იამ რა უთხრა ვარდსა, ვარდმა რა უთხრა იასა, ანუ რისთვის სჭირდებათ ბავშვებს ზღაპრები

ჩემი ცხოვრების ოცდათხუთმეტი წლის თავზე, თამამად შემიძლია განვაცხადო, რომ თუ კი რაიმე გასაჭირი დამტყდომია თავს, თუ კი რაიმე ჩიხი დამხვედრია ცხოვრების გზაზე, თუკი პასუხები მიძებნია, მაშინვე ქართული ხალხური ზღაპრები ამოტივტივებულა, ფრაზებით, სახეებით, მეტაფორებითა თუ სიმბოლოებით. თითქოს მუდმივად თან მახლდეს. მუდმივად თან დამყვებოდეს უხსოვარი ამბების განზომილებაში შესაღწევი პორტალივით. ერთი დაფიქრება, ერთი გაელვება და უკვე იქ ვარ – მზის დედასთან მზის ნაბანი წყლის სათხოვრად მისული თუ უკვდავების მაძიებელი კაცის ზურგს უკან. ანდაც თითისტარს ვატრიალებ ჭაში მცხოვრებ ბებერთან ერთად.

ამბები და პერსონაჟები ზღაპრებიდან ისეთივე უხსოვარი, ისეთივე ნამდვილი და ისეთივე მისტიურია, როგორც ჩვენი სამყარო. თითქოს მთელი ჩვენი არსებობისა და ცხოვრების საიდუმლო, არსი ხალხურ ზღაპრებში მოქცეულა. ყველა პასუხგაუცემელი კითხვის, სიკვდილ-სიცოცხლის წრე-ბრუნვის პასუხებიც იქაა. ოღონდ აქ მთავარი ერთი რამეა: ზღაპრების წაკითხვის აუცილებელი პირობა – ბავშვობაა. დიახ, მხოლოდ ბავშვობაში წაკითხულ ზღაპრებს შეუძლიათ ჩვენი ქვეცნობიერის ისეთ  კუნჭულში მოთავსება, შემდეგ მთელი ცხოვრება იქიდან ცხოვრებას რომ გასწავლის. იმიტომ, რომ  უფროსების რწმენა სასწაულებისადმი მყიფეა. უფროსებს კირკიტი და კრიტიკა უყვართ, უფროსები ხშირად ვერ ვიგებთ იმ მეტაფორებსა და სიმბოლოებს, რომლებიც ზღაპრების ხვეულებში იმალებიან. მათ ყველაფრის საკუთარ ლოგიკურ ჩარჩოებში მოქცევა სჩვევიათ. თან როგორ უყვართ ათასგვარი ლოგოსებითა და იზმებით საკუთრი მოსაზრებების განმტკიცებაც. ახლაც, ბევრი იარეს, თუ ცოტა, ადგნენ და მიადგნენ ამ ჩვენს ქართულ ხალხურ ზღაპრებს. საშიშია ბავშვებისთვისო, ბევრი სისხლიაო, მკვლელობები, სისასტიკეო. მოკლედ ბევრი წერეს, ისაუბრეს ამ თემაზე, ფსიქოლოგებიც ჩართეს, ფილოლოგებიც და სხვა ოგებიც, ყველა, გარდა ბავშვებისა. ჩვენ ხომ გვიყვარს მათ ნაცვლად და მათი სახელით საუბარი, გადავწყვიტეთ, რომ უკეთ ვიცით, რა სჭირდებათ, როდის რა უნდა წაიკითხონ, როგორ უნდა აღიქვან, რა უნდა იგრძნონ ან რის უნდა ეშინოდეთ.

ჰოდა, ახლა ბევრად უფრო ცოტა ბავშვი კითხულობს ქართულ ხალხურ ზღაპრებს, ბევრად უფრო ცოტა ადამიანს ექნება სამომავლოდ უძველესი მეტაფორებისა და სიმბოლოების გუდა, რომელიც ხან ქვად იქცევა და ყველივით გამოწურავ, ხან კიდევ ნაცრის ისეთ ბუღს დააყენებ ცხრათავიან დევებს სულ კუდით ქვას ასროლინებ. უზღაპრობას უნდა დავაბრალოთ, ამ ბოლო დროს, სოციალურ ქსელებში კედელ-კედელ რომ დაატარებენ მაყვალა მრევლიშვილის არაკს, და გაოცებას ვერ მალავენ, რომ არაკში ისეთი ამბები ხდება, რაც, მათი აზრით, წარმოუდგენელი და შეუძლებელია. ბავშვობისას წაკითხული ზღაპრები კი ჩვენს აზროვნებას სწორად შეუძლებელს შესაძლებლად გარდაქმნას აჩვევს, სამყაროს კანონზომიერების მიღმა ხედვაში ავარჯიშებს.

პაპაჩემს უზარმაზარი ქართული ხალხური ზღაპრების კრებული ჰქონდა. წიგნი დაყოფილი იყო ჯადოსნურ და საყოფაცხოვრებო ზღაპრებად, მითებად და ლეგენდებად. ყველაზე მეტად ჯადოსნური ზღაპრები მიყვარდა, აი, სავარცხელს რომ გადააგდებ და უკან სალი კლდე აღიმართება, ან გომბიო, ბოროტი და რომ ვირისფერ წყალში დაიბანს თავს და ვირის ყურები ამოუვა. ან ტირილისას რომ ობოლ გოგოს ცრემლების ნაცვლად მარგალიტები სცვივა და ღიმილის დროს ია-ვარდების კონა, სალამურად ქცეული კი საკუთარ ქმარ-შვილს სიყვარულს რომ უმღერის. პაპაჩემთან სტუმრად მისული, ამ წიგნს რომ ჩავიგდებდი ხელთ, რეალური სამყარო უმალ ქრებოდა, ათასწლეულების წინანდელი კი ხელშესახებად და ნამდვილად იქცეოდა ხოლმე. პაპაჩემსაც უყვარდა ეს წიგნი, ძილის წინ რომ არ წაეკითხა, ვერ იძინებდა. ამიტომ ვერ მატანდა, ჩუქებაზე ლაპარაკი ზედმეტი იყო, თხოვებითაც კი არ მათხოვებდა. სულ თავთან ედო და ვინ იცის მერამდენედ კითხულობდა ერთსა და იგივე ამბავს. ჰოდა მეც ვეშურებოდი და ზაფხულის გრძელ ღამეებს ვათენებდი. სისასტიკეც იყო, როგორ არა, სისხლიც და შურისძიებაც, ოღონდ ისეთები, კარგი დასასრული რომ აქვთ და ბავშვის გონება ადვილად რომ ხარშავს. აქ ყველაფერი შესაძლებელია: მკვდრები ცოცხლდებიან, ქვესკნელიდან უვნებელი ბრუნდებიან, მეფის მზეთუნახავი ასულები თავისუფლდებიან და სიყვარულით თხოვდებიან, დევები კი მარცხდებიან. აქ ბოროტებას სასტიკად უსწორდებიან, ძალიან სასტიკადაც. თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ეს ტექსტები, ვინ იცის, რამდენ ათას წელს ითვლიან და ვინ იცის რომელ ცივილიზაციას ეკუთვნიან. მგონია, რომ ბავშვები ამ ყველაფერს ისე აღიქვამენ, როგორც ნებისმიერი პრობლემის გადაჭრის შესაძლებლობას. მგონია, რომ უხილავ სამყაროებთან კავშირს პოულობენ და როდესაც იზრდებიან, როდესაც ცხოვრების სისასტიკეს აწყდებიან, სწორედ მაშინ ახსენდებათ, როგორ დაამარცხა ნაბოლარა ძმამ ცეცხლის მფრქვეველი გველეშაპი, როგორ გააცოცხლა მზის ნაბანი წყლით უფლისწული საყვარელმა ცოლმა, ისიც ახსენდებათ, როგორ მობეზრდა კაცს უკვდავება და როგორ დაუბრუნდა მოკვდავთა სამყაროს. გაახსენდებათ და ცხოვრებაც რაღაცნაირად ასატანი ხდება, გასაგები მაინც. ამიტომ, მგონია, რომ პატარებს ქართული ხალხური ზღაპრების წაკითხვის შანსი არ უნდა წავართვათ. მე, როგორც მასწავლებელმა, რამდენჯერმე შევიტანე სამუშაო ტექსტად ქართულის გაკვეთილზე ზღაპრები და ბავშვებიც აღფრთოვანებული დარჩნენ. გაგიზიარებთ რამდენიმე აქტივობას, რომელიც, გარდა იმისა, რომ ზღაპრის გაცნობას ემსახურებოდა, სახალისოც აღმოჩნდა.

თხრობის ჯაჭვი

ზღაპრების ერთ-ერთი საინტერესო მხარე სიუჟეტის აგება და თხრობის სპეციფიკაა. ყოველ წინადადებაში რაღაც ხდება, ყოველი სიტყვა ქმედებაა. ზღაპრის არსის ჩასაწვდომად, კარგი იქნება, თუ მასწავლებელი ბავშვებს სიუჟეტის ამ მძაფრ, დინამიკურ განვითარებასაც აღმოაჩენინებს. ბავშვები წყვილებში ან ჯგუფებად მუშაობენ. წინასწარ მომზადებული ოთხ-ხუთ სანტიმეტრებად დაჭრილი ქაღალდის ფერადი ან თეთრი ლენტები უწყვიათ. ვიწყებ ზღაპრის წაკითხვას. ბავშვებმა იციან, რომ ქაღალდის თითო ზოლზე ზღაპარში მოცემული თითო ქმედება უნდა დაწერონ და შეუძლიათ ილუსტრაციითაც გააფორმონ, შემდეგ კი წებოთი რგოლად შეკრან. მაგალითად: იყო ერთი ღარიბი კაცი – ერთი რგოლია, კაცი ბედის საძებნელად გაემგზავრა – მეორე, გზად დათვი შემოხვდა – მესამე და ასე შემდეგ. საბოლოოდ კი ერთ დიდ საახალწლო გირლიანდის მსგავს ჯაჭვად ეწყობა, რგოლები ერთმანეთში ეყრება და ეწებება. ჯგუფები საკუთარ ჯაჭვებს წარადგენენ და კითხულობენ.

მოისმინე და დაწერე

საქართველოს არქივს ქართული ხალხური ზღაპრების შესანიშნავი ციფრული აუდიო არქივი აქვს, რომელიც ხელმისაწვდომია – https://archive.gov.ge/ge/kartuli-zghaprebi. https://archive.gov.ge/ge/kartuli-zghaprebis-akhali-chanatserebi. ბავშვებს რომელიმე ზღაპარი მოასმენინეთ, შემდეგ კი სთხოვეთ, რაც დაამახსოვრდათ, ის დაწერონ. შეუძლიათ შეცვალონ სიუჟეტი, დასასრული, დაამატონ პერსონაჟები, გაუკეთონ ილუსტრაციები. საბოლოოდ ძალიან საინტერესო პროცესია.

მოდი ზღაპარი მოვიგონოთ

ბავშვებს რომ გავაგებინოთ, დაახლოებით რას ნიშნავს ხალხური ზღაპარი და როგორ იქმნებოდა ის, ასეთი ექსპერიმენტი ჩავატაროთ: ავიღოთ ერთი დიდი რვეული, რომელშიც ზღაპრის წერას ერთ-ერთი ჩვენი მოსწავლე დაიწყებს, ზღაპრისთვის დამახასიათებელი დასაწყისით, სიუჟეტის განვითარებისა და დასასრულის გათვალისწინებით (ბავშვების სახელები ბარათებით ამოვიღოთ). შემდეგ სხვა აგრძელებს ამბავს, კიდევ სხვა და ასე შემდეგ, მანამდე, სანამ მთელ კლასს არ მოივლის. ოღონდ თავიდანვე უნდა განვსაზღვროთ წესები, რომ ერთმანეთის ამბავს არ გადაუხვიონ, პერსონაჟები გაითვალისწინონ და მოვლენების განვითარების საკუთარი ვერსიები წარმოადგინონ. ამ პროცესმა შესაძლოა ერთ თვესაც გასტანოს, საბოლოოდ კი კლასის წიგნს, კლასის ზღაპარს მივიღებთ, რომელიც შემდეგ დამუშავდება, გაფორმდება ვიზუალურად. პრეზენტაციაზე კი მშობლები და სტუმრები მოვიპატიჟოთ.

მოკლედ, ზღაპრები ბავშვობას და შემდეგ მთელ ცხოვრებას ზღაპრულად აქცევენ. ჰოდა, იამ რა უთხრა ვარდსა და ვარდმა რა უთხრა იასა – ეს ის ამბავია, ეს ის საიდუმლოა, მხოლოდ ბავშვების წრფელი გული და სული რომ სჭირდება.

ლექსი „ევროპა“ პაოლო იაშვილმა 1922 წელს დაწერა, 1921 წლის 25 თებერვლიდან ერთი წლის შემდეგ. ასი წელი გვაშორებს ლექსში აღწერილ მოვლენებს. დროის სამი ეპოქალური დანაყოფი ახლებური წაკითხვისკენ გვიბიძგებს.

თანამედროვე მკითხველს ტექსტის მულტიმედიური წაკითხვის შესაძლებლობა აქვს, რაც გულისხმობს მედიათა შორის მინიშნებებზე დაკვირვებას, სიტყვის ვიზუალურ გაცოცხლებასა და სემანტიკურ გააზრებას.

პაოლო იაშვილის „ევროპა“ ჩემთვის აღმოჩენა იყო, რომლის წაკითხვამ, ესთეტიკურ გავლენასთან ერთად, კვლევა-ძიებისკენ მიბიძგა. ერთმანეთში აირია სახე-სიმბოლოები, გეოგრაფიული ადგილები, ისტორიული პირები და თარიღები, ხელოვნების ნიმუშები, არქეოლოგიური ძეგლები, ლიტერატურული მიმდინარეობები, ლექსის მახასიათებლები, საფრანგეთის ჰიმნი, პოეტის ბიოგრაფიული დეტალები – ამ ყოველივეს შესახებ საგულდაგულო მოკვლევამ კიდევ უფრო მეტი ინფორმაცია დააგროვა, თითქოს ძაფის აბურდულ გორგლად იქცა, რომლის წვერსაც პოვნა უნდა და ნასკვების ფრთხილი გამოხსნით სათქმელმა განსაზღვრული ფორმა უნდა მიიღოს.

სტატია მიზნად ისახავს ლექსის მულტიმედიურ გაცოცხლებას, თითოეული სიმბოლოს გაშინაარსებას, ერთმანეთთან დაკავშირებას, რაც, თავის მხრივ, ახალი ინფორმაციის მოპოვება-დახარისხებასა და მკითხველის მიერ მათ ახლებურ წაკითხვას გულისხმობს.

ლექსი „ევროპა“ საუკეთესო ტექსტია ისტორიული რეალობის გასააზრებლად და შემეცნებითი სამყაროს გასამდიდრებლად. მოსწავლეებისთვის ლექსის გასაცნობად ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვაა საჭირო, რომელშიც მონაწილეობას მიიღებენ ქართულის, ისტორიის, გეოგრაფიის, ხელოვნების, მუსიკის მასწავლებლები.

ამასთანავე, დავიმოწმოთ 2019 წელს ამოქმედებული ქართული ენისა და ლიტერატურის საბაზო საფეხურის სტანდარტის მთავარი ცნებები – ტექსტის კონტექსტი და მიმართებები ტექსტებს შორის (ინტერტექსტუალობა), რაც სტატიის მიზანს უფრო მეტად დაგვაახლოებს.

ტექსტის გაგება-გაანალიზებისას კი ამგვარ განმარტებას ვკითხულობთ: სასწავლო გეგმაში ტერმინი „ტექსტი“ გამოიყენება ფართო მნიშვნელობით და გულისხმობს როგორც ბეჭდურ, ისე აუდიოვიზუალურ/მულტიმედიურ, აუდიო- და ვიდეოფორმატის ტექსტებს.

გაკვეთილის მიზნები საბაზო საფეხურის საგნობრივი სტანდარტის V და VI საფეხურებსაც ეხმიანება:

ასე რომ, სტატიაში ასახული კვლევა-ძიება უკავშირდება ეროვნული სასწავლო სტანდარტის მოთხოვნებს. ტექსტის მულტიმედიური წაკითხვა მოსწავლეებისთვის სწავლა-სწავლებას სახალისოს ხდის – ქრება დრო, მცირდება მანძილი, აფასებ და ერთმანეთს ადარებ მოვლენებს, პირად ცხოვრებას, თანამედროვე გარემოს, ეცნობი ადამიანებსა და მათ სამყაროს.

სტატიის სათაურის სიღრმისეული გააზრებისთვის განვმარტოთ მედიათა მნიშვნელობა. მედიები (ლიტერატურა, მხატვრობა, მუსიკა, მნიშვნელობის მატარებელი სისტემები – გამოსახულება, ბგერა, ენა, ასევე, ინფორმაციის მატარებელი ან გამტარი…) ერთმანეთზე ზემოქმედებს და მათ მიერ გადმოცემული ინფორმაციის მრავალგვარი წაკითხვის საშუალებას იძლევა. მათი შინაარსის ინტეპრეტირებისას გასათვალისწინებელია ისტორიული კონტექსტი. მედიები ერთმანეთზე მიანიშნებს, რადგან აქვს საერთო თვისებები – ქმნის ესთეტიკურ ილუზიას, აქვს ამბის გადმოცემის უნარი (ლევან ცაგარელი).

შინაარსი

ამ ლექსს სიუჟეტური შინაარსი აქვს. „ევროპა“ ვერლიბრია და ალაგ-ალაგ გაბნეული რითმა, სტრიქონთა რიტმული წყობა და აგებულება ძლიერ ემოციურ შთაბეჭდილებას ახდენს. თავდაპირველად სათაურთან ერთად ამ ყოველივეს გამო მიმიზიდა. შემდეგ დაწერის დროსა (1922) და ლექსში ასახულ დროზე (1915) დავფიქრდი. როგორც უკვე აღვნიშნე, ერთი წელია გასული 1921 წლის 25 თებერვლიდან. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ პოეტი ლექსის დასასრულს ლეგიონის ორდენის წევრის, ქუთაისში რევოლუციის გადამტანი ბუჭუტა აბაშიძის ხსენებით საქართველოს დამოუკიდებლობის დაკარგვით გამოწვეულ ტკივილს გამოხატავს.

ლექსის სათაური „ევროპა“ ალუზიური გზავნილია, რომელიც გვახსენებს სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობას ევროპაში“. საგულისხმოა ის ფაქტიც, რომ საბას ჩანაწერების პირველი ნაწილი, მართალია, დაკარგულია, მაგრამ, ლიტერატურათმცოდნეთა ვარაუდით, ტექსტში ასახულ მოვლენებზე დაყრდნობით თხრობა სწორედ პარიზში ყოფნის აღწერით იწყება.

ლექსის დასაწყისი – „1915, იანვარში / პორტმა, რომელსაც გლაზგო ჰქვია, / დიდ ნიაღვარში / მე გამისტუმრა ევროპიდან ინგლისის გემზე „კაბადოკია“ – პირველი მსოფლიო ომის მოვლენებს გვახსენებს. საფრანგეთი ინგლისსა და რუსეთთან ერთად გერმანია-ავსტრიის წინააღმდეგ ომში ჩაება. ქალაქები -პარიზი, რეიმსი, მარნა – სამხედრო ოპერაციების ასპარეზად იქცა. ომით გამოწვეული „ევროპული ქაოსი“ ახალგაზრდა პოეტს სამშობლოში დაბრუნებას აიძულებს.

ლექსის მიხედვით, გეოგრაფიული სივრცე პარიზიდან შოტლანდიაში გადაინაცვლებს, სადაც პოეტს კვლავ საომარი ვითარება ხვდება – ლამანშის სრუტეში ატლანტიკის გემებია ჩალაგებული.

პარიზში კი სენაში გერმანელ ტყვეებს ყრიან, ტროკადეროს ცლიან, ლუვრიდან ლაურა-დე-დიანტის იტაცებენ, „გახდა პარიზი უსიცოცხლო და უსიმღერო“, ბავშვებს პერ-ლაშეზის სასაფლაოზე ჯვრებითა და ყვავილებით გზავნიან. ლექსის ლირიკული გმირი შეძრულია ომით, სამშობლოში მორბის, ევროპას ქაოსში ტოვებს და გული სწყდება პერ ლაშეზზე დაკრძალულ ბუჭუტა აბაშიძეზე.

სისხლი, არეულობა, დაბნეულობა, უსამართლობა, შურისძიება, ნგრევა, სისხლი, ცრემლი, თოვლი, ანთებული გემები, ტანკების ქშენა, სასაფლაო, თაობათა გადაშენება, ქაოსი – ლექსში ასახული სახე-სიმბოლოები, რომლებიც პოეტმა ევროპაში განიცადა და უკან მოიტოვა, სამშობლოში 1921 წლის 25 თებერვალს ისევ გაცხადდა.

ლექსის რუკა

ერთ სტატიაში მოკლედ რომ წარმომედგინა ლექსში ასახული მოვლენები, ლექსის რუკას შევქმნიდი. ლექსის რუკა ტექსტს და ნახატს მოიცავს, თუმცა უფრო მეტი სემიოტიკური ნიშნებით არის აკინძული. პირობითი ნიშნებით აღსანიშნთა ჩამონათვალი ამგვარია:

მდინარეები: სენა, რეინი, მარნა

ქალაქები: პარიზი, ვერდენი, ლუქსემბურგი, რეიმსი, გლაზგო, ქუთაისი

„გამოვექეცი ევროპის ქაოსს, სისხლს, დანგრეულ რეიმსის ტაძარს…“

ქვეყნები: შოტლანდია, საფრანგეთი, ლუქსემბურგი, საქართველო

გეოგრაფიული ადგილები: ლამანშის სრუტე, ატლანტიკის ოკეანე, პერ-ლაშეზის სასაფლაო

ხელოვნების ძეგლები: ლუვრი, ტროკადეროს სასახლე, რეიმსის ტაძარი

ნახატი: ტიციანის „ლაურა-დე-დიანტი“

„ვიგონებ დღეებს, როცა ვერდენს მოადგა შანთი, როცა დასცალეს ტროკადერო და ლუვრს მოსტაცეს ლაურა-დე-დიანტი…“

ლირიკული პერსონაჟები: პაოლო იაშვილი, ბავშვები, მათხოვრები, გერმანელი ტყვეები და ბუჭუტა აბაშიძე

დრო გაცოცხლდებოდა 1915-დან 1922 წლამდე.

საუბრის დასაწყისში მარსელიეზას ჩავრთავდი. სულ ბოლოს Google-ის საძიებო ველში „ლილლას“ ფრანგულ შესატყვისს „Des Lillas“ ჩავწერდი და ვაჩვენებდი პარიზის ერთ-ერთ უძველეს კაფეს, რომელიც მეოცე საუკუნის დასაწყისში მხატვრების, მწერლების, მომღერლების, მსახიობების თავშეყრის ადგილი ყოფილა. აქ დადიოდნენ ემილ ზოლა, შარლ ბოდლერი, ტეოფილ გოტიე, ონორე დე ბალზაკი, ერნესტ ჰემინგუეი, ამადეო მოდილიანი, პაბლო პიკასო, ოსკარ უაილდი, პოლ ვერლენი, ანდრე ჟიდი (რომელიც საქართველოსაც სტუმრობდა და მეგზურობას სწორედ პაოლო უწევდა), ეზრა პაუნდი, ფრენსის სკოტ ფიცჯერალდი, სემიუელ ბეკეტი, ჟან პოლ სარტრი. ამ კაფეში გაუტარებია საღამო ჯეიმს ჯოისს სილვია ბიჩთან ერთად, რომელიც გამომცემლობა „Shakespear & Co.“-ს რედაქტორი იყო და „ულისეს“ გამოცემაზეც აქ შეთანხმებულან.

„ღამის ქალები, პოეტები მოშორდნენ „დარკურს“ და კაფე „ლილლას…“

ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილის შესახებ ფოტომასალა მოვიძიე. ამ ლექსის ირგვლივ მრავალფეროვანი გაკვეთილის აგება შეიძლება. მოძიებულ მასალას სლაიდშოუდ ავკინძავდი და გაკვეთილს კადრების ჩვენებით დავიწყებდი. წარმოვიდგენ, მე რა დამაინტერესებდა ყველაზე მეტად და იმის მიხედვით ვმოქმედებ. თავდაპირველად, ალბათ, გაუკვირდებათ, ერთი ლექსი ამდენ ინფორმაციას რომ იტევს, მერე – სიტყვის ვიზუალური გაცოცხლება აღძრავს ცნობისმოყვარეობას.

ისტორიის მასწავლებელი დაიწყებდა პირველი მსოფლიო ომის შესახებ თხრობას და ლექსის დაწერის თარიღსა და ლექსში ასახულ მოვლენებს შორის გაავლებდა პარალელს; შემდეგ გეოგრაფიის მასწავლებელი გააცნობდა ბავშვებს ლექსში ნახსენებ ქვეყნებს, ქალაქებს, მდინარეებს; ხელოვნების მასწავლებელი ტროკადეროსა და რეიმსის ტაძარზე, პერ-ლაშეზის სასაფლაოსა და იქ დაკრძალულ ცნობილ ადამიანებზე ისაუბრებდა; მუსიკის მასწავლებელი საფრანგეთის ეროვნული ჰიმნის – „მარსელიეზას“ შექმნის ისტორიას მოჰყვებოდა, მოვუსმენდით ჰიმნის ვოკალურ და ინსტრუმენტულ ვერსიებს; ქართულის მასწავლებელი ლირიკის ჟანრის – ჰიმნის შესახებ მოკლე მიმოხილვით გადავიდოდა ვერლიბრის მახასიათებლებზე, ლექსის ლირიკული პერსონაჟის პარიზში წასვლის მიზეზების, იქ ყოფნისა და მისი უკან დაბრუნების შესახებ ისაუბრებდა, მხატვრულ ხერხებს, სახე-სიმბოლოებს, აკა მორჩილაძის „მორიდებულ ზურმუხტსა“ და პოსტმოდერნოზმს მსუყე ლუკმად მოიტოვებდა.

დამეთანხმებით, ზღვა ინფორმაციაა. თუ მიზნად დავისახავთ მხოლოდ ინტერესის აღძვრას, ერთი დღის ყველა გაკვეთილი შეგვიძლია დავგეგმოთ და კიბის პრინციპით მივყვეთ – ისტორია, გეოგრაფია, ხელოვნება, მუსიკა, ქართული; თუ გვინდა, ცოდნა მყარი იყოს, შეგვიძლია, ერთ კვირაზე გავწეროთ თავისი საშინაო დავალებებით და კომპლექსური დავალების შესრულებით დავასრულოთ.

ეპოქალური მოვლენების სურათ-ხატებად გაცოცხლება დაუვიწყარ ემოციებს აღძრავს. პოეტის ლირიკული სამყარო თვითჩაღრმავებასთან ერთად მისი ბიოგრაფიული დეტალების მოძიებისკენ გვიბიძგებს.

პაოლოს პარიზი

აქ უნდა ვახსენოთ ბიოგრაფიული დეტალი პოეტის ცხოვრებიდან, კერძოდ, 1913 წელს 20 წლის პაოლო საფრანგეთში გაემგზავრა და ლუვრთან არსებულ ხელოვნების ინსტიტუტში სწავლობდა, სადაც გაეცნო ფრანგ მხატვრებს, პოეტებს, შეისწავლა ენა და თარგმნიდა კიდეც.

ბიოგრაფიულ ნარკვევებში ვერსად მივაკვლიე, რომელ ინსტიტუტში სწავლობდა პაოლო. თვითმიზნად დავისახე, ამ მხრივ კიდევ უფრო მეტი ინფორმაცია მოვიკვლიო და პარიზის მოსანახულებელ ადგილთა ნუსხაში შევიტანო.

„პაოლო იაშვილს პირველად პარიზში შევხვდი. 1913 წლის ზამთრის და 1914 წლის გაზაფხულის თვეები პარიზის არტისტული ბოჰემის და სტუდენტობის სამფლობელოში – ლათინურ უბანში გავატარე; პაოლო იაშვილიც ამავე უბანში ცხოვრობდა. მას ოთახი პანთეონის მახლობლად ეჭირა ესტრაპადის ქუჩაზე… პაოლო იაშვილს და მე ჩვენს ქართველ მეგობრებთან ერთად ბევრი მხიარული საღამო გაგვიტარებია ამ მჭმუნვარე სახელწოდების ქუჩაზე. სხვათა შორის, ხშირად მოგვიგონია ფრანსუა ვიიონის ლექსები, სადაც ყველა თანამედროვე მოხეტიალე და მოუსვენარი პოეტის ეს წინაპარი გონებამახვილურად დასცინის ჯალათებს და მათ მიერ ამართულ სახრჩობელებს. პაოლო იაშვილს უყვარდა აგრეთვე პოლ ვერლენის ძეგლის გვერდით ჯდომა ლუქსემბურგის ბაღში და შადრევნის აუზში მობანავე ბეღურების ცქერა, რაღაცას ნათესაურს პოულობდა ამ ბავშვივით გულუბრყვილო, მაგრამ მიწიერ პოეტსა და უწყინარ ფრინველს შორის“, – იგონებს გერონტი ქიქოძე (პაოლო იაშვილი, 1956 წელი). მადლიერების განცდა მეუფლება ამ მცირე ჩანახატის აღმოჩენისას, რადგან კიდევ უფრო მკაფიოდ ჩანს პაოლოს პიროვნება, ვიგებთ მისი სანაცნობო წრისა და იმ ადგილების შესახებ, სადაც სიარული უყვარდა. პარიზის ლიტერატურულ მარშრუტს ლუვრთან არსებულ ხელოვნების ინსტიტუტსა და კაფე „ლილლთან“ ერთად ესტრაპადის ქუჩა და ლუქსემბურგის ბაღიც შეემატა.

ვინ იყო ბუჭუტა აბაშიძე?

„პარიზში დამრჩა ერთი საფლავი,

ლეგიონის ორდენის წევრი,

აღმოსავლეთში განთქმული გმირი,

და ქუთაისში გადამტანი რევოლუციის,

მკვდარი მარნასთან,

პერლაშეზზე განსვენებული

ბუჭუტა აბაშიძე“.

სტატიაზე მუშაობა რომ გადავწყვიტე, მაშინვე დავწყე ბუჭუტა აბაშიძის შესახებ ინფორმაციის მოძიება, თუმცა ეროვნულ ბიბლიოთეკაში მხოლოდ 1914 წლის გაზეთ „სახალხო ფურცელში“ გამოქვეყნებულ ფოტოს მივაგენი, რომლის წარწერა გვამცნობს ბუჭუტა (ალექსანდრე) აბაშიძის საფრანგეთში გარდაცვალებას.

კვლევა-ძიებისას მკითხველის ბლოგიდან შევიტყვე, რომ აკა მორჩილაძის რომანის „მორიდებული ზურმუხტის“ ერთ-ერთი პერსონაჟი ბუჭუტა აბაშიძეა. საახალწლო სამზადისის პარალელურად აღმოვჩნდი პოსტმოდერნულ ტექსტში, სადაც 1911 წელია. საქართველოს იმპერატორი ჰყავს, რომელიც დირიჟაბლით მოძრაობს. იმპერატორის ბრძანებით ფოთს თბილისი ჰქვია, თბილისს – ფოთი. იმერეთში აჯანყება მზადდება, რომელსაც თავადი, გაქნილი და გაიძვერა მარგალიტე აბაშიძე მეთაურობს. სწორედ ამ უკანსკნელის ხლართებით საფრანგეთიდან საქართველოში ჩამოჰყავთ ბუჭუტა აბაშიძე და მეთაურად ნიშნავენ. ბუჭუტას საქართველო „ვეფხისტყაოსანი“ ჰგონია და ამ თვალსაწიერით ზომავს რეალობას, რომელიც დიდი სიცრუეა. წიგნის გმირ ბუჭუტა აბაშიძეს იმერეთის ტყეში კლავენ. მასთან ერთად კვდება გლახუნა ბაქრაძეც. რომანი გაძეძგილია ალუზიებით ქართული თუ უცხოური ლიტერატურიდან. ავტორი თამაშობს ყველაფრით – წარსულით, სინამდვილით, ლიტერატურით, პერსონაჟებით და დიდი ინტელექტია საჭირო, რომ ამ თამაშში მთავარი გზავნილები ამოიკითხო. სასიამოვნოა იმის განცდაც, რომ, მიუხედავად ამდენი ალუზიისა, მკითხველს საკუთარი სათქმელი გიგროვდება. ყველაზე მეტად თხრობის სტილი, მწერლის ენა და პერსონაჟთა ხასიათები გხიბლავს. გულუბრყვილო, კეთილი, მამაცი ბუჭუტა აბაშიძე გამბედაობითა და სამხედრო მიღწევებით ჰგავს პაოლო იაშვილის ლექსის ლირიკულ გმირს, თუმცა მისი ბიოგრაფიის შესახებ ახალს ვერაფერს ვიგებთ.

კითხვა კი ბევრი ჩნდება: რა ურთიერთობა ჰქონდა პაოლო იაშვილს ბუჭუტა აბაშიძესთან? შეიძლება თუ არა პერ-ლაშეზის სასაფლაოზე ბუჭუტას საფლავის მიგნება? რა კავშირი ჰქონდა მას 1905 წლის რევოლუციასთან? რატომ იყო განთქმული აღმოსავლეთში? რა დამსახურებისთვის გახდა ლეგიონის ორდენის წევრი? აქვე იმასაც ვფიქრობ, რომ ინტეგრირებულ გაკვეთილზე ისტორიის მასწავლებელს ნაპოლეონ ბონაპარტეს მიერ დაარსებული ორდენის შესახებ მოსწავლეებისთვის ინფორმაციის მიწოდება მოუწევს.

ერთ-ერთ კითხვას პასუხი გასცა ღია ბარათმა, რომელიც 1914 წლის 10 იანვარს პაოლო იაშვილს პარიზიდან დავით მესხისთვის გამოუგზავნია. ბარათს ინტერნეტში (niamorebi.ge) მივაკვლიე, მისი ორიგინალი კი ქუთაისის ისტორიულ მუზეუმში ინახება.

Давиду Месхи, газ. „Ери“, Кутаисъ, Caucase

დათიკოს, გრიგოლს, ბესარიონს, გუცას, გიორგის

სალამი ყავახანა „Paskal“იდან.

ყველას ერთობით!

პ. იაშვილი. გ. ალშიბაია, . გერ. ქიქოძე. ბ. ბერელაშვილი. ს. კედია, ნუცა შიუკაშვილი. მ. ივანიშვილი, მ. ჭ., ტარას ბაღაშვილი, ლ. ხიზანაშვილი, დ. პავლიაშვილი, ბუჭუტა აბაშიძე, ქოჩიაშვილი, ლ. მეტრეველი

როგორც ვხედავთ, კაფე „პასკალში“ პაოლო იაშვილთან, გერონტი ქიქოძესა და სხვებთან ერთად ბუჭუტა აბაშიძეც ყოფილა, რაც მათ ნაცნობობას ადასტურებს.

მდინარე მარნას ხსენება კიდევ ერთ ტექსტს გვახსენებს, კერძოდ, მიხეილ ჯავახიშვილის „მიწის ყივილს“ (1928 წ.), რომლის მთავარი პერსონაჟი და მთხრობელი მდინარე მარნასთან გაშენებულ ქალაქ ნოჟანში გაიცნობენ ერთმანეთს. ორივე ტექსტი დაახლოებით ერთი და იმავე დროს არის დაწერილი და ინტერტექსტუალური პარალელების გავლება საინტერესო აღმოჩენებამდე მიგვიყვანს.

ზმნები პირველი პირის ნიშნებით

ზმნებზე დაკვირვებისას განსაკუთრებულ ყურადღებას ის ფორმები იქცევს, რომლებშიც ლექსის ლირიკული გმირის პირადი დამოკიდებულებები ჩანს: გამისტუმრა, ვიგონებ, გამოვექეცი, ვნახე, გავიღიმე, დამრჩა – გრამატიკის სწავლებისას შეგვიძლია პირველი პირის ნიშნებით გამოხატული განწყობის სემანტიკურ მნიშვნელობაზე დავფიქრდეთ. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ქართულის გაკვეთილი ბოლოსთვის მოვიტოვეთ. სლაიდშოუს ჩვენებისა და ლექსში ასახული ინფორმაციის გაცნობის შემდეგ მხოლოდ ეს ზმნები ჩამოვწეროთ დაფაზე და მოსწავლეებს ვთხოვოთ, გამოიცნონ, რა შეიძლებოდა გადახდენოდა თავს პოეტს.

ასი წლის შემდეგ მაოცებს ჩვენი პოეტების, მწერლების, მხატვრების ცოდნა სამყაროს შესახებ და მათი თვითგამოხატვის ფორმები. საკვირველია, როგორ ახერხებდნენ უინტერნეტო ეპოქაში ამდენი ინფორმაციის დაუფლებას, ნაცნობობის გაბმას. კვლევა-ძიების შედეგად ერთ მნიშვნელოვან რამეზე მეფიქრება – ტექნოლოგიების განვითარების საუკუნეში ჩვენ, თანამედროვე საზოგადოება, შევძლებთ კი პაოლო იაშვილის მსგავსი მოაზროვნის აღზრდას? კითხვამ პათეტიკურად რომ არ გაიჟღეროს, სამოქმედო გეგმასავით მივაბათ ქმედება, კერძოდ, ინტერმედიულად გაცოცხლებული ტექსტები მოზარდებს ნამდვილად მისცემს მყარ ცოდნას და დამოუკიდებელი მაძიებლობის სურვილსაც გაუღვივებს.

„როცა დასცალეს ტროკადერო…“

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. გივი ბოჯგუა, ქართველ მწერალთა ცხოვრება და შემოქმედება. თბილისი, 2015
2. ლევან ცაგარელი, ინტერმედიალობა და მედიათაშორისი კვლევები
3. საბაზო საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმა
4. აკა მორჩილაძე, მორიდებული ზურმუხტი. თბილისი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2013
5. https://niamorebi.ge/%e1%83%98%e1%83%90%e1%83%a8%e1%83%95%e1%83%98%e1%83%9a%e1%83%98-%e1%83%9b%e1%83%98%e1%83%9b%e1%83%9d%e1%83%ac%e1%83%94%e1%83%a0%e1%83%90/

ერთი დღით ადრე, სანამ ახალგაზრდა ქალს ქმარი თუ ქმარყოფილი ყელს გამოსჭრიდა, იმ სოფლის სკოლაში წიგნები ჩავიტანეთ.

ახლა ვფიქრობდი, რომ ის გოგონაც, ალბათ იმ სკოლაში სწავლობდა და შესაძლოა, ის კაციც. და ორივეს ოდესღაც ისეთივე ანთებული თვალები ჰქონდა და ეს თვალები სულ სხვა მომავალს ეძებდნენ. სულ სხვას, ვიდრე ახლა ჩამოდგა. და მივხვდი, რომ ხვალინდელი დღეც ასეთი იქნება. ზუსტად ასეთი. განა მარტო იმ სოფელში. ყველგან. შევეშვათ ეთნოსებისკენ ცალი ხელის გაშვერას და ცალით საკუთარი უსინდისობის და უმაქნისობის ჩუმად მოწმენდას. ფემიციდი მხოლოდ მკვლელობა არ არის. ეს ქალების განდევნის ხელობაა. ყოველდღე და ყველგან.
კვირაში ორ სოფელს მაინც ვსტუმრობთ. როცა წიგნებს ვარიგებთ, უმეტესად მასწავლებლები პატარა ბიჭებს გამოუშვებენ ხოლმე წიგნებისკენ და გოგონები მორცხვად, შორს დგანან. არადა, ორ-ორ წიგნს ვურიგებთ თითოს სიმბოლურად, განა რამე მძიმეს და შეუძლებელს.
იქაც ვამბობ და აქაც ვიტყვი: ყველაფერი ასეთი მცირე, შეუმჩნეველი ამბებით იწყება და ჩვენ მომავალშიც გუშინდელივით დავმარცხდებით, თუ არ მივხვდით და:
თუ გოგონებს არ ვასწავლეთ, რომ წიგნებისკენ ისინიც ბიჭებთან ერთად უნდა გამოიქცნენ!
თუ ბიჭებს არ ვასწავლეთ, რომ სირცხვილი არ არის, თუ გოგონები წიგნებისკენ ბიჭებთან ერთად მორბიან!
თუ გოგონებს არ ვასწავლეთ, რომ ისინი თავისუფლები, ლაღები უნდა იყვნენ. მხოლოდ საკუთარი თავის საკუთრება, მხოლოდ საკუთარი ფიქრის მძევალი.
თუ ბიჭებს არ ვასწავლეთ, რომ გოგონები ნივთები არ არიან, როცა გინდა მოეფერო და როცა გინდა – გატეხო.
თუ არ ვასწავლეთ აქ დ ახლა. თუ არ ვასწავლეთ და არ ვისწავლეთ. ჩვენც და თქვენც!

საქმე მართლაც ის გახლავთ, რომ რიგ შემთხვევებში ჩვენი დამოკიდებულება, განსაკუთრებით ყოფით ნაწილში, ინერციული აზრით გულისხმობს ქალის განდევნას და შესაბამისად, ეს მოცემულობა აუცილებლად არის დასამარცხებელი, პირველ რიგში, საკუთარ თავთან დაკავშირებით. ვგულისხმობ იმას, რომ მე თვითონაც ამ სტერეოტიპების  მსხვერპლი ვიყავი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, მე თვითონაც უამრავი შეცდომა დამიშვია და ჩემი აზრიც, უმეტესწილად, ჩემს შეცდომებს ეფუძნება და არა სხვის განქიქებას ან სხვებისკენ ხელის გაშვერას.

მე გარკვეულწილად ასეთ საზოგადოებაში გავიზარდე. ცხადია, ეს უპირატესობა  იყო სრულიად ხელოვნური იმ თვალსაზრისით, რომ ასეთი მიდგომა და განწყობები არ არის ძირეული და ფუნდამენტური ქართული ტრადიცია. მეტიც, მაგალითად, სვანეთში გენდერული თანასწორობა დღესაც  დაცულია და მე ყოველთვის აღვნიშნავ ხოლმე ამას, როცა ამ თემაზე ვსაუბრობ და ეს მშვენიერი მაგალითია იმის, რომ ტრადიციული გაგებით საქართველოში ქალი და კაცი თანასწორია. ხოლო ის განცდა, რომელიც ჩვენ გვაქვს, რომ თითქოს ეს უთანასწორობა რაღაც ტრადიციებთან არის თანხვედრაში, აბსურდია. ამიტომ ეს საკენკი, რომ თითქოს ჩვენ ტრადიციებით გვერთმევა გენდერული თანასწორობა, არ არის სწორი და არ უნდა დავუყაროთ მომავალ თაობას.

მესამე კლასელს ეშინია მათემატიკის და ელემენტარულ დავალებებსაც კი ვერ უმკლავდება. მშობლებს ჰგონიათ, რომ ბავშვი ზარმაცობს, მაგრამ ასე როდია. ბავშვმა არ იცის, რატომ უძნელდება მარტივი მაგალითების ამოხსნა და არც ის იცის, როგორ მოიქცეს. ამ სიტუაციას,  შესაძლებელია, ასეთი ახსნა ჰქონდეს – დისკალკულია, შესწავლის უუნარობა, რომელიც მათემატიკის სწავლის, მისი გაგების სირთულეებში გამოიხატება.

დისკალკულია კარგად გამოკვლეული არ არის. მისით დაავადებული ადამიანები ხშირად  იძულებულნი არიან, დახმარების გარეშე ებრძოლონ საკუთარ თავს. უმეტესად დისკალკულია სკოლამდელ ასაკში იჩენს თავს. ბავშვი ვერაფრით ითვლის ათამდე, ფორმისა და ფერის მიხედვით საგნებს ვერ ახარისხებს. პირველ კლასში მას არ შეუძლია მარტივი მაგალითების ამოხსნა, თუმცა კი ყოველ საღამოს მშობლები თავგამეტებით ამეცადინებენ. მათემატიკაში ის აშკარად ჩამორჩება თანატოლებს – ისინი უკვე გამრავლება-გაყოფაზე არიან გადასული, ბავშვს კი მიმატება-გამოკლების ანი-ბანი არ ესმის…

დისკალკულიის მქონეებს არ აქვთ რიცხვების „შეგრძნება“. მათთვის ძნელი გასაგებია, რომ შვიდი შვიდია, მაგრამ სირთულე წარმოიქმნება არა მარტო რიცხვების აღქმაში, არამედ მეტ-ნაკლებობის გააზრებაშიც, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ის მათემატიკურ ნიშნებში გამოიხატება. ხშირად დისკალკულიას თან ახლავს სივრცის აღქმისა და ორიენტირების  პრობლემები.

ეს უცნაური დაავადება მოსახლეობის 3-6% მოიცავს. ცნობილია, რომ დისკალკულიის ბოლომდე დამარცხება ვერ ხერხდება. მკვლევართა დაკვირვებით, ის თანაბრად გვხვდება მამაკაცებსა და ქალებში. ერთ-ერთი მოსაზრებით, ის შეიძლება თან სდევდეს ზოგიერთ გენეტიკურ დაავადებას, მაგალითად, მყიფე X- ქრომოსომის ან ტერნერის სინდრომს.

როგორ ვლინდება ის ბავშვებში? როგორც აღვნიშნეთ, დაავადება შეიძლება განვითარდეს გენეტიკური, ორგანული და ფსიქოგენური დარღვევების ფონზე. დიაგნოზის დასმის დროს ექიმები იკვლევენ მის ძირითად მიზეზს, რადგან ეს გავლენას ახდენს შემდგომი თერაპიული ტაქტიკის სწორ შერჩევაზე.

თუ მშობლები ან მასწავლებლები აიძულებენ ბავშვს მათემატიკის სწავლას, მკაცრად დასჯიან შეცდომების გამო, ბავშვს შიში შეიპყრობს, გახდება ჩაკეტილი და უარყოფითად განწყობილი არითმეტიკის მიმართ. გარდა ამისა, დაავადების განვითარება შეიძლება გამოიწვიოს ნერვული სისტემის ორგანულმა დაზიანებებმაც, რაც დაამახინჯებს ვიზუალურ აღქმას, შეამცირებს სივრცითი ურთიერთობების უნარს. დარღვევები იქმნება გართულებების ფონზე გესტაციის დროს, ინფექციური დაავადებების გადატანის, ალკოჰოლის, თამბაქოს, ნარკოტიკების მიღების, თავის ტრავმის შემდეგ.

ხშირად დისკალკულია ემთხვევა სხვა პრობლემებს, მაგალითად, დისლექსიას. ნებისმიერ შემთხვევაში, ყველაზე ხშირად მის პირველ ნიშნებს მასწავლებლები, უფრო – დაწყებითი კლასების დამრიგებლები ამჩნევენ. ამიტომ მათთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, რომ ბავშვი შეიძლება ზარმაცი კი არ იყოს, არამედ რაღაც სხვა პრობლემას უჩიოდეს.

დაწყებით კლასებში დისკალკულიის მქონე ბავშვები აგრძელებენ თითებზე თვლას და ეს მაშინ, როდესაც სხვები უკვე გონებაში ამატებენ და აკლებენ რიცხვებს. ასევე, შეიძლება პრობლემები იყოს მათემატიკური ნიშნების აღქმაში. ასეთი ბავშვები აქტიურად არიდებენ თავს ყველა თამაშს, რომელიც თვლას ან მათემატიკურ ოპერაციებს უკავშირდება.

ეს პრობლემები შენარჩუნებულია საშუალო სკოლაშიც. მოსწავლეები კარგად ვერ უმკლავდებიან ფორმულებს, რაც ფიზიკისა და ქიმიის სწავლაში უშლით ხელს. ვერ ერევიან იმ დავალებებს, სადაც სხვადასხვა რაოდენობის სხვადასხვა ინგრედიენტები უნდა დაკავშირდეს, ვერ იგებენ გრაფიკებსა და სქემებს.

ბავშვებს პრობლემები საკლასო ოთახის მიღმაც უჩნდებათ. მათ არ იციან, როგორ წარმართონ საკუთარი ბიუჯეტი, ხშირად იგვიანებენ, ვერ უმკლავდებიან დროის მართვას, ერთმანეთში ერევათ მარჯვენა და მარცხენა.

„აბსოლუტურად არ მაქვს წარმოდგენა დროზე. „დრო მიფრინავს“, „დრო იწელება“ – ეს ყველაფერი არ მესმის. ჩემთვის ძალიან რთულია იმის გააზრება, როგორ გადის დრო ისრიან და ციფრულ საათზე. სკოლაში დროის გაზომვა ფლეილისტებით ვისწავლე – სიმღერების რაოდენობით ვიგებდი, მაგვიანდებოდა თუ არა სკოლაში. მაღაზიებში კი დავიმახსოვრე, რომ ყვითელი ეტიკეტები ფასდაკლებაზე მიუთითებდნენ. ზოგჯერ თარიღები მამახსოვრდება, მაგრამ უსისტემოდ. წელიწადზე მეტხანს დამჭირდა, რომ ჩემი საკრედიტო ბარათის პინკოდის დამემახსოვრებინა, მაგრამ დედაჩემის დაბადების დღე ვერ დავიმახსოვრე და მისი ასაკი არასდროს ვიცი“, – ამბობს ამ დაავადების მქონე ლინ როტმანი  TEDxVennelystBlvd-ზე გამოსვლისას.

დისკალკულიის დიაგნოზის დასმისთვის საჭიროა სპეციალური ტესტების გაკეთება: ძალიან მარტივის და რთულის – მათ სპეციალისტები ატარებენ. თუმცა, დიაგნოზის დასადგენად მხოლოდ ტესტები საკმარისი არ არის. ასეთ ბავშვთან მუშაობაში ჩართულნი არიან ფსიქოლოგები, ლოგოპედები, ნეიროფსიქოლოგები, დეფექტოლოგები. ტესტების დროს სპეციალისტები ხშირად ითხოვენ ოჯახის ისტორიის აღწერას, ზოგადი კითხვარის შევსებას თქვენი შვილის ძლიერი და სისუსტი მხარეების შესახებ. მიზანშეწონილია, თუ სკოლის მოსწავლეზე ვსაუბრობთ, დიაგნოზის დასმის დროს, ბავშვის მასწავლებელიც გამოიკითხოს.

სწორი მიდგომით დისკალკულიის მქონე ბევრი ადამიანი ახერხებს მათემატიკასთან დამეგობრებას. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მასწავლებლის როლი. ასეთ მოსწავლესთან პედაგოგს ინდივიდუალური გეგმის შედგენა დასჭირდება. ეს დაეხმარება წარმატების მიღწევაში. მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეზე არ მოხდეს ზეწოლა, პასუხის გასაცემად  გაკვეთილზე მას მეტი დრო დაეთმოს. დიახ, ეს რთულია, განსაკუთრებით დიდი კლასის კონტროლისა და ტესტირების პირობებში.

ხშირად მასწავლებელს ამაში მათემატიკის რეალურ ცხოვრებასთან დაკავშირება ეხმარება.  ვთქვათ, ბავშვს შეუძლია დახატოს სურათი და ისე ახსნას. ტესტების ჩატარების დროს, ერთის გარდა, ყველა დავალება ქაღალდით გადაფაროს, რათა ეს წაეხმაროს კონცენტრირებაში.

ასეთი დიაგნოზის მქონე ბავშვს მასწავლებელმა ნაკლები საშინაო დავალება უნდა მისცეს, დაავალოს ერთგვაროვანი მაგალითების ამოხსნა.

ბავშვს შეუძლია, დაიხმაროს კალკულატორი ან ტესტები ღია სახელმძღვანელოთი გაიაროს. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა ყურადღება მას მასალის იდეაზე გაუმახვილოს და არა მასალის დამახსოვრებაზე. სცადოს სხვადასხვა მეთოდები: რიცხვითი ხაზები, ფერების კოდირება, ინტერაქტიული თამაშები, მათემატიკური მანიპულაციები.

რა თქმა უნდა, ამ პროცესში მშობლის როლიც დიდია. ექსპერტები რეკომენდაციას უწევენ მათემატიკის სწავლების მულტისენსორულ მეთოდებს, რომელთა გამოყენება სახლის პირობებში შეიძლება. კარგია სამაგიდო თამაშებით სწავლებაც.

ასეთ ბავშვებს ფსიქოლოგთან ან ლოგოპედთან ერთად ენიშნება ფსიქოკორექციული ვარჯიშები, რომლებიც ააქტიურებენ ნერვულ კავშირებს. ზოგჯერ სამკურნალოდ ნოოტროპულ საშუალებებს გამოიყენებენ. სპეციალისტები ბავშვს სივრცეში ორიენტაციას ასწავლიან, ამყარებინებენ კავშირს გეომეტრიულ ფიგურებსა და მათ გამოსახულებას შორის; ეხმარებიან იმის გაცნობიერებაში, რა არის სიმაღლე, სიღრმე, სიგანე, სიგრძე.

დისკალკულიის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია ადრეული ასაკიდან მცირე მოტორული უნარების მუდმივი ვარჯიში. მშობლებმა უნდა აუხსნან პატარას, რა არის ფერი, ფორმა, ზომა, სხვადასხვა მათემატიკური სიმბოლო; მასთან ერთად უნდა ამოხსნან მარტივი მაგალითები.

საყურადღებოა, რომ მათემატიკური წიგნიერების პრობლემა სამომავლოდ ამცირებს ადამიანების ცხოვრების ხარისხს უფრო მეტად, ვიდრე ჩვეულებრივი წიგნიერების  ნაკლებობა. მაგალითად, ბრიტანეთში ჩატარებულმა სპეციალურმა კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანები, რომლებსაც არითმეტიკასთან დაკავშირებით სერიოზული სირთულეები ჰქონდათ, უფრო ნაკლებ სამუშაო ანაზღაურებას იღებდნენ, უფრო ხშირად ავადდებოდნენ და კანონებსაც მეტად არღვევდნენ.

 მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

ყველანი ვაღიარებთ, რომ ჩვენი მოსწავლეები გრამატიკას გაუუცხოვდნენ. ვეძებთ მიზეზებს, ვგეგმავთ გაკვეთილებს, ვწერთ სახელმძღვანელოებს, მაგრამ  რატომღაც, სასურველ შედეგამდე ჯერ კიდევ შორია.

ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ მაინც ისაა, რომ გრამატიკისა და ლიტერატურის ურთიერთგანპირობებულობა, კავშირი ვერ დავანახეთ სათანადოდ, თვალსაჩინოდ, სისტემურად. მოდით, კიდევ ერთხელ ვცადოთ და ჩამოვწეროთ  ამ ურთიერთკავშირის გამომხატველი მნიშვნელოვანი საკითხები:

ლიტერატურისა და ენის კავშირის მთავარი აქცენტები:

1. ენის ფუნქცია ლიტერატურის „მშენებლობაში“;

• ენა ქმნის ლიტერატურას;
• ტექსტი არის ენა;
• ენა განაპირობებს ტექსტის თავისებურებას;
• ენა ქმნის ჟანრს, ფორმას, მიმართულებას, ლიტერატურულ სახეებს;
• მწერალი – მისი ენაა;
• ენა განაპირობებს ლიტერატურულ აზროვნებას.

2. ლიტერატურის მნიშვნელობა ენისათვის:

• ლიტერატურა – განაპირობებს ენას,
• ქმნის ლიტერატურულ ენას,
• ავსებს, ავითარებს ენას;
• ქმნის ტექსტურ მასივს, რომელიც ენის მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია;
• ლიტერატურა – ენის შემნახველია;
• განაპირობებს ენობრივ მიმართულებებს, სტილს, ენობრივ პოლიტიკას.

3. განვიხილოთ ენის ფუნქცია მის ყველა დონეზე:

ა. ფონეტიკა

• ტექსტის ფსიქოლოგიური, ემოციური აღქმა; განწყობა, ქვეცნობიერი,

მაგ: როგორ მუშაობს ფონოსემანტიკა, დადგენილია, რომ ყველა ფონემას რომ თავისი განწყობა და შინაარსი აქვს. რატომ და როგორ გამოიყენება ბგერათა რაგვარობა შინაარსისათვის?

( გალაკტიონის ქარი ჰქრის)

• ფონეტიკური სინესთეზია, როდესაც რომელიმე ბგერა ფერს ან ხმას უკავშირდება და სხვა;
• (ტაკეტა და მალუმას ექსპერიმენტი, დიმიტრი უზნაძის ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტები და სხვა)
• ტექსტის ფონეტიკური კეთილხმოვანების გამოყენება ესთეტიკური აღქმისთვის, ბგერწერითი პოეზია, ასონანსი, დისონანსი და სხვა;
• რითმა, რიტმი.

(  სინესთეზიაზე  საუბარი მოსწავლეებს განსაკუთრებით დააინტერესებთ. როგორგ გვესმის ბგერა, რა ფერისაა ესა თუ ის სიტყვა, მრავალი საინტერესო თამაშისა და აქტივობის მოფიქრება შეიძლება.

უფროსკლასელთათვის სინესთეზიის შესანიშნავ ილუსტრაციად გამოგვადგება არტურ რემბოს გენიალური ლექსი „ხმოვნები“ დავით წერედიანის გენიალურივე თარგმანით.

ხმოვნები

არტურ რემბო

ა – შავი ფერის, ე – თეთრისა, ი – მეწამულის,

უ – მწვანეა და ო – ლურჯია: ერთხელაც ზუსტად

ავხსნი მათ ყველა საიდუმლოს: ა – მბზინავ ბუზთა

შავი, ბუსუსა კორსეტია, შმორში ნამული,

ზღვის უბე ღამით; ე – კარვები, ცის ნისლი ნაზი,

შროშნების ჟრჟოლა, მყინვარების ცივი მახვილი;

უ – ზღვის ტრიალი მარადისი წრებრუნვის ხატად,

სიმშვიდე მაღალ იალაღთა, ნაოჭთა ღრმათა,

ალქიმიისგან რომ სხდებიან შუბლზე ტვიფრებად;

ო – უზენაეს ბუკთა ხმობა ცათამიერი,

სერაფიმული მდუმარება არ-ამიერი;

ომეგა – თვალთა სანატრელთა შემოცისფრება!

ბ. მორფოლოგია

• სიტყვა, როგორც ლიტერატურული ტექსტის შემადგენელი ნაწილი;
• მორფემები, ბრუნება, უღლება;
• მთავარი გმირი, პერსონაჟი – არსებითი სახელი;
• არსებითი სახელის ტიპების მნიშვნელობა – აბსტრაქტული სახელები, როგორც ნაწარმოების მთავარი კონცეფცია;
• ზედსართავი – ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მორფოლოგიური ერთეული, როგორც ლიტერატურული განსაზღვრება და როგორც ტროპი;
• დრო და სივრცე – გარემოებების როლი მხატვრულ ტექსტში;
• ზმნა და ზმნური ფორმები – ლიტერატურული ტექსტის, მოქმედების, სიუჟეტის, ამბის განვითარების ძირითადი ხერხემალი.

გ. სინტაქსი

1. წინადადება განსაზღვრავს ავტორს, ავტორი არის მისი წინადადება:
2. ტექსტს გამოვარჩევთ იმით, თუ როგორ იყენებს წინადადებას ავტორი
3. ავტორი არის სტილი, სტილი არის ენა.
4. აბზაცისა და ტექსტის მთლიანობის მნიშვნელობა;
5. სწორედ სინტაქსი აქცევს სიტყვათა ჯამს მოწესრიგებულ, აზრის მქონე სისტემად.

მაგ:

• წარმოსადეგი, ჩასუქებული ბაკ მალიგანი კიბის ზედა ბაქანზე გამოვიდა ხელში საპნის ასაქაფებელი თასით, რომელზედაც ჯვარედინად ეწყო სარკე და სამართებელი“ /ჯოისი/
• ინსტიტუტმა დაუმატა ფრანგული.

ტოლ-ამხანაგებმა – ცეკვა და მიმოხრა.

და გასათხოვარი ელი პირველად გამოჩნდა ომში დაჭრილთა სასარგებლოდ გამართულ ბალზე.

ნ. ლორთქიფანიძე

დ. პუნქტუაცია

• გრამატიკის სწავლისას სულ მიგვითითებენ, რომ პუნქტუაცია მნიშვნელოვანია, სასვენი ნიშნების სწორად გამოყენება აზრის გამოთქმას ამარტივებს, აზრს ნათელს, გასაგებს, ლოგიკურს ხდის, რომ სხვაგვარად ჩვენ უბრალოდ დავიკარგებით სიტყვათა მოუწესრიგებელ ლაბირინთში.
• პუნქტუაციას მთლიანად შეუძლია აზრის შეცვლა, აი, წარმოიდგინეთ, ილია ჭავჭავაძის ცნობილ მოთხრობას „კაცია-ადამიანი?!“ კი არა ერქვას, არამედ,“კაცია ადამიანი“ – თხრობითი წინადადება, სადაც ავტორი გადაწყვეტილ, დასრულებულ აზრს გვთავაზობს, სცადეთ,  სახელმძღვანელოში შესული ნებისმიერი მოთხრობის სათაურს კითხვის ნიშანი დაუსვით, როგორ უცებ შეიცვლება ნაწარმოების აზრი და დატვირთვა.
• პუნქტუაცია შეიძლება გაცილებით მეტი შინაარსის შემცველიც იყოს. ზოგი მწერალი სასვენ ნიშნებს გამიზნულად იყენებს ან არ იყენებს, ამით თავის სათქმელს გამოკვეთს, თავის სტილს ქმნის.

ცნობილი ირლანდიელი მწერლის, ჯეიმს ჯოისის „ულისე“ მსოფლიო ლიტერატურის უდიდეს შედევრთა შორისაა, წიგნის მეორე ნაწილში, სულ რამდენიმე სასვენ ნიშანს იპოვით, თავისებური პუნქტუაცია აქვს მარსელ პრუსტის, ბეკეტის, უილიამ ფოლკნერის, ელუარის და სხვა დიდი მწერლების ნაწარმოებებს.

• განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა პუნქტუაციას პოეზიაში ენიჭება, ის ქმნის ან არღვევს რიტმს, ზოგჯერ სპეციალურ პაუზას, პოეზიის ენაში ხშირად გვხვდება კითხვა-ძახილის ნიშნები, მრავალწერტილი.

სკოლის გახსენებისას ყველას სხვადასხვა მოგონებები აქვს. რა დასამალია და უამრავი ადამიანისათვის სკოლა ალბათ ყველაზე ცუდი გამოცდილებაა ცხოვრებაში. დღეს განსაკუთრებით აქტუალურია სასკოლო კვლევები – მაგ. მასწავლებლების დამოკიდებულებები ამა თუ იმ საკითხის მიმართ, უსაფრთხოების თემები, სწავლა-სწავლების ხარისხი და ა.შ. საკმარისია სახალხო დამცველის ანგარიშებს გადავხედოთ, რომ მივხვდეთ, რატომ არის სკოლა ბევრი ბავშვისათვის არასასურველ გარემოდ აღქმული. საინტერესოა, ჩვენ თავად რა გვახსენდება სკოლის შესახებ. მაგალითისათვის, შევეცდები ამ სტატიაში მოკლედ მოვყვე ჩემს გამოცდილებაზე რამდენიმე ისტორია, რაც სკოლის შესახებ მაგონდება.

რატომღაც, სკოლაზე ფიქრისას, პირველი თავში ამომიტივტივდა გიორგი ჭალადიდელის ლექსი „მოგონება“ – „მახსოვს, პირველად სასწავლებელში წასაყვანად რომ მე გამამზადეს…“. ჩემს შემთხვევაში, ეს იყო კლასიკური მაგალითი, როგორ შეიძლება შეაძულო სკოლა მოსწავლეს. ჩემი აზრით, სკოლის მოსწავლისათვის, მით უმეტეს დაწყებითი კლასების მოსწავლისათვის, ამ შეუსაბამო ლექსის დაზეპირებით გამოწვეული გაუგებრობა (მათ შორის უსამართლობა) შესაძლოა გადამწყვეტი აღმოჩნდეს სკოლაზე ხელის ჩასაქნევად. სხვების შემთხვევაში ეს შეიძლება სხვა ლექსი ან მოთხრობა იყოს. ცოდვა გამხელილი სჯობს და ბევრისათვის ეს ვეფხისტყაოსანიც არის. ჰაგიოგრაფიაზე ხომ საერთოდ არაფერს ვამბობ. აზრი რომ დავასრულო, ერთია ასაკისათვის შეუსაბამო ტექსტები, მეორე – (არა)სავალდებულო საზეპიროები და მესამე – სწავლების [უინტერესო] მეთოდები, მაგ. გამოდი-მოყევი-დაჯექი.

მეორე, რაც სკოლის შესახებ მახსენდება, და რომელიც მეგონა რომ პირველი გამახსენდებოდა, ეს არის ეთიკის მასწავლებლის მიერ გაწნილი სილა. საინტერესოა არა? – ეთიკის მასწავლებელი და 8 წლის მოსწავლისათვის ხელის გარტყმა. მიზეზი ათი წუთით დაგვიანება და გაკვეთილზე ცოტა სწრაფად, ცოტა მოუსვენრად შესვლა იყო. სიმართლე რომ ვთქვა, იმ მომენტისათვის წარმოდგენა არ მქონდა, რას ნიშნავდა ეთიკა. მოკლედ, ესეც მეორე ამბავი. პირველ შემთხვევაში თუ მასწავლებლებთან ერთად სახელმძღვანელოს თემაც იყო, აქ უკვე მხოლოდ მასწავლებლებისა და ძალადობრივი სასკოლო გარემოს ამბავია. სხვათა შორის, სამართლიანობა მოითხოვს მხოლოდ მასწავლებლებლებზე არ ვთქვათ. არც სკოლის ადმინისტრაცია აკლებდა ამ საქმეში.

მესამე მოგონება ძალიან ზუსტად მახსოვს. ალბათ მეორე თუ მესამე კლასში ვიქნებოდი როდესაც ჩემი თანაკლასელი შეწუხებული მიყვებოდა ოჯახური ძალადობის შესახებ. იმდენად შემეცოდა რომ თანაგრძნობის მიზნით ვუთხარი, ნუ ნერვიულობ ჩემთანაც ზუსტად ეგრეა-მეთქი. ამის შემდეგ დედაჩემი გაკვირვებული ისმენდა მის მიმართ გამოთქმულ მწუხარებებს. სხვათა შორის, ამ ამბავზე დღემდე მეცინება ხოლმე.

წინა ამბავის რომ გავაგრძელო, არაერთი ჩემი სკოლელი მახსოვს ჩალურჯებული რომ მოსულიყოს სახლიდან. სამწუხაროდ, ეს პრობლემა დღესაც დგას ჩვენი საზოგადოების წინაშე.

მეოთხე და სტატიისათვის ბოლოსწინა ისტორია დაახლოებით ისეთივეა, როგორიც 2018 წლის 1 დეკემბრის ამბავი, რომელიც 51 სკოლაში დატრიალდა. სამწუხაროდ, მაშინდელი სკოლა კიდევ უფრო ძალადობრივი და აგრესიული იყო. შესაბამისად, ძალიან კარგად მახსოვს უამრავი გარჩევა, ნაცემი, დაჩეხილი და გასისხლიანებული მოსწავლე (არც მე ვიყავი გამონაკლისი). კიდევ უფრო მრავალფეროვანი იყო გამოყენებული ინსტრუმენტები – დრინები, დანები, დუბინკები, იარაღები და ა.შ. საჭიროების შემთხვევაში, სასკოლო ინვენტარიც გადასარევად გამოიყენებოდა (მაგ. მასწავლებლის სკამი).

სამწუხაროდ, ამ ტიპის ამბები მაშინდელი უფროსებისათვისაც ნორმა იყო. ამიტომ რეაგირება გაცილებით ნაკლებად ხდებოდა (ყოველ შემთხვევაში, მე ასე მახსოვს).

მეხუთე ისტორია უფრო კლასობრივ სხვაობასა და უთანასწორობას ეხება. კარგად მახსოვს, როდესაც კერძო სკოლაში გადავედი, ჩემი ერთ-ერთი კლასელის პირველი შეკითხვა – „შენ რა ტელეფონი გაქვს?“ – რომელიც იმ მომენტში იმდენად დამაბნეველი აღმოჩნდა, გაკვირვება სახეზე დამეტყო. მოკლედ რომ ვთქვა, სკოლებს შორის რადიკალური განსხვავებები, ბავშვებს შორის სულ სხვადასხვა ღირებულებები, ინტერესები, პრობლემები და მიზნები, კიდევ ერთი სერიოზული გაკვეთილი იყო, რომელიც სკოლაში მივიღე. იქამდეც და იმის შემდეგაც მძულს უთანასწორობა, რომელიც დღესაც გამეფებულია საქართველოში. სამწუხარო ის არის, რომ სკოლის ერთ-ერთი ამოცანა, რომელიც ზუსტად რომ თანაბარი შესაძლებლობების მიცემაა ბავშვებისათვის, დღესაც არ აქვთ გააზრებული ამ ქვეყანაში.

შეჯამებისათვის, ბუნებრივია, იყო კარგიც და ძალიან კარგი ისტორიებიც, მაგრამ სკოლის დანიშნულებიდან გამომდინარე, ზემოთ ხსენებული „აცდენები“ უფრო ამახსოვრდება ადამიანს.

დაბოლოს, საინტერესოა თქვენ რა გახსენდებათ სკოლაზე?

შექსპირის ტრაგედიების პირველი ტომი, მაგარყდიანი, ნაცრისფერყდიანი. გადაშლილი წიგნიდან მოქმედი პირების მთელი წყება შემომყურებს. რამდენი წლის ვარ? როგორც მახსოვს, ცამეტის. მშობლების განიერ საწოლზე ვწევარ და ვცდილობ, გამოვიცნო, რატომ შეიძლება შეუყვარდეს ვინმეს ოფელია – მეტისმეტად მორჩილი, ხვედრს შეგუებული, სიყვარულისა და სიცოცხლის მარტივად დამთმობი. დასაწყისშივე ჩანდა, რომ გულითად მეგობრობას ვერავის გაუწევდა, შეყვარებულის გადასარჩენად არაფერს იღონებდა. მის სიტყვებს გულში ვიმეორებ, მის სიმართლესთან მიახლოებას ვერ ვახერხებ.

შემოდგომის მიწურულია. ცივზე ცივი დღეები, როცა ერთადერთი სიხარული სკოლის გაცდენა და მძიმე წიგნების კითხვაა. მერე რა, რომ წაკითხულიდან ბევრი არაფერი მესმის და მოქმედი პირების ჩრდილების ერთმანეთისგან გარჩევაც მიძნელდება.

ქალებს – დედაჩემს, დეიდაჩემს, ორივე ბებიას – სახლის დალაგება წამოუწყიათ და რასაც დაინახავენ, ყველაფერს გულმოდგინედ ხეხავენ, წმენდენ, კარგა ხნის წინ დაკარგულ იერსახეს უბრუნებენ. ოთახში, სადაც წიგნს ვკითხულობ, უკვე ყველაფერი ბრწყინავს, არამიწიერ სინათლეს გამოსცემს. მხოლოდ მე არ ვარ მოსაწონი – ხელშესახებ სამყაროს მოწყვეტილი, გამოგონილი სასახლის დერეფნებში დაკარგული.

– უთხარი ამას რამე, ადგეს, მოგვეხმაროს.

ვიცი, არაფერს მეტყვის დედაჩემი. ერთს გადმომხედავს და საქმეს გააგრძელებს.

– ასწავლე, თორემ დრო მოვა და არაფერი ეცოდინება.

ვიცი, წიგნის გვერდზე გადადებას არასდროს მთხოვს და მხიარულად ვუგდებ ყურს ნაცნობ ხმებს. თითქოს სხვაზე მოსდიოდეთ გული. თითქოს ვიღაც სხვის გასაგონად ამბობდნენ გაუთავებელ საყვედურებს.

– გათხოვდება და გამოაგდებენ. აი, ნახავ, თუ არა…

აქ უკვე დედაჩემსაც ეცინება. დანარჩენების დარწმუნებას აღარ ცდილობს, ოთახიდან გადის.

მე კი ისევ იქ ვბრუნდები, სადაც ოფელიას შეშლილობამ შეყვარებულისა უნდა გაიმეოროს – ჩუმად, მოკრძალებით, ჩემთვის გაუგებარი ვალდებულების გაცნობიერებით.

***

2020 წლის იანვარია. მეორედ ვკითხულობ „ჰამლეტის“ ახალ თარგმანს – ჩემი მეგობრისას, ლელა სამნიაშვილისას – და ვგრძნობ, რომ ცრემლი მერევა. მინდოდა, ამ თარგმანის უდავო ღირსებებზე დამეწერა, სწორად მიგნებულ ენასა და ინტონაციებზე, ივანე მაჩაბლისთვის ჩვენი საუკუნიდან გაწვდილ ხელზე, ცამეტი წლის უცნობ გოგოზე, რომელიც ალბათ ამ ახალი თარგმანის კითხვისას წარმოიდგენს წარმოსადგენს და პირველ მცდარ გადაწყვეტილებებსაც ერთმანეთს გადააბამს… მინდოდა, იმ მკითხველისთვის, ვის ხელშიც ეს თარგმანი ჯერ არ მოხვედრილა, რამდენიმე სტრიქონი ამომეწერა და მერე თვალი ჯიუტად გამესწორებინა სინამდვილისთვის – ისეთისთვის, როგორიც წინ დამხვდებოდა. და ბოლოს კმაყოფილს დამეხურა წიგნი.

მაგრამ ვერაფრით დავაღწიე თავი იმ მოგონებას, რომლითაც წერილის წერა დავიწყე. წარმოსახვის ერთ ნაწილში მარადიული ხეხვა-წმენდის დღეა, მე კი მშობლების განიერ საწოლზე ვწევარ და გადაშლილი წიგნის სტრიქონებს თვალს მშვიდად ვაყოლებ. შექსპირია. ჩემი ასაკისთვის შეუფერებელი და ამდენად, ყველა სხვა დიდ მწერალზე ბევრად სასურველი…

როგორც კი ახალი თარგმანის კითხვა დავამთავრე, დედაჩემმა გამომართვა და მეოთხედიც არ ექნებოდა წაკითხული, რომ უკვე შეკითხვებს მისვამდა და აღფრთოვანების დამალვას ვერ ახერხებდა. გულახდილადაც კი მითხრა: მიკვირს, მიკვირს, აქამდე რომ არ წამაკითხეო. მაჩაბლისას გულისხმობდა. ძველს.

სამოცდათოთხმეტი წლისაა. მარცხენა თვალით ცუდად ხედავს. ცალი თვალით წაიკითხა „ჰამლეტი“ და კითხვებიც ისეთი დამისვა, გამეორების რომ არ შემრცხვება.

ცრემლი მერევა, როცა მახსენდება, როგორ დამადგა თავზე ახლად გაღვიძებულს, გამოუფხიზლებელს – წაკითხულზე სასაუბროდ.

ის დღე, რა თქმა უნდა, არ ახსოვს, ახლობლების საყვედურებს რომ ყური მოუყრუა და საოჯახო საქმიანობის ამაოება რომ თავიდან ამარიდა.

არც ამ საღამოს დაიმახსოვრებს, შეშის ღუმელთან რომ ვსხედვართ და ფიქრებით ერთი და იმავე ისტორიის დეტალებს ვუბრუნდებით.

ტელეფონს ჩავყურებ – ინგლისურ ტექსტში იმ ადგილებს ვეძებ, ჩემს მეგობარს რომ ყველაზე კარგად გამოუვიდა. ვპოულობ. ვკითხულობ. მერე ისევ თარგმანს ვფურცლავ.

„რუს პირას ერთი ტირიფი დგას, ტანგადახრილი,

და შუშასავით გამჭვირვალე წყალი ირეკლავს ვერცხლისფერ ფოთლებს.

იქ მისულიყო ოფელია, რომ ის ფოთლები ჩაებნია ყვავილწნულებში –

ღიღილოებში, გვირილებში, ჭინჭარებში, გრძელ იისფერ ორქიდეებში,

ენაკვიმატი მწყემსები რომ უწოდებენ ათასნაირ უწმაწურობას,

თავდაჭერილი ქალწულები კი მკვდრის თითებად იხსენიებენ…“

ახლა ოფელიას სიმღერა მახსენდება. ადვილად დასამახსოვრებელი. ადვილად ასახსნელი.

„როგორ უნდა გავარჩიო ყალბისგან,

ჭეშმარიტი სიყვარული სად არის?

თავზე ალბათ მგზავრის ქუდი ახურავს

და აცვია გაცვეთილი სანდალი“.

გაცვეთილი სანდალი. არა, დედა, არ მოგესმა…

დადგა თებერვალი – ეს თვე, სამწუხაროდ, ქვეყნის ბედის ჩარხის უკუღმა დატრიალებასთან არის დაკავშირებული. ხშირად ვფიქრობ საქართველოზე 1921 წლის ოკუპაციის გარეშე. ხშირად მიჩნდება კითხვა – როგორი ქვეყანა ვიქნებოდით დღეს, თავიდან რომ აგვერიდებინა „გაწითლება“?..

1918-1921 წლებში დაარსდა პირველი უნივერსიტეტი, გაიხსნა სკოლები, სასოფლო თემში ყალიბდებოდა კოოპერატივები, საზოგადოებას ჰქონდა ინიციატივები, იმართებოდა კულტურული ღონისძიებები. რუსეთის იმპერიის 117 წლიანი ტყვეობიდან თავის დაღწევის შემდეგ ქვეყანა განვითარების გზაზე იდგა. რა თქმა უნდა, იყო პრობლემები მართვა-გამგეობის კუთხით, ფინანსურ-ეკონომიკური, უამრავი დაშვებული შეცდომა…

მნიშვნელოვანია, ახალგაზრდებს, რომლებიც ჯერ კიდევ პარადოქსების პირისპირ დგანან, დავეხმაროთ  ისტორიული ფაქტების გააზრებაში, ვინაიდან  მათი მშობლებისა და ბებია-ბაბუების თაობა განსხვავებული კონტექსტით, რაკურსით აწვდიან ინფორმაციას. მაგალითისათვის, 23 თებერვალი მათ დღემდე ე.წ. „კაცების დღე“ ჰგონიათ. მოსწავლეს, ამ თემასთან დაკავშირებით, ობიექტური ინფორმაციის მიღების საშუალებად სკოლა და გაკვეთილი რჩება. მათ უნდა ვესაუბროთ – თუ როგორი დემოკრატიული რეფორმის გატარება მოესწრო სამწლიან პერიოდში, მივაწოდოთ პირველი რესპუბლიკის შესახებ ინფორმაცია, სხვადასხვა საგნის ჭრილში. ამ კონტექსტში ყველაზე კარგ საშუალებად მიმაჩნია 1918-1921 წლების მთავარი მიღწევებისთვის ხაზის გასმა, იმ პერიოდის ქვეყნებთან შედარება და ოკუპაციის შემდეგ განვითარებული მოვლენების წარმოჩენა.

ამ სტატიის მიზანი არ არის დემოკრატიული მთავრობის მიერ დაშვებული შეცდომების, დამარცხების მიზეზებისა და საბრძოლო მოქმედებების სიღრმისეული ანალიზი. სასურველია, შევქმანთ მარტივად ადაპტირებადი რესურსი ნაყოფიერი საგაკვეთილო პროცესისთვის. შემოთავაზებული ცხრილის  გამოყენება შეუძლიათ დამრიგებლებს სადამრიგებლო საათზე და სხვა, ნებისმიერი საგნის მასწავლებელს, რადგან ის შედარებისა და მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დანახვის საშუალებას გვაძლევს.

კარგი იქნება, თუ გამოიყენებთ ამ ინფორმაციას, მოარგებთ კონკრეტულ აქტივობას,  ჩართავთ  მოსწავლეებს დისკუსიაში და დასკვნების გამოტანას მათ მიანდობთ.

შეჯამების სახით შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მიერ გადადგმული ნაბიჯები განაპირობებდა ქვეყნის სტაბილურ განვითარებას, ხოლო 1921 წელს ბოლშევიკებმა სრულიად საპირისპირო ქმედებები დაიწყეს. ამასთან, საქართველო 1918-21 წლებში არათუ ჩამოუვარდებოდა მაშინდელ დემოკრატიულ მსოფლიოს, არამედ ზოგიერთ სფეროში სჯობნიდა კიდეც.

გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები:

საქართველო ბოლშევიკური არმიის ბატონობის ქვეშ – პარიზი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების გამოცემა, 1921 წლის ოქტომბერი;

პირველი საყოველთაო დემოკრატიული არჩევნები დამოუკიდებელ საქართველოში – საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისია;

საქართვცელოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კულტურის ქრონიკები 1918-1921

https://www.youtube.com/watch?v=KXc0-GGTGVY – დოკუმენტური ფილმი „ინიციატივა არ ისჯება“

https://archive.ge/ka/blog/9 – ყარაიაზის მატრიარქი – ფარი-ხანუმ სოფიევა

https://pirvelirespublika.blogspot.com/ – საქართველოს პირველი რესპუბლიკა

https://en.wikipedia.org/wiki/Women%27s_suffrage – ქალთა ხმის უფლება

https://en.wikipedia.org/wiki/Elections_in_Poland პოლონეთის საარჩევნო ისტორია

https://en.wikipedia.org/wiki/1920_Estonian_parliamentary_election ესტონეთის საარჩევნო ისტორია

https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Turkey – თურქეთის კონსტიტუციონალიზმის  ისტორია

https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Romania – რუმინეთის კონსტიტუციონალიზმის ისტორია

https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Finland – ფინეთის კონსტიტუციონალიზმის ისტორია

https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Estonia – ესტონეთის კონსტიტუციონალიზმის ისტორია;