თემის მიზანი: საბუნებისმეტყველო ჯგუფის საგნებში მოსწავლეებს უჭირთ სააზროვნო უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება, რის გამოც უძნელდებათ ბუნების კანონზომიერებათა და მოვლენების შეცნობა, მათი პრაქტიკული გამოყენება. როგორ გამოუმუშაოთ ახალგაზრდებს სააზროვნო უნარ-ჩვევები ფიზიკის გაკვეთილზე ერთი ამოცანის ამოხსნის საფუძველზე, რომ მათ შემდგომ ცოდნის ტრანსფერი შეძლონ? ეს სტატია ამ პრობლემის ნაწილობრივ აღმოფხვრის მცდელობაა.

სწავლების თანამედროვე თეორიის კლასიკოსები (პერკინსი, უზნაძე, ბლუმი, მასლოუ…) და ნოვატორი პედაგოგები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ მოსწავლეებში სააზროვნო უნარ-ჩვევების; კრიტიკული, შემოქმედებითი და რეფლექსური აზროვნების ჩამოყალიბებასა და განვითარებას.

ახალგაზრდებში აზროვნებითი უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებისა და განვითარების გზების რეალიზაციის გადაწყვეტა ესგ-ის უმთავრესი მიზანია.

რა არის აზროვნება? რისი შედეგია ის?

აზროვნება ფიქრთა ერთობლიობაა დასახული პრობლემის გადასაწყვეტად, მისი რეალიზაციის ქმედებით.

აზროვნება გარკვეულწილად სწავლება-სწავლის შედეგია. ესაა მაჩვენებელი იმისა, რომ ახალგაზრდა ფლობს სააზროვნო უნარ-ჩვევებს.

თანამედროვე პედაგოგიკის ძირითადი ამოცანაა, დავადგინოთ ის ქმედებები, რომელთა საშუალებითაც ახალგაზრდებს გამოუმუშავდებათ აზროვნებითი უნარ-ჩვევები.

ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგი და პედაგოგი პერკინსი თავის ნაშრომში „თეორია ერთი“ [4] განსაზღვრავს ინფორმაციის მიწოდების იმ ფორმებს, რომლებიც ხელს უწყობენ სააზროვნო უნარ-ჩვევების გამომუშავებასა და განმტკიცებას. პერკინსის აზრით, ახალგაზრდას ჩამოუყალიბდება და განუვითარდება სააზროვნო უნარ-ჩვევები, თუ მას საკითხის შესახებ ექნება:

1. ნათელი ინფორმაცია – მიზნებისა და მოსალოდნელი შედეგების განსაზღვრა. ქმედებები იმაზე, თუ „რა“, „სად“ და „როგორ“ უნდა გაკეთდეს? ამ ეტაპზე მასწავლებელი ზუსტ და გასაგებ ენაზე აწვდის მოსწავლეებს საჭირო ინფორმაციას;
2. აზრიანი პრაქტიკა – სასწავლო საკითხებზე აქტიური პრაქტიკა და მასზე წვდომა. მასწავლებელი ამ დროს იძლევა ქმედებათა რეკომენდაციებს, ამოწმებს პრაქტიკის მიმდინარეობას;
3. გამოხმაურება – რჩევები და შეფასება. მოსწავლეს შედეგის მისაღწევად მასწავლებელი აძლევს რჩევებს. იძლევა შესრულებული დავალების შეფასებას კომენტარებით ან დადგენილი კრიტერიუმების შესაბამისად;

4.ძლიერი შინაგანი და გარეგანი მოტივაცია – დამაჯილდოებელი აქტივობები ან დავალებები, რომლებიც საინტერესო და მასტიმულირებელია მოსწავლეთათვის, ან ეხმარება მათ აზროვნების განვითარებაში. აქ მასწავლებელი შესრულებული დავალების ხარისხის შესაბამისად განსაზღვრავს შემდგომ დავალებას, კარგად შესრულებული სამუშაოსათვის აჯილდოებს მოსწავლეებს.

 რა არის აზროვნების საფუძველი? როგორ შეიძლება დავადგინოთ, აზროვნებს თუ არა მოსწავლე?

აზროვნების ძირითადი საფუძველია მოტივაცია – მოსწავლის სურვილი, საკითხის გარშემო ჰქონდეს ამომწურავი ინფორმაცია, ფლობდეს შესაბამის ცოდნას.

ამას მოსწავლე შეძლებს, თუ ის ფლობს:

• სააზროვნო უნარ-ჩვევებს.
• წვდომას პრობლემისადმი, შეუძლია მის მიზეზებში გარკვევა.
• უნარს, დასახოს პრობლემის აღმოფხვრის გზები და მისი განხორციელების ქმედებები.

ფსიქოლოგების აზრით მოსწავლე აზროვნებს თუ ის ფლობს:

ა) ცოდნის დაგროვების უნარს, შეუძლია გააზრებული სწავლა;

ბ) გამომუშავებული აქვს სააზროვნო უნარ-ჩვევები;

გ) არკვევს პრობლემის წარმოშობის მიზეზებს;

დ) სახავს პრობლემის გადაჭრის ხერხებსა და მეთოდებს.

მაშასადამე კონკრეტული საკითხის მიმართ, თუ მოსწავლე ამომწურავ ინფორმაციას ფლობს, შეუძლია თეორიის (ინსტრუქციის) შესაბამისი ზუსტი ქმედება, ცოდნის საჭიროებისამებრ მოხერხებულად გამოყენება, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მაშინ ის აზროვნებს.

დ. პერკინსი ნაშრომში „თეორია ერთი“ აყალიბებს მასწავლებლის მიერ ინფორმაციის მიწოდების იმ ფორმებს, რომლებიც ხელს უწყობენ მოსწავლეებში აზროვნების ჩამოყალიბებას, ამოქმედებას და მისი საშუალებით ეფექტური სწავლა-სწავლების განხორციელებას.

„თეორია ერთის“ მიხედვით სწავლების ძირითადი მეთოდებია: ა) სოკრატული, ბ) სოციალური (კოოპერციული) და თანამშრომლობითი სწავლება, გ) კეთებითი ანუ პრაქტიკული სწავლება.

აზროვნების გადატანა (ტრანსფერი)

მოსწავლე მაშინაა წარმატებული და მოქნილი აზროვნების მქონე, თუ მას შეუძლია ერთ სიტუაციაში ნასწავლის განსხვავებულ სიტუაციაში (მდგომარეობაში) გამოყენება. სწორედ ესაა ცოდნის ტრანსფერი.

უზნაძის აზრით [6], აზროვნებას ახასიათებს ტრანსფეზიციის, ანუ გადატანის უნარი. მას შემდეგ, რაც მოსწავლე გადაჭრის ამოცანას, მას აღარ გაუჭირდება ანალოგიური პრობლემის დაძლევა. „აზროვნების გზით ერთხელ გადაჭრილი ამოცანის ამოხსნის ხერხი ახალი ანალოგიური ამოცანის გადასაჭრელად გადააქვს“.

რეალობიდან გამომდინარე პრობლემა იმის გარკვევაა, თუ რა პირობებში შეიძლება მოხდეს ან არ მოხდეს ტრანსფერი? ტრანსფერი არ ხდება თავისთავად, ამისათვის საჭიროა სწავლების სპეციალური დაგეგმვა. პერკინსის აზრით, ტრანსფერის წარმატებით განხორციელებისათვის საჭიროა:

1. ცოდნას, რომლის ტრანსფერიც ხდება, ახასიათებდეს მიზეზშედეგობრივი მიმართულება;
2. ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმაზე, რომ სწავლებისას მიღებული ცოდნა და გამოცდილება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას სხვა ანალოგიურ მდგომარეობაში;
3. სწავლებისას მოსწავლემ უნდა აღმოაჩინოს პრობლემის გადაჭრის ძირითადი პრინციპები.

მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების, აზროვნების აქტივიზაციისა და ტრანსფერის უნარების ჩამოყალიბებისათვის მასწავლებელი გაკვეთილზე მთელ რიგ მიზანმიმართულ აქტივობებს მიმართავს. ამის ერთ-ერთი მაგალითია, ფიზიკის შემდეგი ამოცანის განხილვა ამოხსნის პროცედურების დაცვით:

P₁ =125ნ წონის ურიკას შეუძლია ხახუნის გარეშე გადაადგილება ჰორიზონტალურ ზედაპირზე. ურიკაზე მოთავსებულია P₂ =100ნ წონის ტვირთი. ტვირთზე მოდებულია თოკი, ისე, როგორც ნახაზზეა (ნახ. 1 ). თოკის თავისუფალ ბოლოზე შეიძლება მოვდოთ ვერტიკალურად ზევით მიმართული F ძალა, რომლის მნიშვნელობა შეიძლება იყოს 40ნ < F < 80ნ. რა აჩქარებით იმოძრავებს ტვირთთა სისტემა, ხახუნის კოეფიციენტი ტვირთსა და ურიკას შორის 0,6-ია?

ამოცანის ამოხსნა:

P₂–ტვირთზე მოქმედებენ ძალები: წევის– , ხახუნის- –_, სიმძიმის –  _, რეაქციის– .

P_1— ურიკაზე მოქმედებენ ძალები: ხახუნის– _, სიმძიმის –  _, რეაქციის–  

ტვირთი – ურიკისათვის ვადგენთ განტოლებათა სისტემას სისტემას:

ამოცანის პირობის ანალიზი: ხახუნის მაქსიმალური ძალა, რომელიც მოქმედებს ტვირთი-ურიკას შემხებ ზედაპირებზე არის – F_ხ =µ P₂ =0,6 * 100 = 60ნ. (3)

განვიხილოთ შემთხვევები:

ა) F≤ µ P = 60ნ-ზე მაშინ სისტემა; ტვირთი – ურიკა F- ძალის ქმედებით იმოძრავებს

როგორც ერთი სხეული. = _,       და ასეთი სისტემის აჩქარება

=  g და  

*ასეთ შედეგს მივიღებთ, თუ (2) სისტემის განტოლებებს შევკრებთ და მხედველობაში მივიღებთ, რომ: F_ხ1= F_ხ2 და = .

ბ) F> µ P₂ =60ნ-ზე ამ პირობის გათვალისწინებით, როცა მას მოსწავლე დამოუკიდებლად ხსნის, დიდი ალბათობით შესაძლოა ვერ გაითვალისწინოს ხახუნის ძალის თვისებები, ვერ განსაზღვროს ურიკაზე მოქმედი ძალის სიდიდე და მიმართულება. ასეთი შესაძლო უზუსტობების აღმოფხვრას მასწავლებელი ახდენს: კომენტარებით, შენიშვნებით, მითითებებით, რომელთა შემდეგაც მოსწავლე მიდის სასურველ შედეგამდე. ტვირთზე მოქმედებს მამოძრავებელი ძალა F- µ P_2, (2) სისტემის I -განტოლებიდან ვღებულობთ, რომ ტვირთზე მოქმედებს ეს ძალა.

დიდი ალბათობით შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ასეთი ამოცანის დამოუკიდებლად ან მასწავლებლის მითითებით ამოხსნის შემდეგ მოსწავლეს არ გაუჭირდება პრაქტიკაში ხახუნის ძალის გათვალისწინება, ცოდნის ტრანსფერი.

ტრანსფერის უნარი იმის უტყუარი მამტკიცებელია, რომ მოსწავლე ფლობს მყარ ცოდნას, რომლის გამოყენება მას ნებისმიერ სიტუაციაში შეუძლია.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მელიქიშვილი მ. „დიმიტრი უზანიძის პედაგოგიური კონცეფცია“ . მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.
2. ჭანტურია თ. „მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია“ – მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.
3. Bandura A. “Social Foundation of thought and action“ .“ A social cognitive view“, Enllipool ciff – 1986.
4. Perkins D. “ The Educational Theory” – 1992
5. Llewellyn D. (2005) Teaching high school science through inguiru: A case study approach curving press USA
6. უზნაძე დ. „ პედაგოგიური თხზულებანი“ თბილისი. 2005 წ. გამომცემლობა „კოლოსი“

ყველამ იცის ალბათ, ვინ იყო პაბლო პიკასო –  ესპანელი მხატვარი და სკულპტორი. მე-20 საუკუნის ხელოვნების ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფიგურა, ჟორჟ ბრაკთან ერთად კუბიზმის დამფუძნებელი. იგი იყო მრავალმხრივი შემოქმედი მხატვრობის ჟანრებში. აი, მაგალითად, მას ჰქონდა შემოქმედებაში, ე.წ. „ვარდისფერი პერიოდი” (1905–1906 წწ.) და ამდროინდელ და მომდევნო დროის ნამუშევრებში გადმოცემულია ღატაკთა და მიუსაფართა (ბრმები, მათხოვრები, მაწანწალები) ტრაგიკული მარტოობის განწყობილება, სამყაროსა და ადამიანს შორის ურთიერთობის დაკარგული ჰარმონიის ტრაგიზმი, გვაძლევს რა პორტრეტულ პერსონაჟთა

სოციალურ-ფსიქოლოგიური დახასიათებას („მოხუცი მათხოვარი ბიჭთან ერთად“ 1903; „გოგონა ბურთზე“ 1905). 1907 წლიდან მის შემოქმედებაში უკვე ავანგარდისტული, უკიდურესი ცდებია, თუმცა რეალისტურ ტრადიციებთან შეხამებული, რომლებსაც ის რამდნჯერმე დაუბრუნდა. პაბლო პიკასომ შემდგომ შექმნა ახალი მიმდინარეობა – კუბიზმი, უარყოფდა რა რეალურ სინამდვილეს დანაწევრებული სიბრტყის კომბინაციებით. მომდევნო პერიოდის ნამუშევრებში ჭარბობდა ზღაპრულ-იდილიური განწყობები. მე-2 მსოფლიო ომისდროინდელ ნამუშევრებში, როცა პაბლო დარჩა ფაშისტების მიერ ოკუპირებულ საფრანგეთში და მონაწილეობდა წინააღმდეგობის მოძრაობაში, კარგად ჩანს მისი ჰუმანისტური მსოფლმხედველობა.

პიკასოს საოცარი წინააღმდეგობებით აღსავსე შემოქმედებამ დიდი გავლენა იქონია მე-20 საუკუნის ხელოვნებაზე.

„ბიჭი და ძაღლი” –
როცა „სული ივსება თოვლით და შენ ბერდები”, ხშირად გაგექცევა წარსულისკენ თვალი. „იქ” პატარა ხარ, კრიალაა ცა და სულის გამათბობელია მზე, ყველა ახლობელი შენთანაა, ბევრი სიყვარულია, ზრუნვაც და უზრუნველობაც, უამრავი ოცნება და სულ ცოტა იმედგაცრუება. იქიდან ცხოვრების უდაბნო ისეთი სასტიკი არ ჩანს და ბევრი სიტკბოა… და ასე საზრდოობ წარსულით სიბერეში. თუმცა ხვდები, რომ ეს ოაზისი წინაც შემოგხვდება, სიცოცხლეში ჯერ გაურკვეველი მომავლიდანაც შემოგღიმილებს შენი ბავშვობა…

გუსტავ კაიბოტი (1848 – 1894) იყო გენიალური ფრანგი მხატვარი, იმპრესიონისტი და კოლექციონერი, რომელმაც საკუთარი უნიკალური სახვითი ხელოვნების კოლექცია საფრანგეთის მთავრობას სრულიად უსასყიდლოდ უანდერძა. საფრანგეთის ხელისუფლებამ რიგი ამ ნამუშევრებისა დაიწუნა და ისინი აუქციონებზე უზარმაზარ თანხებად გაიყიდა. ასე დაკარგა საფრანგეთმა საკუთარი მთავრობის უგუნური გადაწყვეტილებით თავისი დიდებული ხელოვანი შვილის მიერ შექმნილი სახვითი ხელოვნების ათეულობით უნიკალური ნიმუში.

გუსტავ კაიბოტი ძალიან ენერგიული ნატურა იყო, იალქნიანი ნავების სპორტით გატაცებული. იგი ძალიან მდიდარი იყო და მუდმივად ეხმარებოდა კოლეგა-იმპრესიონისტებს (მრავალი მათგანი იხსნა შიმშილით სიკვდილისგან). „ყველაზე გაბედული ყველა იმპრესიონისტთა შორის” – ასე უწოდა მას ემილ ზოლამ, იმიტომ, რომ იგი კოლეგებისგან ყიდულობდა არა იმ ნახატებს, რომლებიც მოსწონდა, არამედ ისეთებს, რომლებსაც არავინ ყიდულობდა. ყველაფრით უზრუნველყოფილმა მხატვარმა თავისი სიცოცხლის უკანასკნელი 10 წელიწადი, სახვითი ხელოვნების გარდა, მებაღეობას დაუთმო.

,,ეპიზოდი” , ავტოპორტრეტი _
სიბრძნე ხშირად განსწავლულობასთან, ცოდნასთან არ ასოცირდება. მასში მოიაზრება თავისუფლება და ზნეობა ერთად (ანუ არა „ვაკეთებ იმას, რაც მინდა”, არამედ – რაც ღირებულია), პიროვნების ავტონომიურობა და მოვლენათა არსში წვდომით ღვთაებრიობა ანუ სიახლოვე ჭეშმარიტებასთან, „შერთვა ზესთ მწყობრთა წყობისა…”.

ვარსკვლავთა ზევით, ვარსკვლავთა ზევით
არისო მხარე სამოთხისგვარი,
თავბრუდამსხმელი, როგორც ოცნება
მომჯადოები – როგორც სიზმარი.
ყველა ჩვენგანი ყოფილა როსმე
იმ საიდუმლო უცხო მხარეში
და ქვეყნად რომ ვართ, იმიტომ ვდნებით
კვალგადაუშლელ სიმწუხარეში.
მაგრამ როგორც კი გადავცილდებით
ხილული ქვეყნის იდუმალობას,
წავა, გაჰქრება ეგ სიმწუხარე
და მოგონების უსახო გრძნობა.
სული კვლავ ჰპოვებს სულთან სიყვარულს
და მეგობრობას ტკბილ ცრემლთა ფრქვევით.
ვარსკვლავთა ზევით არის ეს მხარე,
მოვალთ და მივალთ ვარსკვლავთა ზევით. („მეოთხე მხარე”) –
გალაკტიონიც ეძებდა გზებს ამ უცხო მხარისკენ და მჯერა, იპოვა კიდეც. მანამდე კი მისკენ მიმავალი ბილიკები ნისლითა და ბურუსითაა მოცული, ჩვენი სვლა კი – უცნაური, მტკივნეული სიმარტოვითა და მომქანცველი დაბნეულობით. ვარსკვლავებით მოჭედილი ცა კი ისევ შორია და დიდ საიდუმლოს ინახავს, კანტის არ იყოს…
წუთისოფლის ლამაზი სიმწუხარეა შუასაუკუნეების ჩინელი მხატვრის ამ ნახატზე (Wang Shen)

ერთხელ უნებლიეთ შევესწარი ორი ქალბატონის საინტერესო დიალოგს.

„წარმოგიდგენია?! რაც ჩემს თავს ხდება, ნამდვილი სასწაულია. ალბათ იცი, რომ რამდენიმე თვის წინ ბინა შევიცვალეთ, გადავედით უბანში, რომელიც ძალიან შორსაა იმ სკოლიდან, სადაც ჩემი ნინიკო სწავლობდა. გადაწყვეტილი მქონდა, ბინის შეცვლასთან ერთად ბავშვისთვის სკოლაც შემეცვალა, მაგრამ მან სასტიკი წინააღმდეგობა გამიწია – არსად არ გადავალ, მე ჩემს სკოლაში, ჩემს თანაკლასელებთან ერთად ყოფნა მინდაო. ვერ ვხვდებოდი, რატომ მეწინააღმდეგებოდა – სწავლით თავს არ იწუხებდა, ყველა პედაგოგი ემდურებოდა, თანაკლასელებთან მეგობრული ურთიერთობითაც არ გამოირჩეოდა… მიუხედავად ამისა, დავყევი. ვიფიქრე, მერვე კლასშია, რთული ასაკი აქვს, თავს რამე არ აუტეხოს-მეთქი. მაგრამ, ჰოი, საოცრებავ, გარკვეული ხნის შემდეგ თავად შემომთავაზა, თუ ასე ძალიან გინდა, სკოლა შემიცვალო, თანახმა ვარ, გადამიყვანე, სადაც გინდაო. რა თქმა უნდა, ძალიან გამახარა ნინიკოს გადაწყვეტილებამ, მივაკითხე ჩვენს სახლთან ახლოს მდებარე სკოლის დირექციას და სასწრაფოდ მოვაგვარე ბავშვის გადაყვანის საკითხი, რომ უცებ ისევ არ გადაეფიქრებინა. და აი, მას შემდეგ, რაც ახალ სკოლაში დაიწყო სიარული, ვეღარ ვცნობ – ადრე თუ საყვედურებით ვავსებდი და ვეხვეწებოდი, წიგნი აეღო ხელში, ახლა სულ სახელმძღვანელოებშია თავჩარგული. ხანდახან, მის გადაღლილ სახეს რომ ვუყურებ, ვეხვეწები, წიგნი გვერდზე გადადოს და სხვა საქმეს მოჰკიდოს ხელი. მასწავლებლებიც ემადლიერებიან. როგორც ჩანს, ეს სკოლა უკეთესია“, – ამბობდა ერთი.

მეორე ქალბატონი ყურადღებით უსმენდა მეგობარს. „ვერაფერს ვიტყვი, არ ვიცი, რამ იმოქმედა შენს შვილზე, მაგრამ ჩემი ბიჭი პარალელურ კლასში გადაყვანამ შეცვალა სასიკეთოდ. ნინისგან განსხვავებით, ნიკუშა თავად მეხვეწებოდა, სხვა კლასში გადამიყვანეო. სკოლის გამოცვლაზე არ მე მიფიქრია და და არც მას. შენ წარმოიდგინე, პედაგოგებიც კი არ შეცვლია, რადგან ორივე პარალელურ კლასში ერთი და იგივე მასწავლებლები შედიან. როგორც ჩანს, რაღაც სხვაშია საქმე“.

„არ ვიცი, ნამდვილად არ ვიცი, რა ხდება, რას გაუგებ ამ მოზარდებს“, – ჩაილაპარაკა ნინის დედამ. ამასობაში გაჩერებასაც მივადექით და საგონებელში ჩაცვენილი მშობლები ავტობუსიდან ჩავიდნენ.

მართლაცდა, რაშია საქმე, რატომ შეცვალა ასე ბავშვის ქცევა ერთ შემთხვევაში – სკოლის, მეორე შემთხვევაში კი კლასის გამოცვლამ? რატომ აქვს ასეთი ძლიერი გავლენა თანატოლთა ჯგუფს მოზარდის ქცევასა თუ პიროვნულ განვითარებაზე?

ვფიქრობ, ბევრი პედაგოგი დამეთანხმება, რომ ერთ სკოლაშიც კი ერთი და იმავე ასაკის მოზარდებით დაკომპლექტებული პარალელური კლასები შესაძლოა ისე განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან, რომ პედაგოგებს მათთან სრულიად განსხვავებული მიდგომების, სასწავლო სტრატეგიების, კლასის მართვის, ორგანიზებისა და სწავლების განსხვავებული ფორმების გამოყენება უწევდეთ. ასე რომ, მოზარდთან ურთიერთობისას პედაგოგმა არა მხოლოდ მისი, არამედ იმ ჯგუფის თავისებურებებიც უნდა გაითვალისწინოს, რომელშიც მოზარდს უწევს ყოფნა.

იმაზე საუბრისას, რა გავლენას ახდენს მოზარდის სასწავლო მოტივაციასა და ქცევაზე ჯგუფი, პირველ რიგში, იმაზე უნდა დავფიქრდეთ, როგორი ღირებულებებია დამკვიდრებული ამ ჯგუფში, როგორია მისი ინტერესები, შეხედულებები, განწყობა-დამოკიდებულებები. ძნელი წარმოსადგენია, მოზარდი მაღალი სასწავლო მოტივაციით გამოირჩეოდეს, თუ მის კლასში ცოდნა და განათლება პრესტიჟულად არ მიიჩნევა. ამ შემთხვევაში კარგად სწავლამ შესაძლოა თანაკლასელების ირონიული დამოკიდებულებაც კი გამოიწვიოს. ამიტომ ბავშვს ურჩევნია, ჩუმად იყოს, ითამაშოს სწავლის მიმართ გულგრილი მოსწავლის როლი, თავი შეიკავოს მასწავლებლის კითხვებზე პასუხის გაცემისგან, უარი თქვას შესრულებული დავალების წრდგენაზე. ასეთი მოსწავლისთვის მაღალ აკადემიურ მოსწრებაზე ფასეული თანაკლასელების კეთილგანწყობის შენარჩუნებაა. მაშინაც კი, როცა ასეთ კლასში სწავლით დაინტერესებული რამდენიმე მოზარდია, მათ ძალიან უჭირთ უფროსების დაუხმარებლად თანაკლასელების განწყობა-დამოკიდებულებებზე ზემოქმედება, თუ კლასში ფორმალური ლიდერის პოზიცია უკავია ისეთ მოსწავლეს, რომელსაც არც გონებრივი უნარები აქვს უკეთ სწავლისთვის და არც სურვილი, რადგან მან უკვე იპოვა უმარტივესი გზა თანატოლთა შორის თავის დასამკვიდრებლად – უფროსებისადმი დაუმორჩილებლობა და „მაგარი ბიჭის“ ნიღბის მორგება.

გარდატეხის ასაკში, როდესაც დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვა და უფროსებისათვის წინააღმდეგობის გაწევის სურვილი მეტ-ნაკლები ხარისხით თითქმის ყველა მოზარდში იჩენს თავს და „მეამბოხე“ თანატოლები ლამის გმირებად ჰყავთ წარმოსახული, ადვილი არ იქნება მათ განწყობა-დამოკიდებულებებზე გავლენის მოხდენა. არადა, ამის გაკეთება, ცოდნის გადაცემასთან ერთად, პედაგოგიური საქმიანობის ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებად უნდა ითვლებოდეს, თუნდაც იმიტომ, რომ, თანამედროვე მიდგომების მიხედვით, სწავლა-სწავლების მიზანი, განურჩევლად იმისა, რა ასაკის ადამიანს ვასწავლით, სამი რამაა: ცოდნა, უნარები და განწყობა-დამოკიდებულებები. ყველაზე რთული კი ამ სამიდან სწორედ განწყობა-დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებაა. ამდენად, სასურველია, ბავშვში მათ ფორმირებაზე ზრუნვა ადრეული ასაკიდანვე დავიწყოთ, იმ პერიოდიდან, როცა მასზე ზემოქმედების უფრო მეტი ბერკეტი გვაქვს და არც ასაკობრივი სირთულეები გვიშლის ხელს.

კარგი იქნება, თუ ამ მიმართულებით მუშაობას არ ექნება მენტორული, ჭკუისდამრიგებლური საუბრების სახე და ის ბუნებრივად ჩაიქსოვება სასწავლო პროცესში. მით უმეტეს, პედაგოგებისათვის შეთავაზებული სასწავლო სტრატეგიებისა და სწავლების ფორმების მრავალფეროვნება ამის შესანიშნავ შესაძლებლობას იძლევა.

დაბოლოს, არ შეიძლება არ ითქვას, რომ მოზარდის პიროვნების, მისი ფასეულობებისა და განწყობა-დამოკიდებულებების ჩამოყალიბების პროცესი მხოლოდ ოჯახსა და სკოლაზე არ არის დამოკიდებული. თუ ცოდნა, განათლება, კულტურა, ხელოვნება ქვეყნის განვითარების პრიორიტეტულ მიმართულებად არ იქცა, აღმზრდელებს გაუჭირდებათ ღირსეული თაობის – ისეთი თაობის აღზრდა, რომელიც მომავალში ქვეყნის გაძლიერებაზე იზრუნებს.

სტატიის დაწერამდე ყოველთვის ბევრს ვფიქრობ, ვიხსენებ თემატიკასთან დაკავშირებულ სხვადასხვა ცხოვრებისეულ გამოცდილებას, საუკეთესო პრაქტიკის მაგალითს, უცნაურ და ორიგინალურ მიგნებას…

რატომღაც ბევრჯერ შემახსენა თავი იაპონური აღზრდისა და სწავლების სისტემამ და რამდენიმე ძალიან საინტერესო ამბავმა:

„…რაც უნდა ეკეთებინა დედას, რა სამუშაოც უნდა ჰქონოდა შესასრულებელი, შვილი სხეულზე ჰყავდა ნაჭრით აკრული და თან დაუსრულებლად ელაპარაკებოდა, უყვებოდა, რასაც აკეთებდა. ამით ბავშვი გამუდმებით ჩართული იყო ყველა პროცესში, გამუდმებით ვითარდებოდა და ხშირად ისეც ხდებოდა, რომ პატარა პირველი ნაბიჯის გადადგმამდე, ანუ სიარულის დაწყებამდე ლაპარაკს სწავლობდა“.

„ბავშვებს ლამის ჩვილობის ასაკიდან ასწავლიან, ყური მიუგდონ გრძნობებსა და შეგრძნებებს – საკუთარს თუ სხვისას. თქვენ წარმოიდგინეთ, უსულო საგნებისასაც კი. თუ ბავშვი სათამაშოს გატეხს, დედა კი არ დასჯის ან უსაყვედურებს, უბრალოდ ეტყვის: „შენ ახლა მას ატკინე“.

„იაპონური სკოლების კედლები ნაცრისფრადაა შეღებილი. ეს იმისთვის, რომ მოსწავლეებმა მერე თავად მიახატონ პეპლები, ყვავილები თუ სხვა რამ, რაც მათ განწყობას შეუქმნის და ცხოვრების რიტმს განუსაზღვრავს“.

ერთხელ კიდევ დამაფიქრა იმ ფაქტებმა, რომ  სწორედ ამგვარი დამოკიდებულებითაა შესაძლებელი მოსწავლეებში შემოქმედებითი აზროვნების ჩამოყალიბება. ყველაფერი ძალიან მარტივია და არ საჭიროებს  განსაკუთრებული სტრატეგიების ფლობას. ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც ბავშვს მშობლისგან და მასწავლებლისგან სჭირდება, ეს არის მხარდაჭერა და თავისუფლება, სივრცე, სადაც ისინი თავისუფლად აზროვნების უფლებას მოიპოვებენ.

ცხადია, გამახსენდა საუკეთესო მაგალითები ქართული სასკოლო ცხოვრებიდან:

• ულამაზესი საკლასო ოთახები, რომლის გამშვენებაში მოსწავლეებმა მშობლებთან ერთად მიიღეს მონაწილეობა;
• მასწავლებლები, რომელთაც მშობლებთან ერთად უამრავი აქტივობა განახორციელეს მოსწავლეთა შემოქმედებითი უნარების განსავითარებლად;
• მშობლები, რომლებიც შვილების ეთიკური და მორალური ღირებულებების განვითარებას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ.

მაგრამ ეს მხოლოდ მცირე ჩამონათვალია…

არსებობს მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც შემოქმედებითობა თანდაყოლილი უნარია და შემოქმედებით აზროვნებას უკავშირებენ ხოლმე ხელოვნების დარგში მოღვაწე ადამიანებს, მაგრამ გამოკვლევები გვიჩვენებს, რომ ყველა ადამიანი მეტ-ნაკლებად შემოქმედებითი უნარის მატარებელია და სწავლების პროცესში შემოქმედებითი გარემოს შექმნა ხელს უწყობს მოსწავლეებში ამ უნარების განვითარებას.

რა უშლის ხელს მოსწავლის შემოქმედებითი აზროვნების უნარების განვითარებას?

სამწუხაროდ, არსებობს მაგალითები, როცა მშობელი და მასწავლებელი ცდილობს, ბავშვი „დააპროგრამოს“, წესები განუსაზღვროს და ამ გზით  წარმატებას მიაღწევინოს. რეალურად,  შედეგი სრულიად სხვაგვარია. მოსწავლე, რომელსაც არ მიეცა თავისუფლად აზროვნების, იდეების გენერირებისა და მისი განხორციელების საშუალება, ვერასდროს იფიქრებს, როგორ გახდეს ნოვატორი. სამწუხაროდ, არცთუ იშვიათად, უკვე ზრადსრულობის ასაკშიც, შვილები იმდენად არიან მშობლებზე მიჯაჭვული და დამოკიდებული, ისევ მათგან ელოდებიან „დაპროგრამებული“ ცხოვრებისეული წესების მიღებას.

ბავშვს, რომელსაც უკრძალავენ საყვარელ საქმიანობას, შემოქმედებითი აზროვნება ვერ განუვითარდება. სანაცვლოდ კი სთავაზობენ მისთვის მოსაწყენ, ნაკლებად საინტერესო საქმეს, რადგან მშობელს სურს, შვილმა პოპულარობა მოიპოვოს ამ სფეროში, გახდეს ცნობილი, წარმოაჩინოს ნიჭი.

ფსიქოლოგმა,  ბენჯამინ ბლუმმა შეისწავლა  მსოფლიო კლასის მუსიკოსების, მეცნიერების, სპორტსმენების, მსახიობების ცხოვრების ადრეული წლები. მისი კვლევის დასკვნაში ნათქვამია, რომ „გენიოსების მშობლებს არასოდეს უოცნებიათ, რომ მათი შვილები სუპერვარსკვლავები გამხდარიყვნენ, განსაკუთრებული მოლოდინი არ ჰქონიათ შვილებისგან. ისინი მხოლოდ ცდილობდნენ, რომ მოტივაცია შეექმნათ მათთვის და სხვადასხვა წამოწყებაში მხარი დაეჭირათ“.

არასწორია მასწავლებლის დამოკიდებულება, როდესაც ის ცდილობს, მზა იდეები მიაწოდოს მოსწავლეს, დააზეპირებინოს მნიშვნელოვანი წესები და შესაბამისად, მაღალი ქულით შეაფასოს ცოდნა. ბავშვი, რომელსაც არ მიეცა საშუალება, გამოეხატა საკუთარი დამოკიდებულება ამ საკითხისადმი, ან სხვა რაკურსით წარმოეჩინა იგი, ვერასდროს განივითარებს შემოქმედებითი აზროვნების უნარებს.

არადა, რამდენ რამეს ცვლის თუნდაც ერთი მარტივი შეკითხვის დასმა:

• შენ როგორ ფიქრობ?

რომელსაც თავისთავად მოჰყვება მრავალი შეკითხვა – რატომ ფიქრობს ასე? როგორ წარმოუდგენია თვითონ? იქნებ აქვს საინტერესო იდეა, რომლის განხორციელებაც არ არის რთული? იქნებ მეგობრებთან ერთად შეუძლია დაგეგმოს პრაქტიკული აქტივობები საკითხის უკეთ გააზრებისა და შესწავლის მიზნით? და ასე შემდეგ.

რა შეიძლება გააკეთოს მშობელმა და მასწავლებელმა მოზარდის შემოქმედებითი უნარის განვითარებისთვის?

ძნელია ერთი ან რამდენიმე „რეცეპტის“ შემუშავება. მაგრამ ძალიან მარტივია, შევთავაზოთ ბავშვს ნებისმიერი რამის ახალი გზით კეთება. რეალურად, ეს არის აღმოჩენებით სწავლება, პროცესი, რომელიც გამოირჩევა:

• იდეების სიმრავლით, მრავალფეროვნებით (მოქნილობა, საკითხის სხვადასხვა კუთხით დანახვა);
• სიახლით (ორიგინალობით);
• გარდაქმნის უნარით (ძველი იდეების საფუძველზე ახლის შექმნა).

მახსენდება ერთი ძალიან საინტერესო პროექტი: „ნარჩენების მეორე სიცოცხლე“, რომლის ფარგლებშიც მოსწავლეებმა პლასტმასისა და მუყაოსგან უამრავი საინტერესო და საჭირო ნივთი შექმნეს გამოუსადეგარი და გადასაყრელად გამზადებული საგნებისგან. ამ პროცესში განსაკუთრებული როლი ჰქონდა მშობელთა ჩართულობას, რადგან ისინი თავად დარწმუნდენენ, როგორი შემოქმედებითი და ორიგინალური იდეები აქვთ მათ შვილებს.

მნიშვნელოვანია, მოვუხსნათ ბავშვს შემოქმედებითობის გამოვლენის ხელისშემშლელი შინაგანი წინააღმდეგობები. მოსწავლეებს ხშირად ეშინიათ, რომ საკუთარი აზრის გამოთქმის დროს შეცდომას დაუშვებენ და მასწავლებლისგან შენიშვნას დაიმსახურებენ. ამიტომ ისინი თავს იკავებენ აზრის გამოთქმისაგან.

აუცილებლად უნდა დავეხმაროთ მათ, რომ დარწმუნდნენ საკუთარ შემოქმედებით ძალებში და მივცეთ:

• პრობლემის გადაჭრის ახალი, ორიგინალური გზების ძიებისა და რამდენიმე პასუხის პოვნის საშუალება, რადგან პასუხი წინასწარ არ არის განსაზღვრული და არ არსებობს მხოლოდ ერთი სწორი პასუხი;
• პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე გზის განხილვის საშუალება;
• გადაწყვეტილების გაუმჯობესების შესაძლებლობა.

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მოზარდს უნდა ვასწავლოთ, რომ ნებისმიერ ადამიანს აქვს პიროვნული გამოხატვის თავისუფლება და შეიძლება მისმა ერთმა  იდეამ სამყარო შეცვალოს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი – სააზროვნო უნარების განვითარების ეფექტიანი სტრატეგიები.

https://dediko.ge – როგორ გავზარდოთ კრეატიული შვილი ამბიციური რობოტის ნაცვლად.

https://sputnik-georgia.com/society/20170119/234585557/aRzrdis-iaponuri-metodi.html -პარადოქსული, მაგრამ ეფექტური: აღზრდის იაპონური მეთოდი.

ყველამ იცის, რომ გამოქვეყნებულ ტექსტს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. ის არის სანდო წყარო, სანდო ინფორმაცია, სანდო დასაყრდენი და არგუმენტი. ეს განსაკუთრებით ეხება სახელმძღვანელოებს, რომლებიც უმნიშვნელოვანესია, რამდენადაც სწორედ ის არის ძირითადი და ფუნდამენტური საგანმანათლებლო მასალაა.

უკვე მივეჩვიეთ, რომ სასკოლო სახელმძღვანელოებში შეცდომები გვხვდება. ეს შეცდომები კი არა მხოლოდ მექანიკური, ტექნიკური და კორექტურული ხასიათისაა. სასკოლო სახელმძღვანელოების შეცდომების ნაწილი არის შინაარსობრივი, აზრობრივი, პედაგოგიური და თეორიულ-იდეოლოგიური. გამიგია, რომ შეცდომების თვალსაზრისით ყველა კლასისა და ყველა საგნის წიგნი სცოდავს. მე ქართული ენისა და ლიტერატურის წიგნებს დავკვირვებივარ მშობლისა და ფილოლოგის თვალით და ბევრი რამ არ მომწონებია.

სახელმძღვანელოებში მოცემულ დავალებებთან დაკავშირებით ბევრჯერ მიფიქრია, ნეტავ, ავტორებს როგორ წარმოუდგენიათ ამ დავალების შესრულება, ან თვითონ თუ შეუსრულებიათ ეს დავალება, ან გამოსაცდელ, ე. წ. სახელმძღვანელოს აპრობაციის პერიოდში თუ შეუსრულებია ვინმეს? რასაკვირველია, პირველი რედაქცია მრავალჯერ უნდა დაიხვეწოს, მაგრამ ჩანს, რომ გრიფირების კონკურსიდან შემდეგ კონკურსამდე სახელმძღვანელოები არ იცვლება.

წიგნების ავტორები ხშირად ლაფსუსებსსა და შეცდომებს სკოლის პედაგოგებს აბრალებენ. სკოლის პედაგოგები კი ფიქრობენ, რომ შეცდომები სახელმძღვანელოებიდან მოდის. განსაკუთრებით, იმ შეკითხვებიდან და დავალებებიდან, რომლებსაც ვერც მასწავლებელი იგებს ბოლომდე და ვერც მოსწავლე ასრულებს სწორად, რადგან რა იგულისხმება ამა თუ იმ შეკითხვაში, ბოლომდე ყველასათვის გაუგებარია, თუმცა წიგნში წერია და უნდა გააკეთონ. ალტერნატივა არა აქვთ.

სასკოლო სახელმძღვანელოებთან დაკავშირებული გაუგებრობები კიდევ უფრო გაღრმავდა დისტანციური სწავლების ფონზე, როდესაც ქართულის ყოველდღიური 45-წუთიანი გაკვეთილები, ჯამში კი, 5 ან მეტი საათი კვირაში, ჩაანაცვლა კვირაში ერთმა ან ორმა, 40-წუთიანმა გაკვეთილმა „სქულბუქში“, „ზუმში“, ან „თიმსში“, სადაც პირველი ათი წუთი მასწავლებელი მოსწავლეთა სასწავლო პროცესში ჩართვას უნდება და დარჩენილი 30 წუთი მოკითხვას, გამოკითხვას, შეკითხვასა და დავალების მიცემას. ვინც სხვადასხვა ტექნიკური მიზეზით ვერ ესწრება გაკვეთილს, პირდაპირ იღებს დავალებას: ისწავლეთ ტექსტი და უპასუხეთ კითხვებს.

სახელმძღვანელოებსა და დავალებებს რომ ობიექტურად დავაკვირდეთ, შევამჩნევთ, რომ:

• ქართული ლიტერატურის წიგნებში დავალებები და კითხვები არ არის მეთოდურად შერჩეული. ხშირად, ტექსტის ანალიზისათვის დასმული კითხვები სხვადასხვა ფორმულირებით მეორდება.
• სხვადასხვა ჟანრის ტექსტებს აუცილებლად მოჰყვება შეკითხვები, რომლებიც ასევე არამეთოდურად არის განაწილებული. ერთ შეკითხვაში კი რამდენიმე შეკითხვაა. მაგალითად: „ვინ იყო ანდროკლე? რატომ გაიქცა რომიდან?“ ეს პირველი შეკითხვაა. ან, სხვა ავტორებისა და კლასის სახელმძღვანელოში: პირველი შეკითხვა: „გამართლდა თუ არა თქვენი ვარაუდი ლექსის თემასთან დაკავშირებით? რას ეძღვნება ეს ლექსი?“. ამავე აქტივობის შემდეგი შეკითხვა კი ასეთია: „რომელი სახელოვანი ქართველებია ნახსენები ლექსში? რა დამსახურება მიუძღვით მათ ერის წინაშე? კიდევ რა გსმენიათ ამ გმირი წინაპრების შესახებ?“.
• შეკითხვები დაჯგუფებულია გარკვეული მეთოდოლოგიით, თუმცა მეთოდოლოგია არ არის ბოლომდე ცხადი და გასაგები. მაგალითად, მე-4 კლასის ერთ-ერთ სახელმძღვანელოში ტექსტს ერთვის ათი აქტივობა და ყველა დანომრილია. I-III აქტივობას აწერია: „უპასუხე შეკითხვებს“. IV-VI აქტივობას – „ტექსტის შინაარსი“. უნდა ითქვას ისიც, რომ კითხვებზე პასუხის აქტივობის სამივე პუნქტი ტექსტის შინაარსს ეხება. მაგალითად, ასეთი შეკითხვა: 1. „ვინ იყო ანდროკლე? რატომ გაიქცა იგი რომიდან?”. 2. „სად იმალებოდა ანდროკლე რომიდან გაქცევის შემდეგ?”. 3. „რა ადასტურებს იმას, რომ ადამიანებს უჭირთ სიმარტოვე?”. VII აქტივობა – „იმსჯელე”, თუმცა სამსჯელო შეკითხვები გვხვდება როგორც კითხვებზე პასუხის ნაწილში, ისე ტექსტის შინაარსის გასაანალიზებლად მოცემულ აქტივობებში. კერძოდ, III აქტივობის შეკითხვა აშკარად მოითხოვს ანალიტიკურ აზროვნებას, ანუ მსჯელობას: „რა ადასტურებს იმას, რომ ადამიანებს უჭირთ სიმარტოვე?“. შემდეგი, VIII აქტივობა, არის „დაწერე“. შემდეგ, მოჰყვება IX აქტივობა, „გრამატიკა“ და ბოლო, X აქტივობა არის კვლავ „დაწერე (დავალება)“.
• წიგნში მოცემული დავალება ხშირად არის არასათანადოდ ფორმულირებული, ბუნდოვანი, გაუმართავი მეთოდურად. მაგალითად, დავალება: „წავიკითხოთ, დავფიქრდეთ, ვისაუბროთ”: „როგორ გესმით პოეტის ნათქვამი: „ტყუილად ვამბობთ შენს სიკვდილს, /თამარს ცოცხალსა გხედაო“. გარდაცვლილ ადამიანზე ხშირად ამბობენ, რომ იგი კვლავ აგრძელებს სიცოცხლეს საკუთარ ნამოღვაწარსა თუ შთამომავლობაში. როგორ აგრძელებს სიცოცხლეს, ვაჟას აზრით, დიდი თამარი?“ ამავე აქტივობის შემდეგი შეკითხვა ასეთია: „ქართველი ხალხის რწმენით, თამარი, როგორც წმინდანი, გარდაცვალების შემდეგ ზეცაში ამაღლდა და იქიდან მფარველობს თავის ერს. მოძებნეთ ლექსში ამ რწმენის გამოძახილი. ახლა როგორი აზრი შეიძინა პოეტის ნათქვამმა: „თამარს ცოცხალსა გხედაო?“ – ჩანს, რომ ერთსა და იმავე თემაზე, ლექსის ერთსა და იმავე სტრიქონზე, ორი შეკითხვა ერთმანეთს იმეორებს. მოსწავლე იბნევა, რა უნდა უპასუხოს მეორე შეკითხვას? პირველს რაც უპასუხა, იგივე გაიმეოროს? ასეთი შემთხვევები კი სახელმძღვანელოებში მრავლად არის.
• ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებში ხშირად არის მოცემული ისეთი დავალებები და შეკითხვები, რომლებიც არ შეესაბამება ტექსტის შინაარსს, ასევე, არ შეესაბამება მოცემულ საგანმანათლებლო საფეხურს, კლასს. მაგალითად, მე-4 კლასის პირველი სემსეტრის დავალება: „ძველ დროს მეფეებს დიდ ლაშქრობებში თან ახლდნენ ხოლმე მწიგნობრები, რომლებიც ამ მეფეთა დიდი გამარჯვებებისა თუ დამარცხებების ამბებს აღწერდნენ. წარმოიდგინე, რომ შენ ასეთი ძველი მწიგნობარი ხარ, აირჩიე სამი ბრძოლიდან (მარაბდა, კრწანისის, თერმოჰილეს) ერთ-ერთი და აღწერე ის ისე, თითქოს შენი თვალით ნახე ყველაფერი“. ამ დავალების შესასრულებლად მე-4 კლასელმა მოსწავლემ მემატიანის პერსპექტივიდან უნდა აღწეროს რომელიმე დასახელებული ბრძოლა. რთულ ლექსიკურ და შინაარსობრივ საკითხებს მოსწავლეები ხშირად დამოუკიდებლად ვერ უმკლავდებიან და საჭიროებენ მშობლის, სხვა მასწავლებლის დახმარებას.
• სახელმძღვანელოებში მოყვანილი ტექსტების გარშემო არასრულყოფილი ინფორმაციის გამო სკოლის მასწავლებლები მოსწავლეებს ხშირად აძლევენ წინასწარ მითითებებს, მათ შორის, განსაკუთრებით აქტიურად მიმართავენ პატრიოტული და რელიგიური თემების რეპრეზენტაციას, რაც, შესაძლოა, არ იყოს უადგილო, თუმცა ზოგჯერ ეს საკითხები ამოვარდნილია მთლიანი კონტექსტიდან და არასწორი ინტერპრეტაციის საფუძველი ხდება.
• მასწავლებლები ხშირად ავალებენ მოსწავლეებს საშინაო დავალებად ტექსტზე დართულ კითხვებზე პასუხს. ამ მეთოდს აქვს თავის გამართლება: წიგნში წერია, გაკვეთილზე მხოლოდ ტექსტის წაკითხვა და განხილვა მოასწრეს, დანარჩენი – სახლში. არათანმიმდევრული, ხშირად, განმეორებადი, ან ურთიერთგამომრიცხავი შეკითხვები კი მოსწავლეს აბნევს.

ჩვენ, მასწავლებლები და მშობლები ტექნიკურ შეცდომებს, შინაარსობრივ და მეთოდოლოგიურ გადაცდომებს უფროსის, ზრდასრულის პერსპექტივიდან ვუყურებთ. რაც უნდა იყოს, როგორც უნდა ძნელი და გაუგებარი იყოს, ეს მაინც მოსწავლის დავალებაა, მან უნდა შეასრულოს. მან უნდა გაიგოს და უმრავლეს შემთხვევაში, მან უნდა გააკეთოს. დავალება უნდა შეასრულოს სწორედ მოსწავლემ, რომელმაც შესაძლებელია, დავალება ქართულ ლიტერატურაში ვერ გაიგო არა იმიტომ, რომ უჭირს შინაარსის გამოტანა, არამედ იმიტომ, რომ დაუზუსტებლად, გაუგებრად წერია წიგნში. წიგნში, სახელმძღვანელოში, რომელიც, წესით, ყველაზე სანდო წყარო და რესურსი უნდა იყოს.

„მომიყევი – დამავიწყდება; მაჩვენე – შესაძლოა, დავიმახსოვრო; გამაკეთებინე და გავიგებ”. ჩინური ანდაზა

მასწავლებლები ვცდილობთ, მოსწავლეებს ცოდნა ისე მივაწოდოთ, რომ რაც შეიძლება დიდხანს დაამახსოვრდეთ და პრაქტიკაშიც შეძლონ მისი გამოყენება.

ჩემს მესამე კლასელ მოსწავლეებთან ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე განვიხილავდი ერთ-ერთ თავს ჯადოსნურ ამბებზე. წინასწარ შევისწავლეთ რამდენიმე ასეთი ტექსტი. გადავწყვიტე, მოსწავლეებისთვის მიმეცა ისეთი დავალება, რომელიც საშუალებას მისცემდა მათ, გამოევლინათ შესაძლებლობები, განევითარებინათ შემოქმედებითი უნარ-ჩვევები და შესწავლილი პრაქტიკაში განეხორციელებინათ.

სტატიაში აღვწერ ჩემს კომპლექსურ დავალებას, რომელიც მოსწავლეებს მივეცი:

ძირითადი ტექსტი: „როგორ გაჩნდა მთვარე და ვარსკვლავები“

სამიზნე ცნება : ტექსტის გაგება, ინტერპრეტირება

შედეგები: I 2; I 3; I 4; I 5; I 6; I. 7; I. 8; I. 9; I. 12; I. 13; I. 14; I. 15.

ქვეცნებები/საკითხები: პერსონაჟის ემოციების ამოცნობა, ტექსტის შედგენა, ილუსტრაციის შექმნა მოცემულ ტექსტზე, სიუჟეტის განვითარების საფეხურები (დასაწყისი, შუა ნაწილი, დასასრული).

საკვანძო შეკითხვები:

• როგორ გამოვიყენო ტექსტში მოცემული ინფორმაცია შინაარსობრივად/ჟანრობრივად მსგავსი ტექსტის შესაქმნელად?
• როგორი შეიძლება იყოს ჩვენი თვალით დანახული ზღაპრული ამბავი?
• ტექსტზე დაყრდნობით როგორ შევადგინოთ ზღაპრული ამბავი?
• როგორ გადმოვცე ნახატით ჩვენი მოფიქრებული ამბავი?
• ნახატზე დაყრდნობით როგორ დავახასიათო პერსონაჟი?

კომპლექსური დავალების პირობა:

ყურადღებით წაიკითხეთ ტექსტი. გამოყავით, რა არის ნამდვილი და რა გამოგონილი ამბავი. დაფიქრდი, როგორ ამბებს შეიძლება ვუწოდოთ ჯადოსნური? ოდესმე თუ შეგითხზავს რაიმე ჯადოსნური ამბავი? როგორ ფიქრობ, რატომ იგონებენ ადამიანები ჯადოსნურ ამბებს? გაიხსენე ანიმაციური ფილმი, წიგნი, ზღაპარი, სადაც გხვდება გამოგონილი ამბები. დაუკავშირე შენი გამოცდილება შესწავლილი ტექსტის თემას. მოიფიქრე და დაწერე ზღაპრული ამბავი. შეეცადე გადმოსცე პერსონაჟის ემოციები. შემდეგ შექმენი შენი მოგონილი ამბის ილუსტრაცია, რომელსაც ერთ ეპიზოდს ან მთლიან ამბავს დაუკავშირებ.

ნაშრომის პრეზენტაციისას წარმოაჩინე:

• ჯადოსნური, გამოგონილი ამბავი;
• პერსონაჟის ემოციები;
• შექმნილი ილუსტრაცია, რომელიც კონკრეტულ ეპიზოდს, ან მოფიქრებული ამბის შინაარსს აღწერს.

პრაქტიკული რჩევები, რეკომენდაციები:

• თემის გაცნობამდე, მოიყვანეთ რამდენიმე მაგალითი გამოგონილ ამბებზე, გაიხსენეთ ანიმაციური ფილმები, ზღაპრები;
• ნახე ილუსტირებული წიგნი ან ზღაპარი, დაასახელე კავშირი ამბავსა და ილუსტრაციას შორის.

კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის ეტაპები:

მოსწავლეები მოვამზადე დავალების შესრულებისთვის. განვიხილეთ შესწავლილი ტექსტი: ,,როგორ გაჩნდა მთვარე და ვარსკვლავები“. ვიმსჯელეთ, ვიმუშავეთ T სქემაზე:

T სქემის შევსებისა და მსჯელობის შემდეგ, მოსწავლეებს ვთხოვე, შესწავლილ ტექსტებზე დაყრდნობით შეექმნათ ამბავი, რომელიც იქნებოდა მათი მოფიქრებული და ჯადოსნური. მოეფიქრებინათ ამბის სათაური. ნამუშევარში ასევე უნდა ესაუბრათ პერსონაჟზეც. პრეზენტაციის დროს მოსწავლეებმა წარადგინეს ნამუშევარი.

მეორე დავალების შესრულებამდე, მოსწავლეებს ვთხოვე, დაეთვალიერებინათ კლასგარეშე წიგნი, რომელსაც ვკითხულობდით იმ დროს, ,,ვინი პუჰის თავგადასავალი“. განვიხილეთ წიგნში მოცემული ილუსტრაციები. რამდენად გადმოსცემდა ნახატი კონკრეტული მონაკვეთის სათქმელს, როგორ ჰქონდა ილუსტრატორს ის გამოყენებული. ამის გათვალისწინებით მივეცი შემდეგი დავალება: მოსწავლეებს უნდა შეექმნათ საკუთარი ტექსტის მიხედვით ილუსტრაცია, რომელიც კონკრეტულ მონაკვეთს ან ამბის შინაარსს გადმოსცემდა. დასასრულ უნდა წარედგინათ პრეზენტაციები.

ილუსტრაციის წარმოდგენისას გადმოცეს შინაარსი, დაიცვეს ეპიზოდების თანამიმდევრობა. ზოგიერთმა მოსწავლემ შექმნა მთლიანი ამბის ერთი ილუსტრაცია, ზოგმა – რამდენიმე ეპიზოდის. გთავაზობთ ერთ მაგალითს:

პრეზენტაციის შემდეგ მოსწავლეებმა შეაჯამეს მთლიანი დავალება. ისაუბრეს, რა იყო მათთვის საინტერესო, რომელ დავალებაზე გაუჭირდათ მუშაობა, როგორ გადაჭრეს პრობლემები, რა დაამახსოვრდათ ყველაზე მეტად.

მოსწავლეებმა ძალიან საინტერესო, კეთილი ჯადოსნური ამბები შეთხზეს. შეუსაბამეს ილუსტრაციები და ამით გამოიმუშავეს შემოქმედებითი უნარ-ჩვევები. შესწავლილი თემა კი განახორციელეს პრაქტიკაში და მოახდინეს ცოდნის ტრანსფერი.

მოსწავლეების ნამუშევრებს თავი მოვუყარე და ჯადოსნური ამბების ელექტრონული წიგნი შევქმენი, რომელსაც გთავაზობთ.

შეგიძლიათ ისიამოვნოთ კეთილი და ჯადოსნური ამბების კითხვით.

„ნებისმიერი პრობლემის გადაწყვეტა შესაძლებელია გადავაქციოთ თამაშად“.

Jane McGonigal  წიგნში – „SuperBetter“

„- ვინა ხარ? – შეეკითხა პატარა უფლისწული, – სანდომიანი იერი გაქვს…

– მე მელია ვარ, – მიუგო მელიამ.

– მოდი მეთამაშე, – შესთავაზა პატარა უფლისწულმა, – ძალიან უბედური ვარ“.

ეგზიუპერი „პატარა უფლისწული“

ჩვენ ძალიან  რთულ  გარემოში გვიწევს ცხოვრება. ყოველი დღე სავსეა სტრესით და სტრესები სულ ნაირ-ნაირია. მსოფლიო პანდემიამ სამყარო გააჩერა და არა მარტო გააჩერა… თითქოს დრო და სივრცეც გამოიცვალა, სისტემა მოიშალა, აირია არა მარტო მონასტერი, არამედ – კოსმოსი და ადამიანი. ჩამოიშალა ბიზნესი, ადამიანებმა დაკარგეს სამსახურები, სტუდენტები გადასახადებს ვეღარ იხდიან… უიმედობა, დეპრესია და მაინც ბრძოლა და არდანებება…

თითქოს ამ პლანეტარულ პრობლემას ადამიანები უფრო ჰუმანურები, ტოლერანტები, ემპათიურები უნდა გაეხადა, მაგრამ თუ სოციალურ ქსელებს გადახედავთ (ქართულ სინამდვილეში), ნახავთ, როგორ ნაღმზე ზის უმრავლესობა. ადამიანები თითქოს ეძებენ, რომ რაღაც არ მოეწონოთ, რომ მერე ამაზე აღშფოთდნენ და მწვავე დისკუსია დაპირისპირებაში, სიძულვილში, აგრესიაში გადაიტანონ… „რჩეული ინტელიგენტები“ ისეთ ლექსიკას უშვებენ პირიდან და კლავიატურიდან, წაკითხვის რომ შეგრცხვება და აქაც რომ ვერ დავიმოწმებ… ეკრანს მიღმა კი სტუდენტები და მოსწავლეები ცდილობენ განათლების მიღებას…

იმ დღეს, როდესაც „ლექციაზე შევედი“ (პატარა ჯგუფში) ორმა სტუდენტმა მომწერა, რომ კოვიდი აქვთ და ვერ შემოვლენ, ცუდად გრძნობენ თავს, ხოლო ორმა შუა ლექცია დატოვა და კოვიდის ტესტის გასაკეთებლად წავიდა… მოსწავლეები და სტუდენტები ხშირად კამერას ვერ რთავენ, რადგან შინ არ აქვთ ცალკე სივრცე, სადაც განმარტოვდებიან, ისმის ოჯახის წევრების ხმებიც, ზოგს ნეტი ეთიშება, ზოგს ტელეფონი უჯდება. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ეს ყველაფერი ჩვენზე პირდაპირ და ირიბად მაინც მოქმედებს. ამიტომ ლექციაზე ცოდნის გადაცემასთან ერთად მოტივაციის ამაღლებაზე ზრუნვაც მიწევს… ვიცი, რომ გამომდის და ეს ძალას მაძლევს და ამ ურთიერთობით თავადაც მოტივირებული ვხდები.

ჩემთვის აღმოვაჩინე სტრესის დაძლევის მეთოდი, რომელიც არც უნიკალურია და არც ჩემი გამოგონილი, მაგრამ ბუნებრივად ისე მოხდა, რომ კონფლიქტური სიტუაციიდან რამდენჯერმე მშვიდობით გამოვედი და ამან ისეთი სიამოვნება მომანიჭა, რომ ერთგვარ მეთოდად მექცა.

ჩემი საიდუმლო შემდეგში მდგომარეობს:

ვთქვათ, ჩვენს ცხოვრებაში ყველაზე სერიოზული ამბავი ხდება, რომელსაც მოაქვს სტრესი და უსიამოვნება (არა აქვს მნიშვნელობა, ეს ამბავი პირადია, საზოგადოებრივი თუ პლანეტარული… არის ამბავი, რომელსაც სერიოზულად განვიხილავთ და უფრო და უფრო სიღრმეში შესვლამ შეიძლება ჩაგვძიროს კიდეც.

ამ დროს თქვენი ცნობიერების ეკრანზე გამოდის სიტყვა: SOS და თქვენ ჩერდებით… აცნობიერებთ რა სიტუაციის სიმძიმეს, მოულოდნელად და სწრაფად იღებთ გადაწყვეტილებას: მოდი, ეს ვითომ თამაშია…. ეს თამაშია… უბრალოდ, თამაში… და რა ხდება მაშინ, როდესაც სერიოზული განხილვებიდან თქვენ თამაშის რეჟიმზე გადადიხართ? აი, აქ ხდება ყველაზე მაგიური რამ: სიმძიმე გეხსნებათ, მსუბუქდებით, იღიმით კიდეც… ეს განწყობა იმდენად გადამდებია, რომ ადამიანი, რომელთანაც კონფლიქტში იყავით და შეცვალეთ სიხშირე, მოულოდნელად გადმოდის თქვენს სიხშირეზე… ამ გამოცდილებით თქვენ არა მხოლოდ სტრესის მართვას ისწავლით და ჩვევად აქცევთ, არამედ დიდ სიამოვნებას მიიღებთ იმისგან, რომ შეგიძლიათ, ემოციების მართვა. და ერთი შენიშვნა: თუ ადამიანი არ გიყვარს, ალბათ ამის გაკეთება ძალიან გაგიჭირდებათ, მაგრამ თქვენ მაინც სცადეთ!

სწორედ ამ გამოცდილებებს გაცილებით ვრცლად გვიზიარებს თამაშის დიზაინერი  Jane McGonigal  წიგნში – „SuperBetter“. ის საუბრობს ცხოვრების სირთულეების დროს თამაშის განწყობაზე, როდესაც იქმნება ენერგიის განსაკუთრებული ნაკადი. მისი ეს მეთოდი დაეხმარა ათი ათასობით ადამიანს, დაეძლია შიში, დეპრესია, სტრესი, პრობლემები. ამ მიდგომის მთავარი შემადგენელია: აიღო შენს თავზე დავალება და შეასრულო ის!

გთავაზობთ ერთ ეპიზოდს წიგნიდან.

მადლიერება, რომელიც დაგეხმარებათ, რომ საუკეთესო გახდეთ!

დავალება

თქვენ გინდათ, რომ თქვენი ცხოვრება სიყვარულით აივსოს. იცით, რას თვლიან სწავლულები ამისათვის #1 საიდუმლოდ?

გამოხატეთ გულწრფელი ემოცია, ინტერესი, სიხარული  და ენთუზიაზმი სხვა ადამიანების წარმატებისა და ბედნიერების გამო.

ფორმალური „გილოცავ“ და „ასე გააგრძელე“-ს ნაცვლად თქვენ ირჩევთ პოზიტიურ დიალოგს კარგ ამბებზე.

რა გავაკეთოთ:

სთხოვეთ ადამიანებს, გიამბოთ თავისი ცხოვრების ყველაზე საყვარელი მომენტის შესახებ.

• თუ სადილობთ ვინმესთან, ჰკითხეთ, ცხოვრებაში ყველაზე საუკეთესო სადილის შესახებ;
• თუ ნაცნობთან ან მეგობართან სეირნობთ, სთხოვეთ გიამბოთ, სად ყოფილა ცხოვრებაში ყველაზე ლამაზი ადგილას?
• თუ სტუდენტი ხართ, ჰკითხეთ თქვენს მეგობარს, საუკეთესო კურსის შესახებ, რომელიც სწავლის დროს გაუვლია;
• ნებისმიერ სიტუაციაში, გართობის მიზნით, შეგიძლიათ სთხოვოთ ადამიანებს, მოგიყვნენ ცხოვრების საინტერესო მომენტები.

გამოავლინეთ ენთუზიაზმი, იყავით ემპათიური და როდესაც თქვენი მოსაუბრე იმავეს გთხოვთ, გაიხსენეთ თქვენი საინტერესო ისტორია და თხრობის დროს დააკვირდით თანამოსაუბრეს, იგრძენით ის ენერგია, რომელსაც განიცდის, როცა თქვენ გისმენთ. გამოხატეთ მადლიერება. მადლიერების განცდა ადამიანებს ბედნიერებას ანიჭებს და ჯანმრთელობაზეც პოზიტიურად მოქმედებს. სტრესის დონე იწევს, უმჯობესდება ძილი, ძლიერდება იმუნური სისტემა.

ყოველთვის, როდესაც თქვენ გამოხატავთ მადლიერებას, ძლიერდება უკვე განცდილი ემოცია. ეს ყველაფერი სასიამოვნოცაა და, ამავე დროს, თქვენ მიერ ნათქვამი ერთი „მადლობა“ ცვლის სამყაროს შეგრძნებას მომდევნო 24 საათის განმავლობაში. ძლიერდება რწმენა, რომ ნებისმიერ შემხვედრთან რაღაც სასიამოვნოს იგრძნობთ, ივსებით ოპტიმიზმით, თანაგრძნობითა და იმედით…

თქვენი ნათქვამი „მადლობა“ მეორე ადამიანსაც კვებავს და აცოცხლებს. როდესაც თქვენ მასში კარგს ხედავთ, ის, დიდი ალბათობით, კიდევ გაიმეორებს ასეთ ქცევას სხვა ადამიანთან. ეს კი ნიშნავს, რომ:

 ყოველ ჯერზე, როდესაც თქვენ მადლიერებას გამოხატავთ სხვა ადამიანის მიმართ, თქვენ მას უკეთესს ხდით! – სწორედ ეს ქმნის ენერგიის ნაკადს, რომელიც სულ უფრო და უფრო ძლიერდება და სამყაროც ამით უკეთესი ხდება.

მოკლედ, ორი რამ, რაც დაგიხსნით სტრესისგან: თამაში და მადლიერება – დანარჩენზე სხვა დროს.

პანდემიამ, იძულებითმა კარჩაკეტილობამ ცოტათი ყველა გაგვაზარმაცა. რაც არ უნდა ვიძახოთ, რომ „ცოცხალი“ ურთიერთობები მოგვენატრა, უკვე ჩვევაშიც კი გადაგვივიდა სახლში ყოფნა, სწორედ იმ სახლში, რომელიც თვეებია აღარაა ჩვენი პირადი სივრცე, არამედ სამუშაო ადგილიცაა და საკლასო ოთახიც. ბევრი ზრდასრულის მსგავსად, პასიურობის ჭია ბავშვებსაც შეეპარა, განსაკუთრებით მოზარდებს, რომლებიც ასაკის თავისებურებების გამო, ისედაც არ გამოირჩევიან  სწავლისადმი მხურვალე სიყვარულით, საშინაო დავალებების უბადლო შესრულებითა და მასწავლებლებთან მეგობრული ურთიერთობით. როგორ გავუმკლავდეთ პანდემიურ სიზარმაცეს? ეს პრაქტიკულ რეკომენდაციები ყველას წაადგება:

ვიდრე სიზარმაცის არსს ჩავწვდებოდეთ, დავფიქრდეთ, რატომ უყურებს უფროსი თაობა ასეთი სიამოვნებით მძაფრსიუჟეტიან ფილმებს? ალბათ იმიტომ, რომ ადრენალინის მიღება სურს.  ასეთი ფილმების ყურება ერთგვარი გამოცდილებაა, უსაფრთხო გარემოში მყოფმა, სახლში, დივანზე წამოწოლილმა თავი სახიფათო სიტუაციაში იგრძნო.

როდესაც კომპიუტერში „ჩამონტაჟებული“ მოზარდები ვერ წყდებიან ანიმეებსა ან ხმაურიან თამაშებს, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი ზარმაცობენ. ეკრანზე სიუჟეტის ან საინტერესო თამაშის ყურებისას ისინი აღმოაჩენენ ახალ ემოციებს, გრძნობებს, თანაუგრძნობენ პერსონაჟებს, საკუთარ თავს მათში ხედავენ  და ივითარებენ ემოციურ ინტელექტს. მოზარდებისთვის აუცილებელია დასვენება და ძალების აღდგენა (თანაც, ანიმაციების ავტორებმა დიდი ხანია ისწავლეს, როგორ უნდა შექმნან გასართობი ვიზუალი ისე, რომ საგანმანათლებლო ღირებულებაც ჰქონდეს).

ბიოლოგები სიზარმაცეს ნეიტრალურად განმარტავენ და სასიცოცხლო ენერგიის შენარჩუნების პრინციპის გადაჭარბებით რეალიზაციას უწოდებენ. ანთროპოლოგი ისტორიკოსები კი სიზარმაცეს მეცნიერული და ტექნოლოგიური პროგრესის ერთ-ერთ მიზეზად თვლიან. ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ სიზარმაცე სიმპტომია და არსებობს მისი რამდენიმე სახეობა სხვადასხვა მიზეზიდან გამომდინარე: არასაკმარისი მოტივაცია, ადამიანის ფსიქიფიზიოლოგიური თავისებურებები, ბანალური დაღლილობა.

მშობლები ხშირად უჩივიან შვილების სიზარმაცეს, რომ მათ არ სურთ სწავლა და საშინაო დავალების შესრულება, ეზარებათ სახლში ვარჯიში, არც წიგნებს კითხულობენ, არც საშინაო საქმეებში ეხმარებიან. თუმცა, ბევრი მშობელი არ ცდილობს სიღრმისეულად ჩასწვდეს სიტუაციას. მათ მიაჩნიათ, რომ ცუდი სწავლისა და დაულაგებელი ოთახის მთავარი მიზეზი მხოლოდ სიზარმაცეა და სხვა არაფერი. და ავიწყდებათ, რომ სინამდვილეში ბავშვები და მოზარდები ბუნებით აქტიური და ცნობისმოყვარენი არიან. ამიტომაა აუცილებელი სიზარმაცის მიზეზებში ჩაღრმავება.

სიზარმაცესთან გამკლავებაში იგივე წესი მოქმედებს, როგორც ნებისმიერი დაავადების წინააღმდეგ ბრძოლაში: იმისათვის, რომ აირჩიო სწორი მკურნალობა, დიაგნოზი უნდა დასვა. არსებობს სიზარმაცის ამოცნობის ორი წესი:

1. სანამ სიზარმაცეს გაებრძოლებით, გაითვალისწინეთ ბავშვის ასაკი. ასე, მაგალითად, თუ 7-დან 12 წლამდე ასაკის მოზარდს სწავლა ეზარება, ეს შეიძლება გამოწვეული იყოს სწავლის ჩვევის ბანალური არარსებობით ან გონებაგაფანტულობით. 12-დან 16 წლამდე ასაკში კი სიზარმაცეს ყველაზე ხშირად აქვს ფსიქოლოგიური მიზეზი: თავდაუჯერებლობა, მოტივაციის ნაკლებობა.
2. ესაუბრეთ მოზარდს. ჰკითხეთ, რატომ აჭიანურებს ან უარს ამბობს რაიმეზე. დიდი ყურადღება მიაქციეთ მის სიტყვებს და მსჯელობას, აჩვენეთ, რომ ნამდვილად გაინტერესებთ მისი ცხოვრება.

არ არსებობს სიზარმაცის სამკურნალო აბი, რომელიც შეიძლება „დაენიშნოს“ ბავშვს. მოზარდში სიზარმაცესთან ბრძოლა განსაკუთრებით დიდ დროს მოითხოვს, ასე რომ, ნუ მოელით სწრაფ შედეგს.

ბავშვებში სიზარმაცის ძირითადი მიზეზი დაღლილობაა, რადგან თანამედროვე მოსწავლეს მთელი დღე გაწერილი აქვს – ონლაინგაკვეთილები, ვარჯიში, მეგობრებთან საუბარი და ა.შ. თანაც, ეს ყველაფერი კარჩაკეტილ სივრცეში. რაც მეტი ასაკისაა მოსწავლე, მით უფრო მკაცრია მისი გრაფიკი, რამაც შეიძლება დაღალოს და სიზარმაცის მიზეზად იქცეს. თუ ხედავთ, რომ მოზარდი თავს არიდებს დამატებითი დავალებების მიღებას, დაფიქრდით, ძალიან ხომ არ გადაიტვირთა?

ბავშვის განრიგში, რამდენი წლისაც არ უნდა იყოს ის და რა მრავალფეროვანიც არ უნდა იყოს მისი ინტერესები, დასვენების დრო უნდა იყოს. მაშინაც კი, თუ მოზარდი უბრალოდ დივანზე წევს, არ უნდა გაიკიცხოს, მას არ უნდა გავაგდებინოთ კომპიუტერი და დავაძალოთ წიგნის კითხვა.

როგორ უნდა გავუმკლავდეთ სიზარმაცეს, რომელიც გადატვირთვითაა გამოწვეული? დაკვირდით ბავშვის ცხოვრების განრიგს რამდენიმე დღის განმავლობაში. აქვს კი მას საკმარისი დრო დასვენებისთვის?..

დაეხმარეთ ძილისა და კვების რეჟიმის დარეგულირებაში. სათანადო განვითარებისათვის, 8-13 წლის ბავშვს სჭირდება მინიმუმ ცხრასაათიანი ძილი, ხოლო 14-18 წლისას – რვასაათიანი. ასევე მნიშვნელოვანია გარეთ სეირნობა (დღეში მინიმუმ ერთი საათი). თუ ეს პირობები არ არის დაკმაყოფილებული, ბავშვის სხეულს შეუძლია რეაგირება სიზარმაცისა და აპათიის სახით მოახდინოს.

დაეხმარეთ თქვენს თინეიჯერებს დღის ორგანიზებაში. ასწავლეთ დღიურის წარმოება, დავალებების ჩამონათვალის შედგენა და პრიორიტეტების განსაზღვრა. უფროსი ასაკის მოზარდებში შესაძლებელია დროის მენეჯმენტის უფრო რთული ინსტრუმენტების გამოყენება – სტრატეგიული დაგეგმვა, დროის დათვლის და ეფექტურობის გაზრდის აპლიკაციების ჩამოტვირთვა.

ნუ შეურაცხყოფთ და დასცინით ბავშვს. თუ თქვენ მას მუდმივად მოიხსენიებთ, როგორც უქნარას,  ის მოირგებს კიდეც ამ როლს. შესთავაზეთ, ივარჯიშოს. ვარჯიში გვეხმარება საკუთარი თავის დაძლევაში, შედეგისკენ სწრაფვაში.

დაეხმარეთ ჩვევების შექმნაში. რეგულარულად რაღაცის კეთება აწრთობს ნებისყოფას. დაიწყეთ მცირე, მარტივი ჩვევებით, მაგალითად, დილით ხუთწუთიანი ვარჯიში, კონტრასტული შხაპი, ოთახის ყოველკვირეული გაწმენდა. სიზარმაცის წინააღმდეგ ბრძოლაში მთავარია არა ხანგრძლივობა, არამედ რეგულარულობა.

გაითვალისწინეთ ბავშვის ინდივიდუალური მახასიათებლები. მაგალითად, ქოლერიკი მოზარდისთვის რთულია საკირკიტო საქმის შესრულება, „ბუ“ ბავშვისთვის კი ახალი მასალის დილაობით სწავლა. შეეცადეთ მომართოთ მოზარდის ბიორიტმები და ტემპერამენტი მისსავე  სასიკეთოდ.

შეადგინეთ ზარმაცი მოზარდისთვის ნებისყოფის განვითარების პერსონალური გეგმა, ოღონდ ისე, რომ ამ პროცესში ისიც ჩაერთოს. არც დროის მენეჯმენტი და არც ყველაზე სწორი რეჟიმი არ დაეხმარება ადამიანს, თუ მას არ მოსწონს ის, რასაც აკეთებს. მოტივაცია არის ადამიანის წარმატების გასაღები ნებისმიერ საქმეში. ამიტომ დაეხმარეთ მოზარდს ფოკუსირება მოახდინოს იმაზე, რაც მას აინტერესებს. გულახდილად ისაუბრეთ და ყურადღებით მოუსმინეთ და შემდეგ გაითვალისწინეთ, როგორ უნდა შეუსაბამოთ თქვენი ბავშვის განათლება მის ინტერესებს.

თუ მოზარდი სწავლაში ძალიან ზარმაცობს, აუხსენით ყოვლისმომცველი განათლების მნიშვნელობა. მინიმუმ საბაზო დონეზე მაინც მან მათემატიკაც უნდა იცოდეს და ლიტერატურაშიც ერკვეოდეს. თინეიჯერები ზოგჯერ განათლებას ზედმეტი ბუკვალურობით აფასებენ: „თუ მე გადავწყვიტე, რომ მუსიკას გავყვე, რაღაში მჭირდება განტოლებების ამოხსნა?“ მნიშვნელოვანია ავუხსნათ იმ საგნის მნიშვნელობა და სარგებელი, რომელიც არ უყვარს. იმისათვის, რომ ეს არგუმენტირებულად გამოგვივიდეს, შესაძლოა წინასწარ მომზადებული იუთუბვიდეოების შეშველება.

მოიყვანეთ სწორი მაგალითები. ეს მეთოდი კარგად მუშაობს ზარმაც თინეიჯერებში, რომლებსაც თანატოლებთან ურთიერთობის ან პრობლემური სასიყვარულო ურთიერთობების გამო, სწავლის მოტივაცია საერთოდ დაკარგული აქვთ.

თინეიჯერებს უყვართ წარმატების ისტორიები და აღფრთოვანებული არიან იმ ადამიანებით, რომლებმაც ბევრს მიაღწიეს თავიანთ სფეროში. მაგალითად, ინჟინერიის გენია ილონ მასკი, მიუხედავად დატვირთული გრაფიკისა, მუდმივად უთმობს დროს თვითგანათლებას. პოპულარულმა მსახიობმა ემა უოტსონმა სამსახიობო კარიერა იმის გამო შეწყვიტა, რომ უნივერსიტეტი დაემთავრებინა. მილიარდერი რიჩარდ ბრანსონი კი ყოველდღიურად წიგნების კითხვას საკუთარ თავში დაბანდებულ საუკეთესო ინვესტიციას უწოდებს. პოპულარული ადამიანების ბიოგრაფიით აჩვენეთ მოზარდებს, რომ ცოდნისა და თვითგანვითარების სიყვარული წარმატების შეუცვლელი თანამგზავრია.

ზოგჯერ მოზარდის სიზარმაცის უკან წარუმატებლობის შიშია ჩაბუდებული. ბავშვს ეშინია წაგების, ვერგამკლავების, ურჩევნია უბრალოდ არაფერი აკეთოს. ის „ქვიშაში თავის ჩარგვით“ ემალება სამყაროს გამოწვევებს და წლების განმავლობაში სულ უფრო მეტ პრობლემებს იმატებს.

მიიღეთ დახმარება მათგან, ვინც თქვენი შვილისთვის ავტორიტეტია. თუ 10-12 წლის სკოლის მოსწავლესთვის ავტორიტეტი მშობლები არიან, 13-16 წლის მოზარდზე უფრო დიდ გავლენას უფროსი და-ძმა ახდენს. ისინი მათთვის მისაბაძი ადამიანები ხდებიან. მათი მხარდაჭერა, შექება ხელს შეუწყობს მოზარდის თვითშეფასების ამაღლებას, მოეხმარება სიზარმაცესთან გამკლავებაში.

მხარი დაუჭირეთ თქვენს შვილს. მშობლების ყურადღება შეუცვლელია. რაც არ უნდა დაკავებული იყოთ, გამონახეთ რამდენიმე საათი თქვენს შვილთან ურთიერთობისთვის, გულწრფელად დაინტერესდით მისი წარმატებით და ყურადღებით მოუსმინეთ მის ამბებს.

მოუყევით მარცხის სარგებელზე. კაცობრიობის გამოცდილებაში, წარმატებას აღწევს არა ის, ვინც ყველაზე ნაკლებ შეცდომას უშვებს, არამედ ის, ვისაც შეცდომების არ ეშინია.

ვენაცვლე ამ ჩემს ფშავის ხევსა. აქ თავს სულ სხვაგვარად ვგრძნობ, უფრო ამაყი ვარ. სხვაგან კი რას აღარ გვეძახიან: ბურდღუნაო, ბაჯბაჯაო, დრუნჩაო… ვითომ გვეფერებიან; ვერა ხვდებიან, რომ გვწყინს. დაგვცინიან და როგორ არ მოგვივიდეს გული?! აი, ფშავში კი დაფასებული სახელი გვაქვს. აქ ბიძურას სახელით გვიცნობენ. მახარებს, რომ კაცნი თავის სწორფერად მიგვიჩნევენ, ამიტომაც მოგვაქვივნეს ეს სახელი.

დიახ, ჩვენ სხვა ნადირთ არ ვგავართ. ნუ გვიწყენთ კაცნი – თქვენ უფრო ჩამოგგავართ. ორ ფეხზე ატოტება ჩვენც შეგვიძლია. ჩვენც თქვენსავით დინჯნი და მოზომილნი ვართ. მერე რა, რომ არც ძალას ვუჩივით და ბრჭყალ-კლანჭიც გვიჭრის – მეტწილად მაინც თქვენსავით ბალახითა და კენკრით ვიკვებებით. ვერავინ გვეტყვის, ტურა-მგელივით პირსისხლიანები ხართო. ათასში ერთხელ თუ გავკრავთ კბილს ჩიჩიას. კაცნი უფრო ხშირად სჭამთ ხორცს, ვიდრე ჩვენ. თქვენივე გაზრდილ, ნალოლიავებ ბატკანს ისე გამოსჭრით ყელს, თვალს არ დაახამხამებთ. ჩვენია და რასაც გვინდა იმას ვუქამთო, რომ დაგიჩემებიათ, ტყეში ნადირ-ფრინველს რომ დაერევით ხოლმე თოფ-იარაღით, ისინიც თქვენი გაზრდილნი არიან?

ჰოდა, რა დიდი ბედენაა, თუ ჩვენც ხანდახან გეახლებით სადმე გზაზე გადაყრილ საქონელს. ასე მოუგონია გამჩენს. ამოდენა სხეულს ცილებიც სჭირდება, მარტო მცენარეებითა და მათი ნახშირწყლებით ვერ ვიარსებებთ.

ჩვენ მშვიდი არსებები ვართ. ყოველ ღონეს ვხმარობთ, რომ სხვას ზედმეტად არ ვავნოთ. ამიტომაც არის, რომ გვიან შემოდგომაზე, როცა ფოთოლი სრულად ჩამოვა ხეებიდან და ჩვენი სარჩო გამოილევა, გაზაფხულამდე ძილს ვეძლევით. განა სიზარმაცით ვჩადით ამას – სხვისი შეწუხება არ გვინდა.

არც მოძალადენი ვართ, ჩვენს დანახვაზე რომ გარბიხართ ან, უფრო უარესი, აიღებთ და ტყვიას გვკრავთ ხოლმე. არც ჩვენ გვინდა თქვენთან შეხვედრა, რადგან, ღმერთმა იცის, რა მოგივათ თავში. ამიტომ, თუ საშუალება გვაქვს, ისე გავიძურწებით, წკირსაც არ გავტეხთ. მაგრამ თუ გასაქცევი აღარ დაგვიტოვეს, მეტი რა გზა გვაქვს – ძალი ძალის წინ გამოვცადოთ.

ამასწინებზე ბინდაურთელმა ტორიამ ჟოლიანში რომ ქალი მიბეგვა, სულ არ იყო მისი ბრალი. ის ჟოლიანი მდელო ტორიას კარ-მიდამოა და რა ქნას, არ დაიცვას?! თქვენს ეზო-ბოსტანში ვინმე რომ შემოიჭრას და თქვენს ჭირნახულს კრეფა დაუწყოს, გაგიხარდებათ?! ისეთ ამბავს დააწევთ, გაჩენის დღეს აწყევლინებთ, შეიძლება, ტყვიაც არ დაიშუროთ. ტორიას ტყვია კი არა, კბილიც არ გაუკრავს იმ საცოდავისთვის. მხოლოდ დატორა. ესეც იმად, რომ ის ქალი მძინარეს შევარდნია და დაფეთებულს რიგიანად ვერ გაურჩევია, თოფი ეჭირა ხელში თუ კეტი. ჰოდა, მოგეხსენებათ, ამ დროს მორევა დასწრებაზეა და კიდეც მოხდა მოსახდენი. მერე მთელი წელი დარდობდა უბედური ტორია, მაინც ზედმეტი მომივიდა, თან ქალი ყოფილაო…

როგორც თქვენებში, ისე ჩვენებშიც მოიძებნებიან ავზნიანები, ტყესა და სოფელს ერთნაირად რომ აწიოკებენ და სახელს უტეხენ მთელს ჩვენს მოდგმას, მაგრამ მათზე ლაპარაკი არ მინდა.

თუმცა ერთი დათვის ამბავი დღემდის არ მაძლევს მოსვენებას. ორი მთის გადაღმელ, ჩარგლელ ლუკას მოუყოლია საქვეყნოდ. წიგნშიც კი დაუწერიათ. ყოფილა ერთი გაიძვერა, ფლიდი, ხარბი დათვი და რაღაც ეშმაკობით ბატონად დამჯდარა ტყეში. მეფის სადარი გამხდარა. ტურა-მგლები ნაზირ-ვეზირებად დაუსვამს. ტყის ბინადარნი მისი შიშით ცახცახებდნენ, სურსათ-სანოვაგეს არ აკლებდნენ მის გაუმაძღარ კუჭს და ჭორ-მართალს – მის ყურსა და გულს. ჰოდა, იმანაც შეიფერა დიდკაცობა, ფეხი ფეხზე გადაიდო თავის ბუნაგში და მიეცა ნეტარ ცხოვრებას. ერთხელ მისალოცად მისული ვირიც კი შემოეჭამა, თან ისე, რომ ვირი სანამ სულს დალევდა, ფიქრობდა, სიყვარულით მეხვევაო… ბოლოს ისე გაუვიდა თავს ამ გაქსუებულ დათვს, რომ ტყის ბინადარნი შეწუხდნენ და ბუნაგიდან მისი გამოდევნა გადაწყვიტეს. მაგრამ არ იკითხავთ, ვინ მოინდომა მისი მეფობის დამხობა? ღორებმა. ამ ამბავში ყველაზე მეტად ეს მაბრაზებს. ისე როგორ უნდა წახდე დათვი, რომ ღორების საკბილო გახდე?!

ეს ამბავი რომ მოვისმინე, ძალიან ჩამივარდა გულში. ზღაპარს უფრო ჰგავდა, მაგრამ მაინც ავდექ, ვანხევიდან მოყოლებული, ჩარგლის, გომეწრის, ხომის, უბისთავის, მაღალმისელურისა თუ ახადი-მათურის თავები სულ ფეხით შემოვიარე და ყველა უხუცეს ბიძურას ვკითხე, ამისთანა ამბავი აქ ხომ არ მომხდარა ან მამა-პაპისგან ხომ არ გსმენიათ-მეთქი. არავინ იყო გამგონე…

ის ლუკა ისეთი დიდი და საქვეყნო სახელის კაცი ყოფილა, ტყუილს არ მოიგონებდა და თქვენკენ სადმე ხომ არ მოხდა, ჰა?..

მხატვრული ტექსტის წაკითხვა, გაგება, გააზრება, აღქმა და გაცნობიერება –  კითხვის მიმართულების უმთავრესი მიზნებია.

როგორ ვამოწმებთ, რა მიმართებები უჩნდებათ მოსწავლეებს წაკითხულის მიმართ?

სწავლა-სწავლების პროცესში საპროგრამო ნაწარმოებების მიმართ მოსწავლეებს სხვადახვანაირი განწყობა-დამოკიდებულებები უჩნდებათ. ისინი წერენ საშინაო დავალებებს – დახასიათებებს, მოკლე შინაარსებს, კითხვებზე პასუხებს, აღწერითი ხასიათის ტექსტებს, თხზულებებს, ესეებს…

რამდენად ეძლევათ მათ საშუალება, თავიანთი ნაფიქრი, თავიანთი განწყობა და დამოკიდებულება გამოხატონ?

რა შემოქმედებითი ხასიათის დავალებებს ასრულებენ ისინი ინტერესით, ხალისით?

რასაკვირველია, წერითი მეტყველების განსავითარებელი ყველა სამუშაო ერთნაირად ხალისიანი და საინტერესო ვერ იქნება. ისიც უნდა ითქვას, რომ მოსწავლეებს საშინაოდ ხშირად მოსაწყენ, ტრივიალურ, არაფრისმომცემ დავალებებს აძლევენ. მაგალითად, ყოველთვის მაინტერესებდა, რა სარგებლობის მომტანი შეიძლება იყოს რუსთაველის ან გურამიშვილის სტროფების პარაფრაზირება და თავების შინაარსების სტროფული თანმიმდევრობით გადმოცემა. რას აძლევს ეს მოსწავლეს? ინტერესით მოვისმენდი ამ კითხვაზე პასუხს. სავარაუდო პასუხთაგან რამდენიმეს კი წინასწარ გამოვეპასუხები.

მაგალითად, პარაფრაზირების სიკეთედ შეიძლება დასახელდეს ის, რომ მოსწავლე ასე უკეთ იგებს და იმახსოვრებს. მაგრამ უკეთ გასაგებად და დასამახსოვრებლად მაინცდამაინც სტროფის სტრიქონ-სტრიქონ პარაფრაზია საჭირო? მერე კიდევ, თავს იტყუებს მასწავლებელი, რომელიც მოსწავლეს ინტერნეტის ეპოქაში ამგვარ დავალებას აძლევს. მარტივი ექსპერიმენტი ჩაატარეთ – აკრიფეთ სასურველი თავის შინაარსი საძიებო სისტემაში და დატკბებით სხვადასხვა ხარისხით შესრულებული პარაფრაზების სიმრავლით.

ასევე, შეიძლება გაჩნდეს ილუზია, რომ პარაფრაზირებით მოსწავლე აზრის წერილობით გადმოცემის უნარს განივითარებს. მაგრამ ამ ყოვლად მოსაწყენი და ფუჭი სამუშაოს გარეშეცაა შესაძლებელი წერითი მეტყველების განვითარება. წარმოდგენაც კი მიჭირს, 30 მოსწავლის მიერ დაწერილი ერთი და იმავე თავის შინაარსის გასწორება რა მძიმე შრომა იქნება მასწავლებლისთვის, რა მოსაწყენი და მოსაყირჭებელი. ზუსტად ისეთი, როგორიც მოსწავლისთვის – ამ დავალების შესრულება.

პარაფრაზირება და წერითი დავალებების სავალდებულო საპროგრამო „ასორტიმენტი“ ცალკე განსახილველი საკითხია. ამჯერად მას არ ჩავუღრმავდები.

წერილში თავი მოვუყარე იმ შემოქმედებით, საინტერესო, სასარგებლო და სახალისო დავალებებს, რომლებიც ერთ მიზანს ემსახურება – მოსწავლეებმა გამოხატონ თავიანთი მოსაზრებები წაკითხულის შესახებ.

ხელი შევუწყოთ მათ ინტერესით წაიკითხონ (ზოგიერთი დავალება იმდენად სახალისოა, მათი ხათრით მოსაწყენი ტექსტის წაკითხვაც კი შეიძლება), გაიგონ და გაიაზრონ, აღიქვან და გააცნობიერონ წაკითხული და მიღებული შთაბეჭდილებები გადმოსცენ სხვადასხვა შემოქმედებითი გზით.

აუდიო ან ვიდეო წარმოდგენა

მოსწავლეებს შეუძლიათ იმუშაონ ჯგუფურად, წყვილებში ან მარტო.

აუდიოწიგნები ახლა მეტად პოპულარულია.

მოგისმენიათ აუდიოწიგნისთვის? წამკითხველები ცდილობენ, საინტერესოდ გადმოსცენ ამბავი, შეარჩიონ სწორი ინტონაცია, ტემპი. იმისთვის, რომ ტექსტი „სწორად“ წაიკითხონ, მათ ყველა სიტყვის მნიშვნელობა უნდა იცოდნენ. ამასთან, მნიშვნელოვანია პერსონაჟების ხასიათის, მათი ქცევის მოტივებისა და საქციელის გაანალიზება, გაგება.

მოსწავლეებს შეიძლება ვთხოვოთ:

• ტექსტის შერჩეული ნაწილის აუდიოვერსიის მომზადება;
• ტექსტში დიალოგების დამუშავება მეწყვილესთან ერთად და აუდიოჩანაწერის მომზადება;
• ტექსტის მიხედვით ვიდეოჩანაწერის მომზადება.

ჩემმა მოსწავლეებმა განსაკუთრებული ხალისით და ინტერესით შესრულეს ეს დავალება. აუდიოფაილების გამოგზავნა ელექტრონული ფოსტით ვთხოვე. ერთი სიამოვნება იყო მათი ხმით ჩაწერილი მათივე საყვარელი ტექსტების ამონარიდების მოსმენა.

„დროის მანქანა“

როგორი იქნებოდა ლუარსაბ თათქარიძის ფეისბუქის კედელი? რა ბედს ეწეოდა ჯაყო, დღეს რომ ეცხოვრა? როგორი წარმოგიდგენიათ შუშანიკის ან აბოს შესახებ (ან მათ მიერ) დაწერილი ბლოგი? გაათანამედროვეებინეთ მოსწავლეებს წინა საუკუნეებში დაწერილი ტექსტები.

დააჯილდოე წიგნი

ჯილდოებსა და სერტიფიკატებს გარკვეული დამსახურებისთვის აძლევენ ხოლმე. სთხოვეთ მოსწავლეებს, მოიფიქრონ ნომინაცია წიგნისთვის და სათანადოდ გააფორმონ.

ნიმუში:

ყდის დიზაინი

არ არის აუცილებელი, კარგად ხატავდე. წარმოსახვის უნარი სავსებით საკმარისია. როგორ ყდას გაუკეთებდით წაკითხულ წიგნს? რა ილუსტრაციას ან აბსტრაქციას შერჩევდით? რას ეტყოდა თქვენი ყდა მყიდველს? რით მიიზიდავდა? როგორ შრიფტს შეარჩევდით?

კოლაჟი

„კოლაჟი“ სიტყვასიტვით შეწებებას ნიშნავს, განსხვავებული ფაქტურის, ფორმის, ფერის, წარმომავლობის საგნები საჭირო ზომებად იჭრება და ერთ დიდ ფორმატზე ერთიანდება. ყოველ დეტალს კოლაჟზე „რაღაც აქვს სათქმელი“. წიგნის მიხედვით კოლაჟის შექმნა უდავოდ საინტერესო, შემოქმედებითი დავალება იქნება. ძველი ჟურნალ-გაზეთები, საღებავები, პატარა ნივთები, ღილები, ბურღულეულ-მარცვლეული – რა აღარ შეიძლება აღმოჩნდეს კოლაჟზე. მთავარი პირობაა, ყველაფერი წიგნის რომელიმე ნაწილთან იყოს დაკავშირებული (მეთოდის დაწვრილებითი აღწერა იხილეთ ლელა კოტორაშვილის სტატიაში „კოლაჟი – წიგნის წარდგენის ფორმა“)

წიგნის ანბანი

ეს პროექტი ხანგრძლივი, მაგრამ ძალიან საინტერესო შეიძლება აღმოჩნდეს.

ანბანის თითოეულ ასოზე, სულ მცირე, ერთი წინადადება მაინც უნდა დაიწეროს. ცხადია, წინადადება როგორღაც უნდა უკავშირდებოდეს წაკითხულ წიგნს.

ახალი სათაური

მოიფიქრე ახალი სათაური და ახსენი – რატომ?

პერსონაჟის ავტობიოგრაფია/ჩანაწერი დღიურში

მესამე პირში მოთხრობილი ტექსტების კითხვისას საინტერესო იქნება იმის წარმოდგენა, რას და როგორ ფიქრობენ პერსონაჟები, როგორ მოჰყვებოდნენ თავიანთ ამბავს საკუთარი ხედვის კუთხიდან. წარმოსახვის ამგვარი გათამაშება და გავარჯიშება სახალისო და სასარგებლოა.

ვფიქრობ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ხალისის შეტანა იმ უჩვეულო ვითარებაში, რომელშიც ახლა ვართ.

ლიტერატურა ნამდვილადაა „სხვა სამყაროში გადაბარგების“ ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება.

აუცილებელია იმაზე ზრუნვა, რომ მოსწავლეებს რთული ემოციური მდგომარეობა შევუმსუბუქოთ. ამ ტიპის სავარჯიშოები, პროექტები და დავალებები არაჩვეულებრივი ალტერნატივაა და ნამდვილად გააფერადებს ჩვენი და ჩვენი მოსწავლეების ყოველდღიურობას.

თქვენ რა მეთოდებს იყენებთ სწავლების პროცესის სახალისოდ წარსამართავად?