტივ ნიმუშებს, თავისუფლებას მივანიჭებთ მუშაობის პროცესში, მათ ნამუშევრებს პოზიტიურად შევაფასებთ, შევძლებთ, კალიგრამები და კომიქსები წერის, კითხვისა და ზეპირმეტყველების უნარ-ჩევების განსავითარებლად გამოვიყენოთ, თანაც ისე, რომ გაკვეთილები მოსწავლეებს საინტერესო და მომზიდველ პროცესად ვუქციოთ.

დასასრულ, შემოგთავაზებთ სახალისო გრაფიკულ-ვიზუალურ ტესტს – კალიგრამას, რომელიც ზაფხულის არდადეგების მომლოდინე მესამეკლასელებისა და მასწავლებლის ერთობლივი მუშაობის პრაქტიკითააა შექმნილი:

ა

ჰა,

კალმით

დახატული

მოგვდგომია კარს

ზაფხული. უზრუნველი,

მხიარული ისმის ჩვენი ჟრიამული.

მასწავლებელი იცინის: ეს სასწავლო წელიც

მორჩა. მესამეში დაგტოვებდით? წინ მეოთხე კლასი

მოჩანს. ზაფხულის არდადეგებით იხალისეთ, გვრიტუნებო,

გაზრდილები დამიბრუნდით, ჩემო კარგო ჩიტუნებო! ახლა ლექსს

ვწერთ და ვხალისობთ, ისევ ერთად ყოფნა გვინდა… აი, ისიც, ავაშენეთ

ჩვენ სიტყვების პირამიდა! მეგობრობის პირამიდა! ჩვენი კლასის პირამიდა!

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა, 2018-2024 წ.წ.
2. ჯენ ვენსენი, კომიქსების შესახებ
3. ლელა კოტორაშვილი, იდეის დაბადება – კომიქსები და არაფორმალური განათლება
4. ირმა კახურაშვილი, კომიქსები – ახალი სიტყვა განათლებაში
5. კითხვის ეფექტური მეთოდები (მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი)
6. USAID-ის საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი G-PRIED: წერისა და კითხვის სწავლება დაწყებით საფეხურზე

ჩრდილების თეატრით რამდენიმე წლის წინ ჩემი შვილების გამო დავინტერესდი. მათი ყოველდღიურობის გამრავალფეროვნების მიზნით მოვიძიე ინფორმაცია, თუ როგორ გამემართა სახლის პირობებში. იდეა და ინფორმაცია რეალობას მოვარგე და მალე სახლიდან საკლასო ოთახში გადავინაცვლე. მას შემდეგ სასწავლო პროცესში აქტიურად ვიყენებ, რადგან თანდათან უფრო მრავაფუნქციურ მეთოდად გადაიქცა. ჩრდილების თეატრი გამომიყენებია  შემაჯამებელი გაკვეთილისთვის, ზღაპრების, ლექსებისა და მოთხრობების გაცნობისთვის, გამოგონილი პერსონაჟების გაცოცხლებისთვის და მწერალთა ბიოგრაფიების გასაცნობად. აუდიტორიის ასაკს შეზღუდვა არ აქვს. ჩრდილების თეატრი ისეთივე ეფექტურია როგორც სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის, ასევე უფროსკლასელთათვისაც.

ჩრდილების თეატრის შესახებ Mastsavlebeli.ge-ს საძიებო ველი ჩემს ერთ სტატიას გაპოვნინებთ (https://mastsavlebeli.ge/?p=18012). ამ სტატიის მიზანიც სწორედ ის არის, რომ გაგიზიაროთ გამოცდილება იმის შესახებ, თუ როგორ გადაიქცა ჩრდილების თეატრი ბიოგრაფიების გაცნობის ერთ-ერთ ეფექტურ მეთოდად.

სასწავლო წლის დასრულებამდე ორი კვირა იყო დარჩენილი, როდესაც მეცხრე კლასში შემცვლელ მასწავლებლად მომიწია შესვლა. ეს პერიოდი მიხეილ ჯავახიშვილის „მიწის ყივილის“ ირგვლივ ვიტრიალეთ. მოთხრობაში საკმაოდ ბევრი უცხო სიტყვა, ისტორიული ფაქტი, გეოგრაფიული  სახელწოდება გვხვდება, რაც შინაარსის გაგებას ართულებს. ბოლო გაკვეთილისთვის ჩრდილების თეატრით ავტორის გაცნობა დავგეგმე. მართალი გითხრათ, ახალი გარემო და მოსწავლეთა ასაკი მაშინებდა. ვეჭვობდი, რამდენად სწორად მიიღებდნენ ამგვარ გაკვეთილს. წინასწარ მოვამზადე ყველა საჭირო ნივთი. პერსონაჟად მწერლის ქალიშვილი, ქეთევან ჯავახიშვილი შევარჩიე. გაკვეთილის დასაწყისში გავმართე ჩრდილების თეატრი, ფონად მუსიკა ჩავრთე და პირველ პირში ვუამბე „მამის“ შესახებ. თხრობის პარალელურად ბავშვების სახეებს ვაკვირდებოდი და ვხედავდი, როგორ ეცვლებოდათ მზერა, რაც ცნობისმოყვარეობის აღძვრას მიანიშნებდა. შემდეგ კლასი ჯგუფებად დავყავი,  კონკრეტული ეპიზოდი შევურჩიე და ჩრდილების თეატრისთვის პრეზენტაციის მოწყობა დავავალე, რასაც როლების განაწილება და თითოეული მოსწავლის გააქტიურება მოჰყვა. მალევე დაფაზე გაჩნდა ორი ფრაზა, რომელიც პასიური მოსწავლეების ჩართულობაზე მიანიშნებდა – „აუ, სკამი დავკარგეთ“ და „მაკრატელი არ გვაქვს“. მაკრატელიც თვალის დახამხამებაში გააჩინეს და საგულდაგულოდ გამოჭრილი ანდრე კაშორის გრძელსკამიც მალევე იპოვეს. ჩემი შიში არ გამართლდა. თითოეულმა ჯგუფმა თავისი ეპიზოდი ჩრდილების თეატრით გააცოცხლა – ვინ კითხულობდა, ვინ გამოჭრილ პერსონაჟებს ცვლიდა, ვინ მუსიკას რთავდა. სულ ბოლოს კი დაფის ფრაზები ერთგვარ გასასვლელ ბარათებად ვაქციეთ და შთაბეჭდილებების წერილები დაწერეს. სათაურად ზოგმა „აუ, მაკრატელი არ გვაქვს“ შეარჩია, ზოგმა კი – „აუ, სკამი დავკარგეთ“.

ეს ამბავი იმპულსად მექცა და ხელახლა მიმაბრუნა დავით კლდიაშვილის ავტობიოგრაფიულ თხზულებისკენ  „ჩემი ცხოვრების გზაზე“, რადგან სწორედ მისი კითხვისას დამებადა იდეა ჩრდილების თეატრით მწერალთა ბიოგრაფიების გაცნობისა.

მწერალს ავტობიოგრაფიის დაწერის თარიღად 1925 წელი მიუწერია. დავით კლდიაშვილი გვიამბობს თავისი ცხოვრების შესახებ ადრეული ბავშვობიდან ვიდრე 1917 წლის რევოლუციამდე. ყურადღებას იქცევს მიძღვნა – „ნაშრომს კი ვუძღვნი მათ ხსოვნას, ვინც გული სიყვარულით გამითბო, მასწავლა ადამიანის პატივისცემა და ნდობა. მოკლე მოგონებებში არაფერი შეფერადებული არ იქნება, მხოლოდ სინამდვილე, სინამდვილე, რომელსაც გადაუხრელად ვემსახურებოდი მთელი ჩემი მწერლობის განმავლობაში“.  სინამდვილე კინოკადრებივით ცოცხლდება კითხვისას და წარმოდგენას გვიქმნის იმდროინდელი ეპოქალური მოვლენების, ისტორიული პირების, საზოგადო მოღვაწეებისა და უბრალო ადამიანების ცხოვრების შესახებ.

„ჩემი ცხოვრების გზაზე“ მარტო ლიტერატურის მასწავლებლების საკითხავი ნაწარმოები არ არის. გაკვეთილის დაგეგმვისთვის არაჩვეულებრივი რესურსია გეოგრაფიის, ისტორიის, სამოქალაქო განათლების მასწავლებელთათვისაც.

დავით კლდიაშვილმა ოცდაექვსი წელი იმუშავა ბათუმის სამხედრო დანაყოფში. უფროსებად მუდამ რუსი პოლკოვნიკები ჰყავდა, თუმცა მაინც ახერხებდა უსამართლობისთვის წინააღმდეგობის გაწევას. გასაოცარ ძალას გაძლევს, როცა კითხულობ მისი, როგორც მოქალაქის, საქმიანობის ამბებს. „მე ისევ იმ აზრზე ვარ, რომ ჯერ მოქალაქე ვარ და მერე სამხედრო პირი“ – ეს სიტყვები, რომლებიც უშიშრად განუცხადა პოლკოვნიკ ტუნებერგს, ერთგვარ გზავნილად შეიძლება იქცეს ნებისმიერი საჯარო მოხელესთვის.

„ჩემი ცხოვრების გზაზე“ ადამიანთა მრავალფეროვანი გალერეაა, რომელთა შეფასებას მწერალი სხვადასხვა რაკურსით ცდილობს, თუმცა, მთავარი სამართლიანობა და საკუთარი საქმის ერთგულებაა. ექიმი, სამხედრო პირი, მწერალი, მასწავლებელი, დიასახლისი, ქალაქის მმართველი, ბუკინისტი, უბრალო გლეხი – ყველას ეცნობი ერთ უმთავრეს ჭრილში, საკუთარი საქმიანობით როგორ ემსახურებიან ქვეყანას.

მოვლენები ერთმანეთს ცვლიან: თხრობა იმერეთის სოფელ სავანეთიდან ქუთაისში ინაცვლებს, შემდეგ კიევში გრძელდება, მოსკოვიდან ბათუმში, შემდეგ კი კვლავ ქუთაისში ბრუნდება. ვეცნობით იმ პერიოდის მოვლენებს: პორტო-ფრანკობა ბათუმში, მისი გაუქმება და ზღვისპირა ქალაქის მშენებლობა, ქალაქის თვითმმართველობის არჩევნები, ბულვარის გაშენება, პირველი სასწავლებლისა და გიმნაზიების, ელექტროსადგურის, ლომბარდის, ბიბლიოთეკის დაარსება,  ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების საქმიანობა, კავკასიის მთავარმმართებლისა და ნიკოლოზ III ის საქართველოში სტუმრობა, ბათუმის ნავთის ქარხნების საქმიანობა, ნავთისა და ჩაის წარმოება, გურიისა და როტშილდის მუშათა აჯანყება, დიმიტრი ყიფიანის მკვლელობა, გაბრიელ ეპისკოპოსის გარდაცვალება და მისი დასაფლავება, ეპისკოპოსის სახელის დასაცავად პალმის დუელში გამოწვევა, ეგნატე ნინოშვილის სიცოცხლის ბოლო დღეები, ალექსანდრე ყაზბეგის გაცნობა, აკაკისა და ვაჟას საიუბილეო დღეები ქუთაისში, ქუთაისის სახალხო უნივერსიტეტის დაარსება და კიდევ მრავალი იმდროინდელი მოვლენის თანამონაწილე ვხდებით.

გრიგოლ ვოლსკი, ნიკო ლომოური, გიორგი ზდანევიჩი, ლუკა ასათიანი, ალექსანდრე კლდიაშვილი, ზაქარია ფალიაშვილი, ივანე ჯავახიშვილი, ილია ჭავჭავაძე, იოსებ ყიფშიძე, კიტა აბაშიძე, ლადო მესხიშვილი, პეტრე უმიკაშვილი, ივანე მესხი, ვანო მაჩაბელი – ეს მცირე ჩამონათვალია იმ საზოგადო მოღვაწეებისა, რომლებიც ქმნიდნენ საქართველოს კულტურის ისტორიას და მათი საქმიანობის გაცნობა ასი წლის შემდეგ მკითხველს ქმედებისკენ უბიძგებს, თუმცა, სამოქალაქო საქმიანობას მოჰქონდა მუდმივი ღელვა, დავიდარაბა, რაც იწვევდა „გულის გაგანიერებას“, ნერვების აშლასა და სიკვდილს.

„ამ თავდაუზოგველობამ, შეუწყვეტელმა მუშაობამ, თავისი ქნა –  უდროოდ მოუსპო სიცოცხლის დღენი ჯერ კიდევ ახალგაზრდას, ენერგიით სავსეს, ცოდნით აღჭურვილ თვალსაჩინო მოღვაწეს“. – კიტა აბაშიძის შესახებ წერს დავით კდლიაშვილი.

„ჩემი ცხოვრების გზაზე“  უამრავ ისტორიას ინახავს, რომლებიც ჩრდილების თეატრით შეგვიძლია გავაცოცხლოთ. პირველ პირში საუბრი მოვლენების აღქმას აადვილებს, მუსიკა, შუქჩრდილების თამაში წარმოსახვას აძლიერებს და მაყურებელის მგრძნობელობას აღვივებს. მრავალი ამბიდან ერთი შევარჩიე და შევეცდები აღვწერო, როგორ დავუკავშირებდი ჩრდილების თეატრს.

ალექსანდრე ყაზბეგი

ყოველ თავს თემატური ქვეთავები აქვს. „ქართველ მსახიობთა პირველი ჩამოსვლა ბათუმში. სანდრო ყაზბეგი“. – მესამე თავი ამ თემებით სრულდება.  იმ დროის ამბებია, როდესაც ბათუმში თეატრი არ იყო და ზაფხულობით სპექტაკლების გასამართად თბილისიდან მსახიობთა დასი ჩადიოდა. სამოქალაქო სასწავლებლის ეზოში მდგარ პატარა შენობაში იკრიბებოდნენ, სადაც ასი კაცი ძლივს ეტეოდა. დავით კლდიაშვილმა დასის პირველი სტუმრობისას გაიცნო სანდრო ყაზბეგი და წიგნის რამდენიმე გვერდზე გვიყვება მის შესახებ. ალექსანდრე ყაზბეგის  ნაწარმოებები სასკოლო პროგრამაშია შეტანილი. ერთი მწერლის მოგონებანი მეორის შესახებ ძალიან საინტერესო გზაა მათი პიროვნებების ირგვლივ წარმოდგენის შესაქმნელად.

დავით კლდიაშვილი ყაზბეგს სანდროთი მოიხსენიებს. დიდი სიყვარული და პატივისცემა იგრძნობა მის მონათხრობში. სანდროს უყვარდა თეატრი, შესანიშნავად თამაშობდა ლეკურს, თუმცა მსახიობური ნიჭი აკლდა და თხრობითაც ვერ ახდენდა დიდ შთაბეჭდილებასო. ამის გამო მცდარი წარმოდგენა შექმნილა საზოგადოებაში და  ეჭვობდნენ, ნამდვილად იყო თუ არა „ელგუჯა“, „მოძღვარი“, „ხევისბერი გოჩა“ მისი დაწერილი. ამგვარ დამოკიდებულებას მტკივნეულად განიცდიდა ალექსანდრე ყაზბეგი. ვანო მაჩაბელი და ილია ჭავჭავაძე ყოფილან მისი დამცველები.

„სანდრო ყაზბეგი თამაშობდა სიმონ ლეონიძეს. მესამე მოქმედებაში გატაცებით რომ მიმმართავდა მეტეხის ციხეში თავმოყრილ შეთქმულებს, მე შიშისაგან დაბნეულმა წამოვავლე ხელი ბაიარაღს და გავედი სცენაზე და სანდროს მივაჩხირე ბაიარაღი. გაოცებულმა სანდრომ სათქმელი არ შეწყვიტა, გამომართვა ბაიარაღი, გაიტანა გარეთ, მეც უკან გავყევი დარცხვენილი, რომ ასე უდროო დროს შემოვიჭერი სცენაზე და ასეთი სიბრიყვე ჩავიდინე. ეს იყო და ამის შემდეგ არტისტებთან აღარ გამოვსულვარ სცენაზე არასოდეს – ისე დამარცხვინა ამ შემთხვევამ“.  -წერს დავით კლდიაშვილი და  რომ არა დოკუმენტური პროზა, მოგონებების ლიტერატურად გადაქცევა, ეს ისტორია დაიკარგებოდა.

თხრობა გრძელდება და ამბავი ამბავს მიჰყვება:  იმდენად მოსწონთ სტამბის ასოთამწყობებს   „ელგუჯა“, რომ ყაზბეგს დასასრულს აცვლევინებენ; დავით კლდიაშვილი მწერალს „განკიცხულის“ წაკითხვის შემდეგ აღფრთოვანებას წერილით უზიარებს; მერე საკუთარი თვალით ხედავს სასტუმრო „ევროპაში“ როგორ წერდა დრამას „ქეთევან დედოფალს“; ილია ჭავჭავაძე ყაზბეგს  „ივერიაში“ უბეჭდავს „განკიცხულს“, იმავე პერიოდში იონა მეუნარგია და ილია ხონელი თავს ესხმიან ყაზბეგს და ცხარე ცრემლით ატირებენ, „ბევრი უსამართლოდ ექცეოდა სანდროს და ხანდახან ცხარე ცრემლითაც ატირებდნენ მას. ერთხელ „დროებაში“ საოცარი ენით გალანძღა იგი, მიწასთან გაასწორა, რომ იტყვიან, როგორც პიროვნება, როგორც მწერალი, ილია ხონელმა. ძლივს დავაწყნარეთ საწყალი სანდრო, როცა ტირილი აუვარდა ფელეტონის წაკითხვის შემდეგ“ – დავიმოწმოთ დავით კლდიაშვილის სიტყვები. თხრობა სრულდება მიხეილის საავადმყოფოში.  სამტომეული მიუტანიათ სანდროსთვის, დასნეულებულს კი თავისი პორტრეტი  და ფურცლები ამოუხევია და მიმოუყრიაო.

გულგრილს არავის დატოვებს ალექსანდრე ყაზბეგის პიროვნება, მისი ტრაგედია, საზოგადეობის უსამართლო დამოკიდებულება, დავით კლდიაშვილის თხრობის მანერა.

ჩრდილების თეატრისთვის შეიძლება რომელიმე კონკრეტული ეპიზოდის გამოყენება ან მთელი მოგონების წარმოჩენა. მოსწავლეთა ასაკისა და მიზნის გათვალისწინებით ვწერთ პატარა სცენარს ან ვაკეთებთ მოკლე მონახაზს. მთხრობელად ნებისმიერი მოქმედი პირი შეიძლება ვაქციოთ და ისიც შესაძლებელია, რომ ერთი და იგივე  ამბავი რამდენიმე პერსონაჟს მოვაყოლოთ. ამგვარად ხაზს გავუსვამთ, რომ თითოეული ადამიანი სუბიექტურად ხედავს და სინამდვილის შეფასება მნიშვნელოვანი უნარია. შეგვიძლია, ტექსტს სიტყვასიტყვით მივყვეთ ან ჩვენი სიტყვებით ავალაპარაკოთ პერსონაჟი და პირველწყაროს არ დავშორდეთ.

ეპიზოდის პერსონაჟები: დავით კლდიაშვილი, ალექსანდრე ყაზბეგი, ასოთამწყობი მოხუცი რუსიშვილი, მეტრანპაჟი დიომიდე კილაძე, ილია ხონელი, ვანო მაჩაბელი, ილია ჭავჭავაძე, ილია მეუნარგია.

შენობები, სადაც მოქმედება ვითარდება: ბათუმის საქალაქო სასწავლებელი, სტამბა, ბათუმის სასტუმრო „ევროპა“, გაზეთ „ივერიის“ რედაქცია, მიხეილის საავადმყოფო.

მუსიკად შეგვიძლია შევარჩიოთ ლეკური, ნატო გაბუნიას სიმღერის ჩანაწერები, ამგვარად წარმოდგენას შევუქმნით, რას უსმენდნენ მაშინ, თუმცა მუსიკის მთავარი მიზანი შესაბამისი განწყობის შექმნაა და ესეც ინდივიდუალურად გადასაწყვეტია.

ჩრდილების თეატრისთვის შეიძლება შენობებისა და პიროვნებებისთვის შესაბამისი ფორმის გამოჭრა გაგვიჭირდეს, თუმცა, აქაც შემოქმედებითი მიდგომა დაგვეხმარება, მცდელობა კი უკვალოდ არ ჩაივლის. მთავარი აქ ისევდაისევ თხრობა და ამბების გასულიერებაა.

დავით კლდიაშვილის გავლენით კი ალექსანდრე ყაზბეგის დედაჩემის ბიბლიოთეკის ლურჯყდიანი წიგნის მოვძებნე. ერთი დღეც ამოატივტივა მოგონებებიდან, როცა  მერვეკლასელი სიცხიანი ლოგინს მივეჯაჭვე და რამდენიმე დღე მხოლოდ ყაზბეგის მოთხრობებს ვკითხულობდი. ახლაც მახსოვს მაშინდელი მძაფრი შთაბეჭდილებები.

ჩრდილების თეატრი შეგვიძლია გალაკტიონის ლექსით დავასრულოთ. 1948  წლით დათარიღებული ასეთი გრძელი სათაურით “საბოდიშო ლექსი იმის გამო, რომ ვერ ვესწრები ყაზბეგის დღეებს“.

ამგვარად, ნებისმიერი დღიური, პირადი წერილი, მოგონებანი, უბის წიგნაკის ჩანაწერები შეგვიძლია ჩრდილების თეატრისთვის გამოვიყენოთ და ბავშვებს მწერალთა ბიოგრაფიული დეტალები გავაცნოთ, რითაც წარმოდგენას შევუქმნით ცხოვრებისეული მოვლენების შესახებ. როგორც უკვე აღვნიშნე, ჩრდილების თეატრი მათ ცნობიერებაში ღრმად დალექავს ადამიანებსა და მოვლენებს.

დღეს, ღირებულებათა გადაფასების ეპოქაში, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება  მოსწავლეთა კრიტიკული აზროვნების, არგუმენტირებული მსჯელობისა და ჯანსაღი დისკუსიის უნარების განვითარებას; ისეთ კომუნიკაციას, რომელიც გამორიცხავს ურთიერთშეურაცხყოფას და საფუძვლად უდევს ღირებულებითი განათლება, ფასეულობებზე დაფუძნებით ცოდნის კონსტრუირება.
,,ცოდნა და ღირებულებითი განათლება“ – VaKE – (Values and Knowledge Education) როგორც მას უწოდებენ, სწავლა-სწავლების ინოვაციური დიდაქტიკური მეთოდია, რომელიც კონსტრუქციულ საფუძველზე ცოდნისა და ღირებულებების დაკავშირების საშუალებას იძლევა. ის ზალცბურგის უნივერსიტეტის პროფესორის ჟან-ლუკ პატრის ( Jean Luc Patry) მიერ შემუშავდა. პროფესორი პატრი იზიარებს სწავლების კოლბერგისეულ ტრადიციას და სწავლების პროცესში დილემის შეტანის გზით ცდილობს ერთმანეთს დაუკავშიროს ცოდნის შეძენის პროცესი და ღირებულებითი საკითხები.  ის თავის გუნდთან ერთად წლებია მუშაობს ამ ინსტრუმენტის საგანმანათლებლო სისტემაში დანერგვაზე. საქართველოში ცოდნა და ღირებულებითი განათლება ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში თამარ მოსიაშვილისა და ეკატერინე შავერდაშვილის მიერ დაინერგა.
ცოდნისა და განათლების კონსტრუირებას ღირებულებებზე დაფუძნებით, ვფიქრობ, ადრეულ ასაკშივე უნდა ჩაეყაროს საფუძველი, რათა მოსწავლეს მოზარდობის ასაკში უკვე ჰქონდეს საკუთარ გამოცდილებასა და ფასეულობებზე დაფუძნებული ღირებულებათა  სისტემა, რომელიც მის აზროვნებასა და კრიტიკულ მსჯელობას სწორი მიმართულებით განავითარებს ახალი იდეებისა და შეხედულებების ჩამოსაყალიბებლად.
ცხადია, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სასწავლო მასალის სწორად შერჩევას, მით უფრო დაწყებით საფეხურზე, მაგრამ თუ მიზნად დავისახავთ მოსწავლეთა კრიტიკული აზროვნებისა და მსჯელობის უნარის განვითარებას ღირებულებათა ჭრილში, შესაფერის მასალასაც აღმოვაჩენთ სახელმძღვანელოში ან საბავშვო ლიტერატურაში.
სადემონსტრაციოდ გთავაზობთ ჩემ მიერ მე-4 კლასში ამ მეთოდის გამოყენებით ჩატარებულ გაკვეთილს აქტივობების თანმიმდევრობით.
საგანი: ქართული ენა და ლიტერატურა
თემა: ი. ჭავჭავაძის ,,მოძღვარი“ (ნაწყვეტი)
გაკვეთილის მიზანი: მხატვრული ტექსტის გაგება-გააზრება დილემაზე არგუმენტირებული მსჯელობისა და დისკუსიის საფუძველზე.
კავშირი ესგ-სთან: ქართ. დაწყ.(I).3. მოსწავლემ უნდა შეძლოს პირადი დამოკიდებულების გამოხატვა ტექსტის თემის, მასში განხილული საკითხების მიმართ; მხატვრული ნაწარმოების პერსონაჟ(ებ)ის, მისი/მათი ქცევის შეფასება და საკუთარი თვალსაზრისის ახსნა.
გაკვეთილის დასაწყისში თემისა და მიზნის გაცნობის შემდეგ ვაყალიბებთ შეფასების ინსტრუმენტებს. გაკვეთილის მიზნიდან და VaKE-ის მეთოდური თავისებურებიდან გამომდინარე სასურველია, მოსწავლე შეფასდეს დისკუსიაში შემდეგი კრიტერიუმების მიხედვით:
•       მკაფიოდ და გასაგებად აყალიბებს აზრს;
•       ასაბუთებს მოსაზრებას, მოჰყავს მაგალითები, აკეთებს დასკვნას;
•       იცავს დისკუსიის წესებს;
•       პატივს სცემს სხვის აზრს.
მოსწავლეები ეცნობიან ტექსტს. შემდეგ ხდება დილემის გამოყოფა და მისი განხილვა VaKE -ის ფაზების მიხედვით.
•       დილემის მომზადება: ზაქარიას ძმასთან უთანხმოება აქვს. მოძღვარი მას საყვედურობს ცუდი საქმეების გამო. კიცხავს, რომ, როგორც ჭარმაგ ადამიანს, არ შეშვენის მსგავსი საქციელი. ზაქარიას თავი უდანაშაულოდ მიაჩნია და ყველაფერს ძმას აბრალებს. მოძღვარი აფრთხილებს: თუ ერთმანეთის პატივი არ გექნებათ, ტაძარში არ შემოგიშვებთო.
•       დილემის წარდგენა: ზაქარიამ ან უნდა მოაგვაროს ურთიერთობა ძმასთან და შეურიგდეს მას, ან უნდა შეწყვიტოს ტაძარში სიარული.
•       დილემის განხილვა/კითხვები: რა პრობლემა დავინახეთ ამ ტექსტში? რითი იმართლებს ძმა თავს?  სწორად იქცევა ზაქარია, როცა პრობლემას თავის ძმას აბრალებს? ძმის ყოველგვარ საქციელზე თვალი უნდა დავხუჭოთ და ყველაფერი ვაპატიოთ? რა კავშირი აქვს ძმათა შორის უთანხმოებას ტაძარში შესვლასთან?
•       რეფლექსია: მოსწავლეები ფიქრობენ: 1) ზაქარიამ უნდა აღიაროს თავისი პასუხისმგებლობა, გაარკვიოს ურთიერთობა ძმასთნ და შეურიგდეს მას; 2) დარჩეს თავის პოზიციაზე, არ მოაგვაროს ურთიერთობა მასთან და შეწყვიტოს ტაძარში სიარული; 3) მოსწავლეებს ჯერ არ აქვთ მკაფიოდ ჩამოყალიბებული პოზიცია. მასწავლებელი ფიქრისათვის აძლევს რამდენიმე წუთს.
•       პირველადი გადაწყვეტილება: მოსწავლეები საკლასო ოთახში მერხებს განალაგებენ სამ  ჯგუფად და განაწილდებიან სამ პოზიციაზე.
•       პრეზენტაცია: მოსწავლეები მსჯელობენ ჯგუფებში და ტექსტზე დაყრდნობით გამოაქვთ დასკვნები, აკეთებენ პრეზენტაციას, ასაბუთებენ შეხედულებას.
•       დამატებითი ინფორმაციის მოძიება: მასწავლებელი კლასს უჩვენებს ანიმაციურ ფილმს ,,ორნი ძმანი“ (სულხან-საბა ორბელიანის ამავე სახელწოდების იგავის მიხედვით), სთხოვს, დაუკვირდნენ პერსონაჟების ქცევას, ჩაწვდნენ ავტორის სათქმელს. ასევე ,,დიახ“ და ,,არას“  გასამყარებლად დამატებითი არგუმენტებისათვის აკრავს დაფაზე ფორმატს ანდაზებით, მაგ:
o       ,,ძმა თუ არ გყავდეს, სხვა იძმე, უძმოდ სიკვდილი მწარეა“;
o       ,,ძმამ ძმას ანგარიში უყო და ისევ ძმებად დარჩნენო“;
o       ძმაცა მყავს და ძმობილიც, მაგრამ ძმა ძმაც არის და ძმობილიც“;
o       ,,ძმა ძმისთვისაო – შავი დღისთვისაო“;
o       ,,ძმებს სიმინდი რომ შემოელევათ, მაშინ გაიყრებიანო“.
(დაწყებით საფეხურზე დასაშვებია, მასწავლებელმა შესთავაზოს დამხმარე მასალა საკითხთან დაკავშირებით).
•       რეფლექსია: მოსწავლეები ისევ დაფიქრდებიან, ხომ არ შეეცვალათ წარმოდგენა საკითხზე?
•       მეორადი გადაწყვეტილება: მასწავლებელი სვამს კითხვას: ისევ იმ აზრზე ხართ? თუ ვინმე პოზიციას შეიცვლის, გადაინაცვლებს შესაბამის ჯგუფში.
•       პოზიციის არგუმენტირება: მოსწავლეები დაასაბუთებენ არჩევანს: რითი ახსნით, რამ განაპირობა არჩევანის ცვლილება? შესაძლოა, ფილმთან ერთადა გუმენტებად ანდაზებიც მოიყვანონ, ან მოიშველიონ ამ საკითხთან დაკავშირებული სხვა ინფორმაცია.
•       გენერალიზაცია და ტრანსფერი: მოსწავლეები მასწავლებლის დახმარებით შეაჯერებენ სათქმელს და რჩევის სახით ჩამოაყალიბებენ დასკვნას. შემდეგ კი გაიხსენებენ, სმენიათ თუ არა მსგავსი შემთხვევის შესახებ.
მინდა აღვნიშნო, რომ გაკვეთილის ბოლოს მიღწეულმა შედეგმა მოლოდინს გადააჭარბა. როდესაც თემის დამუშავება დავიწყე, ვფიქრობდი, შესაძლოა, დისკუსია არც კი შემდგარიყო. ცხადია, ამ შემთხვევაში, მეთოდი ვერ იმუშავებდა და საკითხის განხილვაც ვერ შედგებოდა ღირებულებით ჭრილში. მაგრამ, შევძელი და დილემა ისე წარვუდგინე ჩემს მოსწავლეებს, რომ ეჭვი არ შეჰპარვიათ: მე არ მქონდა პასუხი ამ კითხვაზე და მათი დახმარება მჭირდებოდა საბოლოო დასკვნის მისაღებად. ასევე იმასაც ვვარაუდობდი, რომ პირველ ეტაპზე შესაძლოა არ გამოკვეთილიყო მესამე ჯგუფი, რომელსაც ცალსახა პოზიცია არ ექნებოდა. მაგრამ ეს ვერსიაც გამოირიხცა, გამოჩნდნენ მოსწავლეები, რომლებიც ძმის, ერთი შეხედვით, უწყინარ საქციელში პრობლემას ვერ ხედავდნენ. ასე რომ, ჩვენი დისკუსია შედგა და საკმაოდ წარმატებულიც აღმოჩნდა.
მე, როგორც მასწავლებელს, არ დამჭირვებია ზედმეტი ჩარევა, ვიყავი მხოლოდ ფასილიტატორი, მეთოდის ფაზების მიხედვით ვაძლევდი მიმართულებას მოსწავლეებს.
საბაზო და საშუალო საფეხურზე მასალის მოცულობისა და სირთულის მიხედვით, იმის გათვალისწინებით, რამდენად აქტუალურია დასმული დილემა, რა ფაქტები და მტკიცებულებები მოიპოვეს მოსწავლეებმა საკუთარი პოზიციების ასახსნელად, არგუმენტირებისა და მსჯელობის ჩამოსაყალიბებლად, მიზანშეწონილია გაკვეთილზე გაიწეროს მეთოდი 2 – პირველ გაკვეთილზე მომზადდეს დილემა და ჩატარდეს ფაზები: დილემის წარდგენა, განხილვა, ვალიდური ღირებულებების განსაზღვრა, რეფლექსია, პირველადი გადაწყვეტილება, პრეზენტაცია. სახლში მოიძიონ დამატებითი ინფორმაცია, ხოლო მეორე გაკვეთილზე ჩატარდეს ფაზები: რეფლექსია, მეორადი გადაწყვეტილება, პოზიციის არგუმენტირება, გენერალიზაცია და ტრანსფერი:
გთავაზობთ კითხვებს, რომლებიც უნდა გაითვალისწინოს მასწავლებელმა VaKE-ის მეთოდით სწავლებისას:
•       სწორადაა თუ არა შერჩეული თემა ამ მეთოდით სწავლებისას?
•       სწორადაა თუ არა გამოკვეთილი დილემა?
•       ნათელია თუ არა ჩემი მოსწავლეებისათვის საგაკვეთილო მიზანი – რისი მიღწევა გვსურს?
•       გასაგებად არის თუ არა სტრუქტურირებული ჩემ მიერ დაგეგმილი პროცესი?
•       საკმარისია თუ არა მოძიებული დამხმარე მასალა საკითხის მრავალმხრივი განხილვისათვის?
•       გათვალისწინებულია თუ არა მოსწავლეთა წინარე ცოდნა და უნარები?
•       საკმარისია თუ არა გამოყოფილი დრო საკითხის დასამუშავებლად?
•       შეესაბამება თუ არა მიღწეული შედეგი დასახულ მიზანს?

 
გამოყენებული ლიტერატურა:
1)      https://www.vake.eu/;
2)      სამეცნიერო კონფერენცია: ,,ღირებულებები და განათლება“-თბილისი, 30 სექტემბერი, 2017წ.

ეროვნულ სასწავლო გეგმაში მოსწავლეთა მოტივაციის ზრდის შესახებ ვკითხულობთ: „მოსწავლის მოტივაციის გაზრდა მნიშვნელოვანი პედაგოგიური ამოცანაა. სწავლების პროცესში გასათვალისწინებელია, რომ მოსწავლის მოტივაცია იზრდება, თუ ის ხედავს, რომ მასწავლებლის პრიორიტეტი მისი წინსვლის ხელშეწყობაა და, პირიქით, იკლებს, თუ მიაჩნია, რომ მასწავლებლის პრიორიტეტი მისი შედეგის განსჯა-შეფასებაა. ასევე, მოსწავლის მოტივაცია იზრდება, თუ ის ხედავს დავალების მიზანს, დარწმუნებულია მის საჭიროებაში. მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა გააგებინოს, რა მიზანს ემსახურება კონკრეტული დავალება. აუცილებელია, მოსწავლემ დაინახოს კავშირი სკოლაში მიმდინარე  საქმიანობასა და სკოლის გარეთ მიმდინარე ცხოვრებას შორის“.

პედაგოგიური მეცნიერების განვითარებამ ახალი გამოწვევების წინაშე დაგვაყენა. სკოლებში ახალი საგანმანათლებლო მიზანი გაჩნდა –
მოსწავლეთა ძირითადი საგანმანათლებლო კომპეტენციების ჩამოყალიბება. სწავლების წარმატება დიდწილად მასწავლებლის უნარსა და მოსწავლეთა ინდივიდუალური შესაძლებლობების გათვალისწინებაზეა დამოკიდებული. მოსწავლეთა შემოქმედებითი შესაძლებლობების განვითარების პრობლემა დღეს მთავარი პრობლემაა, რომლის ძირითადი ამოცანაა შემოქმედებითი პირის აღზრდა.

პედაგოგიური საქმიანობის ძირითად ამოცანას წარმოადგენს ისეთი საგანმანათლებლო გარემოს შექმნა, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეების თვითრეალიზებას, განათლების დონის ამაღლებას, კომუნიკაციის უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებას, შემოქმედებითი აზროვნების, შემეცნებით საქმიანობას. შემოქმედებით მასწავლებელს უწევს სასწავლო პროცესში მრავალფეროვანი მეთოდების შემუშავება, შექმნა და გამოყენება, რომელიც  მიმართულია მოსწავლის პროდუქტიულობასა და ცნობიერების ამაღლებაზე, რაშიც აუცილებლად გვეხმარება მულტიმედიური საშუალებები.

პედაგოგიური საქმიანობა შეიძლება ასეთ ჭრილშიც წარმოვადგინოთ, ამოსავალი წერტილი –  ფიზიკის სწავლების პროცესი  და  თანამედროვე სასწავლო ტექნოლოგიების (ელექტრონული რესურსების) გამოყენება ფიზიკის გაკვეთილებზე.

სწავლების პროცესში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლება. საგანმანათლებლო რესურსების გამოყენება კი დამერწმუნებით,  მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ამ მიმართულებით.  სასწავლო პროცესში ახალი სასწავლო ტექნოლოგიების დანერგვა სწავლების ტრადიციული მეთოდების შეცვლასაც გულისხმობს. ელექტრონული სასწავლო რესურსების გამოყენებით შესაძლებელია ფიზიკური პროცესების მოდელირება, ასევე ფიზიკურ პროცესებზე დაკვირვება, ელექტრონულ რესურსზე თანდართული ანიმაციები და ვიდეოები ხელს უწყობს აზროვნების შემოქმედებით განვითარებას, მოსწავლეების სწავლის პროცესის გააქტიურებას. იზრდება მოსწავლეების ჩართულობა, თავად მოსწავლე ხდება პროცესის დამგეგმავი, თანამონაწილე, დამკვირვებელი და ა.შ.

სასწავლო პროცესი უნდა შეესაბამებოდეს ეროვნულ სასწავლო გეგმას. ამავე დროს უნდა იყოს საინტერესო, სახალისო, აქტიური და მრავალფეროვანი. მასწავლებელს სჭირდება ისეთი სასწავლო რესურსი, რომელიც მოსწავლეებს მისცემს მასალაში ჩაღრმავების საშუალებას.

მე როგორც აქტიური მოქმედი პედაგოგი, ყოველთვის ვეძებ ახალ-ახალ გზებს და მეთოდებს და ვქმნი რესურსებს სხვადასხვა პროგრამის შაბლონების დახმარებით. მინდა, წარმოგიდგინოთ Wisc-Online https://www.wisc-online.com. ეს  არის საგანმანათლებო თამაშების შესაქმნელად განკუთვნილი საიტი.

Wisc-Online-ს გააჩნია ციფრული ბიბლიოთეკა, რომელიც შეიცავს 2,500 სასწავლო ობიექტს ონლაინრეჟიმში. მისი შემქმნელია Wisconsin ტექნიკური კოლეჯი. დღეისათვის ძალიან ბევრი მოსწავლე და მასწავლებელი იყენებს  Wisc-Online– ის სასწავლო რესურსებს.

ამ საიტის დახმარებით შეგვიძლია ჩვენ თვითონ შევქმნათ ან გამოვიყენოთ სხვების მიერ შექმნილი მზა ციფრული რესურსები, მოვახდინოთ მოდიფიცირება.

მოსწავლეს შეუძლია ითამაშოს როგორც პერსონალური კომპიუტერიდან, ისე ტაბლეტიდან ან სმარტფონიდან, ეს თამაშები შეგვიძლია გამოვიყენოთ როგორც საგაკვეთილო პროცესში, ასევე გადავუგზავნოთ მოსწავლეებს საშინაო დავალების სახით. ახლა მოკლედ წარმოგიდგენთ ამ საიტის შინაარსს.

Wisc-Online-ს გააჩნია საკუთარი შაბლონები, რაც გვაძლევს მისი გამოყენების საშუალებას და მრავალფეროვანი სასწავლო რესურსის შექმნის შესაძლებლობას. წარმოგიდგენთ ამ შაბლონების ჩამონათვალს: ბეისბოლი, ბზიკები, ბინგო, ააგე შენი ცოდნა, მეხსიერების ბარათები, დრო ამოიწურა, ფლეშბარათები და ა.შ. მასწავლებელმა უნდა შეარჩიოს  სასურველი კითხვები და შესაძლო პასუხები და შექმნათ თამაში.

ეს თამაშები ეხმარება მოსწავლეებს წარმატების მიღწევაში, თქვენ ააქტიურებთ სასწავლო პროცესს და ზოგავთ დროს. თამაში შეიძლება იყოს როგორც ინდვიდუალური, ასევე გუნდური. გამოიყენება ნებისმიერ სასწავლო გარემოში და ნებისმიერი საგნისთვის. საიტს გააჩნია სურათების, ვიდეოების, აუდიომასალის გალერეა, ვიდეო კურსები და რესურსების საცავები.  წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ შექმნილ 3 ამოცანას Wisc-Online დახმარებით. ვიმედოვნებ, ჩემს კოლეგებს მოეწონებათ ეს რესურესები და თავადაც შეეცდებიან შექმნან არანაკლებ საინტერესო რესურსები ნებისმიერ საგანში.

წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ შექმნილ უმარტივეს ელექტრონულ რესურსებს, რომლით სარგებლობაც შეუძლია ნებისმიერ დაინტერესებულ მოსწავლესა და მასწავლებელს.

(ანიმაციური ფილმები იაკობ გოგებაშვილისა და ნიკო კეცხოველის მოთხრობების მიხედვით)

არ მეგულება ბავშვი, რომელსაც ანიმაცია და ანიმაციური ფილმები არ უყვარდეს. ისინი ამაზე ხშირად საუბრობენ. განიხილავენ, მსჯელობენ. ჰყავთ გამორჩეული ანიმაციური გმირი. აღმერთებენ მას. დაკვირვებული თვალისთვის ეს მარტივი შესამჩნევია, თუ მათ რვეულებს, ჩანთებს, წიგნის შემოსაკრავებს და სხვა სასწავლო ნივთებს დააკვირდება. თითოეულს ხომ მათი საყვარელი ანიმაციის გმირი ამშვენებს. და არა მარტო სასწავლო ნივთებს. ისინი სადღესასწაულო ტორტებსა და ჩაცმულობასაც კი ამის მიხედვით არჩევენ.

საკმარისია მასწავლებელმაც აგრძნობინოს ბავშვს, რომ მასაც აინტერესებს ანიმაციური სამყარო, მაშინვე ამ პატარა არსებების ნდობა აქვს მოპოვებული. მაშინვე მათი თანამოზიარე ხდება და იწყება სამხიარულო ამბები თუ თავგადასავლები. უცებ აცნობიერებ, რომ თავიანთ მესაიდუმლედ და მეგობრად გთვლიან. კვირა არ გავა, რომელიმემ ახალი ანიმაცია არ აღმოაჩინონ. სულს ვერ ითქვამენ, ისე ჰყვებიან მასწავლებლისა და კლასის წინაშე საკუთარი შთაბეჭდილებების შესახებ და ერთად ყურების სურვილს გამოთქვამენ. ნახვის შემდეგ კი გისვამენ უამრავ შეკითხვას, აინტერესებთ ყველამ ის იგრძნო და განიცადა თუ არა, რაც თავად განიცადეს. და ასე საინტერესოდ გრძელდება  სასკოლო ცხოვრების ურთიერთობები.

ერთ-ერთი ასეთი  ანიმაციური ფილმის ყურების შემდეგ მოსწავლეებს შევთავაზე თავად შეექმნათ მსგავსი მასალა. ბავშვები მაშინვე სიხარულით დამთანხმდნენ. სიამოვნებით მოირგეს ანიმატორების როლი. დავიწყეთ ტექსტების მოძიება და დამუშავება, შევისწავლეთ მოთხრობებში წარმოდგენილი გარემო, პერსონაჟები. შევქმენით დიორამები. ფოტოები გადავუღეთ, გავმართეთ მკითხველთა თეატრი, მცირე კომპიუტერული ჯადოსნობებიც ჩავრთეთ, გამოსახულება და ხმა ერთმანეთს მოვარგეთ და მცირე ზომის ანიმაციებიც დაიბადა. იმდენად მოგვეწონა, რომ ფილმების საჯაროდ ჩვენებაც მოვაწყვეთ. დაინტერესება დიდი იყო. ბავშვები კი ამაყები და ბედნიერები – ისინი ხომ თავს ნამდვილ ანიმატორებად თვლიდნენ.

გთავაზობთ ანიმაციებზე მუშაობის მიმდინარეობას:

პირველი ეტაპი – ტექსტებზე მუშაობა

პედაგოგი წინასწარ არჩევს მარტივ, შესაბამის ასაკობრივ კატეგორიაზე გათვლილ ტექსტს/ტექსტებს (ამ შემთხვევაში ეს არის იაკობ გოგებაშვილისა და ნიკო კეცხოველის მოთხრობები). ტექსტებს  კითხულობენ საგაკვეთილო პროცესში და ხდება მათი დამუშავება/ გააზრება.

მეორე ეტაპი – ტექსტის დეკორაციებზე მუშაობა

საჭირო რესურსი: მუყაოს ყუთები, ფერადი ფურცლები, წებო, პლასტელინი, საღებავები და ფუნჯი.

ამის შემდეგ მოსწავლეთა ჯგუფები ირჩევენ მათთვის სასურველ მოთხრობას და მუშაობენ დეკორაციებისა და  პერსონაჟების შექმნაზე, ვინც როგორ ხედავს და როგორ წარმოუდგენია. ხდება გარემოს შესაბამისად დიორამის შექმნა, მოხატვა და პერსონაჟების გამოძერწვა.

მესამე ეტაპი – როლებში ინტონაციაზე მუშაობა

მოსწავლეები კითხულობენ ტექსტს „მკითხველთა თეატრის“ მეთოდის გამოყენებით და ცდილობენ გაითავისონ თითოეული როლი შესაბამისი ინტონაციებით. აწყობენ მკითხველთა თეატრს.

მეოთხე ეტაპი – ფოტოების გადაღება power point-ში აწყობა

დიორამებსა და პერსონაჟებს ვუღებთ ფოტოებს სხვადასხვა რაკურსის ტექსტის საჭიროებიდან გამომდინარე და ვამუშავებთ კომპიუტერულად პროგრამა power point-ში.

მეხუთე ეტაპი –  გახმოვანება

მოსწავლეები ეკრანის ჩანაწერის დახმარებით ცდილობენ საკუთარი ხმა მოარგონ სლაიდის სახით აწყობილი ტექსტის ეპიზოდებსა და პერსონაჟებს.

მეექვსე ეტაპი – მონტაჟი

საბოლოოდ ხდება შექმნილი მასალის კომპიუტერულ პროგრამა Moviemaker-ში დამუშავება მასწავლებლის მიერ.

მეშვიდე  ეტაპი – ტექსტის/ტექსტების გააზრების მონიტორინგი და შედარებითი ანალიზი.

ანიმაციური ფილმების ჩვენების შემდეგ ისევ ხდება ტექსტის გააზრებაზე მუშაობა სხვადასხვა სტრატეგიის გამოყენებით და შედარებითი ანალიზის გაკეთება.

მერვე ეტაპი – პრეზენტაცია

მოსწავლეები ქმნიან აფიშას, მოსაწვევებს და საბოლოო სახით შექმნილ რესურს წარუდგენენ დაინტერესებულ აუდიტორიას. მასალა კი გამოქვეყნდება სოციალურ ქსელში ან youtube-ზე.

რეფლექსია

საერთაშორისო კვლევებზე (PIRLS 2006, PIRLS 2011)  დაყრდნობითა და პირადი გამოცდილებით, სკოლებში ტექსტებზე მუშაობისას გარკვეულ სირთულეებს ვაწყდებით, რაც განსაკუთრებით შესამჩნევია სწავლების დაწყებით საფეხურზე.

ამიტომ გადავწყვიტე აღნიშნული რესურსის (ანიმაციური ფილმების) შექმნა, რადგან ამ ასაკში, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ბავშვები ვიზუალურ მახასიათებლებს უფრო ადვილად იმახსოვრებენ და აღიქვამენ.

რესურსი უზრუნველყოფს მოსწავლეთა ჩართულობასა და თანამშრომლობის სურვილს. ის მოითხოვს ერთად ფიქრს, ერთად კეთებას და ამით რაღაცის აღმოჩენას, რადგან ის საერთო ძალისხმევის შედეგია.

რესურსი იძლევა უნარების კომპლექსური განვითარების საშუალებას – ზეპირმეტყველება, კითხვა, გააზრება, შემოქმედებითი აზროვნება, ხელის მოტორიკა.

რესურსი მისდევს გარკვეულ სქემას და მოიცავს თანმიმდევრულ პროცესებს, რაც აადვილებს საკითხის აღქმასა და გააზრებას.

ასეთი ფილმების დახმარებით მოსწავლე სწავლობს და შეიმეცნებს ხალისით, მაღლდება მოტივაცია შესასწავლი საკითხისა და, საერთოდ, საგნის მიმართ. სასწავლო მასალის აღქმაში ჩართულია სხვადასხვა უნარი და, შესაბამისად, დამახსოვრების ხარისხიც მაღალია, აკმაყოფილებს განსხვავებული სწავლის სტილისა და ინტელექტის მოსწავლეების მოთხოვნილებებს.

თავად რესურსი შეიძლება პირდაპირი სახით ერთჯერადი გამოყენების არის, მაგრამ იდეის გამოყენება  ქართული ენის პედაგოგებს სწავლების სამივე საფეხურზე შეუძლიათ.

რესურსს აქვს უარყოფითი მხარეებიც – ის ტექნიკურად რთული შესასრულებელია და მოითხოვს სპეციალურ მომზადებას ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების დაუფლებაში (რადგან ფოტოები აწყობილია Powerpoint-ში და ვიდეორგოლი შექმნილია Moviemaker-ში). მოითხოვს ასევე დიდ დროს და მუდმივ განახლებას.

რესურსის მიზნები (I კლასი)

ქართ. I. 1. მოსწავლეს შეუძლია მოისმინოს და ადეკვატურად აღიქვას მარტივი ინფორმაცია; შეუძლია სწორად რეაგირება ნაცნობ სამეტყველო სიტუაციებში.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ასრულებს მასწავლებლის მარტივ ზეპირ ინსტრუქციებს;
• უცნობი სიტყვების მნიშვნელობის დასაზუსტებლად სვამს შეკითხვებს;
• მონაწილეობს სიტუაციურ თამაშებში, ჯგუფურ აქტივობებში და საჭიროების მიხედვით ადეკვატურად ცვლის სამეტყველო როლებს (უსმენს სხვებს, სვამს/ პასუხობს შეკითხვებს).

ქართ.  I. 2. მოსწავლეს შეუძლია გადმოსცეს მარტივი ინფორმაცია მისთვის ნაცნობ თემებზე.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• მეტყველებისას იყენებს წინადადების მოდალობებს (თხრობას, შეკითხვას, თხოვნას, ბრძანებას) და შესაბამის ინტონაციას.

ქართ.  I. 3. მოსწავლეს შეუძლია მართლმეტყველების ელემენტარული წესების დაცვა.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• მკაფიოდ გამოთქვამს ბგერებს სიტყვაში;
• პაუზით გამოყოფს სიტყვებს ერთმანეთისგან;
• წინადადების დასრულებას გამოხატავს პაუზითა და შესაბამისი ინტონაციით.

ქართ. I. 4. მოსწავლეს შეუძლია მოისმინოს და გაიგოს ნაცნობ თემატიკაზე შექმნილი მცირე ზომის ტექსტები და გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• სვამს/პასუხობს შეკითხვებს მოსმენილ ტექსტთან დაკავშირებით;
• მონაწილეობს პერსონაჟის ჯგუფურ დახასიათებაში;
• მონაწილეობს ტექსტის სახელდახელო ინსცენირებაში, ირჩევს როლის შესატყვის ინტონაციასა და ჟესტ-მიმიკას.

ქართ. I. 7. მოსწავლეს შეუძლია წერილობითი კოდის გაშიფვრა.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ხმამაღლა (მთლიანი სიტყვებით ან დამარცვლით) კითხულობს მარტივი წინადადებებით შედგენილ მცირე ზომის  ტექსტებს;
• წინადადების საზღვრების შესაბამისად აკეთებს პაუზას;
• აგრძელებს სხვის მიერ დაწყებულ კითხვას სათანადო ადგილიდან.

მოსწავლეთა მიერ შექმნილი რესურსი (ანიმაციები):

ამაყი ყვავილი – https://youtu.be/o4_–OaQMMw

პეპელა და ფუტკარი – https://youtu.be/vl1yG6KrRZ0

მარადმწვანე ხეები – https://youtu.be/ICeqY7kgjYQ

ორი მეგობარი – https://youtu.be/xB15ySt_h60

სირცხვილი აიცილა – https://youtu.be/r4NZb0_jw8Q

მთელი ცხოვრებაა  გატაცებით ვკითხულობ ბიოგრაფიული პროზის სხვადასხვა ნიმუშებს. ჩემს კარადას ერთი უზარმაზარი თარო დავამატე, რომელზეც მხოლოდ ბიოგრაფიები, ავტობიოგრაფიები და მემუარები ჩავამწკრივე. ვკითხულობ თარგმანებს, ქართველ თუ უცხოელ ავტორთა ორიგინალურ შემოქმედებას. მცირედმა გამოცდილებამ რამდენიმე აღმოჩენის გაკეთების შესაძლებლობა მომცა.

გაზაფხულის მიწურულს ბუკინისტისგან ორიოდ ლარად ედუარდ სტოურტონის ცნობილი წიგნი „იოანე პავლე მეორე – კაცი-ისტორია“ შევიძინე და პუბლიკაცია ერთი ამოსუნთქვით წავიკითხე. რომის განსვენებული პაპის ცხოვრების დინებისთვის თვალყურის მიდევნების კვალდაკვალ უამრავი ღირსშესანიშნავი მოვლენის შესახებ შევიტყვე. იოანე პავლე მეორე ეროვნებით პოლონელი იყო, მისი ცხოვრების პირველი ნაწილი მთლიანად არის გადაჯაჭვული ცენტრალური ევროპის სლავური სახელმწიფოს უახლეს ისტორიასთან. გამოცემის წყალობით ჩემთვის დეტალებში გახდა ცნობილი მეოცე საუკუნის დიდი თუ მცირე ევროპული ტრაგედიების შედეგები რიგითი მოქალაქეებისათვის. სულ სხვა თვალით დავინახე გენერალური მდივნების – გომულკასა და იარუზელსკის საქმიანობის მნიშვნელობა. ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება კი, ცხადია, „სოლიდარობის“ მოძრაობის თავგანწირულმა ბრძოლამ მოახდინა.

წიგნის ავტორი, ედუარდ სტოურტონი მართლმორწმუნე კათოლიკეა. მას წლებია რადიო „ბი-ბი-სი“-ს ეთერში რელიგიური გადაცემები მიჰყავს. პუბლიცისტი თავის ნაშრომში ხშირად ვერ ფარავს აღფრთოვანებას კაროლ ვოიტილას ზოგიერთი ამაღელვებელი გადაწყვეტილების გამო. მას აშკარად ეტყობა, რომ გულწრფელად კეთილგანწყობილია პოლონელის მიმართ. მიუხედავად წიგნის მთავარი პერსონაჟისადმი გამოვლენილი სიყვარულისა, რადიოწამყვანი საკუთარ თავს ტყუილების თქმის უფლებას არ აძლევს და რომის პაპის ცხოვრების ყველა ეტაპს პირუთვნელად აღწერს. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი:

1944 წლის 1 აგვისტოს პოლონეთის წინააღმდეგობის მოძრაობის 150 000-მდე მებრძოლმა სამოცი დღით შეძლო ნაცისტური რეჟიმის დამარცხება. ორთვიან აჯანყებაში ათობით ათასი ახალგაზრდა პოლონელი მონაწილობდა. ცუდად შეიარაღებულ მოქალაქეთა ამბოხი ნაცისტებმა სასტიკად ჩაახშვეს. ზოგიერთი ცნობით ოკუპანტებმა მოსახლეობის მეოთხედი ამოჟლიტეს და სასჯელის თვალსაჩინოებისათვის დედაქალაქი გადაწვეს.

სად იყო ამ გმირული აქტის დროს კაროლ ვოიტილა?

საქვაბის ახალგაზრდა მუშა არ მონაწილეობდა სამხედრო-შეიარაღებულ კონფლიქტში და ცდილობდა ნებისმიერი ხერხით დამალვოდა ნაცისტურ რაზმებს, ხან რომელიღაც სარდაფს აფარებდა თავს, ხან სხვის სახლში იმალებოდა. გერმანელთა ოკუპაციის განმავლობაში მომავალი პაპის წინააღმდეგობა მხოლოდ აკრძალულ და საიდუმლო თეატრში როლების შესრულებით შემოიფარგლებოდა. ნაცისტურ ეპოქაში კაროლ ვოიტილა მოღალატე ნამდვილად არ ყოფილა, მაგრამ არც თავგანწირული მებრძოლის ავტორიტეტი მოუხვეჭავს.

„მესამე რაიხის“ დამარცხების შემდეგ პოლონეთს კიდევ მრავალჯერ დაუდგა უმძიმესი გამოცდის ჩაბარების ხანა. 1950-იანი წლების შუა პერიოდში კომუნისტურმა მთავრობებმა იერიში მიიტანეს ცენტრალურ ევროპაში ყველაზე ძლიერ კათოლიკურ ეკლესიაზე. ხელისუფლება ათასგვარ ბინძურ ჭორს ავრცელებდა სასულიერო პირებზე, არ აძლევდა მათ მღვდელმსახურების სრულყოფილად აღსრულების შესაძლებლობას. კომუნისტთა მიერ გადაბირებულმა პასტორებმა ცალკე საეკლესიო საზოგადოება შექმნეს, რომელიც პარტიის ხელში დამატებით, უმძლავრეს იარაღად იქცა. მთავრობის რეპრესიებს აქტიურად დაუპირისპირდა კათოლიკური ეკლესიის ადგილობრივი ლიდერი, კარდინალი სტეფან ვიშინსკი. მან ერთ-ერთ ქადაგებაში განაცხადა: „ჩვენ ვასწავლით: მიეცი კეისარს კეისრისა და ღმერთს ღმრთისა; მაგრამ თუ კეისარი საკურთხეველზე ადის, ჩვენი პასუხია – ეს დაუშვებელია!“. 1956 წელს მთელი ქვეყანა რამდენიმე მოთხოვნით გაიფიცა – „პური და თავისუფლება!“, „რუსებო, შინ წადით!“. კარდინალი ვიშინსკი სახალხო მღელვარებების დროსაც აქტიურად იდგა ხალხის გვერდით, რის გამოც სამი წლით კარპატების შორეულ მონასტერში გააგზავნეს და შინაპატიმრობა მიუსაჯეს.

საინტერესოა, რას საქმიანობდა სახალხო მღელვარებების დროს რომის მომავალი პაპი?

კაროლ ვოიტილა უკვე თეოლოგიის მასწავლებელი და მაღალი იერარქიის სასულიერო პირი იყო. უნივერსიტეტის პარტიული ადმინისტრაცია მის შესახებ წერდა: „ვოიტილა ფაკულტეტის ერთ-ერთი ყველაზე ნიჭიერი ლექტორია, ხასიათდება მომზადების მაღალი დონით, ფართო სამეცნიერო ინტერესებით, მორალური ღირსებებითა და ხელისუფლებისადმი ლოიალური დამოკიდებულებით.“ გასული საუკუნის ორმოცდაათიან წლებში კაროლ ვოიტილამ უამრავი პოლონური ტბა გადაცურა ორკაციანი ნავით, ისწავლა თხილამურებით სრიალი და ლაშქრობების დროს მრავალი მესა ჩაატარა ღია ცის ქვეშ –  ტყეებში, მთებში, დაუსახლებელ და მიუწვდომელ ადგილებში. ღალატობდა იოანე პავლე მეორე თავის სამშობლოს? რა თქმა უნდა, არა! უბრალოდ, საბჭოთა რეჟიმის პირველ, ყველაზე სუსხიან წლებში შეურიგებელი ოპოზიციონერი არ ყოფილა.

წიგნის ავტორს მიაჩნია, რომ ადრეული ქარტეხილების დროს კაროლ ვოიტილას პასიურობაზე ობიექტური მსჯელობა რომის პაპის სხვა სამაგალითო საქმეებსა და ღვაწლს ოდნავადაც კი არ აკნინებს. მაშასადამე, ევროპული სტანდარტი ყველა მოვლენის მეტ-ნაკლებად ობიექტურად გადმოცემასა და სიყალბისგან თავის არიდებას გულისხმობს.

ახლა ქართულ სტანდარტს დავაკვირდეთ. ერთი წლის წინ, ასევე უდიდესი სიამოვნებით წავიკითხე სქელტანიანი მემუარები, რომელიც ძალიან უცნაურად გახლდათ დასათაურებული – „ნაცნობ ქიმერათა ფერხული“. ჩემზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა ბ-ნ გელა ჩარკვიანის ენაწყლიანობამ, მწყობრმა მსჯელობამ, იუმორის დახვეწილმა გრძნობამ. წიგნის დახურვის შემდეგ დამეუფლა შეგრძნება, რომ თითქოს პრეზიდენტ შევარდნაძეს პირადად ვიცნობდი.  თუმცა, ბიოგრაფიული პროზის აღნიშნულ ნიმუშში ერთ საშინელ იმედგაცრუებას გადავაწყდი.

მთელმა საქართველომ იცის, თუ ვინ იყო კანდიდ ჩარკვიანი. ბერიას უახლოესმა თანამებრძოლმა და საქართველოს კომპარტიის ცეკას მდივანმა თავისი გადაწყვეტილებებისა და ორგანიზატორული უნარ-ჩვევების წყალობით სასიკვდილო განაჩენისთვის გაწირა უამრავი ჩვენი თანამოქალაქე. მაღალი რანგის ბოლშევიკს ლომის წვლილი მიუძღვის არაერთი ჩვენი სახელგანთქმული თუ უცნობი თანამემამულის რეპრესიებში. სტალინის საამებლად, მისდამი მორჩილების გამოსახატად ბ-ნი კანდიდის მონდომებით მეორე მსოფლიო ომში დამატებით ათობით ათასი ქართველი გაიგზავნა. ბ-ნ ჩარკვიანს თხუთმეტი წლის განმავლობაში საქართველოს პირველ პირად მუშაობის შემდეგაც არ დაუკარგავს საპატიო თანამდებობები და ხანგრძლივი სიცოცხლის ბოლომდე მთელი ოჯახით უზრუნველყოფილად ცხოვრობდა.

„ნაცნობ ქიმერათა ფერხულის“ ავტორი კი ცდილობს, რომ თითით საჩვენებელი კონფორმისტი დისიდენტად, სტალინის ოპოზიციონერად და თავისუფალ მოაზროვნედ წარმოაჩინოს, რაც ჩემთვის ისტორიის ნაკლებად სინდისიერად შელამაზების ფუჭ მცდელობას წარმოადგენს. ბიოგრაფიული პროზის ქართული სტანდარტი სიყალბესა და გაზვიადებაზეა დაფუძნებული.

რიგითი მკითხველი გავბედავ და ვიტყვი, რომ ქართული ლიტერატურული კრიტიკა დოკუმენტური პროზის ფრონტზეც მარცხდება. საქმე კარგად რომ იყოს, ჩემამდე სხვა ათასჯერ უკეთესად დაწერდა პოპულარულ ავტორთა მიერ დამკვიდრებული მავნე სტანდარტის თაობაზე.

მასწავლებლის პროფესია სიახლეებისკენ მუდმივ სწრაფვას გულისხმობს. სწავლა-სწავლების პროცესი ყოველთვის მოითხოვს მრავალფეროვან და ხალისიან აქტივობებს. ყოველთვის ვცდილობ, სასწავლო პროცესი იყოს ხალისიანი და ჩემ მიერ ჩატარებულმა გაკვეთილმა მაქსიმალურად შეუწყოს ხელი მოსწავლეებში სხვადასხვა უნარის განვითარებას.

ზოგადად, მოსწავლეებს უჭირთ არსებული ცოდნის გამოყენება. ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად ხშირად ვცდილობ გაკვეთილი ისე დავგეგმო, რომ მოსწავლემ მიღებული ცოდნის გამოყენება მოახერხოს. გაკვეთილის დაგეგმვისას კი ვითვალისწინებ მოსწავლეთა ინტერესებს, შესაძლებლობებსა და ასაკს.

სემიოტიკური უნარი ერთ-ერთი უნარია, რომელსაც აუცილებლად უნდა ფლობდეს თანამედროვე მოაზროვნე ადამიანი. სემიოტიკური კომპეტენცია არავერბალური და ვერბალური ფორმით გადმოცემული ინფორმაციის გააზრებისა, განცდილის სხვადასხვა (ტექსტის/ ნახატის) საშუალებით გადმოცემის, ტექსტის ნახატთან დაკავშირების უნარია.

სწორედ იმიტომ, რომ გაკვეთილზე წიგნიერებასა და მედიაწიგნიერებასთან ერთად სემიოტიკური უნარების განვითარებისთვისაც შემეწყო ხელი, თანაც ისე, რომ მოსწავლეს ცოდნის გამოყენებაც შეძლებოდა, დავგეგმე და ჩავატარე გამჭოლი კომპეტენციების (წიგნიერება, მედიაწიგნიერება, სემიოტიკური უნარები) განვითარებაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილი ქართულ ენაში.

გაკვეთილი ჩავატარე მესამე კლასში, გაკვეთილის თემა იყო გუგული ტოგონიძის მოთხრობა ,,ჭიანჭველა და ფუტკარი“.

განვსაზღვრე გაკვეთილის მიზანი. ამ გაკვეთილზე მოსწავლეები შეძლებდნენ:

მოსმენილი (წაკითხული) ტექსტის აღქმას, გაგებას, დასათაურებას, ილუსტრირებას, მოკლე შინაარსის გადმოცემას. მულტიმედიური ტექსტის აღქმა-გააზრებას (მედიაწიგნიერების მიზნები). სიტყვიერ(ხმოვან) ტექსტში გადმოცემული აზრის ილუსტრაციით გამოხატვას და პირიქით, ილუსტრაციისგან შექმნიან ტექსტს, შეძლებენ სიტყვიერი ტექსტისა და ნახატის ერთმანეთთან დაკავშირებას (სემიოტიკური კომპეტენციის მიზნები). გაკვეთილი მოვარგე ეროვნული სასწავლო გეგმის მესამე კლასის სტანდარტს.

ქართ. დაწყ. (I).2. სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ტექსტების მოსმენა, გაგება-გააზრება და გადმოცემა.

ქართ. დაწყ. (I).7. მოსწავლემ უნდა შეძლოს სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ტექსტების წაკითხვა და გაგება-გააზრება; ტექსტში ვერბალური და არავერბალური ფორმით მოწოდებული ინფორმაციის (მაგ., ილუსტრაციისა და ტექსტის) ურთიერთადაკავშირება.

 გამოყენებული რესურსები: პლაკატი, მოსწავლეების მიერ მომზადებული დავალებები, ჩემ მიერ მომზადებული მულტიმედიური რესურსი; ვარაუდების სქემა, ფერადი ქაღალდი, სახელმძღვანელო, თაბახის ფურცელზე დამაგრებული დავალებები, მოსწავლეების მიერ შექმნილი ილუსტრაციები, ცარცი, დაფა.

აქტივობა № 1: საორგანიზაციო საკითხის მოგვარება (2წთ.). მოსწავლეებს გავაცანი გაკვეთილის თემა, ჩამოვაყალიბეთ გაკვეთილის მიზანი.

აქტივობა №2: საშინაო დავალების შემოწმება (3წთ.). მოსწავლეებს წინასწარ ჰქონდათ მიცემული მათთვის ნაცნობი, ამავე დროს გაკვეთილის თემისთვის მნიშვნელოვანი ორი სიტყვა (მაგ: ფუტკარი, ჭიანჭველა). მათ ამ სიტყვის გამოყენებით უნდა შეევსოთ სქემა, საშინაო დავალება სათითაოდ შევუმოწმე ყველა მოსწავლეს და თან მივეცი შეფასება, დავურიგე ფერადი ბარათები. ამ ბარათების მიხედვით შემდეგ მათ ჯგუფებში გადავანაწილებ.

აქტივობა №3: ელექტრონული წიგნის მოსმენა-წაკითხვა (გუგული ტოგონიძის ზღაპარი ,,ჭიანჭველა და ფუტკარი“) (4წთ.). გაკვეთილის მიზნის მისაღწევად შევქმენი საინტერესო რესურსი (ხმოვანი წიგნი), მისი უპირატესობა ის არის, რომ მოსწავლეები ხმოვან და ვიზუალურ ტექსტს ერთ მთლიანობაში აღიქვამენ. დაწყებითი კლასების მოსწავლეთა აზროვნება საგნობრივ-კონკრეტულია, ამიტომ მათთვის ცოდნის აღქმა და შემდეგ მეხსიერებაში შენახვა მით უფრო იოლია, რაც უფრო ხატოვნად და თვალსაჩინოდ იქნება იგი წარმოდგენილი.

აქტივობა №4: ვარაუდების გამოთქმა ახალ ლექსიკურ ერთეულებზე (2წთ.). მოსწავლეებმა გამოთქვეს ვარაუდი ახალ ლექსიკურ ერთეულებზე, რომლებიც ჩამოვწერეთ დაფაზე.

აქტივობა №5 მოთხრობის წაკითხვა მოსწავლეების მიერ (6წთ.); მოსწავლეებმა კითხვის სხვადასხვა მეთოდის გამოყენებით წაიკითხეს ტექსტი სახელმძღვანელოში.

აქტივობა №6: ახალ ლექსიკურ ერთეულებზე მუშაობა (ვარაუდის დაზუსტება) (2წთ.); ერთობლივად დავაზუსტეთ დაფაზე ჩამოწერილი ლექსიკური ერთეულების მნიშვნელობები.

აქტივობა №7: ტექსტის გაგება-გააზრების შემოწმება/კითხვების დასმა (3წთ.);

აქტივობა №8: ჯგუფური მუშაობა (17წთ.).

კითხვების მეშვეობით შევამოწმე მიღებული ცოდნის ათვისების ზოგადი დონე და მზაობა სავარჯიშოს შესასრულებლად. დავალების შემოწმების პროცესში გაცემული შეფასების ბარათები საჭიროებისამებრ გადანაცვლდა (ან არ გადანაცვლდა). შესაბამისად მოსწავლეები გადანაცვლდნენ ჯგუფებში, ერთნაირი ფერის ბარათების მქონე მოსწავლეები დასხდნენ ერთ ჯგუფში, ასე მოვახდინე მათი დიფერენცირება წინარე ცოდნისა და გაკვეთილზე მიღებული ცოდნის მიხედვით.

მინდა, ყურადღება გავამახვილო №8 აქტივობაზე, რადგან ამ აქტივობაში ყველაზე თვალსაჩინოდ ჩანს სწორედ სემიოტიკური უნარის განვითარება. ჯგუფური მუშაობისთვის შერჩეული მქონდა სავარჯიშოები. დავყავი ტექსტი მონაკვეთებად და მოსწავლეებს ისე მივაწოდე, მათ შეურჩიეს სათაური და შინაარსი, სულ 4 მონაკვეთი. ამ დავალებაზე ორმა ჯგუფმა იმუშავა, საბოლოოდ აკინძეს და ნაწილებისაგან შექმნეს ნაწარმოები. ერთმა ჯგუფმა იმუშავა მოვლენათა ჯაჭვზე (რა მოხდა დასაწყისში, შუაში, ბოლოს?), ნაწარმოების დასაწყისი და ბოლო წარმოადგინეს ნახატით, შუა ნაწილი კი ვიზუალური ნახატისაგან შექმნილი ტექსტით. ერთ-ერთმა ჯგუფმა პერსონაჟები დაახასიათა და ერთმანეთთან დააკავშირა ნახატი, თვისება, სახელწოდება.

I ჯგუფი

დავალება: ყურადღებით უნდა წაიკითხონ ტექსტის მოცემული მონაკვეთი, დაასათაურონ და აზრი გამოთქვან ნახატის სახით, ჩაწერონ ამ მონაკვეთის მოკლე შინაარსი (I და II მონაკვეთი).

II ჯგუფი

დავალება: ყურადღებით უნდა წაიკითხონ ტექსტის მოცემული მონაკვეთი, დაასათაურონ და აზრი გამოთქვან ნახატის სახით, ჩაწერონ ამ მონაკვეთის მოკლე შინაარსი. (III და IV  მონაკვეთი).

III ჯგუფი

დავალება: რა მოხდა მოთხრობის დასაწყისში? შუა ნაწილში? ბოლოს? (მოცემული იქნება დასაწყისი წერილობით – მოსწავლეებმა უნდა შექმნან შესაბამისი ილუსტრაცია, შემდეგ იქმნება ილუსტრაცია და უნდა შექმნან ტექსტი, ბოლოს იქნება მოცემული ტექსტი, მოსწავლეებმა უნდა შექმნან ილუსტრაცია).

IV ჯგუფი

დავალება: მოცემული იქნება ფერად ფურცლებზე დაწერილი სიტყვები (ჭიამაია, ფუტკარი, ჭიანჭველა, შავი ხოჭო), მწერების თვისებები, იქნება გასაფერადებელი ნახატები, მოსწავლემ უნდა შეუსაბამოს ერთმანეთს სიტყვა, თვისება და ნახატი.

აქტივობა №9: ჯგუფური დავალებების განხილვა-შეფასება (4წთ.); მოსწავლეებმა შექმნეს ილუსტრაციები, ჩანაწერები და მოახდინეს შესრულებული ნამუშევრების წარდგენა-შეფასება. გავეცი განმავითარებელი კომენტარი. ჯგუფური მუშაობები შევაფასე ჯგუფური შეფასების რუბრიკით. რუბრიკა

აქტივობა№ 10: გაკვეთილის შეჯამება (3წთ.); მოსწავლეებთან ერთად შევაჯამეთ გაკვეთილი, 3 რამ, რაც ვისწავლეთ დღეს; 2 რამ, რაც საინტერესო იყო; 1 რამ, რაც ყველაზე მეტად მომეწონა. შემდეგ მივეცი საშინაო დავალება.

გაკვეთილი წარიმართა საინტერესოდ და სახალისოდ, და მიზნის შესაბამისი შედეგიც მივიღე.

• წაკითხული ან მოსმენილი ნაწარმოებიდან მიღებული შთაბეჭდილებით შექმნეს ილუსტრაციები და შეაფასეს სხვების მიერ შექმნილ ილუსტრაციები (რამდენად ასახავს ილუსტრაცია ტექსტის შინაარსს), დააკავშირეს ტექსტი ილუსტრაციასთან და პირიქით.
• გამოხატეს წაკითხული ტექსტით აღძრულ ემოციები, განცდები, როგორც სიტყვიერად, ასევე ნახატის სახით;
• ერთმანეთთან დააკავშირეს მოსმენილ (წაკითხულ) ტექსტში ასახული პერსონაჟები და მათი თვისებები.

დაწყებით კლასებში მოსწავლეთა აღქმა-აზროვნება საგნობრივ-კონკრეტულია, ამიტომ აუცილებელიცაა მსგავსი აქტივობების ხშირად გამოყენება. ვფიქრობ, სემიოტიკური უნარების განვითარება მნიშვნელოვანია. ამგვარად დაგეგმილი გაკვეთილი კი უწყობს ხელს მოსწავლეებში ამ უნარების განვითარებას.

სახალისოა ის აქტივობები, რომლებიც მე ზემოთ აღვწერე. მედიარესურსი მოსწავლეს ეხმარება ნაწარმოების აღქმაში, ხოლო ტექსტის დასურათება – მიღებული ინფორმაციის შენახვაში. ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე ვიტყვი, რომ ეს მეთოდი ხშირად დამხმარებია და მოსწავლეს გაცილებით იოლად აღუდგენია ის მონაკვეთი, რომელიც მას ან მის თანაკლასელს დაუხატავს. უნდა ვთქვა, რომ გასათვალისწინებელია ნაწარმოების ხასიათი და მოსწავლეთა შესაძლებლობები, რადგან ყველას არ შეუძლია ხატვა, ამიტომ უნდა გამოვიყენოთ დიფერენცირებული მიდგომა და შევარჩიოთ დიფერენცირებული დავალებები. მაგრამ ყველას შეუძლია წერა, ნახატი გადაიყვანოს სხვა ნიშანთა სისტემაში, შექმნას ნახატის მიხედვით ჩანაწერი, ესეც სემიოტიკური უნარია.

გაკვეთილი ეფექტური და შედეგიანი იმითაც იყო, რომ ერთდროულად ვიმუშავეთ რამდენიმე მნიშვნელოვანი უნარის განვითარებაზე, მედიარესურსმა შედეგიანად იმუშავა მედიაწიგნიერების მიზნების განვითარებაზე, ცოდნის გამოყენება უფრო გააადვილა და პარალელურად დაგვეხმარა სემიოტიკური უნარების განვითარებაში, რაც დადასტურდა ცოდნის პრაქტიკულად გამოყენებით. მოსწავლეებმა შექმნეს საინტერესო ილუსტრაციები. გაკვეთილი

მასწავლებლობა წარმოუდგენელია მუდმივი ძიების, აღმოჩენისა და სიახლეების დანერგვის სურვილის, პრაქტიკაზე სწავლის, თვითკრიტიკისა და კოლეგების აზრთა გაზიარების გარეშე. ამიტომ ვცდილობ, ჩემ მიერ განხორციელებული შედეგიანი სიახლე, რომელიც სასწავლო პროცესის ხარისხის გაუმჯობესებას ისახავს მიზნად, გავუზიარო სხვას. კოლეგებო, გისურვებთ წარმატებას!

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა –https://ncp.ge/ge/curriculum/general-part/general-part/chapter-viii-cross-cultural-competencies
2. G-pried სასწავლო-მეთოდური რესურსების კრებული https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf

თბილისში არსებობს სკოლა, სადაც 21 საუკუნის განათლების მთავარ გამოწვევებს, შესაბამისი სასწავლო  პრაქტიკით პასუხობენ. ლიანა ფუტკარაძე თბილისის 133 –ე საჯარო სკოლას 7 წელია  რაც ხელმძღვანელობს. პროფესიით ბიოლოგი,  სკოლაში ბიოლოგიასაც  ასწავლის.  ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში სკოლა 800 მოსწავლით გაიზარდა და გაორმაგდა პედაგოგიური კორპუსის რაოდენობა. დღეს უკვე 133-ე საჯარო სკოლაში  1300-ზე მეტი მოსწავლე სწავლობს. კერძო სკოლების ბუმის ფონზე, საჯარო სკოლაში მოსწავლეთა მზარდი ტენდენცია სკოლის მიმართ , საზოგადოების გაზრდილ გაზრდილ ნდობასა და პოზიტიურ დამოკიდებულებაზე მიუთითებებს, რაც  სკოლის სწორი პოლიტიკით არის განპირობებული. სკოლის და მისი ხელმძღვანელის  ერთ–ერთი მთავარი პრიორიტეტი არაფორმალური სწავლების ხელშეწყობა და ინოვაციური მიდგომების  დანერგვაა სასწავლო პროცესში. ცოტა ხნის წინ  133-ე სკოლის გუნდი პროექტ ,,ციფრული სკოლა საქართველოს”  გამარჯვებული და პირველი ადგილის მფლობელი გახდა. ჟურნალი “მასწავლებელი” ულოცავს 133-ე სკოლას გამარჯვებას და გთავაზობთ ინტერვიუს სკოლის დირექტორთან – ლიანა ფუტკარაძესთან. 

როგორი უნდა იყოს 21-ე საუკუნის სკოლა და რაზე უნდა იყოს მიმართული სკოლის ხელმძღვანელის საქმიანობა?

ჩემი საქმიანობის პირველივე დღიდან ვცდილობ  21-ე საუკუნის სკოლა ვმართო  მოსწავლეებზე ორიენტირებული სასწავლო მიდგომებითა და შევქმნა თანაბარი პირობები და შესაძლებლობები ყველა მოსწავლისათვის; შევქმნა მზრუნველი, კეთილგანწყობილი, თანამშრომლობითი, მუდმივად განვითარებასა და ხარისხზე ორიენტირებული მომავლის სკოლა, რომელიც ნერგავს ჰოლისტური განათლების მიდგომებს და აქცენტს აკეთებს არა მხოლოდ პიროვნების ინტელექტუალურ განვითარებაზე, არამედ მის ემოციურ, ფიზიკურ, სოციალურ, ესთეტიკურ და სულიერ სფეროზეც, სადაც წამყვანი და განმსაზღვრელი მაინც სულიერი სფეროა.

რას ეფუძნება, თქვენი როგორც სკოლის დირექტორის ფილოსოფია? მოსწავლისთვის  როგორი გარემო უნდა იყოს იყოს სკოლაში შექმნილი?

ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის ფუძემდებელი, კარლ როჯერსი, ამბობდა: ,,მინდა სკოლა მეგობრულ სახლად ვაქციო, რომელშიც თითოეულ ბავშვს შეეძლება საკუთარი სამყაროს შემოტანა”. მე ვფიქრობ, ჩვენი სკოლაც ასეთია. ჩვენ თითოეული ბავშვის სამყაროს ვხედავთ და პატივს ვცემთ, შთავაგონებთ და მოტივაციას ვუმაღლებთ. ვუქმნით ისეთ გარემოს, სადაც საშუალება ეძლევათ, მიაღწიონ მანამდე მათთვის წარმოუდგენელ შედეგებს. ის, რაც ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკის შედეგად მთელი არსებით გავითავისე, ახლა ვცდილობ თითოეულ ჩემს პედაგოგსაც  შთავაგონო. ჩვენი მთავარი ამოცანაა  უსაფრთხო  გარემოს შექმნა . მასწავლებლის მიერ  შექმნილ უსაფრთხო გარემოში შეძლებენ აღსაზრდელები   აღმოაჩინონ საკუთარი პოტენციალი და იპოვონ საკუთარი თავი, სწორედ მასზე ზრუნვაში უნდა დაიხარჯოს თითოეული მასწავლებელი. ერთი დაშვებული შეცდომა, უმისამართოდ გამოყენებული სიტყვა შეიძლება იქცეს აღსაზრდელის მთელი ცხოვრების კომპლექსების მიზეზად, ის გახდეს ჩაკეტილი, გულჩათხრობილი, ასოციალური, არ მოუნდეს ადამიანებთან გულწრფელი ურთიერთობა და ა.შ. ზოგჯერ, გულწრფელი ღიმილიც  საკმარისია,  აგრძნობინოთ მოსწავლეს, რომ  შენ ხარ მისი მხარდამჭერი, მიღწევებისთვის ხელშემწყობი და გულშემატკივარი. ვფიქრობ, ამას ახერხებს მხოლოდ კარგი ლიდერი, მმართველი, მენეჯერი, რომელსაც აქვს ხედვა და შეგრძნებების უნარი. ლიდერი , რომელიც არ არის სასწავლო პროცესის მიღმა კაბინეტში, არამედ აქვს მუდმივი კომუნიკაცია  მოსწავლეებთან, მშობლებთან და ღიაა თანამშრომლობისათვის, არის ინიციატორი და მხარდამჭერი.

ინოვაციური სიახლეები არ გაშინებთ და პირიქით, აქტიურად მუშაობთ სკოლაში მათ დანერგვაზე.  რა  საგანმანათლებლო მიზნებს ისახავს მსგავსი სიახლეების დანერგვა?

სკოლა  მოსწავლეზე ორიენტირებულ ინოვაციურ სასწავლო მიდგომებს ბოლო წლების განმავლობაში  ნერგავდა სხვადასხვა ადგილობრივი თუ საერთაშორისო საგანმანათლებლო პროექტების მხარდაჭერისა და თანამშრომლობის ფარგლებში : 2013 წელს ჩვენმა  სკოლამ მემორანდუმი გააფორმა საქართველოს განათლების, მეცნიერების , კულტურისა და  სპორტის  სამინისტროს მიერ მხარდაჭერილ,  აშშ-ს საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს(USAD)  მიერ დაფინანსებულ  საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტ G-pried-თან. G-pried-თან ოთხწლიანი თანამშრომლობა მნიშვნელოვანი მხარდაჭერა იყო სკოლისთვის შემდეგი მიმართულებით: სკოლაში ჩამოყალიბდა თანამშრომლობითი კულტურა, დაინერგა ინოვაციური, მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესი , სკოლაში შეიქმნა მოსწავლის შედეგების გაუმჯობესებაზე ორიენტირებული მასწავლებლის შეფასებისა და სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა უწყვეტი პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის  პრაქტიკა. პროექტის ფარგლებში, აგრეთვე, შემოთავაზებული იყო ინოვაციური სასწავლო რესურსები და მშობელთა ჩართულობის მხარდამჭერი ბარათები და აქტივობები. ასეთი პროექტების რიცხვი და მნიშვნელობა იმდენად დიდია, რომ შეუძლებელია ჩამოვთვალოთ ყველა ის განხორციელებული პროექტი და აქტივობა, რაც წლის განმავლობაში განხორციელდა სკოლაში. მაგრამ, მთავარი ის არის, რომ ასეთი ჩართულობა, ერთიანობა პოზიტიურად აისახება სასკოლო კულტურაზე, მოსწავლეების ქცევაზე და უყალიბებს სკოლისადმი მიკუთვნებულობის განცდას, სიყვარულს და ალბათ, ამის შედეგიცაა, რომ წლების განმავლობაში არ გვქონია არათუ ძალადობის, არამედ დისციპლინის უხეში დარღვევის ფაქტიც კი.

მოგვიყევთ თქვენი სკოლის ერთ–ერთი წარმატებული პროექტის  “ციფრული სკოლის” შესახებ.  რას უწყობს ხელს ასეთი ტიპის პროექტებით სწავლება?

პროექტი “ციფრული სკოლა-საქართველო” 2018 წლის სექტემბერში დაიწყო ესტონეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს დაფინანსებით და ტალინის უნივერსიტეტის (ესტონეთი) კოორდინირებით. პროექტი ესტონურ გამოცდილებას ეყრდნობა და საქართველოს საჯარო სკოლებში განათლების ხარისხის გაუმჯობესებას ისახავს მიზნად თანამონაწილეობითი დიზაინის მონაცემებზე-დაფუძნებული გადაწყვეტილებების, თანამედროვე ციფრული სასწავლო პრაქტიკის დანერგვით.

პროექტები ხელს უწყობს გააზრებულ სწავლა-სწავლებას, რომელიც სისტემური და ორგანიზებული ცოდნის კონსტრუირებას უწყობს ხელს.  მოსწავლეს შესაძლებლობას აძლევს ჰქონდეს თვითეფექტიანობის მაღალი განცდა, ღია არის გამოწვევების მისაღებად ,აქვს სწავლის ძლიერი მოტივაცია და  უნარი  განივითაროს საკუთარი შესაძლებლობები.

პროექტების ძლიერი მხარე სწორედ ციფრული ტექნოლოგიების ინტეგრირებაა სწავლა სწავლების პროცესში და პროექტის დასაწყისშივე მოსწავლეების ანთებული თვალები და მაღალი მოტივაცია  სწავლების ახალი ინოვაციური ინსტრუმენტების დაუფლებისა, გვისახავს მაღალ მოლოდინებს და გვაძლევს იმის თქმის საფუძველს, რომ სწორედ ეს ინსტრუმენტებია  მომავლის ,,ციფრული გასაღები’’და შესაძლებლობა,  სკოლამ უპასუხოს 21 -ე საუკუნის გამოწვევებს.

რადგან , ციფრული სწავლების პრაქტიკაზე ბევრს გვესაუბრებით, საინტერესოა, თქვენი დაკვირვებით,  რა შეცვალა ამ პრაქტიკამ მოსწავლეების  ცხოვრებაში?

ციფრული სწავლების პრაქტიკამ და ტექნოლოგიების ფართოდ ინტეგრირებამ  სასწავლო პროცესი სასარგებლოსთან ერთად გახადა  საინტერესო , მრავალფეროვანი და რაც მთავარია,  მოსწავლეებს ხელი შეუწყო  საკუთარი თავის ახლებურად წარმოჩენაში, თანამედროვე განათლების ერთ-ერთი მთავარი მიზანიც ხომ მიმზიდველობის პრინციპია. მოსწავლეები, როგორც არასდროს, გამოირჩევიან მაღალი აქტივობით, გამოხატავენ საკუთარ აზრს , თავიანთი შექმნილი რესურსების კვალდაკვალ თავად აგებენ ახალ ცოდნას და ინტერაქტიული სასწავლო ობიექტების kahoot, plikers, One Note -ს Edmodo-ს Padlet-ის  გამოყენებით მსჯელობენ , ივითარებენ  ანალიზისა და შეფასების  უნარს. მათთვის სწავლების ასეთი მიდგომები იმდენად ახლობელია, რომ  მის დანაკლისს ჟანგბადის  ნაკლოვანებასავით  განიცდიან.

რა როლი ენიჭება მასწავლებელს ამ პროცესში და მის პროფესიულ განვითარებას, რა ამაღლებს მასწავლებლის მოტივაციას?

განსაკუთრებით წარმატებით ფუნქციონირებს მასწავლებელთა  სასწავლო ჯგუფები. ამგვარი შეხვედრების ფარგლებში პედაგოგები ზრუნავენ, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ და ასევე კოლეგების პროფესიულ განვითარებაზე. უზიარებენ ერთმანეთს საკუთარ პედაგოგიურ ცოდნასა და პრაქტიკულ  გამოცდილებას, ერთობლივად გეგმავენ გაკვეთილებს, იხილავენ კონკრეტული კლასისა და კლასების ტესტირების შედეგებს, იღებენ კოლექტიურ პასუხისმგებლობას  მოსწავლეთა მიღწევებზე, სახავენ კლასის ქცევითი პრობლემების მოგვარების გზებს. მოტივაციას ამაღლებს ის ფაქტიც, რომ აქვთ შეხვედრებისთვის  კეთილგანწყობილი და კომფორტული გარემო და რაც მთავარია, არსებობს მასწავლებლის ავტონომია და შემოქმედებითი თავისუფლება. ასევე, აქტიურად ვაშუქებთ ყველა მიმდინარე პროცესს სკოლის სოციალური ქსელით და ბუნებრივად ვქმნით ჯანსაღ, კონკურენტულ, მამოტივირებელ და თანამშრომლობით გარემოს.

თქვენი მუშაობის მთავარი პრინციპი რას ეფუძნება?  

ნებისმიერი სიახლის დანერგვის აუცილებელი კომპონენტი ძლიერი მიზანდასახული გუნდი და ინიციატივიანი,  პირადი მაგალითის მიმცემი, მხარდამჭერი ლიდერი –  სწორედ ეს არის ჩემი სკოლის ძლიერი მხარე:  თანამშრომლობა, გუნდურობა, პასუხისმგებლობა , კრეატიულობა – სწორედ ეს არის ჩვენი წარმატების ფორმულა.

არც ერთ ნაწარმოებს არ გამოუწვევია ჩვენს ლიტერატურულ წრეებში აზრთა ისეთი სხვადასხვაობა, როგორიც „გველის მჭამელს“. დღემდე არ მომხდარა ამ პოემის საფუძვლიანი ანალიზი. ვერც მის დეადააზრზე მოხერხდა შეთანხმება. იდეის პოვნის სიძნელე რომ მხატვრული ნაწარმოების ნაკლებღირებულებოვნებაზე არ მიუთითებს, ამას მოწმობს ცნობილი ფაქტები მსოფლიო ლიტერატურიდან, როცა სხვადასხვა ისტორიკოსი და ფილოსოფოსი განსხვავებულ აზრს დებდა საყოველთაოდ ცნობილ ლიტერატურულ ნაწარმოებში. „გველის მჭამელი“ გამოხატავს ვაჟა-ფშაველას ეთიკურ-ესთეტიკურ შეხედულებათა მოწიფულობას და მკითხველიც უშუალოდ განიცდის ამ დიდებული პოემის საოცარ ფილოსოფიურ სიღრმეს, მიუხედავად ამისა, ლიტერატურულ წრეებში ეჭვქვეშ იდგა ამ პოემის სრულფასოვნების საკითხი და ქართველ კრიტიკოსთა ერთი ნაწილი თუ იწონებდა მასში აღძრულ დიდ პრობლემებს, სხვებს ეჭვი შეჰქონდათ პოემის მხატვრულ ღირსებებში.

XIX საუკუნის დასასრულს და XX საუკუნის დასაწყისში თავი იჩინა ინდივიდუალიზმის სხვადასხვა თეორიამ. ინდივიდუალიზმის პრობლემამ მიიზიდა იმ დროის შემოქმედთა უმეტესობა, ამ ინტერესმა მოიცვა ხელოვნების თითქმის ყველა სფერო. ვაჟა-ფშაველას – ხელოვანისა და თავის დროის შვილის – ნაწარმოებებშიც აირეკლა ეს პრობლემა. მით უმეტეს, რომ მწერლის შემოქმედებაში ყოველთვის იგრძნობოდა ინტერესი არაჩვეულებრივი პერსონაჟებისადმი. „გველის მჭამელის” გამოქვეყნების შემდეგ გაჩნდა საფუძველი, ვაჟას თანამედროვე თუ შემდგომი დროის ქართველ კრიტიკოსთა ერთ ნაწილს მწერალი ფრიდრიხ ნიცშეს იდეათა გავლენის ქვეშ მყოფად წარმოედგინა. ამ თვალსაზრისს იზიარებდა, მაგალითად, ვახტანგ კოტეტიშვილი. რაც შეეხება მკვლევართა მეორე ნაწილს, მათ დასაბუთებულად გამიჯნეს პრობლემა ინდივიდუალობისა და ინდივიდუალიზმისა, ხოლო „გველის მჭამელი” სწორედ ინდივიდუალიზმის ყოველგვარ გამოვლინებას დაუპირისპირეს. გრიგოლ კიკნაძის აზრით, ვაჟა-ფშაველასათვის აქტუალურია პრობლემა ინდივიდუალობისა, ხოლო „ინდივიდთა მიმართ სიმპათიურ დამოკიდებულებას უეჭველად ინდივიდუალისტურ კონცეფციამდე როდი მივყევართ… ვაჟა-ფშაველას გმირები ინდივიდუალისტები არ არიან, ისინი სოციალურ პიროვნებებს წარმოადგენენ“.

ვაჟა-ფშაველას ნაწერებში არ არის პირდაპირ მითითებული, რომ პოეტი აკრიტიკებდეს ან იწონებდეს და იღებდეს ნიცშეს შეხედულებებს. ვაჟას შესახებ არსებულ მოგონებებში ავტორები მრავალგზის მიუთითებენ, რომ იგი ცხარედ ეკამათებოდა ამ ფილოსოფოსს. თუმცა, ამ მოგონებების არასერიოზული ტონიდან გამომდინარე, ნაკლებად სარწმუნოა, ვაჟას მსგავსი ფორმით გაეკრიტიკებინა ნიცშე. აქვე უნდა ითქვას, რომ „ზარატუსტრას” ავტორის მრწამსი თავისებურად აირეკლა გამოჩენილი ქართველი მწერლების კონსტანტინე გამსახურდიასა და გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედებაშიც.

უნდა აღინიშნოს, რომ ვაჟა-ფშაველასა და ფრიდრიხ ნიცშეს შეხედულებათა შორის ერთგვარი პარალელების გავლებაც შეიძლება. ასე, მაგალითად: ვაჟა თითქოს უარყოფს მისი დროის ცივილიზაციის მონაპოვარს, როცა წერს: „ვარდი ვარდია, მაინც არ ვაქებ, ტყეში მოსული მიჩვენეთ ია”, ან როცა ეიფელის კოშკს ამჯობინებს, „ხევში რომ შავი ლოდები ჰყრია”. ნიცშეს თხზულებაშიც რჩეული ადამიანი ცივილიზაციას უპირისპირებს ბუნებრივ, დიონისურ – ველურ საწყისს. ნიცშეს აზრით, სამყაროს ძირიც სწორედ დიონისურია, ამ საწყისს დაწაფებული ადამიანი ანტიპოდია თანამედროვე ადამიანისა და მისთვის სიცოცხლის სავსეობაა დამახასიათებელი, რაც მის არსებაში მოცემული პოტენციალის მაქსიმალურ რეალიზაციას ნიშნავს. ნიცშეს აზრით, სიცოცხლე უნდა იყოს სისხლსავსე, მძაფრი, ჰეროიკული. ქართულ სულთან და ვაჟა-ფშაველას გმირებთანაც ნიცშეს ერთგვარად ანათესავებს სიძულვილი ჯოგური ცხოვრებისა და მასში გათქვეფილი უსახური ადამიანისა, რომლის მონური სურვილი მხოლოდ საკუთარი „პაწია“ ბედნიერებითა და კეთილდღეობით შემოიფარგლება. ქართულ სულიერ სწრაფვებთან ასევე ახლოსაა ნიცშეს თაყვანისცემა მოძრაობით, ბრძოლით, ხიფათით, რისკით აღსავსე „დიონისური“ ცხოვრებისადმი. სიბრძნე და სიმამაცე ანგარიშიან განსჯის მოთხოვნათა უარმყოფელი, ლაღი, უშურველი და ხელგაშლილი ადამიანისა. ამასთანავე, ვაჟა ერთგან წერს: „მინამ არწივი და კაკაბი არიან, კაკაბი მუდამ იქნება სანადირო არწივისა“. მას არ ავიწყდება, რომ სამყაროს გვირგვინად მიჩნეულ ადამიანს სიკეთის, სილამაზის დიდ უნართან ერთად, სისხლის მოყვარული ვნებებიც ამოძრავებს. მწერალს მიაჩნია, რომ ნათელ მხარეებთან, სილამაზის სიყვარულთან ერთად, ადამიანს ბნელი მხარეებიც, ველური, ბილწი ბუნებაც აქვს, რომელიც კლავს და ანადგურებს ამ სილამაზეს. ამ შემთხვევაში იგი თანამედროვე თვალთახედვით სიკეთისა და ბოროტების მძაფრ დაპირისპირებას აჩვენებს მკითხველს, რაც სამყაროს, ტრაგიზმით აღსავსე ყოფიერების წონასწორობის პრინციპია. ნიცშეს თვალსაზრისითაც, ძლიერი ნთქავს უსუსურს, სუსტს. ნიცშეს იდეალია არა თანასწორუფლებიანი საზოგადოება, არამედ საზოგადოება, რომელსაც მართავს რჩეულთა, ძლიერთა, ზეკაცთა ელიტა და ცხოვრების, არსებობის მიზანი, შინაარსი და საფუძველიც ბატონობის სურვილია.

„შენ, ჩემო სამშობლო მარტოობა“, – ამბობს ზარატუსტრა. მარტოობაა ხვედრი და თანამდევი ვაჟა-ფშაველას გმირებისაც, რომელნიც ნიცშეს გმირივით გამორჩეულნი არიან სხვათაგან; ნიცშეს ზარატუსტრას საქმედ ადამიანებთან მისვლა და მათი „მოქცევა“ მიაჩნია. ასეთივე ფუნქციას გაუცნობიერებლად კისრულობენ ვაჟას პერსონაჟებიც. ისინი ზნეობრივი გმირები არიან, რომლებიც აკეთილშობილებენ გარემოს: მათი მაგალითით ადამიანები იცვლებიან, უკეთესნი ხდებიან. ეს გმირები შეგნებული თანმიმდევრულობით მისდევენ თავიანთსავე აღმოჩენილ ჭეშმარიტებას და ეწირებიან მას. ეს ის შემთხვევებია, როცა გმირის შეგნება უსწრებს მასის შეგნებას და იგულისხმება, რომ მასა უნდა დაეწიოს გმირს, რომელიც წინამავლის როლში აღმოჩნდა. ასეთი ადამიანები, ამერიკელი ფილოსოფოსისა და ფსიქოლოგის უილიამ ჯემსის აზრით, „წარმოადგენენ უკუნის გამარღვეველ სინათლის სხივს. ისინი არიან წინამორბედნი ახალი ცხოვრებისა… მათი ცხოვრების მოწოდებაა გაანაყოფიერონ მსოფლიო, გამოაცოცხლონ სიკეთის ის მარცვლები, რომლებიც უიმათოდ ვერ გაიხარებს. მას შემდეგ, რაც (ასეთი კაცი) გაივლის ჩვენ წინაშე, ჩვენ მეტად აღარ შეგვეძლება ისეთნაირები ვიყოთ, როგორებიც მანამდე ვიყავით“.

ნიცშეს და ვაჟას თვალსაზრისთა მსგავსებას ქმნის ისიც, რომ „გველის მჭამელის“ მინდიას სხვათათვის მიუწვდომელი უნარი, გზა ბუნების წვდომისა, ინსტინქტურია. მინდიას ხედვა არის გულის როგორც პიროვნების შინაგანი განცდის და არა გონების, სამყაროს შემეცნების საფუძველზე მოპოვებული უნარი. მინდიას შემთხვევაში ცოდნას ვერ ვიგულისხმებთ, რადგან მისი გონება ცოდნაზე არ არის ორიენტირებული, ცოდნის მოპოვების მოცემული გზა არ შეესაბამება ცოდნის ბუნებას. ნამდვილი ცოდნა სხვა გზით შეიძინება და მისი დაკარგვაც შეუძლებელია ისე, როგორც მინდიას დაემართა. ამგვარად, მინდიას მოქმედებას ინტელექტუალური სფერო არ განაგებს. „გველის მჭამელში“ მოცემულია ბუნების ინტუიციურად წვდომის პრობლემა. ეს არის თემა ამ ნაწარმოებისა. ის, რომ გონების გარდა არსებობს რაღაც სხვა საშუალება (ზოგ შემთხვევაში – საუკეთესოც) გარემოში გარკვევისა, წვდომისა. პოემაში ლაპარაკია ისეთ ინტუიციაზე, ინსტინქტზე, რომელიც გვაგრძნობინებს, რა არის ცუდი და რა – კარგი. როცა ადამიანი გრძნობს, ვის მხარეზეა სიმართლე, თუმცა არ შეუძლია ამის ლოგიკურად დასაბუთება. ვაჟა გვიჩვენებს, რომ გონების გვერდით ამ გზითაც შეიძლება ქვეყნის საკეთილდღეოდ მოქმედება. ნიცშეც, რომელიც უარყოფს სოკრატეს გონიერებას, ინსტინქტის პრიორიტეტს აღიარებს.

მიუხედავად ზემოთქმულისა, არის არსებითი განსხვავებებიც ამ ორი ავტორის ნაწარმოებთა შორის. ადამიანის პიროვნული ქრობის გამომწვევი ერთ-ერთი მიზეზი ნიცშესთან ქრისტიანობის უმთავრესი მცნებები – სიყვარული და თანაგრძნობაა. მისი აზრით, ღვთისმოშიში ადამიანი ზღუდავს პიროვნულს და თავის ქცევას უქვემდებარებს იდეალურ ღირებულებათა სამეფოს – ღმერთს. ზარატუსტრამ სამყაროს ჩამოაშორა რწმენა იმისა, რომ ჩვენს არსებობას განაგებს ღმერთი, რომ ჩვენი ქცევა უნდა შეფასდეს „სიკეთისა“ და „ბოროტების“ კრიტერიუმებით. ყოველი ნივთი, ზარატუსტრას აზრით, ამ კრიტერიუმების მიღმაა, „მარადიული მიზნის“, ღმერთის მონობისგან თავისუფალ სამყაროში ადგილია „როკვისა“, „თამაშისა“… ვაჟა- ფშაველასთან, მიუხედავად იმისა, რომ მის შემოქმედებაში არ არის მძაფრი, გამოკვეთილად რელიგური განწყობილებანი, ყველგან: სამყაროში, ადამიანში, – ღმერთის ძიებაა მთავარი. გავიხსენოთ „ალუდა ქეთელაური“, რომელშიც ხატობაზე აშკარავდება, რომ მომწიფებული კონფლიქტი ალუდას ახალი რწმენით გაზრდილ პიროვნებასა და შატილის კონსერვატიულად შეზღუდულ საზოგადოებას შორის კულმინაციას აღწევს. ამ საზოგადოების ტრადიციულ ღმერთს უპირისპირდება ალუდა ქეთელაურის ინდივიდუალობა, მისგან მოპოვებული, უშუალოდ განცდილი სრულყოფილი ღმერთი და კაცის პიროვნებასაც ამ ღმერთთან მსგავსება ქმნის. ალუდა ქეთელაური ვაჟას უმშვენიერესი გმირია, რომელიც იბრძვის არა საკუთარ ინტერესთა დასაცავად, თავისი განსაკუთრებული ადგილის დასამტკიცებლად, არამედ სიკეთის, ჭეშმარიტების სახელით გამოდის. იგი იბადება თემის კოლექტივიდან როგორც პიროვნება, არღვევს გაქვავებულ რელიგიურ დოგმებს და აღწევს თავისუფლებას, მიდის ღმერთამდე. ალუდას მიერ წვდომილი ღმერთისთვის არ არსებობს მტრად და მოყვრად, რჯულიანად და ურჯულოდ, ცოდვიანად და უცოდველად გაორებული საწუთრო. ყველა ერთი ღმერთის საუფლოშია შეყვანილი. აქვე უნდა ითქვას „გველის მჭამელზეც“, რომელიც მოგვითხრობს ტრაგიკულ ბედზე იმ ადამიანისა, რომელიც ბუნებასთან, მთელ სამყაროსთან, ღმერთთან თანაზიარობის შინაგან, ინტუიციურად მოპოვებულ უნარს კარგავს და იღუპება, რადგან მისთვის, როგორც ოჯახისა და საზოგადოების წევრისთვის, ე.ი. სოციალურად შემოსაზღვრული არსებისათვის, შეუძლებელი აღმოჩნდა შეენარჩუნებინა თავისი არსებობის განსაკუთრებულობა, ღვთიური სიბრძნისა და ადამიანური ყოფის ურთიერთმორგება კრახით დამთავრდა. მინდია ეზიარა ღმერთს, გახდა უნივერსალური, მაგრამ დარჩა, ამავე დროს, ადამიანურად შემოსაზღვრული. სამყაროს პირველდასაბამს მოწყვეტილი ადამიანი თავს იკლავს და ეს ბუნებრივი დასასრულია, რადგან ღმერთთან თანაზიარებულისთვის ამ თანაზიარობის დაკარგვა თავისთავად უდრის სიკვდილს. რაც შეეხება ნიცშეს, იგი უკუაგდებს ღმერთს და ადამიანის სულის უკვდავებას. მისი აზრით, სამყარო მოკლებულია ღვთაებრივ საწყისს, საყრდენს, წესებს. იგი ამაოდ ცდილობს გამონახოს ისეთი ავტორიტეტი, რომელიც დაიკავებს დამხობილი ღმერთის ადგილს. („მე ვარ უღმერთო ზარატუსტრა… და ჩემგან უნდა იშვას ზეკაცი“). ნიცშეს აზრით, კეთილმოქმედებითა და თანაგრძნობით ადამიანი აუქმებს თავის თავს და სხვისი ტანჯვის მოსარჩლე ხდება. ეს ზღუდავს მას გამორჩეულობისა და სიძლიერისკენ მიმავალ გზაზე, ამიტომ საჭიროა ამ შეზღუდვისაგან თავის დაღწევა. ზნეობა, სიკეთე და ბოროტება ადამიანთა გამოგონილია. ეს ღირებულებები სუსტი, უღონო, დაავადებული სიცოცხლის ნაყოფად ესახება ნიცშეს. ამგვარად, სიკეთე უღელია, რომელიც სულიერთ სუსტთა კისერზე დაუდვიათ. თუმცა, ზარატუსტრას ბოროტი მოსწონს, რადგან მასში მეტი ენერგიაა. ნიცშეს ზარატუსტრა სიკეთისა და ბოროტების მიღმა დგას. იგი არის არა „მორალისტი“, არამედ „იმორალიტი“. გზა „ზეკაცობისკენ“ მოითხოვს უზომო სიძულვილს ყველა ძველი ღირებულებისა – ტრადიციულად გაგებული ბედნიერებისა, გონებისა, სიკეთე-ბოროტებისა.

ვაჟა-ფშაველას მთელი შემოქმედება ხოტბაა სიცოცხლისა, რომლის უმნიშვნელო გამოვლინებასაც კი შეჰხარის პოეტი. სულის სიღრმემდე განიცდის ბუნების სულიერ და გასულიერებულ არსებათა ტკივილს, ფიქრობს მათს საფიქრალს.

ნიცშესთან უნდა წარიღვნას ყოველივე, რაც ცოცხლობს, შეუბრალებელია ზარატუსტრა, მის სულს არ ეკარება ადამიანთა ტანჯვა, ის სიხარულის მაყარია, მროკავი, ლაღი, უდარდელი (აქვე გავიხსენოთ ვაჟა-ფშაველას თითქოს მსოფლიო სევდით შეპყრობილი გმირებიც).

რაც შეეხება მინდიას, მან ქაჯთა ტყვეობაში გველის ხორცი ჭამა (30 წლის ზარატუსტრა შეუდგა განდეგილის ცხოვრებას და ათი წელიწადი ცხოვრობდა გამოქვაბულში თავის საყვარელ ცხოველებთან – არწივსა და გველთან ერთად. ერთი შეხედვით, „გველის მჭამელშიც“, ზარატუსტრას მსგავსად გველთან, სიახლოვე სძენს ადამიანს სასწაულებრივ უნარს) და საოცარ სიბრძნეს, ქაჯთა ყველა არაადამიანურ საიდუმლოს ეზიარა, თუმცა, ქაჯებისგან განსხვავებით, რომელთაც ეს სიბრძნე დემონებად აქცევდა, მინდია ბოლომდე სიკეთისა და ადამიანურობის ერთგული დარჩა. მან უმაღლეს სიკეთეს მიაღწია, იგი ხალხის მოკეთეა.

მართალია ნიცშესთან პოეტი მომავლის მეგზურია, მაგრამ ეს სულაც არ გულისხმობს იმას, რომ ეს მოაზროვნე სოციალურ მიზანს უქვემდებარებდეს ხელოვანის როლსა და ადგილს საზოგადოებაში. რაც შეეხება ვაჟა-ფშაველას, იგი სოციალურად მომართული პოეტი იყო. ნიცშეს „ზეკაცი“ იმ ადამიანთა კატეგორიას ეკუთვნის, რომელიც საკუთარ „მე“- ს აყენებს სამყაროს ცენტრში, მას არ სურს მორჩილება, სურს იყოს ყოველივეს ბატონ-პატრონი, მცნებას „შენ ხარ მოვალე“ (გავიხსენოთ, რომ ეს არის უმთავრესი მცნება ვაჟას მინდიასათვის, რომლითაც იგი თავს ივალდებულებს თითქმის მთელი სამყაროს წინაშე) უპირისპირებს თავის თავისუფლებას – „მე მსურს“. ეს არის ნიჰილიზმი, რომლის განცდა უცხოა ვაჟა-ფშაველას პოეტური სამყაროსთვის, რომელსაც მყარი მორალური საფუძველი აქვს. ნიცშეს „ზეკაცი“, საზოგადოებას მოწყვეტილი, კმაყოფილდება მხოლოდ სამყაროს მედიდური ჭვრეტით, მაგრამ, არისტოტელეს თქმით, ადამიანი დაბადებულია არა ჭვრეტისთვის, არამედ მოქმედებისთვის. „გველის მჭამელის“ გმირ მინდიას, მიუხედავად ყოფასთან მისი შეურიგებლობისა, მოქმედება არ აკლია, ნიცშეს ზარატუსტრასგან განსხვავებით, ის მაინც სოციალური პიროვნებაა და სულ იმის ფიქრითაა შეპყრობილი, რითი არგოს ქვეყანას, რადგან მისი ამქვეყნიური ბედნიერებისათვის აუცილებელი ოცნებაა: „ნეტავი იმას, ვისაც კი მადლიერი ჰყავს ქვეყანა“… მინდიას მარცხიც ყოველდღიური ცხოვრების ჭირ-ვარამში ჩაფლულ საზოგადოებაში არა ინდივიდუალისტის, არამედ მაღალი სოციალური იდეალების მქონე პიროვნების მარცხია. ამგვარად, „გველის მჭამელშიც“, ისევე როგორც ვაჟა-ფშაველას სხვა პოემებში, პიროვნებისა და საზოგადოების ურთიერთობის მოტივია ნაჩვენები. ურთიერთობა დიდებული, თუმცა, ამავე დროს, უცნაური, უნიადაგო პიროვნებისა და საზოგადოებისა, რომელიც ამ პიროვნებაზე დაყრდნობით ცდილობს წინსვლას. ვაჟა-ფშაველას იდეალი კი ჯანსაღი, ძლიერი პიროვნებისა და გონიერი საზოგადოების შეხედულებათა და სასიცოცხლო მოთხოვნილებათა დამთხვევაა, რადგან მხოლოდ ასეთ პირობებში ვითარდება სრულფასოვნად პიროვნებაცა და საზოგადოებაც.

ვაჟა-ფშაველას ძლიერი, ამაღლებული პოეზიისთვის, ისევე, როგორც საზოგადოდ ქართული ცნობიერებისთვის, ქრისტიანული მსოფლხედვაა დამახასიათებელი, რომლისთვისაც მიუღებელია სამყარო, სადაც „ღმერთი მკვდარია“, სამყარო, რომელიც ასეთი სიღრმით არის მოცემული ნიცშეს თხზულებაში „ესე იტყოდა ზარატუსტრა“. ნიცშე ახორციელებს XIX საუკუნის ანტირელიგიურ ტენდენციას. იგი უარყოფს ტრანსცენდენტურ ჭეშმარიტებას როგორც ილუზიას, ფანტასმაგორიას. საყრდენს, წესებს მოკლებული სამყარო, მოვლენათა უმიზნო, დაუსრულებელი ცვალებადობა, უაზრო და ცარიელია _ ასეთია ნიცშეს სკეპტიციზმი. ნიცშეს ზარატუსტრა ნიჰილიზმით სავსეა, ბოროტი გენიის მატარებელი, დემონს დამსგავსებული, სოციალური მიზნებისაგან თავისუფალი, ყოველგვარი ზნეობრივისგან დაცლილი. რაც შეეხება ვაჟა-ფშაველას იდეალურ პერსონაჟებს (ალუდა, მინდია), მათ კონკრეტული სოციალური მისია აკისრიათ. ისინი, როგორც ზნეობრივი გმირები, იბრძვიან საზოგადოების გაჯანსაღებისთვის, სრულყოფისთვის, თავისუფალი სამყაროს ასაშენებლად, სიკეთის (რომელიც ნიცშესთან სრულიად გაუფასურებულია, ხოლო, ვაჟას რწმენით, ადამიანის სულის არსებით თვისებას წარმოადგენს), ღვთაებრივი ჭეშმარიტების დასამკვიდრებლად.

თითქოს ძნელი შესადარებელიცაა ვაჟა-ფშაველას რთული, მაგრამ, ამავე დროს, ნათელი პოეტური სამყარო და სამყარო, რომელიც ნიცშეს ბნელით და წყვდიადით მოსილი გონების შექმნილია. „ვმუშაობ წელში მოხრილი, ჩემს საკუთარ, „მე“-ში გამომწყვდეული, როგორც გამოქვებულში, მე თვითონ ვისამარებ ჩემს თავს და ჩემი საკუთარი საფლავი ვარ მე. უძლური, გაშეშებული ლეში“, – წერდა ფრიდრიხ ნიცშე უკანასკნელად.

„ორი რამ მაფიქრებს და მაღელვებს, როდესაც მათზე შეჩერდება ჩემი გონება: ვარსკვლავებით მოჭედილი ცა ჩემ ზევით და ზნეობრივი კანონი ჩემში“, – ამბობდა ფილოსოფოსი ემანუილ კანტი. ეს არის ღმერთის ძიება და აღიარება სამყაროში და თავად ადამიანში. ეს იყო ვაჟა-ფშაველას – ფშავის იშვიათი ინტელიგენტის, როგორც მას ვახტანგ კოტეტიშვილი უწოდებდა – ძირითადი ამოცანაც და მთელი მისი შემოქმედებაც ამას ეძღვნება.

შემეცნებითი მიდგომა – ეს არის თეორიული აზროვნებისა და პრაქტიკული საქმიანობის ერთობლიობა. ის გამოიყენება განვითარების ყველა საფეხურზე, ისევე როგორც საგანმანათლებლო სასწავლო პროცესში სხვადასხვა აქტივობის განხორციელებისას. შემეცნება მხოლოდ სწავლების პროცესში იძენს მკაფიო ფორმას.

ბავშვის განვითარების ერთ-ერთი მთავარი ფორმაა შემოქმედებითობა. შესაბამისად, მოსწავლეთა შემოქმედებითი უნარის გააქტიურება სწავლის მეთოდის გაუმჯობესების განუყოფელი ნაწილია. მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ სამყარო ჩვენ გარშემო არა მხოლოდ ჩვეულებრივი მოვლენაა, არამედ ყოველდღე გავდივართ ახალ გზას, რათა განუწყვეტლივ განვვითარდეთ და აღმოვაჩინოთ სიახლეები.

როგორ მივაღწიოთ ამას სკოლაში, რათა მოსწავლეს ახალ-ახალი აღმოჩენებისკენ ვუბიძგოთ?

განათლების მთავარი, ყველაზე სტაბილური და ფართოდ გავრცელებული ფორმა გაკვეთილია, რაც მასწავლებელს პრობლემის გადაჭრა-დაძლევაში ეხმარება.

• როგორი უნდა იყოს თანამედროვე გაკვეთილი?
• როგორ გავაუმჯობესოთ მ ხარისხი?

ამ კითხვებს დასვამდა ყველა შემოქმედი პედაგოგი. როდესაც მასწავლებელს სურს, გაკვეთილი იყო ნათელი და ემოციური, თითოეულ მოსწავლეს გააცნოს შესასწავლი მასალა ისე, რომ გააქტიუროს მათი შემეცნების უნარ-ჩვევები, წარმოიქმნება გაკვეთილის არატრადიციული ფორმები.

სიტყვა „ტრადიციული“ ლათინურად ნიშნავს ჩვეულებრივს, საზოგადოებაში მიღებულს. შესაბამისად, არატრადიციული – რაღაც უჩვეულო, განსხვავებულია.

ჩემი აზრით, საგანმანათლებლო პროცესის არატრადიციული ფორმებით დატვირთვა გაამართლებს გაკვეთილის ფორმის განვითარებას და გაუმჯობესებას, ვინაიდან ფორმის ცვალებადობა იწვევს არსებული საკლასო ჩარჩოს შეცვლას და გაკვეთილი სხვა შემეცნებით საფეხურზე გადავა. ასეთი გაკვეთილის უჩვეულობა მოსწავლის შემოქმედებით წარმოსახვასა და პედაგოგის ფანტაზიაზეა დაფუძნებული. გაკვეთილი მოითხოვს სტანდარტულ და ორიგინალურ მიდგომას, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეთა აზროვნების გააქტიურებას და ინტერესის ზრდას. შესაბამისად, გაიზრდება გაკვეთილის ეფექტურობაც.

მასწავლებელი მოსწავლეს აცნობს ყურადღების და მობილიზების, ცოდნის შეძენის რამდენიმე გზას, ამოცანის გადაჭრის რამდენიმე საშუალებას და ხელს უწყობს მასალის ანალიზისა და გამოკვლევისთვის საჭირო უნარების ფორმირებას.

არასტანდარტული გაკვეთილი სწავლის მნიშვნელოვანი მეთოდია, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეთა ჯგუფური მუშაობის ორგანიზებას. მოსწავლეებს უვითარდებათ მოსმენის, დამოუკიდებლობის, თანამშრომლობის, პასუხისმგებლობის, ინფორმაციის შეგროვებისა და დამუშავების, საკუთარი აზრის გამოთქმის, ლოგიკური დასკვნების გამოტანის, გადაწყვეტილების მიღების, კრიტიკული აზროვნებისა და შეფასების უნარ-ჩვევები. შედეგად ვიღებთ უწყვეტი განათლებისადმი მოსწავლეთა ინტერესის ზრდას.

მუსიკის გაკვეთილზე გამოიყენება აუდიო- და ვიდეომასალა, საინფორმაციო კომპიუტერული ტექნოლოგიები, მულტიმედიური აღჭურვილობა.

თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენება წაახალისებს მოსწავლეებს საკუთარი თავის ახლებურად წარმოსაჩენად. საჭიროა, ყველა მოსწავლე ჩავრთოთ როგორც ინდივიდუალურ, ისე ჯგუფურ მუშაობაში. მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა განსხვავებული აზრის გათვალისწინება. პედაგოგომა უნდა გამოიჩინოს ყურადღება როგორც ძლიერი, ისე სუსტი მოსწავლეების მიმართ, რათა მათ გაუჩნდეთ სურვილი, საგაკვეთილო პროცესში უფრო აქტიურად იყვნენ ჩართულნი.

განვასხვავებთ არასტანდარტული გაკვეთილის შემდეგ ტიპებს:

1. თამაშის ფორმის გაკვეთილები: კონკურსი, ვიქტორინა, ჯგუფებს შორის მუსიკალურ-რიტმული შეჯიბრება;
2. გაკვეთილები, დაფუძნებული ამა თუ იმ ჟანრსა და მეთოდურ სავარჯიშოზე: სამუშაო პრაქტიკა, გამომგონებლობა, ინტერვიუები, კომენტარები.
3. კამათის საჯარო ფორმის მსგავსი გაკვეთილები: კონფერენცია, დისკუსია, დიალოგი, დებატები;
4. ფანტაზიაზე დაფუძნებული გაკვეთილები:

გაკვეთილი-ზღაპარი, გაკვეთილი-სიურპრიზი, გაკვეთილი-მოგზაურობა;

5. კლასგარეშე მუშაობის ტრადიციული ფორმები: სპექტაკლი, კონცერტი, მხატვრული ნაწარმოების ინსცენირება;
6. ინტეგრირებული გაკვეთილები;
7. ტრადიციული გაკვეთილები: გამოკითხვა, გაკვეთილი-ჩათვლა.

სასწავლო პროცესში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს მუსიკის გაკვეთილები. მუსიკის გაკვეთილისთვის აუცილებელია განსაკუთრებული ემოციური ატმოსფეროს შექმნა. მიუხედავად საერთო მახასიათებლებისა, თითოეული გაკვეთილი ორიგინალურია. მისი ემოციური განწყობის შესაქმნელად ერთი ჟანრის ნაწარმოების მოსმენის შემდეგ საჭიროა სხვა ჟანრის ნაწარმოების მოსმენა და ამ ორის ერთმანეთთან შედარება მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრირებისთვის.

ჩემი აზრით, მუსიკის გაკვეთილი თავისთავად არის არასტანდარტული, სხვა საგნების გაკვეთილებისგან განხვავებული.

არასტანდარტული გაკვეთილის ჩატარებაში მეხმარება შემდეგი რეკომენდაციები:

• არასტანდარტული გაკვეთილის ფორმის არჩევისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს კლასის მზადყოფნის დონე, ხასიათი, ტემპერამენტი, მოსწავლეთა ინდივიდუალური თავისებურებები.
• აუცილებელი პრინციპია „ბავშვებთან და ბავშვებისთვის“. მთავარი მიზანია, მოსწავლეებს შევუქმნათ სასიამოვნო და კრეატიული ატმოსფერო.

ჩემს პრაქტიკაში ჩამოყალიბდა არასტანდარტული მუსიკის გაკვეთილების ერთგვარი სისტემა. მათ შეიძლება რამდენიმე ფორმა ჰქონდეთ:

1. გაკვეთილი-კონცერტი

ტარდება სასწავლო წლის ბოლოს. მისი მიზანია მოსწავლეთა მუსიკალური კულტურის დონის დემონსტრირება.

სადღესასწაულო კონცერტი უნდა ჩატარდეს სადღესასწაულო ატმოსფეროში. წარმოდგენილი უნდა იყოს სხვადასხვა ტიპისა და შინაარსის მუსიკალური ნომრები: სოლო სიმღერა (ხალხური, თანამედროვე, კლასიკური), საგუნდო სიმღერა, – მუსიკალურ-რიტმული მოძრაობების თანხლებით.

გაკვეთილი-კონცერტი მთავრდება მშობლებთან ერთად სიმღერის შესრულებით. ეს ყოველთვის ამაღლებს განწყობას, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია გაკვეთილი-კონცერტისთვის.

2. გაკვეთილი-თამაში

ამ გაკვეთილის მთავარი ამოცანაა, გავუღვივოთ ბავშვებს სწავლის სურვილი და ინტერესი, თამაშით განვავითაროთ მოსწავლე. თამაში არის აქტივობის ტიპი, რომელიც მიზნად ისახავს გამოცდილების მიღებას და მასალის პოზიტიურად ათვისებას. თამაში საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, მიიღოს წარმატების ან წარუმატებლობის ემოციური გამოცდილება. ბავშვები სწავლობენ დამოუკიდებლობას, ტოლერანტობას, მეგობრობას, თანამშრომლობას, ურთიერთპატივისცემას, კომპრომისს. თამაში აღვივებს თავდაჯერებას, ავითარებს პიროვნებას და მის შემოქმედებით უნარს, სახალისოა და ზრდის მოტივაციას.

3. გაკვეთილი-ჩათვლა

ჩათვლა ასრულებს საკონტროლო ფუნქციას, თუმცა მისი მთავარი მიზანია თემის სისტემატიზაცია და ძირითადი საკითხების ცოდნის შეჯამება.

4. ინტეგრირებული გაკვეთილი

ინტეგრირებული სწავლება სინთეზური აზროვნების განვითარების საუკეთესო საშუალებაა. სასწავლო მასალა ერთი საგნის მეორესთან თემატური კავშირის დამყარების საშუალებას იძლევა. თანამედროვე პედაგოგიკის ამოცანა ის არის, რომ ბავშვის აღქმაში გააერთიანოს, დააკავშიროს ცალკეულ საგნებში მიღებული ცოდნა.

მინდა, ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან მოვიყვანო ინტეგრირებული გაკვეთილის მაგალითი, რომელიც აერთიანებდა რამდენიმე საგანს: მუსიკას, სახვით ხელოვნებას, ქართულს, ისტორიას და უცხო ენას. გაკვეთილის თემა გახლდათ „პეიზაჟი მუსიკაში“ – ბუნების აღწერა კომპოზიტორებს შემოქმედებაში.

5. გაკვეთილი-სემინარი

ამ ტიპის გაკვეთილის მთავარი მიზანია საკითხის სიღრმისეული შესწავლა, თეორიული და კონსტრუქციული მეთოდების დაუფლება. სასკოლო გარემოში სემინარი პრაქტიკული სავარჯიშოს ერთ-ერთი ტიპია, რომელიც მოიცავს დამოუკიდებელ კვლევას, გამოცდილების საფუძველზე ანგარიშის შედგენას, პრეზენტაციას.

თავად ჩავატარე ორი გაკვეთილი-სემინარი შემდეგ თემებზე: „მე და ჩემი მუსიკალური სამყარო“; „თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის ისტორია“.

6. გაკვეთილი-კვლევა

მისი მიზანია, მოსწავლეებმა შეიძინონ კვლევის უნარ-ჩვევა როგორც მყარი ცოდნის მიღების უნივერსალური, დამოუკიდებელი გზა. კვლევის შედეგი უნდა იყოს ინტერაქციული, შემოქმედებითი პრაქტიკის ცოდნა, ჭეშმარიტების დადგენა. მაგალითად, „ჩემი საყვარელი კომპოზიტორი“ – ეს არის არატრადიციული გაკვეთილის პროგრესული გზა, რომელიც მოსწავლეებს აძლევს იდეების გენერირების, ინტერდისციპლინური კავშირების გამოყენების საშუალებას და ხელს უწყობს ინოვაციური მეცნიერების, ტექნოლოგიების განვითარებას.

7. გაკვეთილი-ექსკურსია

ეს არის გაკვეთილის ფორმა, რომლის ფუნქციაა სასწავლო პროცესის განხორციელება ბუნებაში, მუზეუმში, თეატრში. ექსკურსიის მეთოდი დამოკიდებულია თემაზე, დიდაქტიკურ მიზანსა და მოსწავლეთა ასაკზე, მათ განვითარებაზე. გაკვეთილი-ექსკურსია უნდა ეფუძნებოდეს მოსწავლეთა დამოუკიდებელი მუშაობის გეგმას (დაკვირვება, დიაგრამა, ჩანახატები, ვიზუალური და საილუსტრაციო მასალა).

ინტერესის გასაღვივებლად მოსწავლეები თბილისის ხალხურ საკრავთა მუზეუმში წავიყვანე. ბავშვებმა დაათვალიერეს საკრავები. გაუჩნდათ უამრავი კითხვა. ერთი კვირის შემდეგ მოვაწყეთ ექსკურსია თბილისის ზაქარია ფალიაშვილის სახელობის ოპერისა და ბალეტის თეატრში პიოტრ ჩაიკოვსკის ბალეტ „მაკნატუნაზე“. შესვენების დროს ბავშვებმა დაათვალიერეს საორკესტრო ორმო: საკრავები, დირიჟორის პულტი და პარტიტურა. მოგვიანებით ქართული კლასიკური მუსიკის ფუძემდებლის ზაქარია ფალიაშვილის სახლ-მუზეუმშიც ვიყავით. სწორედ ქართული მუსიკალური ფოლკლორი გახდა კომპოზიტორის შემოქმედების საფუძველი.

ბავშვები აღფრთოვანებულები დარჩნენ და გამოთქვეს სურვილი, თავადაც დაემზადებინათ საკრავები. მერე მათი ნამუშევრების გამოფენაც გავმართე.

ჩემს სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა, ვინაიდან სწორედ ეს არის სწავლა კეთებით, რომელზეც საუბრობს ამერიკელი ფილოსოფოსი, ფსიქოლოგი და განათლების სპეციალისტი ჯონ დიუი. მოსწავლე საკუთარი ცოდნის, წარმოსახვის, ინტელექტისა და შემოქმედების პროდუქტს ხედავს. ეს მას სიამოვნებას ანიჭებს, რაც, ერთი მხრივ, თეორიული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების სტიმულს აძლევს, მეორეს მხრივ კი აჩვენებს მას, რომ მოფიქრება და ჩანაფიქრის განხორციელება ერთი პროცესის ორი საფეხურია.

არასტანდარტულ გაკვეთილებზე მიღებულ ცოდნას მოსწავლეები უკეთესად იმახსოვრებენ. თუმცა არ ღირს ასეთი გაკვეთილების მუდმივად ჩატარება, რადგან ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლოა ნაკლებად ინფორმაციული აღმოჩნდეს. განათლებისა და აღზრდის მთავარი ფორმა უნდა იყოს ტრადიციული გაკვეთილი, მაგრამ აუცილებელია სასწავლო პროცესის გამრავალფეროვნება. ეს ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა განითარებას, მათი შემოქმედებითი შესაძლებლობების ზრდას, მუსიკის მიმართ ინტერესის გაღვივებას, საგაკვეთილო პროცესში აქტიურ ჩართვას და მოტივაციის ამაღლებას.

მინდა, წერილი ბერძენი ფილოსოფოსის პლატონის სიტყვებით დავამთავრო: „მუსიკა სამყაროს აძლევს სულს, გონებას – ფრთებს, ფანტაზიას – ფრენის საშუალებას, ცხოვრებას კი – ყველაფერს“.