ზაირა არსენიშვილის „ვა, სოფელოს“ წაკითხვა წლების წინ ჩავიდე გულში და მას შემდეგ ვის აღარ ვთხოვე: წიგნისკენ მიმავალი გზა მასწავლეთ-მეთქი. ხან ვუახლოვდებოდი სურვილის ასრულებას და ხან ვშორდებოდი. ზოგჯერ მეგონა, ხელის გაწვდენაღა დამრჩა-მეთქი. და როცა იმედი საბოლოოდ გადამეწურა, სწორედ მაშინ მოხდა ის, რაც მოხდა: წიგნი ხელახლა გამოსცეს. მაღაზიაში კი მაინც იმ ფიქრით შევედი, რომ შეიძლებოდა, სოფლიდან დაბრუნებულს, ბოლო ეგზემპლარიც არ დამხვედროდა თაროზე. თითქოს ზაფხულში გამოსული წიგნი ზაფხულთან ერთად გათავდებოდა და ეს დაგვიანება სამუდამოდ სანანებლად დამრჩებოდა.

წავიკითხე და ყველაზე საყვარელ ქართულ წიგნებშიც ჩავწერე. ერთი გრძელი ღამის ამბავი მრავალ ისეთ ამბად იშლება, ერთმანეთზე გადაბმულები წარმოუდგენელი ზომის ბადეს რომ წარმოქმნიან. ბადე მთელ აღმოსავლეთ საქართველოს სწვდება და გასული საუკუნის სხვადასხვა ათწლეულის წყლებშიც დალივლივებს. შუაგულში კი კახეთია, მთელი თავისი მშვენიერებითა და ენით აუწერელი საშინელებით. დასაწყისშივე ცხედრის სიახლოვეს ვდგავართ, ერთ ციცქნა სარდაფში, და გვესმის, როგორ ეუბნება ბებია შვილიშვილს: „ზოგჯერ მგონია, რომ შენგან არაფერი არ გამოვა… და ეს გულს მიკლავს. სულ იმის ცდაში ხარ, არც ტანჯვით შეიწუხო თავი… არც სიძულვილით… და სიყვარულიც მხოლოდ სიამოვნებას დაარქვა“. არადა, ეს გოგოა, ვინც არის – სწორედ მისი ხმა ისმის ყველაზე მკაფიოდ ამ წიგნში, მისი თვალით დანახულსაც მეტისმეტად ცხადად ვხედავთ.

ერთი შეხედვით, თუ ვინმეს არ გაუმართლა – აი, ამ გოგოს, რომელმაც დიდების სამყაროს მთელი საშინელება ბავშვობაშივე იხილა და ახლობლის კუბოსთან ჯდომა, ძველი ამბების გახსენება, ასეთ პირქუშ ადგილას ღამის გათევა ჩვეულებრივ ამბად მიაჩნია. წანდილისთვის კაკალსაც ამტვრევს და ნიგოზსაც საგულდაგულოდ ნაყავს. ბევრად უფრო მძიმე მოსაგონარი აქვს – ძალიან ადრე მოუხდა თვალის გასწორება დიდი უსამართლობისთვის, საყვარელი ადამიანების უმწეოდ დაშვებული ხელებისა და თავის გადასარჩენად ყველაფერზე წამსვლელთა  ვერაგობისთვის. „ვერ ვხვდებოდი, ყველაფერი ეს რატომ ხდებოდა. მინდოდა, ასე ვმჯდარიყავი ამ სველ კლდეებთან, ამ თოვლში, გარინდებული და გაყუჩებული. იქნებ როგორმე მომეკრიბა გონება და მივმხვდარიყავი ჩვენი უბედურების თავსა და ბოლოს. ასე მეგონა, ამ გამოცნობით რაღაცას მივაღწევდი, ასეთი ჩაქოლილი და გაცამტვერებული აღარ ვიქნებოდი. ასე ერთბაშად უმნიშვნელო და უჩინარი რომ გავხდი, ალბათ ქაღალდის მონახევად აღარავის მივაჩნივარ-მეთქი, ვფიქრობდი. მინდოდა, რაღაც საყრდენი მეპოვნა, რაღაცას მოვჭიდებოდი…“. მე-20 საუკუნის 30-იანი წლებია – რას იპოვი, რას მოეჭიდები?!

დიდი ტერორი. ბავშვობის წლები ამ შავბნელ ხანას ემთხვევა, მაგრამ უმშობლებოდ დარჩენილი გოგო ისეთი ქალების ხელშია, რომლებმაც კარგად იციან, მასთან სიმართლის რა ნაწილი უნდა გაამხილონ; რა მიმართულება უნდა მისცენ მის გულში ქარიშხლად დატრიალებულ რისხვას, მუდმივად სახეცვალებად შიშს, ცნობისწადილს, ამოუწურავ ენერგიას. ბებია მუდმივად ესაუბრება წარსულსა და აწმყოზე, ისტორიასა და ლიტერატურაზე, ცხოვრებაზე, ადამიანებზე, თან შრომას აჩვევს, იმ დღეებისთვის ამზადებს, როცა მარტოდმარტოს მოუწევს ყოველდღიური სიძნელეების დაძლევა. „შენ გული შიგნითა გქონდეს, შემოგევლოს ბებო!“ – ამშვიდებს და ეფერება. ხანგამოშვებით კი ახსენებს: „ადამის შვილს კაცად მოვალეობა ხდის, სხვა კი არაფერი“.

ისე გამოდის, რომ სწორედაც გაუმართლა ჩვენს გოგოს – ისეთი ბებია ჰყავს, ერთ დღესაც გვერდით რომ მოისხამს მას და მის მეგობარ ჩიკოს და „ჰამლეტს“ მოუყვება; ჩიკო ჰყავს – დიდი მეგობარი, მისნაირად დაფეთებული და მთავარ კითხვებზე პასუხების გამალებით მძებნელი; ლამაზი ევა ჰყავს და, სხვა ყველაფერთან ერთად, ევას გასაოგნებელი სიყვარულის ისტორიაც ზრდის;  კიდევ ჰყავს ერთი-ორი ისეთი ადამიანი, ვისაც ბოლომდე ენდობა, ვის გულწრფელობასაც მუდამ მიწად იგრძნობს ფეხქვეშ. და ამბები, ამბები – ამაღელვებელი, თავზარდამცემი, გულის ამაჩუყებელი, ჭკუის სასწავლებელი, სასაცილო, ერთადერთხელ მოსაყოლი, სიცოცხლის ბოლომდე დასამახსოვრებელი… მისია ეს ყველაფერი, მისი სამყაროს დიდი ნაწილია.

წიგნის კითხვისას მუდმივად იცვლებოდა მანძილი ჩემსა და მთავარ გმირს შორის, ხანდახან კი სახიფათოდაც ქრებოდა. მერე რა, რომ 30-იან წლებში არ მიცხოვრია და არც ჩემს მშობლებს გასწორებია საბჭოთა რეჟიმი უმოწყალოდ, გამოგონილი მიზეზით. ეჭვი მაქვს, სხვა მკითხველებიც ამავეს დაინახავენ და იგრძნობენ – ყველას გვიშრებოდა პირი, როცა მარტო ვრჩებოდით გაუგონარსა და ამოუხსნელთან, გვეშინოდა ჩვენივე სიზმრების ახდენისა და ღამღამობით წარმოდგენილი სისხლიანი ხელების, და გული გვიგრძნობდა, რომ დარჩენილი ცხოვრებაც ასეთივე უნდა ყოფილიყო – ძნელი, ძალიან ძნელი.

„მათემატიკა ეს არის ტვინის მუსიკა,

ხოლო მუსიკა კი სულის მათემატიკა“.

დათიკო გონდაური

ალბათ ბევრმა არც იცის, რომ 1921 წელს თბილისში დაიბადა საქართველოს სახალხო მასწავლებელი…

55 წელზე მეტი ასწავლა სკოლაში…

როცა მის ბიოგრაფიას ეცნობი, ფიქრობ, რა რთულია, იყო მასწავლებელი და რა მარტივია მასწავლებლობა, როცა გიყვარს ბავშვები და გახარებს ცოდნის გაზიარება.

მინდა, გაგაცნოთ სახალხო მასწავლებელი დათიკო გონდაური, რომელიც მისი მოსწავლეებისთვის დღემდე მასწავლებლად რჩება ცხოვრების გზაზე.

ის ასწავლიდა მათემატიკას, ესაუბრებოდა მოსწავლეებს ცხოვრებაზე, ჩუქნიდა კანფეტებს და უყვარდა ისინი. დათიკო გონდაურის თქმით, „…სწავლის უნარი თავისთავად არ ჩნდება, ის მასწავლებელთა და მოსწავლეთა საგანგებო აღზრდას, ყურადღებასა და სერიოზულ ძალისხმევას მოითხოვს. დარწმუნებული ვარ, მოსწავლეთა ჩავარდნები მათემატიკის კურსის (და არა მხოლოდ მათემატიკის) შესწავლისას იმას უკავშირდება, რომ სკოლაში არ ვასწავლით სწავლის ხელოვნებას“.

იგი მათემატიკის სწავლებას სისტემატურად უკავშირებდა ცხოვრებისეულ ამოცანებს. „ჩემი გაკვეთილები მშრალი მათემატიკური ფორმულებითა და თეორიების დამტკიცებით არ არის გაჯერებული. გაკვეთილებზე მასალა ისწავლება ცხოვრებასთან, აღზრდასთან მჭიდრო კავშირის ნიშნით, რომელიც დროის შესაბამისი, ცხოვრებისეული შინაარსით არის გაჟღენთილი“, – აღნიშნავდა დათიკო გონდაური. გაკვეთილებზე დიდი ყურადღებას აქცევდა ისეთი ამოცანების ამოხსნას, რომლებიც რეალური ცხოვრებიდან არის აღებული და, გარდა სასწავლო სახელმძღვანელოსა, იყენებდა დამხმარე ლიტერატურას. მაგალითად, მოსწავლის ზ. მაღალაშვილის საკონფერენციო თემიდან, რომელიც მან ერთ-ერთი სამშენებლო ობიექტის მუშაობის მაგალითზე შეადგინა, ამოცანად დაისახა, განესაზღვრა ცილინდრული ჭურჭლის ისეთი ზომები, რომ მისი მოცულობა მოცემული მასალისგან იყოს უდიდესი ტევადობის, რაც მოგვცემს ლითონის, ბეტონის, პილიეთილენისა და სხვა მასალის ეკონომიას. ასევე, მოსწავლეებს ამუშავებდა ინტერდისციპლინურ თემებზე, უკავშირებდა რა ერთმანეთს ხელოვნებასა და მათემატიკას – ორნამენტების განტოლებას, ბიოლოგიასა და მათემატიკას – ადამიანის თვალი და გეომეტრია.

დათიკო გონდაური არ ივიწყებდა და პატივს სცემდა თავისი მასწავლებლის რჩევას „წარუმატებლობის ფესვები მოსწავლეებში კი არ არის, არამედ შენშია“. ის მუდამ იყო მკვლევარი თავისი საქმის, მოსწავლეთა მიღწევებისა და შედეგების. შვებულების პერიოდში ადგენდა საგნის თემატურ გეგმებს კლასებისა და საგნების მიხედვით, საჭირო საათებისა და შესაბამისი მეთოდური ლიტერატურის მითითებით. „ასე შედგენილი თემატური გეგმა მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში იძლევა სასწავლო პროცესის სწორად, გეგმაზომიერად და ეფექტურად წარმართვის საიმედო ორიენტაციას“, – აღნიშნავდა იგი. ასევე ხელმძღვანელობდა მათემატიკის წრეს და თვლიდა, რომ ის მნიშვნელოვანია კლასგარეშე საქმიანობა მოსწავლეთა უნარ-ჩვევების განვითარებისთვის.

ბოლოს გთავაზობთ „მასწავლებლის სამახსოვროდან“ დათიკო გონდაურის 15 წესს:

• დააინტერესე მოსწავლეები შენი საგნით;
• მოიფიქრე, როგორ ჩაატარო გაკვეთილი უფრო ეფექტურად;
• მოსწავლეებს გააცანი გაკვეთილის მიზანი და დაუსახე კონკრეტული ამოცანა;
• მოემზადე არა მხოლოდ გაკვეთილისთვის, არამედ მთელი თემის გადასაცემაც;
• დამოუკიდებელი მუშაობით გაააქტიურე მოსწავლეები;
• ნუ დაივიწყებ თვალსაჩინოებას;
• ჩაატარე თემის შემაჯამებელი გაკვეთილი;
• გულდასმით გააანალიზე თითოეული მოსწავლის ცოდნა, გაარკვიე რა არ იცის და რატომ, მიეცი გამოსასწორებელი დრო და საჭირო მითითებები;
• ჩაატარე მოსწავლეებთან ინდივიდუალური მუშაობა;
• გაიმეორე გავლილი მასალა;
• ყური უგდე აღმზრდელობითი სწავლების მოთხოვნას;
• თეორიული მასალა დაუკავშირე ცხოვრებას, ცოცხალ, პრაქტიკულ საკითხებს;
• გაითვალისწინე ბავშვის ასაკობრივი განვითარება, მისი ინდივიდუალური თვისებები, შესაძლებლობები, დაიცავი მისაწვდომობის პრინციპი;
• გაკვეთილზე მტკიცედ იხელმძღვანელე სწავლების დიდაქტიკური პრინციპებით. გახსოვდეს, რომ სწავლებაში მთავარია: ა) ცოდნის სისტემატურობა და თანმიმდევრობა; ბ) შეგნებულობა და აქტიურობა; გ) თვალსაჩინოება; დ) მოსწავლეთა მიერ ცოდნა-ჩვევების მტკიცედ შეთვისება;
• შემოიღე საკუთარი „მეთოდური ყულაბა“, შეიტანე მასში, რაც კი უკეთესი და მოწინავეა შენი თუ სხვა პედაგოგის გამოცდილებიდან, მუდამ იზრუნე პედაგოგიური ოსტატობის სრულყოფისათვის.

… რა რთულია იყო მასწავლებელი და რა სასიამოვნოა მასწავლებლობა.

https://georgianencyclopedia.ge/index.php/%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98?fbclid=IwAR30aDutRzgXrAvqYkMoXH1o58YQLpc4LDyQ13ZqojLI-nZin0nUYjO-V2Y

ყოველთვის მშურდა ადამიანების, რომლებსაც პრიორიტეტების განსაზღვრა შეეძლოთ. მოგვიანებით, საკუთარი წარუმატებლობისა თუ წარმატების ანალიზით, დროის განაწილება ასე თუ ისე ვისწავლე. ამიტომაც მიმაჩნია, რომ მოსწავლისთვის საგნის სწავლებასთან ერთად მეტად მნიშვნელოვანია “ცხოვრების სწავლებაც”. ვიცი, ბევრი არ დამეთანხმება, მაგრამ ჩვენ ამას სკოლაში არ გვასწავლიდნენ. ახლაც მახსოვს ჩემი და ჩემი მეგობრების ბევრი დაუფიქრებელი ნაბიჯი და გადაწყვეტილება, დაბნეული და გაკვირვებული 17-18 წლის გოგო-ბიჭები, რომლებსაც ცხოვრებამ არაერთი მწარე გაკვეთილი ჩაგვიტარა. ვიცი, მეტყვით, საკუთარი გამოცდილება საუკეთესო გზამკვლევიაო, მაგრამ ანალიზს და პრიორიტეტების განსაზღვრას თუ ვასწავლით ჩვენს მოსწავლეებს, დამეთანხმებით, გაცილებით გაუადვილდებათ ცხოვრება. მით უმეტეს, როცა არსებობს ეიზენჰაუერის მატრიცა, რომელიც ამ პრობლემის გადაჭრაში დაგვეხმარება.

რა არის ეიზენჰაუერის მატრიცა?

ეიზენჰაუერის მატრიცა არის პრიორიტეტების განსაზღვრისა და დროის მენეჯმენტის ინსტრუმენტი, რომელსაც ეს სახელი მისი გამომგონებლის, ამერიკის შეერთებული შტატების 34-ე პრეზიდენტის – დუაიტ დევიდ ეიზენჰაუერის პატივსაცემად ეწოდა.

„ჩვენ მივაღწევთ მშვიდობას, თუნდაც ამისთვის ბრძოლა მოგვიწიოს“, – ამ სიტყვების ავტორი დუაიტ ეიზენჰაუერია. ის პრეზიდენტად ორჯერ: 1952 და 1956 წლებში, – აირჩიეს. ეიზენჰაუერი პირველი პრეზიდენტი იყო კონსტიტუციის 22-ე შესწორების მიღების შემდეგ, რომლის მიხედვითაც, მოქალაქეს მხოლოდ ორჯერ შეუძლია გახდეს პრეზიდენტი. მისი პრეზიდენტობის დროს გრძელდებოდა გამალებული შეიარაღება, ზეწოლა საბჭოთა კავშირზე, “ძალის პოზიციისა” და “ცივი ომის” პოლიტიკა. ბირთვული იარაღი უფრო მაღალ თავდაცვით პრიორიტეტად იქცა. 1953 წლის ივლისში ეიზენჰაუერმა ხელი მოაწერა ზავს კორეაში, მაგრამ დადო ხელშეკრულება სამხრეთ კორეასა და ტაივანთან ე.წ. ურთიერთთავდაცვის შესახებ. 1954 წელს მან ხელი მოაწერა კანონს კომუნისტურ საქმიანობაზე კონტროლის დაწესების შესახებ. იმავე წლის სექტემბერში ეიზენჰაუერის მთავრობამ მთელი რიგი სხვა კაპიტალისტური სახელმწიფოების მთავრობებთან ერთად ხელი მოაწერა პაქტს “სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიის დაცვის” (სეატო) შესახებ. ამასთანავე, მონაწილეობა მიიღო ოთხი სახელმიფოს – სსრკ-ს, აშშ-ს, დიდი ბრიტანეთისა და საფრანგეთის მთავრობათა მეთაურების ჟენევის შეხვედრაში (1955 ივლისი), რამაც ხელი შეუწყო დაძაბულობის შენელებას. ეიზენჰაუერის პრეზიდენტობისას დაარსდა ნასა და დაიწყო კოსმოსური შეჯიბრება, გაფართოვდა სოციალური დაცვის პროგრამა და დაიწყო შტატებს შორის ავტომაგისტრალის სისტემის მშენებლობა. 34-ე პრეზიდენტის სახელი ასევე დაკავშირებულია ახლო და შუა აღმოსავლეთის ქვეყნების მიმართ აშშ-ს სპეციფიკურ და ხანგრძლივ საგარეოპოლიტიკურ კურსთან (იხ. ეიზენჰაუერის დოქტრინა). ის მე-19 საუკუნეში დაბადებული ბოლო პრეზიდენტი იყო და აშშ-ს ერთ-ერთ საუკეთესო მმართველადაა მიჩნეული.

ეიზენჰაუერმა ყურადღება გაამახვილა დაბალანსებული ბიუჯეტის შექმნის აუცილებლობაზე. მისი მმართველობის დროს დაიწყო სეგრეგაციის წინააღმდეგ ბრძოლა განათლების სისტემასა და ჯარში. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ დუაიტ ეიზენჰაუერმა ამერიკულ ქალაქ პატარა როკ-არკენში ჯარები გაგზავნა, რათა დაეცვა შავი მოსახლეობის განათლების უფლება ფედერალური სასამართლოს მიერ დადგენილი წესით. დუაიტ ეიზენჰაუერი აცხადებდა, რომ “ამ ქვეყანაში არ უნდა ყოფილიყვნენ მეორე კლასის მოქალაქეები”.

„მე მაქვს ორი სახის პრობლემები: სასწრაფო და მნიშვნელოვანი. სასწრაფოდ მოსაგვარებელი პრობლემები არ არის მნიშვნელოვანი, ხოლო მნიშვნელოვანი პრობლემები არასოდესაა სასწრაფო“, – ამბობდა ეიზენჰაუერი.

ამრიგად, ეიზენჰაუერის მატრიცაში დავალებები დაყოფილია ორი კრიტერიუმის: გადაუდებლობისა და მნიშვნელობის, – მიხედვით. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ ყველა გადაუდებელი საკითხი არ არის მნიშვნელოვანი და ყველა მნიშვნელოვანი საკითხი არ არის გადაუდებელი.

მნიშვნელოვანი ამოცანები უნდა გადავჭრათ მანამდე, სანამ ისინი საჩქაროდ გადასაწყვეტი გახდებიან.

როგორ შევადგინოთ საქმიანობის გეგმა პრიორიტეტების მატრიცის საფუძველზე?

ყველა დავალება უნდა დაიყოს 4 კატეგორიად:

კატეგორია A: მნიშვნელოვანი და გადაუდებელი;

კატეგორია B: მნიშვნელოვანი, მაგრამ არა გადაუდებელი;

კატეგორია C: გადაუდებელი, მაგრამ არა მნიშვნელოვანი;

კატეგორია D: არა გადაუდებელი და უმნიშვნელო.

ყველაზე მოხერხებულია ფურცლის ოთხ კვადრატად დაყოფა და თითოეული მათგანის მონიშვნა შესაბამისი ფერით და ასოთი, მერე კი მათში დავალებების ჩაწერა.

მოდი, განვიხილოთ ყველა კატეგორია უფრო დეტალურად, მაგალითებით.

A კატეგორია

მნიშვნელოვანი და გადაუდებელია საკითხები, როდესაც ვადა იწურება ან ფორსმაჟორულ გარემოებაში აღმოჩნდები. რეალურად, ეს არის კრიზისული სიტუაციების ზონა – ასეთი დავალებების შეუსრულებლობა მძიმე შედეგებს გამოიწვევს, არადა ამისთვის ძალიან ცოტა დროა დარჩენილი. მოკლე დროში კი მნიშვნელოვანი საქმეების შესრულება საკმაოდ რთულია და ხელის მოცარვის საფრთხეც დიდია. ადამიანთა უმრავლესობა სწორედ ამ კვადრატში ტრიალებს, რაც მათთვის მუდმივ სტრესს, კრიზისულ აზროვნებას, დაძაბულობას ნიშნავს.

დღეს იპოთეკური სესხის გადახდის ბოლო დღეა, ანგარიშის გაგზავნის ბოლო დღეა, ამ დროს კი გადაუდებელი საქმე გამოგვიჩნდა. ეს არის კატეგორია A.

B კატეგორია

მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა გადაუდებელი. უნდა შედგეს საქმეების ჩამონათვალი. ისეთი საქმეებისა, რომლებიც, თუ დღეს არ გაკეთდა, ხვალ შეიძლება A კატეგორიაში გადავიდეს. ეს საქმეები მნიშვნელოვანია, მაგრამ არსებობს დროის მცირე რეზერვი, მაშასადამე შესაძლებელია მათი გადადება მცირე ხნით.

ასეთია, მაგალითად, სააბაზანოში ონკანის გამოცვლა, რომელიც ჯერ კიდევ მუშაობს, მაგრამ უკვე წვეთავს; კონცერტის ბილეთების წინასწარ შეძენა. ამავე კატეგორიაში შედის შემთხვევები, რომლებიც დაკავშირებულია თქვენს მომავალ ცხოვრებასთან. მაგალითად, თუ საკუთარი ბიზნესის წამოწყებას ან ახალი სამუშაოს პოვნას აპირებთ, ამისთვის კი გჭირდებათ ახალი ცოდნის მიღება, ახალი უცხო ენის შესწავლა, დამატებითი შეკვეთის შესრულება კაპიტალის ფორმირებისთვის…

კატეგორია C

გადაუდებელი, მაგრამ უმნიშვნელო საქმეები. ეს ის საქმეებია, რომლებიც დღეს უნდა დასრულდეს, რადგან ხვალ უკვე დაგვიანებული იქნება. C კატეგორიის საქმეები, წესისამებრ, გულისხმობს ცხოვრების კომფორტული პირობების შექმნას და სოციალური კავშირების დამყარებას.

ამ კატეგორიას მიეკუთვნება მილოცვა, მშობლების დახმარება, ახალი ტელევიზორის შეძენა დიდი ფასდაკლებით – ფასდაკლების აქცია რომ არ ყოფილიყო, მოგვიანებით შეიძენდით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, C კატეგორიის საქმეები არ არის კრიტიკული, მაგრამ უკეთესია და უფრო კომფორტულიც მათი დროულად შესრულება. ამ კატეგორიაში სისტემატურად ტრიალის შედეგებია მოკლევადიანი ეფექტი, კრიზისული აზროვნება, ღირებული მიზნების უქონლობა, ზედაპირულობა.

კატეგორია D

არასასწრაფო და უმნიშვნელო საკითხები. ყველაზე მზაკვრული კატეგორია, რომელიც ძირითადად მოიცავს „დროის მკვლელებს“. ამ პუნქტში შედის ფილმის ყურება, მეგობრებთან საუბარი, წიგნის წაკითხვა. ამ ამოცანების შესრულება მოითხოვს კარგად განვითარებულ ნებისყოფას და კონცენტრირებას იმაზე, რაც გჭირდებათ და არა იმაზე, რაც გსურთ.

მას შემდეგ, რაც საქმეებს ოთხ კვადრატაში გადაანაწილებთ, დაიწყეთ მათი შესრულება პირველი პუნქტიდან. თუ ისწავლით პრიორიტეტების დაცვას, დავალებებსაც დროულად გაუმკლავდებით და დროც დაგრჩებათ არასასწრაფო და უმნიშვნელო ამოცანებისთვის.

როგორ შევადგინოთ ეიზენჰაუერის მატრიცა

1. თავდაპირველად საქმეების სწორად განაწილება შესაძლოა გაგიჭირდეთ. პროცესის გასამარტივებლად დაუსვით საკუთარ თავს შემდეგი კითხვები: „მნიშვნელოვანია ეს ამოცანა? ეს ჩემი ცხოვრების პრიორიტეტების საკითხია? შეუსრულებლობა პრობლემებს გამოიწვევს?“ თუ ასეა, მაშინ ეს მნიშვნელოვანი საკითხია. იმის გასაგებად, არის თუ არა ეს საკითხი გადაუდებელი, იფიქრეთ იმაზე, დაკარგავს თუ არა იგი უახლოეს მომავალში აქტუალობას. თუ ასეა, მაშინ ამოცანა გადაუდებელია.
2. შეეცადეთ, A კვადრატი ცარიელი დატოვოთ – გახსოვდეთ, რომ B ჯგუფის ყველა შეუსრულებელი პუნქტი იქ გადაინაცვლებს. ვიმეორებთ: იდეალურ შემთხვევაში, თუ დროს სწორად გავანაწილებთ, გადაუდებელი და მნიშვნელოვანი ამოცანები არ უნდა დაგვრჩეს. გამონაკლისია ფორსმაჟორი, ასევე:

• ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სიტუაციები
• ქმედებები, რომლებზეც მნიშვნელოვანი მიზნებია დამოკიდებული (თუ ზაფხულში საზღვარგარეთ წასვლა გსურთ, უმჯობესია, პასპორტი წინასწარ აიღოთ);
• საქმეები, რომელთა შეუსრულებლობა მომავალში შეგიქმნით პრობლემებს (დროულად გადაუხდელმა ჯარიმამ შესაძლოა ხელი შეგიშალოთ საზღვარგარეთ წასვლაში).

3. როგორ მივანიჭოთ პრიორიტეტი ეიზენჰაუერის მატრიცის B კატეგორიის – ყველაზე პერსპექტიულ – ამოცანებს? სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ის, ვინც ამ კატეგორიის მიზნებს განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევს, უფრო წარმატებულია, უფრო თავდაჯერებული მიიწევს მაღლა კარიერის კიბეზე. კონცენტრაციისა და პრიორიტეტების სწორად განაწილების უნარი, საქმეების დროულად, მშვიდად, აუჩქარებლად შესრულება ადამიანს შესაძლებლობას აძლევს, სრულყოფილად გამოამჟღავნოს თავისი ნიჭი.
4. C კატეგორიის ზოგიერთი ამოცანა შეიძლება მივაკუთვნოთ ყურადღების გადამტანთა კატეგორიას, რადგან მათ შეუძლიათ, შეამცირონ თქვენი მუშაობის ეფექტურობა და საკმაოდ ბევრი დრო დაგაკარგვინონ, თუმცა ეს საქმეები დიდად მნიშვნელოვანი არ არის. ასეთებია, მაგალითად, შორეული ნათესავისთვის დღესასწაულის ან წარმატების მილოცვა, ახალი დივნის შეძენა… მნიშვნელოვანია, განასხვაოთ ისინი B კატეგორიის ამოცანებისგან. თუ შესაძლებელია, მათი შესრულება სხვებს სთხოვეთ.
5. D კატეგორიის საქმეებს შეიძლება დროის მფლანგველი ვუწოდოთ. ეს არის უმნიშვნელო და არასასწრაფო საქმეების ზონა, რომლებსაც მცირე სარგებლობა მოაქვს, მაგრამ კრიზისული სიტუაციისთვის თავის არიდების და საქმის კეთების იმიტაციას ქმნის. თუმცა შეგიძლიათ, ისინი უფრო სასარგებლო გახადოთ. მაგალითად, წაიკითხოთ კარგი წიგნი ბულვარული რომანის ნაცვლად; იაროთ სპორტზე ემოციური განტვირთვისთვის. დროის ფუჭად გატარების ცდუნებას თუ ვერ უძლებთ, ის მაინც მოახერხეთ, რომ მინიმუმამდე დაიყვანოთ. ამისთვის თავდაპირველად დანარჩენი სამი კვადრატის ამოცანებს მიხედეთ.

ეიზენჰაუერის პრიორიტეტების მატრიცა შეიძლება გამოვიყენოთ გეოგრაფიის გაკვეთილზე პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებისას. მაგალითად, მოსახლეობის თემის შესწავლისას მოსწავლეები განიხილავენ დემოგრაფიული და სოციალური პრობლემების გადაჭრის გზებს და განსაზღვრავენ მნიშვნელოვან და არამნიშვნელოვან, სასწრაფო და არასასწრაფო მიზნებსა და ნაბიჯებს, რომლებსაც პრიორიტეტების მიხედვით დააჯგუფებენ.

მატრიცის გამოყენება შესაძლებელია აგრეთვე ბუნებრივი კატასტროფების პრევენციის განსაზღვრისა და დაგეგმვისას.

ეიზენჰაუერის პრიორიტეტების მატრიცა მოსწავლეთა კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას შეუწყობს ხელს. გარდა იმისა, რომ მათ უნდა იპოვონ პრობლემის გადაჭრის გზები, ანალიზის შედეგად უნდა მიიღონ გადაწყვეტილება (შეფასება) და თითოეული ნაბიჯი პრიორიტეტების მიხედვით უნდა დაალაგონ. ყოველივე ეს კი მათ დაანახებს გეოგრაფიის კავშირს რეალურ ცხოვრებასთან.

როდესაც ეიზენჰაუერის მატრიცის პრინციპს დაეუფლებით, გახდებით არა მხოლოდ უფრო წარმატებული, არამედ უფრო გაწონასწორებულიც და ოპტიმისტიც, რადგან შეწყვეტთ ნერვიულობას მნიშვნელოვან წვრილმანებზე, რომელთათვისაც ადრე დრო არ გყოფნიდათ.

გამოყენებული რესურები:

https://business.org.ge/eizenhaueris-matrica/ https://experimental-psychic.ru/matrica-ehjzenhauehra/

თანამედროვე საკლასო ოთახებში მოსწავლეების უმრავლესობას ენა მხოლოდ მათ სახელმძღვანელოებში ჩაწერილი გრამატიკული წესების ცოდნა ჰგონია და ვერც კი წარმოუდგენია, რამდენი დრო, ენერგია, ძალისხმევა და ცოდნა სჭირდება ამ პატარა სიტყვის მნიშვნელობის გააზრებას, დაცვას თუ მის მომავალზე ზრუნვას. ფაქტია, სასკოლო/სასწავლო დაწესებულებებში ენისადმი არსებული მიდგომები ძირეულად გადასაფასებელია ტექნოლოგიების ერაში და ტექნოლოგიებით დაინტერესებული ახალგაზრდობისათვის ენის ამ წახნაგით ჩვენება ენა-ლიტერატურის თუ სხვა საგნის მასწავლებლების უმთავრესი გამოწვევაა იმდენად, რამდენადაც ენას ყველა ვიყენებთ და ყველას გვეხება ის ცვლილებები, რომლებიც მასში თუ მის მიღმა ჩვენი ჩარევებით აისახება. „– რატომ და როდის დაიწყეს მეცნიერებმა ენის „შენახვაზე“ ზრუნვა? რა კეთდება დღეს და რა უნდა ვიცოდეთ, რომ ენის „მოვლის“ საერთაშორისო პროცესებს ღირსეულად ავუწყოთ ფეხი? რა ადგილი უჭირავს ენას ციფრული/დიგიტალური ჰუმანიტარიის უსასრულო სივრცეში?“… – არასრული კითხვების ჩამონათვალია, და სავსებით ბუნებრივია, ერთ დღესაც საკლასო ოთახში დაგვისვას 21-ე საუკუნის ქართველმა მოსწავლემ. მათ საპასუხოდ კი ყოველთვის მზად უნდა ვიყოთ.

მას შემდეგ, რაც 1973 წელს დაფუძნდა ლიტერატურული და ლინგვისტური კომპიუტინგის ასოციაცია – ALLC[1], ბევრი რამ შეიცვალა. კერძოდ: 1986 წელს პატრიკ კორნერმა[2] ჰუმანიტარული დისკუსიებისთვის სპეციალური ელექტრონული ჯგუფები – ListServ და Ansaxnet – შექმნა. 1987 წელს უილარდ მაკარტიმ დააფუძნა გლობალური ელექტრონული სემინარი „ჰუმანისტი“[3]. 1990 წელს ენტონი არისტარმა შექმნა ენათმეცნიერთა მთავარი ელექტრონული ფორუმი Linguist List[4]. 1986 წელს ISO-მ გამოუშვა მეტაენა SGML[5]. 1987 წელს ACH-ის, ALLC-სა და კომპიუტერული ლინგვისტიკის ასოციაციის მონაწილეობით დაიწყო ტექსტების ანოტაციის ერთიან ფორმატზე მუშაობა, რის შედეგადაც შემუშავდა ელექტრონული ტექსტების კოდირებისა და გაცვლის სისტემა TEI[6], რომლის პირველი სრული სახელმძღვანელო 1994 წელს გამოქვეყნდა[7]. მნიშვნელოვანია იმის ცოდნაც, რომ ტექსტების კორპუსში შემავალი მასალის ავტომატური დამუშავების დროს ხდება „მარკირება“ (Mark-up), რაც გულისხმობს თეგების გამოყენებას. ნებისმიერი მარკერი ტექსტის ინტერპრეტირების აქტს წარმოადგენს, ხოლო თეგები (ნიშნულები) დაერთვის სიტყვებსა და ფრაზებს. თეგირება[8] მოიცავს სამ დონეს: მორფოლოგიურ, სინტაქსურ და სემანტიკურ ანალიზს.

მალე TEI ფორმატმა და მეტაენამ გააფართოვა ტექსტის მანქანური დამუშავებისა და დიგიტალური/ციფრული რესურსების საერთაშორისო სამეცნიერო სივრცეში შეუფერხებლად მიმოქცევის შესაძლებლობები, რის გამოც ფართოდ დაინერგა მსოფლიოს ისეთ ცნობილ ციფრულ ბიბლიოთეკებში, ჰიპერმედიულ არქივებსა და მუზეუმებში, როგორებიცაა: უოლტ უიტმენის არქივი[9], დანტე გაბრიელ როსეტის არქივი[10], უილიამ ბლეიკის არქივი[11], სტენფორდის „წერილების რესპუბლიკა“[12], „ჩრდილების ხეობა“,[13]  სალემის ჯადოქართა სამსჯავრო[14], პერსევსის ციფრული ბიბლიოთეკა[15], „ამერიკის მეხსიერება“[16], პირველი ღია ინტერნეტენციკლოპედია[17], ღია ონლაინენციკლოპედია ვიკიპედია[18]. 2017 წელს ინგლისურ ვიკიპედიაში 5,701,955 სტატია იყო განთავსებული, მის ქართულ ვერსიაში – 124,062 სტატია. 2019 წელს: 5,938,146 ინგლისური სტატია, 131,875 – ქართული სტატია[19].

აქვე განსაკუთრებული პატივისცემით და მადლიერებით უნდა აღინიშნოს, რომ ქართული ვიკიპედია სწორედ ქართული სკოლის წიაღში მოხალისეობრივ საფუძველზე შეიქმნა და უსასყიდლოდ, ყოველივე ანაზღაურების გარეშე მდიდრდება. მისი ავტორი და ერთ-ერთი შემოქმედია ექვთიმე თაყაიშვილის სახელობის დაბა სურამის N2 საჯარო სკოლის ისტორიის მასწავლებელი, ჯაბა ლაბაძე. ამჟამად ქართულ ვიკიპედიას ჰყავს 3 ადმინისტრატორი, 30-მდე შემმოწმებელი და, სულ ბოლო მონაცემით,  წარმოდგენილია 132 241 ქართული სტატია, რომელთა უმრავლესობა სწორედ ჯაბასა და მის მოწაფეებზე მოდის, განსაკუთრებით აღნიშვნას საჭიროებს ასევე ის ფაქტი, რომ მათი ძალისხმევით მომზადდა და ვიკიპედიაში განთავსდა სტატიები კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების შესახებ, მათ შორის, აფხაზეთში არსებული ძეგლების შესახებ ქართულად, ინგლისურად და აფხაზურად (აფხაზური ვიკიპედიისთვის),  სამაჩაბლოს შესახებ კი – ჯერჯერობით მხოლოდ ქართულად.

2008 წლიდან ციფრული მეტაფორების – „დიდი ნავთობი“, „დიდი წიაღისეული“ – გვერდით გაჩნდა ტერმინი „დიდი მონაცემები“, რომელიც პირველად 2008 წელს ამერიკის ქსელური ინფორმაციის კოალიციის დირექტორმა – კლიფორდ ლინჩმა გამოიყენა. დიდ მონაცემებს ხუთი მთავარი ნიშან-თვისების მიხედვით ახასიათებენ. ესენია: – მოცულობა, (volume),  ზრდის, დამუშავების, შედეგების მიღების სიჩქარე (velocity), მრავალფეროვნება (variety), უტყუარობა (veracity), ცვალებადობა (variability). ამ პრინციპებით Google Book Search-ისა და Google Books-ის პროექტის ფარგლებში სკანირებული (გაციფრებული) წიგნების რიცხვი უკვე 25 მილიონს აღემატება[20].

იმდენად, რამდენადაც მატერიალური და სულიერი მემკვიდრეობის დიგიტალური დოკუმენტირება და არქივირება კულტურული მემკვიდრეობის კვლევის აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს, დღის წესრიგში დადგა საფრთხეში მყოფი ენების დოკუმენტირების საკითხი. დიგიტალური/ციფრული ჰუმანიტარიის განვითარებისა და ენათა და კულტურათა ელექტრონული დოკუმენტირების საშუალებების გაჩენის წყალობით  დოკუმენტირება დღეს უკვე აღარ გაიგება, როგორც მასალის უბრალო ჩაწერა-ფიქსაცია. ამ ცნებამ უფრო ფართო და მრავალწახნაგოვანი შინაარსი შეიძინა – XXI საუკუნის გამოწვევების ფონზე ხელახლა დამუშავდა დოკუმენტირების ძირითადი პრინციპები და მეთოდები, რამაც საფუძველი დაუდო ენებისა და კულტურების დოკუმენტირების თვისობრივად ახალ ეტაპს – დიგიტალურ დოკუმენტირებასა და არქივირებას. 2000 წლიდან ხორციელდება ტეხასის უნივერსიტეტის პროექტი AILLA[21] – „ინდიგენური ენები ლათინურ ამერიკაში“[22], 2002 წელს საფრთხეში მყოფი ენების დოკუმენტირების პროგრამა ELDP[23] ამოქმედდა ლონდონში – SOAS-ის უნივერსიტეტში[24]. 2003 წელს UNESCO-მ სპეციალური დოკუმენტი მიუძღვნა ენების საფრთხის პრობლემას, ასევე ამოქმედდა ლოკალური პროგრამები: DELAMAN, CLARIN და სხვა.

სწორედ ამ გამოწვევების კვალდაკვალ შეიქმნა ჰუმანიტარულ მეცნიერებაში კიდევ ერთი ინტერდისციპლინური მიმართულება  – დიგიტალური დოკუმენტირებისა და არქივირების შემსწავლელი დარგი – დოკულინგვისტიკა, რომლის კვლევის ობიექტია ენა, მისი ლინგვისტური, ლინგვოკულტუროლოგიური, ქრონოტოპული თუ სოციალური ასპექტებით. ცდოკულინგვისტიკის ფუძემდებლის, ნ. ჰიმელმანის თანახმად, ენის დოკუმენტირება ნიშნავს ენობრივ მონაცემთა თანმიმდევრულ და მრავალმიზნობრივ (ინტერდისციპლინური კვლევებისთვის გათვლილ) შეგროვება-დაფიქსირებას, მოპოვებული რესურსების ტექნოლოგიურ დამუშავებასა და მათ არქივირებას.

სწორედ ამ მიდგომების გათვალისწინებით, მეცნიერების განვითარების ფონდის – Volkswagen Stiftung ინიციატივით შეიქმნა მდგრადი განვითარების სამეცნიერო-კვლევითი პროგრამა (1999-2011) DOBES (Dokumantation der Bedroten Sprachen), რომელიც მიზნად ისახავდა მსოფლიოს ხუთივე კონტინენტზე საფრთხეში მყოფი ენების შერჩევას, დოკუმენტირებასა და არქივირებას  შესაძლო რევიტალიზაციის მიზნით.  პროგრამის ფარგლებში სულ 67 სამეცნიერო პროექტი განხორციელდა მსოფლიოს ხუთივე კონტინენტზე, რომელთა კვლევის შედეგად დამუშავდა დიგიტალური დოკუმენტირებისა და არქივირების დღეისათვის მოქმედი საერთაშორისო სტანდარტი. პროგრამის ფარგლებში დამუშავდა ენებისა და კულტურების დოკუმენტირების ახალი სტრატეგია, შემუშავდა ძირითადი პრინციპები და მეთოდოლოგია და, რაც მთავარია, შეიქმნა დიგიტალური რესურსების დამუშავებისა და არქივირების ტექნოლოგიური ინსტრუმენტები და ენათა არქივი TLA (The Language Archive), სადაც თავმოყრილია DOBES-ის ფარგლებში მოპოვებული მასალები.

ენათა და დიალექტების გაქრობის საშიშროების გაცნობიერებამ ცხადი გახადა, რომ ენის გაქრობასთან ერთად ქრება ამ ენის მატარებელი სოციუმის კულტურული მემკვიდრეობა და სოციუმის შემოქმედებითი პოტენციალის რეალიზების შესაძლებლობა. ენის მეშვეობით დოკუმენტირებული რესურსები კი საშუალებას გვაძლევს, თვალი მივადევნოთ არა მარტო ენების სტრუქტურულ განვითარებას, არამედ ამ ენათა მატარებელი ხალხების ისტორიულ და კულტურულ ევოლუციას. აქედან გამომდინარე, ენის დოკუმენტირება კულტურის დოკუმენტირების ტოლფასად აღიქმება და არსებითი მნიშვნელობისაა არა მხოლოდ კაცობრიობის განვითარების დიაქრონიული კვლევის თვალსაზრისით, არამედ სინქრონიულადაც, რათა გამოვიკვლიოთ ენობრივი ქცევის ნორმები, მოვახდინოთ ენობრივი სიტუაციიდან გამომდინარე ეთნიკური და პოლიტიკური კონფლიქტების პროგნოზირება და სწორად დავგეგმოთ და განვახორციელოთ ენობრივი პოლიტიკა“, – აცხადებს ფრანკფურტის გოეთეს უნვერსიტეტის კავკასიოლოგიური ცენტრის ხელმძღვანელი, პროფესორი მანანა თანდაშვილი. მისივე თქმით, ენებისა და კულტურების დოკუმენტირება განსაკუთრებულ მნიშვნელობას  იძენს დღესდღეობით ენათა გაქრობის საშიშროების ფონზე. რამდენადაც გლობალიზაციის პროცესმა მნიშვნელოვნად დააჩქარა მსოფლიოს ლინგვისტურ რუკაზე ენათა გაქრობის პროცესი: იუნესკო-ის მონაცემებით, დღეისათვის 7000-მდე ენა არსებობს (36 იზოლირებული ენა, 82 – კრეოლი და 119 – ჟესტების ენა, დანარჩენი ენები 150-მდე ენათა ოჯახში არის გადანაწილებული), რომელთაგან თითქმის ნახევარს გაქრობის საშიშროება ემუქრება. გაქრობის საფრთხის წინაშე მდგარი ენების მსოფლიო ატლასში  დღეისათვის 2465 ენაა რეგისტრირებული, მათ შორის საქართველოში გავრცელებული ენებიდან 11 ენა: უდიური, წოვა-თუშური, პონტოელ ბერძენთა მეტყველება, ახალ-არამეული, ლაზური და სხვ.

საკუთრივ ქართული ენისა და მისი დიალექტების დოკუმენტირების მიზნით კი დღესდღეობით ენათმეცნიერთა ჯგუფები აქტიურად მუშაობენ როგორც საქართველოში, ასე მის საზღვრებს გარეთ. მათ შესახებ კი ვრცლად სხვა წერილებში მოგიყვებით.

გამოყენებული რესურსები:

1. https://tandaschwili.com/
2. Himmelmann, Documentary and descriptive linguistics, Linguistics 36 (1998). 161-195.

SOAS: Whatisit – https://www.hrelp.org/documentation/whatisit/

3. Gippert, Jost, Nikolaus P. Himmelmann, Ulrike Mosel https://emilkirkegaard.dk/lyddansk/sites/default/files/files/essentials-of-language-documentation.pdf
4. DocumentaryLinguistics https://www.google.de/search?tbm=bks&q=%22documentary+linguistics&cad=h
5. Bibliographie: https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199772810/obo-9780199772810-0075.xml

[1] The Association for Literary and Linguistic Computing

[2] Patrick W. Conner

[3] https://dhhumanist.org/

[4] https://www.linguistlist.org/

[5] Standard Generalized Markup Language — სტანდარტული განზოგადებული მარკირების ენა

[6] Text Encoding Initiative

[7] https://www.tei-c.org/index.xml

[8] თეგების გარშემომრტყმელ სიმბოლოებს (<>)კუთხური ფრჩხილები ეწოდება. თეგები წარმოადგენს წყვილს, მაგალითად, და . წყვილის პირველი თეგი არის საწყისი თეგი, ხოლო მეორე – სასრული თეგი. საწყის და სასრულ თეგებს შორის მოთავსებულ ტექსტს ეწოდება ელემენტის შიგთავსი.

[9] https://whitmanarchive.org

[10] https://www.rossettiarchive.org/

[11] https://www.blakearchive.org/

[12] https://republicofletters.stanford.edu/

[13] https://valley.lib.virginia.edu/

[14] https://salem.lib.virginia.edu/

[15] https://www.perseus.tufts.edu/

[16] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (https://plato.stanford.edu/)

[17] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (https://plato.stanford.edu/)

[18] https://www.wikipedia.org/

[19]https://en.wikipedia.org/wiki/Special:Statistics აღნიშნული მასალის მომზადებისას ვეყრდნობით პროფ. რამაზ ხალვაშის მონაცემს, რომელიც ბათუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტში 2019 წლის ოქტომბერში გამართულ დიგიტალური ქართველოლოგიის საერთაშორისო ვორქშოფზე წარმოადგინა.

[20] https://books.google.com/

[21] the Archive of the Indigenous Languages of Latin America

[22] https://www.ailla.utexas.org/

[23] Endangered Languages Documentation Programme

[24] https://www.eldp.net/

სქემების გამოყენებით მასწავლებელი პატარა მკითხველებს ეხმარება ტექსტის უკეთ გააზრებაში, პარალელების გავლებაში, სიტყვებთან ვერბალური თუ ვიზუალური ასოციაციების გაბმაში და სხვა. სასურველია, სქემები სხვადასხვა ტიპისა  იყოს – ეს უფრო საინტერესოს გახდის სასწავლო პროცესს.

უპირველესად, უნდა შეირჩეს ტექსტის შესაბამისი სქემა: რისი მიღწევა გვინდა მისი მეშვეობით – ლექსიკური ერთეულების დაუფლება, პერსონაჟების დახასიათება, მთავარი და მეორეხარისხოვანი ინფორმაციის გარჩევა, ტექსტის სტრუქტურის აღქმა თუ სხვა რამ?

სქემაზე მუშაობა, კონკრეტული სტრატეგიების გავარჯიშებასთან ერთად, ხელს უწყობს მოსწავლეებში დამოუკიდებელი უნარების განვითარებას. გაგება-გააზრების სტრატეგიების დაუფლება უფრო სწრაფად ხდება. სქემის გამოყენება კითხვის უნარის მონიტორინგსაც უწყობს ხელს და იძლევა კითხვისა და წერის სტრატეგიების ინტეგრირების საშუალებას.

სქემის შესავსებად მოსწავლეებს განვითარებული უნდა ჰქონდეთ ისეთი უნარები, როგორიცაა აღქმა და ანალიზი, წარმოსახვა, იდეების ორგანიზება და სქემატურად დაკავშირება, დასურათება, წერა.

მასწავლებელს შეუძლია, სქემა თავისი გაკვეთილის მიზანს მოარგოს. მისი გამარტივება თუ გართულება იმის მიხედვით წყდება, რა სჭირდება სამუშაო ჯგუფს.

მნიშვნელოვანია სქემაზე მუშაობისადმი დამოკიდებულება. მოსწავლეს უნდა ეხალისებოდეს მასზე მუშაობა. არსებობს რამდენიმე საფეხური, რომლებიც მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს:

• მასწავლებელმა მოსწავლეებს მათთვის გასაგებ ენაზე უნდა აუხსნას სქემის დანიშნულება და შევსების პროცედურა. მოსწავლეებმა უნდა იგრძნონ სქემაზე მუშაობის საჭიროება.
• მასწავლებელმა უნდა მოახდინოს სქემის მოდელირება. მან მოსწავლეებს თვალსაჩინოდ უნდა აჩვენოს, როგორ ივსება სქემა.
• ამის შემდეგ მასწავლებელი რთავს მოსწავლეს სქემის შევსებაში, აძლევს მას სქემის შევსების გაგრძელების საშუალებას.
• სქემა შეიძლება გამოყენებული იქნეს როგორც ჯგუფებში, ისე ინდივიდუალურადაც. ეს ყოველივე ხდება მასწავლებლის მეთვალყურეობით, რათა საჭიროების შემთხვევაში დროულად დაეხმაროს ბავშვს.

განვიხილავ ტექსტების პარალელების ანუ კავშირების დამყარების სქემას.

სწავლის პროცესში მნიშველოვანია კავშირის დამყარება ახალ და უკვე არსებულ ცოდნას შორის, მათი შედარება, პარალელების გავლება და მსჯელობა. კავშირების დასამყარებლად შეგვიძლია გამოვიყენოთ სქემა N1, რომელიც საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, კითხვის დროს ტექსტში მოცემული ინფორმაცია დაუკავშიროს თავის გამოცდილებას, სხვა ტექსტებსა და გარე სამყაროს.

უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლეებს გააცანით თემა, რომელსაც სქემას მოარგებთ. დაიწყეთ სქემაზე მუშაობა. გამოიყენეთ სქემაზე მუშაობის თითოეული ნაბიჯი.

მოსწავლეებს სქემაში შეაქვთ ტექსტში არსებული სამი ძირითადი ინფორმაცია, რომლებსაც უკავშირებენ

• საკუთარ გამოცდილებას;
• სხვა ტექსტის შინაარსს;
• გარე სამყაროს.

ასე მუშაობა მოსწავლეებს უვითარებს როგორც ტექსტის შინაარსის გააზრებისა და მისი სტრუქტურის აღქმის, ისე პარალელების გავლების უნარს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

* „ვიზუალური სქემები და გრაფიკული ორგანიზატორები“

ბევრ სხვადასხვა სიტუაციასა და ვითარებაში შეიძლება ამ კითხვის დასმა, მაგრამ არის ერთი სივრცე, ერთი კონკრეტული სიტუაცია, როცა ეს ყოვლად დაუშვებელი, საზარელი და ამაზრზენია და ეს სივრცე მოსწავლეებით სავსე საკლასო ოთახია.

ამ საკითხზე ბლოგის დაწერა მაშინ გადავწყვიტე, როცა მეგობარმა თავისი შვილის სკოლაში მომხდარის შესახებ მიამბო.

ამბის მთავარი გმირი საოცარი და ღირსეული ადამიანია – მეგობრის შვილის კლასში ახალი გადასული მოსწავლე. სიტუაცია კი ასეთია – ერთ-ერთი სკოლის მეშვიდეკლასელებმა ცელქობისა და თამაშის დროს დასვარეს კედელი.

კედელს ორი სხვადასხვა ფეხსაცმლისგან დატოვებული ნაფეხური ეტყობოდა. რადგან ყველამ იცოდა, რომ იმ სივრცეში მეშვიდეკლასელები თამაშობდნენ და ფეხსაცმლის ანაბეჭდიც დაახლოებით ამ ასაკის ბავშვებისა იყო, სკოლის დირექციამ და მასწავლებელმა დაკითხვა მოაწყვეს – კლასში შელაგდნენ და ავისმომასწავლებელ სიჩუმეში ეს საზარელი და უმისამართო კითხვა რამდენჯერმე დასვეს.

კითხვას, საბოლოოდ, გამოეპასუხა ერთ-ერთი „დამნაშავე“, რომელსაც მშობლის მოყვანა დაავალეს და „განაჩენიც“ იქვე, სიტყვიერად, ყველას თანდასწრებით „გამოუტანეს“, მაგრამ, ცხადია, ამითი უფროსები ვერ დაკმაყოფილდებოდნენ და კლასის დატოვებას მანამ არ აპირებდნენ, სანამ მეორე დამნაშავე არ ადგებოდა ან რომელიმე მოხალისე კლასელი არ გათქვამდა მის ვინაობას.

ამ დროს, გაჭიანურებულ დუმილში, კლასში ახალგადმოსულს ხელი აუწევია და მორიდებით უკითხავს:

-შეიძლება მე რომ ვიყო მეორე?

ამ გულწრფელ და გასაოცარ კითხვას, მადლობა ღმერთს, უფროსებისგან, ამჯერად მაინც, ადეკვატური რეაქცია მოჰყოლია. მეორე „ცოდვილის“ ძიების პროცესი დასრულდა და კლასში შემოლაგებული დირექცია და ოფიციალური პირები ისევ გალაგდნენ.

ამბის დასასრული.

ყოველ ჯერზე, როდესაც ამ სიტუაციის წარმოდგენას ვცდილობ, მაინტერესებს და ვერაფრით მივმხდარვარ, რა მოტივი აქვთ უფროსებს – მასწავლებელს, დირექტორს, სასწავლო ნაწილს, მოადგილეს, სულ ერთია – მოსწავლეების წინაშე მდგომებს. რა სურთ მათ? რა არის მათი მიზანი?რაზე ფიქრობენ, როცა მუქარანარევი ტონით  უსვამენ ამ კითხვას ბავშვებს?

სამართლისა და სიმართლის პოვნა სურთ?

გამბედაობის უნარის გამომუშავებასა თუ წაქეზებაზე „მუშაობენ“?

რაიმეს გამოსწორებაა მათი მიზანი?

დავუშვათ, სკოლაში მოხდა რაღაც მიუღებელი.

დავუშვათ, ყველამ ზუსტად იცის, რომ ამ მიუღებელი ქცევის ჩამდენი რომელიღაც კონკრეტული კლასის მოსწავლეა (ვინაობა უცნობია).

სასწრაფო წესით იკრიბება მთელი კლასი და საზარელ დაძაბულობაში ისმის ეს კითხვა – ახლავე ითქვას, ვინ ჩაიდინა ეს! ახლავე ადგეს დამნაშავე!

ვფიქრობ, ამგვარი „საჯარო საგამოძიებო ღონისძიება“ დაუშვებელია და მოსწავლის ღირსების შემლახველიც. წარმოიდგინეთ თუნდაც, „დამნაშავე“ მოსწავლის, მოზარდი ადამიანის მდგომარეობა, როდესაც მას აიძულებენ ხმამაღლა და ყველას თანდასწრებით გათქვას საკუთარი ან სხვისი „დანაშაული“.

ვფიქრობ, დაუშვებელია ადამიანის იძულება გამოთქვას რაიმე შეხედულება ფსიქოლოგიური ზეწოლის შედეგად, სხვების თანდასწრებით.

სწორედ ამას ითხოვს ის, ვინც მთელი კლასის წინაშე სხვამს კითხვას:

ვინ არის დამნაშავე?

ახლა მეორე ამბავიც მინდა მოვყვე. ამჯერად – პირადი გამოცდილებიდან.

სკოლაში, სადაც ვმუშაობ, სამასწავლებლოში ხშირად ვსაუბრობთ ხოლმე მიმდინარე საკითხებსა და პრობლემებზე. ერთ დღესაც, შესვენებაზე, აღელვებული დამრიგებელი ყვებოდა კლასში მომხდარი უსიამოვნების შესახებ – კლასში ერთ-ერთ მოსწავლეს ახალი, ლამაზი პენალი დაეკარგა. დილით სკოლაში მოტანილი უცბად გაქრა! მასწავლებელმა გაკვეთილის თემაც და გეგმაც გვერდით გადადო და  ასეთი რამ შესთავაზა მოსწავლეებს:

ახლა ჩვენ ყველანი გავალთ გარეთ და შემდეგ სათითაოდ შევალთ კლასში. ის,  ვინც სხვისი ნივთი მიისაკუთრა, დააბრუნებს მას თავის ადგილას ან დადებს მასწავლებლის მაგიდაზე. ამით ეს უსიამოვნება ამოიწურება. მოსწავლე, რომელმაც სხვისი ნივთი დაუკითხავად აიღო ( რასაც ქურდობა ჰქვია), კარგად დაფიქრდება თავის ქცევაზე. თუ მას სურვილი აქვს, შეუძლია საბოდიშო წერილი დაწეროს და ასევე მაგიდაზე დატოვოს.

„თუ ახლა ვერ მოახერხებთ დაბრუნებას, შეგიძლიათ ნებისმიერ დროს დაბრუნდეთ კლასში და დააბრუნოთ აღებული“ – დასძინა მასწავლებელმა.

მოგვიანებით, როდესაც კლასი ისევ შეიკრიბა ერთად, მასწავლებელმა სთხოვა მოსწავლეს, რომელსაც პენალი დაეკარგა, შეემოწმებინა ჩანთა. ნივთი დაბრუნებული აღმოჩნდა.

მასწავლებელმა მადლობა გადაუხადა „დამნაშავეს“ სწორი გადაწყვეტილებისთვის და ამ თემას იმ დღეს აღარ მიბრუნებია.

მორიგი გაკვეთილები მან ისე დაგეგმა, რომ ბევრი ემსჯელათ ამ თემაზე. გარკვეული ხნის შემდეგ მის მაგიდაზე საბოდიშო წერილი გაჩნდა.

მსგავსი შემთხვევა კლასში აღარ განმეორებულა.

როგორ უნდა მოქცეულიყო დირექცია და მასწავლებელი ჩემი მეგობრის შვილის კლასში მომხდარი უსიამოვნების შემდეგ?

კლასის წინაშე პირისპირ მდგარ მასწავლებელს შეეძლო აეხსნა მოსწავლეებისთვის, რომ სკოლის სივრცე მათი სივრცეა. ადგილი, სადაც ისინი დღის დიდ ნაწილს ატარებენ. ადგილი, სადაც მათზე ზრუნავენ. ამიტომ მოსწავლეებმაც, თავის მხრივ, უნდა იზრუნონ სივრცეზე და მოუარონ მას.

მას შეეძლო ეთხოვა იმ მოზარდებისთვის, რომლებმაც თამაშის დროს დააზიანეს ან დასვარეს კედელი, მობრუნებულიყვნენ გაკვეთილების შემდეგ და მშობლების დახმარებით მოეწესრიგებინათ გარემო. შეიძლებოდა იმის შეთავაზებაც, რომ კლასს ერთობლივად დაელაგებინა და დაესუფთავებინა სივრცე.

შეიძლებოდა ნებისმიერი სხვა, უფრო მართებული და გამართლებული გამოსავლის მოძებნა. ოღონდ არა საჯარო სასამართლოს მოწყობა საკლასო სივრცეში და დამნაშავის აღიარების გამოძალვა.

რა თქმა უნდა, სიტუაცია და პრობლემა მრავალნაირი შეიძლება იყოს. ცხადია, არის მძიმე შემთხვევებიც და ისეთი ვითარებაც, როდესაც დუმილი და დამალვა დანაშაულის ტოლფასია და ასეთ შემთხვევები სცდება მოსწავლისა და მასწავლებლის(ან დირექციის) ურთიერთობის ფორმატს და საკლასო სივრცესაც.

შესაბამისად, ამას არც განვიხილავთ.

ისევ და ისევ, თუ საქმე მოზარდების მიერ დაშვებულ შეცდომებს და ადვილად გამოსასწორებელ ქმედებებს ეხება, დამნაშავის გამოვლენისა და სასჯელის საჯაროდ გაცხადების ნაცვლად უმჯობესია ამ პრობლემისა თუ შეცდომის აღმოფხვრაზე დავხარჯოთ ენერგია და მოსწავლეებს თავად დავავალოთ გაფუჭებულის გამოსწორება.

ქართულის მასწავლებლების ერთ-ერთი მთავარი დილემა ყველაზე გენიალური ქართული ტექსტია, დამეთანხმებით. ხშირად  მასწავლებელი ორ ცეცხლს შუა იწვის ხოლმე, ჯერ ერთი, მას ძალიან სურს თავისი სიყვარული გაუზიაროს მოსწავლეებს, თავისი აღფრთოვანება, შთაბეჭდილება, პოემის მნიშვნელობა, მასშტაბი. მეორეც, სურს რომ გაკვეთილი ისეთი შთამბეჭდავი და მხიარული იყოს, რომ მოსწავლეებს თავად მოუნდეთ უფრო მეტის სწავლა, მეტის გაგება. ჩვენ ყველანი ვცდილობთ, ვცდილობთ, აი, უკვე რამდენი წელია, მაგრამ საბოლოოდ შედეგი არ გვაკმაყოფილებს, მეტიც, ჩვენს მოსწავლეებს  შორისაც იქნებიან ისეთებიც, „ვეფხისტყაოსანი“ რომ არ ეყვარებათ და ცხოვრებაში აღარასდროს გაეკარებიან.

როგორ მოვიქცეთ? როგორ მივაწოდოთ გენიალური პოემა თანამედროვე მკითხველებს?

ჩამოვთვლი რამდენიმე რესურსს და წიგნს, რომელიც ამ მნიშვნელოვან საქმეში დაგვეხმარება:

1. გრაფიკული „ვეფხისტყაოსანი“

ქართული გამომცემლობების თაროზე არაერთ ფერად, დასურათებულ „ ვეფხისტყაოსანს“ შეხვდებით, პოემის საბავშვო თუ გრაფიკული ვერსიები დაგეხმარებათ უკეთ წარმოადგენინოთ მოსწავლეებს რუსთაველის სამყარო.  თქვენს ყურადღებას ერთ ახალ გამოცემაზე გავამახვილებ, გრაფიკული ვეფხისტყაოსნის ახალი ვერსია, გრაფიკული რომანი „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ“ გამოსცა და ცნობილი მხატვრის, დავით მაჭავარიანის( კაკადუ) და საბას პრემიის ლაურეატი მწერლისა და პოეტის, სალომე ბენიძის თანამშრომლობის შედეგია.  ეს გრაფიკული ვერსია სრულიად ახლებურად წარმოგვიდგენს პოემას,  იმ ესთეტიკით, იმ ხედვით, რომელიც ყველაზე უფრო ახლოა პოემის თანამედროვე მკითხველთან.

გენიალურმა პოემამ ყველგან უნდა შეაღწიოსო, ამბობენ პროექტის ავტორები, ასეთია ამ გამოცემის მიზანი. ეს წიგნი, ისევე იქცეს ყოველდღიური, ყოფითი კულტურისა და ცხოვრების ნაწილად, როგორც საუკუნეების მანძილზე იყო.

2. „ჩვენ, ვეფხისტყაოსნები“

ამჯერად ჩემს წიგნზე მინდა მოგიყვეთ, ხომ შეიძლება?

რამდენიმე წლის წინ, როცა ილიას უნივერსიტეტის ლინგვისტურ კვლევათა ცენტრმა „ვეფხისტყაოსნის“ პარალელური კორპუსი მოამზადა, ჩემი განსაკუთრებული  ყურადღება და მინაწერების განყოფილებამ მიიპყრო. აქ გაციფრებული და გამოქვეყნებული იყო ყველა მინაწერი, რომელიც პოემის სხვადასხვა ხელნაწერს მფლობელებმა თუ გადამწერებმა დაურთეს. ისეთი ამბები იყო, რომ მაშინვე გადავწყვიტე ეს მინაწერები ლიტერატურულ ტექსტად მექცია.

„ჩვენ, ვეფხისტყაოსნები“ ჩვენზეა,   წიგნის გონებითა და მეხსიერებით მატარებლებზე, მათზე, ვისაც სხვადასხვა დროს შეგვყვარებია ეს წიგნი, შეყვარებულის სახელი, საქმეების თუ საყიდლების სია ჩამოგვიწერია, პერსონაჟებისათვის სიყვარული აგვიხსნია, განსაკუთრებული წარწერა გაგვიკეთებია და ძვირფასი ადამიანისათვის გვიჩუქებია.

ეს წიგნი წიგნში მოგზაურობაზეა, პოემის სამყაროში მოხვედრაზე, სამზარეულოს  ჭუჭრუტანიდან თინათინის გამეფების სცენის ცქერაზე.

საკუთარ წიგნზე საუბარი ძნელია, არ ვიცი, როგორი ლიტერატურული ტექსტია, თუმცა ძალიან კარგი საგანმანათლებლო რესურსი რომაა, ამას წყალი არ გაუვა. „ვეფხისტყაოსანი“ ყველას რომანია და ყველას ამბავი, აუცილებლად უნდა გავაგებინოთ ეს ჩვენს მოსწავლეებს.

3. წიგნის „ მატარებლები”

რეი ბრედბერის ფარენჰეიტის ამბები გეხსომებათ და ადამიანების, რომლებმაც წიგნები ზეპირად იციან. „ვეფხისტყაოსანს“ ყველაზე მეტი ზეპირად მსწავლელი ჰყავს, ზოგმა ნებით ისწავლა მთელი პოემა, ზოგმაც – ძალით, იძულებით თუ აუცილებლობის გამო, სხვაგვარად გამოცდას ვერ ჩააბარებდა,  დღესაც მონიშნულია ჩემს პირად „ვეფხისტყაოსანში“ საზეპიროები, თითქმის ყველა სტროფი. რა თქმა უნდა, ავტომატურ დაზეპირებას ყველანი გავურბივართ, ვაპროტესტებთ, მაგრამ მეხსიერებისათვის, ან თუნდაც, შოთა რუსთაველის თექვსმეტმარცვლიანი შაირის შესაგრძნობად, გასაგებად – რამდენიმე, თუნდაც ორი მნიშვნელოვანი სტროფი შეიძლება მეხსიერების საშუალებით  „თან ვატაროთ“.

ამისთვის მრავალი მეთოდის გამოყენება შეიძლება, პოეზია – მათემატიკაა, ამიტომ თუ ჯერ ლექსის ფორმულას, ჩონჩხს შევქმნით და მასზე მთლიან ტექსტს დავაშენებთ, გაგება და სწავლა გამარტივდება. კარგი მეთოდია ტექსტის გრაფიკული გამოსახულების შექმნა, ყველასთვის ასე ცნობილი „სმაილების“ მიმდევრობით ტექსტის წარმოდგენა ან სხვა ვიზუალური მანიშნებლების გამოყენება.

კარგი მეთოდია თანხმოვნებისა და ხმოვნების თამაში,  ტექსტის ამღერება ან მუსიკალური, მარტივი სინთეზატორის საშუალებით რიტმული რეჩიტატივების მომზადება, ტექსტის ფაზლის მომზადება და აწყობა, მთავარია, რომ ის რამდენიმე სტროფი, რომელსაც ვისწავლით, ბოლომდე გვესმოდეს, გავითავისოთ და გავაშინაარსოთ, რომ ავტომატური დაზეპირების მავნე პრაქტიკას გავექცეთ.

მარინე ბერიანიძე წალკის პირველ საჯარო სკოლას ხელმძღვანელობს. ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონში ქართული სკოლის დაარსება ახლანდელი დირექტორის ოჯახის დიდ ძალისხმევას და შრომას უკავშირდება, რომელიც საბოლოოდ ქართული სკოლის გახსნით დაგვირგვინდა. 2014 წლის დეკემბერში მარინე ბერიანიძე სკოლის დირექტორად აირჩიეს და მას შემდეგ ცდილობს, სკოლა მოსწავლეებზე ორიენტირებულ და კომფორტულ ადგილად აქციოს. მაღალმთიანი რეგიონის სკოლებისთვის ერთ-ერთ პრობლემად კვლავ ახალგაზრდა კადრების დეფიციტი რჩება.

როგორ გაჩნდა წალკაში ქართული სკოლის დაარსების იდეა?

ქართული სკოლის გახსნის იდეა ჩემს დას – ნინო ბერიანიძეს ეკუთვნის, განხორციელება კი მისი მეუღლის – გიორგი კვალიაშვილის (წალკის მაშინდელი გამგებლის) დამსახურებაა.

1994 წლიდან ყოველ ზაფხულს შვილებთან ერთად წალკაში ვატარებდი და ქართული სკოლის გახსნის შესაძლებლობას სკეპტიკურად ვუყურებდი, რადგან იმ პერიოდში წალკაში ქართული მოსახლეობა პრაქტიკულად არ იყო, გარდა რამდენიმე ოჯახისა, რომელთა შვილებიც რუსულ სკოლაში სწავლობდნენ და უმეტესობამ არც კი იცოდა ქართული ენა. იმ დროს არ იყო ადვილი არც ცენტრალური ხელისუფლების და არც ადგილობრივი თემის მხარდაჭერის მოპოვება. პროცესი ჩემ თვალწინ ვითარდებოდა, რადგან ჩემი ოჯახის წევრებმა ითავეს ამ პრობლემის მოგვარება და ყველა ნიუანსი კარგად მახსოვს. სკოლის გახსნა იგეგმებოდა რეგიონში, სადაც საკმარისი რაოდენობის არც მოსწავლე იყო და არც პედაგოგი. დიდი და ხანგრძლივი შრომა დაგვჭირდა ცენტრალური ხელისუფლების დასარწმუნებლად და ყველა დეტალის შესათანხმებლად. ქვემო ქართლის იმდროინდელმა სამხარეო ადმინისტრაციამ პროექტს მხარი დაუჭირა, მოწვეული პედაგოგებისთვის დააწესა სოლიდური სახელფასო დანამატი და საცხოვრებელი ბინებით უზრუნველყოფას დაჰპირდა. ბევრი რამ მაქვს გასახსენებელი ამ წლების მანძილზე, მაგრამ სკოლის გახსნის დღე ყველაზე ემოციური, ბედნიერი და დაუვიწყარი იყო.

მოგვიყევით თქვენი სკოლის შესახებ…

სკოლა თავდაპირველად გაიხსნა 26 მოსწავლისთვის, რომელთაგან 13 წალკაში ჩამოსული პედაგოგების შვილი იყო. ნელ-ნელა, ქალაქში ქართული მოსახლეობის ზრდასთან ერთად, იზრდებოდა მოსწავლეთა რაოდენობაც. იმის გამო, რომ მოსახლეობის უმეტესობა ეკომიგრანტია და არ არის დაფუძნებული წალკაში, მოსწავლეთა რაოდენობა მერყეობს, თუმცა ზრდის დინამიკა ნარჩუნდება. გავლენას ახდენს რეგიონში სტრატეგიული პროექტების მიმდინარეობაც. ამჟამად სკოლაში 286 მოსწავლეა, სკოლას ემსახურება 23 პედაგოგი, აქედან ერთი სპეცმასწავლებელია. ოთხი უკვე წარდგენილია წამყვანის სტატუსის მოსაპოვებლად, ორს დარჩენილი აქვს მხოლოდ გარე დაკვირვება და ახალი წლიდან ექვსი წამყვანი პედაგოგი გვეყოლება. ოთხი იანვრამდე ეცდება უფროსი მასწავლებლის სტატუსის მოპოვებას, დანარჩენებს უკვე აქვთ მინიჭებული ან წარდგენილი არიან უფროსი მასწავლებლის კატეგორიაზე.

სკოლის მიზნებზე გვესაუბრეთ. რაზე ხართ ორიენტირებული და რის მიღწევას ცდილობთ?

დაარსების დღიდან სკოლა ორიენტირებულია მაღალი ხარისხის სწავლა-სწავლების პროცესის უზრუნველყოფაზე. დიდ ყურადღებას ვაქცევთ პედაგოგთა კვალიფიკაციის მუდმივ ზრდას. კარი ღია გვაქვს სიახლეებისთვის. დიდ ყურადღებას ვუთმობთ არაფორმალურ განათლებას, საკლუბო და წრეობრივ აქტივობებს, მოსწავლეების სამოქალაქო და გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლებას. აქტიურად ვთანამშრომლობთ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, სადაც ჩვენი მოსწავლეები იძენენ უნარ-ჩვევებს, რომელთა დახმარებითაც მომავალში ბევრ წარმატებას აღწევენ. სკოლა მუდმივად ახალისებს და მხარს უჭერს პედაგოგთა და მოსწავლეთა ინიციატივებს. ჩვენი მოსწავლეები გამოირჩევიან მაღალი სოციალური აქტიურობით თემში. კვალიფიციური პედაგოგებისა და მოტივირებული მოსწავლეების თანამშრომლობის შედეგია, რომ სკოლას ყოველწლიურად ჰყავს მედალოსანი კურსდამთავრებულები და პროექტის „ჩემი პირველი კომპიუტერი“ ბენეფიციარები, რითაც სკოლა მუნიციპალიტეტში საუკეთესოა. ჩვენი კურსდამთავრებულები წარმატებით აბარებენ ეროვნულ გამოცდებს და ირიცხებიან საუკეთესო უნივერსიტეტებში, საიდანაც შემდეგ სკოლა იღებს მადლობის წერილებს  საუკეთესო მოსწავლეების აღზრდისთვის, რაც შიდა და გარე შეფასებების თანხვედრას ნიშნავს და განსაკუთრებით გვახარებს.

ხშირად გაგვიგონია რეგიონის სკოლებში კადრების დეფიციტის შესახებ. თქვენს სკოლაშიც დგას ეს პრობლემა?

მაღალმთიანი რეგიონების სკოლების ერთ-ერთი პრობლემაა კვალიფიციური კადრების მოძიება ადგილზე. ძალიან გვეხმარება პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“, რომლის მონაწილე პედაგოგები ხშირად ავსებენ რეგიონის სკოლების ვაკანსიებს და მაღალ დონეზე ასწავლიან, აქტიურად თანამშრომლობენ კოლეგებთან და უზიარებენ ცოდნასა და გამოცდილებას. ამჯერადაც ამ პროექტის იმედი გვაქვს ჩვენი ვაკანსიების შესავსებად. საჭიროა ადგილობრივი ახალგაზრდების დაინტერესება პედაგოგის პროფესიით, რათა სკოლებში საკადრო პრობლემები მოგვარდეს. ამ მიმართულებით აქტიურად ვმუშაობთ და პირველი შედეგებიც გვაქვს – რამდენიმე კურსდამთავრებულმა პროფესიად მასწავლებლობა აირჩია.

კიდევ რა პრობლემების წინაშე დგანან რეგიონის სკოლები, განსაკუთრებით კი მთიანი რეგიონის სკოლები და როგორ უმკლავდებით ამ პრობლემებს?

რეგიონში შესამჩნევია ინფრასტრუქტურული პრობლემებიც. არასაკმარისია სასკოლო ინვენტარი და კომპიუტერული ტექნიკა. ამ პრობლემების მოგვარება სკოლის რესურსით ხშირად ვერ ხერხდება, რადგან სკოლების ნაწილი (მათ შორის – ჩვენიც) დეფიციტურია. იმედს გვაძლევს მთავრობის გაცხადებული პოლიტიკა 2022 წლისთვის ყველა სკოლის ევროპულ სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოყვანის შესახებ. ამჟამად ზოგიერთ სკოლაში მიმდინარეობს ნაწილობრივი რეაბილიტაციის სამუშაოები, სასექტემბროდ ინვენტარსაც გვპირდებიან. კარგი იქნებოდა, სკოლას მეტი ფინანსური რესურსი ჰქონდეს და თავად შეეძლოს პრობლემების ნაწილის სწრაფი მოგვარება. დეფიციტური სკოლებისთვის პრობლემურია კომუნალური გადასახადების (განსაკუთრებით – ბუნებრივი აირის საფასურის) გადახდა, რომელიც რეგიონის მკაცრი კლიმატის პირობებში საკმაოდ სოლიდურ თანხას შეადგენს. დეფიციტის დასაფარავად სამინისტროსთვის დამატებითი თანხების თხოვნა გვიწევს.

ახალგაზრდა მასწავლებლები თუ ინტერესდებიან ისეთ რეგიონში სწავლებით, როგორიც წალკაა?

სკოლისადმი ახალგაზრდების ინტერესი ნაკლებია, განსაკუთრებით – მაღალმთიან რეგიონში, თუ არ ჩავთვლით საგანმანათლებლო პროგრამების ფარგლებში მომუშავე მასწავლებლებს. პედაგოგთა კორპუსის გაახალგაზრდავება აუცილებლად მიმაჩნია, თუმცა ეს არ ნიშნავს კომპეტენტური, სტატუსდადასტურებული კადრების გაშვებას. ბოლო დრომდე ახალგაზრდებში პედაგოგის პროფესია მიმზიდველად არ ითვლებოდა, გასაგები მიზეზების გამო აღარც სპეციალიზებული პედაგოგიური სასწავლებელი არსებობდა საქართველოში, რის გამოც ახალგაზრდები სკოლაში პრაქტიკულად აღარ შემოდიოდნენ. დღეს სიტუაცია განსხვავებულია. უკვე არსებობს მასწავლებლის მომზადების ინტეგრირებული საბაკალავრო-სამაგისტრო უფასო პროგრამა, გამოინახა პროფესიაში შესვლის ალტერნატიული გზები, რაც სკოლისკენ გზას უხსნის ახალგაზრდებს. გამოჩნდა ვაკანსიები სკოლიდან გასული იმ პენსიონერი პედაგოგების ხარჯზე, რომლებმაც ისარგებლეს ფულადი ჯილდოს შეთავაზებით. სავარაუდოდ, იანვრისთვის ახალი ვაკანსიებიც დაემატება.

დასასრულ, მასწავლებლის პროფესიაზეც გკითხავთ. როგორ ფიქრობთ, პროფესიონალიზმთან ერთად რა თვისება უნდა ჰქონდეს კარგ მასწავლებელს?

სავსებით ვიზიარებ მოსაზრებას, რომ პროფესიონალიზმი არის პატრიოტიზმი, ამიტომ პედაგოგიც უპირველესად პროფესიონალი უნდა იყოს, მუდმივად ზრუნვდეს თვითგანვითარებაზე, იყოს თავისუფალი, ღია სიახლეების მიმართ, კოლეგიალური, გულისხმიერი, მზრუნველი, სამართლიანი, კეთილსინდისიერი. შეეძლოს მოსწავლეთა მოტივირება და მათი ინიციატივების წახალისება, მუდმივად ზრუნავდეს ხარისხიანი განათლების მიწოდებასა და სკოლის იმიჯზე.

იაკობ გოგებაშვილი XIX საუკუნის პედაგოგიური აზროვნების ნოვატორია. მისი პედაგოგიკური კონცეფცია მთლიანად განმავითარებელი სწავლების  იდეაზეა დაფუძნებული. მის მიერ შედგენილი შეუდარებელი სახელმძღვანელოები  დიდაქტიკური შინაარსითა  და აგების მეთოდიკური ორიგინალური სტრუქტურით გამოირჩევა.

ქართული წერა-კითხვის სწავლების ისტორიაში იაკობ გოგებაშვილმა პირველმა გამოიყენა ბგერითი ანალიზური მეთოდი. ,,წერა-კითხვისა და, საერთოდ, ქართული ენის სწავლება დაეფუძნა შეგნებულობის, მისაწვდომობის, თვალსაჩინოების, აქტიურობისა და სისტემატურობის დიდაქტიკურ პრინციპებს; ნაცნობიდან უცნობზე, ადვილიდან ძნელზე, მარტივიდან რთულზე თანდათანობითი გადასვლის წესებს. ამგვარი სწავლების სისტემის შემოღება იმ დროისათვის დიდი ნოვატორობა იყო და ქართული პედაგოგიკური აზროვნების განვითარების ისტორიაში რევოლუციას უდრიდა’’ (ვ. რამიშვილი).

იაკობ გოგებაშვილი თავისი ნოვატორული იდეებით დროს ბევრად უსწრებდა. ფაქტია,  XXI საუკუნის სწავლების თანამედროვე ინტერაქტიური მეთოდები მის მიერ შემუშავებულ მეთოდიკაში გამოიყენებოდა. მაგალითისთვის საკმარისია ეროვნული სასწავლო გეგმის გამჭოლი კომპეტენციებიდან განვმარტოთ წიგნიერების ცნების შინაარსი: ,,თანამედროვე გაგებით, წიგნიერება არის ცვალებად კონტექსტში კითხვის, წერის, ინფორმაციის დამუშავების, იდეებისა და მოსაზრებების გამოთქმის, გადაწყვეტილების მიღებისა და პრობლემების მოგვარების უნარი იმ ცოდნის საფუძველზე, რომელსაც ადამიანი მთელი ცხოვრების განმავლობაში იძენს”.

იაკობის ყოველდღიური ზრუნვის საგანს წარმოადგენდა წიგნიერების დონის ამაღლება. ამ მიზნით ,,დედა ენაში’’ მრავლად იყო წარმოდგენილი  ესთეტიკური თვალსაზრისით საგანგებოდ შერჩეული მოთხრობები, ხალხური ზეპირსიტყვიერების არაჩვეულებრივი ნიმუშები, სასაუბროები, სურათები, სავარჯიშოები, რომლებიც ავითარებდნენ მოსწავლეთა შემეცნებით, შემოქმედებით  და ლოგიკურ აზროვნებას, ლექსიკურ მარაგს, მეტყველებას. და რაც მთავარია, ეს ყველაფერი სწავლების მარტივი კომპლექსური მეთოდებით იყო გაჯერებული. ,,მარტივი საგნებისა და სურათების სინჯვა და აღწერა კითხვა-პასუხის შუამავლობით, ელემენტარული თვალსაჩინო სწავლა უნდა შეადგენდეს ყოველდღიურს სავარჯიშოს. ეს ვარჯიშობა ბავშვს შესძენს რეალურ ცოდნასაც, დაკვირვების ნიჭსაც გაუფურჩქვნის და ენასაც თანდათან გაუმდიდრებს რეალური ლექსიკონით”, – წერდა დიდი პედაგოგი.

ახლა ხშირად ვსაუბრობთ მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებაზე. ამ შემთხვევაში მართლაც ნოვატორულია იაკობ გოგებაშვილის მიდგომა.  ,,დედა ენაში’’ შეტანილი ნახატით გათვალსაჩინოებული პირველი წინადადება ,,აი ია’’,  საოცრად დადებით ემოციას იწვევს და მოსწავლეს განაწყობს სწავლისთვის. დადებითი განწყობა კი სხვა არაფერია, თუ არა მოტივაცია. ,,ყველაფერი გენიალური მარტივია!’’ თუმცა, ერთი შეხედვით მარტივი ნახატის მიღმა, რეალურად, ანბანის სწავლებას მეცნიერულად დამუშავებული კომპლექსურად შერჩეული მეთოდიკის სამი ძირითადი პრინციპი: ფონეტიკური, გრაფიკული და სემანტიკური უდევს საფუძვლად. სასკოლო ასაკის დასაწყისში მოსწავლეს აქვს ხატოვანი აზროვნება. სწორედ ამიტომ მას ჯერ ნახატის სახით ეძლეოდა  საგანი, შემდეგ ახდენდა მის წარმოთქმას, გააზრებას და  გრაფიკულად გამოსახვას.

ამ ნოვატორულმა მიგნებამ XXI საუკუნის სწავლების თანამედროვე აქტივობებშიც ჰპოვა ასახვა. გავიხსენოთ კომპლექსური სახის აქტივობა ,,დავხატოთ, აღვწეროთ, დავწეროთ’’. მოსწავლეებს ეძლევათ დავალება, დახატონ რომელიმე ეპიზოდი ტექსტიდან, შემდეგ ხდება ნახატის აღწერა და ბოლოს წერილობით გადმოცემა. მასში გაერთიანებულია სამი ეტაპი და ემსახურება ვიზუალური წიგნიერების – წერითი, ზეპირმეტყველებისა და კითხვის უნარების გამომუშავებას.

იაკობ გოგებაშვილმა გაითვალისწინა, ქართულის, როგორც ფონეტიკური ენის, თავისებურებები და ანბანის სწავლების წერა-კითხვის ხერხის ნაცვლად კითხვა-წერის ხერხი გამოიყენა. ,,ასოები ცალ ცალკე არა საგანს არა აჩვენებენ, არა ჰაზრს არა ხატავენ. ამიტომ სწავლის დაწყება ასოებიდგან ყმაწვილისათვის არის მავნებელი. აი მისცეს ყმაწვილს ხელში ანბანი და ეუბნებიან: ეს ასო არის ა, ეს ბ და სხვანი. ყმაწვილის თავში, რასაკვირველია, არა ჰაზრი არ იხატება. ამიტომ პირველ შეხვედრაზედ ყმაწვილს სწავლა ეჩვენება, როგორც ერთი უაზრო საგანი. ამ მეთოდს, მაშასადამე, შეუძლიან პირველათვე შეაძულოს სწავლა ყმაწვილსა და წაართვას მას წადილი სწავლისა!’’ კითხვის დაწყებით მოსწავლეებს უადვილდებოდათ ანბანის სწავლება, რადგან ნაცნობი, ნახატებით გათვალსაჩინოებული სიტყვების წაკითხვა დადებითი ემოციებით ავსებდა მათ.

ანალიზურ-სინთეზურ მეთოდიკურ პრინციპზე აგებული ,,დედა ენა’’   ბავშვის ლექსიკური მარაგის გამდიდრების, ფრაზის აგებისა და თხრობის, ფანტაზიის, წარმოსახვის, ლოგიკური აზროვნების უნარების განვითარების კომპლექსურ მთლიანობას წარმოადგენს, რომელიც სასარგებლო ინფორმაციის მიღებასთან ერთად, ავითარებს ბავშვის დამოუკიდებელ აზროვნებასა და მეტყევლებას.

ცნობილია, რომ ინტერაქტიური მეთოდებით სწავლება ავითარებს კრიტიკული აზროვნებისა და არგუმენტირებული მსჯელობის უნარებს. ამ თვალსაზრისითაც პროგრესულია იაკობ გოგებაშვილის ნოვატორული იდეები.  ,,დედა ენაში’’ მოცემული სასაუბროები სასარგებლო ინფორმაციის მიღებასთან ერთად ავითარებდნენ მოსწავლეთა დამოუკიდებელ და შემეცნებით აზროვნებას, მეტყველებას, ლოგიკური მსჯელობის უნარს. აქედან შეგვიძლია გავაკეთოთ დასკვნა, რომ  განმავითარებელი სწავლების იდეაზე აგებული ,,დედა ენა’’ უზრუნველყოფდა მოსწავლეთა ყოველმხრივ აღზრდა-განათლებასა და უწყვეტ განვითარებას. მეცნიერული პედაგოგიკის ფუძემდებლის მიერ დიდაქტიკური პრინციპით დალაგებული  სხვადასხვა ჟანრის მასალა ემსახურებოდა მოსწავლეთა ზნეობრივი, ესთეტიკური, შემეცნებითი, ჰუმანური აღზრდის ერთიანი საგანმანათლებლო იდეის განხორციელებას.

დღეს განსაკუთრებით აქტუალურია ინტერკულტურული ასპექტების კვლევა, ანუ ინტერაქცია განსხვავებული კულტურის მქონე ხალხებს შორის. იაკობ გოგებაშვილისთვის, როგორც პროგრესულად მოაზროვნე დემოკრატიული პრინციპების დამცველი ადამიანისთვის მიუღებელი იყო ეროვნებათა შორის კონფლიქტი. ,,ყოველი კაცი ყველა ადამიანს უნდა უყურებდეს განურჩევლად წარმოშობისა და ეროვნებისა, როგორც თანასწორ ძმებს და უღირსად თვლიდეს და ზიზღით ეპყრობოდეს მდაბიო ინსტინქტებით შეპყრობილ იმ ადამიანებს, რომლებიც სარგებლობენ ადამიანთა ეროვნული განსხვავებით და შუღლსა და მტრობას სთესენ მათ შორის”.

გავიხსენოთ  ,,იავნანამ რა ჰქმნა’’.  ნაწარმოებში ასახული ლეკებისა და ქართველების ურთიერთობა ნოვატორი პედაგოგის თვალით დანახული კულტურათშორისი ურთიერთობების კლასიკური მაგალითია. ,,ქეთოს თავისიანად მიაჩნდა ქართველებიცა  და ლეკებიც, საქართველოც და დაღესტანიც. და რადგან სიყვარული შობს სიყვარულსა, ამიტომ ქართველები და ლეკები თითქოს ეჯიბრებოდნენ ერთმანეთსა, ვინ უფრო მეტს პატივისცემას, მეტს ხათრსა და მეტს სიყვარულს უჩვენებდა ქეთოს“.

იაკობ გოგებაშვილი ძალიან კარგად იცნობდა მსოფლიო პედაგოგიკის კლასიკოსთა თეორიებს. ის კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდა  სწავლების სხვა ენაზე დაწყებას, რადგან მიაჩნდა, თუ მოსწავლე განათლების მიღებას უცხო ენაზე დაიწყებდა, ამით კავშირს გაწყვეტდა სამშობლოსთან. დიდი პედაგოგი თეორიებზე დაყრდნობით ასაბუთებდა: ,,როცა ქართველს ბავშვს გადაახტუნებენ ქართულს წიგნსა და პირდაპირ მიაჩეჩებენ ხელში უცხო ენის ანბანს, იგი დიდ დაბრკოლებას ხედავს და ხეირიანად ვერ ერევა ამ სიძნელეს. თუ პირველშივე ბავშვს გაუჭირდა შეგნება და შეთვისება უცხო სიტყვათა და გამოთქმათა, მალე შიშიც შეიპყრობს და ბავშვი ადვილად გააზვიადებს უცხო ენის შესწავლის სიძნელეს”.  იაკობ გოგებაშვილს არგუმენტად მოაქვს შედარების მეთოდი, რომლის თანახმად მოსწავლეს უნდა შეძლებოდა მშობლიური ენის აგებულების და თვისებების შედარება უცხო ენის აგებულებასთან და თვისებებთან. ამიტომ იგი აუცილებლად მიიჩნევდა 2 წლის განმავლობაში მხოლოდ მშობლიური ენის სწავლებას. ხოლო შემდგომ  – უცხო ენის. ამასთანავე,  არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ იაკობი ყოველთვის მოუწოდებდა ახალგაზრდებს ევროპული ენის შესწავლისა და მეცნიერული ცოდნის მიღებისკენ.

შეუფასებელია იაკობ გოგებაშვილის ღვაწლი. დღესაც არ კარგავს აქტუალობას მისი მეცნიერულ-პედაგოგიკური და ნოვატორული იდეები. ეს არის საგანძური, რომელსაც გაფრთხილება და გონივრულად გამოყენება სჭირდება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ვ.რამიშვილი-იაკობგოგებაშვილი https://www.webmix.ge/vvi/doc.php?doc=1963#s3
2. ინტერნეტგაზეთი ,,მასწავლებელი’’

https://mastsavlebeli.ge/?action=news&npid=186

3. იაკობის სამრეკლო. თბილისი1990

(შემდგენლები: თითმერია, ჯ. //ჩილაჩავა, ზ.)

4. იაკობ გოგებაშვილი

https://burusi.wordpress.com/2009/09/16/iakob-gogebashvili/