ახალი სასწავლო წელი დისტანციურ ფორმატში განახლდა. როგორც ჩანს, ისევ ჰიბრიდული ფორმატით მოგვიწევს მუშაობა. ონლაინ სწავლების გარკვეული გამოცდილება ქართულმა სკოლამ უკვე შეიძინა, თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ ამგვარი გამოწვევებისთვის ყველა ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება, მასწავლებელი და მოსწავლე მზადაა. არ უნდა დაგვავიწყდეს მაღალმთიანი რეგიონები და, ზოგადად, სოფლის სკოლები, სადაც არათუ ინტერნეტი, ელემენტარული საკომუნიკაციო საშუალებებიც (გზა, ტრანსპორტი და ა.შ.) კი მოსაწესრიგებელია. სკოლა ხომ მხოლოდ ცოდნის გადაცემისთვის შექმნილი სივრცე არაა?! ე.წ. დაშორებული სწავლებისას ფსიქოსოციალური და საკომუნიკაციო უნარების განვითარებაც ფერხდება. აქედან გამომდინარე, ყველა მასწავლებლის თავსატეხად ქცეულა კითხვა: როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეებს ზემოაღნიშნული უნარების შეძლებისდაგვარად განვითარებაში?! გთავაზობთ რამდენიმე იდეას/აქტივობას, რომელიც ონლაინ-სივრცის საკომუნიკაციო ელემენტებით გამდიდრებას უკავშირდება:

შესვენებები ონლაინ – კლასის დამრიგებელს შეუძლია შესვენებებზე მოსწავლეთა შეხვედრების ორგანიზება. ხუთწუთიან შეხვედრებს დისტანციურ ფორმატში ვერ გადავიტანთ, ამიტომ „დიდი შესვენების“ იდეას შემოგთავაზებთ. პირველ რიგში, მასწავლებელმა უნდა შექმნას ციფრული ოთახი ონლაინ პლატფორმაზე (Teams, Zoom, Google Meet…) და მოიწვიოს მოსწავლეები. უსიამოვნების თავიდან ასარიდებლად, სასურველია, შესვენებას კლასის დამრიგებელიც ესწრებოდეს, ამიტომ შეხვედრის დრო მისაღები უნდა იყოს, როგორც მოსწავლეებისთვის, ასევე დამრიგებლისთვისაც. საკომუნიკაციო სივრცე შეიძლება დაეთმოს კლასისთვის აქტუალურ თემებზე მსჯელობას, შთაბეჭდილებების გაზიარებას, მუსიკის მოსმენას, თამაშებს, რომლებსაც არ სჭირდება ერთ სივრცეში ყოფნა ან რაიმე დამხმარე რესურსი და ა.შ.

სტუმარმასპინძლობანა – სამწუხაროდ, არსებული სიტუაციიდან გამომდინარე, არასასურველია ხალხმრავალ ადგილებში სიარული, სტუმრად წასვლა ან მეგობრების მოწვევა. დისტანციურ გაკვეთილებზე კი ძალაუნებურად ვხდებით სტუმრებიც და მასპინძლებიც – ვიხედებით ერთმანეთის ოთახებში, ვეცნობით (შემთხვევით) ოჯახის წევრებს, ვხედავთ ერთმანეთს სხვანაირ, შინაურულ გარემოში. მაშინ რა გვიშლის ხელს, ეს მოვლენა საინტერესო აქტივობად ვაქციოთ?! შეგვიძლია გამოვიყენოთ ზემოაღნიშნული საკომუნიკაციო სივრცე და „ვეწვიოთ“ ერთ-ერთ თანაკლასელს. ის, ვინც სტუმრის როლს მოირგებს, წინასწარ უნდა მოემზადოს – მიალაგოს მისი ოთახი/სახლი, მოელაპარაკოს ოჯახის წევრებს, რომლებსაც სტუმრობის დროს გავიცნობთ. მასპინძელს შეუძლია საოჯახო ელექტრონული ალბომიდან შეარჩიოს სურათები და დაათვალიერებინოს სტუმრებს, ასევე მოუყვეს რამდენიმე სახალისო ამბავი ოჯახური თავგადასავლებიდან. შინაური ცხოველების/ფრინველების გაცნობაც არ დაგავიწყდეთ! როგორც წესი, მათი ოჯახში მოყვანის ისტორია ბავშვებს ძალიან აინტერესებთ. სტუმრებს კი, სასურველია, თუ წინასწარ ექნებათ მომზადებული კითხვები, რომლებსაც მეგობარს ან მისი ოჯახის წევრებს დაუსვამენ. აქტივობის მსვლელობისას სტუმრებსაც და მასპინძლებსაც მოეთხოვებათ დიალოგის წესების მიხედვით წარმართვა, რიგითობის პრინციპის და ეტიკეტის ნორმების დაცვა.

ჯგუფური მუშაობა დისტანციურად – ე.წ. დაშორებული სწავლების პერიოდში ყველაზე მეტად კეთებით (პროექტული) სწავლების და ჯგუფური მუშაობის პროფილი იჩრდილება. არადა, აღნიშნული მიმართულება ურთიერთსწავლების, მიზნობრივი კომუნიკაციის, ცოდნის კონსტრუირების და სხვა მრავალი მნიშვნელოვანი უნარის განვითარებაზეა ორიენტირებული. ონლაინ სივრცეში შესაძლებელია ჯგუფებისთვის სამუშაო ოთახების შექმნა, თუმცა წინასწარ უნდა განვსაზღვროთ მოსალოდნელი ტექნიკური ხარვეზები (ინტერნეტი, კომპიუტერი) და სხვა ხელის შემშლელი ფაქტორები, რომელთა გამოც, შესაძლოა შეფერხდეს ჯგუფის სამუშაო პროცესი. პირველ რიგში, უნდა ვიზრუნოთ მოსწავლეთა მოტივირებაზე (დავალების თემა უნდა იყოს საინტერესო, აქტუალური და ა.შ.), მივაწოდოთ მათ ყველა საჭირო ინსტრუმენტი (დამხმარე რესურსები). ასევე გასათვალისწინებელია დროის ფაქტორი (შეხვედრის თარიღი, დრო, ხანგრძლივობა). ჯგუფებს დასჭირდებათ ე.წ. მეთვალყურეები, რათა თავიდან ავირიდოთ შესაძლო უთანხმოება და, საჭიროებისამებრ, დავეხმაროთ მათ მუშაობის პროცესში. 4-5 ჯგუფად დაყოფილ კლასის შეხვედრებს ერთი საგნის მასწავლებელი ფიზიკურად ვერ გასწვდება. აქედან გამომდინარე, შეიძლება დაგვჭირდეს თანამშრომლობით დაინტერესებული მშობლების, კოლეგების ან უფროსკლასელი მოსწავლეების დახმარება.

თანატოლების გარდა, მოსწავლე-მასწავლებელს შორის ეფექტური კომუნიკაციის წარმართვისთვის ასევე მნიშვნელოვანია სასწავლო წლის პირველი გაკვეთილის და საკომუნიკაციო შეხვედრების ისე დაგეგმვა, რომ მოსწავლეებს ვირტუალური ფანჯრებისადმი უარყოფითი დამოკიდებულება შეეცვალოთ, მინიმუმ, კიდევ ერთხელ შემოხედვის სურვილი გაუჩნდეთ. ამგვარ შეხვედრებზე ყოველთვის ვამზადებ ე.წ. მისასალმებელ აქტივობებს, რომელთა მიზანსა და შინაარსს, ბუნებრივია, კონკრეტულ კლასს ვარგებ. აქვე გაგიზიარებთ რამდენიმე მათგანს:

ჩვენი სკოლის ფაზლი – ეს აქტივობა შეგიძლიათ ჩაატაროთ I-II კლასებში. მასწავლებელი წინასწარ ამზადებს სკოლაში არსებული კაბინეტების (საკლასო ოთახი, სპორტული მოედანი, სააქტო დარბაზი, სასადილო ოთახი და სხვ.) ფოტოებს და მათ რამდენიმე ნაწილად ჭრის. მოსწავლეები აკვირდებიან ფაზლის თითოეულ დეტალს. მათ ფოტოს გამთლიანებამდე უნდა ამოიცნონ სასკოლო სივრცეები, შემდეგ კი იმსჯელონ ამ ოთახების დანიშნულებაზე. შეგვიძლია გამოვიყენოთ მინიშნებები, რათა ახალბედა მოსწავლეებს გამოცნობა გაუადვილდეთ. საჭიროების შემთხვევაში, მასწავლებელი თითოეული კაბინეტის შესახებ დამატებით ინფორმაციას მიაწვდის ბავშვებს.

კითხვების დროა – ეს აქტივობა გაცნობითი ხასიათისაა და მას უცნობ კლასთან პირველი შეხვედრისას ვიყენებ. სახელების ჩხირების დახმარებით ვაწყვილებ მოსწავლეებს და ვაძლევ გარკვეულ დროს, რათა მოიფიქრონ  და დაუსვან ერთმანეთს შეკითხვები. მოსწავლეებს ასევე შეუძლიათ წარმართონ „ინტერვიუ მასწავლებელთან“. სასურველია, წინასწარ განვსაზღვროთ აქტივობის დრო და შეკითხვების რაოდენობა. საჭიროების შემთხვევაში, შეგვიძლია დავეხმაროთ მოსწავლეებს შეკითხვების ფორმულირებასა და დიალოგის წარმართვაში.

მეგობრობის დღიური – ეს აქტივობა ასევე დაგეხმარებათ მოსწავლეების უკეთ გაცნობაში. მისი გამოყენება შესაძლებელია მესამე კლასიდან. მასწავლებელს შეუძლია შეადგინოს ნამდვილი დღიურის ელექტრონული ვარიანტი, რომელსაც, თითოეულ მოსწავლეს გაუგზავნის და შეავსებინებს (შეგვიძლია გამოვიყენოთ Google Forms). მოსწავლეთა დაინტერესების შემთხვევაში, ერთი შეხვედრა დღიურის წაკითხვას დაეთმობა, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია ურთიერთგაზიარებისა და ერთმანეთის შესახებ ახალი ინფორმაციის მიღების თვალსაზრისით.

ვითამაშოთ სიტყვებით – ეს აქტივობა I-II კლასის მოსწავლეებისთვისაა განკუთვნილი. იგი გამოდგება, როგორც შემაჯამებელ (I კლასი), ასევე მისასალმებელ (II კლასი) აქტივობად. ვიქტორინის ფორმატში ვაწყობ რამდენიმე თამაშს, რომელიც კითხვის საწყისი უნარების გააქტიურებას უწყობს ხელს, ესენია: სიტყვების ან საგნების (ფოტომასალა) დახარისხება მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით; არეული ასო-ბგერების/სიტყვების სიტყვად/წინადადებად გამთლიანება; მარჯვნიდან მარცხნივ (არაბული) სიტყვების ამოკითხვა; მარცვლებგადანაცვლებული სიტყვების ამოცნობა; ყირამალა სიტყვების წაკითხვა, სიტყვის თანხმოვნებით ამოცნობა და სხვ.

გამოიცანით ხმები – მასწავლებელმა წინასწარ უნდა მოამზადოს სხვადასხვა საგნების, ცოცხალი არსებების, ბუნების ხმების ჩანაწერები, შემდეგ კი მოსწავლეებს რიგრიგობით სთხოვოს მათი გამოცნობა. აღნიშნული აქტივობა შეგვიძლია წარვმართოთ ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად. ვფიქრობ, ახალი სასწავლო წლის პირველ შეხვედრას „ზაფხულის ხმების“ შეგროვებასთან დაკავშირებული თამაში ძალიან მოუხდება.

კომპლიმენტი – ალბათ დამეთანხმებით, რომ ეფექტური კომუნიკაციის წარმართვისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია მოსწავლეებს შორის დადებითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბება. ეს აქტივობა სწორედ ზემოაღნიშნულ მიზანს ემსახურება და მისი ჩატარება ნებისმიერ საფეხურზე შეგიძლიათ. გამოიყენეთ სახელების ჩხირები, დააწყვილეთ მოსწავლეები, შემდეგ კი სთხოვეთ, უთხრან ერთმანეთს მინიმუმ ერთი კომპლიმენტი, ანუ დაასახელონ მეწყვილის დადებითი თვისება, რომელიც მას რეალურად აქვს და თავიანთი მოსაზრება გაამყარონ შესაბამისი არგუმენტებით.

ასოციაციობანა – ეს ყველასათვის კარგად ნაცნობი თამაში სხვადასხვა მიზნით შეგიძლიათ გამოიყენოთ, მაგალითად: მოსწავლეებს სთხოვეთ, ჩაიფიქრონ ადგილი, სადაც არდადეგების დროს იმოგზაურეს და აუხსნან მეწყვილეს ერთი სიტყვით (საჭიროების შემთხვევაში, თითო-თითო სიტყვა მიაშველონ). მოთამაშე უნდა შეეცადოს ჩაფიქრებული ადგილის რაც შეიძლება ნაკლები მინიშნებით ამოცნობას.

ჩაალაგეთ ზურგჩანთა – ამ მისასალმებელი აქტივობის დახმარებით, მოსწავლეები შეძლებენ მოგზაურობასთან დაკავშირებული ემოციების გადმოცემას. შეუძლიათ გვაჩვენონ თავიანთი ზურგჩანთები, რომლითაც არდადეგების დროს იმოგზაურეს. დაგვისახელონ ნივთები, რომლებიც თან წაიღეს და განგვიმარტონ მათი დანიშნულება. ასევე ვისაუბრებთ ე.წ. ზედმეტი ნივთების პრობლემაზე, რაც ალბათ ნებისმიერ ჩვენგანს აწუხებს. ამ თემასთან დაკავშირებით მახსენდება ნინო სურმავას შესანიშნავი მოთხრობა „როგორ ემზადებოდა ბიძია იონა გასამგზავრებლად“, რომლის წაკითხვაც, ვფიქრობ, ჩვენს დისტანციურ შეხვედრას კიდევ უფრო საინტერესოს გახდის.

იმედს ვიტოვებ, რომ მოსწავლე-მასწავლებლები ახალი სასწავლო წლის დიდ ნაწილს სკოლის კედლებში გავატარებთ. თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ყველა სიტუაციაში შეგვიძლია გამოსავლის მოძებნა, მთავარია, ერთმანეთთან მისალმების სურვილი არ გაგვინელდეს.

თბილისში ისე ვბრუნდებოდით, ჩვენს ეზოში ლეღვი დამწიფებას ვერ ასწრებდა. წამოსვლის წინა დღეს დასამშვიდობებლად თამარა კვეჟიასთან უნდა შეგვევლო. თამარა გვარად რუხაძე იყო, მაგრამ იმერეთში სახელს კილს (გასაკილს, საგინებელს) დაურთავენ ხოლმე განაყოფებისგან ანუ ძმათა შთამომავლებისგან – მაგალითად, ბუნდღებისგან, ლობიებისგან ან კვატატიებისგან – გასარჩევად. თამარა სახლის წინ იჯდა ხოლმე, კალთაში წიწილები ესვა და ხმელი პურის ნაჭრებს უფშვნიდა. რადგან თვალის ჩინი ჭიშკრის სიშორემდე არ უჭრიდა, შორიდანვე გავძახებდით – „ჩვენ ვართ!“ გახარებული კალთას გაითავისუფლებდა, თავსაფარს გაისწორებდა და ხელჯოხით ჯორკოებზე მიგვანიშნებდა. ჩვენც ჩამოვუსხდებოდით, ხან ქალაქის ამბავს ვეტყოდით, ხან სოფლისას, ხანაც წყალტუბოს სასკოლო ბაზრობაზე ნაყიდი თეთრი მაქმანის საყელოებისას. თამარა თვალებში არასოდეს გვიყურებდა, ამიტომაც ალბათ არც შეუმჩნევია, დაჟინებით როგორ ვაკვირდებოდი მის დამჭკნარ ხელებს, ქათქათა თმას, დანაოჭებულ სახეს, დაშვებულ ქუთუთოებს და თვალების უნებლიე, ხშირად უმისამართო, მოძრაობას. მე და ჩემი და არდადეგებს სანახევროდ კვეჟოსთან ვატარებდით და სტუმრობისთვის განსაკუთრებული მიზეზი არ გვჭირდებოდა. აბა, რა გასაკვირია, რომ მისთვის არც ბებიაჩემისგან გატანებული მოსაკითხის მირთმევა დაგვზარებია ოდესმე და არც ძველ ფარდულში დაბინავებული აბრეშუმის ჭიებისთვის ბჟოლის ფოთლების წაღება. თამარას ოდას აღმოსავლეთით მრავალწლიანი ნაძვები ერტყა, ამიტომ დღისითაც კი მის ფანჯრებში მზის სხივები ძნელად აღწევდა. დიდ ოთახში თამარაზე ხნიერი და ჯანშერყეული „მოლაპარაკე“ მაგიდა იდგა. საგანგებოდ დათქმულ დღეს დამწკრივდებოდნენ მეზობლები, ძველი მაგიდის ზედაპირს ხელებს დააბჯენდნენ და დასაოჯახებელთა ბედის გამოსარკვევად თუ დაკარგული ნივთების საპოვნელად  მინიშნებებს გარინდებულები ელოდნენ. მაგიდაც ხან ჭრიალით ეტყოდა დასტურს, ხანაც მდუმარე უარით გამოისტუმრებდა. სხვა დროს კი თამარას სამისნოს მოხუცი ქალის ყოფა-ცხოვრების მოკრძალებული სამხილების გარდა არაფერი ეტყობდა. მკითხავ მაგიდაზეც კი ხიდან ჩამოვარდნილი ორიოდე ვაშლი და წყლით სავსე გრაფინი ისე იდო, ვითომ არაფერი. ზოგჯერ თუ უმწიფარი ხილის ჭამა მუცელს აგვატკიებდა, გვრემას ისევ თამარას ეზოში დაკრეფილი სამკურნალო ბალახის ნაყენით გვიამებდნენ. ჩემს მეხსიერებას იქაურობაც სამი ფერით შემორჩა – მწვანე კოინდარი, საადრეო წითელი ვაშლი და ვარდკაჭაჭას ცისფერი ყვავილები.

ზაფხულის ბოლოს წამოვიდოდით თბილისში და სწავლის დაწყებამდე ახლა აქაურ ბებიას ვსტუმრობდით ხოლმე ავლაბარში. საბადურის ქუჩის კუთხეში, „ვაენი გარადოკის“ წინ, ერთ მოწითალოდ შეღებილ კართან დედას სირბილით მივასწრებდით. ორნამენტულ რიკულებს შორის ხელს შევყოფდით დასაკაკუნებლად, ბებია ურდულის გასაღებად თოკს ზემოდან გამოქაჩავდა და კიბის თავზე ნანატრი სილუეტიც გამოჩნდებოდა. როგორც კი  მივესიყვარულებოდით, თვალი თეოს ფანჯრებისკენ გაგვექცეოდა. თეო იმავე ეზოში, მოპირდაპირე მხარეს ცხოვრობდა. შესაბამისად, ჩვენი შუშაბანდები ერთმანეთს ირეკლავდა. სანამ ბებია სადილს მოამზადებდა, თეოს მოსანახულებლად გავიქცეოდით, მიუხედავად იმისა, რომ ამ გაქცევას მორიდებული ბავშვებისთვის თან ერთი დიდი უხერხულობა ახლდა – იქამდე მისასვლელად ყველა მეზობელს სათითაოდ უნდა მივსალმებოდით. თეო იმ ასაკში იყო, როდესაც აღარ იცვლებიან და იმის წარმოდგენაც გიჭირს, უწინ როგორ გამოიყურებოდა. მეგონა, თეო სულ ამ ძველ თბილისურ ეზოში ცხოვრობდა და ყოველთვის ასეთი იყო –  სქელმინებიანი სათვალით, ჭაღარა თმითა და თბილი წინდებით. თეოს სახლში ყველაფერი მიზიდავდა – ოთახიდან ოთახში გამავალი ფანჯარა, კედელზე დაკიდებული პაწია ბალიში სხვადასხვა ზომის ნემსით, ფაიფურის ფიგურები და, რაც მთავარია, ტახტი, რომელზეც ქვეშაგებელი ჭერამდე ელაგა. ერთ-ერთი საბნის კიდეს ხელს მორიდებით შევახებდი და წარმოვიდგენდი, როგორ მიადგამდა ღამით თეო ტახტს კიბეს, როგორ მოკალათდებოდა ჭერთან ახლოს დასაძინებლად და ალიონზე მსუბუქად როგორ დაეშვებოდა ეზოს კატების დასაპურებლად. უხმო ნაბიჯების გამო მეგონა, რომ თეო ზუსტად იმდენს იწონიდა, რამდენსაც ერთი კარგად აფუმფულებული ბალიში. ქვეშაგებლის ამბავი ასე იყო: დაშლიდნენ ხოლმე ქალები ზაფხულობით საბან-ლეიბებს, ეზოში მატყლს გარეცხავდნენ, კარგად გააშრობდნენ, წკეპლით გაპენტავნენ და აბრეშუმისა თუ სატინის პირებით ახლიდან შეკერავდნენ. კერვა კი თეომ კარგად იცოდა, ახალ-ახალ ფასონებსაც იგონებდა და არც მეზობელ ქალებს ეუბნებოდა უარს მოდური კაბების შეკერვაზე. ერთხელაც თეოს სახლში სამახსოვრო ნივთებს შორის ნავის ფორმის, მაღალქუსლიანმა ფეხსაცმელმა მოგვტაცა თვალი. იმდენ ხანს ვუტრიალეთ, თეომ წამოსვლის წინ კართან დააგვაწია, თქვენი იყოსო. ხელნაკეთი საფერფლე აღმოჩნდა, პატიმარი შვილის მიერ ციხიდან გამოგზავნილი. რაღა დაგიმალოთ, თიხის მინიატურულ ფეხსაცმელში ფეხის ჩაყოფაც არაერთხელ მიცდია და ეს ამბავი, ყოველგვარი ზღაპრული ალუზიის გარეშე, ჩემი განსაკუთრებულად შერჩევითი მეხსიერების ზედაპირზე არაერთხელ ამოტივტივებულა.

სწავლა რომ დაიწყებოდა და ბებიებთან წასვლას იშვიათად ვახერხებდით, ჩვენს მეზობელ მერის ვსტუმრობდით. მერი ბარნოვის ქუჩაზე, ჩვენი სადარბაზოს მეორე სართულზე, ცხოვრობდა. სიარული უჭირდა და ამიტომ კიბეზე სვენებ-სვენებით ადიოდა ხოლმე. ცალი ხელით მოაჯირს ეყდნობოდა, მეორეს კი მუხლზე იფენდა. ხმაურიანი ასვლა იცოდა – არ ვიცი, შემხვედრ მეზობელს ესაუბრებოდა, საფოსტო ყუთთან გაზეთს ხმამაღლა კითხულობდა თუ საკუთარ თავს შემოუძახებდა, მაგრამ მისი ხმის გაგონებისთანავე სადარბაზოში ყიჟინით გავცვივდებოდით. ჩვენს დანახვაზე გახალისდებოდა, გულთბილად მოგვიკითხავდა, თვალით ზემოთ მიგვანიშნებდა, ჩემთან ამოდითო და ჩვენც ფეხდაფეხ ავედევნებოდით. მერის, თეოსგან და თამარასგან განსხვავებით, ტალღოვანი თმა ყავისფრად ჰქონდა შეღებილი და რაღაცით ტელევიზორში ნანახ ერთ ქალს მაგონებდა, საერთაშორისო ახალ ამბებში დიდი პატივით რომ ესალმებოდნენ. ცხადად გახსენება მიჭირს, განსხვავებულად მეტყველებდა თუ ს-ს ჩვენთვის საგანგებოდ არბილებდა, მაგრამ ერთი კი ნამდვილად მახსოვს – მისი ლაპარაკის მოსმენა ძალიან მიყვარდა. ხანმოკლე სტუმრობისას ხშირად ჩაის დალევაც ვერ მოგვისწრია – ან დედა ამოგვაკითხავდა ან მერის შვილი დაბრუნდებოდა სამსახურიდან. ჩვენ კი რატომღაც მოხუცების დამარტოხელება გვიყვარდა და იმ განსაკუთრებულ სივრცეში, სადაც მხოლოდ ბავშვები და უხუცესები არსებობდნენ, ნებისმიერი ადამიანის შემოჭრა შეგვაცბუნებდა და დავიმორცხვებდით ხოლმე. ერთხელ მერის ვაჟმა ჩვენი გულის მოსაგებად  პატარა სუვენირიც კი გვაჩუქა – ფერადი ნაღვენთი პლასტმასით შექმნილი ზაფხულის პეიზაჟი, ზღვის ტალღები, პალმა, თოლიები და კრიალა ცა, რომელზეც გაკრული ხელით ეწერა – Гагра. ეს სუვენირი სამზარეულოში რადიოს თავზე წლების განმავლობაში გვედო და ყოველი შეხებისას, მაშინაც კი, როდესაც მერის აღარ ვსტუმრობდით, შორეული მოგზაურობა – სულ ერთი სართულით ზემოთ – ხშირად გამხსენებია.

შარშან გაზაფხულზე, პანდემიის დაწყებისას, როდესაც ბავშვები ვირუსის მთავარ გამავრცელებლებად მიიჩნიეს, მოხუცებისა და პატარების განცალკევების აუცილებლობამ ყველაზე მეტად დამაფიქრა. მაშინვე თამარა, თეო და მერი, მათთან გატარებული უძვირფასესი დრო და დაუვიწყარი მეგობრობა გამახსენდა. იმ დროს ჩვენი ბებიები ჯერ კიდევ არ ჰგავდნენ წიგნის ილუსტრაციებსა და ნახატ ფილმებში ნანახ ბებიებს – ახალგაზრდები, ლამაზები და სიცოცხლით სავსეები იყვნენ. ჩვენთვის კი დიდ ბებიებთან ურთიერთობას განსაკუთრებული სიმშვიდე მოჰქონდა. მოხუცების დანაოჭებული სახეები სიცოცხლის გრძელ გზაზე მიგვანიშნებდა და კიდევ იმაზე, რომ მათ მიერ გამოტანებულ საგზალს თუ გამოვიზოგავთ, იმ ასაკამდე გვეყოფა, მთელი გულით რომ გვლოცავდნენ – ჩვენი ხნისა მოიყარეთო.

მე თუ მკითხავთ, სოფელში ლეღვის დამწიფებამდე უნდა დარჩე.

რუსუდან (ნადუღა) რუხაძე

ჭრილობების პირველი აღწერა და მათი მკურნალობის მეთოდები ერთ ძველ ეგვიპტურ პაპირუსშია აღწერილი. ჩვ. ერამდე დაახლოებით 1600 წლით თარიღდება. თუმცა ძველი დროის ყველაზე ყოჩაღი ქირურგები ინდუსები ყოფილან. ასე მაგ. ერთ-ერთ ინდურ ტრაქტატში 300-მდე ოპერაციაა აღწერილი და 125 ქირურგიული ინსტრუმენტია დასახელებული.

ძველი ბერძნულიდან ქირურგია ითარგმნება, როგორც ხელებით მომუშავე. ის ძალიან რისკიანი საქმეც ყოფილა. აი, მაგ. თუ პაციენტი მეფე იყო და მთლად სწორად ვერ გაკერავდნენ, ქირურგს ხელებს კვეთდნენ. ჩვ. ერამდე მეხუთე საუკუნეში სპარსეთის ბრძანებელი ცხენიდან ჩამოვარდნილა და ტერფი დაუზიანებია. დასახმარებლად ეგვიპტელი ექიმისთვის მიუმართავს. ეგვიპტელებს ამ საქმეში ბადალი არ ჰყავდათ. ჰოდა, მოკლედ ექიმს ტერფი გაუსწორებია და მედიცინის კუთხით ყველაფერი სწორად გაუკეთებია, თუმცა მეფეს ეტკინა და ლამის თავის ქვეყანაში მყოფი ყველა ეგვიპტელი გააჟლეტინა. ძლივს გადააფიქრებინეს. ვა, მეტკინაო. გადააფიქრებინა ბერძენმა ექიმმა დემოკედმა, რომელმაც ატკივებული სახსარი დაუმშვიდა. როგორ დაუმშვიდა? დაწექი ერთი კვირაო, უთხრა, ფეხი დაასვენეო. დასვენებამ მართლაც უშველა, რადგან ტერფი უკვე გასწორებული იყო. ჰოდა, ეს ბერძენიც თავისი დროის ერთ-ერთ ყველაზე მაგარ ექიმად იქნა აღიარებული. ვაჰ, ხუმრობა საქმეა? დაისვენეო, უთხრა.

თუმცა, მასზე ცნობილი ჰიპოკრატე იყო და, ჩემი აზრით, უცნაური აზრები ჰქონდა. რასაც წამალი არ შველის, იმას დანა უშველისო. დანა რასაც ვერ მოერევა, იმას ცეცხლი უშველისო (დაშანთვა) და რასაც ესეც ვერ მოერევა, მოურჩენელია და ეგ არისო. ანუ, თუ გამოუვალი სიტუაცია იყო, ჰიპოკრატეს გაიდლაინის თანახმად, ექიმი ავადმყოფს ჭრილობაზე გახურებულ რკინას ადებდა… ისიც უნდა ითქვას, რომ ასე, ე.წ., მოწამლულ ჭრილობებს მკურნალობდნენ. მათი აზრით, იქ რაღაც შხამი უნდა ყოფილიყო.

მე-14 საუკუნის ბოლოს კი ცეცხლსასროლი იარაღი შექმნეს და მედიცინაშიც გადატრიალება მოხდა, საქმეც მეტი გაჩნდა და ჭრილობაც განსხვავებული იყო, დანით მიყენებულს არ ჰგავდა. 1497 წელს გერმანელი ქირურგი და აფთიაქარი ვინმე ბრუნშვიგი აქვეყნებს წიგნს და ფიქრობს, რომ დენთშიც არის რაღაც შხამი.

ჰოდა, რადგან შხამია, გაიდლაინის თანახმად, უნდა დაიშანთოს. 1537 წლის ნოემბერში იტალიის ომის დროს ფრანგული ჯარი მორიგ ბრძოლაში დამარცხდა და ბევრი დაჭრილი ჰყავდა. საველე ჰოსპიტალში 26 წლის ექიმი ამბროაზ პარე მუშაობდა. ჭრილობებს პაციენტებს ადუღებული ცხიმით უშანთავდა. ცხიმს ადუღებდნენ რაღაც ბალახებთან ერთად, შემდეგ მასში ტამპონებს ასველებდნენ და საბრალო პაციენტს ჭრილობაზე ადებდნენ. შემდეგ ეტაპზე უკვე დამწვრობის მკურნალობა იყო საჭირო. კვერცხის გულს, ვარდის ზეთს, სალბს და კიდევ რაღაცებს იყენებდნენ. ჰოდა, იმ ღამეს ბევრი დაჭრილი მიიყვანეს და ადუღებული ზეთი ყველას არ ეყო. რაღას იზამდა პარე, ვისაც ზეთი არ შეხვდა, ჭრილობიდან ტყვიები ამოუღო და კვერცხის გული და ვარდის ცივი ზეთი წაუსვა. მეორე დილით ყველა, ვინც დამდუღრა, მკვდარი დახვდა. აი, ვინც არ დამდუღრა, გადარჩა. მოკლედ, ჰიპოკრატეს გაიდლაინმა ვერ გაამართლა.

კიდევ ერთი საინტერესო თავისებურება იყო იმ ძველ დროში და ამ უცნაურობას უნებურად ჰიპოკრატემ დაუდო საფუძველი. ასე თქვა, სულაც არ ვარ ვალდებული, ვინმე დანით გავჭრა, როცა ამისთვის სხვა ხალხი არსებობსო. მე ვმკურნალობ, ისინი ჭრიანო. ეს სხვა ხალხი, ე.წ., ყასბები იყვნენ, ანუ ქირურგები. შუა საუკუნეებში ეს ხიდჩატეხილობა უფრო გამწვავდა, ექიმები იყვნენ უნივერსიტეტდამთავრებულები და ქირურგები, დალაქების მსგავსად, უბრალოდ ხელობას ფლობდნენ.

მე-16 საუკუნეში საფრანგეთის მეფემ ფილიპე IV ლამაზმა აზრი გამოთქვა, რომ ქირურგები იყვნენ თაღლითები და ქურდები. კი, თაღლითები ქირურგიაში ბლომად იყვნენ. მივიდოდნენ რომელიმე სოფელში, იტყოდნენ ცნობილი ქირურგები ვართო, ხალხიც უჯერებდა. არც ინტერნეტი იყო და არც ტელეფონი, რომ გადაემოწმებინათ. ჰოდა, მიჭრიდნენ-მოჭრიდნენ ხალხს, ფულს წამოკრებდნენ და უკანმოუხედავად გარბოდნენ.

მოკლედ, ხალხს ქირურგები არ უყვარდა, ან რატომ უნდა ჰყვარებოდა, როცა გაუტკივარების გარეშე ჭრიდნენ და აღრიალებდნენ. დიახ, ნარკოზი ჯერ კიდევ არ არსებობდა. სიტყვა „ანესთეზია“ ბერძნულიდან ითარგმნება, როგორც მგრძნობელობის დაკარგვა. ძველ ჩინეთში ამისთვის ჰაშიშს და თავში მძიმე საგნის ჩაბრახუნებას იყენებდნენ. ბერძნები ღვინოს და შხამიან მანდრაგორებს სვამდნენ. მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში საქმეში ქიმიური ნაერთები ჩაერთო. შოტლანდიელი ექიმი ჯეიმს იან სიმპსონი ქლოროფორმს ყნოსავდა. დაასკვნა, რომ გონების დაბინდვისთვის კარგი რამე იყო. ის კი არა, ქლოროფორმის საღამოებიც კი იმართებოდა. მიხვიდოდი სტუმრად, მიიტანდი ქლოროფორმს, ან სულაც მასპინძელი დაგახვედრებდა, ჩაყნოსავდით ერთად და იყავით მინაბული და ბედნიერი. ზოგისთვის კი ეს ბოლო სტუმარ-მასპინძლობა იყო. ამავე დროს ინგლისელი ქიმიკოსი ჰამფრი დევი აღმოაჩენს, რომ ანესთეზიისთვის გამოდგება ნახშირორჟანგის და აზოტის ჟანგის ნარევი. აქ მამხიარულებელ გაზზეა საუბარი… სტუმრობისას მასაც იყენებდნენ. წარმოიდგინეთ, მიხვედით სტუმრად, მასპინძელთან და სხვა სტუმრებთან ერთად ჩაყნოსეთ გაზი და მიდიი… იცინე გულის წასვლამდე.

1824 წელს ერთმა ინგლისელმა ქირურგმა ოფიციალურად მოითხოვა ნარკოზი ადამიანებზე გამოეცადათ, თუმცა პარიზის მედიცინის აკადემიამ და ბრიტანეთის სამედიცინო საზოგადოებამ უფლება არ მისცა. ხალხზე კი არ იზრუნეს, მამხიარულებელი გაზი არასერიოზულად მიიჩნიეს.

1844 წელს ამერიკელმა სტომატოლოგმა ჰორეს უელსმა პირველად გამოიყენა ეს გაზი სიბრძნის კბილის ამოღებისას. რაღაც დგუშიც კი მოიგონა შესასხურებლად, თუმცა, ნარკოზმა არ იმუშავა, შეიძლება ცუდად შეასხურა ან დგუში იყო ცუდი. მოკლედ, პაციენტის ღრიალი ახლომახლო ყველამ გაიგონა. ამ ყველაფერს სხვა სტომატოლოგი აკვირდებოდა, გვარად მორტონი. თავისთვის გულში გადაწყვიტა, რომ ნარკოზისთვის რაიმე სხვა აპარატი მოეფიქრებინა. ასეც მოიქცა, აპარატი დახვეწა და მამხიარულებელი გაზი ეთერით შეცვალა. კარბონმჟავების და სპირტების (ან ფენოლების) ურთიერთქმედების შედეგად მიღებულ ნივთიერებები – ეთერები და ესთერები უამრავი არსებობს, თუმცა სამედიცინო მიზნებისთვის მაშინაც და ახლაც დიეთილის ეთერს იყენებენ.

1846 წლის 16 ოქტომბერს მასაჩუსეტის ზოგადი პროფილის საავადმყოფოს ქირურგიულ განყოფილებაში მორტონმა ეთერით დააძინა პაციენტი ედუარდ ებატი, რომლისთვისაც კისრიდან სიმსივნური წარმონაქმნი უნდა ამოეჭრა. ყველაფერმა საუკეთესოდ ჩაიარა. სწორედ ეს დღე ითვლება ანესთეზიის დაბადების დღედ.

1891 წელს ინგლისის მთავრობამ ეთერი საწამლავად გამოაცხადა და თავისუფალი გაყიდვიდან ამოიღო. თანამედროვე ანესთეზია რთული პროცესია, მთელ ქიმიურ კოქტეილს შეიცავს და ოპერაციის დროს ქირურგზე არანაკლებად მნიშვნელოვანი ანესთეზიოლოგი გახლავთ.

მე-19 საუკუნეში ჰიგიენას მიაქციეს ყურადღება. ეს ახლა არის საოპერაციოებში განსაკუთრებული სისუფთავე და ახლა იყენებენ ქირურგები ერთჯერად გასტერილებულ აღჭურვილობასა და ინსტრუმენტებს, თორემ ადრე ქირურგს ეცვა შავი ხალათი ან შავი ტყავის წინსაფარი ჰქონდა აფარებული, რომ მასზე წინა ოპერაციების შემხმარი სისხლი არ გამოჩენილიყო. საოპერაციო მაგიდაც შავი გახლდათ. ინსტრუმენტებს წყალს გადაავლებდნენ ხოლმე და არც ხელებს იბანდნენ.

აქვე ვენის სამშობიარო სახლის ამბავი უნდა მოგითხროთ. ორ ნაწილად ყოფილა გაყოფილი, ერთგან უბრალოდ მშობიარობას იღებდნენ, მეორე ნაწილში კი მომავალი ექიმი-სტუდენტები გვამების გაკვეთაშიც ვარჯიშობდნენ და მშობიარეებსაც ეხმარებოდნენ. თუმცა, ამ მეორე ნაწილში ნამდვილი სასაკლაო იყო მოწყობილი, ქალების 30% იღუპებოდა, მაშინ, როცა პირველ ნაწილში სიკვდილიანობის მხოლოდ 4% იყო. დიდი ფიქრის შემდეგ მიხვდნენ, რომ საქმე სეფსისში იყო, რადგან გვამებთან მუშაობის შემდეგ ინსტრუმენტებს არ რეცხავდნენ და ხელებსაც არ იბანდნენ. გვამის შხამი კადავერინი კი მშობიარის ორგანიზმში ხვდებოდა და სისხლის მოწამვლას იწვევდა. 1847 წლის 15 მაისს საავადმყოფოს კარებზე წარწერა გაჩნდა, რომ – დღეიდან გვამებთან ურთიერთობის შემდეგ სპეციალურად მოწყობილ დასაბანში ქლორიანი წყლით ხელები უნდა დაიბანოთო. ასევე დაიწყეს თეთრეულის დამუშავებაც.

თავად გვამის შხამი, კადავერინი, იგივე ბიოგენური ამინია. ბიოგენური ამინები ადამიანის ორგანიზმის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენენ და ისინი ამინომჟავების დეკარბოქსილირებით წარმოიქმნებიან.

ორგანიზმში სამი ამინმჟავასგან განსაკუთრებით საშიში ამინები, ანუ პტომაინები წარმოიქნება: არგინინსგან აგმატინი, ლიზინისგან კადავერინი, ორნითინისგან პუტრესცინი. ცოცხალ და ჯანმრთელ ადამიანს გვამის შხამი ძალიან მცირე რაოდენობით წარმოექმნება და მისი განეიტრალების სისტემა არსებობს. გვამში კი მისი წარმოქმნა იზრდება და დაგროვების ეფექტი აქვს.

მოგვიანებით, ექიმმა ლისტერმა ქლორთან ერთად დეზინფექციისთვის კარბოლის მჟავას გამოყენებაც გადაწყვიტა. მის ნაჯერ ხსნარს ოთახებში და საწოლებზე ასხურებდნენ, იბანდნენ ხელებს და ამუშავებდნენ იარაღებს. ეს ყველაფერი კი ძლიერ დამწვრობასა და მოწამვლას იწვევდა. მოგვიანებით დამკვიდრდა ტერმინი – ლისტერიზაცია, რაც ზედაპირის ანტისეპტიკური ხსნარით დამუშავებას ნიშნავდა. ეს ექიმ ლისტერს უკავშირდება.

კიდევ უფრო მოგვიანებით ბაქტერიებს და ვირუსებს მაღალი ტემპერატურით ებრძოდნენ და ამისთვის ავტოკლავს იყენებდნენ. დღეს ქირურგები სრულად სტერილურ პირობებში მუშაობენ.

მთელი ამ ტექსტის კითხვისას ერთ ფაქტს თუ დაუკვირდით? ქიმია წითელი ხაზივით გასდევს ქირურგიის განვითარებას. მეც სწორედ ამიტომ გავბედე ამ თემაზე საუბრის წამოწყება, თორემ მე და ქირურგიას დათვისა და რაჭველის ურთიერთობა გვაქვს… ქირურგია ჩემთან არ მოდის და დიდი იმედი მაქვს, მეც და თქვენც არასდროს მივალთ მასთან.

უჩვენოდ იყოს კარგად, სადმე შორს!

სწავლა-სწავლების პროცესის დაგეგმვისა და წარმართვისათვის მასწავლებელს ოთხ შეკითხვაზე სჭირდება მკაფიო პასუხი:
1. რა მიზნით ვასწავლი? (სწავლა-სწავლების მიზნები);
2. რა მასალაზე დაყრდნობით ვასწავლი? (სასწავლო საკითხები და რესურსები);
3. როგორ ვასწავლი? (სწავლა-სწავლების მეთოდები და სტრატეგიები);
4. როგორ ვაფასებ მოსწავლეების მიღწევებს? (შეფასება).
ამ მიმართულებით ზოგად ორიენტირებს ეროვნული სასწავლო გეგმა განსაზღვრავს (მინისტრის ბრძანება 40/ნ, 18 მაისი, 2016) – გრძელვადიანი მიზნები განსაზღვრულია შესავალ ნაწილში და ჩამოყალიბებულია ზოგადი კომპეტენციების, საფეხურის ბოლოს მისაღწევი შედეგებისა და სამიზნე ცნებების სახით;
ესგ – ის ზოგად კონცეპტუალურ ნაწილში ჩამოყალიბებულია ხუთი პედაგოგიკური პრინციპი, რომელსაც სწავლა-სწავლება და შეფასება უნდა ეფუძნებოდეს. სასწავლო პროცესის დაგეგმვასა და წარმართვაში მთავარი აქცენტი სკოლასა და პედაგოგებზე გადადის. სკოლა ქმნის სასკოლო კურიკულუმს, რომელიც ეროვნული სასწავლო გეგმის ზოგად მოთხოვნებს მოსწავლის განვითარების კონკრეტულ გზად აქცევს. სასკოლო კურიკულუმის შემადგენელი დოკუმენტებია საგნობრივი კურიკულუმები, რომლებიც იქმნება კათედრაზე, მასწავლებლების მიერ.

ვიდრე განვიხილავთ საგნობრივი კურიკულუმის შექმნის/აგების პროცესს, წარმოვიდგინოთ არქიტექტორი, რომელიც ადგენს ამა თუ იმ ობიექტის გეგმას. მან ზუსტად იცის, თუ როგორ, როდის და რა ნაბიჯები უნდა გადადგას, რა რაოდენობის რესურსი სჭირდება გეგმის განსახორციელებლად. არქიტექტორს შეუძლია ერთი და იმავე გეგმით ისარგებლოს და ააგოს მრავალი შენობა მსგავსი შედგენილობისა და სტრუქტურის მიწის ნაკვეთზე. მაგრამ განსხვავებული მიწის ნაკვეთის შერჩევისას მას უთუოდ მოუწევს გარკვეული ცვლილებების შეტანა პირვანდელ გეგმაში. პარალელი გავავლოთ სწავლებასთან. იგი ცოცხალი პროცესია და მოქნილია, რადგან საჭიროების შემთხვევაში ექვემდებარება ცვლილებებს. ცოდნის აგების პროცესში დიდ როლს თამაშობს ემოციები, ინტერესები, ღირებულებები, მოტივაცია და სხვა. და მაინც… თავისთავად არაფერი ხდება… ვინ არის ამ პროცესების შემოქმედი, თუ არა მასწავლებელი. ახლა წარმოვიდგინოთ, ერთი კონკრეტული კლასის ბიოლოგიის მასწავლებელი, რომელიც იღვწის მოსწავლეებში გარკვეული ცოდნისა და გამოცდილებების სისტემის ასაგებად. თუ გავითვალისწინებთ, რომ კლასში სხვადასხვა შესაძლებლობის, ინტერესებისა და საჭიროებების მოსწავლეები სწავლობენ, მაშინ მასწავლებლისთვის რთული იქნება ერთი კონკრეტული გეგმით სარგებლობა და მიზნის მიღწევა. საკლასო დონეზე ამ პროცესებს მასწავლებელი დიფერენცირებული მიდგომებით არეგულირებს. ახლა წარმოვიდგინოთ ერთი რეგიონის სხვადასხვა მუნიციპალიტეტის სკოლები, რომელთაც აქვთ განსხვავებული გეოგრაფიული მდებარეობა, ბიომრავალფეროვნება, ეკოლოგიური პრობლემები და სხვა. როგორ წარმოგიდგენიათ, რამდენად საინტერესო და ახლობელი იქნება თითოეული რეგიონის სკოლისთვის ერთი და იმავე გეგმის მიხედვით აგებული სასწავლო პროცესი. ამიტომ, თითოეულ სკოლაში იქმნება ორიგინალური კურიკულუმები. საგნობრივი კურიკულუმის აგების დროს სტანდარტით შემოთავაზებული სავალდებულო თემების ფარგლებში მასწავლებელმა უნდა შეარჩიოს მისი მოსწავლეებისთვის საინტერესო და საჭირო საკითხები, მათზე დაფუძნებით შექმნას კომპლექსური დავალებები (ან შეარჩიოს კომპლექსური დავალებების ბანკიდან) და დაგეგმოს მათი განხორციელება სასწავლო წლის მანძილზე საორიენტაციო ვადებში.

საბაზო საფეხურზე ბიოლოგიის სავალდებულო თემებია:

VII კლასი
• მიკროორგანიზმები
• სოკოები
• მცენარეები
• ცხოველები
• სასიცოცხლო ციკლი
VIII კლასი
• სიცოცხლის ორგანიზაციის დონეები
• ადამიანის საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემა
• ნივთიერებათა მიმოცვლა და ტრანსპორტი
• ჯანმრთელობა და მავნე ჩვევები
IX კლასი
• ადამიანის მარეგულირებელი სისტემა
• შეგრძნების ორგანები
• რეპროდუქციული სისტემა და ჯანმრთელობა
• უჯრედის მეტაბოლიზმი
• ეკოსისტემა, სახეობა, პოპულაცია (ესგ 2018-2024)

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მასწავლებელი თავად განსაზღვრავს, რა დრო სჭირდება თითოეული თემის დამუშავებას, რა რაოდენობით და რომელ საკითხებსა და კომპლექსურ დავალებებს შესთავაზებს მოსწავლეებს. დღეისათვის, ზოგადი განათლების რეფორმისა და მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის გუნდი მასწავლებლებს ნიმუშების სახით სთავაზობს თემატურ მატრიცებს. თითოეული მათგანი მოიცავს საკითხებს, კომპლექსურ დავალებებს, სამიზნე ცნებებს, მკვიდრ წარმოდგენებსა და საკვანძო შეკითხვებს. თემატური მატრიცები დაეხმარება მასწავლებლებს საგნობრივი კურიკულუმის აგების პროცესში. უნდა ითქვას, რომ ზოგადი განათლების მიმდინარე რეფორმის ერთ-ერთი მთავარი ლოკომოტივი არის კომპლექსური დავალებებით სწავლება – სვლა კომპლექსურიდან კომპლექსურისკენ, რაც გათვალისწინებული უნდა იყოს საგნობრივი კურიკულუმის აგების დროს.

განვიხილოთ მე-7 კლასის ბიოლოგიის კურიკულუმის ნიმუში . იგი შექმნილია 2021-2022 სასწავლო წლისთვის საქართველოს ერთ-ერთ საჯარო სკოლაში. საგნობრივი კურიკულუმი ყოველწლიურად განიცდის მოდიფიცირებას, რომელიც მდგომარეობს შემდეგში:
• შესაძლოა შეიცვალოს საკითხთა ჩამონათვალი მასწავლებლის სურვილისა და მოსწავლეთა საჭიროებებისა და ინტერესების მიხედვით
• შესაძლოა შეიცვალოს სასწავლო თვეების თემების მიხედვით გადანაწილების განრიგი
• შესაძლოა შეიცვალოს სასწავლო თემების თანმიმდევრობა
• რეკომენდებულია ყოველი თემის ფარგლებში დაიგეგმოს კომპლექსური დავალებების განხორციელება კონკრეტულ საკითხთან ან საკითხთა ჯგუფთან მიმართებით

სასწავლო წელი -2021-2022
კათედრა – საბუნებისმეტყველო
საგანი – ბიოლოგია
კლასი – VII

(მოცემული ცხრილი არის გარდამავალი დოკუმენტი, რომლის მსგავსად აიგო ბიოლოგიის კურიკულუმი მე-3 თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის პროცესში ჩართული სკოლების პედაგოგების მიერ 2021-2022 სასწავლო წლისათვის; აქვს მხოლოდ ნიმუშის, გზამკვლევის ხასიათი, რომელიც მასწავლებლებს დაეხმარება საკუთარ სკოლაზე მორგებული ბიოლოგიის საგნობრივი კურიკულუმის შექმნაში)

პირველ სვეტში მოცემულია სასწავლო თვეების ჩამონათვალი, რომელსაც მასწავლებელი ანაწილებს მეორე სვეტში მოცემული სავალდებულო თემების მიხედვით. მესამე სვეტში მასწავლებელი განათავსებს საკითხთა ჩამონათვალს, რომელსაც დაამუშავებს სასწავლო წლის მანძილზე. მეოთხე სვეტში კი განათავსებს კომპლექსური დავალების/დავალებების სათაურს. კომპლექსური დავალება აიგება რომელიმე კონკრეტულ საკითხზე ან საკითხთა ჯგუფზე.
ცხრილის სტრუქტურიდან და შინაარსიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ბიოლოგიაში, ყველა სკოლისათვის მე-7 კლასის კურიკულუმში საერთო იქნება მხოლოდ მეორე სვეტი – სავალდებულო თემები, რომელიც რეგულირდება ესგ – ის ბიოლოგიის სტანდარტის მიერ, ხოლო დანარჩენი ნაწილი იქნება განსხვავებული. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, თითოეული სკოლა ქმნის ბიოლოგიის ორიგინალურ გზას – კურიკულუმს ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული მიზნების მისაღწევად. საგულისხმოა, რომ თითოეულ სკოლაში ერთი კლასისთვის(მიუხედავად იმისა, თუ რამდენი პარალელური კლასია), ბიოლოგიის მასწავლებელთა საგნობრივი ჯგუფის მიერ იქმნება ერთი სასწავლო კურიკულუმი, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ მეოთხე სვეტში, კომპლექსურ დავალებას მიეთითოს, თუ რომელ კლასში უნდა განხორციელდეს იგი. (მაგ., ბუნების დიდი მესაფლავეები დანართი 1. VII ა VII ბ). კომპლექსური დავალების პირობა და შეფასების კრიტერიუმები დანართის სახით დაერთვება VII კლასის ბიოლოგიის საგნობრივ კურიკულუმს. მეშვიდე, მერვე და მეცხრე კლასების ბიოლოგიის კურიკულუმებით დგება საბაზო საფეხურის ბიოლოგიის საგნობრივი კურიკულუმი, რომელიც სასკოლო კურიკულუმის შემადგენელი კომპონენტია.

გამოყენებული ლიტერატურა:
1. ეროვნული სასწავლო გეგმა (2018-24)
2. ზოგადი განათლების რეფორმის, მე-3 თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის გუნდის მიერ მომზადებული მასალები

2021-2022 სასწავლო წლის დაწყებამდე რამდენიმე დღეა დარჩენილი. ამ პერიოდისთვის ჯერ კიდევ წინა სასწავლო წლის ბოლოს ყველა მასწავლებელმა, ყველა კათედრამ იმუშავა და წინასწარ მოამზადა 2021-2022 სასწავლო წლის სამუშაო გეგმა დაწყებითი და საბაზო საფეხურის თითოეული კლასისათვის. გეგმის მნიშვნელოვანი ნაწილი და საინტერესო სიახლეა ის, თუ რა კომპლექსური დავალებით აპირებს მასწავლებელი კლასში ზოგიერთი საკითხის დაფარვას.
რადგან ზოგად საუბარს კონკრეტული მაგალითების განხილვა სჯობს, მოდით ერთი კონკრეტული გეგმა განვიხილოთ. ძირითადი აქცენტი კი მინდა ამ გეგმის დანართზე, მის ჩამოყალიბებაზე, მის გამართვაზე გავაკეთო.
სასკოლო სასწავლო გეგმის ასაგები ცხრილი ყველა მასწავლებლისთვის უკვე ნაცნობია და მისი დასაწყისი ასე გამოიყურება:

მოვიყვანოთ კონკრეტული ნიმუში, ვთქვათ, მე-3 კლასის ბუნებისმეტყველების კათედრამ ცხრილი ასე შეავსო:

მოყვანილი მაგალითიდან ჩანს, თუ რა თემას გაივლის კლასი სექტემბერსა და ოქტომბერში, რა საკითხებს მოიცავს თემა და რა ქვესაკითხების განხილვა ხდება კონკრეტული საკითხების შესწავლისას. ცხადია, ნებისმიერ მასწავლებელს ექნება საკუთარი გზა და მონახაზი, თუ როგორ, რა კონკრეტული საშუალებებით, მეთოდებით, აქტივობებით დაამუშავებს ის ამ საკითხებს თავის მოსწავლეებთან.
აქვე მოვიყვანოთ, ამ გეგმის მიხედვით აპირებს თუ არა მასწავლებელი რომელიმე საკითხის/საკითხების დამუშავებას კომპლექსური დავალების განხორციელების გზით:

ცხრილიდან ჩანს, რომ დაწყებითი საფეხურის მესამეკლასელებთან ბუნებისმეტყველების მასწავლებელი „სხეულები და მოვლენების“ მიმართულებით საკითხი „სითბოს“ დამუშავებისათვის აპირებს განახორციელოს კომპლექსური დავალება „თბოგამტარები და თბოიზოლატორები“ და ეს მას ნოემბრისთვის აქვს დაგეგმილი. ალბათ ცხრილი უფრო მკაფიო იქნებოდა, თუ ვაჩვენებდით იმასაც, რომ „სითბოს“ ოთხივე ქვესაკითხი მუშავდება ამ კონკრეტული კომპლექსურის ფარგლებში. მაშინ ცხრილი შეიძლება ასე წარმოგვედგინა:

ცხადია, მასწავლებელს მხოლოდ კომპლექსური დავალების სახელი არ მოუფიქრებია მომავალი სასწავლო წლისათვის. მას თავად კომპლექსური დავალებაც უნდა ჰქონდეს მოფიქრებული შემდეგი აუცილებელი მახასიათებლებითურთ:
1. სამიზნე ცნება და მისი მკვიდრი წარმოდგენები;
2. საკვანძო შეკითხვა, რომელიც მოსწავლისთვის ერთგვარი გამოწვევა, შთაგონება უნდა იყოს, რომელიც მას დავალებაზე მუშაობის სურვილს გაუჩენს, რათა სწორედ ამ კითხვაზე შეძლოს პასუხის გაცემა;
3. საკითხები, რომელთა დამუშავება ხდება ამ კომპლექსური დავალების განხორციელებისას;
4. კრიტერიუმები, რომლებიც მჭიდროდ უნდა უკავშირდებოდეს სამიზნე ცნების მკვიდრ წარმოდგენებს, ვინაიდან სწორედაც რომ ამ წარმოდგენების ჩამოყალიბებას ემსახურება ამ კომპლექსური დავალების განხორციელების პროცესი და იმის მიხედვით, თუ როგორ გაართმევს მოსწავლე ამ კრიტერიუმებს თავს, შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, თუ რა დონეზე გაიაზრა მან ესა თუ ის მკვიდრი წარმოდგენა, აქ, „სხეულები და მოვლენების“ მიმართულებით;
5. თავად პირობა, ჩამოყალიბებული იმგვარად, რომ მოსწავლემ შენიშნოს, რამდენად ცხოვრებისეულია ამ საკითხებზე საუბარი და გაუჩნდეს შეცნობის სურვილი;
6. აუცილებლად პროდუქტი, ხელშესახები რამ, რასაც მოსწავლე შექმნის და მისი საშუალებით წარმოაჩენს თავის ცოდნას არჩეულ საკითხ „სითბოსთან“ დაკავშირებით;
ასევე მასწავლებელს შეუძლია მოიფიქროს დავალების განხორციელების სავარაუდო მსვლელობა (ნაბიჯები), სადაც გასათვალისწინებელია:
7. რესურსები და აქტივობები როგორც სახელმძღვანელოდან, ისე დამატებითი, სხვა წყაროებიდან, საკითხის გააზრებაზე მიმართული და მოსწავლის კოგნიტური განვითარების დონის შესატყვისი;
8. კრიტერიუმზე თავის გართმევაში დახმარების და გზის მითითების მიზნით მოსწავლისათვის დავალების განხორციელების თითოეულ ეტაპზე დასასმელი კითხვები;

ზემოთ ჩამოთვლილ თითოეულ პუნქტს საკუთარი ადგილი აქვს მიჩენილი უკვე ყველა მასწავლებლისათვის კარგად ცნობილ ცხრილში, რომელსაც მატრიცას ვუწოდებთ.
მატრიცაში კი დავალება ნამდვილად საფუძვლიანად გაიწერება, თუ კათედრის წევრები შეიკრიბებიან და ერთად განიხილავენ ზემოთ ჩამოთვლილ თითოეულ ნიუანსს. თითოეული მათგანის გამოცდილება, იდეა, ხედვა და გამოთქმული აზრი მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს და ამარტივებს მასწავლებლის გეგმას კონკრეტულ კლასთან კონკრეტული ნაბიჯების თაობაზე. მომავალი მოქმედებისათვის, თქვენ ხელთ გექნებათ, კოლეგებთან ერთად შექმნილი, მშვენიერი სცენარი, თქვენი სამოქმედო გეგმის მონახაზი. ეს ნამდვილად გამოვცადე ჩემივე შექმნილი მატრიცების განხილვისას ჩემი კათედრის წევრებთან. ეს გაწერილი დავალება გახდება სასკოლო სასწავლო გეგმის დანართი.
მოდით, ვნახოთ, როგორ გამოიყურება ზემოთ მოყვანილი სასკოლო სასწავლო გეგმის დანართი, ჩანს თუ არა მასში მასწავლებლის გეგმა, მონახაზი, როგორ აპირებს ის კლასთან მუშაობას, რაზე, რა ინსტრუმენტებით, რა გზით:

როგორ ფიქრობთ, რა წარმოდგენას იძლევა მოყვანილი დანართი, გამოდგება თუ არა ის სამოქმედო გეგმის ნაწილად? აკმაყოფილებს თუ არა კომპლექსური დავალებისთვის წაყენებულ მოთხოვნებს?
კომპლექსური დავალების უამრავი ნიმუში დაიგზავნა სკოლებში, წარედგინათ მასწავლებლებს, არსებობს ასევე ზოგადი გზამკვლევი, რომელიც კარგად გვარკვევს მის რაობაში. ამიტომ ამაზე საუბარს და ამ მასალის ციტირებას აქ არ მოვახდენ.
მინდა შემოგთავაზოთ ამ დანართის დასრულებული ვერსია. დარწმუნებული ვარ, კოლეგების ერთობლივი მუშაობით ის ბევრად საინტერესო და დახვეწილი გამოვიდოდა, რადგან მჯერა, თითოეული მასწავლებლის გამოცდილება და მათი შემდგომი თანამშრომლობა შესანიშნავი იდეებისა და გზების დასახვის გარანტია.
მანამდე კი შემოგთავაზებთ ზოგიერთ რეკომენდაციას ამ გეგმის ავტორებისათვის:

1) კომპლექსური დავალების პირობა აუცილებლად უნდა შეიცავდეს და სასურველია დაიწყოს მოსწავლის მაპროვოცირებელი, დამაინტერესებელი მოკლე შესავალი ინფორმაციით, რომელიც მოსწავლის ინტერესის და მზაობის მოსაზიდადაა საჭირო. ამ დავალების ტექსტი კი პირდაპირ იწყება დავალების მიცემით და არ აქვს შესავალი ნაწილი;
2) დავალებას აუცილებლად უნდა ახლდეს საკვანძო შეკითხვა, რომელიც ერთგვარი ინსპირაცია უნდა იყოს მოსწავლისათვის, უჩენდეს მას დავალებაზე მუშაობის სურვილს, რომ დავალების ბოლოს ამ შეკითხვას გაეცეს პასუხი. მაგალითად, „როგორ შემიძლია გამოვიკვლიო სხვადასხვა ნივთიერების თბოგამტარული თვისებები და სად გამოიყენება ისინი ყოველდღიურობაში?“
3) „ახალი სკოლის მოდელში“ საიმისოდ, რომ კომპლექსურმა დავალებამ შუალედური სასწავლო მიზნის როლი შეასრულოს, საჭიროა რიგი ნიუანსების გათვალისწინება.
ა) მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული კონკრეტული (და არა ზოგადი) საკითხი/საკითხები, რომლის შესწავლასაც კომპლექსური დავალება ემსახურება;
ბ) მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული შემოქმედებითი პროდუქტი (მაგალითად, კომიქსი, მოთხრობა, ვიდეორგოლი, პლაკატი და სხვა), რომელიც მოსწავლემ კომპლექსური დავალების ფარგლებში უნდა შექმნას;
გ) კომპლექსურ დავალებას უნდა ახლდეს შეფასების კრიტერიუმები, რომლებიც მას სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენებისკენ (ანუ გრძელვადიანი მიზნობრივი ორიენტირებისკენ) მიმართავს.
4) რაც შეეხება მატრიცის შუა, თეთრი სვეტის შევსებას, ცხადია, ის უკეთესია შეივსოს თავად დავალების განხორციელების პროცესში უკვე შესრულებული ქმედებების მიმდინარეობისას ან შემდგომ. თუმცა, დავალების ავტორს ან მასწავლებელს, ვისაც მისი განხორციელება სურს, ალბათ მოფიქრებული უნდა ჰქონდეს სავარაუდო რესურსები, აქტივობები და შეკითხვები, რომელთა თანმიმდევრული დასმით მოსწავლეს კრიტერიუმებზე თავის გართმევისკენ წაიყვანს.
აქ უცვლელად მოვიყვან ნაწყვეტს ზოგადი გზამკვლევიდან. ეს ნაწყვეტი გვიხსნის, თუ რა არის სასურველი, რომ ჩაიწეროს მატრიცის შუა, თეთრ სვეტში. მნიშვნელოვან ფრაზებს გამოვყოფ მუქი შრიფტით.

„რატომ სჭირდება სკოლებსა და მასწავლებლებს სასკოლო კურიკულუმის შექმნა და განვითარება?

თითოეული სკოლა ყოველწლიურად ქმნის უნიკალურ პრაქტიკას, რომლის აღნუსხვასაც პედაგოგები, როგორც წესი, განსაკუთრებულ ყურადღებას არ აქცევენ. მათი ჩანიშვნის შემთხვევაში შეიძლება შეიქმნას რესურსი, რომელიც მომდევნო წელს დიდ დახმარებას გაუწევს მათ სწავლა-სწავლების პროცესში. სასკოლო კურიკულუმი რეალურ საგაკვეთილო პროცესში ქმედითუნარიანი, დასამახსოვრებელი აქტივობების აღნუსხვას გულისხმობს. აქ არ იწერება გაკვეთილის გეგმები და სცენარები (პასუხი შეკითხვაზე – რა აქტივობებს განვახორციელებ მომავალში?), აქ მასწავლებლები ინიშნავენ და ერთმანეთს უზიარებენ:
 კომპლექსური დავალებების (შუალედური მიზნების) მოდიფიცირებულ ვარიანტებს, რომლებიც მათი მოსწავლეებისთვის გამოდგა უფრო აღქმადი და საინტერესო;
 დამატებით რესურსებს, რომლებიც მოსწავლეებს კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში გამოადგათ;
 შეკითხვებს, რომლებმაც მოსწავლეებს ხელი შეუწყო სასწავლო მასალის გააზრებასა და ახალი ცოდნის შეძენაში.

წლის განმავლობაში ასეთ სტილში გაკეთებული ჩანიშვნები, ერთი მხრივ გამოკვეთს სკოლაში დამკვიდრებულ უნიკალურ პრაქტიკას, მეორე მხრივ კი ქმნის ემპირიულ გამოცდილებაზე დამყარებულ ორიგინალურ რესურსს. სასკოლო კურიკულუმის განვითარება (მისი გამდიდრება ახალი გამოცდილებით) უწყვეტი პროცესია. ამ პროცესის შედეგად დოკუმენტი წლიდან წლამდე დაიხვეწება. „

ახლა კი შემოგთავაზებთ დასრულებული დანართის ასეთ ვერსიას:
პირველ რიგში, დავალების პირობა და კრიტერიუმები:

თბოგამტარები და თბოიზოლატორები

თბოიზოლაცია ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა იმისათვის, რომ ზამთარში სახლმა ბუნებრივად შეინარჩუნოს სითბო, ზაფხულში კი სიგრილე. მთელი წლის მანძილზე ის დაგეხმარებათ გქონდეთ სასურველი ტემპერატურა გათბობა-გაგრილების სისტემების მინიმალური გამოყენებით.

ეგიძლიათ აირჩიოთ სახურავის, იატაკების, კედლების, ფანჯრების, კარების თბოიზოლაცია. აქედან ყველაზე მნიშვნელოვანი კედლების თბოიზოლაციაა, რადგან ჩვეულებრივ, სახლში სითბოს ყველაზე მეტი ნაწილი სწორედ კედლებიდან იკარგება. მეორე ადგილზე სახურავია, სულ ბოლოს კი ფანჯრები და კარები.
თბოიზოლაციის მასალები სხვადასხვანაირია. ეს შეიძლება იყოს შალის ქსოვილის მსგავსი მატერია, რომელიც ჰაერის ბუშტებს აკავებს. ასევე, გამოიყენება ბამბა და სელიც. თბოიზოლაციის შედარებით იაფი გზა ფანჯრებზე სქელი ფარდების დაკიდებაც შეიძლება იყოს.
ამ საქმეში ხის მასალების გამოყენებაც დაგეხმარებათ. ხის კარი და იატაკი თქვენს სახლს სასურველ ტემპერატურას უფრო მარტივად შეუნარჩუნებს.

თავად გამოიკვლიეთ, რამდენად კარგი თბოგამტარი ან თბოიზოლატორია სხვადასხვა ნივთიერება და შექმენით ილუსტრირებული ალბომი, თითოეულ ილუსტრაციას დაურთეთ ტექსტი, რომელშიც ახსენით და თვალსაჩინოდ წარმოაჩინეთ:

1) როგორ განსხვავდება ერთმანეთისაგან სხვადასხვა ნივთიერება სითბოს გატარების უნარით, დააჯგუფეთ და ცხრილის სახით წარმოადგინეთ ნივთიერებები იმის მიხედვით, თუ რომელია უკეთესი თბოიზოლატორი (მკ 1, 2)

2) რატომ არის კარგი თბოიზოლატორი ბეწვი, შალი, პენოპლასტი, – რით არის განპირობებული მათი თბოიზოლაციის უნარი (მკ 2,3)

3) როგორ იყენებს ადამიანი თბოგამტარებსა და თბოიზოლატორებს (მკ 2, 3)

გთხოვთ, მიაქციოთ ყურადღება კრიტერიუმების შესაბამისობას მატრიცაში მოყვანილ სამიზნე ცნების მკვიდრ წარმოდგენებთან. თითოეულ კრიტერიუმს ფრჩხილებში აქვს მითითებული, თუ რომელ მკვიდრ წარმოდგენას შეესაბამება ის. ასევე მიაქციეთ ყურადღება იმას, თუ რა არის პროდუქტი დავალებაში, რის საშუალებით წარმოაჩენს მოსწავლე თავის ცოდნას. ცხრილი კი მხოლოდ მონაცემების წარმოდგენის ერთ-ერთი საშუალებაა.

მინდა აღვნიშნო, რომ საკვანძო შეკითხვა შესაძლებელია სხვანაირად და უკეთესადაც დაისვას დაწყებითების გამოცდილი მასწავლებლის მიერ.
რაც შეეხება მატრიცის შუა, ველს, აქ წარმოგიდგენთ ჩემს ხედვას, მონახაზს, თუ რა ნაბიჯები შეიძლება გადაიდგას მკვიდრი წარმოდგენების გააზრებისკენ კრიტერიუმებზე თავის გასართმევად:
კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები):
I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა
ნაბიჯი 1. როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებით?
რა ნივთები დაგჭირდება ილუსტრირებული ალბომის შესაქმნელად?
რესურსი/აქტივობა:
რესურსი:
ქართული საბავშვო ილუსტრაცია:

წიგნის ილუსტრაცია:
წიგნის ილუსტრაცია | ოლესია (ლესია) თავაძე (olesyatavadze.com)

სამიზნე ცოდნის (დეკლარატიული, პირობისეული, პროცედურული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები

II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი
ნაბიჯი 1. როგორ განსხვავდება ერთმანეთისაგან სხვადასხვა ნივთიერება სითბოს გატარების უნარით, დააჯგუფეთ და ცხრილის სახით წარმოადგინეთ ნივთიერებები იმის მიხედვით, თუ რომელია უკეთესი თბოიზოლატორი (მკ 1, 2)
რესურსი/აქტივობა:
რესურსი: სახელმძღვანელო: საკითხები: სითბოს გადაცემა, სითბოგამტარობა.
აქტივობა 1.1:
სხეულების თბოგამტარობაზე დაკვირვება; მონაცემების ცხრილის სახით წარმოდგენა
რიგ-რიგობით შეეხეთ ხელით ბინაში (კლასში) ლითონს, ხეს, პლასტმასს, თიხას, ქსოვილს. სამუშაო ფურცლებზე დახაზეთ ცხრილი. (იხ ცხრილის ნიმუში კითხვებში)
ჩაწერეთ თქვენი შეგრძნებები სხვადასხვა მასალაზე შეხებისას.
შეხებით დაადგინეთ, რამდენად უფრო თბილია/ცივია ერთი სხეული მეორეზე. შემდეგ თერმომეტრით გაზომეთ იმავე სხეულების ტემპერატურები. შეადარეთ ერთმანეთს შეგრძნებით და თერმომეტრით მიღებული მონაცემები. იმსჯელეთ, რომელი მაჩვენებელია უფრო სანდო;
აქტივობა 1.2:
ცხელი წყლით სავსე ჭიქაში რამდენიმე წუთით ერთდროულად მოათავსეთ ხის, პლასტმასისა და რკინის კოვზები და გამოთქვით ვარაუდი, თუ რომელი კოვზის ტარია უფრო ცხელი. შემდეგ კოვზების ტარებზე მოათავსეთ მცირე ერთნაირი ზომის კარაქის, მარგარინის ან შოკოლადის ნაჭრები და შეამოწმეთ თქვენი ვარაუდის სისწორე. იმსჯელეთ, თუ რომელი ნივთიერება/მასალა ატარებს სითბოს კარგად/ცუდად;
ამ აქტივობის შესაბამისირესურსი:

აქტივობა 1.3:
ხის, ლითონის და პლასტმასის ზედაპირებზე ერთდროულად მოათავსეთ ერთნაირი ზომის ყინულის კუბები და დააკვირდით, რომელი როდის გადნება. ახსენით, რომელმა ზედაპირმა გაატარა სითბო ყველაზე უკეთ? ყველაზე ცუდად?
ამ აქტივობის შესაბამისი
რესურსი:

მასალების თბოგამტარობის კვლევა:

ნაბიჯი 2. რატომ არის კარგი თბოიზოლატორი ბეწვი, შალი, პენოპლასტი, – რით არის განპირობებული მათი თბოიზოლაციის უნარი (მკ 2,3)
რესურსი/აქტივობა:
რესურსი: სახელმძღვანელო: საკითხები: ტემპერატურა, თერმომეტრი, სითბოს გადაცემა
აქტივობა 2.1:
საჭირო მასალა: ოთხი ერთნაირი მინის ბოთლი. ორში ცივი, ორში – ცხელი წყალი, ორი ერთნაირი ბეწვის ქურთუკი.
თითო ცივი და ცხელწყლიანი ბოთლი ცალ-ცალკე შეფუთეთ ბეწვის ქურთუკში და დაახლოებით 30 წუთით მოათავსეთ ცალკე მდგომ მაგიდაზე. თითო ცივი და ცხელწყლიანი ბოთლი კი დადგით იქვე შეუფუთავად. იმსჯელეთ, რომელ ბოთლში შენარჩუნდა წყლის ტემპერატურა ყველაზე უკეთ
რატომ „გვათბობს“ შალის ტანსაცმელი:


აქტივობა 2.2:
2 ერთნაირი სისქის შალის და ბამბის (კოტონი) წინდა ჩამოაცვით ერთნაირ ჭიქებს, რომლებშიც ერთნაირი ტემპერატურის თბილი წყალი ასხია. მოცემულ ვიდეოში ეს ტემპერატურაა 40 გრადუსი. 10-20 წუთის შემდეგ შეამოწმეთ წყლის ტემპერატურა. რომელმა წინდამ შეუნარჩუნა წყალს ტემპერატურა უკეთ? ვიდეოში 10 წუთში ზომავენ ტემპერატურას. გაიმეორეთ ექსპერიმენტი დასველებული წინდებით (ოდნავ გაწურეთ, როგორც ვიდეოშია).
შესაბამისი რესურსი:

რესურსი:
ცუდი თბოგამტარები:

რესურსი:
საიდან ვიღებთ შალს:

ნაბიჯი 3. როგორ იყენებს ადამიანი თბოგამტარებსა და თბოიზოლატორებს (მკ 2, 3)
რესურსი/აქტივობა:
რესურსი: სახელმძღვანელო: საკითხები: თბოგამტარები, თბოიზოლატორები, მათი გამოყენება
რესურსი:
სად გამოიყენება ცუდი თბოგამტარები:


რესურსი:
რა არის თბოიზოლაცია და რა უპირატესობა აქვს მას:
თბოიზოლაცია – სახლის აუცილებელი კომპონენტი – DORMER
რესურსი:
თბოიზოლატორების გამოყენება

რესურსი:
როგორ დავამზადოთ საკუთარი თერმოსი

აქ წარმოდგენილი ნაბიჯები დავალების მსვლელობის პროცესში, განხორციელებისას შესაძლებელია შეიცვალოს და გაუმჯობესდეს. თუ მასწავლებელი შეადარებს წინასწარ მონახაზს და უკვე ჩატარებულ და პრაქტიკაში გამოცდილ ნაბიჯებს, აუცილებლად მოახერხებს პროცესის ხელსაყრელ ცვლილებას, მოქნილად წარმართვას, გაუმჯობესებას და დახვეწას, ჩაინიშნავს, რა რესურსების გამოყენება იყო უფრო სასარგებლო და ეფექტიანი, რა აქტივობები წაადგათ მოსწავლეებს შემეცნებისა და გააზრების პროცესში და გააუმჯობესებს გზას, რომლითაც სკოლას მოსწავლეთა შემდგომი თაობა კონკრეტული საგნის სამიზნე ცნებების, მაკროცნებებისა და საბოლოოდ, განათლების ეროვნული მიზნებისაკენ მიჰყავს.

ჯონ სინგერ სარჯენტი (12 იანვარი, 1856 – 14 აპრილი, 1925) თავისი დროის ერთ-ერთი წამყვანი პორტრეტისტი იყო. ამერიკელი კოლონისტების შთამომავალი იტალიაში დაიბადა და 21 წლამდე არ სწვევია ისტორიულ სამშობლოს. გაიარა დიეგო ველასკესის სკოლა, მეგობრობდა იმპრესიონისტებთან, თუმცა ამას მისთვის ხელი არ შეუშლია ნიჭიერ პორტრეტისტად ჩამოყალიბებაში. სიცოცხლის ბოლო წლები ბრიტანეთში გაატარა. 1925 წლის 14 აპრილს გარდაიცვალა ლონდონში გულის შეტევით. მისი ნამუშევრები ამშვენებს მეტროპოლიტენ-მუზეუმს ნიუ-იორკში, ბოსტონის სახვითი ხელოვნების მუზეუმს, ბოსტონის საჯარო ბიბლიოთეკას, ჰარვარდის ბიბლიოთეკას…
მის ბეატრის ტაუნსენდის პორტრეტზე (1882) მზერის უკვდავების საიდუმლოა:

თუმცა ვნახოთ მეორე ნახატიც, რომელიც ამტკიცებს სარჯენტის ოსტატობას სხვა ჟანრშიც – „ედუარდ დარლი ბოიტის ქალიშვილები“ (1882), რომელიც მან 26 წლისამ, თავისი პოპულარობის გარიჟრაჟზე დახატა. ამერიკელმა მწერალმა და ლიტერატურის კრიტიკოსმა ჰენრი ჯეიმსმა ამ ტილოს „გასაოცარი“ უწოდა. არის ამ ნახატში ყოფის ფარული მისტიკა, იდუმალება, ადამიანად ყოფნის ჩუმი დღესასწაული და დიდი ფსიქოლოგიური სიღრმე.

მიხაილ ვრუბელი (1856-1910) აღიარებულია არტ-ნუვოს უდიდეს რუს მხატვრად. მისი ორიგინალური მანერის საწყისები გვიანდელი ბიზანტიური და ადრეული რენესანსის მხატვრობაშია საძიებელი. ვრუბელი გამიზნულად განუდგა თავისი დროის მიმდინარეობებს. მისი ნახატები გვატყვევებს ექსცენტრულობითა და ძველისა და ახლის საინტერესო სინთეზით. იგი იყო ტიციან ტაბიძის საყვარელი მხატვარი (,,ისე გხატავდა თამარს ვრუბელი…”).
ამ ნახატს ჰქვია „გოგონა სპარსული ხალიჩის ფონზე“ (1885):

ხოაკინ სოროლია (ესპანელი მხატვარი) – „მოხელთებული წამი“, ბიარიცი, 1906. იქნებ წარსულის ეს გამოძახილი, მაგიურ გაელვებათა მთლიანობაა, რაც აწმყოში ბედნიერების შეგრძნებას გვანიჭებს? ვინ იცის…

სიკეთისკენ სწრაფვა სამოთხისკენ სწრაფვაა. ყოველ ჩვენგანში, თვით ყველაზე დაცემულშიც, დევს ეს. ყველანი ვებღაუჭებით ნათელს ჩვენში, თუნდაც მცირეოდენს. ბნელის ნათლისადმი მორჩილება ხომ, საზოგადოდ, სამყაროს კანონზომიერებაა. ცხოველებთან, ალბათ, ეს ქვეცნობიერის დონეზე წყდება, ადამიანებთან – გააზრებულად. ხშირად მიფიქრია: აბსოლუტური სიკეთე არ იქნება მოსაწყენი და მასში ყოფნა იქნება ისე, როგორც ბავშვობაშია, ყველაფერი რომ გიხარია და გაინტერესებს, დიდი, ცნობისმოყვარე, ოღონდ ძალიან გონიერი თვალებით.
სამოთხეში თუ სევდიანობენ, ნეტა? ვფიქრობ, ეს ღმერთის თვისებაა.
მიხაელ სოვას ამ ნახატზეც სამოთხეა, მგონი…

ყველა ბავშვისთვის სკოლის დაწყება  და ახალ სასკოლო, საგანმანათლებლო გარემოში ტრანზიცია (შესვლა-გადასვლა), მნიშვნელოვან ცხოვრებისეულ  მოვლენას წარმოადგენს.  . არსებული კვლევებისა და საერთაშორისო  გამოცდილების თანახმად,  სკოლის  პოზიტიურად დაწყება მოსწავლისათვის მომავალი აკადემიური წარმატების და სოციალური  წარმატების  უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა. პროცესი, დროული მხარდაჭერის გარეშე შესაძლოა ნეგატიურ გამოცდილებად იქცეს.

რადგან სკოლის დაწყება და სწავლის პირველი დღეები ბავშვისთვის, მშობლისთვის და მასწავლებლებისთვის გარკვეულ შფოთვასთანაა დაკავშირებული, მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რა არის ბავშვის სკოლაში ტრანზიციის გეგმა, რომლის მიზანია უზრუნველყოს ბავშვის, ოჯახის და საგანმანათლებლო დაწესებულების მზაობა ბავშვის სასწავლო პროცესში ჩასართავად.

ამ სტატიის დაწერის ერთ-ერთი მოტივაცია სპეციალური პედაგოგის გამოცდის შედეგები აღმოჩნდა. გამოცდის ერთ-ერთი კითხვა სწორედ ბავშვის ტრანზიციას ეხებოდა, რომელიც მეტნაკლებად ბუნდოვანი და რთული აღმოჩნდა პედაგოგებისთვის.

ყველა ბავშვის ცხოვრებაში სკოლის დაწყება და სკოლის პირველი დღე განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი მოვლენაა, რომელთანაც ბევრი დადებითი და ზოგჯერ ნეგატიური გამოცდილებაც ასოცირდება. ცნობილია ის ფაქტიც, რომ სკოლაში მიღებული პოზიტიური გამოცდილება ხშირად მომავალშიც წარმატებულ აკადემიურ და პროფესიულ საქმიანობასთან ასოცირდება. ასევე, როცა სწავლება სკოლაში ბავშვისთვის სირთულეებთან და არასასიამოვნო მოგონებებთან ასოცირდება, შემდგომში სწავლის გაგრძელება და სხვა აკადემიური ხარისხის მოპოვების მოტივაცია ნაკლებია.

ტრანზიციის გეგმა იმით არის მნიშვნელოვანი, რომ ხშირად, სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ან შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეები სპეციფიკურ მხარდაჭერას და გაძლიერებას საჭიროებენ. ამ პროცესში ჩართულია როგორც ბავშვის მშობელი, ასევე სკოლის ადმინისტრაცია. ამიტომ, მსგავსი გეგმა მათ საშუალებას აძლევს სწავლის პროცესი იყოს ინკლუზიური, მშვიდი, პოზიტიური და ეფექტური.

მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რომ ტრანზიციის მხარდამჭერი გეგმა ეხება არა მხოლოდ იმ ბავშვებს, ვისაც სწავლასთან და განვითარებასთან დაკავშირებული სირთულეები აქვთ, არამედ სოციალურად დაუცველ, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებსაც და იმ ბავშვებსაც, რომელთაც გარკვეული ფსიქოლოგიური სტრესის გადატანა მოუწიათ სხვადასხვა მიზეზების გამო.

 მნიშვნელოვანია ის საფეხურები, რომელიც ოჯახმა და სკოლამ შეიძლება გაიაროს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებისა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების  სკოლაში უმტკივნეულო ტრანზიციის უზრუნველსაყოფად.  ტრანზიციის პროცესის ძირითადი საფეხურებია:

1. პირველ კლასში ადრეული რეგისტრაცია
2. ოჯახისა და ბავშვის მზადება სკოლისთვის
3. სკოლის მზადება ბავშვების უმტკივნეულო ტრანზიციისათვის

როცა მშობელს გარკვეული ეჭვი აქვს ბავშვის სპეციალურ საჭიროებაზე, სკოლის დაწყებამდე შეუძლია მიმართოს განათლების სამინისტროს მულტიდისციპლინარულ გუნდს, ასევე, ისარგებლოს ადრეული ინტერვენციის სერვისით/შეფასებით. განსაზღვროს ბავშვის წინასწარი საჭიროებები და წინასწარ იზრუნოს  საგანმანათლებლო დაწესებულების შერჩევაზე. შესაბამისად, ტრანზიციის პირველი ეტაპი მოსწავლის წინასწარი რეგისტრაციაა სკოლაში. 

ხშირად, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების მშობლები სვამენ კითხვას- „მიიღებენ ჩემს შვილს სკოლაში?“ ჩემი პასუხია – „დიახ“, თქვენ ამის კანონიერი უფლება გაქვთ. საქართველოს რატიფიცირებული აქვს გაეროს 2006 წლის  „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებათა კონვენცია“, რომლის საფუძველზე ყველა ადამიანს აქვს თანაბარი უფლება მიიღოს განათლება!  მნიშვნელოვანია, მშობელმა წინასწარ მიაწოდოს სკოლას ბავშვის საჭიროებების შესახებ და სკოლამაც დროულად გააცნოს მშობელს მისი სერვისების შესახებ. სწორედ ამას ემსახურება წინასწარი რეგისტრაცია.

ვინ მონაწილეობს ტრანზიციის პროცესში?

ტრანზიციის პროცესში მონაწილეობს:  სკოლის ადმინისტრაცია, სკოლის სპეციალური მასწავლებელი, სპეციალური ასისტენტი, ადრეული საგანმანათლებლო დაწესებულებებიდან ბაღის პედაგოგი, ბაღის ფსიქოლოგი, ადრეული ინტერვენციის სპეციალისტები და ნებისმიერი სხვა თერაპიის სპეციალისტი, რომელიც თერაპიულ პროცესს ახორციელებდა/ახორციელებს ბავშვთან.

სკოლამ მომავალი პირველკლასელების მიღების გეგმა ერთი წლით ადრე მაინც უნდა შეიმუშაოს. ყველა სკოლას უნდა ჰქონდეს სკოლის სარეგისტრაციო ფორმა, სადაც მშობელი სკოლას მიაწოდებს ინფორმაციას ბავშვის ჯანმრთელობის მდგომარეობის  თუ სამედიცინო დიაგნოზის შესახებ, ასევე, ყველა მისი სპეციფიკური საჭიროებების შესახებ, რაც სწავლებას და ბავშვის საგაკვეთილო პროცესში მონაწილეობას უკავშირდება.

მნიშვნელოვანია, ყველა სკოლას ჰქონდეს საინფორმაციო ბროშურა, რომელშიც ყველა იმ სერვისის ჩამონათვალია შეტანილი, რასაც სკოლა ბავშვებს და მათ მშობლებს სთავაზობს. მნიშვნელოვანია, სკოლამ ხაზი გაუსვას, რას სთავაზობს სპეციალური საჭიროებების მქონე და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეებს, იქნება ეს გარემოს მოწყობა თუ ბავშვის საჭიროებებიდან გამომდინარე, კომპეტენტური პირების დახმარება, რომლებიც ბავშვის სწავლების პროცესში მონაწილეობენ.

ასევე, მნიშვნელოვანია, ყველა სკოლას ვებ-გვერდზე ჰქონდეს განთავსებული ფოტო/ვიდეო რესურსები, სადაც კარგად ჩანს სკოლის ტერიტორია და მოწყობა.

საჭიროა, სკოლამ 1 წლით ადრე განსაზღვროს, ვინ იქნება  სკოლაში ტრანზიციის კოორდინატორი, პირი, რომელიც წარმართავს ამ პროცესს და  მუდმივ მონიტორინგს. სწორედ ტრანზიციის კოორდინატორია ის საშუალო, რგოლი „მედიატორი“ რომელიც აკავშირებს სკოლის ადმინისტრაციას, მშობელს და ბავშვთან დაკავშირებულ სხვა სპეციალისტებს, როგორიცაა ბაღის პედაგოგი, ბავშვის თერაპევტები და ა.შ

ტრანზიციის კოორდინატორი აორგანიზებს ერთობლივ შეხვედრებს, სადაც ბავშვთან დაკავშირებული საჭიროებების განხილვა და შეჯამება ხდება. მნიშვნელოვანია, ასეთი შეხვედრები გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მეორდებოდეს. სკოლის კოორდინატორი ადგენს ბავშვის ინდივიდუალური ტრანზიციის გეგმას, რომელიც მორგებულია თითოეულ ბავშვზე და იქმნება ინდივიდუალურად. გეგმაში შეტანილია მშობლის მიერ მოწოდებული დოკუმენტაცია, ცნობები და ინფორმაცია ბავშვის დიაგნოზის და საჭიროებების შესახებ. ასევე, ინდივიდუალურ გეგმაში მითითებულია ის გრაფიკი, რომლის მიხედვითაც ხორციელდება შეხვედრები და ვინ დაესწრება მათ.

საინტერესოა ის აქტივობები, რომელიც ბაღებმა და სკოლებმა ერთობლივად შეიძლება განახორციელონ ბავშვის სკოლაში ადაპტაციის ხელშესაწყობად: ბაღის ექსკურსია სკოლაში, სკოლის ტერიტორიის დათვალიერება, გაკვეთილებზე დასწრება და ასევე, პირველკლასელების ვიზიტი ბაღში და მათთვის საკუთარი გამოცდილების გაზიარება, ერთობლივი მხიარული თამაშები.

მშობელმა მნიშვნელოვანია იზრუნოს ბავშვის წინასასკოლო უნარებზე და სასკოლო ადაპტაციაზე. ხშირად გაასეირნოს ბავშვი სკოლის ტერიტორიაზე, გააცნოს მომავალი მასწავლებლები, თუ მშობელმა წინასწარ იცის, ვინ იქნება ბავშვის თანაკლასელი, ხელი შეუწყოს გაცნობას და დამეგობრებას.

ხშირად, როცა მშობლები ბავშვთან ერთად წინასწარ აწყობენ ექსკურსიებს სკოლაში, იღებენ ფოტოებს, ვიდეოს და  სახლში ხშირად უყურებენ ბავშვებთან ერთად. უქმნიან წინასწარგანწყობას. თამაშობენ სახლში „სკოლობანას“, „პირველი დღე სკოლაში“, ერთად ყიდულობენ სასკოლო ნივთებს. მათი უფროსი და/ძმების მაგალითზე აჩვენებენ, როგორ დადიან ისინი სკოლაში და რას საქმიანობენ.

იქიდან გამომდინარე, რომ სკოლა წინასწარ იღებს ინფორმაციას ბავშვის ინდივიდუალური საჭიროებების შესახებ, სკოლის ადმინისტრაციას სასწავლო წლის დაწყებამდე შეუძლია სკოლის ფიზიკური გარემოს მოწყობა, როგორიცაა: ეტლით მოსარგებლე მოსწავლეებისთვის კლასის 1 სართულზე განთავსება ან აკუსტიკურად უფრო ხელსაყრელი კლასის შერჩევა სმენის სირთულეების მქონე მოსწავლეებისთვის, ასევე ფიზიკური გარემოს მოწყობა, მასწავლებლების და ინკლუზიური განათლების სპეციალისტების წინასწარი მომზადება.

შევაჯამოთ, ტრანზიციის პროცესი: მშობლის მიერ ბავშვის წინასწარი რეგისტრაცია, მაქსიმალურად ამომწურავი ინფორმაციის მიწოდება ბავშვის ჯანმრთელობის და საჭიროებების შესახებ, სკოლის მიერ ტრანზიციის კოორდინატორის დანიშვნა, ინდივიდუალური ტრანზიციის გეგმის შემუშავება, გეგმაში მონაწილე პირების ქსელის შექმნა,  სამუშაო შეხვედრების დაგეგმვა, ბავშვის და მშობლის ვიზიტი სკოლაში, გაცნობითი სახის ღონისძიებების ორგანიზება სკოლასა და ბაღს შორის, ბავშვის თერაპევტების ჩართვა სკოლისათვის წინასწარი მომზადების ღონისძიებებში.

მსგავსი მიდგომა ყველა ბავშვს მისცემს საშუალებას, პოზიტიურად ჩაერთოს საგაკვეთილო პროცესში.

სულ ცოტაც და დაიწყება 2021-2022 სასწავლო წელი. ჯერ კიდევ არ ვიცით, როგორ ფორმატში მოგვიწევს სკოლაში დაბრუნება. მოგვცემს კი ქვეყანაში არსებული ეპიდსიტუაცია საკლასო სივრცეში სრულფასოვანი დაბრუნების საშუალებას? გასული სასწავლო წელი სავსე იყო ფრაზებით – ატარეთ პირბადე, დაიცავით დისტანცია და ა.შ. რასაკვირველია, ამ რთული პროცესით ყველაზე დიდი ზიანი თქვენ მოგადგათ. მუდმივად ვფიქრობ – როგორ აგინაზღაუროთ „წართმეული“ დრო და დაკარგული შესაძლებლობები.

ზოგიერთი თქვენგანისთვის ეს იქნება ბოლო წელიწადი ზოგად საგანმანათლებლო დაწესებულებაში, ზოგისთვის პირველი… დანარჩენთათვის – არც ბოლო და არც პირველი. როგორია შენი მოლოდინი? რას მოგიტანს ის? რას შეცვლის კიდევ ერთი კლასისა თუ საფეხურის დაძლევა შენს ცხოვრებაში? როგორ გაუმკლავდებით სირთულეებს?

დამეთანხმებით, რომ ზაფხულის არდადეგები ისეთი მრავალფეროვანი და ხალისიანი აღარ იყო, როგორც ადრე – პანდემიამდე. ალბათ, ადევნებდით თვალს სხვადასხვა აზრის, შეხედულების თუ მსოფლმხედველობის ადამიანთა ჯგუფები როგორ უპირისპირდებოდნენ ერთმანეთს და ყველა საშუალებით ცდილობდნენ საკუთარი პოზიციის „გატანას“.

დაფიქრებულხართ, რა დასკვნები შეიძლება გავაკეთოთ აქედან? ცხოვრება ხომ საუკეთესო მასწავლებელია?!

• პირველ რიგში, ეცადეთ, ისწავლოთ განსხვავებული აზრის მოსმენა და მიღება. არ დარჩეთ მუდმივად პასიური მაყურებლის როლში. არასოდეს აქციოთ ძალადობა პრობლემების მოგვარების გზად და საშუალებად. პირიქით – ძალადობა შობს ძალადობას, აგრესია – აგრესიას, ზიზღი კი – ზიზღს… ეცადეთ, ნებისმიერ სიტუაციაში იყოთ მეტად ემპათიური.

მუდმივი დაძაბული ფონი თქვენზე განსაკუთრებულ გავლენას ახდენს. მიუხედავად იმისა, გვსურს თუ არა ეს ჩვენ, ფაქტები და მოვლენები ჩვენს ცნობიერში ღრმად ილექება. ისინი „ელოდებიან“ ხელსაყრელ მომენტს, რომ გამოხატვის საშუალება იპოვონ, სწორედ ამიტომ უნდა ვეცადოთ, საკუთარი წვლილი შევიტანოთ გარე სამყაროს უკეთესობისკენ ცვლილებაში. როგორ? – როგორ და სიკეთე გადამდებია, ამიტომ ყოველდღიურ ყოფით ცხოვრებაში ეცადეთ უწყვეტად გაავლოთ სიკეთის ხაზი და ასწავლოთ სხვებსაც.

დღეს ახალგაზრდები ძალიან ბევრი გამოწვევის წინაშე დგახართ. სწრაფად ცვალებად სამყაროში გიწევთ მყისიერი ადაპტირება.

სამყარო იცვლება. სამყაროს შეცვლის კვალდაკვალ იცვლება საჭიროებები და მოთხოვნილებები. თქვენ გაქვთ სხვადასხვა ინტერესი და უნარი. მაგალითისათვის, სულ რამდენიმე ათეული წლის წინ, უმეტესობას სურვილი ჰქონდა გამოსულიყო ექიმი, ინჟინერი, იურისტი, მასწავლებელი და ა.შ. ტექნოლოგიების განვითარებამ ახალ-ახალი პროფესიები წარმოქმნა. ვებდიზაინი, კოდირება, რობოტექნიკა ის საქმიანობებია, რომლებიც დღეს ძალიან პოპულარული და მაღალანაზღაურებადია.

შესაბამისად, დღეს თქვენნაირი ახალგაზრდების წინაშე გადაშლილია ცხოვრების ფართო ობიექტივი. საკუთარი თვალით ხედავთ, როგორი სისწრაფით იცვლება მოვლენები. ცოტა ხნის წინ, სკოლა განათლების მიღების ერთადერთი და უკონკურენტო სივრცე იყო. პანდემიამ იგი სხვა თვალით დაგვანახა. ახლა გაქვთ სწავლის უამრავი გზა და საშუალება. მათი უმეტესობა სკოლის კედლებს მიღმაა. სასურველი ცოდნის მიღება ინტერნეტთან მიერთებული ისეთი ტექნიკური საშუალებებით შეგიძლიათ, როგორიცაა თქვენი ჭკვიანი ტელეფონი. ის ხომ მთელ მსოფლიოსთან გაკავშირებთ…

საკუთარ თავზე მუდმივი, გაუჩერებელი მუშაობისა და სწავლის გზა არის უალტერნატივო. არსებული მდგომარეობა იძლევა საკმარის დროს თვითგანვითარებაზე ორიენტირებისთვის. ნებისმიერი არასასურველი რეალობის შეცვლა მხოლოდ და მხოლოდ განათლებულ თაობებს შეუძლიათ.

მინდა, რომ არ დანებდეთ. ამ „ბრძოლაში“ თქვენ უნდა იყოთ წამყვანი ძალა ვინც, არათუ ფეხს აუწყობს არსებულ გამოწვევებს – არამედ დაძლევს მათ. გახსოვდეთ, რომ კაცობრიობამ აქამდე დაამარცხა უამრავი პანდემია, გადაიტანა დამანგრეველი ომები. საფუძვლიანი მოტივაციისთვის კარგ მაგალითს მოგიყვანთ – ებრაელები, გარდა იმისა, რომ გენოციდს გადაურჩნენ, მათ შეძლეს ძალიან მცირე დროში უძლიერესი სახელმწიფოს აშენება. როგორ მოახერხეს ეს? –  მათ აქცენტი განათლებაზე გააკეთეს! გერმანელებმაც, თავის მხრივ, აღიარეს დანაშაული და შექმნეს სახელმწიფო, სადაც ადამიანის უფლებები ყველაზე ღირებული ფასეულობაა.

აღნიშნულ ისტორიულ ფაქტებს ხშირად ვიყენებ საგაკვეთილო პროცესში, ჯერ ერთი იმიტომ, რომ ორმხრივი გონიერების ნათელი და ხელშესახები მაგალითია, მეორეც, ორივე სახელმწიფო არაფრისგან საუკეთესოს შექმნის მზა რეცეპტია და შეგვიძლია მივბაძოთ.

იატაკიდან ჭერამდე წიგნის თაროებია. სკამს ვიდგამ, რომ სულ ბოლო თაროს მივწვდე. იქ მეგულება ჩემი ძველი მეგობრები, დახეულები, ყდაშემოცვეთილები, გაყვითლებული ფურცლებითა და საოცარი სურნელით. ვშლი, მტვერს სულს ვუბერავ და ვიწყებ…

ჩემი ზაფხულები ძველი წიგნებით იყო სავსე. მაშინ ახალი წიგნები იმდენად დიდი ფუფუნება იყო, იშვიათად თუ ვინმე მაჩუქებდა ან მათხოვებდა, სამყარო ჩემი მეგონა. დიდხანს ვყნოსავდი ახალდაბეჭდილი ფურცლებს. მათი სურნელი დღესაც იმხელა სიხარულთან ასოცირდება, რომ საგანგებოდ შევდივარ ხოლმე წიგნების მაღაზიებში ამ სურნელის ჩასასუნთქავად. შეიძლება ითქვას, წიგნს პირველად ყნოსვით შევიგრძნობ. გარდა ამისა, ამ ამბავმა ერთი ტრავმა, კომპლექსი თუ ამოჩემება დამიტოვა: უამრავ წიგნს ვყიდულობ, განსაკუთრებით – ახალგამოცემულებს. ფესტივალებიდან დახუნძლული ვბრუნდები. შეიძლება ითქვას, რომ ჩემი ბიუჯეტის დიდი ნაწილი წიგნებს მიაქვს და სახლში უკვე ყველა თაროსა და ყუთის შესაძლებლობა ამოვწურე, იატაკიღა დამრჩა.

ვაგროვებ, ვაგროვებ ამ ახალთახალ წიგნებს. მოგატყუებთ, რომ გითხრათ, ყველას მაშინვე ვკითხულობ-მეთქი, – ზოგიერთი თვეობით წაუკითხავი მრჩება უდროობის გამო, მაგრამ გული მშვიდად მაქვს: მთავარია, ჩემთან არიან.

90-იანელებს სხვა რამეების მიმართაც გვაქვს ასეთი დამოკიდებულება – ბავშვობის დროინდელი დანაკლისის შევსებას ახლა ზედმეტობით ვცდილობთ. და ეს არ არის სახუმარო რამ. ეს იმ შიშისა და შფოთვის ნაყოფია, წლების წინანდელმა უპურობამ, უწიგნობამ, უნამცხვრობამ, უკარაქობამ და უშოკოლადობამ რომ დაგვიტოვა.

ჰო, არ ყოფილა ჩემს ბავშვობაში ახალი, ნაირ-ნაირი წიგნები, მაგრამ იყო ძველები და დამტვერილები. მათაც ჰქონდათ სუნი, ოღონდ უფრო მძაფრი და სიძველით, მტვრით, მოგონებებით სავსე. ამდენი წლის შემდეგ ისინი კვლავ არსებობენ და აი, ჩავედი ჩემი ბავშვობის სახლში, გადმოვაწყვე საყვარელი წიგნები და ჩემს თინეიჯერ შვილს ვუხმე, რომელმაც ბოლო დროს წიგნებზე გული აიყარა. მისი ოთახი ავავსე უამრავი ლამაზყდიანი, ილუსტრირებული, მაღალი პოლიგრაფიული ხარისხის წიგნით, მაგრამ ვერა, ვერც ერთს ვერ დაუდო გული. ვუხმე და გადმოვულაგე ეს ჩემი ძველი საგანძური, იქნებ აქედან აგერჩია-მეთქი. პირველი, რაც გააკეთა, ის იყო, რომ დაყნოსა. ვაიმე, რა კარგი სუნი აქვსო! მერე გადაშალა, რა ყვითელი ფურცლებიაო! და უნდა წავიკითხოო.

ჰოდა, გადავწყვიტე, ამ წერილით მივიწყებულ წიგნებზე მოგიყვეთ, სულის შებერვით მტვერი გადავაცალო და გავაცოცხლო. წიგნი ხომ მხოლოდ მაშინ ცოცხლობს, როდესაც კითხულობენ.

მაშ ასე, თქვენ წინაშე არიან ჩემი ზაფხულების განუყრელი მეგობარები, უამრავი ცრემლისა და ღიმილის მიზეზები.

იქნებ რომელიმე მათგანი თქვენს ძველ ბიბლიოთეკაშიც აღმოაჩინოთ და თქვენს თინეიჯერ შვილებსაც მოუნდეთ მათი წაკითხვა.

რეზო ჭეიშვილის უზარმაზარი კრებული „ცისფერი მთები“. გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი, 1983

დაახლოებით 25 წლის წინ, ზაფხულის პაპანაქებაში, შუადღისას, იატაკზე ლეიბები გვქონდა გაშლილი – საკითხავადაც და დასასვენებლადაც მოხერხებული იყო. მამიდაჩემმა უზარმაზარი თეთრი წიგნი გადმოიღო კარადიდან და მირჩია, წამეკითხა. წიგნში ემოციების ქარბორბალა დამხვდა, ჩემთვის უცხო და უცნაური სიტყვები, რომლებიც ამ ქარბორბალას მიმართულებებს უცვლიდა.

„…ქარი უბერავდა წინანდებურად. სადღაც როიალს უკრავდნენ. მაღალი სახლის მოღიავებული ფანჯრის მოცისფრო, გამჭვირვალე ფარდას აწვებოდა ქარი და როიალის აკორდებს არწევდა ზეფირში.

ბოლოს კაკლის ის მორიც გაქრა. კაკალმა, ჩემთან ერთად რომ იზრდებოდა, ჩანდა, მოიხადა უკანასკნელი ვალი, ფერფლად და ნაცრად მოეყარა იზაბელას ძირებს, ბოლი კი სამუდამოდ შეუერთდა მარადისობას.“ („მუსიკა ქარში“).

ჰენრიკ იბსენი, „დრამები“. „ნორა ანუ თოჯინების სახლი“

ზოგიერთი წიგნი, გაგიკვირდებათ და, ჩემთვის გემოებსა და სასუსნავებს უკავშირდება. „ნორას“ კითხვის დროს სულ ნუშის ნამცხვარზე ვფიქრობდი, არასოდეს გამესინჯა და თბილისში უნივერსიტეტში რომ ჩავაბარე, პირველი, რაც გავაკეთე – ნუშის ნამცხვარი მივირთვი. გარდა ამისა, ამ ტექსტმა გამახედა მოჩვენებითი ბედნიერების მიღმა და ჩემი მაშინდელი შეხედულებები სულ თავდაყირა დააყენა. ამ ტექსტმა მომცა ქვეცნობიერი მუხტი, მებრძოლა მიზნებისთვის და ყოველთვის მქონოდა მხოლოდ ჩემით შექმნილი სამყარო, რომელსაც ვერავინ წამართმევდა. მოკლედ რომ ვთქვათ, ურთიერთობებში საკუთარი თავის შენარჩუნება მასწავლა. წლების შემდეგ, როდესაც მაგისტრატურაში ვსწავლობდი, ერთი ლექტორი გვესაუბრა „ნორაზე“ და როგორ ვამაყობდი, რომ წაკითხული მქონდა!

„სანამ მამის სახლში ვცხოვრობდი, ის მიზიარებდა ხოლმე თავის შეხედულებებს და მეც ისეთივე შეხედულებები მქონდა. ხოლო როცა განსხვავებული აღმომაჩნდებოდა, ვცდილობდი დამემალა, რადგან მამაჩემს არ მოეწონებოდა. თავის თოჯინას მეძახდა და ჩემით ისე ერთობოდა, როგორც მე – ჩემი თოჯინებით. მერე შენს სახლში მოვხვდი…“

ჯონ ტენერი, „ოცდაათი წელი ინდიელთა შორის“

ეს არის პირველი წიგნი, რომელიც ჩემმა დამ თავიდან ბოლომდე წაიკითხა და აღფრთოვანებული დარჩა. წიგნი თორმეტტომეულის პირველი ტომია. მასში მოთხრობილია ამბები, რომლებიც თავს გადახდა მეთვრამეტე საუკუნეში მოტაცებულ ცხრა წლის ბიჭუნას. ბიჭუნა ჩრდილოეთი ამერიკის ინდიელებმა იშვილეს და მათთან თითქმის ოცდაათი წელი გაატარა. წიგნი სავსეა ეგზოტიკური და უცნაური ამბებით, რომლებიც გულგრილს ვერ დატოვებს მკითხველს. ინდიელთა წეს-ჩვეულებები, მათი ცხოვრების დეტალები ისეთი საოცარია, ისეთი განსხვავებული…

„საგალობლები, რომელბსაც ასრულებენ ხოლმე სამონადირეო ჯადოსნობის დროს, დაკავშირებულია ინდიელთა რწმენასთან. ხშირად ამ საგალობლებით მიმართავენ სულს, რომელსაც ნა-ნა-ბუ-შუ ან ნა-ნა-ბუში ჰქვია და შესთხოვენ, იყოს შუამავალი და მათი ვედრება დიად სულს გადასცეს. ზოგჯერ მოუხმობენ ხოლმე მე-სუკ-კუმ-მიკ-ო-კვის, ესე იგი მიწას, ყველა ცოცხალი არსების დედამთავარს“.

რიჩარდ რაიტი, „ამერიკის შვილი“. ნაკადული, თბილისი, 1971

ჩემი ყველაზე მძაფრი ემოციები ამ წიგნს უკავშირდება. კითხვისას ერთდროულად მეუფლებოდა ბრაზი და სიბრალული, ზიზღი და გაოცება. ამბავი ამერიკის სამოქალაქო ომის შემდგომ პერიოდის ეხება, იმ დროს, ამერიკა მხოლოდ თეთრების რომ არაა და აფროამერიკელები (წიგნში – ზანგები), საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლას რომ იწყებენ. ავტორიც აფროამერიკელია და მთელი გულით შეიგრძნობს მათ გასაჭირს, ემოციებს, შიშებს, იმედებს. ისინი თანაგრძნობას არ ითხოვდნენ, უბრალოდ ისეთივე უფლებები სურდათ, როგორიც თეთრკანიანებს ჰქონდათ. „ბიძია თომა“ მათთვის დამამცირებელი მეტსახელი იყო და სამოქალაქო ომის შემდგომმა თაობამ თავის დევიზად აირჩია გამოთქმა: „ბიძია თომა მოკვდა“. „ამერიკის შვილის“ მთავარ პერსონაჟს ბიგერ თომასს თეთრკანიანი მერი დოლტონი შემოაკვდება. ბიგერი შეძრწუნებულია და დანაშაულს დანაშაულს უმატებს. ამის შემდეგ იწყება ზანგის სტერეოტიპებითა და სიძულვილით სავსე სასამართლო.

„ბიგერ, ისინი, ვისაც თქვენ სძულხართ, ისეთივე ადამიანები არიან, როგორიც თქვენ, ოღონდ ისინი ზღუდის გადაღმა იმყოფებიან. თქვენ ზანგი ხართ… სხვებზე მეტად ზანგები იჩაგრებიან, რადგან ისინი ამბობენ, ზანგები ადამიანთა ყველაზე მდაბალი, ყველაზე უარესი მოდგმააო“.

ალბათ რამდენიმე წერილიც არ ეყოფა ჩემი ძველი წიგნების გაცოცხლებას, მაგრამ გული არ გამიძლებს, მაინ რიდით არ დავასრულო. მაინ რიდის რომანები იყო პორტალი, საიდანაც რაინდებისა და მზეთუნახავების, მებრძოლებისა და მოგზაურების სამყაროში ხვდებოდი. ჩვენთვის ეს წიგნები იყო ფილმებიც, სერიალებიც და თეატრიც. წარმოსახვა კი ეკრანის როლს ასრულებდა, რომელსაც არც ელექტროენერგია და არც ინტერნეტი არ სჭირდებოდა. ერთ პატარა, იმ დროს ყველასგან მიტოვებული ქვეყნის რვთისა და კაცისგან მივიწყებულ რაიონში ცხოვრობდნენ ბავშვები, რომლებიც შუაღამისას ხან თეთრი რაშით დაჯირითობდნენ, ხან ბურუსით მოცულ საიდუმლოს უკირკიტებდნენ, ხან ოკეანის ტალღებს ებრძოდნენ და ბედნიერი დასასრულით ხარობდნენ. თანამედროვე გამომცემლები ალბათ უნდა დაფიქრდნენ მაინ რიდის ხელახლა, თანამედროვე ქართულით თარგმნაზე.

დავასრულებ იმით, რითაც დავიწყე – ფრაგმენტით რეზო ჭეიშვილის მოთხრობიდან „მუსიკა ქარში“, რომელიც კარგად გამოხატავს იმას, რისი თქმაც ამ წერილით ვცადე:

„როცა ლურჯი ფრინველი გააკეთებს ირაოს გლუვი გორის ზედაპირზე, ყორღანიდან გათავისუფლებული ჩრდილი როცა დაეცემა მიწას, მაშინაც მხოლოდ ამ დღეებს მოვიგონებ, გავიხსენებ მუდარით ჩემკენ მზირალ, ყელმოღრეცილ თეთრ თიკანს, მშვიდი სახის ბიჭს, ხელში რომ მზით განათებული, გადაშლილი წიგნი ეჭირა“.