სწავლების ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა მოსწავლეებისთვის შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად საჭიროა მოსწავლის გააქტიურება. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება ყველაზე ეფექტური გზაა მოსწავლის აზროვნების გასააქტიურებლად. პრობლემური სიტუაციების შექმნით, მათი ანალიზით, კვლევის პროცესში მოსწავლეთა მონაწილეობით აქტიურდება მოსწავლეთა გონება და ის ინარჩუნებს ღრმა კოგნიტურ ინტერესს.

შემეცნებითი აქტივობის ჩამოყალიბება შესაძლებელია, თუ არსებობს სისტემა, რომლითაც მოსწავლეები დამოუკიდებლად იღებენ ცოდნას. სასწავლო პროცესის დაგეგმვის ამოცანაა, უზრუნველყოს მოსწავლის გონებრივი განვითარება.

განვითარების საგანმანათლებლო სისტემის მნიშვნელოვანი კომპონენტია:

1) მოსწავლის ინფორმირებულობა სასწავლო პროცესის შესახებ;

2) მასწავლებელმა უნდა მოაწყოს თავისი მოსწავლეების საქმიანობა ისე, რომ ისინი გახდნენ შემეცნებითი პროცესის აქტიური სუბიექტები.

სკოლაში სასწავლო პროცესის გასააქტიურებლად ვიყენებ პრობლემურ სწავლებას.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება არის დიდაქტიკური მიდგომა, რომელიც ითვალისწინებს მოსწავლის დამოუკიდებელი შემეცნებითი საქმიანობის ფსიქოლოგიურ ნიმუშებს.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების არსი ორი ცნებისგან შედგება:

1. პრობლემური სიტუაცია – არის ინტელექტუალური სირთულის მდგომარეობა, რომელსაც ადამიანი ცხადად ან ბუნდოვნად აცნობიერებს, რომლის გადასალახად საჭიროა ახალი ცოდნის, მოქმედების ახალი გზების ძიება; 2. პრობლემა – სიტუაციის ის ელემენტია, რომელიც უკავშირდება სირთულეს და მოითხოვს გადაჭრას.

პრობლემის გამოხატვის ფორმა:

ა) პრობლემური კითხვა;

ბ) პრობლემური ამოცანა.

პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლება არის დიდაქტიკური მიდგომა, რომელიც გულისხმობს:

1. პრობლემური სიტუაციების შექმნას;
2. მოსწავლის ორგანიზებას მათი ანალიზისთვის;
3. მოსწავლისთვის პრობლემების გადაჭრის სწავლებას;
4. პრობლემის ხედვისა და ფორმულირების უნარის ჩამოყალიბებას.

მოსწავლის დამოუკიდებელი შემეცნებითი აქტივობა პრობლემური მიდგომის ნიშანია. ამ დროს, განსხვავებულია მოსწავლის დამოუკიდებლობის ხარისხი, რაც დამოკიდებულია სწავლების მეთოდებზე.

პრობლემის სწავლის მეთოდები:

1. I) პრობლემის დებულება;
2. II) ნაწილობრივი ძებნა (ევრისტიკული საუბარი);

III) კვლევის მეთოდი.

1) პრობლემის დებულება  – მისი მიზანია პრობლემის გადაჭრის მოდელის ჩვენება.

თემა: ურალის ბუნების თავისებურებები.

პრობლემა: ურთიერთქმედების შედეგად ტერიტორიის ბუნების ფორმირება:

ა) შიდა და გარეპროცესების მოქმედების შედეგები;

ბ) ზონალური და აზონალური ფაქტორები;

გ) ანთროპოგენული ფაქტორები.

მოსწავლემ უნდა დაამტკიცოს, რომ ურალის თანამედროვე ბუნება სხვადასხვა ფაქტორის რთული ურთიერთქმედების შედეგია, რომლებიც ხშირად საპირისპირო მიმართულებით მოქმედებენ.

თემა: ურბანული და სოფლის მოსახლეობა. ურბანიზაციის მახასიათებლები.

პრობლემა: რომელი ქალაქებია ხალხისთვის უფრო მოხერხებული, დიდი თუ პატარა?

მოსწავლემ პრეზენტაციის დროს უნდა აჩვენოს:

1. თითოეული ქალაქის ტიპის უპირატესობები და ნაკლოვანებები: წარმოების განვითარების, დასაქმების, განათლებისა და კულტურის თვალსაზრისით;
2. შეადაროს სიტუაცია რეგიონში: ეკოლოგია, ტრანსპორტი, სოციალური გარემო და ა.შ.

დასკვნა პრობლემის განხილვის ბოლოს: პრობლემის ცალსახა გადაწყვეტა შეუძლებელია, ვინაიდან თითოეული ტიპის ქალაქს აქვს დადებითი და უარყოფითი მხარეები.

პრობლემური სწავლება მოსწავლისათვის ადვილი არ არის, ამიტომ გაკვეთილის ბოლოს სასურველია მასწავლებლის მტკიცებულებათა სისტემატიზება მთლიანად ან ცალკეული სემანტიკური ბლოკით.

1. II) ნაწილობრივი ძიების მეთოდი (ევრისტიკული საუბარი) – ეს მეთოდი თანდათანობით აცნობს მოსწავლეებს შემოქმედებით საქმიანობას.

როგორ მიიღწევა ეს?

1. პრობლემური (ან შემოქმედებითი) ამოცანების გამოყენება:

მასწავლებელი – ა) აყალიბებს დავალებას;

ბ) აცნობებს მას მოსწავლეებს;

გ) დაყოფს დავალებას რამდენიმე ამოცანად და შეკითხვად;

დ) ამ მეთოდის ექსპრესიული (გამომსახველობითი)  ფორმაა ევრისტიკული საუბარი.

მოსწავლეები – ახორციელებენ კვლევით საქმიანობას მასწავლებლის ხელმძღვანელობით.

თემა: „კოლხეთის ჭაობები”.

პრობლემური ამოცანა: დავიცვათ თუ ამოვაშროთ ჭაობები?

ქვეკითხვები:

1. რა როლს ასრულებს კოლხეთის ჭაობები რეგიონში?
2. რა როლს ასრულებს ჭაობები კოლხეთის დაბლობის ბიომრავალფეროვნების ჩამოყალიბებაში?
3. სად არის ჭაობების გავრცელების არეალები?
4. რომელი ფაქტორები განაპირობებს ჭაობების ჩამოყალიბებას?
5. რა სამეცნიერო მნიშვნელობა აქვს კოლხეთის დაბლობის ჭაობებს?

დასასრულ, ვიმეორებ შეკითხვას: დავიცვათ თუ ამოვაშროთ ჭაობები?

კეთდება განზოგადება და დასკვნა.

III) კვლევის მეთოდი  – სკოლის მოსწავლეებს აცნობს შემოქმედებით საქმიანობას.

ეს გზა სხვებთან მეტად გულისხმობს შემოქმედებითი ამოცანის დამოუკიდებლად შესრულებას.

პრობლემური ამოცანების ტიპები გეოგრაფიაში

1. ამოცანები, რომელთა პრობლემური ხასიათი განპირობებულია ადრე მიღებული ცოდნისა და დავალების მოთხოვნილებას შორის არსებული შეუსაბამობით.

მათ იციან, რომ ზღვის სანაპიროსთან მეტი ნალექი მოდის, რაც უფრო შორდები ნაპირს, ნალექი მცირდება.

პრობლემური ამოცანა (ატლასის რუკების ანალიზი):

რატომ არის ნამიბიის უდაბნო აფრიკაში ოკეანის ნაპირთან?

ორაზროვანი, კვლევითი კავშირების დამყარების ამოცანები:

რა ცვლილებები ხდება ბუნებაში ხე-ტყის მოპოვების შემდეგ?

რა ფაქტორებმა შეუწყო ხელი შეერთებულ შტატებს მსოფლიოში წამყვან ძალად ჩამოყალიბებაში?

2. დავალებები, რომლებიც მოითხოვს დიალექტიკური წინააღმდეგობების გაგებას, მათთან მუშაობის შესაძლებლობას (ანტინომიების (წინააღმდეგობა ორ ურთიერთგამომრიცხავ დებულებას შორის) სიტუაცია – საპირისპირო განსჯები, მსჯელობა, როგორც „ორივე ერთდროულად”).

ა) გაიზარდა თუ შემცირდა ბუნებრივი რესურსების გავლენა ეკონომიკის განვითარებაზე სამეცნიერო და ტექნოლოგიური რევოლუციის დროს?

ბ) გამოიყენეთ ცოდნა გეოგრაფიის შესახებ, ახსენით რა გავლენას ახდენს დიდი ტერიტორია ქვეყნის ეკონომიკაზე. „ხელს უწყობს თუ უშლის ეკონომიკის ამ განვითარებას?

გ) რა გავლენას ახდენს წყალი (მდინარეები) რელიეფზე, ანადგურებს თუ ქმნის (აყალიბებს)?

4. დავალებები, დაფუძნებული სამეცნიერო ჰიპოთეზაზე, მაგალითად, მუდმივი ყინვის წარმოშობის, ტყეების პლატოების წარმოქმნის, დედამიწის კლიმატის ცვლილებების შესახებ.
5. პარადოქსული ამოცანები. (პარადოქსი არის აზრი, რომელიც წინააღმდეგობაში მოდის საყოველთაოდ დადგენილ წესთან).

„რუსეთისა და ციმბირის ევროპულ ნაწილში მდინარეები წელიწადში ერთხელ იტბორება, ხოლო ცენტრალური აზიის მდინარეებს – სირდარია, ამუდარია და ზარაბშანი – ორი წყალდიდობა ახასიათებთ – გაზაფხულზე და ზაფხულში. როგორ შეიძლება ამის ახსნა? ”

გამოყენებული ინტერნეტგვერდი: https://nsportal.ru/shkola/geografiya/library/2020/12/27/problemnoe-obuchenie-kak-metod-aktivizatsiya-umstvennoy

ავტორი ქალია. გადარჩენა უსწავლია, ამიტომაც წიგნს იმ ადამიანს უძღვნის, რომელმაც მას ეს ასწავლა. რახან გადარჩენილი სიცოცხლის ფასი იცის, იცის მოგონებებისა და „სახსოვრების” ფასიც. წიგნიც ამ მოგონებებზე და სახსოვრებზეა, ალბათ ამიტომაა ასეთი ნაღდი, გულწრფელი, ერთი წამითაც არ იფიქრებთ, რომ ავტორი კეკლუცობს და იპრანჭება.

ბეწვის ხიდზეც გადის, წერს ისეთ ტკივილზეც, რომელზეც ჯერ არავის დაუწერია. რაზე? – ამას, როცა წაიკითხავთ, მიხვდებით.

გაგიკვირდებათ და ამბობს, რომ რაღაც მთავარი ყოველთვის უთქმელი რჩება..

მე კი მოგიყვებით, რა მთავარიც ვიგრძენი მისი წაკითხვისას. პირველი ამბავი ბავშთა სახლში ხდება. წარმოიდგინეთ, რომ მასწავლებელი ხართ, და ფიქრობთ, რომ ბავშვების ნებისმიერ „ჩამჭრელ” შეკითხვას უპასუხებთ და ამ დროს ყველაზე ანცი, მატაოცი ბავშვი თვალების წმენდითა და ფეხების ბაკუნით იმას გეუბნებათ, რაც თქვენც ხშირად გიფიქრიათ. გეუბნებათ, რომ ღმერთი არ არსებობს.. რომ იყოს, მამამისი ხომ ცუდად არ გახდებოდა? არადა, კარგი მამაა, მასწავლებლებზე მეტი წიგნი აქვს წაკითხული. კეთილიცაა, ჭიანჭველას არ აბიჯებს ფეხს. ღმერთს მისი რომ ეყურებოდეს, ხომ წაიყვანდა ბავშვთა სახლიდან..

და რას ეტყოდით თქვენ? – რომ ესეც გაივლის? იქნებ მარკუს ავრელიუსზე მოუყვებით რამეს? იქნებ ენას დაასველებთ და ეტყვით, რომ ნატანჯები და გაჭირვებულები სამოთხეში ხვდებიან?

თქვენ ახლოს მისვლას და მის გულში ჩაკვრას ცდილობთ, ის გაგირბით, იმიტომ, რომ დიდი ხართ. უცბად ბავშვი ჭრილობას დაინახავს, რომელიც ყელზე გაქვთ. ბიჭშიც ცნობისმოყვარეობა იღვიძებს.

ბიჭიც და ბავშვებიც რიგში დგებიან, სათითაოდ მოდიან, რომ ჭრილობა ნახონ. თქვენ ამ დროს გულში ითვლით – ერთი, ორი, სამი…

ბავშვები ხანდახან დიდებზე სასტიკი არიან, თუმცა მათ ეს არ იციან.

დრო გავა, ბიჭუნა სკოლაში აღარ ივლის, მასწავლებელიც დიდი ხნის შემდეგ მას ბარათს მიწერს.

იმას სწერს, რაც, ნეტა, მეც მომესმინა ჩემი მასწავლებლისგან, როცა პატარა ვიყავი. მარტო ყველაზე დიდი მთისა და ზღვის სახელი კი არა, ის, რომ ცხოვრება ძაღლს ჰგავს, არ იცი, როდის წაგწვდება საკბენად. ამ დროს კი ის ღმერთი გიშველის, რომელზეც ბრაზობ, თუმცა ბოლოს მაინც მის კართან მიდიხარ.

პროექტ „ახალი სკოლის მოდელში“ ჩართული სკოლების მოსწავლეებისთვის ძალიან საინტერესო და სახალისო რომ გახდა სასკოლო ცხოვრება, დღეს ამის შესახებ უკვე არავინ დავობს.

ბავშვებს მოსწონთ მრავალფეროვანი აქტივობები. კომპლექსური დავალების შესრულების პროცესში მასწავლებელი იყენებს დიფერენცირებული მიდგომის სტრატეგიებს. ყველა მოსწავლეს შეუძლია ახლად შესწავლილი მასალა დაუკავშიროს ყოველდღიურობას, რეალურ ცხოვრებაში აღმოაჩინოს პრაქტიკული მაგალითები და შექმნას ორიგინალური შემოქმედებითი პროდუქტი.

ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პროექტში აქტიურად არიან ჩართულნი სპეციალური მასწავლებლები, რომლებიც საჭირო რჩევა-რეკომენდაციებს აძლევენ საგნობრივი მიმართულების მასწავლებლებს, როგორც კომპლექსური დავალების შექმნის, ასევე მისი განხორციელების პროცესში.

მინდა, გაგიზიაროთ სსიპ თბილისის მე-18 საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასების მასწავლებლის, ანი ბაბუნაშვილისა და სპეციალური მასწავლებლის, ნინო გომურაშვილის მიერ პირველი კლასის მოსწავლეებისთვის ერთობლივად შექმნილი საინტერესო და სახალისო კომპლექსური დავალება, რომელმაც მოსწავლეობა მანატრებინა.

ძირითადი რესურსი: ბუნება I. ბაკურ სულაკაურის გამომც. გ კვანტალიანი, ლ. მიქიაშვილი, თ. კვანტალიანი. გვ. 11.

მიმართულება: დედამიწა და გარესამყარო.

თემა: გზა სახლიდან სკოლამდე.

სამიზნე ცნება და მასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები:

გეოგრაფიული ობიექტი (მიმართულება, მდებარეობა).

• გეოგრაფიული ობიექტის (მთა, ტყე, ხეობა, ვაკე, მდინარე, ტბა, ზღვა, ოკეანე) მდებარეობის განსაზღვრა საჭიროა სივრცეში სწორად და მიზანმიმართულად გადაადგილებისთვის;
• გლობუსის, რუკის, ადგილის გეგმის მეშვეობით შეგვიძლია ურთიერთმიმართება დავადგინოთ სხვადასხვა გეოგრაფიულ ობიექტს შორის.

შედეგების ინდექსი: 4

საკითხი/საკითხები/ქვეცნებები

• სივრცეში ორიენტირება და სხვადასხვა გეოგრაფიულ ობიექტს შორის ურთიერთმიმართების დადგენა სხვადასხვა გეოგრაფიული ინფორმაციის წყაროს მეშვეობით (მაგალითად; გლობუსი, რუკა, GPS) საშუალებით.

საკვანძო შეკითხვა:

• როგორ გამოვიყენო ინფორმაციის სხვადასხვა წყარო სივრცეში ორიენტაციის დროს?

კომპლექსური დავალების პირობა:

დილას, სახლიდან გამოსვლისას კარგად დააკვირდი გარემოს. რას ხედავ? ყურადღებით იარე სკოლამდე და დაიმახსოვრე გზა სახლიდან სკოლამდე. რა გეხმარება გზის დამახსოვრებაში? რომელ მინიშნებებს მიაქციე ყურადღება? გზაზე დაკვირვების შემდეგ შექმენი „რუკა“, რომელიც გამოხატავს შენს გზას სახლიდან სკოლამდე.

რუკაზე აუცილებლად უნდა იყოს:

• სკოლის გზაზე არსებული შენობები.

ნაშრომის პრეზენტაციისას ისაუბრე:

• რომელი აქტივობა დაგეხმარა რუკის შედგენაში?
• რაში და როგორ გეხმარება შენ მიერ შექმნილი რუკა?

პრაქტიკული რჩევები, რეკომენდაციები მასწავლებლისათვის/მოსწავლისათვის:

• კომპლექსური დავალების კეთების პროცესში დამხმარე ვიდეო, რომელიც რუკის ობიექტების თვალსაჩინოებისთვის გამოდგება.

• რუკა შეიძლება ჩაანაცვლოთ გასასვლელი გზის მაკეტით ან დიორამით.

კომპლექსური დავალების პირობა სსსმ მოსწავლისთვის:

სკოლის გზაზე დააკვირდი, რას ხედავ გარშემო? სახლიდან გამოსვლისას რა დაინახე პირველი? მეორე? რომელია ყველაზე დიდი შენობა სკოლის გზაზე? შეადგინე „რუკა,“ რომელზეც ჩანს შენი გზა სკოლისაკენ.

რუკაზე აუცილებლად უნდა იყოს: 

• სკოლის გზაზე არსებული შენობები.

ნაშრომის პრეზენტაციისას ისაუბრე: 

• ვინ დაგეხმარა „რუკის“ შედგენაში?
• რამდენი შენობაა შენს რუკაზე?
• რომელ შენობაში მიდიხარ ხოლმე საყიდლებზე?
• აჩვენე რუკა შენს კლასელს და ასწავლე გზა შენს სახლამდე.

განხორციელებული აქტივობები:

ეტაპი 1. კომპლექსური დავალების პირობის არსის გაცნობა ​
(მათ შორის რა ფორმით მოხდება კომპლექსური დავალების პრეზენტაცია –   სკოლამდე, გზაში დაკარგული მასწავლებლის როლის გათამაშება).
აქტივობა 1. წინარე ცოდნის გააქტიურება​ – გავიხსენეთ, როგორ მოვდივართ სკოლამდე.
აქტივობა 2. კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა – სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენების დამუშავება.
აქტივობა 3. დასამუშავებელი ცნებების (რუკა) განხილვა-დამუშავება და ნიმუშების ჩვენება.
აქტივობა 4. ჩვენებით სწავლება – ჯერ მასწავლებელმა ისაუბრა თავის გზაზე სკოლამდე, შემდეგ- ყველა მოსწავლემ.
აქტივობა 5. პრაქტიკული დავალება – „რუკის“ შექმნა გზა-სახლიდან სკოლამდე. (საჭირო შენობების დახატვა, გამოჭრა, „რუკის“ ფონის შექმნა, შენობების განლაგება, გზის მოხაზვა).

ეტაპი 2. კომპლექსური დავალების პრეზენტაცია

 ​
 შექმნილი „რუკების“ წარდგენა.

განხორციელებული აქტივობები სსსმ მოსწავლესთან:

ეტაპი 1. უცხო ცნებების გაცნობა

აქტივობა 1. ცნება „შენობის“ იდენტიფიკაცია აღმნიშვნელ ობიექტთან.

მაჩვენე, რომელ ნახატზეა გამოსახული შენობა?

აქტივობა 2. ცნება „შენობის“ განზოგადება.

შეხედე, არსებობს სხვადასხვანაირი შენობები.

აქტივობა 3. ცნების „რუკა“ იდენტიფიკაცია აღმნიშვნელ ობიექტთან.

რუკა არის ქაღალდი, სადაც ხატია დაპატარავებული გზა და შენობები, ზუსტად ისე, როგორც შენ ხედავ სახლიდან სკოლამდე. შეხედე, ეს არის რუკა.

აქტივობა 4. პრაქტიკული სწავლება. მასწავლებელი მოსწავლეს აჩვენებს რუკას, სადაც პირობითად, ასახულია გზა სახლიდან სკოლამდე და ეკითხება, რამდენი შენობაა მის რუკაზე? შენობების გარდა, კიდევ რას ხედავს? (მანქანებს, ავტობუსის გაჩერებას) რუკის აღწერის შემდეგ მოსწავლეს ევალება, გაიხსენოს, ხედავს თუ არა შენობებს, როდესაც მოდის სკოლაში. ბევრ შენობას ხედავს თუ ცოტას. შენობები დიდია თუ პატარა? რომელი შენობაა უფრო მაღალი – სკოლა თუ მისი სახლი?

აქტივობა 5. პრაქტიკული დავალება – „რუკის“ შექმნა გზა – სახლიდან სკოლამდე.

ჩვენ შევქმნით შენს რუკას, ამისთვის საჭიროა გავაფერადოთ შენობები, რომლებსაც შენს რუკაზე დავაკრავთ. (გაფერადების დროს აღვწერთ თითოეულ შენობას და ვასახელებთ რა შეიძლება იყოს ამ შენობაში. (მაღაზია, სახლი, რესტორანი და ა.შ.).

ეტაპი 2. კომპლექსური დავალების პრეზენტაცია. ​
აქტივობა 1. შექმნილი „რუკების“ წარდგენა.

მასწავლებელი იყენებს წინასწარ მომზადებულ კითხვებს:

• ვინ დაგეხმარა „რუკის“ შედგენაში?
• რამდენი შენობაა შენს რუკაზე?
• მაჩვენე, რომელ შენობაში მიდიხარ ხოლმე საყიდლებზე?
• სად გიყვარს ყველაზე მეტად სიარული – მაღაზიაში, რესტორანში თუ საცხობში?

 მოსწავლეთა ნამუშევრებში ჩანს, რამდენად კარგად იყო გაწერილი კომპლექსური დავალების შესრულებისთვის საჭირო თითოეული აქტივობა.

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, გამოიკვეთა მშობლების ჩართულობა, რომლებიც კმაყოფილებით აღნიშნავენ, რომ „ახალი სკოლის მოდელის“ პროექტის ფარგლებში განხორციელებული აქტივობები მოსწავლეთა მრავალნაირი შემოქმედებითი უნარის განვითარებას უწყობს ხელს და იმდენად სახალისოა, რომ ისინიც სიამოვნებით ჩაერთნენ დავალების შესრულების პროცესში, თუმცა მოტივირებულმა ბავშვებმა არ „დათმეს პოზიციები“ და დიდი მონდომებით შეეცადნენ, დამოუკიდებლად შეექმნათ ორიგინალური პროდუქტი – „რუკა“.

ხშირად მეკითხებიან: „არ იღლები?“ ვიღლები. ხან ძალიანაც. აგერ, ბოლო ერთი კვირის მანძილზე ხუთ რეგიონს მოვედე. ცხადია, რომ ვიღლები. მაგრამ ეს ჩემი არჩევანია და არც ამაზე წუწუნი და არც ამით ტრაბახი არ არის სწორი საქმე. ამასწინათ სოფელ ბავარში მცხოვრებ მარტოკაცს, კორნელი გაზდელიანს ვესტუმრე. ბიბლიოთეკა მოვუწყვეთ. იქ ტელეფონი მხოლოდ ერთ ადგილას იჭერს. ურეკავდნენ საკალანდოდ, იმ კუთხეში დგებოდა და ყველას სიხარულით ეუბნებოდა, სტუმრად გიორგი კეკელიძე მყავსო. ამის მერე რა დამღლის?! განა მე არ ვიცი, რომ ბატონი კორნელი ჩემზე ათასჯერ ღირსეული კაცია, მაგრამ მაინც მიხარია, რომ ვინმე ვგონივარ. მიხარია, რომ დღეში ასობით ადამიანი მწერს და რაღაც სჭირდება ჩემგან. ასობით ადამიანი მწერს და გვერდით დგომას მთავაზობს. და მე მიხარია. ეს ჩვეულებრივი, ადამიანური სიხარულია და მისი დამალვა ყალბი კეკლუცობა იქნება. ჰოდა, მათკენ მიმავალ ბილიკებს, მათ მისამართებს ვიმახსოვრებ, – თუ ყველასთან ვერ ჩავალ მეორედ, ვინმეს მაინც მივასწავლი გზას. ადრე თუ გვიან, როგორც გამცნეთ, საჯარო ცხოვრებას აუცილებლად ჩამოვშორდები, მაგრამ ამ ადამიანებს აუცილებლად შევინარჩუნებ. მათ მე სიხარული მასწავლეს.

გურიაში ახლა რომ წვიმს, ასეთ წვიმას თხროშო ჰქვია. ის ზოგ დარდს ერევა და იოლად გაძინებს, ზოგს – ვერა. მოურეველ დარდებს შორის სხვენში თაგვების სირბილიცაა. იქ, სხვენში, არაფერია, გარდა ელექტროსადენებისა, მაგრამ მამაჩემი წუხს, რომ შეიძლება, თაგვებმა ეს სადენები გადაღრღნან. რაც იმ ამბებში მიცხოვრია, მთელი თექვსმეტი წელი, ფუჭი შიში გამოდგა – თაგვები ისე დაახრიგინებდნენ საიდანღაც მოპარულ თხილებს, სხვას არაფერს შეხებიან, მაგრამ წვიმიან დილას, ადრე გაღვიძებულს, რამე თუ მახსენდება, ერთი და აუცილებელი ლოგინზე წამომჯდარი ჩაფიქრებული მამაჩემია, გარეთ – ოჭვათოს გაბმული თქრიალი და მაღლა – თაგვების დოღი. არის ამბები, რომლებიც არც მძაფრია და არც საინტერესო, არც მოსასმენად ჩამთრევი და არც ცრემლის მოკარნახე. ამ ამბებს სხვა ვერ გაიგებს, იმიტომ, რომ იმ სხვას საკუთარი აქვს ამგვარი. მე კი მგონია, რომ ადამიანს ასეთი ფრაგმენტები აკოწიწებს, ეს არის ჩვენი უჩინარი წებო, ეს რომ გაშრება, ჩვენც დავიშლებით.

ახლა ჩემ გვერდით არც მამაჩემი წევს, არც ვირთხები დარბიან ჭერში. უბრალოდ წვიმს და გურიაში ვარ. და სანამ სახურავი წვეთების ხმას ასე გათქვამს, მე ყოველთვის 1993, 1995 ან 1999 წლის დეკემბრის დილას გავიღვიძებ და მამაჩემი მეტყვის: „დეიძინე, ბიჯო, ადრეა ჯერ, რა გინდა, რას აკვარკვალებ თვალებს ამ იალონზე?“

ფილმ „ზურიკოს კალანდას“ (რომელზეც მე და ნათელა გრიგალაშვილი ვმუშაობთ) გადაღებებიდან ფოტოები გამოვაქვეყნე. მათ შორის დაკლული ღორის გაპუტვის სცენაც არის – ბუნებრივია, შეძლებისდაგვარად არანატურალისტური ხედით. ეს სცენა ფილმშიც იქნება. წავიკითხე ორი-სამი გამოხმაურება და მივხვდი, როგორ ავცდით სოფელს, როგორ დაიკარგა ის ჩვენი ფიქრის რუკაზე და გამოგონილ გზას მხოლოდ ბუხართან მივყავართ, სადაც ბებია ზის და ჩურჩხელას გვაჭმევს.

არა, მარად ძვირფასო მეგობრებო, სოფელი ჩურჩხელა არ არის. ან, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, სოფელი იშვიათად არის ჩურჩხელა.

სოფელი ის სისხლიანი ტალახია, ღორის დაკვლის მერე ფეხზე რომ მოგეცხება და გაყინული წყლით ძლივს იშორებ.

ღორის ის საზარელი ჭყივილიც არის სოფელი, მე რომ ვერ ვუძლებ და მთელი ბავშვობა ყურებში თითებს ვიცობდი. ვიცობდი, მაგრამ მაინც ჟონავდა და მერე მესიზმრებოდა. მომწონს? არა, არ მომწონს. მაგრამ ფოტო, ფილმი, სიტყვა უნდა ასახავდეს ყველაფერს. მათ შორის – იმასაც, რაც შეიძლება გძულდეს კიდეც. კანფეტების ადგილი სხვაგან არის. ის ხალხიც ძალიან საყვარელი და ტკბილია, ვინც თავს ამ კანფეტით იტყუებს და სხვასაც ატყუებინებს, მაგრამ სოფლის სიმართლე ეგეთი ბაიათებით ვერ იმღერება.

ჰოდა, სოფელი ის სუნიც არის, მდუღარე წყლის გადასხმის მერე ერთმანეთში არეული გაპუტული ღორის ბეწვი და ჭონჭყო რომ აყენებს.

ის სისველეც არის, გახეულ კოლოშშიც (ვიცით მისი ქართული შესატყვისი) რომ უცებ შეამჩნევ და მერე ამ სისველეს, ადესისგან გაბრუებული, სადღაც შორს გრძნობ, მაგრამ მაინც ცივდები.

სოფელი ამ ამბების გაძლების ხელოვნებაა დღემდე. ეს გამძლე ადამიანები უნდა შეამჩნიო და გიყვარდეს. ეს გაძლება რომ უხარიათ – ის ადამიანები.

თორემ ჩურჩხელის სიყვარულს რა უნდა.

გუშინ, ღამით, უკანა ეზოში, სადაც შეშას ვინახავდით ხოლმე, მამაჩემი შემხვდა. აი, მოხურულას რომ ეძახიან, იმ მოხურულასა და საქათმეს შუაში იდგა.

– როფავს უკვე ნელ-ნელა! – მითხრა მამაჩემმა.

– ხო, აცივდა! – ვუთხარი მე.

– რაია აი, რაფერი მომსპარი წელი იყო? – იკითხა თავისთვის, – ორი ჩვენი მეზობელი მოკტა ამ რაცხა იი რომაა იმით.

– კი, – ვუთხარი მე და დავაკვირდი.

მამაჩემს ბუშლატა ეცვა, თავზე თბილი ქუდი ეხურა და ხელში ცული ეჭირა.

– სად იყავი? – ვკითხე მე.

მამაჩემი შეტრიალდა. ხელი სადღაც იქით, გომის მთისკენ გაიშვირა. გომის მთა უკვე ჩამოთოვილია. ლამაზია ნათელი ღამეებისას თოვლიანი გომის მთა.

– იქ რა გინდოდა? – ვკითხე ისევ.

– დაგავიწყტა, კაცო? – მითხრა მამაჩემმა. – უკვე ხუთი წელია, იქინე ვარ მე.

მე გამახსენდა, რომ მამაჩემი ხუთი წლის გარდაიცვალა, მაგრამ არ ვიცოდი, გომის მთაზე თუ იყო.

– შეხედე! – თქვა მამაჩემმა, – შეხედე იმ ხეს!

ხე ეზოს ბოლოში დგას და ამ უღრუბლო ზამთრის ღამეს თითქოს ცას გაუდგამს ტოტები ძარღვებივით და მთვარე გულივით ფეთქავს.

– შეხედე! – მითხრა მამაჩემმა, – ნახე, რაფერი ლამაზია მთვარე ხეის ტოტებში. შეხედე და დაწერე.

– კი, ლამაზია. ძალიან!

– ჰოდა, დაწერე! მე წევეი ახლა, თვარა თლა მოყინავს გზებს. მუალ ხანდახან.

მამაჩემი წავიდა. მე მოხურულასთან დავრჩი და მთვარეს ვუყურებდი. და დავწერე. დავწერე, რადგან მამაჩემი ტყუილად არ მეტყოდა.

ეს წელი წერის წელი იქნება. დავალება მიღებულია.

მინიმალიზმი ცხოვრების ფილოსოფია და ცხოვრების სტილია. მინიმალიზმი მსოფლმხედველობაა: როგორ აღიქვამ საგნებს, მოვლენებს და ადამიანებს შენ გარშემო. განსაკუთრებით – თანამედროვე სამყაროში, რომელიც გადაჭედილია საგნებით და ინფორმაციით. ცნობიერებას და სახლს ყოველდღიურად ვავსებთ უსარგებლო ამბებით და ნივთებით.

მოკლედ, დევიზი „რა იცი, რაში გამოგადგება“ იცვლება დევიზით „Less is more“ („ცოტა უდრის ბევრს“).

მინიმალისტური მიდგომა საკუთარი თავისა და სამყაროს მიმართ რადიკალურად ცვლის ჩვენს ცხოვრებას. ვტოვებთ მხოლოდ იმას, რაც საჭიროა, რაც გამოსადეგია, რასაც ფუნქცია აქვს! და ეს არ ეხება მხოლოდ ნივთებს, ეს ეხება ჩვენს ცნობიერებასაც. შეგიძლიათ, ერთი მეორის მეტაფორად აღიქვათ.

ერთხელ ჩემმა გერმანელმა სტუდენტმა, რომელიც რამდენიმე ხანს საქართველოში ცხოვრობდა, აღშფოთებულმა მკითხა: გამაგებინე, რატომ ჰგავს საქართველოში ბევრი სახლი მუზეუმს? ფეხაკრეფით უნდა იარო, საგნებს არ შეეხო, უყურო ერთსა და იმავე სურათებს კედელზე, ვიტრინების ჭურჭელი არასდროს გამოიყენო… აპრიალო იატაკი… ეს ხომ ცხოვრება არ არის, აქ ხომ საგნები უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ადამიანები?!

გამიკვირდა, სად ნახა ასეთი „მუზეუმები“ და ჩამომიყვა, სადაც ნახა… ვუთხარი, რომ მე არ მიყვარს, როცა სახლი „მუზეუმია“. ვიცი, ამიტომაც გითხარიო. ასეთი ადამიანები სინამდვილეში ძალიან სასაცილოები არიან, როცა უყურებ, ნივთებს როგორ დაჰკანკალებენ, წმენდენ, აპრიალებენ… ნეტავ როდისღა ცხოვრობენო?

მეც ხშირად მიფიქრია და მეც მიგროვებია უსარგებლო ნივთები და აზრებიც („რა იცი, რაში გამომადგება“ დევიზით). გავიდა წლები და ერთხელაც ვთქვი, ახლა ჩამოვუყვები და ყველაფერს, რაც არ მჭირდება (მაგრამ, შესაძლოა, სჭირდება სხვას), გავაჩუქებ, გადავყრი, მოვიშორებ! ასეც მოვიქეცი და ვიგრძენი, რა სიამოვნებაა, როდესაც სივრცეს ზედმეტისგან ათავისუფლებ… მეტი სინათლე და ჟანგბადი ავსებს ოთახებს… და არა მარტო ოთახებს! ასეთივე გულმოდგინებით მიმდინარეობს მერე ურთიერთობების დალაგება, ადამიანების გადაფასება, ზედმეტი და უსარგებლო მოქმედებებისგან გათავისუფლება.

პერიოდულად ისევ გროვდება და პერიოდულად ისევ ვატარებ ასეთ „წმენდებს“.

მინიმალიზმის იმდენი განმარტება არსებობს, რამდენიც ალბათ პოსტმოდერნიზმის. მინიმალიზმი არ არის ცოტა საგნები და ცოტა ადამიანი. მინიმალიზმი – ესაა საჭირო საგნები და საჭირო ადამიანები. ეს მდგომარეობა კი ხანგრძლივი გადაფასების შემდეგ ცხოვრების ახალი ეტაპია.

ვფიქრობ, მინიმალისტური მოძრაობა და ფილოსოფია განსაკუთარებით აქტუალური კორონას შემდგომ ეტაპზე გახდება. ჩვენ (ალბათ არა ყველამ, მაგრამ უმეტესობამ) უკვე ვისწავლეთ სხვაგვარი ცხოვრება… „საკმარისია“ ცხოვრება. ადამიანი „საწყაული აღუვსებელიდან“ მარტივ „საკმარისი“-მდეუნდა ტრანსფორმირდეს. „საკმარისი“ არ ნიშნავს დაზოგვას, ეკონომიას და ასე შემდეგ… ეს ნიშნავს არჩევანს – მრავალთა შორის აირჩიო საჭირო ნივთი, საჭირო საქმე, საჭირო ადამიანები და არა ყველა და ყველაფერი!

გინახავთ, ხომ, ისეთი ადამიანები, „ყველაფერი“ რომ უნდათ! სამი სახლი აქვთ და მეოთხე-მეხუთე-მეცხრეზე ფიქრობენ… აგარაკები ყველგან… მანქანები – განწყობის მიხედვით… ისეთი საგნები, წელიწადში ერთხელაც რომ არ გამოიყენებენ და ასე შემდეგ… ასეთივე გულმოდგინებით უნდათ ქალები/კაცები… მოკლედ, ასეთია „საწყაული აღუვსებელი“ ცნობიერება – ადამიანს ფლობს საგანი და არა პირიქით.

ცოტა ხნის წინ ქართულ-ამერიკულ უნივერსიტეტში ტვიტერატურული კონკურსი ჩავატარე და ვთხოვე მონაწილეებს, მოკლედ, რამდენიმე წინადადებით გადმოეცათ, რაზე იყო „ვეფხისტყაოსანი“. იგივე კითხვა ფეისბუქზეც დავსვი და პასუხების უმრავლესობა ასეთი იყო: ეს პოემა ყველაფერზეა!

გესმით, ხომ, სად არის პრობლემა? რას ნიშნავს, რომ „ყველაფერზეა“? საერთოდ, რა არის „ყველაფერი“?

„ყველაფერი“ არ ნიშნავს, რომ „გრძელი სიტყვა მოკლედ თქვი“, ყველაფერი საერთოდ არაფერს ნიშნავს! მოკლედ თქმა ნიშნავს, რომ ამბობ ცოტას და გულისხმობ ბევრს. აზროვნების ეს სტილი კი, როგორც ჩანს, რთულია, რადგან ჩვენ ყველაფერი გვინდა და ამ „ყველაფერს“ მიჩვეულები ვართ!

მოკლედ, მინიმალისტური აზროვნების სტილის დასაუფლებლად პირველი გამოწვევა იქნება არჩევანი. დიახ, არჩევანი. ჩვენ ვირჩევთ, რა გვინდა სინამდვილეში „ყველაფრიდან“, რა გვჭირდება უფრო მეტად. არჩევანი პასუხისმგებლობაა. არჩევანი გარჩევის უნარია.

ერთი სიტყვით, მინიმალისტები არიან ადამიანები, რომლებსაც არჩევანი შეუძლიათ. რომლებმაც დიდი ცოდნა დააგროვეს და მერე გადაარჩიეს. რომლებმაც გაფილტრეს საკუთარი თავი, ურთიერთობები, ადამიანები, მოვლენები. მინიმალისტები ორიენტირებულები არიან ხარისხზე, სიღრმეზე, საჭიროებებზე და არა რაოდენობაზე. მინიმალიზმი არის ადამიანის ცნობიერების ახალი ევოლუციური მდგომარეობა.

შესაძლოა, ყველაზე დიდი მინიმალისტი დიოგენე იყო. ის კასრში ცხოვრობდა, სულ რამდენიმე ნივთი ჰქონდა და როცა ერთხელ დაინახა, ბავშვი პეშვით როგორ სვამდა წყალს, თასიც გადააგდო.

რა თქმა უნდა, ეს ამბავი დღეს პირდაპირი მნიშვნელობით არ უნდა გავიგოთ, უფრო მეტაფორულად და იმის აღიარებით, რომ საჭიროა ზედმეტისგან გათავისუფლება და სივრცის აღდგენა, რათა ხელახლა მოვაწყოთ ჩვენთვის სასურველი.

Joshua Becker-ი, ცნობილი თანამედროვე ამერიკელი მინიმალისტი, ბლოგერი, წიგნში: „Less is more“ ყველაზე დიდ მინიმალისტად იესო ქრისტეს მიიჩნევს. იესო ეუბნება მდიდარს: „წადი, გაყიდე, რაც გაქვს და ღარიბებს დაურიგე და ზეცაში გექნება საუნჯე. მერე მოდი და გამომყევი“.

თანამედროვე სამყაროში ეს ნიშნავს, რომ შესაძლოა, გქონდეს სიმდიდრე, მაგრამ მასზე არ იყო დამოკიდებული, უსარგებლო და უმნიშვნელო ნივთების შემცირებით კი მნიშვნელოვანს მეტ დროს ვუთმობთ.

და რა არის მნიშვნელოვანი? ამას მას შემდეგ გავიგებთ, რაც გავთავისუფლდებით უმნიშვნელოსგან – ნივთებისგან, ადამიანებისგან, ურთიერთობებისგან, საქმეებისგან და ასე შემდეგ.

„სახლი, სავსე ნივთებით:

„რა იცი, რაში გამოგადგება“ –

წამოკრიფე და გადაყარე…

ცნობიერება, სავსე „დაუმარხავი მკვდრებით“ –

ადამიანებით, ფაქტებით, მოვლენებით, –

რომლებმაც ჩაიარეს…

მოაგროვე ერთად,

მოძებნე შესაბამისი ღილაკი და მიეცი delete…

ისინი სუნთქავენ შენს წილ ჟანგბადს,

იკვებებიან შენი სისხლით…

ამრავლებენ სარეველას…

……………

დაიბრუნე შენი ცხოვრება…“

ცირა ბარბაქაძე

მოდი, ერთად დავიწყოთ სახლის და საკუთარი თავის (დალ) ა გ ე ბ ა!

საგნის ბევრ მასწავლებელს მნიშვნელოვნად უიოლდება საქმე, თუკი გაკვეთილების ადაპტირებულ მოდელს შევთავაზებთ. წინამდებარე ადაპტირებული გეგმა მესამე კლასის მათემატიკის გაკვეთილისთვისაა განკუთვნილი, ისეთ საკლასო ოთახში, რომელშიც სსსმ მოსწავლე სწავლობს.

2018-19 წლებში ჩვენს ოჯახში ცხოვრობდა ძალიან მაღალი და ძლიერი ახალგაზრდა მოხალისე – ერიკი, „მშვიდობის კორპუსიდან“. ერიკს საკვების მომზადების საკუთარი წესები ჰქონდა და მისი წესები მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა ქართული კერძების მომზადების დამკვიდრებული წესებისგან. ხშირად მიირთმევდა ხილს და კიდევ უფრო ხშირად – ბოსტნეულს. მასსა და ბავშვებს შორის ხშირად ასეთი დიალოგი იმართებოდა:

ნიკა: – ერიკ, როგორ გაიზარდე ასეთი მაღალი და ძლიერი?

ერიკი: – დედა ბავშვობაში ყოველ დღე ისპანახს მაჭმევდა.

ლუკა: – მე რომ არ მიყვარს?

ერიკი: – გაზრდა თუ გინდა, აუცილებლად უნდა ჭამო ისპანახი. ამერიკელმა ბავშვებმა იციან, რომ რკინის კაცი ისპანახს მიირთმევდა და იმიტომ იყო რკინასავით ძლიერი.

რატომ ისპანახი? რკინის კაცის სიძლიერე მართლა ისპანახზე იყო დამოკიდებული? ამ კითხვაზე პასუხის საპოვნელად დავიწყე ლიტერატურის მოძიება და უამრავი კარგი რამ აღმოვაჩინე. საინტერესო ინტეგრირებული კომპლექსური დავალებაც მოვამზადე მეთერთმეტე კლასელებისთვის.

პროექტზე მუშაობისას მოსწავლეებს დასჭირდათ ქიმიის, ბიოლოგიის, გეოგრაფიის და ფიზიკის ინტეგრირება. პროექტი განხორციელდა დისტანციურად.

I ეტაპი – პროექტის წარდგენა და ფუნქციების განაწილება.

კლასი დავყავი 5 მოსწავლისგან შემდგარ გუნდებად. მათთვის Teams-ის კლასში შევქმენი დახურული ჯგუფები, სადაც ჯგუფის წევრები მუშაობდნენ მათთვის მისაღებ დროს. უზიარებდნენ ერთმანეთს მასალას.

თითოეული ჯგუფი მუშაობდა რამდენიმე მიმართულებით:

1. როგორი აგებულება აქვს ისპანახს – ბიოლოგიის მიმართულება;
2. რომელი ქვეყანაა ისპანახის სამშობლო? რა გზა გაიარა მან ამერიკაში და ევროპაში მოსახვედრად? – გეოგრაფიის მიმართულება;
3. როგორ ზრდის ადამიანის ორგანიზმში ისპანახი კუნთის მასას – ბიოლოგიის მიმართულება;
4. რა კავშირია ისპანახის საკვებად გამოყენებასა და მარგი ქმედების კოეფიციენტს შორის – ფიზიკის მიმართულება;
5. როგორია ისპანახის ქიმიური შედგენილობა? – ქიმიის მიმართულება;
6. რატომ არის აუცილებელი თირკმელების დაავადების მქონე ადამიანისთვის ისპანახი მოიხარშოს რძეში? – ქიმიის მიმართულება.

II ეტაპი – პროექტის განხორციელება

ჯგუფის წევრებმა საკუთარი სურვილით გაინაწილეს ფუნქციები და ორი კვირის განმავლობაში მუშაობდნენ პროექტზე. სამუშაოს პროდუქტს წარმოადგენდა ვიდეომასალა. მოსწავლეებმა საპრეზენტაციო მასალა მოამზადეს PowerPoint-ში და შეინახეს ვიდეოს ფორმით. ნამუშევრები წარადგინეს კლასში.

ნაშრომში უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი:

1. ისანახის გავრცელება მსოფლიოში და აბრეშუმის გზა;
2. ისპანახის აგებულება და ქიმიური შედგენილობა;
3. ისპანახის მნიშვნელობა ბავშვის ზრდა – განვითარებისთვის;
4. ისპანახის მომზადების ფორმები;
5. ისპანახის უმად მიღების უცნაური შეგრძნების გამომწვევი მიზეზის ქიმიური საფუძველი;
6. ისპანახი – თირკმლის კენჭების განვითარების რისკფაქტორი.

III ეტაპი – ვიდეომასალის პრეზენტაცია და ნამუშევრების შეფასება.

მოსწავლეებმა შეაფასეს საკუთარი და ერთმანეთის ნამუშევრები.

დამხმარე მასალა:

1. ისპანახის გავრცელების გეოგრაფია: ისპანახის სამშობლოა აზია, სპარსეთიდან გავრცელდა ჩინეთში აბრეშუმის გზის გავლით. ევროპაში 1000 წელს შემოიტანეს არაბებმა.

აღწერე რა გზას გაივლიდა ისპანახი სპარსეთიდან ჩინეთამდე? კონტურულ რუკაზე შეადგინე სავარაუდო მარშრუტი.

ალბათ იცი, რომ კახეთში, გრემის მონასტერთან გადიოდა საქარავნე გზა? როგორ ფიქრობ, შეიძლებოდა სპარსეთიდან ჩინეთამდე მოგზაურობისას ისპანახს გრემიც ,,გაევლო“?

2. ისპანახის ქიმიური შედგენილობა: ისპანახი შეიცავს –

ვიტამინებს: A,C, E, K და B ჯგუფის ვიტამინებს; A ვიტამინის შემცველობით მხოლოდ სტაფილოს ჩამორჩება.

მინერალებს: რკინა, მაგნიუმი, ფოსფორი, კალციუმი, კალიუმი და ნატრიუმი. 100 გრამ ისპანახში 99 მგ კალციუმია.

ორგანული ნაერთები: უჯრედისი (ცელულოზა); ცილები (ცილების შემცველობით მხოლოდ ბარდას ჩამოუვარდება); ცილა ზეაქსანტინს, რომელიც მონაწილეობს მხედველობის პურპურის ჩამოყალიბებაში.

ლუთეინი მინერალებთან და ვიტამინებთან ერთად აძლიერებს იმუნიტეტს.

ანტიოქსიდანტები უჯრედებს იცავს რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან და საბოლოოდ ონკოლოგიური დაავადებებისგან.

ისპანახი თავიდან აგაცილებს ყაბზობას, ანემიას.

განვითარებული ძვლების და კუთების და ძლიერი იმუნიტეტის მიზეზია.

ისპანახი და მეტაბოლიზმი

შვედი მეცნიერების მტკიცებით, 300 გრამი ისპანახის ყოველდღიური მიღება კუნთოვან მასას სწრაფი ტემპით ზრდის. კვლევა ჩაატარეს კაროლინის უნივერსიტეტში. აღმოჩნდა, რომ ისპანახში არსებული ქიმიური ნივთიერებები გავლენას ახდენენ მიტოქონდრიების მუშაობაზე. ზრდიან მათ ენერგოეფექტურობას, ქსოვილებიც მარაგდებიან ენერგიით და ძლიერდება პლასტიკური ცვლა. კვლევაში მონაწილეობას იღებდა 100 ჯანმრთელი ახალგაზრდა. ისინი 2 კვირის განმავლობაში ყოველდღე მიირთმევდნენ 300 გრამ ისპანახს. მათი კუნთოვანი მასა საშუალოდ 10%-ით გაიზარდა, მიუხედავად იმისა, რომ ცდის პირები არ იყვნენ დაკავებული აქტიური სპორტით.

რა პრობლემა შეიძლება შეუქნას ისპანახმა თირკმელების დაავადების მქონე ადამიანებს?

ისპანახი შეიცავს მჟაუნმჟავას, ამიტომ თუ ადამიანს თირკმელების პრობლემები აქვს, მას რძეში ხარშავენ.

შეადგინე რეაქციის ტოლობა, რომლითაც დაადასტურებ, მისი რძეში მოხარშვის აუცილებლობას.

პასუხი: რძე შეიცავს კალციუმს, კალციუმი მჟაუნმჟავასთან წარმოქმნის კალციუმის ოქსალატს, რომელიც რძეში დაილექება. შესაბამისად, ისპანახში აღარ იქნება მჟაუნმჟავა, რომლიც თირკმელებში წარმოქმნიდა შლამსა და კენჭებს.

ისპანახის გადამუშავება საჭმლის მომნელებელ არხში: ისპანახი შეიცავს მჟაუნმჟავას. ის ორი კარბოქსილის (-COOH) ჯგუფისგან შედგება. ქიმიურად ძლიერი მჟავაა, ადამიანის ორგანისზმს შეუძლია მისი მონელება. ადამიანის ორგანიზმში ამინომჟავებისგან წარმოიქმნება. ღვიძლში არსებული ჰიდროქსიპროლინისგან წარმოიქმნება მჟაუნმჟავა. ასევე C ვიტამინი ღვიძლში გარდაიქმნება მჟაუნმჟავად. სისხლის წითელ უჯრედებში კი წარმოიქმნება გლიოქსალატისგან. მჟაუნმჟავას შეიცავს წვანე ბოსტნეული, სოიო, თხილი და სხვა. 100 გრამი ისპანახი შეიცავს 750 მგ მჟაუნმჟავას. ის მცენარის უჯრედის კედელში პატარა ჯიბაკებშია დაგროვილი. როცა იხარშება ან იღეჭება, ეს „ჯიბაკები“ სკდება და გამოიდევნება მჟაუნმჟავას კრისტალები. ჯანმრთელი ნაწლავი შეიცავს ბაქტერიას Oxalobacter Formigenes. ის ანაერობული ბაქტერიაა და მსხვილ ნაწლავებში ბინადრობს. ის შლის მჟაუნმჟავას. ორგანიზმს აქვს მისი რაოდენობის გარკვეული ზღვარი. თუ მჟაუნმჟავა დიდი რაოდენობით წარმოიქმნა ორგანიზმში, შარდში ოქსალატის რაოდენობა იზრდება. იმ შემთხვევაში, თუ შარდი კალციუმის იონებსაც შეიცავს, გამოილექება კალციუმის ოქსალატის კრისტალები. ამიტომ, თუ სწორად არ მიმდინარეობს მჟაუნმჟავას გარდაქმნის პროცესი, იზრდება თირკმელებში კენჭების წარმოქმნის რისკი. შარდში არის რამდენიმე ნივთიერება, რომელიც აფერხებს კალციუმის ოქსალატის წარმოქმნას. ესენია ცილა ნეფროკალცინი და ციტრატები. თუ ეს ინფიბიტორები არ არსებობს, იზრდება კალციუმის ოქსალატის რაოდენობა, რომლებიც გროვდებიან ერთად, შედეგად კრისტალი ზომაში იზრდება. თუ დიდი ზომის არის კენჭებს ეძახიან და აზიანებენ საშარდე გზებს.

როგორი ფორმით უნდა მიირთვა ისპანახი?

შეკითხვები:

რატომ გრძნობს ადამიანი ისპანახის უმი ფოთლების ჭამის დროს ცარცის გემოს და ფხაჭვნას?

რა უპირატესობა აქვს ორთქლზე მოხარშულ ისპანახს წყალში მოხარშულთან შედარებით?

სწორედ კალციუმის ოქსალატს უკავშირდება ისპანახის ღეჭვის დროს პირის ღრუში ხაოების შეგრძნება. ისპანახი შეიცავს კალციუმს. ისპანახის ღეჭვის დროს მისი უჯრედის კედლის ჯიბაკები სკდება და მჟაუნმჟავა გამოთავისუფლდება ნერწყვში, სადაც ის რეაქციაში შედის კალციუმის იონებთან და წარმოიქმნება კალციუმის ოქსალატის კრისტალები, რომლებიც ფხაჭნის შეგრძნებას იწვევს. ამ დროს შევიგრძნობთ ცარცის გემოს. მჟაუნმჟავა ხელს უშლის კალციუმის და სხვა მნიშვნელოვანი მინერალების შეთვისებას ორგანიზმის მიერ, ამიტომ ისპანახიდან კალციუმის შეთვისება 5-ჯერ ნაკლებია იმავე მასის რძიდან შეთვისებული კალციუმის რაოდენობასთან შედარებით. ადამიანები განსხვავდებიან ორგანიზმში მჟაუნმჟავას შემცველობით. ზოგს შეუძლია მისი უფრო დიდი რაოდენობა ატანა. თუ ადამიანი არ სვამს დიდი რაოდენობით წყალს, კენჭების წარმოქმნის რისკი იზრდება. რისკს ასევე ზრდის გლიცინის სიჭარბე და B₆ ვიტამინის ნაკლებობა. ისპანახის მოხარშვის დროს მისი რაოდენობის 85% წყალში გადადის. მაგრამ ამ დროს ბევრი სხვა მნიშვნელოვანი ნაერთი იკარგება მჟაუნმჟავასთან ერთად, ამიტომ უმჯობესია ორთქლზე მოხარშვა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://edu.rsc.org/resources/edible-experiments-tooth-furry/2375.article

https://edu.rsc.org/download?ac=16039

ანბანის სწავლება სასწავლო პროცესის ერთ-ერთი ყველაზე რთული მომენტია და, ამასთანავე, ამაზე ადვილი არც არაფერია. ჩვენ ვართულებთ… მინდა, ჩემი პირველკლასელობა გავიხსენო. როგორ ვუყურებდი დაფას? ღრმად მორწმუნე წმინდა წერილს რომ უყურებს, ალბათ ისე. მასწავლებელს რუდუნებით გამოჰყავდა ასოები… ხომ წარმოუდგენელი იყო, მე მივსულიყავი და რამე დამეწერა მასზე?!

…გახსოვთ, რა ადვილად ისწავლეთ უცხოური ენის (მაგალითად, ინგლისურის) ანბანი? მასწავლებელმა ერთ გაკვეთილზე პირველი ცამეტი ასო ჩაგაწერინათ, მეორეზე – მეორე ცამეტი? თუ თითო გაკვეთილზე ხუთ-ხუთი? ყოველ შემთხვევაში, რაიმე დიდი წინააღმდეგობა და ჩავარდნა, ალბათ, არ გაგონდებათ…

…ჩვენ ვართულებთ-მეთქი, არ ვიცი, რამდენად დამეთანხმეთ, მაგრამ გართულებაა, აბა, რა არის, როდესაც მკაფიოდ წარმოვიდგენთ შემდეგ სურათს ანუ ეპიზოდს “დიიიდი ნუნუს” (წელს გამოცემული ჩემი საბავშვო წიგნის) გამოუქვეყნებელი თავიდან:

თითქმის დაღამებულა. პატარა ნუნუ მაგიდას მისკუპებია, გვერდით მამა მისჯდომია.

– მაა! – ამბობს ნუნუ, – დედა მოვიდეს, რაა!..

– რად გინდა დედა, მეც ხომ გეხმარები? – თავშეკავებული სიტკბოთი ეუბნება მამა.

– მოვიდეს და ის დამეხმარება!.. – ნუნუს ტუჩებისთვის უკვე თავი მოუყრია და ცრემლიც მოუმარჯვებია წამწამებს მიღმა.

– მარიკა! მოდი, რა, დაეხმარე ნუნუს! – მერაბი დგება და მისაღებ ოთახში სავარძელში ჩაფლულ მარიკასთან გადის, – მიდი, რა, არ მიჯერებს და არ წერს.

მარიკა ყავის ჭიქას ჟურნალების მაგიდაზე უხმოდ დებს, მეუღლეს ბლანჟეზე ქაჩავს და ნუნუსა და საბას ოთახში შედის. ნუნუს უხარია დედას შესვლა და ეუბნება:

– დეე, შეიძლება, ხვალ დილით დავწერო, რაც დამრჩა?!

– ნუნუ, შვილო, ხომ იცი, რომ ხვალ დილით მომზადებასაც ვერ მოასწრებ… აი, ცოტაღა დაგრჩენია… – ამბობს მარიკა და ნუნუს რვეულს ჩაჰყურებს.

ნუნუს ჯერ ერთი წინადადება დაუწერია სამჯერ:

შიო შანშეს კლასელია. შიო შანშეს კლასელია. შიო შანშეს კლასელია.

შემდეგ ერთ ხაზზე გაუყოლებია:

შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ

და მეორე ხაზის თითქმის ნახევრამდე მისულა:

შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ შ

– ეს შენ გგონია, რომ ცოტაა!.. ეს იცი რამდენია?! – თითქმის ატირებული ამბობს ნუნუ და მეორე ხაზზე დარჩენილ ცარიელ ადგილს აკანკალებული ხელით უსვამს კალმის უწერელ ბოლოს.

– კარგი, დედა, დაანებე თავი და ხვალ დილით დაასრულე… მაგრამ…

– რა მაგრამ, დედა?! – ნუნუმ გახარებულმა დაკეცა რვეული და დედას შეხედა.

– მერაბი მეტყვის, მე რომ ვყოფილიყავი, დავაწერინებდიო… – თითქოს დაღონებულმა თავი დახარა მარიკამ.

– მე რომ ვყოფილიყავი, დავაწერინებდიო?! – კარგად რომ გაეგო, თითქოს იმისთვის გაიმეორა ნუნუმ.

– ჰო, მასე მეტყვის, – გაიმეორა მარიკამ, თავზე ხელი დაადო და საკუთარ ხელსვე აკოცა.

ნუნუმ ისევ გადაშალა რვეული და მეორე ხაზის ცარიელ ადგილს დახედა.

– გინდა, დავწერო ბოლომდე? – ახედა დედას, კალამი დაიბრუნა და მორიგი “შ”-ს დასაწერად მოემზადა…

კითხვისა და წერის სწავლებაზე საუბრისას გვერდს ვერ ავუვლით ისეთ ცნებებსა და საკითხებს, როგორებიცაა ზეპირმეტყველების განვითარება, ფონოლოგიური (ფონეტიკური) უნარ-ჩვევები, ლექსიკური მარაგის გამდიდრება, ანბანური პრინციპის გამოყენება, ანბანის სწავლების სამი (წინასაანბანო, საანბანო, ანბანის შემდგომი) პერიოდი, ანბანის სწავლების მიდგომები (ანალიზური, სინთეზური, ანალიზურ-სინთეზური, სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზური), კითხვის დაბალანსებულად და ინტეგრირებულად სწავლება, კითხვის სწავლება ჯიპრაიდის საანბანო ტექსტების გამოყენებით და კითხვის სწავლებისადმი დამოკიდებულება ახალი სკოლის მოდელის მიხედვით.

ზეპირმეტყველების განვითარება

როგორც მშობლიურ ენაში, ასევე ქართულის როგორც მეორე ენის სწავლებისას ზეპირმეტყველების უნარის განვითარებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. შეუძლებელია, კითხვაში ვარჯიში ამ საფუძვლის გარეშე დავიწყოთ. მოკლედ, მოსწავლეს უნდა შეეძლოს მოკლე ამბების გადმოცემა, აღწერა. ამ მიზნით გამოიყენება ისეთი აქტივობები, როგორიცაა სურათის/თოჯინა-პერსონაჟის აღწერა, სიუჟეტური ბარათების მიხედვით ამბის გადმოცემა, კარგად ნაცნობი ამბების/ზღაპრების/მოთხრობების თხრობა საყრდენების დახმარებით. ცხადია, მეორე / უცხოურ ენაზე ამ უნარის განვითარება გაძნელებულია, მარგამ აუცილებლად უნდა ვისწრაფოდეთ ამისკენ. ამაში დიდ დახმარებას გაგვიწევს საყოველთაოდ გავრცელებული ზღაპრების (წითელქუდა, სამი გოჭი…) მკვეთრად ადაპტირებული და ილუსტრირებული ვერსიები.

(ზოგჯერ ჩვენ, უცხოური ენების მასწავლებლები, ვცდებით, როდესაც ბავშვებს მათ მშობლიურ ენაზე ველაპარაკებით. ამით ვახშობთ სამიზნე ენის გამოყენების სივრცესა და არეალს, ვზღუდავთ სამიზნე ენაზე სალაპარაკო დროს. მე პირადად საერთოდ უგულებელვყოფ დაწყებით კლასებში მშობლიური ენის რესურსს და მთლიანად სამიზნე ენაზე წარვმართავ ნებისმიერ საკომუნიკაციო სიტუაციას პირველივე გაკვეთილიდან.)

ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები

ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები წერა-კითხვის სწავლის, ანბანური პრინციპის გაცნობიერება-ათვისების ერთ-ერთი საყრდენია და გულისხმობს ზეპირი სიტყვებითა და ბგერებით მანიპულირების შესაძლებლობას. მაგალითად, სიტყვის ბგერებად/მარცვლებად დაშლას, ბგერა-ბგერა (დამარცვლით) წარმოთქმული სიტყვის გამთლიანებას, სიტყვაზე ბგერის/მარცვლის დამატება-მოკლებას, საწყისი/ბოლო/შუა ბგერის/მარცვლის ამოცნობას სიტყვაში და სხვ. ამიტომ ამ უნარ-ჩვევის განვითარებას სათანადო ყურადღება ექცევა და ცალკე წერილიც მაქვს გამოქვეყნებული ამავე პლატფორმაზე: „როგორ განვუვითაროთ პირველკლასელ მოსწავლეებს ფონეტიკური უნარები ან, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, როგორ ჩამოვუყალიბოთ ბავშვებს ფონოლოგიური ცნობიერება ან, როგორც იაკობი იტყოდა, როგორ ვავარჯიშოთ ხმებზე მოწაფეები“ როგორ განვუვითაროთ პირველკლასელ მოსწავლეებს ფონეტიკური უნარები . ამ სფეროში შეინიშნება აზრთა სხვადასხვაობა (არის თუ არა კავშირ-კორელაციაში დამარცვლის, მარცვლებით მანიპულირების უნარი კითხვის სწავლასთან, რომელი სავარჯიშოებით უნდა დავიწყოთ – ბგერებად დაშლის თუ პირიქით), მაგრამ ჩემს მოსწავლეებთან ასეთ საკამათო დებულებებზე ბევრი ფიქრით არ დამისვამს აქცენტი, რადგან მივყვებოდი მოსწავლეთა შესაძლებლობებს – რომელი კომპეტენციაც უფრო იოლად გამოსდიოდათ, იმას ვაქცევდი ყურადღებას და არა პირიქით. ჩემს წერილში იმაზეც გავამახვილე ყურადღება, რომ ფონოლოგიური სავარჯიშოები ჩანერგილი უნდა იყოს კითხვისა და წერის აქტივობებშიც და ამისთვის ბრწყინვალე სტრატეგიაა ენობრივი პრაქტიკა, რის შესახებაც შეგიძლიათ იხილოთ „პაატას (ენობრივი) პრაქტიკა“: პაატას (ენობრივი) პრაქტიკა

ლექსიკური მარაგის გამდიდრება

სიტყვების შესწავლა ის მიმართულებაა, რომელიც დაჩქარებული ტემპით გრძელდება სკოლაში შესვლის შემდეგ. ბავშვი ხომ ენის ამოდგმისთანავე სწავლობს და სწავლობს ახალ სიტყვებს, მაგრამ სასკოლო პერიოდში გარდატეხა ხდება – გარდა გამიზნულად ათვისებული სიტყვებისა (ბგერა, აბზაცი, მიმატება, ჯამი, ნალექი, ცდა…) პირველკლასელები თანმდევადაც ითვისებენ ახალ ტერმინებს (დაფის საშლელი, პრინტერი, სამასწავლებლო, ჟურნალი, დავალება…). ქართულის როგორც მეორე ენის გაკვეთილებზე აქცენტი ამ კომპონენტზე დაისმის, რისთვისაც სხვადასხვა სახალისო მეთოდისა თუ მიდგომის გამოყენებაა აქტუალური: რეალურ ნივთებზე დაფუძნებული სავარჯიშოებისა, თემატურ პოსტერებზე აგებული აქტივობებისა და სხვ. ამ შემთხვევაში ერთობ სასარგებლოა ენის ათვისების ბუნებრივი მიდგომა (სრული ფიზიკური რეაქცია, ერთსიტყვიანი, ორსიტყვიანი, ფრაზებით პასუხები.)

ანბანური პრინციპის გამოყენება

ანბანის ათვისება და ანბანური პრინციპის გაცნობიერება-გამოყენება კითხვის სწავლებისას საკვანძო მიმართულებაა. სწორედ ამ უნარის ათვისებისა და განმტკიცებისთვის გვინდა წარმოგიდგინოთ ენობრივი პრაქტიკის მეთოდის მიხედვით შექმნილი ტექსტ-პლაკატები, რომლებზეც დაწვრილებით ქვემოთ ვისაუბრებ.

პირველ კლასში კითხვის სწავლება სამ პერიოდად (წინასაანბანო, საანბანო, ანბანის შემდგომი) იყო დაყოფილი და ამ პერიოდების მიხედვით არის აგებული ჩვენთვის ცნობილი ყველა სახელმძღვანელო. მინდა ხაზგასმით აღვნიშნო, რომ ჩემს პირველკლასელებს წინასაანბანო პერიოდშიც აქვთ კონტაქტი დაწერილ ტექსტებთან, სიტყვებთან და ვარჯიშობენ კიდეც მიკროტექსტების, კონკრეტული სიტყვების, წაკითხვაში, მათ ამოცნობაში.

დავსვათ კითხვა: შეიძლება თუ არა, წინასაანბანო პერიოდში მოსწავლეს კითხვა დავაწყებინოთ? აქ ჩვენი პასუხი არ იქნება ისეთი, როგორიც კითხვის სწავლების პერიოდიზაციის მომგონს მოეწონებოდა. ცხადია, შეიძლება. მეტიც, აუცილებლად უნდა დავაწყებინოთ.

ისეთი რა აქტივობა შევთავაზოთ მოსწავლეებს სკოლაში შესვლის პირველ დღეებში, რომ, ერთი მხრივ, კითხვის პროცესში ჩავრთოთ, მეორე მხრივ, კითხვა შევაყვაროთ? ასეთი აქტივობების მოფიქრება მრავლად შეიძლება. ვგულისხმობ, რომ პირველკლასელი მოსწავლე ხალისით უნდა ერთვებოდეს ამ პროცესში. ერთ-ერთი ასეთი აქტივობაა საკუთარი სახელების კითხვა.

ბავშვები უფრო მეტი სიხარულით, სიყვარულით, სიადვილითა და სიამოვნებით წარმოთქვამენ და კითხულობენ / წერენ საკუთარ და ერთმანეთის სახელებს, ვიდრე: „აი თხის ხახა“, „გოშია ავია“, „გემი დიდია“, „უსახო სოსო“, „ლია, აი გია“ (ფრაზები ალბათ გეცნოთ – ამოღებულია ადრე თუ ამჟამად გავრცელებული სახელმძღვანელოებიდან).

ერთი ვერსიით, ანბანის სწავლება მარტივი ასოებით უნდა დავიწყოთ. მეორე ვერსიით, ანბანის სწავლა ბავშვს უნდა დავაწყებინოთ ენაში ხშირად გამოყენებული ასო-ბგერებით. ცხადია, სწავლება ხშირად გამოყენებული ასო-ბგერებით უნდა დავიწყოთ, ოღონდ იმ ასო-ბგერებით, რომლებსაც ყველაზე ხშირად იყენებს თვითონ ბავშვი. ყველაზე „მყარი“ ბგერები და სიტყვამბგერები (ვგულისხმობ ზეპირ, დაუწერელ სიტყვას) ბავშვისთვის საკუთარი და მახლობელი ადამიანების სახელებში შემავალი ბგერებია. შესაბამისად, ფონოლოგიური სავარჯიშოებიც და კითხვაც ამ სახელებით უნდა დავაწყებინოთ.

სკოლაში მოსვლის პირველივე დღეს ბავშვებს ვურიგებ ბარათებზე ამობეჭდილ საკუთარ სახელებს (ლუკა, ნინო, თამარ, ეთერ, ანა, რაულ, ანაჰიტ, ამინ, ალი, ზაბიტა…) და სიის ამოკითხვის დროს ვაჩვენებ თითოეულ სახელობით ბარათს. ბავშვები მყისიერად იმახსოვრებენ თავიანთ სახელებს. ერთი კვირის შემდეგ კი თანაკლასელების უმეტესობის სახელებსაც ცნობენ. ერთ დღესაც ერთ-ერთი მათგანი მოვა და გთხოვს: „მასწავლებელო, „მუჰამედი“ დამიწერე!“ თუ ჰკითხავ: „მუჰამედი ვინ არის, რაულ?“, გიპასუხებს: „ჩემი პატარა ძმა“.

ცხადია, ეს სახელობითი სავარჯიშოები მიმდინარეობს ანბანის სისტემური სწავლების დაწყებამდე ფონოლოგიურ სავარჯიშოებთან ერთად. ეს პერიოდი, ამასთანავე, გაჯერებული უნდა იყოს კითხვის სწავლების ისეთი მეთოდებით, როგორიცაა ლექს-პლაკატების კითხვა და ენობრივი პრაქტიკით (მასწავლებელი კალამი, როგორც სხვანაირად უწოდებენ. გასაგებია, რომ პირველი კლასის პირველივე დღეებიდან წერისა და კითხვის დაწყება გაუბედაობას იწვევს მასწავლებლებში, მაგრამ სათანადოდ შერჩეული ტექსტობრივი კონტექსტი წარმატებასა და სარგებელს განაპირობებს).

გარდა ამისა, საგაკვეთილო პროცესი უნდა შეივსოს სიტყვის ბარათებზე დაფუძნებული მრავალფეროვანი თამაშ-აქტივობებით. შედეგად კითხვის შესწავლა (შემდგომში კი კითხვა) სასიამოვნო პროცესად იქცევა და აღარ იქნება მტანჯველი და ცრემლებთან დაკავშირებული.

ანბანის სწავლების მიდგომები (ანალიზური, სინთეზური, ანალიზურ-სინთეზური, სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზური)

ანალიზური, იგივე და(ღ)მავალი მიდგომით ანბანის სწავლება გულისხმობს ჯერ სიტყვის მიწოდებას შესმწავლელისთვის, შემდეგ მისი შემადგენელი ნაწილების (მარცვალი, ასო) დასწავლაში ვარჯიშს. მაგალითად, იაკობის „დედა ენა“ სწორედ ანალიზური მიდგომით იწყება, როდესაც ჯერ სიტყვა შემოდის, შემდეგ – მარცვლები, ბოლოს – ასო.

სინთეზური ანუ აღმავალი მიდგომა, პირიქით, ჯერ ასოების მიწოდებას ითვალისწინებს, შემდეგ – მარცვლებისას, შემდეგ – სიტყვებისას (წინადადებებისას).

ანალიზურ-სინთეზური მიდგომა ორივე მეთოდის კომბინირებას გულისხმობს. ამ შემთხვევაში მოსწავლე ვარჯიშობს ანალიზური გზითაც და სინთეზური გზითაც. სწორედ ამ პრინციპითაა აგებული იაკობ გოგებაშვილის დედა ენის საანბანო პირიოდი: ჯერ სიტყვაა მოწოდებული, რომელიც იშლება მარცვლებად, ასო-ბგერებად. შემდეგ მარცვლები ერთიანდება სიტყვებად, სიტყვები – წინადადებებად. თუმცა წინადადებების ეს ერთობლიობა ვერ ქმნის მთლიან, შინაარსიან ტექსტს.

სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზური მიდგომა გულისხმობს თავიდანვე მთლიანი (ცხადია, მცირე ზომის), ავთენტიკური, საინტერესო ტექსტის მიწოდებას მოსწავლეებისთვის, შემდეგ – მის ნაწილებზე (აბზაცები, წინადადებები, სიტყვები, მარცვლები, ასოები) ვარჯიშს, შემდეგ – კვლავ ტექსტის გამთლიანებას. ამ უკანასკნელი მიდგომის მიხედვით შემუშავებულია საანბანო გაკვეთილების სტრუქტურა: მთელი – ნაწილები – მთელი.

კითხვის დაბალანსებულად და ინტეგრირებულად სწავლება

კითხვის სწავლების დაბალანსებული მიდგომა როგორც ანალიზური, ისე სინთეზური მეთოდის გამოყენებას გულისხმობს. მასწავლებელმა უნდა დააბალანსოს მოსწავლეებისთვის შეთავაზებული აქტივობები – სწავლებისას გამოიყენოს როგორც და(ღ)მავალი, ანალიზური მეთოდის ელემენტები, ისე აღმავალი (სინთეზური) მეთოდისაც. ამ შემთხვევაში სწავლება უფრო ეფექტიანი იქნება.

გასათვალისწინებელია ერთი მომენტიც, რომელსაც მეც შევხვედრივარ ჩემს პედაგოგიურ პრაქტიკაში. ზოგიერთი მოსწავლე ანბანს ანალიზური მიდგომით უფრო ადვილად ითვისებს, ზოგიც – სინთეზური მიდგომით. შესაბამისად, კლასში ორივე მიდგომის გამოყენებას თითოეულ მოსწავლეზე ორიენტირებისკენ სწრაფვაც განაპირობებს და მოითხოვს.

კითხვის სწავლების ტრადიცია და არსებული სახელმძღვანელოები

კითხვის სწავლების ისტორიაზე ყურადღებას არ შევაჩერებ. მოკლედ აღვნიშნავ, რომ იაკობის მიდგომის (ანალიზურ-სინთეზური სისტემით აგებული დედა ენა საანბანო და პოსტსაანბანო ტექსტებით) ტრადიცია დაირღვა საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ და მხოლოდ გასული საუკუნის 40-იანი წლებიდან დაუბრუნდნენ ამ პრინციპს. სკოლებში დღესაც ამ მიდგომით აგებული დედაენებია და ეს სახელმძღვანელოები ითვალისწინებს მიდგომას: არცერთი უცნობი ასო ტექსტში. ეს მიდგომა განაპირობებს ტექსტების არაავთენტიკურობას, უაზრობას, უინტერესობას. მოსწავლეები მათ ტანჯვა-წვალებით კითხულობენ, ვერ ხედავენ კითხვის აზრს, სიამეს. რა სიამე და აზრი შეიძლება ნახოს ადამიანმა უშინაარსო ტექსტების დეკოდირებისას (თანაც გაითვალისწინეთ, რომ პატარა მკითხველს დიდ ძალისხმევად უჯდება თითოეული სიტყვის ამოკითხვა. წარმოიდგინეთ იმედგაცრუების ხარისხი, როდესაც წვალების შემდეგ აღმოაჩენს, რომ ამოუკითხავს სრული უაზრობა, აბსურდი. ხშირ შემთხვევაში ეს აბსურდი სრულ გაუგებრობასთანაც არის ხოლმე დაკავშირებული. მაგალითად, „სახნისი ჟანგმა შეჭამა…“)?!

კითხვის სწავლება ჯიპრაიდის საანბანო ტექსტების გამოყენებით და კითხვის სწავლებისადმი დამოკიდებულება ახალი სკოლის მოდელის მიხედვით

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ჯიპრაიდმა საქართველოს სკოლებში დანერგა კითხვისა და წერის სწავლების სრულფასოვნად ანალიზურ-სინთეზური მიდგომა და საავტორო ჯგუფმა თათა ჭანტურიას ხელმძღვანელობით შექმნა ბრწყინვალე საანბანო ტექსტების კორპუსი (ტექსტები თავისუფლადაა ხელმისაწვდომი პორტალზე kargiskola.ge და მათ თან ახლავს ადაპტირებული ვერსიები, ხმოვანი და მულტიმედია ფაილები).

ასეთ მიდგომას ითვალისწინებს ახალი სკოლის მოდელის მიხედვით შემოთავაზებული ცნებებზე ორიენტირებული სწავლება. კერძოდ, პირველი კლასის ცნებები გულისხმობს როგორც სიტყვის კოდირება-დეკოდირებას, ასევე ტექსტის გაგება-ინტერპრეტირებასა და სამეტყველო ფუნციების გააქტიურებასაც. ჩემდა სამწუხაროდ, ამ მოდელის მიხედვითაც გამიჯნულია ე. წ. წინასაანბანო პერიოდი საანბანო პერიოდისგან და, შესაბამისად, კონკრეტული ასო-ბგერების ასათვისებლად ვარჯიში წინასაანბანო პერიოდის გავლის შემდეგ იწყება.

ანბანის სწავლება ენობრივი პრაქტიკის მეთოდის გამოყენებით

სიტყვას აღარ გავაგრძელებ და წარმოგიდგენთ ფოტომასალას, სადაც ჩანს, რომელი ტექსტი გამოვიყენეთ ამა თუ იმ ასოს შესასწავლად. ვთანხმდებით, რომ თითოეული ტექსტი იქმნებოდა მოსწავლეთა თვალწინ, დაფაზე მათივე მონაწილეობითა და ჩართულობით, ისევე, როგორც ეს წარმოდგენილია ზემოთ ნახსენებ წერილში „პაატას (ენობრივი) პრაქტიკა“.

ასეთი სახე მიიღო საბოლოოდ ჩვენმა ტექსტ-პლაკატმა. იგი მოსწავლეების თვალწინ დაიხატა და დაიწერა დაფაზე, მერე კი ფლიპჩარტის ქაღალდზე გადავიტანე. ქვემოთ წარმოდგენილია მასზე მუშაობის პროცესიც:

შემდეგი ფოტო “ბ” ასოზე მიზანმიმართული მუშაობის შესახებაა:

ესეც “ვ” ასო:

ეს კიდევ “დ”ასო:

ესეც ასო “შ”-სთვის – პერსონაჟი შუშხუნა და ტექსტი „ჩვენი შუშხუნა“ (ჩვენი შუშხუნა შავი ძაღლია. შუშხუნა სულ შავია. თავიც შავი აქვს. ყურებიც შავი აქვს. კუდიც შავი აქვს. ფეხებიც შავი აქვს. ჩვენ ძალიან გვიყვარს ჩვენი შუშხუნა). ქ. მარნეულის მეორე საჯარო სკოლის კოლეგებთან ერთად. მახსოვს, როგორ გამოაძვრინა დილარა მასწავლებელმა (ფოტოზე მარცხნივ) კარადიდან ეს „ძაღლი“ და ჩვენც სპონტანურად შექვმენით „ჩვენი შუშხუნას“ ტექსტი:

ბოლოს წარმოგიდგენთ კატა ციცასა და მასზე დაწერილ ტექსტს: ეს არის კატა ციცა. ის არც დიდია და არც პატარა. ციცა არის თეთრი, ცოტა ნაცრისფერი. მას აქვს ყვითელი თვალები, ცისფერი ყურები. კატა ციცას უყვარს თევზი, თაგვი, რძე, წყალი, შემწვარი კარტოფილი.

ქვემოთ წარმოდგენილია ერთი კონკრეტული სასწავლო პროცესი, რომელიც მიმართულია ასო-ბგერა “ზ”-ს შესწავლისკენ. სასწავლო პროცესი ამჯერადაც გათვლილია იმ მოსწავლეებზე, რომელთათვისაც ქართული მშობლიური ენა არ არის. ამიტომაცაა ტექსტების ლექსიკური სიმწირე თვალში საცემი, თუმცა კი თავიანთ ფუნქციას ისინი ბრწყინვალედ ასრულებენ. აქვე უნდა აღვნიშნოთ ერთი საკითხიც: ამ მიდგომით ანბანის სწავლების მოწინააღმდეგეებს არგუმენტად მოჰყავთ ის ფაქტორი, რომ მოსწავლეებმა წერისა და კითხვის პროცესში ყველა ასო არ იციან. ამ ფაქტორს ნამდვილად არ შეუშლია ხელი ქართულის როგორც მეორე ენის შემსწავლელებისთვის; პროცესი გაცილებით ადვილად წარიმართება ქართულის როგორც მშობლიური ენის გაკვეთილებზე.

I ნაწილი

კლასში მიმაქვს ხელზე წამოსაცმელი სათამაშო ზებრა (შავ წინდას დააწებეთ თეთრი ზოლები და ზებრაა ფაქტობრივად), რომელიც ტომსიკაში მაქვს დამალული და ვსვამ შეკითხვას:

– ბავშვებო, აბა, რა მაქვს ამ ტომსიკაში?

ბავშვები ასახელებენ სხვადასხვა საგანს, რომელთა სახელებიც იციან: წიგნი, რვეული, ბურთი… იმავდროულად, ზოგიერთ სიტყვაზე დაყრდნობით ვაძლევ ფონოლოგიურ სავარჯიშოებს. (მაგალითად, „აბა, ბგერა-ბგერა ვთქვათ ბურთი…“). როცა გამოცნობას ვერ ახერხებენ, ვაძლევ მინიშნებას, რომ ეს არის ცხოველი. თუ ისევ ვერ დაასახელებენ, გამოვაჩენ ტომსიკიდან და ბავშვები ამბობენ, რომ ეს არის ზებრა. (როგორც გახსოვთ, მე გიზიარებთ იმ გამოცდილებას, რომელიც მაქვს ჩემს იმ მოსწავლეებთან, რომლებისთვისაც ქართული არ არის მშობლიური ენა. აზერბაიჯანულადაც, სომხურადაც და რუსულადაც ზებრა ზებრაა. ასეც რომ არ იყოს და არ იცოდნენ, იმ მომენტში ვასწავლი). ამ სიტყვაზე შევასრულებთ ფონოლოგიურ სავარჯიშოებს (მაგალითად: ბგერა-ბგერა ვთქვათ; დავუმატოთ “კ” ბგერა და ისე ვთქვათ; მოვაკლოთ პირველი ბგერა და ისე ვთქვათ…). ცხადია, ასეთ სავარჯიშოებში ბავშვები ადრევე არიან გაწაფულები და ადვილად ხვდებიან, რას მოვითხოვ მათგან.

შემდეგ ვკითხულობ:

– რა არის ეს?

– ეს არის ზებრა, – ადვილად მპასუხობენ ბავშვები, რადგან ასეთი ტექსტი უკვე რამდენჯერმე გვაქვს შედგენილი (ეს არის ანა… ეს არის ბუბა… ეს არის თევზი თუთა…)

– რა ჰქვია ამ ზებრას? – ისევ ვკითხულობ მე.

– კანუ, მეგნა, ბუშტუ… – ბავშვებმა, ცხადია, სახელი არ იციან და ამიტომ ზოგი რას ამბობს და ზოგი – რას. სულაც არ არის პრობლემა, დავარქვათ ზებრას რომელიმე ეს სახელი, მაგრამ მე ჯიუტად ვუარობ ყველას და ვეუბნები ზებრის „ნამდვილ“ სახელს (ზებრა ჩემია და სწორედ მე ვიცი მისი ნამდვილი სახელი!).

– ამ ზებრას ჰქვია ზიზუ, – ვამბობ მე და კიდევ რამდენჯერმე ვიმეორებ წინადადებას, – ეს არის ზებრა ზიზუ.

მოკლედ, ასე ლაპარაკ-ლაპარაკით ჩვენი ზეპირი ტექსტი მიიღებს შემდეგ სახეს:

ეს არის ზებრა ზიზუ. ეს არის ზაზა.

ეს არის ზაზას ზებრა.

ზაზას ზებრას უყვარს საზამთრო.

ზაზას მოაქვს საზამთრო.

ზებრა ზიზუ საზამთროს ჭამს.

ცხადია, კარგი იქნებოდა, სათამაშო საზამთროც მიმეტანა, მაგრამ არც უამისოდ იქნება ცუდი, რადგან ზაზასაც, ზებრასაც და საზამთროსაც ვხატავ დაფაზე. ანუ, თუ სათამაშო არ მაქვს, ვიყენებ დაფას, რომელზეც ვხატავ ორ ილუსტრაციას: ერთზე ზაზა და ზებრაა, მეორეზეც – ზაზა და ზებრა, ოღონდ ზებრას ხელში საზამთრო უჭირავს და იკრიჭება, ვითომ ჭამს. თითოეულ ილუსტრაციაზე გადანაწილდება ჩვენ მიერ ზეპირად შეთხზული ტექსტი და დაფაზევე დაიწერება. შეიძლება, დავწეროთ და დავხატოთ პოსტერზევე, რადგან ეს დაგვჭირდება მეორე დღესაც, მეორე გაკვეთილზეც.

ამ დაფაზე დაწერილ ტექსტს ვიყენებთ წაკითხვის სხვადასხვა ვარიანტისთვის:

* საჩვენებელი (სამოდელო, სადემონსტრაციო) წაკითხვა – ვკითხულობ ხმამაღლა თითოეულ სიტყვაზე ხელის გაყოლებით ორჯერ თითოეულ წინადადებას. ასე ვაკეთებ ორჯერ-სამჯერ.

* ერთობლივი წაკითხვა – მე კვლავ ხელს ვადებ სიტყვებს და ყველა ერთად ხმამაღლა ვკითხულობთ, ან ჩემთან ერთად ვაკითხებ მათ, ვინც ბოლო მერხებზე ზის, ან ვისაც გრძელი თმა აქვს, ან ვისაც ნაყინი უყვარს და ა. შ.

* ექოს ტიპის წაკითხვა – ჯერ მე ვკითხულობ ხმამაღლა და ხელის გაყოლებით ერთ წინადადებას (ან ორს. გააჩნია მათ კომპეტენციას), შემდეგ ბავშვები იმეორებენ.

* დამოუკიდებლად ერთობლივი წაკითხვა – ჩემი ხელის გაყოლებით (ან უამისოდ);

* ყველა (ან ჩემ მიერ მითითებული ჯგუფი) ერთობლივად კითხულობს ხმამაღლა.

ამის შემდეგ ამ ტექსტზე ვვარჯიშობთ სიტყვების ამოცნობაში, ასევე – ასო “ზ-ს” მიგნებაში. მოსწავლეთა მონაწილეობით შემოვხაზავთ/ გავამუქებთ/ გავაფერადებთ სიტყვას, რომელშიც არის “ზ”, თავად “ზ”-ებს…

II ნაწილი (გაკვეთილებზე ეს ნაწილები მასწავლებლის შეხედულებისამებრ გადანაწილდება)

მეორე გაკვეთილისთვის ამოპრინტერებული მაქვს ჩვენი ტექსტი, ამ ტექსტის წინადადებები, სიტყვები. ტექსტი დაჭრილია წინადადებებად, სიტყვებად. ზოგიერთი სამიზნე სიტყვა დაჭრილია ასოებად.

გაკვეთილის დასაწყისში ილუსტრაციების მიხედვით (შეგახსენებთ, ჩვენ მიერვე დახატული ორი ილუსტრაცია გვაქვს. სხვათა შორის, ილუსტრაციის ხატვაშიც უნდა ჩავრთოთ მოსწავლეები, ხშირად ისინი უკეთესად ხატავენ – როგორც პოეტი ამბობს, ცუდად არც ერთი ბავშვი არ ხატავს…) ვიხსენებთ და კიდევ ერთხელ ვყვებით ჩვენს ამბავს. შემდეგ ისევ ვკითხულობთ სხვადასხვა ვარიაციით. პარალელურად ვთავაზობ ფონოლოგიურ სავარჯიშოებს სამიზნე სიტყვებზე (“ზ”-ს შემცველი სიტყვები, რომლებზეც ვამახვილებ ყურადღებას) დაყრდნობით (განსაკუთრებულ ყურადღებას ვაქცევ იმ მოსწავლეებს, რომლებსაც შედარებით უჭირთ როგორც ზეპირი, ასევე კითხვითი მანიპულაციები).

ტექსტი, რომელიც უკვე ფლიპჩარტზე მაქვს გადატანილი თავისი ილუსტრაციებით, კვლავ დაფაზე რჩება და მე მოსწავლეებს ვურიგებ დაჭრილ ტექსტს/წინადადებებს ასაწყობად. მოსწავლეები ამ დროს უნდა დავაჯგუფოთ მზაობის მიხედვით – ზოგს უკვე შეუძლია ნებისმიერი კომბინაციით დაშლილი ტექსტი ააწყოს, ზოგს სიტყვებისგან წინადადებების აწყობა უფრო უადვილდება, ზოგს – წინადადებებისგან ტექსტის, ზოგს კი – ასოებისგან სიტყვების…

ამ სავარჯიშოების დროს მოსწავლეები თვალსაჩინოდ ხედავენ სამოდელო ტექსტს და იმის მიხედვით მუშაობენ. ეს საფეხური შეესაბამება „მთელი – ნაწილები – მთელი“ მიდგომის შუა ეტაპს. ამ დროს ბავშვებს ვავარჯიშებთ წერაშიც: სიტყვების / ასოების გადაწერა…

ასეთი აქტივობების შემდეგ ვთავაზობთ, თავად ააწყონ სრული ტექსტი და გადახატონ ილუსტრაციებიც. ამ დროსაც საჭირო იქნება დიფერენცირებული მიდგომის გამოყენება. ზოგიერთი მოსწავლე თავისუფლად და ფაქიზად შეძლებს ტექსტის სრულად გადაწერას და ილუსტრირებას. იმ მოსწავლეებს კი, რომლებსაც უჭირთ დავალების შეთავაზებულ დროში შესრულება ან/და წუხან ნაწერის „ულამაზობის“ გამო, უნდა შევთავაზოთ მზა, ჩვენ მიერ ამობეჭდილი წინადადებები, სხვადასხვა მოსწავლეს – სხვადასხვა დოზით. ამ პრინციპით შესაძლოა რომელიმე კონკრეტული მოსწავლისთვის მიზანი იყოს სულაც ერთი წინადადების, მეტიც – ერთი სიტყვის დამოუკიდებლად დაწერა.

გაკვეთილის დასკვნით ეტაპზე მოსწავლეები წარმოადგენენ საკუთარ ნამუშევრებს. შეიძლება, სპეციალური ალბომიც ვაწარმოოთ და პერიოდულად გადავიტანოთ ხოლმე მასში მათი ნამუშევრები.

***

თუ ყურადღებით დააკვირდებით შემოთავაზებულ გაკვეთილებს, დაინახავთ, რომ მათში დამუშავებულია ყველა ცნება და მკვიდრი წარმოდგენა, რომელსაც კი ახალი სკოლის მოდელი გვთავაზობს საანბანო პერიოდისთვის. აქ წარმოდგენილი აქტივობების გაწერა მატრიცის მიხედვით აღარ უნდა იყოს პრობლემა დაინტერესებული მასწავლებლისთვის.

დაახლოებით ამ პრინციპით, ასეთი სამიზნე ასოებით მდიდარი ტექსტებით, ამ მიდგომებითა და მსგავსი აქტივობებით მიმდინარეობს ხოლმე ასოების მიზანმიმართული სწავლება ჩემს პირველ კლასში. ენობრივი პრაქტიკის გამოყენებით საანბანო მიკროტექსტ-პლაკატები შეიძლება დავამზადოთ რამდენიმე სტრატეგიით:

* პერსონაჟ-თოჯინის აღწერით ილუსტრირებული მიკროტექსტის შექმნა, როგორიცაა ზემოთ წარმოდგენილ ფოტოებზე „ჩვენი შუშხუნა“, „კატა ციცა“, „დოდონა“ (იხ.: ვიდეოფილმი „დოდონა“)

KQ

* ცნობილი ზღაპრის, მოთხრობის, იგავ-არაკის ფარგლებში გამოყოფილი და ჩამოქნილ-შემოკლებული მიკროტექსტის ილუსტრირება;

* ჯიპრაიდის საანბანო ტექსტებიდან საკვანძო მონაკვეთის გამოყოფა (ეს სტრატეგია საქმეს აადვილებს იმ მხრივაც, რომ ტექსტებიც მიმზიდველია და მიმზიდველადაცაა ილუსტრირებული);

* საბავშვო ლიტარატურული ზღაპრების, მოთხრობების მიხედვით საინტერესო, საკვანძო მომენტის ილუსტრირება და შესაბამისი მიკროტექსტის შექმნა;

* თემატური პოსტერების მიხედვით მიკროტექსტების შექმნა;

* რაიმე პროცესის აღმწერი ტექსტ-პლაკატის დამზადება (მაგალითად, როგორ გავტეხოთ ქოქოსის კაკალი, როგორ დავხატოთ ჟირაფი, როგორ გამოვჭრათ სახლი…).

***

კვლავ წარმოვიდგინოთ წერილის დასაწყისის პატარა ნუნუ, რომელიც საშინაო დავალებას წერს და რომლის მასწავლებელს სწორედ ენობრივი პრაქტიკის მიხედვით უსწავლებია მისთვის ასო-ბგერა “თ”:

ნუნუს საშინაო დავალების რვეულში გულმოდგინედ დაუხატავს უზარმაზარი თაგვი, რომელიც მიწას თხრის და შიგ თხილს აგდებს. ზედ წარწერა გაუკეთებია: „თაგვი თომთუმა თძილს თესავს“.

– მამა, ნახე, რა დავხატე, – ეუბნება ნუნუ მამას და რვეულს აჩვენებს.

მერაბი ლეპტოპს იატაკზე დებს და ნუნუს რვეულს ართმევს.

– ვაა, რამხელა თაგვი დაგიხატავს!.. რა ლამაზია!.. ყოჩაღ!..

– წაიკითხე, რა წერია! – მოითხოვს ნუნუ.

– „თაგვი თომთუმა თძილს თესავს“, – კითხულობს მამა და იღიმის.

– თძილს არა, მამა! თხილს! – უსწორებს ნუნუ და იცინის…

– კარგი, თხილს, – აღარ ეკამათება მერაბი, – თომთუმა ჰქვია ამ თაგვს?! თომთუმა რა სახელია?!

– მასწავლებელმა გვითხრა, თომთუმა ჰქვიაო… მოყვანილი ჰყავდა და გვითხრა, თხილი უყვარს ძალიანო და ჩვენ მოვიფიქრეთ, რომ ვითომ თესავდა და აი, თესავს…

– ვაა! ძალიან მომწონს! ჩემს ნახატებსაც კი ჯობია… (“დიიიდი ნუნუს” პერსონაჟი მერაბ გავაშელიშვილი, ნუნუს მამა, მხატვარია და საკუთარი ნამუშევრების ონლაინგაყიდვითაა დაკავებული)

ნუნუ იღიმის და თომთუმას უყურებს.

– გინდა, შენი ფურცელი მომეცი და კიდევ დავხატავ თომთუმას და კიდევ დავაწერ ამ სიტყვებს, – ნუნუ ახალ ფურცელს სთხოვს მამას.

მერაბი დგება და კარადისკენ მიდის. ფურცელი უნდა მისცეს ნუნუს, რათა ამ უკანასკნელმა საშინაო დავალება მეორედ შეასრულოს…

„ჰარი, ჰარალი დედაო,

გადავჯე კურდღელზედაო,

გავაჭენ-გამოვაჭენე,

 გავუშვი მინდორზედაო“.

                           ხალხური

მსოფლიოში შექმნილმა ეპიდემიოლოგიურმა სიტუაციამ, ჩაკეტილობამ, ონლაინსწავლებამ სრულიად ახალი გამოწვევების წინაშე დააყენა მოსწავლეცა და მასწავლებელიც. ერთი-ერთი უმთავრესი პრობლემა ფსიქიკური ჯანმრთელობის შენარჩუნებაა, რადგან სოციალიზაციასა და ფიზიკურ აქტივობას მოკლებული მოსწავლე, მასწავლებელი თუ მშობელი განსაკუთრებული გამოწვევების წინაშე დგას – დაკარგოს წონასწორობა, დაკარგოს მოტივაცია და ნელ-ნელა ჩაეფლოს უიმედობის, უსურვილობის საშიშ ჭაობში. ამ რთულ სიტუაციაში სწავლება-აღზრდის ერთ-ერთ მთავარ ამოცანად უნდა იქცეს მოსწავლეთათვის განწყობის, მოტივაციის შენარჩუნება.

რუტინა, რომელიც, ერთი მხრივ, ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია, მეორე მხრივ, ხშირად მოსაბეზრებელი ხდება და მოტივაციას კლავს. აუცილებელია, ხანდახან მასწავლებელმა გადაუხვიოს, ე. წ. პროგრამას, ჩვეულ, მოსალოდნელ მასალას, მოსწავლესთან ერთად გახდეს „კანონდამრღვევი“ და ალტერნატიული გზებით შეეცადოს ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზნების მიღწევას.

ონლაინრეჟიმით სწავლებამ უამრავ სირთულესთან ერთად ახალი შესაძლებლობებიც გააჩინა. ერთ-ერთი ასეთია ვიდეოს ყურების, ეკრანის გაზიარების საშუალება. თანამედროვე ახალგაზრდისთვის უმრავლეს შემთხვევაში ვიდეოპრუდუქცია უფრო მომხიბვლელია, ვიდრე წიგნი. თანამედროვე მასწავლებელმა, შესაძლებელია ფილმი თუ მულტფილმი წიგნთან, სიტყვასთან მისასვლელ გზად გამოიყენოს.

ამ სტატიაში ერთ უნიკალურ მულტფილმზე მინდა მოგიყვეთ და შევეცადო, დაგანახოთ მისი სასწავლო რესურსად ქცევის შესაძლებლობა. ესაა ანიმაცია „ჰარი, ჰარალი დედაო“, რომელიც 2017 წელსაა შექმნილი. რეჟისორი ლეო გაბრიაძეა, სცენარის ავტორი, მხატვარი და მთხრობელი კი XX-XI საუკუნეების სრულიად გამორჩეული ქართველი შემოქმედი – რეზო გაბრიაძე გახლავთ. ჟანრობრივად ის ავტობიოგრაფიულ-დოკუმენტური ნაწარმოებია და მოიცავს საბჭოთა ადამიანის ისტორიას 1941 წლის 22 ივნისიდან მეოცე საუკუნის ბოლომდე. თავისთავად ცხადია, ერთი ადამიანის ისტორია ქვეყნის ისტორიასაც ჰყვება და თავისუფლად შეგვიძლია სასწავლო მიზნებით გამოვიყენოთ. ვფიქრობ, მისი ყურება-განხილვა შესაძლებელია ისტორიის, ქართულის, მოქალაქეობის, ხელოვნების მასწავლებლების ჩართულობით.

ხსენებული ანიმაციური ფილმი ახალგაზრდებისათვის ძალიან პოპულარულ პლატფორმაზე (Netflix) ახლახან დაიდო, რაც მათთვის, ვფიქრობ, დამატებითი ინტერესის აღმძვრელი იქნება.

უპირველესი, რაზეც მინდა თქვენი ყურადღება შევაჩერო, ეს არის ნახატის ხარისხი და ხასიათი. როდესაც წიგნისა და ფილმის შედარებას ცდილობენ ხოლმე, სიტყვიერი ხელოვნების სასარგებლოდ ძირითადად ის არგუმენტი მოჰყავთ, რომ წიგნში მეტი ადგილი რჩება ფანტაზიისა და წარმოსახვისათვის. მიუხედავად იმისა, რომ ანიმაციაც ვიზუალური ხელოვნებაა, გაბრიაძის შეუდარებელი მხატვრობა კარიკატურულ-პრიმიტივისტული სტილითაა შესრულებული და თავისი სპეციფიკიდან გამომდინარე, თითქოს ისევე ტოვებს თავისუფალ სივრცეს წარმოდგენისათვის, როგორც სიტყვა. ამ მულტფილმში მონახაზი თუ ფერი იმდენად ზოგადი თუ პირობითია, რომ, ერთი მხრივ, მკვეთრად გამახსოვრდება, მეორე მხრივ, არაფრის წარმოდგენაში არ გიშლის ხელს, შენი, მაყურებლის, მსმენელის ფანტაზიას ისევე საჭიროებს, როგორც ნათქვამი სიტყვა.

ვფიქრობ, ფილმის ყურებამდე ურიგო არ იქნებოდა გონებრივი იერიში. საინტერესოა, რა მოლოდინებს აღუძრავს მოზარდებს მხოლოდ სათაური? თავისთავად ცხადია, სწორი პასუხის ალბათობა ძალზედ მცირეა. ამიტომ, ვფიქრობ, შესაძლებელია განხილვის საგნად სიმღერის მთელი ტექსტი გამოვიტანოთ:

„ჰარი, ჰარალი დედაო,

გადავჯე კურდღელზედაო,

გავაჭენ-გამოვაჭენე,

გავუშვი მინდორზედაო“.

ვფიქრობ, უფროსკლასელები ამ ტექსტის საშუალებით შეძლებენ გამოიცნონ, რომ საუბარი იქნება ბავშვურ, წარმოუდგენელ თავგადასავლებზე, რომლებითაც სავსეა ქართული და მსოფლიო ფოლკლორი. (აქვე შეიძლება შევახსენოთ ამ, ე. წ. ყირამალა ამბების მნიშვნელობა ბავშვის განვითარებაში, მოვიყვანოთ მაგალითები).

ასევე სასურველია, ფილმის ყურებამდე საბჭოთა კულტურის შესახებ მცირე შესავალი, იმის აღნიშვნა მაინც, რომ დომინანტი რუსული ენა და კულტურა გახლდათ, თუმცა საბჭოთა ცენზურა არ ერჩოდა კლასიკას (მულტფილმში ჟღერს ჩაიკოვსკისა და ჟიზელის მუსიკა), მიუხედავად შევიწროებისა, არ განიდევნა ქართული; როგორც ფოლკლორი, ასევე ქალაქური მუსიკა, თუ თანამედროვე, საბჭოთა კომპოზიტორების მიერ შექმნილი ჰანგები, რუსულისა და საოპერო კლასიკის გვერდით ჟღერდა.

ანიმაციური ფილმის ყურების შემდეგ, ვფიქრობ, მოდერატორმა უნდა დასვას კითხვები და საშუალება მისცეს მოზარდებს, იმსჯელონ შემდეგ საკითხებზე:

ომის შემდგომ მძიმე გარემოში რა აძლევს მთავარ გმირს გადარჩენის საშუალებას? რატომ არის უსაფრთხო სივრცე ბიბლიოთეკა და რატომ აღმოჩნდება ყველაზე საშიში ადრახინა უწყინარი ამ სივრცეში? რისი სიმბოლოა ვირთხა? განაპირობებს თუ არა წიგნების კითხვა (შეჭმა) უპირობოდ კარგ ადამიანად ჩამოყალიბებას?

მოსწავლეების პასუხების შემდეგ, სასურველია, მასწავლებელმა-მოდერატორმა შეაჯამოს და გამოკვეთოს წიგნის როლი და შესაძლებლობა, რომ მას შეუძლია საინტერესო გახადოს ყოფა აუტანელ სამყაროში, იხსნას ადამიანი და ითამაშოს იმ მთავარი საყრდენის ფუნქცია, რომელიც ხანდახან მარტო დარჩენილ მოზარდს ადამიანთა შორის აღარ ეგულება.

ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საკითხია კულტურათა ზეგავლენის საკითხი, გლობალიზაცია, რომელიც მაშინაც კი შესაძლებელია, როცა უფრო მაღალი კულტურის მატარებელი – ტყვე და დამარცხებულია. მოსწავლეთათვის ისტორიიდან ძირითადად ცნობილია კულტურათა გადაცემის მოდელი, როცა დამპყრობელი ქვეყანა ცდილობს, გაამეფოს მისთვის მისაღები კულტურული ნორმები. აქ პირიქითაა და ვფიქრობ, ამის გააზრება მნიშვნელოვანია უფროს კლასებში.

საბჭოთა რეპრესიული მანქანისა და მის მიერ დატოვებული შიშების, პიროვნების კულტისა და მისი მავნებლობის შესახებ გენიალურად მეტყველებს სკოლის დერეფნის კედლებზე დაკიდული ნახატებიდან გადმოსული და გაცოცხლებული სტალინის, ლენინისა და პატარა ლენინის პერსონაჟები.

ერთ-ერთი აუცილებელი საკითხია ფალოსის გამოსახულებით რელიგიური რიტუალის ჩატარება, „გინება“, როგორც თავად გაბრიაძე ამბობს. საერთოდ ქართულ სკოლას ხშირად ეხამუშება მსგავსს თემატიკასთან შეხება, მსგავსი ლექსიკის ხმარება, თუმცა თანამედროვე ახალგაზრდებში ეს არ იწვევს ბილწსიტყვაობის დონის დაწევას. ვფიქრობ, პირიქით, სამეცნიერო თუ სამედიცინო ტერმინოლოგიით არ უნდა მოვერიდოთ ამგვარ საკითხებზე მსჯელობას. რაც უფრო ნაკლები იქნება ტაბუ, მით უფრო დაიწმინდება ახალგაზრდების მეტყველება.

ძალიან საინტერესოა, რომ პერსონაჟის ბაბუას ეს რიტუალი რუსეთ-იაპონიის ომიდან მოაქვს და აქედან, საქართველოდან, გადადის გერმანიაში, გერმანია კი ტყვეობაშიც ძალიან დახვეწილი და კულტურულია, თუმცა ბუნების პირისპირ გერმანელიც კარგავს რაციონალურობას. აქ შეიძლება გაიმართოს მცირე დისკუსია იმის შესახებ, საერთოდ რატომ იგინება ადამიანი? ვფიქრობ, საკმაოდ სასარგებლო იქნება, მოწაფეებმა გაიაზრონ, რომ გინება, ვერბალური ძალადობა, ადამიანის უმწეობის გამოვლინებაა. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კი ჩანს, რომ, მიუხედავად ტექნიკური პროგრესისა, მიუხედავად კულტურისა, ბუნების წინაშე ადამიანი ერთნაირად უმწეოა და ეს უმწეობა აბრუნებს თავის პირველყოფილურ ქცევასთან თუ მითოსურ საწყისთან.

ასევ მნიშვნელოვანი და სიმბოლური ხასიათისაა ანიმაციის ბოლოს პერსონაჟის ფესვებთან დაბრუნების მცდელობა, დაკარგული ემოციური კავშირის აღდგენის ჯერ წარუმატებელი მცდელობა, ხოლო შემდეგ პოვნა – მშვენიერი მარგალიტას საფლავზე, სადაც მისი ბავშვური შემოქმედების საფლავიცაა, მაგრამ ამავე საფლავთან მისი შემოქმედების საშუალებით დაბადებული ორი ადამიანიც დგას.

საბოლოოდ, ქართულის მასწავლებელმა შეიძლება შეაჯამოს და ვაჟა-ფშაველასთან გაავლოს პარალელი, როდესაც ავტორი არ ერიდება, მტერი მორალურ ადამიანად დახატოს – როგორც ქისტი ჯოყოლაა ჰუმანიზმის მხარეს, ასევეა გერმანელი ტყვე, რომელიც აშკარად მთელი გულით ემსახურება ბებიას.

მან აუცილებლად უნდა გაამახვილოს ყურადღება სახე-სიმბოლოებზე, რომლებიც მულტფილმში უხვადაა.

ისტორიის მასწავლებელმა შეიძლება, კიდევ ერთხელ ისაუბროს რეპრესიებზე, ერთპარტიულობაზე, პარტიის აგიტაცია-პროპაგანდაზე.

ხელოვნების მასწავლებელმა შეიძლება დაწვრილებით აღწეროს ყველა ის მუსიკალური ნაწარმოები, რომელიც ამ ანიმაციაში ისმის და მხოლოდ საბჭოთა ესთეტიკისთვის დამახასიათებელ სპეციფიკურ ეკლექტურობას ქმნის. აქვე შეგვიძლია ვუთხრათ, რომ ზოგიერთი ჟანრი, მაგ. როკი ანტისაბჭოთა მუსიკად ითვლებოდა და იდევნებოდა.

ამგვარად, ამ მართლაც უნიკალური ქართველი შემოქმედის ანიმაციის საშუალებით ჩვენ შეგვიძლია მოსწავლეებს ერთი უჩვეულო, არასტანდარტული დღე ვაჩუქოთ, მათი თვალსაწიერი საგრძნობლად გავზარდოთ, რაც მთავარია, ერთად ნახვის, გაზიარების სიხარული მივანიჭოთ, დისკუსიაში ჩართვის გამოცდილება შევძინოთ და სამომავლოდ მოტივაციაც გავუზარდოთ.

უცნაური ბედი ერგო გიორგი ლეონიძის მოთხრობის პერსონაჟ მარიტას. არ მეგულება ქართველი, ეს სახელი რომ უხსენო და მას ფილმი “ნატვრის ხე“ არ გაახსენდეს და ამ ფილმში მთავარი როლის შემსრულებელი მსახიობის ენით უთქმელი სილამაზე. ალბათ ესაა მიზეზი, რომ, როცა მოთხრობას ვკითხულობთ, ფილმიდან გამომდინარე, აქცენტებს მხოლოდ იმ დეტალებზე ვსვამთ, რომლებიც ფილმში იკვეთება (ფილმში გამოკვეთილი დეტალების წყარო, ცხადია, ნაწარმოებია). ამიტომ ზოგიერთ ჩვენგანს ყურადღების მიღმა რჩება რამდენიმე უმნიშვნელოვანესი სიტყვა და ფრაზა, რომლის გარეშე ალბათ წარმოუდგენელია მოთხრობის სრულფასოვანი ანალიზი.

მარიტას სახე და ორი ალეგორია

როდესაც გიორგი ლეონიძე მარიტას სახეს ძერწავს, ის სხვადასხვა მხატვრულ საშუალებას იყენებს. ამ დროს თითოეულ მათგანს კონკრეტული მიზანი აქვს – გაუძღვეს მკითხველს ავტორის სათქმელისკენ მიმავალ გზაზე, რათა მწერალთან ერთად იფიქროს ამა თუ იმ მნიშვნელოვან საკითხზე. მოდით, ამოვწეროთ მოთხრობიდან ის სიტყვები, რომლებითაც მწერალი ხატავს მარიტას ფიზიკური და სულიერი მხარის შესამკობლად, იქნება ეს მთხრობელის თუ სხვა პერსონაჟების მიერ გამოყენებული ტროპები: გარეგნობა – ყვითელი აბრეშუმივით თმა-კულული, აბრეშუმივით გადავარცხნილი თმები, ლურჯი თვალები, იისფერი თვალები, ალმასური სახე, კდემამოსილი სახე, სხივოსანი სახე, უჩვეულო, ქალწულებრივი სიმშვიდე, ნათლით სავსე, მწყაზარი, მოციმციმე ტრედონა, წყნარი, როგორც მაისის თეთრი წვიმა, მტრედივით შემკობილი, ნაზი, როგორც ნიავი, ვერხვში შეხიზნული, პირმეტყველი სამოთხე, ნუკრის თვალები, მერცხლიანი, დამარმარებული ძვირფასი სახე, მთვარისპირა, გულმკერდის ნათელი, მზეჯავარა, მარგალიტზე უთეთრესი, ბამბიქულა, შველივით განაბული, ვარდის ჩიტი, პატარა მტრედი გვიძინა, მზის ცისკარი, სახემტკბარი, უნაზესი ხმა, ბუნების საჩუქარი, სპეტაკი შროშანი, ბროწეულყვავილი, ბროწეულის ყვავილივით ჰყვაოდა მისი სილამაზე, ღიმცისკროვანი ყვავილი, თითქოს მზე ჩამოვარდნოდა, მთვარის გამოახლება, ალაკრული, ქალებში დედოფალი, „მზევარი“, „მზევინარა“, ყინწვისის ღვთაებრივი ფრესკა, არმაზელი ტურფა სერაფიტა, ღმერთი, ხეობის თვალი, სინათლე, გარეგან სილამაზეს აღმატებული ფიზიკური მშვენიერება, გულში ია ამოსდიოდა; სიარული – შემოეფინებოდა, გამობრწყინდებოდა, ჩაკდემით მოსიარულე, ცისარტყელესავით დადიოდა, თითქოს ნიავი ცეკვავს ლერწმის წვერზეო; ხასიათი და თვისებები – შრომაში ფაქიზი, საოცარი ხალიჩის მქსოველი, გაზაფხულის ყველა ფერით ხალიჩას ქსოვდა, გამოცდილ ოსტატივით; გათხოვილი მარიტას მშვენიერება იცვლება – მშვენიერი კამკამა სახისთვის თითქოს ნაღველს ფრთა გაეკრა, პირანთებული მარიტა მიემკვდარა, ვარსკვლავმა გვირგვინი ჩამოიყარა, ლალის საყურე გაშავდა, ნისლისფერი ცხოვრება დაიწყო; ხოლო მას შემდეგ, რაც სოფლის აღრენილ, მრისხანე, მგმინავ, მკვნესარე, მბროგავ, გულისნაღველმიწურვილ, ნიშნისმომგებიან, ღვარცოფულ ბრბოს ჩასაქოლად გამოჰყავს მაისის გამონაყოფი მარიტა, ის მინაცრებული და გამტკნარებულია; იმ საშინელი დღის შემდეგ კი გაუკაცრავებული და დამცრობილი აღარავის სჩვენებია, თითქოს მოკვდა სოფლისთვის, ზეზეურად დადნა და სადღაც უჩინრად გარდაიხვეწა, ბოლოს კი უთქმელი სევდით  აღესრულა.

ერთხელაც რომ გადავავლოთ მოთხრობას თვალი, ესეც კი საკმარისი იქნება იმისთვის, რომ დავრწმუნდეთ – მოთხრობის დიდი ნაწილი მარიტას აღწერას ეთმობა. გეგულებათ მსოფლიო ლიტერატურაში ისეთი ნაწარმოები, რომელშიც პერსონაჟის აღსაწერად ავტორი ამდენ მხატვრულ საშუალებას იყენებდეს? რასთან გვაქვს საქმე? შემთხვევითია ეს ყველაფერი თუ გიორგი ლეონიძე ამ გზით ცდილობს, რაღაც მიანიშნოს მკითხველს? ფაქტია და ამას მწერლის შემოქმედება ცხადყოფს, გიორგი ლეონიძეს სიტყვა არ უჭირს! სიტყვა, ფერი და ბგერა არ უჭირთ არც იმ დიდ ხელოვანებს, რომლებიც თავიანთ შემოქმედებაში ორი რამის – ღმერთის და სამშობლოს – შესხმას, დიდებას, შემკობას ცდილობენ. მხოლოდ ამ დროს ეუფლებათ მათ ისეთი განცდა, თითქოს რაღაცას აკლებენ, სათანადოდ ვერ გამოხატავენ სათქმელს. ეს კი იმიტომ ხდება, რომ სიყვარულის გრძნობა რთული გამოსათქმელია, ხოლო ღმერთის და სამშობლოს სიყვარული რთული გამოსათქმელი კი არა, გამოუთქმელია. ალბათ სწორედ ამაზე მიგვანიშნებს გიორგი ლეონიძის ჯერ სიტყვაუხვობა და მერე დაუკმაყოფილებლობის განცდა, როცა ხან აქედან, ხან იქიდან, ხან ასე და ხან ისე ცდილობს მიახვედროს მკითხველი, რომ ის, მარიტას სახით, ორ ალეგორიას სთავაზობს მას (წერილში მხოლოდ ერთ ალეგორიას, დამოუკიდებელი საქართველოს ალეგორიას განვიხილავ, თუმცა მეორე ალეგორიაც, უფლის ალეგორიაც ცალკე შესწავლის საგანია – რადგან მარიტაზე პირდაპირ ამბობს მწერალი, რომ ის ღმერთია. ღმერთს სქესი არა აქვს, ამიტომ როგორ აისახება ის ფაქტი, რომ განკაცებულს სოფელი ვერ იცნობს და ანადგურებს, ხელოვანის გემოვნებაზეა დამოკიდებული). იმ მრავალფეროვან ლექსიკაში, მარიტას აღსაწერად რომ იყენებს გიორგი ლეონიძე, მკითხველისთვის სხვადასხვა მცირე თუ დიდ გეზისმომცემ მინიშნებას დებს. ერთი ასეთი დეტალია „მაისის გამონაყოფი“. თითქოს არაფერია უცნაური იმაში, ბროწეულის ყვავილს შედარებული მარიტა რომ მაისის გამონაყოფია, მაგრამ თუ მარიტას ისე შევხედავთ, რომ ის ალეგორიაა, მაშინ მივხვდებით, რომ ეს ტროპი სინამდვილეში დამოუკიდებელი საქართველოს შექმნის თარიღს, 1918 წლის 26 მაისს, უნდა გულისხმობდეს. როგორც კი გეზისმომცემ მცირე დეტალს ჩავეჭიდებით, ამის შემდეგ მეორე ვრცელი მინიშნება, კომპოზიტორმა ნიკო სულხანიშვილმა რომ დამოუკიდებელი საქართველოს ჰიმნის ტექსტის შექმნა სთხოვა ახალგაზრდა პოეტს, სხვა მნიშვნელობას შეიძენს. გიორგი ლეონიძე ამბობს, ჰიმნის ტექსტი არ დავწერე, თავი ხიფათში არ ჩავიგდეო. ეს ახსნა სხვადასხვანაირად შეიძლება გაიგოს მკითხველმა. თითქოს მომავლის გადმოსახედიდან გასაგები ხდება, დამოუკიდებელი ქვეყნის ჰიმნის ტექსტის ავტორს რეპრესიები არ ასცდებოდა; მაგრამ იმავდროულად სამშობლოს დამოუკიდებლობას ჰიმნი რომ მიუძღვნა, ეს საშურთან ერთად ურთულესი საქმეცაა – როგორ უნდა მოძებნო და შეარჩიო სწორი სიტყვები, სიმბოლოები, რომლითაც ჰიმნში სამშობლოს ადიდებ? წლების შემდეგ დამოუკიდებელ საქართველოს, მარიტას სახით, ძეგლი დაუდგა გიორგი ლეონიძემ. მან გულუხვად და დაუნანებლად დაახვავა მშვენიერების აღმნიშვნელი სიტყვები, ზოგი თავად შექმნა, ზოგიც ენის სიტყვათსაცავში მოიძია. როგორ გამოუვიდა ეს, მკითხველის შესაფასებელია. თუმცა მწერალი მოთხრობაშივე აღნიშნავს, ახლაც ვერ დავარწმუნებდი მარიტას (sc. სამშობლოს), რომ  მის მიერ ხალიჩაზე ამოქსოვის ღირსი ლექსი ჯერაც არ დამიწერიაო…

დამოუკიდებელი საქართველო ვერ შევინარჩუნეთ და თავისუფლება ისე დავკარგეთ, რომ ქართველი ხალხი წლების განმავლობაში ამ საკითხზე დუმდა და ხმას ვერ იღებდა. როგორ აისახა ეს ყველაფერი მოთხრობაში? ყველა უხერხულობდა მარიტას სახელის ხსენებას, ბავშვიც კი შეყოყმანდებოდა ხოლმე, ხოლო თუკი ენაზე მოადგებოდა ეს სახელი, ენის ტარზევე შეირჩენდა და არც წარმოთქვამდა. რა შუაშია ბავშვი, რომელი ბავშვი ლაპარაკობს ქვეყნის დამოუკიდებლობაზე? არცერთი. მაგრამ მწერლის მიერ ბავშვის სახის შემოტანა ამ წინადადებაში ავტორის სათქმელს გასაგებს ხდის – ბავშვს ენაზე არაფერი ადგება, ბავშვის გაჩუმება ძნელია, მას რაღაც მაინც წამოსცდება, აი, საქართველოს დამოუკიდებლობის ხსენება კი ისე აუკრძალეს ქართველებმა თავს, რომ „ნამეგობრალებიც“ დადუმდნენ.

ნა- პრეფიქსი

აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ წარსული დროის მიმღეობის მაწარმოებელი პრეფიქსი „ნა-“-თი ორი დიდი მწერალი, მიხეილ ჯავახიშვილი „ჯაყოს ხიზნებში“ და გიორგი ლეონიძე „მარიტაში“, მოთხრობებში გამოყენებულ ალეგორიაზე მიგვანიშნებს. თუ, სხვა ნა-თი დაწყებულ უამრავ სიტყვასთან ერთად (ნათავადარი, ნაკაცარი, ნამოურავალი, ნახიზნარი, ნაჭრილობევი და სხვ.), ჯავახიშვილი მოქმედების განვითარების ადგილად ტოპონიმ ნაშინდარს გვთავაზობს, როგორც დამოუკიდებელი საქართველოს დროშის ფერზე მინიშნებას, ლეონიძე ნა- პრეფიქსით პირველ რიგში მაისის ნაყოფზე, 1918 წლის გაზაფხულის მონაპოვარზე მიგვანიშნებს. პრეფიქსი „ნა-“ მოთხრობაში „მარიტა“ არაერთხელ გვხვდება, ის გზამკვლევივითაა და ამ პრეფიქსით დაწყებულ თითქმის ყველა მიმღეობას კონკრეტულ მინიშნებასთან მივყავართ: მარიტა ბროწეული ყვავილის ნაელვებია, მზის ნაბადები, სხივთა ნაგალობარია და ის დამოუკიდებელი საქართველოს ხანმოკლე პერიოდზე მიგვითითებს; ბროწეულის ყვავილი მაისში რომ იშლება აგვისტოს ბოლომდე ჰყვავის; საქართველოს დამოუკიდებლობა მისი მოპოვებიდან მესამე წლის თებერვალში დაგვაკარგინეს, მაგრამ აგვისტოს აჯანყებამ საბოლოოდ დაუსვა მასზე ოცნებას წერტილი.

დამოუკიდებლობას, თავისუფლებისკენ სწრაფვას მარტო გარეშე მტერი არა კლავს. არანაკლები წვლილი იდეის მოსპობაში ხალხსაც მიუძღვის. სოფელიც და მოსახლეობაც დამნაშავეა ქვეყნის დამოუკიდებლობის დასამარებაში, რადგან მან ვერ მოუარა, ვერ უპატრონა, ვერ შეიფერა და ვერ შეიშნოვა ბუნების ნაბოძები. უმეცარმა ადამიანებმა მეუფროსემდის მისულ ბალბალუკას ნაენავს გადააყოლეს, რაც რამ საუკეთესო ჰქონდათ. ალეგორია გამჭვირვალეა და ადვილად გასაგები. ამიტომაცაა ასეთი ადამიანების საქციელი ნამხეცარი და ნაპირუტყვალი დროის გადმოსახედიდან.

მოთხრობაში არც მარიტას დასჯის დღეა ჩვეულებრივი სიტყვებით აღწერილი, თუკი მათ „ნა-“ პრეფიქსიანი სიტყვების ფონზე განვიხილავთ. ნაცრისფერი, ნაწვიმარი, ნაცივარი დღე და ნაფლეთებიანი ცა თითქოს ამართლებს, რატომ ვერ გამოესარჩლა მარიტას ვერავინ – ვის უნდა ცივ ამინდში გარეთ გასვლა და ნათბილარი ლოგინის დატოვება?! არადა, ნაგვიანებია, როცა ამოიცნობენ წამებულში ნამეგობრალები მაისის გამონაყოფს. მხოლოდ მიწას არ შერცხვება მარიტას მიბარება (აკაკის ლექსიდანაც ვიცით, რატომ..). მარიტას წართმევამ სოფელი ლამის გააუდაბნოვა, დაუჯერებელ ზღაპარს დაემსგავსა მისი ამბავი. მაგრამ მოთხრობა მაინც არაა პესიმისტური, რადგან გიორგი ლეონიძე მას ასე ამთავრებს: ნაეზოვარზე, ნამოსახლარი, სახლისნაკედლარზე ბროწეული მაინც ამოსულიყო. და თუ ბროწეული მარიტაა და მარიტა დამოუკიდებელი საქართველო, ეს იმას ნიშნავს, რომ წინ იმედია და დამცრობილ, გავერანებულ, გაუბედურებულ საბჭოთა საქართველოშიც ამოვარვარდება კიდევ ერთი ხე, რომელსაც სოფელი, თუ მან ჭკუა ისწავლა საკუთარ შეცდომებზე, გაუფრთხილდება და შეისისხლხორცებს.

საკუთარ სახელთა სიმბოლიკა

თუკი მარიტას ალეგორია მისაღებია, მაშინ ისიც უნდა ითქვას, რომ გედია ნათელიძის სახელი და გვარიც სიმბოლურია. გარდა იმისა, რომ მისი გვარი სიტყვა „ნათელს“ უკავშირდება და მარიტამ ნათელთან ვერ იქორწინა, ალბათ გედიაც სიტყვა „გედს“ უნდა დავუკავშიროთ. გედიასთან მარიტას ურთიერთობა გედის უკანასკნელ სიმღერასავითაა, უპოვარი, უქონარი, ღარიბი გედია ცხოვრების დასაწყისშია ამგვარი. თუ მას დააცლიან, ის გედად იქცევა, თუ მას დააკვირდებიან, უნდა მიხვდნენ, რომ მასთან ახლოსაც ვერ მივა მგლისფერი, ყომრალი, მლაშე, გულზვიადი, უნდო, უყვარული შეთე.

ათეული წლები გავიდა საქართველოს დამოუკიდებლობის დაკარგვიდან, სანამ 1956 წლის მარტში დემონსტრაციებზე არ გაისმა მოთხოვნა, დამოუკიდებლობა და თავისუფლება საქართველოსო. ეგებ სახელი „მარიტაც“ ტყუილად არ შეარჩია მწერალმა? ეგებ „მარიტა“ და „მარტი“ სიტყვების მიმსგავსება უადგილო არ იყოს და ესეც ერთი მცირე დეტალი იყოს მოთხრობის ალეგორიის გასაგებად, თუკი მარიტა ნამდვილად დამოუკიდებელი და თავისუფალი საქართველოს სიმბოლური სახეა?

ბროწეულის ხე და სილამაზის იდეა

და ბოლოს, რატომ იწყება და მთავრდება მოთხრობა ბროწეულის ხით, რატომ ირჩევს მწერალი კომპოზიციის შესაკრავად ამ მხატვრულ სახეს? პასუხი, ერთი შეხედვით, ძალზე მარტივია: დასაწყისში მთხრობელი ამბობს, არ მჯერა, რომ იგი სხვა ყვავილივით დაჭკნება და ჩამოცვივდება, განქარდება და ამტვერდებაო; ხოლო დასასრულს მას უხარია, რომ ბროწეული თავისით ამოვარვარებულიყო, უღიმოდა ცეცხლისფრიანი ბროწეულის ყვავილი მარიტას სახესავით ალაკრული, მხიარული, მზიანი და არ სჯეროდა, რომ ამ მტვერსა და ნაგავში ასეთი ბრწყინვალე ყვავილიანი ხე ამოსულიყო თავისითო. ორჯერ გამოყენებული სიტყვა „თავისით“ მრავლისმთქმელია. დამოუკიდებლობისა და თავისუფლებისკენ სწრაფვა დამუნჯებულ და დაჩიავებულ გარემოში თავისით იხარებს. ვიღაც ფიქრობს, რომ ამგვარი დიადი იდეის ჩასახვას მოვლა სჭირდება, მაგრამ თურმე ასე არ არის. ნებისმიერ გარემოში ამოიზრდება დიადი იდეა (დიადი იდეები მშვენიერი და ლამაზია), მაგრამ უკვე ამის შემდეგ სჭირდება მის ნაყოფს მოვლა და გაფრთხილება. საიდან მოდის, სად მიდის, სად იკარგება სილამაზე? გლეხის ქალი ეთერიც უბადრუკ გარემოში დაიბადა და გლეხის ქალი მარიტაც ჩაჩიკას შვილია – უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, გარემო კი არ ქმნის სილამაზეს, სილამაზე თავისით იბადება! ასე რომ, დროებით მიფარებულ სილამაზეს გაქრობა არ უწერია და არავინ იცის, როდის და რა სიმძლავრით იფეთქებს ის…

P.S. – ლეღვის ხე

დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო ნიუტონის სკოლის მოსწავლეებს – გიორგის, ლანას, ელენეს, სანდროს, ნიკას – რომლებიც გაკვეთილზე ამ წერილში გამოთქმული იდეების დახვეწაში დამეხმარნენ. განსაკუთრებული მადლობა ეკუთვნის ლუკა ვაშაყმაძეს, რომელმაც ლეღვის ხეს გამობმულ ჩაჩიკას ქოხის უგულებელყოფა არ მაპატია.

– ლუკა, მეც შევნიშნე, რომ ჩაჩიკას ქოხი ლეღვის ხესაა გამობმული, ინტუიცია მეუბნება, ტყუილად არ გამოიყენებდა მწერალი ამ დეტალს, მაგრამ ვეღარ ვხსნი, რატომ ეს და არა სხვა ხე. როცა რაღაც დეტალს შენიშნავ, ხომ იცი, რომ ის  აუცილებლად უნდა აიხსნას, წინააღმდეგ შემთხვევაში, რა აზრი აქვს მის წინ წამოწევას?

ლუკამ არ დაიზარა და, ძველი აღქმის გარდა, ლეღვის ხეზე მარკოზის სახარებიდანაც მოიძია ციტატა. ასე მივიდა ლუკა დასკვნამდე, რომ ალბათ მარიტა დაწყევლილი და განწირული იყო თავიდანვე, რადგან ურწმუნო ერის საქმეები ნაყოფს ვერ გამოიღებსო. თანაც, ლეღვის ხე თავისი ფართო ფოთლებით იმ სირცხვილსაც მალავდა, რომელშიც ულამაზესი მარიტა იზრდებოდაო.

რას იტყვით, მივიღოთ ლუკას ვარაუდი?