ამას წინათ პლასტმასებზე ვწერდი. ვამბობდი პლასტმასის ეპოქაში ვცხოვრობ-მეთქი… განა მარტო მე? თქვენც და მთლიანად მსოფლიოც. კოვიდპანდემიის დროს არსებულმა ვითარებამ გარემოს ქიმიის მონაცემები შეცვალა და თუ მიკეტვ-მოკეტვების დროს ატმოსფერული ჰაერი თითქოს ოდნავ გაიწმინდა, პლასტმასებით გარემოს დაბინძურებამ, პირიქით – იმატა. ეს განსაკუთრებით ერთჯერადი პლასტმასის ნივთების ინტენსიურად გამოყენების ხარჯზე მოხდა და ჟურნალმა Science of the Total Environmental პრობლემას სპეციალური ნომრების მთელი სერია დაუთმო. პანდემიის გამო მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის სუპერმარკეტებში შეხვდებოდით წარწერას, რომ იყენებენ მხოლოდ პოლიეთილენის პაკეტებს და მორჩა.

ამავე ჟურნალის მონაცემების მიხედვით, პლანეტის დაბინძურება ერთჯერადი ნიღბებისა და ხელთათმანების გამოყენების მატებამაც გამოიწვია. დღეისათვის გამოყენებულია 89 მილიონი ნიღაბი, 30მლნ. ხელთათმანი, 1,59მლნ. პლასტმასის დამცავი ფარი თუ სათვალე და ა.შ. (წერილის დაბეჭდვისას ეს მონაცემები უფრო გაიზრდებოდა) დიახ, გამოყენებული და გარემოში მოსროლილია.

ერთჯერადი ნიღბების გამოყენებამ, მრავალჯერადი გამოყენების ნიღბების მოხმარებასთან შედარებით, შეიძლება კლიმატის ცვლილება 10-ჯერ გაამძაფროს.  შებრძანდით და თავად ნახეთ ინფორმაცია https://www.mdpi.com/1660-4601/17/15/5439. თქვენი სურვილის შემთხვევაში კი PITTCON 2021, SHORT COURSE, March 2, Virtual Event-ის პრეზენტაციაც შემიძლია გაახლოთ, რომელიც Science of the Total Environmental-ის მთავარმა რედაქტორმა – დამია ბარჩელომ წარმოადგინა. წერილზე თანდართული სურათებიც სწორედ მისი პრეზენტაციიდანაა.

ჩატარებული კვლევების შედეგად კი შემდეგი დასკვნები გაკეთდა:

Covid-ის გამო 2020-21 წლებში პლასტმასის ნარჩენები (ნიღბები + PPE) შეიძლება 25-50%-მდე გაიზარდოს. ნიღბებში ცელულოზას ბოჭკოებთან ერთად PP გამოყენებულია პოლიმერიც. ამიტომ, გამოსავალი მხოლოდ ასეთი პლასტმასების ხელახალ გადამუშავებაში მდგომარეობს და სათავო პოლიმერებად ბიოდეგრადირებადი PLA და PCL უნდა იყოს აღებული.

რაც შეეხება უმისამართოდ გადაყრილ ნიღბებს, ისინი ზღვისა და ოკეანის წყლებში იყრიან თავს და შესაბამისი დარგის მეცნიერებს გვარიან თავსატეხსაც უჩენენ.

ჩვენ სკოლის ქიმიის გაკვეთილზე მიკროპლასტმასის რაოდენობას ზღვის წყალში ვერ განვსაზღვრავთ. თუნდაც იმიტომ, რომ ამას ძვირადღირებული აპარატურა სჭირდება. ზღვის წყლის ანიონების რაოდენობრივი განსაზღვრა კი თავისუფლად შეიძლება. თუ ზღვასთან ახლოს არ ცხოვრობთ, ჩვეულებრივ წყალში ზღვის მარილი გახსენით და ესეც გამოდგება. სამუშაო გრძელია. ან ნაწილ-ნაწილ შეასრულეთ (როგორც მე ვაპირებ მის დაყოფას ჩემს სტატიაში), ან საკლუბო მეცადინეობა დაუთმეთ და მთლიანი პროცესი ერთად ჩაატარეთ.

მაშ ასე….

ზღვის წყლის ანიონების რაოდენობის განსაზღვრა (ნაწილი პირველი)

ზღვის წყალი რთული ხსნარია, რომელიც მრავალ მარილს შეიცავს. მისი მარილიანობა დამოკიდებულია მდებარეობაზე, სიღრმეზე, წელიწადის დროზე და სხვა ფაქტორებზე. სტანდარტული ზღვის წყლის ერთი ლიტრი, კვლევაზე დაფუძნებით, შეიცავს დაახლოებით 964.83გ. წყალს და მასში გახსნილ 35.17გ. მარილებს. ეს უკანასკნელი რაოდენობა შეიცავს 19.35გ (55.0%) ქლორიდ იონებს, 10.78გ (30.7%) ნატრიუმის იონებს, 2.71გ (7.71%) სულფატ იონებს, 1.28გ (3.64%) მანგანუმის იონებს, 0.41გ (1.17%) კალციუმის იონებს, 0.40გ (1.13%) კალიუმის იონებს და 0.24გ (0.68%) სხვა იონებს (მათ შორის სტრონციუმს, ბრომიდს, ფთორიდს, ბიკარბონატს, კარბონატს და სხვა).

წარმოდგენილ სამუშაოში (პროტოკოლი რობერტ ბრიუს ტომპსონის წიგნის მიხედვითაა All Lab, No Lecture) შევასრულებთ ქლორიდ და სულფატ იონების რაოდენობრივ განსაზღვრას. ამ ორი ანიონის რაოდენობის განსაზღვრა საკმარისია, რათა სწორად გავიგოთ რაოდენობრივი ანალიზის მეთოდები. თვალსაჩინოებისთვის ქლორიდ და სულფატ იონების ანალიზისთვის სხვადასხვა მეთოდს გამოვიყენებთ. ქლორიდ იონების რაოდენობას გატიტვრით დავადგენთ, სულფატ იონების რაოდენობას კი – გრავიმეტრიული ანალიზით.

როგორც ვიცით, ქლორიდ იონები შეიძლება ვერცხლის იონების მეშვეობით დაილექოს და ნალექის სახით უხსნადი ვერცხლის ქლორიდი წარმოიქმნას. თვისებითი ანალიზისთვის ქლორის შემცველ წყალში ვერცხლის ნიტრატის დამატება და თეთრი ხაჭოსებრი ნალექის სახით ვერცხლის ქლორიდის წარმოქმნა საკმარისია იმის დასტურად, რომ საკვლევ წყალში ქლორის იონები მართლაც არის.

ზღვის წყლის ნიმუშს, როგორც ინდიკატორი დავამატოთ კალიუმის ქრომატის მოყვითალო ხსნარი. ვერცხლის ქრომატი ასევე უხსნადია, თუმცა ვერცხლის ქლორიდზე ოდნავ მეტად იხსნება. როდესაც ზღვის წყლის ნიმუშს გავტიტრავთ ვერცხლის ნიტრატის სტანდარტული ხსნარით, პირველად უფრო ნაკლებხსნადი ვერცხლის ქლორიდი გამოილექება. ეს ნალექი უფრო მოყვითალო იქნება, ვიდრე თეთრი, რადგან ხსნარს დამატებული აქვს ქრომატ იონები. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ვერცხლის ქლორიდის მთლიანი რაოდენობა დაილექება, ვერცხლის ნიტრატის ტიტრანტი დაიწყებს ქრომატ იონთან ურთიერთქმედებას და წარმოქმნის აგურისფერ მოწითალო ვერცხლის ქრომატს.

გატიტვრის ბოლო წერტილი ადვილად ჩანს, როგორც ფერის მკვეთრი შეცვლა ლიმონისფერი ყვითლიდან მკაფიო ფორთოხალისფრამდე, რომელიც ფორთოხლის წვენს წააგავს.

ვერცხლის ქრომატის ნალექი

ზღვის წყალში სულფატ იონების რაოდენობა ქრომის იონებთან შედარებით ნაკლებია. თუმცა, თვისებითი ანალიზისთვის საკმარისია. სულფატ იონების აღმოჩენა ბარიუმის ნიტრატის ჭარბი რაოდენობის დამატებით შეიძლება. ბარიუმის იონები სულფატ იონებთან ურთიერთქმედებენ და ნალექში გამოიყოფა ბარიუმის სულფატი. ეს უკანასკნელი გაფილტვრით შეგვიძლია გამოვყოთ. ბარიუმის სულფატის მასის განსაზღვრის შემდეგ ზღვის წყლის ნიმუშში იოლად გამოვიანგარიშებთ სულფატ იონების რაოდენობას.

ბარიუმის სულფატი ხსნარში

ექსპერიმენტულ ნაწილამდე ჩასატარებელი…

ექსპერიმენტული ნაწილის დაწყებამდე უნდა განისაზღვროს, ზღვის წყლის ნიმუშის რა რაოდენობაა საჭირო თვისებითი ანალიზისთვის.

ცნობილია, რომ ზღვის წყლის ნიმუშის ერთი ლიტრი ქლორიდ იონების დაახლოებით 20გ.-ს უნდა შეიცავდეს. ქლორის ფარდობითი ატომური მასა 35.45გ/მოლია. ზღვის წყლის მოლარობა ქლორიდის იონთან მიმართებაში არის 20/35.45=0.56M. თუ ავიღებთ ნიმუშის 5მლ-ს, ის დაახლოებით 0.0028 მოლ ქლორიდ იონებს უნდა შეიცავდეს. სტოქიომეტრიის მიხედვით, ერთი მოლი ქლორიდიონი ვერცხლის ნიტრატის ერთ მოლთან ურთიერთქმედებს. შესაბამისად, გვჭირდება 0.0028 მოლი ვერცხლის ნიტრატი, რომ ნიმუშის 5მლ. რეაქციაში შევიდეს. ჩვენი 0.1M ვერცხლის ნიტრატის ტიტრანტი შეიცავს 0.1მოლი/ლ.-ს ან 0.0001მოლი/ლ.-ს. ასე რომ, გვჭირდება დაახლოებით 28მლ. ტიტრანტი, რაც 50მლ. მოცულობის ბიურეტის დიაპაზონის შესაბამისია.

ვიცით, რომ ზღვის წყლის ნიმუში ერთ ლიტრზე დაახლოებით 3გ. სულფატ იონებს შეიცავს. სულფატ იონების მასა დაახლოებით 96.06გ/მოლია. ზღვის წყლის მოლარობა სულფატ იონთან მიმართებაში არის 3/96.06=0.03 M. თუ გამოვიყენებთ ზღვის წყლის ნიმუშის კიდევ ერთ 5მლ-ს, ის უნდა შეიცავდეს დაახლოებით 0.00016 მოლ სულფატ იონებს. სტოქიომეტრულად ერთი მოლი სულფატ იონი მოქმედებს ერთ მოლ ბარიუმის ნიტრატთან. ასე რომ, 0.00016 მოლი ბარიუმის ნიტრატი იმოქმედებს 5მლ. ნიმუშთან და წარმოქმნის 0.00016 მოლ ბარიუმის სულფატს. ბარიუმის სულფატის მოლეკულური მასაა 233.43გ/მოლი. ასე რომ, ამ რეაქციით წარმოიქმნება დაახლოებით, 0.04გ ბარიუმის სულფატი.

ასეთი მცირე რაოდენობის პროდუქტი მნიშვნელოვან ცდომილებას გამოიწვევს. ასე რომ, გამოვიყენებთ ბევრად უფრო დიდი ზომის ნიმუშს. ამ ნიმუშის მისაღებად მოსახერხებელია 100 მლ. მოცულობის კოლბის გამოყენება. თუ დავიწყებთ 100 მლ. ზღვის წყლით მოცულობით კოლბაში და ქლორიდის იონების შესამოწმებლად ავიღებთ 5 მლ.-ს, მაშინ კოლბაში 95 მლ. ზღვის წყალი დარჩება. თუ 5 მლ. ნიმუშის გამოსავალი დაახლოებით 0,04გ. ბარიუმის სულფატი იქნება, 95მლ. ნიმუშის გამოსავალი დაახლოებით 0,76გ. ბარიუმის სულფატია. ამ რაოდენობის გაზომვა ბევრად უფრო ადვილია. თუ ზღვის წყალი ბევრი გაქვთ, მაშინ 100მლ. ნიმუშის გამოყენება მთლიანადაც შეგიძლიათ.

ასევე შეგვიძლია ვიანგარიშოთ, 0.1 M, რისთვისაც  ბარიუმის ნიტრატის ტიტრანტია აუცილებელი. თუ ჩავთლით, რომ ზღვის წყლის ნიმუშის 5 მლ.-სთან მოქმედებისთვის საჭიროა 0.00016 მოლი ბარიუმის ნიტრატი, მაშინ ზღვის ნიმუშის 95მლ.-სთან ურთიერთქმედებისთვის საჭირო რაოდენობა იქნება (95მლ./5მლ.) X0.00016 მოლი= 0.0030 მოლი. ჩვენი 0.1 M ბარიუმის ნიტრატის ტიტრანტი შეიცავს 0.1მოლი/ლ.-ს ან 0.0001 მოლი/მლ.-ს. შესაბამისად, 95 მლ. ნიმუშთან სრულად სამოქმედოდ დაგვჭირდება დაახლოებით 30მლ. ნიტრატი.

ახლა, სანამ იონების განსაზღვრას შეუდგებით, ისევ მცირეხნიანი მომზადებაა აუცილებელი.

აიღეთ 100მლ. სუფთა მშრალი კოლბა და აწონეთ. შედეგი შეიტანეთ ცხრილში, რომელიც ამ ექსპერიმენტის მეორე ნაწილში იქნება წარმოდგენილი. გაავსეთ კოლბა ზღვის წყლით და აწონეთ. შედეგი კვლავ ცხრილის შესაბამის გრაფაში შეიტანეთ. ნიმუშით სავსე წონაკს გამოაკელით ცარიელი კოლბის წონაკი და მონაცემი შეიტანეთ ცხრილში. ზღვის წყლის ნიმუშის სიმკვრივე გამოიანგარიშეთ გ./მლ.-ში და კვლავ შეიტანეთ ცხრილში. აწონეთ 150მლ.-იანი მშრალი ქიმიური ჭიქა და მონაცემები ცხრილში შეიტანეთ. ზღვის წყლის ნიმუში სწორედ ამ ჭიქაში გადაიტანეთ. ჭიქა ქურაზე მოათავსეთ და ხსნარი ადუღეთ, რათა წყალი ამოშრეს. თუ ექსპერიმენტისთვის ჩვეულებრივ წყალში გახსნილ ზღვის მარილს გამოიყენებთ, მაშინ ამოშრობა საჭირო არ იქნება. უბრალოდ აღებული მარილის რაოდენობის ცოდნა დაგჭირდებათ. ზღვის წყლის გამოყენებისას კი აწონეთ აორთქლების შემდეგ დარჩენილი მასა. ჭიქის წონის სხვაობები ასევე ცხრილში იქნება შესატანი.

ამ ეტაპზე ასე იყოს. ექსპერიმენტის მეორე ნაწილი კი შემდეგ წერილში გამოქვეყნდება.

წერილის მყვირალა სათაური რაღას ნიშნავს? სემინარს ერქვა ასე და ორგანიზატორებს სწორედაც, რომ ყურადღების მიქცევა სურდათ იმ პრობლემაზე, რომელსაც გარემოს, კერძოდ კი, ზღვის პლასტმასის მიკრონაწილაკებით დაბინძურება ჰქვია.

წუხელ მესიზმრა ის დილა, რომლის მოყოლაც თქვენთვის გამომრჩა. ეს დილა უჩემოდაც გეცოდინებათ, თუ ოცდაათის მაინც ხართ და დასავლეთ საქართველოში დაიბადეთ. დაიბადეთ და გახსოვთ ზამთრის შეთენება და წამოდგომის საზარელი დაზარება. ტანსაცმელი აწყვია თავთან, სკამზე. მაგრამ ტანსაცმელი ძალიან ცივია და ცოტა სისველე დაკრავს ან განცდა სისველის. ბებიაჩემი იღებს, თბილ ლოგინში იდებს, ათბობს და მაწვდის. განა არსებობს რამე ამაზე უფრო უცნაურად ადამიანური? მგონი არაფერი. ვერაფერი.

…

დღეს ბებიაჩემის, მედიკოს დაბადების დღეა.

ექვსი წლის წინ, მამაჩემის პანაშვიდზე მოვიდა და უთხრა, ახალ წლამდე წამიყვანეო. მანამდე მეზობლებისთვის დაუბარებია, ზურიკელას რამე რომ მუუვიდეს, ვერ გადევიტანო. ჰოდა, მოვიდა და წაყვანა სთხოვა. იქვე გარდაიცვალა. დედაჩემის დედა იყო მედიკო. ზურიკოს სიკვდილიდან მესამე დღეს მოხდა ეს ამბავი. საღამოს ჩამეხუტა. „ახლა შენ ხარო“, -მხოლოდ ეს მითხრა, თითქოს ბუნდოვანი, მაგრამ ძალიან ზუსტი სიტყვები. საერთოდაც ძალიან ზუსტი ქალი იყო. ნატანებში ცხოვრობდა. სანამ ოზურგეთში წამოვიდოდა მამაჩემის დასატირებლად, სახლი დაულაგებია. რომ მივასვენეთ, ყველაფერი დაგვხვდა. სასტიკი, მაგრამ აუცილებელი დეტალებით: „ყბის ასაკონი“ ნაჭრით, გასაპატიოსნებელი ხელთათმანებით, გამპატიოსნებელთა გვარ-სახელებით, გადასაფარებლით, საწვიმარი ბრეზენტით, საკუბოე ტანსაცმლით. ყველაფერი საწოლზე ეწყო. ლამაზად. სკამზე თავისი საუკეთესო ხალათი გადაეფინა საგანგებოდ და ზედ „პორტმანით“ „დასასაფლავებელი“ ფული მიემაგრებინა.

მარტო ცხოვრობდა და ამ მარტოობაში გაჯიუტებული იყო. ქმარი ძალიან ადრე გარდაეცვალა. კი ეხვეწებოდნენ შვილები, წამოდიო, მაგრამ ფუძე გაამაგრა. განა მხოლოდ ფუძე. იქ, სოფელში, შემთხვევათა თავიქალი გახლდათ, დღემდე დიდი მოწიწებით მოსაგონარი. ბევრს არ ლაპარაკობდა. უფრო მოქმედებდა. სულ მინდოდა მიმებაძა, მაგრამ ახლა ჩამოვრჩი. ჩემი ბავშვობის მნიშვნელოვანი ნაწილი მორცხვი და მცირედმოსაუბრე ადამიანი მეთქმოდა. ჩემი დანარჩენი ცხოვრება ამ ყველაფერზე შურისძიება გამოდგა. ავად თუ კარგად, ასე იყო. მივაღწიე იმას, რასაც მივაღწიე და ვხვდები, რომ ეს მე არ ვარ. ვიღაც სხვაა, რომელსაც სარკეში ვხედავ. და ეს სხვა ძალიან ბევრს ლაპარაკობს. და რაც უფრო მეტს ლაპარაკობს, მით უფრო ყალბი და უსაგნოა მისი ნათქვამი. ზოგადად, მგონია, რომ არ შეიძლება, ადამიანმა ბევრი ილაპარაკოს და ასე არ მოუვიდეს. ამ დილით საკმარისად ვიფიქრე ამაზე. ამიტომ ბებიაჩემის, მედიკოს დაბადების დღეს ამ აზრით შემობრუნების დღედაც ვაქცევ. უფრო მეტი საქმის და ნაკლები ტელეკეკლუცობის დღედ. ასე მივულოცავ.

„ნეტავი ხელს არ მიშლიდნენ და ჩართულობას ვიღა დაეძებს?!“

„სკოლაში მოვიდოდეს მშობელი და შვილის ამბავს იკითხავდეს, რაღა მინდა! ჩაერთონ, ვინ უშლით ხელს?!“

პედაგოგებთან მშობელთა ჩართულობაზე საუბრისას ყველაზე ხშირად ეს ორი ფრაზა მესმის და მინდა, ყოველ ჯერზე მქონდეს საკმარისი დრო და ენერგია, ავუხსნა მათ, რა შრომა აქვთ გასაწევი მშობელთა ჩართულობის უზრუნველყოფისთვის.

სინამდვილეში საქმე გაცილებით რთულადაა.

მშობლებს აღელვებთ შვილის სასკოლო ცხოვრება, მაგრამ მათ პასიურობას რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს.

• ზოგიერთმა მშობელმა არ იცის, როგორ იურთიერთოს შვილის სკოლასთან.
• ზოგიერთს კომუნიკაცია გამოსდის, მაგრამ ბავშვის ინტერესების სასარგებლოდ ვერ იყენებს ამ უნარს.
• ზოგიერთმა იცის, რა და როგორ უნდა გააკეთოს, მაგრამ არ აქვს საკმარისი მხარდაჭერა სასკოლო საზოგადოებისგან ან სხვა მშობლებისგან.
• ზოგიერთს აქვს მხარდაჭერა, მაგრამ არ აქვს საკმარისი დრო, ენერგია ან მოტივაცია, რომ  შვილების სასკოლო ცხოვრებაში ჩაერთოს.

მე ახლა ორი მიზანი მაქვს: ერთი – განსხვავებული კუთხით შეგახედოთ მშობელთა მონაწილეობის სარგებლიანობისთვის და მეორე, მთავარი – მცირედით მაინც გაგიადვილოთ მოსწავლეთა მშობლებთან ურთიერთობა.

თუ გავიხსენებთ ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებს, ადვილად მივხვდებით, რომ მშობლების გარეშე სკოლა ამ მიზნებს ვერ მიაღწევს და ვერც აღწევს. რატომ? იმიტომ, რომ სიტყვა „მშობლების“ უკან მილიონ-ნახევარი ადამიანი დგას. საზოგადოების უდიდესი აქტიური ნაწილი. თუ საზოგადოებრივი ღირებულებები განსხვავდება სასკოლო ღირებულებებისგან, მიზანს ვერ მიაღწევთ: ვერ აღზრდით ტოლერანტ პიროვნებას; ვერ განუვითარებთ მოქალაქეობრივ აზროვნებას; ვერ დაამარცხებთ ბულინგს; ვერ ასწავლით ჯგუფურ და ინდივიდუალურ მუშაობას; ვერ გამოუმუშავებთ ანალიზისა და გადაწყვეტილების მიღების უნარებს; ვერ ასწავლით, რომ თავად შექმნას ღირებულებები და არ იცხოვროს მხოლოდ არსებულის ხარჯზე.

ეს ყველაფერი უნდა გააკეთოთ თქვენ, სკოლის თანამშრომლებმა. ეს არის სკოლის დანიშნულება, რომელიც მთავრობის დადგენილებით გამყარდა და ამ დადგენილებას ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები ჰქვია. ეს არის სკოლის მიზანი და არა ის, რომ მოსწავლემ ცალკეულ საგანში  მაღალი ქულები მიიღოს, დეკლარაციული ცოდნა დააგროვოს და როგორმე/სადმე სტუდენტი გახდეს. თუ ჩვენ სწორად გავიაზრებთ, რა არის სკოლა, აღარ გაგვიჩნდება კითხვა, რა საჭიროა მშობელთა ჩართულობა: ეს არის სკოლისა და ოჯახის ერთობლივი და უწყვეტი პასუხისმგებლობა მოსწავლის მიღწევებისა და სწავლის ხარისხის გასაუმჯობესებლად.

მშობლების ჩართულობა არ არის ადვილად ან ერთჯერადად მოსაგვარებელი საკითხი, მაგრამ სწორი სტრატეგიის შემთხვევაში არც ძალიან რთულია.  რა არის ამისთვის საჭირო?

1. თქვენი განწყობა – თუ გჯერათ, რომ გაზრდით მშობელთა მონაწილეობას, ამას აუცილებლად შეძლებთ.
2. ცოდნა – თუ იცით, ეს როგორ გააკეთოთ, სასურველ შედეგს მიიღებთ.

იმისთვის, რომ სკოლის თანამშრომლებმა სიღრმისეულად გაიაზრონ მშობელთა ჩართულობის ყველა მექანიზმი, გთავაზობთ ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის (აშშ) პარტნიორობის სკოლების ეროვნული ქსელის დირექტორის, დოქტორ ჯოის ეპშტეინის მიერ შემუშავებულ ჩარჩო  დოკუმენტს სახელწოდებით „წარმატებული პარტნიორობის გასაღები“.

ეპშტეინის ჩარჩოში ასახულია, როგორ შეიძლება გააძლიერონ სკოლებმა მშობლების ჩართულობის კულტურა ექვსი სახეობის მიხედვით:

1. მშობელთა ცნობიერების ამაღლება ბავშვთა კეთილდღეობისთვის

ოჯახების მხარდაჭერის მიზნით სკოლა გეგმავს საგანმანათლებლო აქტივობებს მშობლებისთვის საინტერესო და აქტუალურ საკითხებზე. მაგალითად, სთავაზობს მშობლებს სემინარებსა და ტრენინგებს მშობლობის სტილის, ბავშვის ასაკობრივი განვითარების თავისებურებების, ცხოვრების ჯანსაღი წესის, ბავშვების ციფრული უსაფრთხოების ან სხვა აქტუალური საკითხების შესახებ. საგანმანათლებლო აქტივობებში მშობლებთან ერთად ერთვებიან მასწავლებლები და სკოლის სხვა თანამშრომლებიც. თუ სკოლას არ აქვს შესაძლებლობა ტრენერების მოწვევის მოიწვიოს, შესაძლოა დაადგეს უფრო მარტივ გზას და მშობლებს შესთავაზოს უკვე შექმნილი მულტიმედია მასალების ჯგუფური ან იდივიდუალური გაცნობა, ვიდეორესურსები იქნება ეს, ანიმაციები, საკითხავი ბლოგები თუ სახალისო ტესტები. ასეთი რესურსები არაერთ ქართულ ვებგვერდზე იძებნება. მათ შორისაა საგანგებოდ შექმნილი გვერდი www.mshobeltaskola.ge

2. სკოლასა და მშობლებს შორის ეფექტური ორმხრივი კომუნიკაციის დამყარება

ეფექტური კომუნიკაციის მიზნით სკოლა მოსწავლეთა ოჯახებისადმი მეგობრულ გარემოს ქმნის. სკოლის პერსონალი გადის ტრენინგებს, რათა გაიუმჯობესოს მოსწავლეთა მშობლებთან ურთიერთობის უნარები. სკოლა ამცირებს ბარიერებს, თანამდებობაზე ნიშნავს მშობლებთან ურთიერთობაზე პასუხისმგებელ პირს, წინასწარ უთანხმებს მშობლებს მთელი წლის შეხვედრების განრიგს, რათა მოსწავლეთა ოჯახებმა დაგეგმონ თავიანთი დრო. სასკოლო სივრცეში აკრავენ, ვებგვერდებზე აქვეყნებენ მშობლებისთვის მამოტივირებულ პოსტერებს. სკოლის მიზანია, დაარწმუნოს მშობელი, რომ სკოლაში მას სიხარულით ელოდებიან და მზად არიან, თანამშრომლობისთვის სასურველი გარემო შექმნან. სკოლის თანამშრომლები იყენებენ შეტყობინებებს, შეხსენებებს, სატელეფონო ზარებს, E-mail-სა და კომუნიკაციის სხვა არხებს, რათა რეგულარულად მიაწოდონ ინფორმაცია მშობლებს მათი შვილების პროგრესისა და წარმატების შესახებ.

3. მშობელთა მოხალისეობის ხელშეწყობა

მშობელთა მოხალისეობის სისტემის ასაწყობად სკოლები ქმნიან სტრატეგიებს. გაწერილი სტრატეგიის ფარგლებში ისინი ყოველწლიურად ატარებენ გამოკითხვას, რათა მოიძიონ ინფორმაცია მოხალისე მშობლების შესახებ. კერძოდ, გაარკვიონ მათი ინტერესები, ნიჭი და ხელმისაწვდომობა. გამოკითხვის შედეგად შეკრებილი ინფორმაცია მონაცემთა ბაზაში გროვდება და მოხალისეთა აქტივობები ამის მიხედვით იგეგმება. იქმნება არაფორმალური ხასიათის მხარდაჭერის ქსელი, რომელშიც ყველა კლასიდან თითო მშობელი მაინც არის ჩართული. სკოლის შენობაში გამოყოფილია მშობლების ოთახი ან საოჯახო სივრცე მოხალისეობრივი მუშაობისთვის, შეხვედრებისა და საოჯახო რესურსებისთვის. რეგულარულად ტარდება შეხვედრები მოსწავლეთა წინსვლის, თამაშების, შეკრებების მიმოხილვისთვის, რომლებზე დასასწრებადაც მშობლებს მოსაწვევებს უგზავნიან. ეს მოსაწვევები პერსონალურია და არა ზოგადი.

4. შინ მეცადინეობისას დახმარება

სკოლის თანამშრომლები ასწავლიან მშობლებს, როგორ დაეხმარონ შვილებს საშინაო დავალების მომზადებაში და როგორ გახადონ ეფექტიანი შინ სწავლა. მაგალითად, როგორ მოაწყონ სამეცადინო სივრცე. ასევე – როგორ დაეხმარონ ბავშვებს იმ უნარ­ჩვევების განვითარებაში, რომელთა გაუმჯობესებაც სჭირდება; როგორ განიხილონ შვილთან ერთად საშინაო დავალება. სკოლაში ბავშვებს ეძლევათ ინტერაქციული საშინაო დავალება, რომელიც ბავშვს იმის წარმოჩენის საშუალებას აძლევს, რა ისწავლა სკოლაში ყოფნის დროს.

5. მშობლების მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში

სკოლა მშობლებს თანაბარუფლებიან პარტნიორებად მოიაზრებს და ცდილობს, ისინი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩართოს.  სასკოლო პოლიტიკის ცვლილებების მიღებამდე მართავს საკონსულტაციო შეხვედრებს მოსწავლეთა ოჯახებსა და თემთან. სკოლა წაახალისებს მშობელთა გააზრებულ ჩართულობას მშობელთა ოფიციალურ ორგანიზაციებში, სკოლის სამეურვეო საბჭოში, მრჩეველთა საბჭოში ან მშობელთა ლიდერობისა და მონაწილეობის კომიტეტში. სკოლა ეხმარება მშობლებს, რათა სხვადასხვა კლასის მოსწავლეთა მშობლები იცნობდნენ ერთმანეთს და თანამშრომლობდნენ ერთმანეთთან.

6. სკოლისა და თემის თანამშროლობა

მოსწავლეთა სწავლის ხარისხის ასამაღლებლად სკოლა ქმნის თემთან თანამშრომლობის სტრატეგიას. სკოლა, ოჯახი და თემის წარმომადგენელი მართავენ დისკუსიებს, ამყარებენ კავშირებს საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან, ჯანდაცვის ადგილობრივ ცენტრებთან, რათა მათი სერვისები სასკოლო საზოგადოებისთვის ადვილად ხელმისაწვდომი გახდეს. სკოლა თანამშრომლობს სამთავრობო და არასამთავრობო უწყებებთან, კულტურულ ჯგუფებთან, წაახალისებს თემში სკოლის ისეთი რესურსების გამოყენებას, როგორიც არის ბიბლიოთეკა, სპორტული დარბაზი და სხვა.

რაც მთავარია, მშობელი და მასწავლებელი ერთმანეთთან კომუნიკაციისას მხოლოდ ბავშვზე უნდა იყვნენ ორიენტირებულნი და არა საკუთარ თავზე, საკუთარ სურვილებსა და საკუთარ მორალზე. მხოლოდ ამ შემთხვევაში წარვმართავთ პროცესებს ეფექტურად და მივიღებთ შედეგს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2021/03/%E1%83%9B%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90-%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90.pdf

„რამდენი ვარსკვლავი დაგიწერა მასწავლებელმა?“, „დღეს რა მიიღე?“ – ეს კითხვები მოსწავლეებსაც ეცნობათ და მშობლებსაც. პედაგოგიურ წრეებში კი ახლაც დავობენ იმაზე, შეფასების რომელი სისტემაა უფრო მოქნილი და მოტივაციის მომცემი – ქულებით თუ სხვადასხვა სიმბოლოების საშუალებით?

მრავალ ქვეყანაში ცოდნის შეფასების საკითხი მდგრადია და აღარ განიხილება. მისი მიზანიც უცვლელი რჩება – შეფასებამ, რა სახისაც არ უნდა იყოს, მინიმალური ცდომილების გარეშე უნდა წარმოაჩინოს მოსწავლეთა სასკოლო მიღწევები.

იმისთვის, რომ უფრო ნათლად დავინახოთ, როგორ აისახება მსოფლიოში არსებული შეფასების სხვადასხვა მეთოდი სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეებზე, გაგაცნობთ მშობლების მოსაზრებებს.

ფინეთი: ქვეყანაში შეფასების 10-ქულიანი სისტემაა. მე-3 კლასამდე ქულები საერთოდ არ იწერება. მე-7 კლასამდე მასწავლებლები ბავშვებს სიტყვიერად აფასებენ, მაგალითად, დადებითი შეფასებაა „შესანიშნავი“. მე-8 კლასიდან კი 10-ქულიანი სისტემა ირთვება.

ნიშნების გამო ფინეთში მოსწავლეებს არ კიცხავენ. შეფასების მიზანია მოსწავლის მოტივირება, მისი ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის განვითარება და კორექცია.

ფინელი მეათეკლასელი მარგარიტას დედა ამბობს: „თუ მოსწავლემ დავალება შეასრულა, „პლუსს“ დაუწერენ, თუ არა – „მინუსს“. თუ რაიმე ფორმით თავი ვერ წარმოაჩინა, მასწავლებელი მის ელექტრონულ დღიურში შეტყობინებას ჩაწერს და მუშაობას შემდეგ ჯერზე შესთავაზებს. დღიურში შენიშვნებს წერენ ფსიქოლოგი, სოციალური და სამედიცინო მუშაკი და ე.წ. „მომავლის მასწავლებელიც“ – სპეციალისტი, რომელიც მოსწავლესთან გასაუბრებით ავლენს მის მიდრეკილებას რაიმე სახის საქმიანობისკენ. ყველა სპეციალისტის მომსახურება ფინეთის სკოლაში უფასოა.

მასწავლებელი ყველა მშობელს სათითაოდ ხვდება და ბავშვის საქმიანობის შესახებ 15 წუთის განმავლობაში ესაუბრება. მოსწავლეთა შორისაც არავინ იცის, ვის რა შეფასებები აქვს სკოლაში. ძირითადად შეფასებას წერენ არა შედეგის შესაფასებლად, არამედ გაწეული ძალისხმევისთვის. სემესტრული შეფასება არის შედეგი იმისა, თუ როგორ უმკლავდება მოსწავლე დავალებებს კლასში, როგორ აბარებს გამოცდებს და რამდენად აქტიურია. ყველა მასწავლებელი თავად წყვეტს, რას და როგორ შეაფასებს“.

სინგაპური: 2018 წლის PISA-ს კვლევის თანახმად, სინგაპურმა რეიტინგში მეორე ადგილი დაიკავა. შეგახსენებთ, რომ კვლევა ამოწმებს ცოდნას სამ სფეროში: კითხვაში, მათემატიკასა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში. სინგაპურს „ახალგაზრდა“, მაგრამ ერთ-ერთი საუკეთესო განათლების სისტემა აქვს. 1997 წლიდან ქვეყანა ახორციელებს რიგ ღონისძიებებს დაწყებით და საშუალო სკოლებში გამოცდებისა და შეფასებისთვის. ამ გარდაქმნების მიზანია საგანმანათლებლო პროცესის კონკურენტუნარიანობისგან მიღებული მოსწავლეთა სტრესის შემცირება.

10 წლის ირინეს დედა ამბობს: „მეექვსე კლასამდე სინგაპურელი მასწავლებლის მიზანი არ არის ქულების დაწერა და ბავშვების რანჟირება კლასის შიგნით. ჩემმა ვაჟმა სემესტრის განმავლობაში უბრალოდ უნდა ჩააბაროს ყველა სამუშაო და პროექტი, რომელზეც მასწავლებელი უკუკავშირით ეხმაურება და არა რაიმე შეფასებით. პედაგოგები იყენებენ განმსაზღვრელ მიდგომას, ანუ უწერენ: „კარგია“ ან „ეცადე, სამომავლოდ უკეთესი შედეგი მიიღო“. სემესტრის ბოლოს სკოლებში ტარდება საკონტროლოები 100%-იანი სკალით. თუ ბავშვმა 51% მაინც დააგროვა, ითვლება, რომ მან უკვე ჩააბარა.

რაც შეეხება საშინაო დავალებას, თუ მოსწავლემ ის ვერ შეასრულა, გაკვეთილზე მოუმზადებელი გამოცხადდა, მას გაკვეთილების შემდეგ დაიტოვებენ და ისე შეასრულებინებენ ყველა დავალებას. სინგაპურში არ ტარდება მშობელთა საერთო კრებები. თითოეულ სკოლაში ოჯახს ცალკე იწვევენ და ბავშვის შედეგებს ინდივიდუალურად აცნობენ. არც მე, არც ჩემმა შვილმა არ ვიცით, ვინ არის კლასში ფრიადოსანი და ვინ – არა“.

საფრანგეთი: ქვეყნის მთავრობა 2012 წლიდან ახორციელებს განათლების სისტემის რეფორმას, თუმცა აქ შეფასების სისტემა რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში უცვლელია. საფრანგეთში მიაჩნიათ, რომ ცოდნის შეფასების ოცქულიან სკალას თავისი უპირატესობა აქვს.

13 წლის ნიკოლის მამა ამბობს: „ჩემი გოგო კარგად სწავლობს, 15-18 ქულას იღებს. თუ მასწავლებელმა 10 ქულაზე მეტი დაუწერა, ჩათვალეთ, რომ მან დადებითი ქულა მიიღო. თუ 9.5 – მასალა კიდევ უნდა შეისწავლოს. 12 ქულა საშუალო შედეგია, 12.5 კი უკვე „კარგთან“ მიახლოებული. მიხუმრია ხოლმე, სკოლის შეფასებები მოციგურავეთა ოლიმპიური თამაშების შეფასებას ჰგავს-მეთქი, მაგრამ დროთა განმავლობაში მივხვდი, რომ ეს მიდგომა ბავშვის უფრო ობიექტურად შეფასების საშუალებას იძლევა. როდესაც მასწავლებლის არსენალში მხოლოდ რამდენიმე ქულაა, დიდი შანსია, „სუსტები“ ამოქაჩო, მაგრამ „ძლიერის“ წარმატება დააკნინო. ფრანგულ სისტემაში კი ეს საკითხი დღის წესრიგიდან მოხსნილია“.

ავსტრალია: PISA-ს ბოლოდროინდელ რეიტინგში ავსტრალია მე-20-30 ადგილზეა და მისი პოზიცია წლიდან წლამდე სუსტდება. 2003 წელს ის მე-10 ადგილზე იყო. სკოლებში მოსწავლეებს არ კვებავენ ცხელი კერძებით, მაგრამ მათ ორი დიდი შესვენება აქვთ – ამის შესაძლებლობას იქაური კლიმატი იძლევა. უფროს კლასებში ბავშვს შეუძლია აირჩიოს საგნები, რომელთა სწავლითაც დაინტერესებულია. ამავე დროს, არსებობს სავალდებულო საგნებიც – მათემატიკა და ინგლისური.

დღეს ავსტრალიაში ათი ათასამდე სკოლაა, 300-ზე მეტი საჯარო კოლეჯი და 40 უნივერსიტეტი. ყველა საგანმანათლებლო დაწესებულება, როგორც სახელმწიფო, ისე კერძო, განათლების სამინისტროს დაქვემდებარებაშია და იცავს სახელმწიფო სტანდარტებს. სკოლებში 3 მილიონზე მეტი მოსწავლე ირიცხება. მხოლოდ ახალი სამხრეთი უელსის შტატში 2200 სკოლაა. საჯარო სკოლები 71%-ს შეადგენს, დანარჩენი კერძოა. სკოლები იყოფა საერთო, მხოლოდ ვაჟთა და მხოლოდ ქალთა სკოლებად.

4 წლის დავითის დედა ამბობს: „ჩემი შვილი ჯერ არ დადის სკოლაში, მაგრამ მე, რა თქმა უნდა, წინასწარ შევისწავლე შეფასების სიტემა, რომელიც მას სკოლაში ელის. ჩვენთან ბავშვები 5 წლის ასაკში მიდიან სკოლაში და ეს საკმაოდ ადრეა. მოსამზადებელი კლასი უფრო საბავშვო ბაღს ჰგავს, თუმცა იქ ბავშვს არავინ აჭმევს და აძინებს. შეფასების სისტემა ხუთქულიანის მსგავსია. მეგობრებმა მითხრეს, რომ რამდენიმე წლის წინ „A“ ფრიადივით იყო, „A+“-ის მიღება კი მოსწავლეს მხოლოდ განსაკუთრებული მიღწევებისთვის შეეძლო. „A“-ს მასწავლებლები იშვიათად წერდნენ, „B“-ს ან „C“-ს – გაცილებით ხშირად“.

შვეიცარია: ეს კიდევ ერთი ქვეყანაა, რომლის საშუალო განათლების ხარისხი მსოფლიოში ძალიან ფასობს. სასწავლო პროცესში ყურადღებას ამახვილებენ თითოეული მოსწავლის პიროვნებაზე: იმისთვის, რომ სწავლამ ბავშვებს სარგებლობა მოუტანოს, მოსწავლე თვითონვე უნდა იყოს დაინტერესებული სწავლით, რისთვისაც მასწავლებლები იყენებენ ინდივიდუალურ მიდგომას, იმდენ დროს უთმობენ თითოეულ ბავშვს, რამდენიც კონკრეტული მასალის ასათვისებლად დასჭირდება.

შვეიცარიის შეფასების სისტემის სპეციფიკა ისაა, რომ თითოეულ რეგიონს აქვს საკუთარი წესები, ანუ, ფაქტობრივად, საუბარია 26 დამოუკიდებელ საგანმანათლებლო სისტემაზე. შვეიცარიის სკოლები მოსწავლეებს მხოლოდ აკადემიური მოსწრების საფუძველზე არ აფასებენ. ეს საშუალებას აძლევს ბავშვებს, ჰქონდეთ ჯანსაღი კონკურენცია ერთმანეთთან.

7, 9, 12 და 14 წლის ბავშვების დედა: „ციურიხის რეგიონში, სადაც ვცხოვრობთ, ბავშვებს ექვსქულიანი სისტემით აფასებენ. მეტიც – არსებობს ასეთი ქულებიც: 4.9 ან 5.7. სკოლამდელ ასაკში მომზადების დროს ქულები არ იწერება, დაწყებით სკოლაში კი – მხოლოდ მეორე კლასიდან. თუმცა სწავლის პირველი წლის განმავლობაში, აკადემიური მოსწრების მაჩვენებლების მიხედვით, ბავშვები სხვადასხვა კლასში ნაწილდებიან. მოსწავლეები, რომლებმაც საუკეთესო შედეგები აჩვენეს, ხვდებიან „A“ კლასში, საშუალო შედეგისები – „B“-ში, დანარჩენი კი – „C“ კლასში. რა თქმა უნდა, მშობლებს სურთ, მათი შვილები A კლასში მოხვდნენ, რადგან შემდეგ საშუალო სკოლაში სწავლა უფრო გაუადვილდებათ. გამოდის, რომ სკოლაში არის ძლიერი და სუსტი კლასები. და თუ ბავშვს უფრო ძლიერ კლასში გადასვლა სურს, მას თავისი შესაძლებლობების დამტკიცება მოუწევს.

შვეიცარიაში ოთხი ოფიციალური სახელმწიფო ენაა და მათ სწავლას დიდი ყურადღება ეთმობა, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ბავშვებს სკოლაში კარგი შეფასებები ჰქონდეთ. ამას ყურადღება ექცევა როგორც სკოლაში შესვლისას, ისე დაწყებითი სკოლიდან საშუალო სკოლაში გადასვლის დროსაც“.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

კარტოფილს ვიღებდი სამი დღე, ამოღება ერთია და ბარს რა ამოაქვს – მეორე. წვრილი, ჟიჟმატი, თვალი არ წაგივა და გული. მიწა მაგარია, ფიქალივით, მუჭი ჩაეტევა ნახეთქებში. ან რა კეთილი დაეყრებოდა, ორ კვირაზე მეტია, წამლად წვეთი არ ჩამოვარდნილა ციდან. პირველი ბარი რომ გავტეხე, ვიფიქრე, მივანებებ-მეთქი თავს, მაგრამ დამენანა, ბარვასა და თოხნაში დამწყდარი მაჯები.

ეს უჩინარი სატკივარი რომ გაჩნდა, სიკვდილზე მეტად შიმშილის შემეშინდა. გულდაგულ ვაბრუნე ბელტები, გულდაგულ ჩავყარე თესლი. მუხლებზე ვიდექი, ისე ვმარგლიდი ხელით, სარეველის ღერი არ ამომიშვია მიწიდან. აღელდა კვლები, შედედდა და მწვანედ დაიწყო ბიბინი.

შემდეგ კი ორი კვირა ენთო აგვისტოს ღურღურა მზე, არ ჩანელებულა. ჩაიშრიტა მიწაში, მზემომსწრალი, აყვავებული კარტოფილი.

როცა მე და მიწამ მეორე ბარიც მოვინელეთ, ნატეხები ბელტებს მივახეთქე და თავი მივანებე.

დაღლილი ვწევარ და ვკითხულობ ბექა ქურხულის „მკვლელს“ მიწამიმხმარი ხელებით. ადრეც მინდოდა წაკითხვა, მინდორში ვიყავი და არ დამაცადა ნისლმა და ჟინჟღლმა. ახლა ვკითხულობ და შემებრალა ყველა, ისე შემებრალა, გულ-მუცელი ჩამეწვა.

ნაბაკეველი პარტიზანი გია ეზუხბია ცოლ-შვილთან ერთად სოფელ ახალკახათის კულტურის სახლშია შეკედლებული. სკამი არ მოეძევებათ, მანქანის სიდენიაზე ზის, უფილტროს სრუტავს და  ღუმელს ეფიცხება. ამ ცივ დილაბნელს ცოლი ეჩხუბება. გამწარებული ქალი ქმარს ეუბნება, რომ სულელია, თუ ომი და უბედურება უნდოდა, რაღას მოჰყავდა ცოლი და რაღას იყოლია შვილები; რომ ყველა მტრად მოიკიდა, მისასვლელი არავისთან აქვს… ქალი ტირილით იფხეკს ცომის ბოლო კორძებს ხელიდან…

გიას ეცოდება ცოლი, აქვე ყურისძირში ბიძაშვილი მოუკვდა და ფეხზე ამოსაცმელი არაფერი არ აქვს, სამძიმარზე რომ წავიდეს..

რცხვენია ცოლის. იცის, რომ გმირი სწორედ ისაა. გმირები მარტო ომში მსროლელები ანდა დახოცილები არ არიან. გმირები მათი დედები არიან, წელზე ფეხის დადგმით ობლებს რომ უზრდიან; ცოლები, ქმრის მაგივრად ღამე თავისი გმირის სახელი რომ მიუწვებათ. ფიქრობს ეზუხბაია, რა წყალში გადავარდეს, ცოლისთვის ფეხზე ამოსაცმელი რომ იშოვოს.

ცოლსაც ეცოდება ქმარი. იცის სხვანაირად არ შეეძლო – ორმოცდარვა წელი მიწაში იცქირებოდა, გლეხი იყო, მანდარინის ბაღით, პირუტყვით, და ავტომატი ააღებინეს ხელში. ომში ჯერ მისი ბავშვობის მეგობარი დათო შერვაშიძე ჩაერთვება. ის გიასნაირი არაა, წამალი, შავები მიდი-მოდი. გიას კი ისე უყვარს, თავისი ოთხი შვილიდან ორ ბიჭს მის სახელს დაარქმევს: ერთს დათას, მეორეს – დათოს. გიაც წავა თავის უფროს ძმასთან ერთად. კაცი, რომელსაც თოხის მეტი არაფერი უნახავს. პირველივე ბრძოლაში ბალახში ჩაწვება და თავს მაღლა ვერ სწევს.

უფროსი ძმა დაამუნათებს: „ისროლე, აწი სირცხვილია“. უმცროსი ეზუხბაიაც ისვრის და ამ ოხერი გრძელი, ცხელი დღის დაღამებას ნატრობს. როცა პირველად ნახავს მკვდარ მებრძოლს, ვერ იჯერებს, რომ ეს კაცი დილით ცოცხალი იყო. ახლა სულთმობრძავი, დაკრუნჩხული თითებით ისევ ცდილობს სასხლეტის გამოკვრას. კვდება გიას უფროსი ძმაც, რუსი სნაიპერის ტყვიით. ცრემლგამშრალი უმცროსი წაასვენებს და მშობლიურ სოფელში დამარხავს.

სროლა დამთავრდა, ომი კი გრძელდება. ახლა მშვიდობისმყოფელები ისინი არიან, ვისი წაქეზებითაც ეს ყველაფერი დაიწყო. იქ ენგურს გაღმა გიას ნახევრად დამწვარი სახლი და უფროსი ძმის გატყიურებული კამეჩი დარჩა, რომელიც არ გადმოჰყავს არაფრის დიდებით. ისაა ყველაფერი დაკარგულის სამაგიერო.

გია გაცეცხლებული გამოვარდება სახლიდან, რომ ან ცოლს ფეხსაცმელი უშოვოს ან არ დაბრუნდეს ცოცხალი სახლში. ცოლი გამოეტირება, რომ უჭმელი მაინც არ წავიდეს სახლიდან. ისედაც ბოლო ფქვილი მოზილა დღეს. გარეთ გიას ამბები დახვდება, აგეტირება კაცს…

შერვაშიძე უპატრონო მოხუცს გამოესარჩლება, რიგით გაზულუქებულს მიუვარდება და დაიჭერენ. ტყუილად ილაწლაწა გიამ, ვერაფერი იშოვა და ფეხსაცმლის ნოქარიც კინაღამ სცემა. უცბად ისევ ცოლის ნათესავი გამოუჩნდება „მშველელად“. იქ აფხაზეთში ხომ აქვს წაბლის კარ-ფანჯარა, ცეცხლს რომ გადაურჩა, სახლის პირველ სართულზე. გადაიპაროს ენგურს გაღმა, მოხსნას, მოუტანოს და ის მისცემს ფეხსაცმელს, ცოლი რომ სამძიმარზე გაგზავნოს.

წავა, გადაიპარება ეზუგბაია თავის სახლში და ისე მიუდგება საქმე, თავის გადატენილ ავტომატს დაეყრდნობა ნიკაპით. ვერ გაისვრის, დაუცლია სულ, სახლში რომ მიიპარა, აფხაზები დახვდნენ იქ.

კითხულობ და არ გინდა, დაიჯერო, რომ ეს ყველაფერი ჩვენ გავიარეთ. არ გინდა დაჯერება, მაგრამ ასეა..

გევსება, გეტენება ბრაზით გული. ჯერ იმის გამო, პატრონი რომ არ გვყვავს და ღვთის ანაბარა რომ ვართ დარჩენილები; ჩვენი მეზობლის გამო, გასაქანს რომ არ გვაძლევს. პირში სული რომ გვიდგას, ის რომ შურს ჩვენი და ვერც ჩვენი შავი მიწით ძღება.

ავდექი გამეხებული, გავმართე გატეხილი ბარი და ჩავედი ბოსტანში. მაგათ ჯიბრზე გავაგრძელე ისევ ჩემი ურწანი მიწის თხრა. სანამ პირში სული მაქვს, მაგათ ჯიბრზე ვიქნები ამ მიწაში მაცქერალი და ამ ცის შემყურე. მანამდე, სანამ ეს მიწა არ შემჭამს, როგორც სხვები შეუჭამია.

ნუ დამაჭირვებ ღმერთო, რომ ის დამპალი თოფი ავიღო, ამ მიწის დასაცავად…

შონ დურამი და პიტერ გრეი, ორი წამყვანი ამერიკელი ფსიქოლოგი, რომლებიც ბავშვების თამაშის საკითხებს იკვლევენ, გვთავაზობენ ბავშვების გათავისუფლებას ზრდასრულთა მიერ შექმნილი სასწავლო გეგმებისგან, რაც შესაძლოა განათლების სისტემისთვის ასე საჭირო ცვლილებების დასაწყისი გახდეს.

დღეს, როდესაც სკოლებისა და სკოლის შემდგომი პროგრამების დიდი ნაწილი დახურულია (პანდემიის გამო), ბავშვებს უფრო მეტი დრო და თავისუფლება აქვთ, მიჰყვნენ საკუთარ სურვილებს, ინტერესებსა და ინსტინქტებს. და, როგორც ჩანს, ეს ყველასთვის კარგია.

ჩვენ ათწლეულების განმავლობაში ვახშობდით ბავშვობას ბავშვებში – რაც დრო გადიოდა, უფრო და უფრო მეტად. ბავშვები ბუნების მიერ იმისთვის არიან შექმნილნი, რომ ითამაშონ და ასე, თავისებურად იკვლიონ გარე სამყარო საკუთარი ინიციატივით. სწორედ ასე სწავლობენ ისინი ინიციატივის გამოჩენას, საკუთარი აქტივობებისთვის მიმართულების მიცემას, მისწრაფებათა აღმოჩენას და თავიანთი ცხოვრების წარმართვას. ამასთან ერთად, ეს ყველაფერი მათთვის თავშესაქცევია.

მაგრამ ჩვენ „მივითვისეთ“ მათი ცხოვრება ზრდასრული ადამიანების მიერ განსაზღვრული აქტივობებით – ვაიძულეთ სკოლაში მეტი დროის გატარება, მივეცით მეტი საშინაო დავალება, მეტი უფროსების მიერ ორგანიზებული საქმიანობა სკოლის გარეთ. ჩვენ ჩვენი ბავშვები ჭიის პარკში გამოვამწყვდიეთ, თანაც არა კომფორტულში, არამედ მრავალშრიან საკანში, რომლის შრეებიც ზრდასრულთა მიერ მოფიქრებული აქტივობებითა და გეგმებით არის „მოქსოვილი“ და რომლებიც წინასწარ განსაზღვრავენ ბავშვებისთვის თუ როგორ დაარტყან ბურთი და რამდენ „მზეს“ (პირობითი წახალისების სახე) მოიგებს მოსწავლე, კლასში კარგად მოქცევისა თუ კითხვაზე სწორად პასუხისათვის.

სწორედ ამ პერიოდში, როდესაც ბავშვის თავისუფლება (ან უფლება, ლ.ა.), თვითონ შექმნას და მიჰყვეს საკუთარ აქტივობებს, სულ უფრო შეზღუდული გახდა, გაუარესდა ბავშვებისა და მოზარდების მენტალური ჯანმრთელობაც. ბოლო წლებში, მკვლევარებმა დოკუმენტურად დაადასტურეს რომ რეკორდულ დონეზეა ბავშვებში შფოთვა, დეპრესია და თვითმკვლელობების შემთხვევები; მზარდია მოზარდებისა და ახალგაზრდების დამოუკიდებელ ქცევასთან დაკავშირებული პრობლემები, რომლებსაც ისინი ეჯახებიან უნივერსიტეტებში და სამუშაო ადგილებზე; დაღმავალია შემოქმედებითი აზროვნების უნარი.

დღეს, გლობალურმა პანდემიამ და ვირუსმა დაგვაკეტინა სკოლები, დაგვახურინა ბავშვებისათვის შექმნილი ყველა კლასგარეშე კურსი თუ აქტივობა, რომლებიც მოსწავლეების აქტიურად და დაკავებულად ყოფნისათვის იყო მოფიქრებული; დღეს, ბავშვებს გაუჩნდათ უამრავი დრო, რომელიც შესავსებია და უამრავი შესაძლებლობა თვითონ მოიფიქრონ თუ რითი შეავსონ ეს დრო. პანდემია საშინელი გამოწვევაა და ბევრი ბავში, მოზრდილებთან ერთდ, მწვავედ განიცდის მას. მაგრამ ბევრი ბავშვისათვის, უფროსების მიერ მოფიქრებულ „საბავშვო აქტივობებში“, პანდემიის გამო უცბად გაჩენილი პაუზა, შეიძლება მათთვის ბედნიერებად გადაიქცეს.

მოულოდნელად გაჩენილი „თავისუფალი დროის“ შესახებ უამრავი ისტორია გვესმის მშობლებისგან: ზოგმა ბავშვმა ველოსიპედის ტარება ისწავლა, ზოგმა ხელში გიტარა ან სხვა ინსტრუმენტი აიღო; ზოგმა – პირველად ცხოვრებაში, ხატვას მიჰყო ხელი; ზოგი ბავშვი მშობლეს თხოვს ასწავლონ საჭმელების კეთება ან სხვა საქმეების კეთება სახლში.

გამოჩდნენ ბავშვები, რომელბმაც წიგნების კითხვა დაიწყეს, საკუთარი ინტერესების შესაბამისად… და განათლების კუთხით ეს ბევრად უფრო სასარგებლოა, ვიდრე ის „საკითხავი“, რომელსაც მათ სკოლაში აძლევდნენ. ოჯახებმა თავიდან დაიწყეს იმ სიხარულის“აღმოჩენა“, რომელიც ერთდ თამაშს ან კითხვას მოაქვს, ან უბრალოდ ერთდ ყოფნას მოაქვს ყოველგვარი ვალდებულებების გარეშე.

ის რასაც ახლა აღვწერთ, იდეალურად, წარმოადგენს „გადატვირთვის“ ღილაკს. ღილაკს, რომელმაც შეიძლება განაახლოს ჩვენ გაგება ბავშვების ნამდვილი საჭიროებების შესახებ. პანდემიით გამოწვეული „დაკეტვები“ წარმოდგენენ იმ შესაძლებლობას, რომელიც მოახდენს საგანმანათლებლო და მშობლების ქცევასთან დაკავშირებულ „საბაზრო ქცევის დაკორექტირებას“.

ჩვენ, ზრდასრულებმა შეგვიძლია ვისწავლოთ, ან გავაცნობიეროთ, რომ დროის უმეტესი ნაწილი, რომელსაც ბავშვები სკოლაში ატარებენ, დაკარგული და გაფლანგულია. ის, რასაც სკოლაში სწავლობენ ან ამახსოვრდებათ, შესაძლებელია ბევრად უფრო ნაკლებ დროში დაისწავლონ, განსაკუთრებით იმ შემთვევაში თუ მათ მივცემთ საშუალებას თვითონვე მიმართონ საკუთარი ცნობისმიყვარეობა, წარმოსახვა და შემოქმედებითი მიდრეკილებები.

ფსიქოლოგებმა უკვე დიდი ხანია იციან რომ ბავშვები თავიანთ ცოდნას „აშენებენ“ (ანუ დაისწავლიან ახალს) პირდაპირი და აქტიური ქმედებებით, რომელთაც მათი საკუთარივე ინტერესები და მისწარაფებები მართავენ, მათსავე გარემოში. ის, რასაც ბავშვები იზეპირებენ, როგორც საკლასო ოთახში მიმდინარე პროცესის პასიური მონაწილეები, მათ მალევე ავიწყდებათ. მოდით ძალიან ნუ გავერთობით ციფრული გაკვეთილებით, რომელბმაც სკოლებიდან სახლებში დადაინაცვლეს. მათ ნაცვლად, ერთად ვუყუროთ თუ რას და როგორ სწავლობენ ბავშვები, როდესაც თვითონვე ქმნიან თავიან გაკვეთილებს.

მოდით, ერთად ვუცქიროთ თუ როგორ იფურჩქნება მათი წერა-კითხვის უნარი და მათი განათლება, ასფალტზე დაწერილ სიტყვებში და წინადადებებში; დავაკვირდეთ მათ გამოთვლებს, თუ ფიცრების სიგრძის ანაზომებს,  როდესაც ისინი ხეზე გასამართი საბავშვო სახლის გეგმას ქმნიან; მოდით ერთად დავინახოთ თუ როგორ თამაშობენ ბავშვები, მათი დაწერილ დრამატურგიით, სპექტაკლებს, რომელბიც საყვარელი წიგნებით თუ ფილმებით არის შთაგონებული; დავაფასოთ ის უნარები თუ მოთმინება, რომელსაც ბავშვები ავლენენ, ტალახიდან ამოთხრილი ჭიაყელას ჯოხზე მოთავსებისა და მის ცოცვაზე დაკვირვებისთვის. და ზეცის სახელით, მივცეთ მათ უფლება შეიგრძნონ თუ რას ნიშნავს იყო ეზოში, გაზაფხულის ლამაზ დღეს და არაფერი აკეთო!

მოდით მხარი დავუჭიროთ ბავშვების გენიალურ უნარს ითამაშონ და წარმართონ თვითგანსწავლა. ამის შემდეგ, ერთად დავბრუნდეთ სკოლებში და შევქმნათ ის წონასწორობა, რომელიც ბავშვებს საშუალებას მისცემს დარჩნენ ბავშვებად და ჩვენ, კომპეტენტურ მასწავლებელებს, მოგვცემს შესაძლებლობას ვითანაშრომლოთ მათთან; შევქმნათ სწავლის ის ბილიკები რომლებზეც დაფასებული და გაცნობიერებული იქნება ბავშვების სოციალური, ემოციური, ფიზიკური და კოგნიტური განვითარება. მოდით, მხარი დავუჭიროთ ბავშვებში არსებულ სწავლის ბუნებრივ გზებს და არ ჩავკეტოთ ისინი. ბავშვებისა და მათი ბავშვობის სწორად აღქმით, ჩვენ მათ დავეხმარებით და ხელს შევუწყობთ მათი შემოქმედებითობის, მათი ცნობისმოყვარეობის, გამომგონებლობის და საჭირო ცოდნისა და უნარების სრულ განვითრებას.

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

——–

* შონ დურამი (Sean Durham) – ობორნის უნივერსიტეტის ბავშვთა ადრეული განათლების ასოცირებული პროფესორი და თამაშის სწავლების ასოციაციის  (Association for the Study of Play) აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი.

** პიტერ გრეი (Pete Gray) – ბოსტონის კოლეჯის განვითარების ფსიქოლოგიის განყოფილების მკვლევარი და პროფესორი, ავტორი წიგნისა „სწავლის თავისუფლება“ (Free to Learn: Why Unleashing the Instinct to Play Will Make Our Children Happier, More Self-Reliant, and Better Students for Life) და არასამთავრობო გაერთიანება Let Grow-ის (ორგანიზაცია, რომელიც მუშაობს ბავშვის ცხოვრებაში მეტი თავისუფალი თამაშის აუცილებლობის საკითხებზე) დამფუძნებელი წევრი, ფსიქოლოგიის სასწავლო სახელმძღვანელოების ავტორი

წყარო:

https://www.ajc.com/blog/get-schooled/opinion-don-obsess-over-digital-lessons-let-children-create-own-lessons/7ehJRnKzz0UcHJwVvRXzaN/

ალექსანდრე ყაზბეგის „ხევისბერი გოჩას“ ფინალის უკეთ გააზრებისათვის

ქართული ლიტერატურის სწავლებისას ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია კონტექსტის გაგება, არა მხოლოდ ისტორიული სურათის აღგენა, არამედ იმდროინდელი ადამიანების ფსიქო-ემოციური წყობის, სოციალური როლების, გადარჩენისა და არსებობის გზების, მოკლედ რომ ვთქვათ, ადამიანური გამოცდილებების ცოდნა და გათვალისწინება. ამ ცოდნის გარეშე ხანდახან რთულია ამა თუ იმ პერსონაჟის საქციელის ახსნა. დიდია ალბათობა იმისა, რომ მოზარდები ტექსტის ინტერპრეტირებისას შესაძლო სინამდვილიდან ძალიან შორს წავიდნენ.

ხანდახან ამ კონტექსტის ამოსახსნელად, ამა თუ იმ ნაწარმოების გასაგებად, შესაძლოა სხვა ავტორის ტექსტები მოვიშველიოთ და ისე შევეცადოთ, მივიყვანოთ მოზარდები სწორ დასკვნამდე.

ვაჟა-ფშაველა და ალექსანდრე ყაზბეგი თავიანთ ნაწარმოებებში ხშირად დაახლოებით ერთნაირ საზოგადოებას აღწერენ, რადგან მთა, საქართველოს მთიანი კუთხეები, რთული გეოგრაფიული მდებარეობის გამო მოშორებულნი იყვნენ ცენტრს, მეფის მმართველობასა და მონარქიულ დიქტატურას. ამიტომ ისინი ძირითადად თვითორგანიზებულ ჯგუფებს ქმნიდნენ, სადაც, გარდა მორალისა, ადამიანებს ერთმანეთის შიში აკავებდათ. დაცინვის, გარიყვის თავიდან ასაცილებლად თემის თითოეული წევრი მზად იყო, ეთამაშა ყველასგან მიღებული მკაცრი კანონების მიხედვით, რადგან, მეორე მხრივ, ეს წესები, ეს კანონები, მათი, როგორც საზოგადოების, გადარჩენის ერთადერთი გზა გახლდათ.

მაგალითად მინდა შემოგთავაზოთ ვაჟა-ფშაველას „ბახტრიონი“. კერძოდ, მისი ყველაზე მძიმე ბედის პერსონაჟი, წიწოლა, რომლის დანაშაულიც ცამდეა ასული. მას ომში ყოფნისას შეეშინდება მტრის, შეეშინდება სიკვდილის და ლაჩრულად დატოვებს ბრძოლის ველს:

„წიწოლამ ლაფით გაგვთხიფა,

გაგვექცა სირბილიანი!

ნეტარ სად დაიმალება

სიცოცხლით სიკვდილიანი?

ფშავში როგორღა მოალის

დიაცი ჩიქილიანი?

არ ვარგა მაგათი გვარი,

უჯიშო, სიცილიანი!

ხალხში როგორღა გამოვა?

ხატში როგორღა მოდგება?

უკლოს, უკეთურს, ბეჩავსა

სად დაეკარგა გონება?!

რად არ ირჩივა სიკვდილი

და თათრებისა მონება?

ვინღა გაივლევს ახლოსა,

ჩააქვავებენ დედანი.

მიწამ შაჭამოს ცოცხალი

ე მაგისთანა მხედარი!

ომშიით გამოქცეულსა

მეხი დაეცეს მედგარი!“.

თავისთავად ჩნდება ლოგიკური მოლოდინი, რომ თუკი ადამიანი ომიდან სიკვდილს გაექცა, სადღაც უნდა წასულიყო, სადაც ცხოვრებას შეძლებდა, მაგრამ, რაოდენ უცნაურიც არ უნდა იყოს, სიკვდილს გამოქცეულმა კაცმა თავი მოიკლა:

„მუხაზე ჩამოკიდული

კაცი სჩანს სამკლავიანი.

თავი დაურჩვავ მხედარსა,

თუ იყო გულჯავრიანი?

იორი ყურსაც არ უგდებს,

ნელად აქანებს ტალღებსა,

არ ედარდება, დაობლდენ,

მამა აღარ ჰყავ ბალღებსა.

თემისგან უარყოფილსა

გადაუგდებენ ძაღლებსა“.

რა ძალა აიძულებს წიწოლას, რომ თავი ჩამოიხრჩოს?

სინანული საკუთარი საქციელის გამო, თუ სიკვდილზე უფრო დიდი შიში თავისიანებთან დაბრუნებისა, რომლებიც შეარცხვენენ, მის სახელს გაქელავენ, მის ოჯახობასაც მასხრად აიგდებენ, შეიძლება ნორმალური ქალიც კი არ მიათხოვონ მის საგვარეულოს და რამდენიმე თაობამ იაროს თავლაფდასხმულმა. ძალიან მძიმეა ის სინამდვილე, რომელსაც თემი წიწოლას ჰპირდება. მაშინ დაისმის კითხვა – თუკი სიცოცხლე უნდოდა, რატომ არ მირბის იგი სადმე სხვაგან? რატომ არ იბრძვის მისი გახანგრძლივებისათვის? ასევე ძალზედ საგულისხმოა, აქვს თუ არა ძველ ადამიანს წასასვლელი, თუ ის მხოლოდ საკუთარ თემში, საკუთარ მიწაზე არსებობს?

ვაჟა ამ კითხვას „ალუდა ქეთელაურში“ პასუხობს („ვის რა წყალ-ჭალა გვისტუმრებს, სად რა-რა დავილევითა, უბინო, უსახლკარონი სხვაგანაც დავიწყევითა“). სოფელს, თემს მოწყვეტილი ადამიანი ყველგან დაწყევლილია. ამდენად, თანამედროვე ადამიანის გამოცდილება ქონების დაგროვებასთან, ოჯახის დატოვებასთან და მსგავს საკითხებთან დაკავშირებით მკვეთრად განსხვავდება იმ სინამდვილისაგან, რომელსაც ვაჟა-ფშაველასა თუ ალექსანდრე ყაზბეგის შემოქმედებაში ვხვდებით.

კლასში განხილვისას შეიძლება მოისმინოთ ვერსია, რომ ადამიანს უნდა ჰქონდეს არჩევანი, იომოს თუ არ იომოს, რომ ყველას ვერ მოვთხოვთ სამხედრო გმირობას და ა. შ.

პასუხად შეგვიძლია შევახსენოთ, რომ ერთის ინტერესები, ინდივიდის მნიშვნელობა, ჯერ კიდევ სახარებაშია წარმოჩენილი, იგავში, სადაც მწყემსმა კეთილმა უნდა დატოვოს 99 ცხვარი და წავიდეს იმ ერთის საძებნელად, რომელიც დაიკარგა, მაგრამ ასევე უზარმაზარია ერთის, ინდივიდის პასუხისმგებლობა ყველასადმი, როდესაც თითოეული ჯარისკაცის თავგანწირვაზეა დამოკიდებული მთელი ქვეყნის ბედი.

თუკი მოსწავლეებს ვაჟა-ფშაველას ეს მეორეხარისხოვანი, მაგრამ ძალზედ მრავლისმთქმელი პერსონაჟის ფუნქცია გააზრებული აქვთ, ალექსანდრე ყაზბეგის „ხევისბერი გოჩას“ ტრაგიკული ფინალის გასაგებად მეტ ინსტრუმენტს ფლობენ. მათ ნათლად შეუძლიათ წარმოიდგინონ, რა მოელის ონისეს ცოცხლად დარჩენის შემთხვევაში.

საერთოდ, ანტიდაბადება, მამის მიერ შვილის მკვლელობა, ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე სიუჟეტია და როდესაც მოზარდებს ამას ვაკითხებთ, რაც შეიძლება მეტად უნდა ვაგრძნობინოთ კონტექსტი, რომელიც გასაგებს გახდის ხევისბერის ქმედების ერთ-ერთ მოტივს.

რა მოელის ცოცხლად დარჩენილ ონისეს, ამაზე პასუხს „ბახტრიონის წიწოლა იძლევა. იქნებ ხევისბერის გულში სხვა გრძნობებთან ერთად ესეც იელვებს – შვილის ტანჯვისგან, შერცხვენისგან, სუიციდისგან დახსნის სურვილი. იქნებ მხოლოდ თემის ინტერესებისთვის, თემის მომავლისთვის არ სჩადის მამა შვილის მკვლელობას? თუმცა ხევისბერი გოჩას საქციელის უმთავრეს მიზეზად მაინც ის რჩება, რომ „მმართველი მამა თავისი ხალხისა“ სწორედ თავისი ხალხის საკეთილდღეო საქციელს სჩადის. წესი არ შეიძლება დაირღვეს, წესის დარღვევა მთლიანად ჩამოშლის ხევის სამართალს, ხოლო სხვანაირად გადარჩენა მათ არ შეუძლიათ. მათ ყველაზე მეტად ცვლილება აშინებთ, რადგან ხალხის სამართლის ცვლილება გაცილებით უფრო რთული, ძნელი და მძიმე პროცესია, ვიდრე – სახელმწიფოსი. სახელმწიფო ერთ კანონს მეორეთი ადვილად ანაცვლებს, სახელმწიფოს პრეცედენტიც შეუძლია დაუშვას და მერე თავისი ძალის გამოყენებით ისევ ჩვეულად განაგრძოს არსებობა. სახალხო სამართალი კი გამონაკლისს ვერ იტანს. ერთი გამონაკლისი, ერთი გადახვევა წესისაგან, შეიძლება საბედისწერო აღმოჩნდეს მისთვის. ეს შიში „ალუდა ქეთელაურშიც“ ჩანს:

„ფერი დაედო ბერდიას,

ფერი სხვა რიგის შიშისა“.

ალუდას ჰუმანიზმი თემისათვის ჯერ ძალიან შორი სინამდვილეა, ჯერ თემს მხოლოდ თავისი სისასტიკით შეუძლია გადარჩენა. ამიტომ ხატში „ურჯულოსთვის“ საკლავის დაკვლის მოთხოვნა ის საშიშროებაა, რომელმაც შეიძლება ისევე ჩამოშალოს სამართალი, როგორც „ხევისბერ გოჩაში“ ონისეს მსუბუქად დასჯამ.

„ხევისბერი გოჩას“ უკეთ გააზრებისათვის, რაოდენ უცნაურიც არ უნდა იყოს, კიდევ ერთი, თითქოს მარტივი და უწყინარი ქართული ზღაპარიც გამოგვადგება – „მელია და მწყერჩიტა“. აქ პატარა ჩიტი მელიას მუქარას, რომ ცულს მოიტანს და ხეს მოჭრის, უშინდება და ბარტყებს უყრის. საბოლოოდ მოვა მონადირე და მელიას მოკლავს, მაგრამ სანამ მონადირის მოსვლის დრო დადგება, სამშობლოს, ანუ ხის გადასარჩენად მწყერჩიტამ ყველაზე ძვირფასი, შვილების სიცოცხლე უნდა გაიღოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში აღარასდროს აღარსად იქნება ბუდე და აღარ დაიჩეკებიან ბარტყები. მწყერჩიტა, როგორც ხევისბერი გოჩა მომავლისთვის იბრძვიან, მომავალს სწირავენ თავიანთ პირმშოებს.

(პირველი ნაწილი)

ადამიანს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში უხდება ბუნებრივ მოვლენებზე დაკვირვება, მათი მახასიათებელი სიდიდეების გაზომვა, შესწავლა და გაანალიზება. ადამიანს უნდა შეეძლოს დაკვირვებისა და გაზომვის შედეგების პრაქტიკულ საქმიანობაში გამოყენება.

გავზომოთ რაიმე სიდიდე, ნიშნავს შევადაროთ ის წინასწარ ანალოგიური ზომის ერთეულად შერჩეულ ან ეტალონურ სიდიდეს.

გაზომვა ორი სახისაა: პირდაპირი და არაპირდაპირი.

გაზომვა პირდაპირია, თუ მზომი ხელსაწყოთი უშუალოდ იზომება მოვლენის მახასიათებელი სიდიდე.

გაზომვა არაპირდაპირია, როცა სასურველი სიდიდის უშუალოდ გაზომვა შეუძლებელია და მისი გამოთვლა ხდება სხვა პირდაპირი გზით გაზომილი სიდიდეების დახმარებით.

არაპირდაპირი მეტრული გაზომვის რამდენიმე მეთოდი არსებობს. გაზომვა შეიძლება ვაწარმოოთ როგორც მათემატიკურ დასკვნებზე დაყრდნობით, ისე ფიზიკის კანონების მოშველიებითაც. განვიხილოთ მაგალითები.

ამოცანა 1. გამოვთვალოთ სფერული სეგმენტის რადიუსი (ნახ. 1) (AB სეგმენტი გამოყოფილია მუქი ფერით)

1. გავავლოთ DC დიაგონალი, A წერტილი შევაერთოთ D და C წერტილებთან. მაშინ      DAC=90⁰ როგორც დიამეტრზე დაყრდნობილი კუთხე. ამრიგად,   DAC მართკუთხაა.წარმოვიდგინოთ, რომ შევავსეთ სეგმენტი სფერომდე (წყვეტილი წირეები ნახატზე). აქვე ნახატზე გამოკვეთილია წარმოსახვითი სფეროს AB ქორდაზე გამავალი დიამეტრული კვეთა – ACBD წრეწირი.

ვისარგებლოთ თეორემით:

თუ მართკუთხა სამკუთხედში მართი კუთხის წვეროდან ჰიპოტენუზაზე დაშვებულია მართობი, მაშინ:

1. დაშვებული მართობის სიგრძე საშუალო პროპორციულია ჰიპოტენუზის მონაკვეთებისა.
2. თითოეული კათეტი საშუალო პროპორციულია ჰიპოტენუზისა და ჰიპოტენუზაზე ამ კათეტის გეგმილისა.

ამოცანა  2 . განსაზღვრეთ  კოჭზე  დახვეული  გამტარის  სიგრძე

ა) მათემატიკური მეთოდით ეს ამოცანა ასე შეიძლება გადაიჭრას: ვიპოვოთ ერთი ხვიის სიგრძე. ამისთვის სახაზავის, საზომი ლენტის ან ძაფის გამოყენებით გავზომოთ ხვიის დიამეტრი – D. ხვიას სიგრძე იქნება  = D. შემდგომ დავთვალოთ კოჭში ხვიათა რაოდენობა – N და L=N  (11)- ით გამოვიანგარიშოთ კოჭში ხვიის სიგრძეს.

თუ ხვიები ისეა კოჭზე, რომ გვაქვს ხვიათა საკმაოდ ბევრი ფენა, მაშინ ასეთი ოპერაცია უნდა შესრულდეს თითოეული ფენისათვის და მიღებული შედეგები შეჯამდეს, რაც საკმაოდ შრომატევადია, ძნელია და ზოგჯერ პრაქტიკულად შეუძლებელიც.

ორივე ხერხი მათემატიკურ მეთოდზე მარტივია, მაგრამ არცთუ მნიშვნელოვნად.

აღსანიშნავია, რომ ამ ორიდან რომელიმე მეთოდის გამოყენებისას არ არის საჭირო კოჭის ხვიების ცალ-ცალკე დათვლა, ამიტომ ამოცანაში დასმული პრობლემის გადასაჭრელად ფიზიკის ხერხით სარგებლობა უფრო მარტივია, ვიდრე მათემატიკური მეთოდით.

გ) არსებობს კოჭზე დახვეული გამტარის სიგრძის გამოთვლის უფრო მარტივი გზა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სიგრძის გაზომვის არავითარი საშუალება არ გაგვაჩნია.

ავიღოთ წვრილი ძაფი, შემოვახვიოთ ის კოჭის გარე ფენის ერთ ხვიაზე, შემდეგ ძაფზე ვერტიკალურად ჩამოვკიდოთ მცირე ზომის ბურთულა. ამ გზით მიღებული ქანქარა მოვიყვანოთ რხევით მოძრაობაში. მაშინ ამოცანა N1-ში დიამეტრის (რადიუსის) გამოთვლის ფიზიკის მეთოდებში აღწერილი ხერხით ვიპოვით ძაფის, იმავე კოჭის ერთი ხვიას სიგრძეს . შემდგომ (12), (13) ფორმულებით ადვილად ვიპოვით კოჭზე დახვეული გამტარის მთლიან სიგრძეს.

* აღსანიშნავია, რომ ეს უკანასკნელი ხერხი გამოდგება იმ შემთხვევისთვისაც, როცა კოჭის ხვიები დამზადებულია არაგამტარი ნივთიერებისაგან. ამ შემთხვევაში უნდა განისაზღვროს კოჭის ვერტიკალურ კვეთაში არსებული (სასურველია ერთი ხვიების წყობა) ხვიების მთლიანი სიგრძე. თუ ეს შესაძლებელია სახაზავით, მაშინ გარე ფენაზე ხვიების დათვლით მარტივად ვიპოვოთ ხვიათა მთლიან სიგრძეს.

თუ არ გვაქვს სიგრძის გაზომვის საშუალება, საჭიროა განისაზღვროს ძაფის საშუალებით ერთი ვერტიკალური ფენის სიგრძე. ასეთი ძაფის ერთი ბოლო ჩამოვკიდოთ ვერტიკალურად, მეორეზე მივაბათ მცირე ზომის ბურთულა. ასეთი ქანქარა მოვიყანოთ რხევით მოძრაობაში და უკვე განხილული ხერხით ვიპოვოთ ძაფის სიგრძე, კოჭის ერთ ვერტიკალურ კვეთაში არსებული ხვიის სიგრძე-l. შემდგომ დავთვალოთ ზედა ფენაში ხვიების რაოდენობა – N და ფორმულით L=Nl ვიანგარიშოთ მთლიანი ხვიების სიგრძე. ცხადია, აღწერილი ფიზიკური მეთოდები მათემატიკურზე გაცილებით მარტივია.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ფიზიკა. 7, 8, 9, 10, 11 კლ. სახელმძღვანელო. გ. გედენიძე, ე. ლაზარაშვილი
2. ფიზიკა. 7, 8, 9, 10, 11 კლ. სახელმძღვანელო. ე. ტატიშვილი
3. В. Н. Ланге, Сборник вопросов и задач по физике на смекалку, 1978
4. ზ. ბართაია, „აზროვნების განვითარების ეტაპები ფიზიკის გაკვეთილზე ბლუმის ტაქსონომიის შესაბამისად (ერთი ამოცანის მაგალითზე)“
5. მათემატიკა. 7, 8, 9, 10, 11 კლ. სახელმძღვანელო. გ. გოგიშვილი, გ. თევზაძე, ი. მებონია, ე. ქურჩიშვილი
6. ზურაბ ბართაია, „ბიჰევიორიზმის კონცეფცია და მისი გამოყენება სწავლებაში“

გერმანელი მწერლის, მიხაელ ენდეს, რომანი „დაუსრულებელი ამბავი“ ოთხი წლის წინ წიგნის ფესტივალზე აღმოვაჩინე და ჩემი რაჭველი მოსწავლეებისთვის ვიყიდე.

11 წლის ბასტიანს დედა გარდაცვლილი ჰყავს, ცოლის დაკარგვით გამოწვეული დარდის გამო მამას მისთვის არ სცალია. ბიჭს ბევრი პრობლემა აქვს: თანატოლები ჩაგრავენ, ჭარბი წონის გამო დასცინიან, სწავლაშიც ხელმოცარულია. ბასტიანი სკოლას ციხეს ადარებს. ამ სიმარტოვესა და გაუცხოებას კითხვით ებრძვის. „დაუსრულებელი ამბავი“ არის რეალობასა და ფანტაზიას შორის მიმოსვლა. ბასტიანს ამ მოგზაურობისას წონასწორობის შენარჩუნებას მაღაზიიდან გატაცებული წიგნი ასწავლის.

„დაუსრულებელი ამბის“ მიხედვით დავამზადე დიორამა და ლიტერატურულ კაფეში წარვადგინე. შემდეგ ჩემი მოსწავლე, 12 წლის მარიამი, დაინტერესდა, „დაუსრულებელი ამბის“ შესახებ სლაიდშოუ ააგო და მომდევნო ლიტერატურულ კაფეში თანატოლებს გააცნო. ფენტეზის ჟანრის რომანი სხვებმაც წაიკითხეს. ორი წლის შემდეგ წიგნის გერმანული გამოცემა შტუტგარტის ბიბლიოთეკაში აღმოვაჩინე. სასიამოვნოდ გამაკვირვა იმ ფაქტმა, რომ წიგნი ქართულ გამომცემლობას ზუსტად გერმანული გამოცემის მიხედვით უთარგმნია და გამოუცია, რადგან წიგნს აზრს სწორედ მისი განსხვავებული დიზაინი სძენს. „დაუსრულებელ ამბავს“ სურათი გადავუღე და წიგნიერების დონის ასამაღლებელი ვიქტორინისთვის მომზადებულ სლაიდშოუში ჩავსვი. საზაფხულო სკოლაში კი რაჭველ მოსწავლეებს ვაჩვენე. მიზნად დავისახე ლიტერატურის ძალის წარმოჩენა და კითხვის მულტიკულტურული მნიშვნელობის გააზრება – მაღალმთიანი სოფლის პატარა სკოლის მასწავლებლისა და მოსწავლეების მიერ წაკითხული წიგნი როგორი მნიშვნელოვანია მწერლის სამშობლოში. ყოველივე ამას კი წიგნიერების რაობის გააზრებამდე მივყავართ, კერძოდ, კითხვა და ლიტერატურა სხვა ქვეყნის კულტურული სამყაროს გასაცნობად საუკეთესო საშუალება რომ არის. ეს ამბავი იმით გაგრძელდა, რომ ჩემმა თბილისელმა მოსწავლემ მიხაელ ენდეს „დაუსრულებელი ამბის“ რაჭულ-შტუტგარტული ისტორიის მოსმენის შემდეგ გერმანიაში იმოგზაურა და სკოლაში წიგნის გერმანული გამოცემით დაგვიბრუნდა. ვიცი, რომ მიხაელ ენდეს ლურჯ და წითელმელნიანი რომანი კიდევ ბევრ ამბავში გაგვხვევს.

~

(წიგნის მიხედვით დამზადებული დიორამა / „დაუსრულებელი ამბავი“ – ქართული გამოცემა)

(„დაუსრულებელი ამბავი“, გერმანული გამოცემა / შტუტგარტის ახალი ბიბლიოთეკა)

“Please, sir, I want some more!” – ამ ფრაზას ჩარლზ დიკენსის ოლივერ ტვისტი ამბობს და მთავარი კონფლიქტიც აქედან იწყება, რომელიც პატარა ბიჭს გაბედულ თავგადასავალში ჩააბამს. წიგნი ხუთი წლის წინ სიმბოლურად ვიყიდე ჩემი პირველი ხელფასით. მაშინ ქალაქ ონში იყო გაზეთების ჯიხური, სადაც თბილისიდან ყოველკვირეულად წიგნებიც ჩამოდიოდა. შემოდგომის ერთ მზიან ხუთშაბათს კატიწვერას დათოვლილი მყინვარი მოახლოებულ ზამთარს გვამცნობდა. მასწავლებლები სკოლის წითელი ავტობუსით ონიდან უწერისკენ მივრახრახებდით. მე საგულდაგულოდ ჩამებღუჯა სქელტანიანი „ოლივერ ტვისტი“. მაშინ რას წარმოვიდგენდი, როგორ თავგადასავალს დაატრიალებდა ეს წიგნი ჩვენს ცხოვრებაში.

მალევე პირველი ლიტერატურული კაფე გავმართეთ. წიგნის წარდგენის ფორმად პოსტერი შევარჩიეთ. ჩემი არჩევანი „ოლივერ ტვისტი“ იყო. პოსტერზეც ოლივერი დავხატე და მცირე ინფორმაციულ ტექსტთან ერთად ფრაზაც “-Please, sir, I want some more!” დავწერე. წიგნმა მოგზაურობა დაიწყო და ხელიდან ხელში გადადიოდა. პირველი ხელფასით ნაყიდი წიგნი ორი წლის შემდეგ დამიბრუნდა. მოგზაურობის კვალიც მოიყოლა: ბავშვების სიყვარული და კითხვისას განცდილი ემოციები. თითქოს ოლივერ ტვისტთან ერთად ჩვენც ცხოვრების დინების საწინააღმდეგოდ დავიწყეთ სვლა: ვებრძოდით შიშებსა და სირთულეებს, ვიღრმავებდით ცოდნას, ვსწავლობდით ერთმანეთისგან და ოლივერის მსგავსად თანდათან გაბედულები ვხდებოდით.

ორი წლის შემდეგ მოულოდნელად ლონდონიდან სოფელში სტუმარი გვეწვია. ქალბატონი ლელა ლონდონის ერთ-ერთ სკოლაში მათემატიკას ასწავლის. მედიათეკის ოთახში სიმბოლურ საჩუქრებს რომ გვანახებდა, მოულოდნელად ბავშვები აყიჟინდნენ. საყოველთაო სიხარული ჩარლზ დიკენსის მოთხრობების კრებულმა გამოიწვია, რომლის ყდაზე სწორედ ის ეპიზოდი იყო გაცოცხლებული, როცა მეგობრების წაქეზებით შეგულიანებული ოლივერი ზედამხედველს ხის ჯამით მიადგება და ულუფის დამატებას სთხოვს. რაჭველი გოგო-ბიჭები კი ლონდონიდან ჩვენთვის ჩამოფრენილ, ნაქერალას უღელტეხილგადმოვლილ წიგნის ილუსტრაციას დაჰყურებდნენ და Please, sir, I want some more-ს ამბობდნენ.

ორი წლის მერე სწავლა მაგისტრატურაში გავაგრძელე. ანგლო-ამერიკული რომანის ლექციაზე ჩარლზ დიკენსის შესახებ სულგანაბული ვისმენდი. უეცრად ლექტორმა ჩვენთვის საკრალურად ქცეული ფრაზა რომ ახსენა, ემოციების გამოხატვისგან თავი ვერ შევიკავე. მე და ჩემს მოსწავლეებს ახალწამოწყებული გვქონდა პროექტი სახელად „მიმოწერილი მთა და ქალაქი“, რომლის ფარგლებშიც ერთმანეთს პირად წერილებს ვწერდით და ფოსტით ვუგზავნიდით. წერილებში წიგნებზე, სწავლაზე, ლექციებზე, ქალაქურ ცხოვრებაზე ვამახვილებდი ყურადღებას. ჩარლზ დიკენსის, ოლივერ ტვისტისა და ჩემი ლექტორის შესახებ საგანგებოდ მივწერე ბავშვებს. მიზანი ახლაც იგივე იყო: კითხვით წამოწყებული თავგადასავლების მნიშვნელოვნება, ჩვენი ინდივიდუალური ამბებით ცხოვრების გამრავალფეროვნება, ლიტერატურით სხვადასხვა სოციუმში თვითდამკვიდრება.

უწყვეტი განათლების შედეგად პრაქტიკული საქმიანობის ამსახველი კიდევ ბევრი მაგალითი შემიძლია აღვწერო, თუმცა სიღრმისეული გააზრებისა და ანალიზისთვის აუცილებელია რამდენიმე მნიშვნელოვანი საკითხის მიმოხილვა.

მასწავლებლის ყოველდღიური რიტმი სწრაფი, მოუხელთებელი და ულმობელია, რაც მუდმივ შფოთვას იწვევს. შინაგან დაძაბულობას ხშირად მრავალი ფორმალური თუ არაფორმალური, დაგეგმილი თუ დაუგეგმავი საქმე, სამსახურეობრივი და პირადი ვალდებულებები ქმნის.

ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილი მართლაც გაუსაძლისი იქნებოდა, რომ არა ის კომფორტისა და სიამოვნების განცდა, რაც მუდმივ ძიებას, კვლევას, ჩვენი ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებასა და უწყვეტ განათლებას მოაქვს.

უწყვეტი განათლება მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლას გულისხმობს. შეგვიძლია უწყვეტი განათლების სინონიმად სიტყვა მაძიებლობაც გამოვიყენოთ. განათლების სფერო მაძიებელს ახალბედა მასწავლებელს უწოდებს, რომელიც პროფესიაში დამკვიდრებამდე ამ სტატუსს ატარებს. თუმცა ჩემთვის მაძიებლობა უწყვეტი სტატუსია და მასწავლებლის საქმიანობა სწორედ მაძიებლობაზე დგას. მასწავლებლობა პიროვნული განვითარების, ემოციების მართვისა და ინტელექტის მუდმივი წრთობაა. რომ გავცეთ, უნდა მოვიპოვოთ. რომ ავივსოთ, უნდა ვიმოქმედოთ. შერლოკ ჰოლმსივით დედუქციურ მეთოდს მივყვებით თუ დეტალებიდან ავაგებთ ჩვენეულ სამყაროს, მნიშვნელობა არ აქვს. მთავარია, გამადიდებელი შუშა მოვარგოთ თვალებს, პროფესიული ინტუიცია გავიმახვილოთ, შედეგად კი იდეები არასდროს გამოგველევა.

როგორც უკვე აღვნიშნე, უწყვეტი განათლება – მაძიებლობა – პრაქტიკულ საქმიანობას საინტერესოს ხდის და სწავლა-სწავლების პროცესს მუდმივ წრებრუნვად აქცევს. აქ აუცილებლად უნდა დავსვათ კითხვა: რა მიზნით ვასწავლით? წარმატებული მომავლის შესაქმნელად თუ თვითშემეცნებისთვის, რომელიც თავისთავად ქმნის წარმატებულ მომავალს.

ჩემ მიერ დასმულ კითხვას ფრანგი მწერალი, მასწავლებლობის ოცდაათწლიანი გამოცდილების მქონე დანიელ პენაკი, რომანში „სკოლის სევდა“ ასე ეხმიანება:

„როცა ცხოვრება გვართმევს იმ როლს, რომელიც ასე კარგად მოვირგეთ და ვხდებით ისეთი, როგორიც სინამდვილეში ვართ, ჩვენ ხშირად არარაობას ვემსგავსებით – ჩვენ არავინ ვხდებით. ეს განცდა ისეთი მტკივნეული და ისეთი მძაფრია, რომ მზად ვართ, სიცოცხლეც მოვისწრაფოთ. აი, აქ ვლინდება ჩვენი აღზრდის ნაკლოვნება, მთავარი ბზარი და დეფექტი“.

აღზრდის მთავარი დეფექტი კი სიხარულს მოკლებული, მხოლოდ ფაქტობრივი ცოდნის დაგროვებაზე ორიენტირებული სწავლებაა, რომელიც ბავშვებს სკოლას აძულებს. სწავლის დაკავშირება თვითშემეცნებასა და სიხარულთან მოსწავლე-მასწავლებლის ცხოვრებას სწორი მიმართულებით წარმართავს. კვლავ ისმის კითხვა: როგორ მოვახერხოთ მასწავლებლებმა რუტინულ ყოველდღიურობაში ამ კონკრეტული მიზნისთვის აქტივობების მორგება? აქ ყურადღება უნდა გავამახვილოთ სწავლების პროცესში ცნობისმოყვარეობის როლზე, რომელიც მაძიებლობასთან დაგვაბრუნებს. ცნობისმოყვარეობა, ახლის აღმოჩენისა და სწავლის სურვილი, მასწავლებელს მუდმივ მაძიებლად აქცევს. ყოველივე ამას მასწავლებელი მოსწავლეებსაც უნდა გადასცემდეს.

ცნობისმოყვარეობის ფენომენის მეცნიერული კვლევა მეოცე საუკუნის 60-იან წლებში დაიწყეს. ის ყველა ცოცხალ ორგანიზმს ახასიათებს, განსაკუთრებით კი, ბავშვებსა და კატებს (აქ ლუის კეროლის ელისი და მისი ფისო – დინა გაგახსენდებათ). ცნობისმოყვარეობის აღძვრას გარკვეული ძალისხმევა სჭირდება, თუმცა აქაც გარკვეული ზომიერების დაცვაა საჭირო. დიდი დოზით აღძრულმა ცნობისმოყვარეობამ შეიძლება არასწორი გზით განავითაროს მოზარდის ქმედება. მართალია, სასწავლო პროცესში მასწავლებელმა უნდა აღძრას ინტერესი, თუმცა თავადაც მიბმული უნდა იყოს ამ პროცესთან, რათა არ დაკარგოს კავშირი მოსწავლესთან.

ცნობისმოყვარეობის მოკლე განმარტება ამგვარია: ადამიანი ცნობისმოყვარედ ითვლება, როცა დაინტერესებას იჩენს სიახლეების მიმართ და როცა ენთუზიაზმს არ იშურებს თავისი ცნობისმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად.

ასე რომ, თვითშემეცნების გასაღვივებლად ცნობისმოყვარეობის აღძვრაა საჭირო, შემდეგ კი წამოწყებული კვლევა-ძიების გაძღოლის დრო დგება. კვლევა-ძიებაზე ორიენტირებული სწავლება კონსტრუქტივიზმს გაგვახსენებს, სწავლების იმგვარ მოდელს, როდესაც მოსწავლე მასწავლებლის დახმარებით წინარე ცოდნასა და გამოცდილებაზე აგებს ახალ ცოდნას.

სწორად წარმართული კონსტრუქტივისტული სწავლებისას სწავლა კმაყოფილებასა და სიხარულს უკავშირდება. ამ მოსაზრებას ამყარებს ამერიკელი ფსიქოლოგი, მიჰალი ჩიკსენმიჰალის დინების თეორია (Flow Theory), რომელიც წიგნში „დინება: ბედნიერების ფსიქოლოგია“ დაწვრილებით აღწერა. მიჰალი ჩიკსენმიჰალის თეორიის მიხედვით:

• სიამოვნებას უნდა იღებდე კეთებისგან;
• ზუსტად უნდა იცოდე, რა გინდა და გქონდეს პროგრესისკენ მიმართული მიზნები;
• შენს საქმიანობას უნდა ჰქონდეს მყისიერი უკუკავშირი (სხვა დააინტერესო, მოიზიდო, ჩართო);
• გამოწვევა და მიზანი უნდა შეესაბამებოდეს შენს შესაძლებლობებს;
• ძლიერ უნდა იყო ფოკუსირებული აწმყოზე.

ჩემი, როგორც ქართულის მასწავლებლის, თვითმიზანი მოსწავლეთა წიგნიერების დონის ამაღლებისთვის ზრუნვაა, რადგან სწავლა-სწავლების ეფექტიანობას სწორედ წიგნიერება განსაზღვრავს. საგულისხმოა ერთი მნიშვნელოვანი კვლევა, რომელიც არგუმენტად უნდა დავიმოწმოთ.

2015 წელს შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის კვლევის ჯგუფმა მათემატიკაში სახელმწიფო შეფასების ანგარიში მოამზადა. კვლევამ 166 სკოლის 4226 მოსწავლე მოიცვა. კვლევის ფარგლებში გამოიკვეთა, რა შედეგები აქვთ ქართველ მოსწავლეებს საბაზო საფეხურის დასრულებისას, მე-9 კლასის ბოლოს. კვლევის შედეგად საინტერესო ფაქტი გამოვლინდა, კერძოდ, როგორ მოქმედებს წიგნიერება მათემატიკური უნარების განვითარებაზე. მასწავლებლების აზრით, დაწყებით საფეხურზე მათემატიკის სწავლებას იმდენად დიდი მნიშვნელობა არ აქვს, რამდენადაც წერა-კითხვის კარგად სწავლებას. (სახელმწიფო შეფასება, მათემატიკა, 2015)

აღნიშნული კვლევა ამტკიცებს, როგორი მნიშვნელოვანია წიგნიერებაზე ზრუნვა და რომ სწორედ წიგნიერებაზე დგას სხვა დანარჩენი უნარის განვითარება.

რადგანაც სწორედ წიგნიერების განვითარებისკენ არის მიმართული ჩემ მიერ აღწერილი პრაქტიკული საქმიანობის კონკრეტული მაგალითები, სახელმწიფო შეფასების შედეგების გათვალისწინებით ვრწმუნდებით, როგორი სიღრმისეული როლი აქვს მასწავლებლის ზრუნვას უწყვეტი განათლებისთვის, თვითგანვითარებისთვის (წიგნიერების მიმართულებით) და პირადი მაგალითის პრაქტიკულ საქმიანობაში წარმოჩენას, რის შედეგადაც მოსწავლეებიც მაძიებლები ხდებიან.

დროთა განმავლობაში მასწავლებლის მაძიებლობა პირად მაგალითად იქცევა მოსწავლისთვის, უღვივდებათ ცნობისმოყვარეობა. შემდეგ ჩვენ მეგზურად მივყვებით კვლევა-ძიების გზაზე და წარვმართავთ ცოდნის აგების პროცესს. უწყვეტი განათლება ერთიან ჯაჭვად აერთიანებს თითოეულ რგოლს და სწავლა-სწავლებაც სიამოვნებას, სიხარულს უკავშირდება. ყოველივე ამის შედეგად კი მიჰალი ჩიკსენმიჰალის თეორიის ძირითად მახასიათებლებს ადვილად აღმოვაჩენთ როგორც ჩვენს, ისე ჩვენი მოსწავლეების ცხოვრებაში.

პ.ს. ორი წლის შემდეგ ჩემმა ათი წლის გოგონამ მამასთან ერთად შტუტგარტის ბიბლიოთეკა მოინახულა. გერმანიაში წასვლამდე მიხაელ ენდეს „დაუსრულებელი ამბავი“ წაიკითხა და ქართული გამოცემა თან გაიყოლა. ისე მოხდა, რომ წიგნი ბიბლიოთეკაში დაკარგა. ბევრი ძებნის მიუხედავად, ვერ იპოვეს. მას შემდეგ სულ ვფიქრობთ, ნეტავ, ვინ იპოვა ქართულ ენაზე დაბეჭდილი წითელყდიანი წიგნი ან სად მიუჩინა ადგილი?

ამ წიგნის ისტორია სათაურს ჰგავს – ამბები არ სრულდება მის ირგვლივ და ცნობისმოყვარეობაზე აგებულ ურთიერთობას ჰგავს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ინტერნეტჟურნალი mastavlebeli.ge. „უწყვეტი განათლება თვითრეალიზებისთვის” , ვერიკო ხელისუფალი, 2016 წელი, 27 აპრილი.

უწყვეტი განათლება თვითრეალიზებისთვის

კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე, USAID G-PRIDE, 2015, თბილისი;

სახელმწიფო შეფასება, მათემატიკა – IX კლასი. შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი. 2015. თბილისი;

პენაკი, დანიელ. 2015. „სკოლის სევდა“. თბილისი: „დიოგენე“;

Day, H.I. 1982, May. “Curiousity and The Interested Explorer”. York University. NSPI Journal.

1. თემატური საკვანძო კითხვა – როგორ ვრეაგირებთ სიტყვიერ შეურაცხყოფაზე?
   გაგრძელდება