პირველი ნაწილი

მთავარი სათქმელი

„დავით კოპერფილდის“ შესახებ უამრავი რამ დაწერილა. ვცდილობ, ჩემი სათქმელი ვიპოვო და შენთვის საინტერესოდ გავაჟღერო.

ეს რომანი გვაცნობს კეთილ და ბოროტ ადამიანებს. ვცდილობ, თითოეულ მათგანს დავაკვირდე და მათი საქციელის მოტივი გავიგო. უარყოფითი პერსონაჟების – ური ჰიპის, მორდსოტნებისა და სტირფორდის – სახელები უკვე გავაჟღერე. მათგან ავტორი მხოლოდ სტირფორდს გვაცნობს იმგვარად, რომ მისი ქცევის მიზეზებს შეგვიძლია ჩავუღრმავდეთ. დავითი სტირფორდს სალემის სასწავლებელში გაიცნობს და დაუმეგობრდება. ჯეიმს სტირფორდის მომხიბლავი გარეგნობისა და ბრწყინვალე ნიჭის ფონზე მისი ქცევა იმედგაცრუებულს დაგტოვებს, მაგალითად, ერთხელ უსაყვარლეს მასწავლებელს, მისტერ მელის, სასტიკად მოექცევა. სტირფორდს ძალიან ამაყი და შვილზე თავდავიწყებით (უფრო ზუსტი იქნებოდა, თუ გამოვიყენებთ სიტყვას „ეგოისტურად“) შეყვარებული დედა ჰყავს. ის მხოლოდ დადებით თვისებებს ამჩნევს სტირფორდში და მკითხველს შთაბეჭდილება რჩება, რომ დედა-შვილის ურთიერთობაც მოკლებულია გულწრფელობას. იქნებ ეს არის მიზეზი სტირფორდის არასწორი განვითარებისა?

რას ფიქრობ არასასურველ გავლენებზე? ხარ თუ არა ისეთი ძლიერი, რომ წინააღმდეგობა გაუწიო სხვის ჩაგვრას და დროულად შენიშნო ადამიანის უარყოფითი გავლენა შენზე ან სხვებზე?

„დავით კოპერფილდის“ ერთ-ერთი მთავარი ხაზი სწორედ ამაზეა აგებული – როგორ ვცდილობთ, თავი მოვაწონოთ მას, ვინც ჩვენ მოგვწონს და ამ პროცესში ხშირად საკუთარი თუ სხვისი მცდარი წარმოდგენების მახეში ვებმებით.

ჩარლზ დიკენსი უპირისპირდება სოციალურ უთანასწორობას. უჰ, როგორი რთული სიტყვები გამოვიყენე, ხო? უფრო გასაგებად რომ აგიხსნა, იყო დრო, როცა გვარების მიხედვით ადამიანებს გამოარჩევდნენ – ზოგი ძალიან დაფასებული იყო, ზოგი – ნაკლებად, ზოგი კი მთელი ცხოვრება შეუმჩნეველი რჩებოდა. როგორი უსამართლობაა, არა?! ასევე დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა სიმდიდრეს. თუ მდიდარი არ იყავი, ადამიანების გარკვეული ნაწილი არაფრად გაგდებდა. შენი აზრით, ახლა როგორ არის ეს ყველაფერი?

დადებითი პერსონაჟები ამ წიგნში ერთ გუნდად იკვრებიან და ბოლოსკენ ერთი ისეთი ძლიერი, ამაღელვებელი და შთამბეჭდავი ეპიზოდია, გგონია, რომ ადრე თუ გვიან, ყველგან და ყოველთვის უსამართლობა დამარცხდება. ასეთ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს კარგი ადამიანების მეგობრობასა და ერთმანეთზე ზრუნვას მწერალი? შენ თუ ეთანხმები ჩარლზ დიკენსს?

რომანში პერსონაჟები წერილებით ატყობინებენ ერთმანეთს პირად ამბებს, მოვლენებს, უმხელენ სიყვარულს, აფრთხილებენ… ახლა პირადმა მიმოწერამ სოციალურ ქსელებში გადაინაცვლა, რამაც, ჩემი აზრით, ურთიერთობას ხიბლი დაუკარგა, ზედაპირული გახადა. ალბათ, ამასობაში დროც აჩქარდა.

კიდევ ერთ რამეზე გავამახვილებ შენს ყურადღებას – რომანში ასახული დიალოგების გაგება ზოგჯერ რთულია, რადგან ყველა საზოგადოებას ქცევის თავისებური  ნორმა აქვს.

ადამიანები ერთმანეთს დიდი პატივისცემით ელაპარაკებიან, თუმცა ზოგჯერ ამ უზადოდ ზრდილობიანი საუბრების მიღმა დიდი სიყალბეც იმალება.

პერსონაჟთა გალერეა

რადგან წიგნში ძალიან ბევრი პერსონაჟია, გადავწყვიტე, შენთვის პერსონაჟთა გალერეა დამეხატა. შენ გაიცნობ უსაყვარლეს მისტერ და მისის მიკობერებს, კიდევ შეხვდები დავითის პაპიდას, ბეტსი ტროტვუდს და მასთან ერთად დაუვიწყარ მისტერ დიკს, რომელიც ძალიან მაგონებს ჩემს ძმას, ზურას. ცდუნებას ვერ ვუძლებ და გაგიმხელ, რომ თავდავიწყებით შემიყვარდა მისტერ პეგოტი, მისტერ ბარკისი, ქამი, ტრედელსი და აგნესა; შენს ყურადღებას მიიქცევს ობოლი ემილია, მართა, დორა, მისტერ სტრონგი და მისი ახალგაზრდა ცოლი, ანა…

ჩარლზ დიკენსი პერსონაჟთა შთამბეჭდავ ხასიათებს ქმნის. მთელი ცხოვრება არ გავიწყდებიან. აი, ერთგან, როცა ლონდონიდან დუვრისკენ მირბის დავითი შიმშილის მოსაკლავად საკუთარი ქურთუკის გაყიდვას გადაწყვეტს. ამასობაში გადააწყდება დუქნის მეპატრონეს, რომელიც განუწყვეტლივ იმეორებს შემდეგ ფრაზებს: „გამისკდეს ღვიძლი! დამეგლიჯოს ნაწლავები!“ და თან დავითის მოტყუებას ცდილობს. ბებერ ცბიერ მედუქნესთან გამართული დიალოგი, რომელიც სულ რაღაც ერთ ფურცელს მოიცავს, მგონია, რომ შენც გაგახალისებს და არასდროს დაგავიწყდება.

ერთი ეპიზოდი

ბევრი ეპიზოდი შემიძლია გიამბო, მაგრამ სათქმელი გამეწელა და მეშინია, არ დაგღალო. მისის პეგოტის აწითლებულ ლოყებზე და მღელვარების დროს გულისპირზე დაწყვეტილ ღილებზე უკვე გიამბე; როგორ კოცნიდნენ კარის ჭუჭრუტანას პეგოტი და დავითი ერთმანეთის გასამხნევებლად, ესეც გახსოვს.

ახლა მისტერ ბარკისზე უნდა გიამბო, უფრო ზუსტად, მისის პეგოტისადმი გამოხატულ მის უცნაურ ხერხზე.

მისტერ ბარკისი მეეტლეა. პირველად მაშინ ვეცნობით, როცა დავითი მისის პეგოტის ძმასთან, მისტერ პეგოტთან, იარმაუთში მიჰყავს. მისტერ ბარკისს შეუყვარდება მისის პეგოტი და ერთ-ერთი მგზავრობისას ეტლის კოფოზე ცარცის ნაჭრით „კლარა პეგოტს“ დაწერს. ამ უსაყვარლესი წყვილის შუამავლობას დავითი იკისრებს და კიდევ ერთი დაუვიწყარი წერილი, რომელიც წამიკითხავს, ეს დავითის ხელით მისის პეგოტისადმი გაგზავნილი წერილია. სიყვარულსაც უცნაურად გამოხატავდა გულჩათხრობილი მისტერ ბარკისი, რაც საყვარელი ქალისთვის საჩუქრების შემდეგ ჩამონათვალს გულისხმობს: „ორი წყვილი გოჭის ფეხი, უზარმაზარი ბალიში ქინძისთავებისთვის, ორი თუ სამი ათეული ვაშლი, გიშრის საყურეები, ესპანური ხახვის რამდენიმე თავი, პატარა ყუთი დომინოს სათამაშოთი, იადონით გალიაში და ტახის ლორი“.

შენ რომ გაჩუქოს შეყვარებულმა, როგორც თქვენ უწოდებთ, „ქრაშმა“ გოჭის ფეხები ან იადონი, გაგიხარდებოდა ან რას იფიქრებდი?

უცხო სიტყვები

ტალანი, მილედი, მუშკის კაკალი, პასტორი, ეკვდერი, რევერანსი, კაშხალი, დილიჟანსი, ფლუგერი, სათლი, დორტუარი, კადრილი – კიდევ ბევრი უცნობი, ლამაზი და მივიწყებული სიტყვა შემოგხვდება. გირჩევ კითხვის პარალელურად პატარა ლექსიკონის შექმნას და შემდეგ ერთმანეთი გამოვცადოთ, ვინ უფრო კარგად განმარტავს სიტყვებს.

მე მძივის ფარღული და თუნუქის მაშრაფა შემიყვარდა. ბურნუთის ყუთმა – ჩემი დიდი ბებია, მატრო, გამახსენა. წინსაფრის ქვეშ მუდამ ჰქონდა ბურნუთი (თამბაქოს მტვერი), რომელსაც დროდადრო დიდი მონდომებით ყნოსავდა და ღეჭავდა ხოლმე. მის კაფანდარა სხეულსაც სულ ბურნუთის მძაფრი სუნი ასდიოდა. მახსოვს, ჩემი ძმა, ზაზა, მატრო ბაბოს გასახარებლად თამბაქოს ქარხნიდან ეზიდებოდა ბურნუთს.

სიტყვა „მეჩეჩმა“ კი ჩვენი ზაფხულის ერთ-ერთი დღე გამახსენა, როცა მე, შენ და გაბრიელმა ამ სიტყვის მნიშვნელობა ინტერნეტში მოვიძიეთ.

სასმელები

ვიცი, რომ გაზიანი სასმელების დიდი მოყვარული ხარ. ისიც იცი, რომ ალკოჰოლური სასმელები არსებობს. ამ წიგნში პერსონაჟები მრავალფეროვან სასმელებს სვამენ, მაგალითად, ხერესს, პორტერს, გროგს, ელის, შოტლანდიურ ლუდს, ღვინოს, გლინტვაინსა და პუნშს.

უალკოჰოლო პუნშს დიდებთან ერთად პატარებიც სვამენ, კერძოდ, მისტერ და მისის მიკობერებთან სტუმრობისას დავითი პატარა მიკობერებსაც ახსენებს და ერთად ყოფნას პუნშით აღნიშნავენ.

ჩვენც ხომ არ დავამზადოთ პუნში და სხვებს გავუმასპინძლდეთ?

საჭმელები

არ ვიცი, შენც ასეთივე სიხარბით თუ დაიწყებ იმაზე დაკვირვებას, თუ რას ჭამენ პერსონაჟები. აი, მე და ჩემი თაობის მკითხველებს არ გამოგვეპარებოდა კუპატები, ქონიანი პუდინგი, ლორი, ნუშის ნამცხვარი, ხბოს შემწვარი თირკმელები და ძეხვები. ეს საჭმელები ჩვენი ყოველდღიური მენიუსგან დღესაც განსხვავდება.

ქლიავის პუდინგის გამოცხობის სურვილი გამიჩნდა, დამეხმარები?

ფულის ერთეულები

დავით კოპერფილდი ხშირად ახსენებს სხვადასხვა ფულის ერთეულს – შილინგს, პენსს, კრონას, გინეას, სტერლინგს.

გირჩევ, საგულდაგულოდ დააკვირდე იმ ეპიზოდს, როცა მისის პეგოტი სალემის სასწავლებელში მიმავალ დავითს ტყავის საფულეს გადასცემს. შიგ იდო სამი კრიალა შილინგი და ქაღალდის ნაჭერში შეხვეული დედის ნაჩუქარი ორი კრონა. ქაღალდზე ეწერა: „დევის, ჩემი სიყვარულის ნიშნად“.

შენ ვინ გჩუქნის ფულს?

დავით კოპერფილდის რუკა

გიფიქრია ადგილებზე, სადაც მთავარი პერსონაჟი დადის? სუფოკლის საგრაფოში დავითის მშობლიური სახლია, იარმაუთში მისტერ პეგოტი ცხოვრობს, დუვრში – პაპიდა, ლონდონი ერთ-ერთ პერსონაჟად გვევლინება და მის მონახულებაზე კვლავ ვოცნებობ. ერთ სახალისო გასართობს გასწავლი. Googlemap-ში ლათინური ანბანით ჩაწერე წიგნში ნახსენები ადგილებისა და ქუჩების სახელწოდებები და შენი ოთახიდან თუ მობილურის ეკრანიდან იმოგზაურე. გამოიყენე შესაძლებლობები, რომლებსაც შენი დრო გთავაზობს!

კოვენტგარდენის ბაზარი

მე კი კოვენტგარდენის ბაზარზე უნდა შევჩერდე. ჯეიმს გრინვუდის „პატარა მაწანწალა“ ჩემი ბავშვობის ერთ-ერთი საყვარელი წიგნი იყო. ბოლოს ჩემი მოსწავლეებისთვის რომ წავიკითხე, კოვენტგარდენის ბაზარი Googlemap-ის საშუალებით მოვინახულე და უზომოდ გამიხარდა იმის აღმოჩენა, რომ ის ახლაც არსებობს. „დავით კოპერფილდშიც“ გადავაწყდი და რომანში რამდენჯერმე ჩნდება სხვადასხვა დატვირთვით, მაგალითად, თუკი პატარა დავითი ბაზარში გამოფენილი ფორთოხლების ცქერას სჯერდებოდა, რაღაც დროის შემდეგ კოვენტგარდენზე თავდაჯერებული მიაბიჯებს და სანოვაგეს ყიდულობს ჯეიმს სტირფორდისთვის დაგეგმილი სადილისთვის.

როგორ მოგწონს წიგნებს შორის გაბმული პარალელები?

ჟენევა

რომანის ბოლოს დავითი სამოგზაუროდ მიდის. შვეიცარიის აღწერისას ალბათ შენც რაჭა გაგახსენდება. დავით კოპერფილდი ერთხანს ქალაქ ჟენევაში ცხოვრობს.

ხომ არ გაგახსენდა ანიმაცია „ლუკას“ პერსონაჟის, ჯულიას, დედა სად ცხოვრობს და სად მიაქროლებს ბოლო კადრში ლუკას მატარებელი?

რამდენიმე დღის წინ წავიკითხე გაბრიელ გარსია მარკესის მოთხრობა „გზა მშვიდობისა, ბატონო პრეზიდენტო!“. მთავარი პერსონაჟი ერთი მოხუცი და ავადმყოფი პრეზიდენტია, რომელიც სწორედ რომ ჟენევაში ცხოვრობს. მთელი გულით გირჩევ წაკითხვას. თან პირველად გაიცნობ კოლუმბიელ მწერალს და თან ამბის განვითარება გაგაოცებს.

იდეები

კითხვისას ყოველთვის მებადება იდეები. არც ეს წიგნი აღმოჩნდა გამონაკლისი.

1. იცი, დავით კოპერფილდმა როგორ მოიპოვა პოპულარობა სალემის სასწავლებელსა თუ სავაჭრო სახლ „მოდრსტონი და გრიბში“? როგორ მოიგო ჯეიმს სტრიდფორდისა თუ მიკ უოკერისა და „კარტოფილას“ გული? როგორ და წაკითხული წიგნებიდან ამბებს ჰყვებოდა. თანატოლები მონუსხული უსმენდნენ. დავითის უნარით შთაგონებულებმა ჩვენც ხომ არ ვუამბოთ ერთმანეთს საინტერესო ეპიზოდები წიგნებიდან? ძირითადად, ჩვენთვის ვკითხულობთ და იშვიათად ვუზიარებთ ერთმანეთს შინაარსს. თან ეს პარაზიტი სიტყვებიც როგორ თან დაგვდევენ: „ისა..“, „რა ჰქვია..“ „ანუ“… როგორ ფიქრობ, დავითს რომ შთამბეჭდავად არ მოეთხრო, მიიზიდავდა მსმენელებს?

1. მისტერ მიკობერი ძალიან საყვარელი კაცია. აუცილებლად გაამახვილე ყურადღება მისი საუბრისა და პირადი წერილების ტონზე. მისტერ მიკობერის მაღალფარდოვანმა საუბარმა ერთი ამბავი გამახსენა ჩემი ბავშვობიდან. მე და შენი ნათლია ქეთი კლასიკური რომანების გავლენით ერთხანს მაღალფარდოვან წერილებს ვწერდით ერთმანეთს. სახელებიც კი დავირქვით. მახსოვს, რომ ერთ-ერთ ჩვენგანს მისის ლუიზიანა ერქვა. აბა, რას იტყვი,  მაღალფარდოვანი სიტყვების გამოყენებით ჩვენც რომ გავაბათ მიმოწერა?

1. დახატე საყვარელი ეპიზოდები. დავითი თავის პირველ  სიყვარულს კაშხალზე მიჰყვება. ემა წინ გარბის, ხელები გაშლილი აქვს და კაშხლის კიდესთან ჩერდება. ეს კადრი სურათივით ჩარჩება და დახატვის სურვილს უჩენს. შენ ხომ არ აუსრულებდი მთავარ პერსონაჟს სურვილს?

1. კიდევ ერთი იდეა ამგვარია – აღწერე შენი სკოლა, კლასელები, მასწავლებლები და გაკვეთილები. პირველ პირში მოჰყევი საინტერესო ამბები.

რას კითხულობდა დავით კოპერფილდი?

ბოლოსთვის მოვიტოვე ერთ-ერთი მთავარი საკითხი – წიგნები უნდა გაგაცნო, რომლებსაც დავით კოპერფილდი და რადგანაც რომანი ავტობიოგრაფიულ დეტალებს მრავლად მოიცავს, შესაბამისად, ჩარლზ დიკენსი კითხულობდა.

როდერიკ რენდომი, პერეგრინ პიკლი, ჰომფრი კლინკერი, ტომ ჯონსი, ვიკფილდის მოძღვარი, დონ-კიხოტი, ჟილ ბლაზი, რობინზონ კრუზო, შექსპირის „ჰამლეტი“ და  „მაკბეტი“, „ათას ერთი ღამე“, ბერძნული ქრესტომათია – ამ წიგნებს თავად ახსენებს და წერს, რომ ობლობისას თუ მისტერ მორდსტონის სასტიკი მოპყრობისას კითხვა იყო მისი თავშესაფარი. ერთ-ერთ გვერდზე ჩემი მინაწერიც დაგხვდება – კითხვამ ხომ არ გადაარჩინა დავით კოპერფილდი-მეთქი, გეკითხები.

ალბათ ძალიან გაგიხარდება, დავით კოპერფილდის წიგნებში „რობინზონ კრუზოს“ რომ აღმოაჩენ. რომელიც ამ ზაფხულს წაიკითხე და უკვე რამდენჯერმე გახმიანდა შენს ცხოვრებაში. მე კი ჩემი უსაყვარლესი პერსონაჟის, დონ-კიხოტის, სახელის წაკითხვამ გამინათა გული.

ბოლო აბზაცის მთავარ სათქმელსაც მივადექით – კლასიკურ რომანებს, ძველ წიგნებს, რომლებიც დღესაც სინათლეს ასხივებენ, აქვთ ერთი ჯადოსნური უნარი – ისინი ადამიანების გულებს, განცდებს, გრძნობებს აერთიანებენ. სხვადასხვა ასაკის, ეროვნების მკითხველს უხილავად უკავშირებენ ერთმანეთს. იქნებ შენს ცხოვრებაშიც როგორ როლს თამაშობს ჩალზ დიკენსის „სიკეთის წიგნი“?!

რჩევები

1. რადგან ინგლისურ ენას სიღრმისეულად სწორედ ახლა სწავლობ, გირჩევ, აუდიოწიგნებს დაუმეგობრდე. დააწკაპე გალურჯებულ სიტყვაზე და მოუსმინე, როგორ ჟღერს ინგლისურად „დავით კოპერფილდი“.
2. „დავით კოპერფილდის“ მიხედვით ძალიან ბევრი ფილმია გადაღებული. რომანის წაკითხვის შემდეგ ერთად ვუყუროთ სერიალს.
3. საინტერესო ანიმაციაც მოვძებნე.
4. Goodreaders.com-ზე მოძებნე მკითხველის რევიუები და გაეცანი მათ. შეგიძლია, თავადაც დაწერო.
5. ვირტუალურად მოინახულე ჩარლზ დიკენსის მუზეუმი.
6. ერთგან დავითი წერს, რომ ლონდონში სტირფორდთან ერთად „ვიყავით მუზეუმში…“. ის გულისხმობს ადამიანის ისტორიისა და კულტურის მუზეუმს, რომელიც მსოფლიოში ერთ-ერთი უძველესია. ესტუმრე ოფიციალურ ინტერნეტგვერდს და აუცილებლად მოიხიბლები.

ბოლოს კი გიტოვებ მუსიკალურ ჯგუფს სახელად – HUCK PINN, რომელიც ლიტერატურულმა კვლევა-ძიებისას აღმოვაჩინე. მარკ ტვენის „ჰაკლბერი ფინის თავგადასავალი“ რომ წავიკითხე, მაშინ მომაფიქრდა მთავარი პერსონაჟის მოტივზე შექმნილი სიმღერების პოვნა. წარმოიდგინე, როგორ გამახარებდა მთავარი პერსონაჟის სახელობის ჯგუფი, რომელიც ერთ-ერთ სიმღერას ჩემს საყვარელ მწერალს, ჩარლზ დიკენსს უძღვნიდა.

ჩემო გოგონავ, საინტერესო თავგადასავალს გისურვებ „დავით კოპერფილდთან“ ერთად!

https://www.youtube.com/watch?v=OW2hYMhTsc8

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის პროცესი მიმდინარეობს.

რა სიახლეებს გვთავაზობს ზოგადი განათლების რეფორმა?

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული ცვლილებების შესაბამისად, ზოგადი განათლების რეფორმა მიმდინარეობს კომპლექსურად. ეს შეეხება სისტემის ყველა დონეს: მოსწავლეს, მასწავლებელს, საკლასო ოთახს, სკოლას.

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს ეძლევათ შემოქმედებითი უნარების გამოხატვის თავისუფლება. სწორედ ამით არის ორიგინალური და განსაკუთრებული მოსწავლეზე ორიენტირებული პროექტი, ,,ახალი სკოლის მოდელი’’, რომელიც უზრუნველყოფს მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვისა და განვითარების პროცესს.

როგორ მიმდინარეობდა მოსამზადებელი სამუშაოები?

განათლების ექსპერტებმა შეისწავლეს და გააანალიზეს:

• დაწყებით და საბაზო საფეხურებზე განხორციელებული საკლასო დაკვირვების შედეგები;
• სკოლის პერსონალის მიერ შემუშავებული საგნობრივი სილაბუსები და თემატურ-კალენდარული სასწავლო გეგმები;
• სასკოლო სახელმძღვანელოები;
• საქართველოს სკოლებში ჩატარებული ეროვნული და საერთაშორისო კვლევის შედეგები.

რა იყო ცვლილებების საფუძველი?

პრობლემათა გაანალიზების დროს გამოიკვეთა პრობლემები, რომელთა გადაჭრის გარეშეც წარმოუდგენელი იქნებოდა ეროვნული სასწავლო გეგმის შემდგომი დანერგვა-განვითარება:

• გრძელვადიანი მიზნების მხედველობის არიდან დაკარგვა. ამის გამო გაკვეთილებზე დანაწევრებული, ერთმანეთთან დაუკავშირებელი საკითხების ამოწურვის თვითმიზნად გადაქცევა.
• დამახსოვრებაზე (დეკლარაციულ ცოდნაზე) ორიენტირებული სწავლა-სწავლება და არა გააზრებასა და შეძენილი ცოდნის სხვადასხვა კონტექსტში გამოყენებაზე (პირობისეულ-ფუნქციურ ცოდნაზე);
• ურიცხვი საკითხის დამახსოვრებაზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესი და საკითხთა ზედაპირული სწავლება.

როგორ მოხდა რეაგირება სისტემაში არსებულ პრობლემებსა და საჭიროებებზე?

„მოსწავლე სუბიექტის“ პარადიგმის ამოქმედებისთვის საჭირო გახდა:

• გრძელვადიანი მიზნების უფრო მკაფიოდ გამოკვეთა;
• პროგრამის განტვირთვა და გააზრებული სწავლა-სწავლების ხელშეწყობა;
• მოსწავლისათვის შინაარსიანი კონტექსტების წინ წამოწევა;
• სასკოლო კურიკულუმების განვითარების ხელშეწყობა.

მესამე თაობის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში განხორციელდა მნიშვნელოვანი ცვლილებები

ეროვნული სასწავლო გეგმის შესავალ ნაწილში მკაფიოდ განისაზღვრა პიროვნების განვითარებაზე ორიენტირებული კონსტრუქტივისტული საგანმანათლებლო კონცეფცია, სწავლა-სწავლების 5 პრინციპი. ეს სწორედ ის პრინციპებია, რომელთა სასწავლო პროცესში განხორციელების გარეშეც წარმოუდგენელია „მოსწავლე სუბიექტის“ საგანმანათლებლო პარადიგმის საკლასო ოთახში დანერგვა.

1. სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურებას. მიღებული ინფორმაცია ცოდნად გარდაიქმნება მოსწავლის მიერ მისი აქტიური დამუშავების შედეგად. მოსწავლე მიწოდებული ინფორმაციიდან გამოარჩევს ცოდნის შენებისთვის (კონსტრუირებისთვის) მნიშვნელოვან ელემენტებს და ცოდნად გარდაქმნის შერჩეულ ინფორმაციას სხვადასხვა სააზროვნო ოპერაციის განხორციელების საფუძველზე.
2. სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნის ეტაპობრივად კონსტრუირებას წინარე ცოდნაზე დაფუძნებით. ინფორმაციის დამუშავება და ცოდნად გარდაქმნა წინარე ცოდნის საშუალებით ხორციელდება. წინარე ცოდნა განაპირობებს იმას, თუ მიწოდებული ინფორმაციიდან რა კომპონენტებს მიაქცევს ყურადღებას მოსწავლე და რის სწავლას შეძლებს იგი.
3. სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნათა ურთიერთდაკავშირებასა და ორგანიზებას. მეხსიერებაში ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება და ორგანიზება ზრდის გააზრების, დამახსოვრებისა და ცოდნის ფუნქციური გამოყენების შესაძლებლობებს.
4. სწავლა-სწავლება უნდა უზრუნველყოფდეს სწავლის სტრატეგიების დაუფლებას (სწავლის სწავლა). სწავლის პროცესში მართებული ხერხებისა და მიდგომების გამოყენება წარმატებული სწავლის განმსაზღვრელ ფაქტორს წარმოადგენს. კონკრეტული მიზნის მისაღწევად განსახორციელებელ ქმედებათა გააზრებულად, გაცნობიერებულად დაგეგმვა და კოორდინირება ზრდის მოსწავლის ქმედებაუნარიანობას, ეხმარება მას მიზნის ეფექტიანად მიღწევასა და სიძნელეთა გადალახვაში. აქედან გამომდინარე, მასწავლებელი ვალდებულია, დააფიქროს მოსწავლე იმ ხერხებსა თუ მიდგომებზე, რომლებსაც იგი გამოიყენებს მიზნის მისაღწევად და დაეხმარება მათ შორის საუკეთესოს აღმოჩენაში.

5. სწავლა-სწავლება უნდა მოიცავდეს ცოდნის სამივე კატეგორიას:

• დეკლარაციულს, რომელიც სტატიკური ხასიათისაა და გულისხმობს თეორიების, ფაქტების, წესების ცოდნას და პასუხობს კითხვას: რა ვიცი?
• პროცედურულს, რომელიც დინამიკური ხასიათისაა, იძლევა ცოდნის რეალიზების საშუალებას და პასუხობს კითხვას: როგორ გავაკეთო/როგორ შევასრულო?
• პირობისეულს, რომელიც გულისხმობს არსებითი ნიშან-თვისებების ამოცნობას. იგი უზრუნველყოფს სხვადასხვა კონტექსტში ცოდნის ადეკვატურად გამოყენებას და პასუხობს კითხვას: როდის და/ან რატომ გამოვიყენო ეს ცოდნა?

რას განსაზღვრავს საფეხურებრივი სტანდარტები და წლიური პროგრამები?

თითოეული საგნის სასწავლო გეგმა გაიყო ორ ნაწილად. პირველი ნაწილია საფეხურებრივი სტანდარტი, რომელიც განსაზღვრავს სავალდებულო მოთხოვნებს: რა უნდა იცოდეს მოსწავლემ, რა უნდა შეეძლოს და რა ღირებულებები უნდა ჩამოუყალიბდეს მას საფეხურის ბოლოს.

მეორე ნაწილია წლიური პროგრამა. იგი სარეკომენდაციო ხასიათისაა და აჩვენებს სტანდარტის მოთხოვნების რეალიზების ერთ-ერთ შესაძლო გზას თითოეული სასწავლო წლისათვის. წლიური პროგრამები ცოდნის კონსტრუირების ძირეული პრინციპების დაცვითაა შემუშავებული.

სარეკომენდაციო წლიური პროგრამები ასრულებენ „ხარაჩოს“ ფუნქციას, რომლითაც სურვილისამებრ იხელმძღვანელებს სკოლა და მასწავლებელი სასწავლო პროცესის დაგეგვმისას. მასწავლებელს შეუძლია პირდაპირ გაჰყვეს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ რეკომენდებულ ვარიანტს, ან შემოქმედებითად მიუდგეს საქმეს და მასში გარკვეული ცვლილებები შეიტანოს; ან სულაც გვერდზე გადადოს რეკომენდაციები და იმავე პრინციპების დაცვით ახალი ვარიანტი შექმნას. ამ მხრივ სკოლებსა და მასწავლებლებს თავისუფალი არჩევანი აქვთ.

რა უპირატესობა აქვს საფეხურის გრძელვადიანი შედეგების შემოტანას?

ახალ სასწავლო გეგმაში საფეხურის გრძელვადიანი შედეგების შემოტანა, ერთი მხრივ, გრძელვადიან მიზნებზე ორიენტირების საშუალებას იძლევა, მეორე მხრივ, კი სასწავლო შინაარსის დაქუცმაცების საფრთხეს ამცირებს.

მიზნებზე საუბრისას პედაგოგს მხოლოდ 5-14 გრძელვადიან მიზანზე მოუწევს ორიენტირება, ნაცვლად წლიური შედეგებისა და ინდიკატორებისა, რომელთა რაოდენობაც საფეხურზე 200-300 ერთეულის ფარგლებში მერყეობდა. სასწავლო შინაარსის შერჩევაც თემების მიხედვით სწორედ ამ მიზნებზე ორიენტირებით მოხდება.

მოზარდის ძალებს გასავითარებლად სარბიელი სჭირდება. გრძელვადიანი მიზნები, განსხვავებით ვიწრო ინდიკატორებისა თუ დაქუცმაცებული საკითხებისა, ამგვარი სარბიელის შექმნის პირობებს გულისხმობს. წლების განმავლობაში ერთსა და იმავე განვითარებად უნარებზე მუშაობა განსხვავებულ სასწავლო კონტექსტებში, ხელს შეუწყობს მოსწავლეზე ორიენტირების პრინციპის გაძლიერებას, თითოეული მათგანისთვის მუდმივი განვითარების შესაძლებლობების ზრდას.

რატომ გაჩნდა საგნობრივ სტანდარტებში ახალი სტრუქტურული ერთეული „სამიზნე ცნება“ და ,,მკვიდრი წარმოდგენები’’? 

სამიზნე ცნება წარმოადგენს, ერთი მხრივ, აზროვნების ინსტრუმენტს, მეორე მხრივ – უნიკალურ პედაგოგიკურ ინსტრუმენტს, რომელიც აადვილებს თემის დაგეგმვასა და სასწავლო პროცესის მიზანმიმართულად მართვას პირობისეული, არსობრივი ცოდნისაკენ.

განსაზღვრავს, რა მიმართულებით უნდა ხდებოდეს მოსწავლის ცოდნის გაღრმავება წლისა და საფეხურის განმავლობაში. მოსწავლის მხრიდან ამ ცნებების დაუფლება ნიშნავს ერთი მხრივ დისციპლინის საფუძვლების გააზრებას, მეორე მხრივ – ზოგადი კომპეტენციების (მაგ.: კრიტიკული აზროვნების) განვითარებას.

ცნებათა დაუფლება მყარი და სისტემური ცოდნის საფუძველია და ნებისმიერი დისციპლინის ფუნდამენტს წარმოადგენს.

ეს არის ორგანიზებული იდეა, რომლის დაუფლებაც განაპირობებს აზროვნების სტრუქტურირებას, ორგანიზებასა და გრძელვადიან მეხსიერებაში განვითარებას.

მკვიდრი წარმოდგენები – მკვიდრი წარმოდგენები პირდაპირ უკავშირდება სამიზნე ცნებების არსობრივ მახასიათებლებს. ერთი სამიზნე ცნების ქვეშ გაერთიანებული მკვიდრი წარმოდგენები, როგორც წესი, ურთიერთდაკავშირებულად მუშავდება.

მაგ. სამიზნე ცნება „წყაროს“ მკვიდრი წარმოდგენებია:

• ინფორმაციას წარსულის შესახებ ისტორიკოსები წყაროებიდან იღებენ;
• წარსულის შესწავლისას ისტორიკოსები სხვადასხვა ტიპის წყაროს (ნივთიერი, ეთნოგრაფიული, წერილობითი, ლინგვისტური, კინო-ფოტო-ფონოდოკუმენტები) ეყრდნობიან;
• ყველა წყარო ერთნაირად სანდო არ არის;
• წყაროებიდან მოპოვებული ინფორმაცია არაერთმნიშვნელოვანია, ამიტომ მათი ინტერპრეტაცია ისტორიკოსებს შორის დისკუსიის საგანია.

სწავლა-სწავლების პროცესში ის საკითხები და დავალებები უნდა იქნას შერჩეული, რომლებიც მოსწავლეს მკვიდრი წარმდგენების გააზრებამდე მიიყვანს. მკვიდრ წარმოდგენებზე მუშაობა ხდება მთელი წლისა და საფეხურის განმავლობაში სხვადასხვა საკითხზე დაყრდნობით (მაგ. წყაროზე სამუშაოდ შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვადასხვა ეპოქის ნებისმიერი ისტორიული მოვლენის და მისი ამსახველი წყაროების შესახებ მსჯელობა).

რამ განაპირობა სტანდარტის შინაარსობრივ ნაწილში ახალი სტრუქტურული ერთეულის, „თემის“ გაჩენა?

მესამე თაობის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში განსაზღვრულია სავალდებული თემები, რომლებშიც სტანდარტის შედეგები უნდა დამუშავდეს. საგნების მიხედვით წლის განმავლობაში სასწავლო თემების რაოდენობა 3-დან 5-მდე მერყეობს (ზოგიერთ საგანში, საგნის სპეციფიკიდან გამომდინარე, თემებს სარეკომენდაციო ხასიათი აქვს). თითოეული მათგანი მოსწავლისათვის ნაცნობ და შინაარსიან კონტექსტს წარმოადგენს.

გრძელვადიანი მიზნების შესაბამისად, მესამე თაობის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში, თემას, როგორც ერთ-ერთ სტრუქტურულ ერთეულს, ცოდნის აგების კომპლექსურ პროცესებში რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრია, კერძოდ:

• თემა მოსწავლეს უნდა სთავაზობდეს მისთვის ნაცნობ კონტექსტს. მოსწავლე ინფორმაციას წინარე ცოდნით ამუშავებს. თემა კი მოსწავლისათვის ნაცნობი კონტექსტი უნდა იყოს, რომელიც დაეხმარება მას ახალი ინფორმაციის წინარე ცოდნასთან დაკავშირებაში, დამუშავებასა და გააზრებაში.
• ამასთანავე, თემა უნდა წარმოადგენდეს მოსწავლისათვის აზრიან, შინაარსიან კონტექსტს, რაც აუცილებელი პირობაა მისი შინაგანი ძალების გასააქტიურებლად.
• თემის ერთიანი კონტექსტი სასწავლო მასალის (მიზნების, ცნებების, საკითხების) ურთიერთდაკავშირებულად სწავლების საშუალებას უნდა იძლეოდეს. ხანგრძლივ მეხსიერებაში ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება აუცილებელი პირობაა მყარი და დინამიკური ცოდნის კონსტრუირებისათვის;
• სტანდარტის სავალდებულო მოთხოვნაა, თითოეული თემის კონტექსტში ყველა შედეგი დამუშავდეს. ასე რომ, თემები გრძელვადიან მიზნებზე, ანუ განვითარებად უნარებზე მრავალგზის მუშაობის საშუალებას იძლევა;

რა არის საკვანძო შეკითხვა? რატომ გაჩნდა საგნობრივ სასწავლო გეგმებში ახალი სტრუქტურული ერთეული „საკვანძო შეკითხვები“?

სტანდარტსა და წლიურ პროგრამაში კიდევ ერთი ახალი სტრუქტურული ერთეულია – „საკვანძო შეკითხვები“. წლიურ პროგრამაში თითოეულ სავალდებულო თემასთან კავშირში მოცემულია შეკითხვები, რომლებიც აძლიერებენ მოსწავლის ცნობისმოყვარეობას და ეხმარებიან მას სასწავლო მასალის ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან დაკავშირებაში საკვანძო შეკითხვები ორიენტირებულია პირობისეული ცოდნისკენ, ანუ სიღრმისეული აზროვნების გააქტიურებისკენ.

რით განსხვავდება საკვანძო შეკითხვები გაკვეთილის ბოლოს დასმული შეკითხვებისგან?

საკვანძო შეკითხვა ფოკუსირებულია ჩვენთვის მნიშვნელოვან იდეებზე, რომელთა გაგების/შემეცნების სურვილი ან მოთხოვნილება გვაქვს. იგი წვდება დისციპლინის სიღრმეებს და მიმართულია იმ ძირითადი ცნებების სიღრმისეული გააზრებისკენ, რომელთა გამოყენებაც შესაძლებელია სხვა პრობლემებთან და სიტუაციებთან მიმართებითაც.

საკვანძო შეკითხვას არ აქვს ერთი „სწორი“ პასუხი. სანაცვლოდ, იგი იძლევა განსხვავებულ შეხედულებებსა და მოსაზრებებზე მსჯელობის საშუალებას. საკვანძო შეკითხვას არ აქვს ისეთი პასუხები, რომელთა პოვნაც შესაძლებელია წიგნებში ან ინტერნეტით, მასზე გაცემული პასუხები უნდა იყოს მოფიქრებული, დასკვნების შეჯერების შედეგად მიღებული.

საკვანძო შეკითხვა მოსწავლეებს უბიძგებს, მონაწილეობა მიიღონ ცხოვრებისეული პრობლემების გადაჭრაში. ის ხელახლა ისმება დროთა განმავლობაში და ხელახლა მივყავართ პასუხებამდე, რომლებიც უფრო და უფრო დახვეწილია.

საკვანძო შეკითხვა აგებულია იმგვარად, რომ უზრუნველყოს მოსწავლეთა ჩართულობა და მათი ინტერესის შენარჩუნება, ფიქრის პროვოცირება.

აქტუალურია თითოეული მოსწავლისათვის, მიუხედავად მათი ინტერესებისა და წინარე ცოდნისა, ქმნის საერთო საფუძველს დისკუსიისთვის, მიუხედავად მოსწავლეების მზაობის დონისა, ბუნებრივად გადავყავართ სხვა კითხვებზე, რომლებსაც მოსწავლეები სვამენ თავიანთი იდეების დასაზუსტებლად ან ძიების გასაგრძელებლად, ზოგიერთ საკვანძო შეკითხვაზე პასუხის ძიება შესაძლოა მთელი ცხოვრება გაგრძელდეს.

რატომ არის კომპლექსური დავალება მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის განხორციელების შუალედური რგოლი და ამავდროულად – ,,გვირგვინი’’?

გავიხსენოთ ცოდნის სამი კატეგორია:

რას ეუბნება ეს კანონზომიერება პედაგოგს? – მასწავლებელმა სამივე კატეგორიის ცოდნაზე უნდა იმუშაოს, რადგანაც მათი ერთობა ქმნის მყარ და დინამიკურ ცოდნას.

ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი კომპლექსური, შინაარსიანი აქტივობების (მაგ., კვლევითი პროექტი, სიმულაცია, ლაბორატორიული სამუშაო, კონკრეტული პრობლემის გადაჭრა და სხვ.) შეთავაზება სწავლის პროცესში. ამგვარ დავალებათა შესრულების პროცესში მოსწავლე ეუფლება ცოდნის სხვადასხვა კომპონენტის ინტერაქციულ და ურთიერთდაკავშირებულ გამოყენებას და, ასევე, სააზროვნო პროცესის კომპლექსურ მართვას.

ზოგადი განათლების რეფორმის გარდამტეხი ეტაპი, 2021-2022 სასწავლო წელი

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა დიდი გამოწვევისა და განსხვავებული ამოცანის წინაშე დგას. განათლების რეფორმის გარდამტეხ ეტაპზე საკლასო ოთახებში თვისებრივი ძვრები უნდა განხორციელდეს ყველა სკოლასა და საკლასო ოთახში არსობრივად (და არა ფორმალურად) უნდა დაინერგოს სწავლა-სწავლების ის პრინციპები, რომლებიც უზრუნველყოფს მყარი და საფუძვლიანი ცოდნის კონსტრუირებას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის

კონცეპტუალური და მეთოდოლოგიური გზამკვლევი (ავტორები: თამარ ჯაყელი, ნიკოლოზ სილაგაძე).

გთავაზობთ ამერიკელი ავტორისა და განათლების სპეციალისტის ჯონათან გელბარტის სტატიას სეიმურ სარასონის წიგნის „სასკოლო კულტურა და ცვლილების პრობლემა“ („The Culture of the School and the Problem of Change“) შესახებ. სტატიაში გადმოცემულია იელის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის პროფესორის სეიმურ სარასონის მოსაზრებები სასკოლო კულტურაზე, სასკოლო განათლებასა და მისი რეფორმირების სირთულეებზე. სარასონის მოსაზრებები სასკოლო რეფორმების შეუძლებლობის შესახებ სულ სხვა კუთხით დაგვანახებს სკოლის სამყაროს, მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთქმედების თავისებურებებს და სკოლისა და საზოგადოების მჭიდრო კავშირს, რომელიც უმეტესად გამქრალია ზოგადი სასკოლო პოლიტიკიდან და სასკოლო განათლებასთან დაკავშირებული კანონებიდან თუ რეგულაციებიდან.

პირველი ნაწილი

5. სასკოლო კულტურა ხელს უწყობს უარყოფით ინერციას

სარასონი თავის წიგნში საკმაო ადგილს უთმობს სასკოლო კულტურას. ერთგან იგი წერს: „როდესაც ორგანიზაცია ვერ აღწევს თავის მიზნებს და ვერ ასრულებს დანიშნულებას, უნდა ვივარაუდოთ, რომ მისი სტრუქტურა და კულტურა წარმოადგენს პრობლემას და არა მის გადაწყვეტას“.

სარასონი გამოყოფს სასკოლო კულტურის, მისი აზრით, ყველაზე უარყოფით ასპექტებს:

ა) წინასწარვე ჩამოყალიბებული, არაკონფრონტაციული და რისკებისგან დაცული სამასწავლებლო შემადგენლობა და მისი სტრუქტურა, რომელიც ჩანასახშივე ახშობს ახალ იდეებს, თვითანალიზსა და კონსტრუქციულ კრიტიკას;

ბ. მასწავლებლების შეზღუდული შესაძლებლობა, შეხვდნენ ერთმანეთს სასკოლო სხდომების მიღმა აკადემიური პრობლემების განსახილველად.

სარასონი აღნიშნავს: „არასდროს მინახავს სასკოლო სისტემაში ისეთი პოლიტიკა, რომელიც ხელს შეუწყობდა სისტემის მასშტაბით ფორუმებსა და პრობლემების შესახებ დისკუსიებს. სკოლებში თითქმის არ არსებობს ფორუმები თვითანალიზის, – ცვლილებებისა და გაუმჯობესებისთვის, როგორც ეს სხვა ტიპის ორგანიზაციებშია (რელიგიური ორგანიზაციები, კერძო სექტორი და სხვ.), რომლებიც იძულებული გახდნენ და მოახერხეს კიდეც, მნიშვნელოვნად შეცვლილიყვნენ“.

სარასონი ამბობს, რომ იშვიათად, მაგრამ მაინც არსებობს სკოლები, რომელთა მთავარ მიზანს „მოსწავლეების სასიკეთოდ მიმართული თვითანალიზი წარმოადგენს“. ეფექტური სკოლები დაეძებენ და პასუხს სცემენ კრიტიკას, რომელიც გარე წყაროებიდან მომდინარეობს.

მოსწავლეთათვის სასიკეთო ცვლილებებისთვის ბრძოლის მაგალითად სარასონს მოჰყავს სკოლის ადმინისტრაციისა და მასწავლებლების ბრძოლა სასწავლო პროგრამის გამო. ადმინისტრაციის თვალთახედვით, კურიკულუმი მხოლოდ გზამკვლევია და პრობლემები წარმოიშობა მასწავლებელთა არასაკმარისი „კრეატიულობის“ გამო. შესაბამისად, მათთვის პრობლემა სასწავლო განრიგი კი არა, არამედ მასწავლებელია. ამაზე მასწავლებლების პასუხი დაახლოებით ასე ჟღერს: „ერთადერთი, რაც მათ აინტერესებთ და რითაც ჩემს საქმიანობას განსჯიან, გახლავთ ტესტების შედეგები, რომლებიც წლის ბოლოს ჩემმა ბავშვებმა მიიღეს“.

ამის შემდეგ სარასონი პრობლემის მეორე პუნქტზე გადადის – მასწავლებლებს ძალიან ცოტა დრო აქვთ იმისთვის, რომ ერთდ იმუშაონ. „მათ არ გააჩნიათ არავითარი შესაძლებლობა დისკუსიისთვის, გეგმების შემუშავებისთვის, კომუნიკაციისთვის, არ გააჩნიათ დაკვირვების შესაძლებლობა, რათა მისი შედეგები სასიკეთო ცვლილებებისთვის გამოიყენონ“. იმედია, ეს შეიცვლება და მასწავლებლებს თანამშრომლობის მეტი შესაძლებლობა მიეცემათ.

6. მასწავლებელებს მართლაც არარეალისტურ მოთხოვნებს უყენებენ

ამ თავში სარასონი რამდენიმე მთავარ საკითხს ეხება: საზოგადოებას მართლაც არარეალისტური მოლოდინი აქვს მასწავლებლებისგან. მას სურს, მასწავლებლები „თანაბრად ადეკვატურები იყვნენ როგორც კლასის, ისე კლასში ბავშვების და მათი პრობლემების მართვის კუთხით“.

მასწავლებლები ხშირად ცვივიან მცირე ინტელექტუალური სტიმულირების მქონე „რუტინული არსებობის“ ორმოში, რაც მათ მიერ ბავშვების ინტელექტუალური სტიმულირების შესაძლებლობასაც ამცირებს. კლასების მნიშვნელოვნად დაპატარავება შეუძლებელია, რადგან ამდენი მასწავლებლის დაქირავებას ვერავინ ვერასდროს შეძლებს.

მასწავლებლებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, გაიზიარონ და დაისწავლონ მათ პროფესიაში არსებული საუკეთესო პრაქტიკები და მუდმივად იყვნენ მათ პროფესიაში, მათ საგანში მიმდინარე პროცესების კურსში – ეს გახლავთ პროფესიონალისა და პროფესიონალიზმის მთავარი მახასიათებლები.

7. სკოლის დირექტორები უნდა სწავლობდნენ ცვლილების პროცესს და არა სტატუს კვოს შენარჩუნებას

სკოლაში ცვლილებების განხორციელების პროცესი ყოველთვის დირექტორების პირდაპირი პასუხისმგებლობა იქნება. არ აქვს მნიშვნელობა, ვისგან მოდის ცვლილებების მოთხოვნა – კანონმდებლებისგან, ოლქის ადმინისტრატორისგან თუ მშობლებისგან. „დირექტორი იმსახურებს „ცვლილებების მეკარის“ წოდებას“, – ამბობს სარასონი, თუმცა იქვე დასძენს, რომ „დირექტორი, მისი როლიდან, მომზადების დონიდან და ტრადიციიდან გამომდინარე, შესაძლოა ვერ გახდეს ცვლილებების კარგი შემსრულებელი“. თუ ასეა, როგორღა მოვიქცეთ? პროფესორი სარასონი პირდაპირ არ პასუხობს კითხვას, თუმცა გვთავაზობს დამატებით ინფორმაციას ასეთი შემთხვევის შესახებ:

ვინაიდან მათ [დირექტორებს] დავალებული აქვთ სისტემის და მისი ფუნქციურობის შენარჩუნება, ადმინისტრატორები ნაკლებად შეეწინააღმდეგებიან მათ და ნაკლებად წაახალისებენ იმ თანამშრომლებს, რომლებიც [ცვლილებების] მიმართულებით წავლენ“.

თვით დირექტორის არჩევის ტრადიციაც ამას გვეუბნება – დირექტორის კანდიდატურის შერჩევის ერთ-ერთი მთავარი კრიტერიუმი ის არის, რომ იგი „კარგი“ მასწავლებელია და ამ დროს „კარგი“ არა მხოლოდ მის სამასწავლებლო ხარისხს აღნიშნავს, არამედ იმ უსიტყვო თანხმობასაც, რომელსაც გამოხატავს იგი არსებული მდგომარეობის მიმართ.

სარასონი სვამს რამდენიმე მნიშვნელოვან კითხვას, რომლებზე საფიქრალადაც დირექტორებს იშვიათად სცალიათ და რომლებზე პასუხის გაცემაც არ „დაუსწავლიათ“:

* რა დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს დირექტორს იმის მიმართ, რასაც ბავშვები კლასში განიცდიან/გრძნობენ?

* როგორ უნდა მოახერხოს დირექტორმა, რომ მასწავლებლმა შეცვალოს თავისი პრაქტიკა და დამოკიდებულბები?

* როგორ უნდა მოიქცეს [დირექტორი], როდესაც პრობლემური ბავშვი პრობლემური მასწავლებლის ანარეკლია?

* როგორ უნდა გაართვას თავი დირექტორმა სიტუაციას, როდესაც მშობლის პრეტენზიები მასწავლებლის მიმართ სამართლიანია?

* ვის მხარეზე უნდა იყოს დირექტორი? ბავშვის? მასწავლებლის? სისტემის? თემის?

იდეალურ შემთხვევაში სკოლის დირექტორი და მასწავლებელთა კონტინგენტი ზემოთ დასმულ კითხვებს ერთად უნდა სცემდნენ პასუხს. ეს იზოლაციისა და მარტოობისგან თავის დაღწევაში მათ დაეხმარება.

8. თუ მოსწავლეებს მოვთხოვთ, ბრმად მისდიონ წესებს, ამით შესაძლოა ჩავახშოთ მათი შემოქმედებითი ძალა და დამოუკიდებლობა

სარასონი წერს იმის შესახებაც, რომ მოსწავლეებს თითქმის არასდროს ეძლევათ შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინონ კლასსა თუ სკოლაში ქცევის წესების შემუშავებაზე. სარასონის თვალსაზრისით, პრობლემას ამწვავებს მასწავლებლებსა და ადმინისტრატორებს შორის გავრცელებული დამოკიდებულება, რომ უძლურების შეგრძნება ვერ მოახდენს გავლენას სწავლის პროცესსა და სწავლისადმი მოსწავლის ინტერესზე.

სარასონს მიაჩნია, რომ ეს დაშვება მცდარია – სკოლაში ქცევის წესები დიდ გავლენას ახდენს სასკოლო კულტურაზე.

სკოლა ის ადგილია, სადაც მოსწავლეს მიუთითებენ, რა უნდა აკეთოს. ის პასუხობს კითხვებს, მაგრამ არ სვამს მათ; მისი განსაკუთრებული (ან არც ისე განსაკუთრებული) ინტერესები და ცნობისმოყვარეობა პრივატული საკითხი უნდა იყოს; ის არ უნდა ხარჯავდეს დროს ისეთი საკითხებისთვის, რომლებიც არ არის მონიშნული სასწავლო პროგრამაში.

შევაჯამოთ: საკლასო კულტურას აკლია პროდუქტიული სწავლების ყველა ნიშანი. საგანმანათლებლო იერარქიის ყველა დონე მასზე დაბლა მდგომ დონეს განიხილავს ისე, როგორც მასწავლებლები განიხილავენ მოსწავლეებს.

სარასონის აზრით, „ბავშვების სასკოლო გამოცდილება საბოლოოდ იმით სრულდება, რომ მათ უდასტურებენ, თითქოს მათი გადაადგილების სფერო უნდა შეიზღუდოს. ბავშვების ბუნებრივი ინტერესები და ცნობისმოყვარეობა სწავლის პროცესის ხელის შემშლელ ფაქტორებად განიხილება“.

სარასონთან საუბრის შემდეგ ერთმა მასწავლებელმა სარკასტულად იკითხა: „რას გვეუბნებით? ბავშვებს ისე მოვექცეთ, როგორც ჩვენ გვინდა მოგვექცნენ?“

9. სკოლის ფუნდამენტური დანიშნულება, მისი არსი უმეტესწილად დავიწყებულია

სკოლის ადმინისტრატორებს სარასონი მწვავედ აკრიტიკებს, რადგან ისინი საკუთარ თავს არ უსვამენ კითხვას: „რისთვის არსებობს სკოლები?“ სასკოლო პერსონალი იშვიათად ეკითხება საკუთარ თავს (თუ საერთოდ ოდესმე ეკითხება) შემდეგს:

1. რა არის სასკოლო განათლების ყოვლისმომცველი განზრახვა და მიზანი, რომელიც თუ არ განხორციელდა, უაზრობად აქცევს ყველა სხვა მიზანს?
2. რა არის პროდუქტიული სწავლების კონტექსტებისთვის დამახასიათებელი?

ალბათ გასაკვირი და მიუტევებელია, რომ ეს კითხვები არ დგას საგანმანათლებლო საზოგადოების სცენის ცენტრში. სარასონი არაერთგზის უბრუნდება ამ კითხვებს და თვითონვე პასუხობს:

„სკოლა უნდა იყოს ის ადგილი, სადაც მოსწავლეები ითვისებენ დემოკრატიულ ღირებულებებს და ჯგუფურად ცხოვრების ძირითად წესებს“. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან „დემოკრატია ყველა თაობამ თავიდან უნდა ისწავლოს, და… ეს სოციალური სტრუქტურის ბევრად უფრო რთული ფორმაა (სასწავლად და შესანარჩუნებლად), ვიდრე ავტოკრატია“.

„ისეთი არაშემეცნებითი თვისებების სწავლება და გაღვივება, როგორებიცაა პატრიოტიზმი, პუნქტუალობა, ცნობისმოყვარეობა და კრეატიულობა და ისეთების თავიდან აცილება, როგორიცაა კონფორმიზმი და პასიურობა, იქნებ უფრო მნიშვნელოვანიც იყოს, რადგან ისინი უფრო მეტად უწყობენ ხელს ადამიანის სიცოცხლის ხარისხის ამაღლებას და ბედნიერების განცდას, ვიდრე შემეცნებითი უნარები“.

დასასრულ, პროფესორი სარასონი ერთხელ კიდევ უსვამს ხაზს პროდუქტიული სწავლების მნიშვნელობას და როლს ახალგაზრდის ჩამოყალიბებაში: „პროდუქტიული სწავლების მტრები არიან ინტერესის უქონლობა, მოწყენილობა და განცდა, რომ რასაც შენ ფიქრობ და გრძნობ, უადგილო და არარელევანტურია სხვებისთვის. სწავლა რუტინული სამუშაოა, რომლითაც მოზრდილებმა დატვირთეს ბავშვები. სამწუხაროდ, ისინი მოსწავლეს უყურებენ როგორც ცარიელ ჭურჭელს, რომელიც უნდა შეავსონ და ამ შევსების მიზანი, გაუგებართან ერთად, მიუღებელიც არის ახალგაზრდისთვის“.

10. სასკოლო აქტივობები ხშირად არ შეესაბამება მოსწავლეთა ცხოვრებას

სკოლის მიტოვება ყოველთვის განიხილებოდა როგორც „უარყოფითი სიმპტომი“, როგორც ინდივიდის ცუდი ადაპტაციური თვისებების გამოვლინება.

თუმცა არსებობს ამ საკითხისადმი სხვაგვარი დამოკიდებულებაც: სკოლის მიტოვება შესაძლოა რეალისტური პასუხი იყოს სასკოლო კულტურაზე, რომელიც ზოგიერთი მოსწავლისთვის მომაკვდინებლად მოსაწყენია, არ აქვს კავშირში მათი ცხოვრების არასასკოლო კონტექსტებთან და უბრალოდ არსაით მიმავალი გზაა.

თუ ამ საკითხს „საბაზრო“, მოთხოვნა-მიწოდების ჭრილში შევხედავთ, შეიძლება ასე ვიმსჯელოთ: თუ სკოლა ვერ სთავაზობს იმას, რაც მოსწავლეს სჭირდება, მაშ, რა აზრი აქვს სასკოლო განათლების „შეძენას“ (ყიდვას)? რატომ უნდა ვიყიდოთ ის, რაც ვერ უჩენს ადამიანს შეგრძნებას, რომ ღირებულია, კომპეტენტური, პროდუქტიული, ან მიეკუთვნება რომელიმე ადგილს ან ჯგუფს?

შეიძლება ვეძებოთ არსებული სისტემის ამა თუ იმ ასპექტის შეცვლის გზები, – ასკვნის ავტორი, – მაგრამ სანამ ეს ცვლილებები პირდაპირ ან ირიბად არ შეცვლის მასწავლებელი-მოსწავლის ურთიერთობებს, სასკოლო სწავლება არაპროდუქტიული დარჩება. შესაბამისად, მოსწავლეები „ისწავლიან“, მაგრამ ამას არ ექნება პერსონალური ან მოტივაციური მნიშვნელობა მოსწავლისთვის. სწავლის სურვილსა და სწავლის აუცილებლობას შორის უზარმაზარი განსხვავება და სივრცეა.

დასასრულ, სარასონი მოიხმობს ცნობილი ამერიკელი სოცოლოგის ქრისტოფერ ჯენქსის მოსაზრებას, რომელიც გვეუბნება, რომ ჩვენ ერთი ნაბიჯით უკან უნდა დავიხიოთ, თავი დავანებოთ გრძელვადიანი მიზნებისთვის ბრძოლას და ყურადღება გავამახვილოთ მილიონობით ამერიკელი მოსწავლის ყოველდღიურ რეალობაზე; მილიონობით ბავშვისა, რომლებიც დღის უმეტეს ნაწილს და ახალდაწყებული ცხოვრების წლებს სკოლებში ატარებენ.

„ნაცვლად იმისა, რომ სკოლებს ვაფასებდეთ მათი კურსდამთავრებულების წარმატებათა მიხედვით, ვფიქრობთ, უკეთესი იქნება, სკოლები შევაფასოთ მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს შორის უშუალო ურთიერთობის შედეგებით… ზოგი სკოლა მოსაწყენი და ხანდახან საშიში ადგილია,  ზოგან კი სწავლა და სწავლება სიცოცხლით სავსე, კომფორტულ და ხალისიან ატმოსფეროში მიმდინარეობს. თუ სასკოლო ცხოვრებას და მის მიმდინარეობას შევაფასებთ როგორც საკუთრივ მიზანს და არა საშუალებას სხვა მიზნების მისაღწევად, ეს განსხვავება მეტად მნიშვნელოვანი გახდება. ვინაიდან ბავშვები სკოლაში (და უნივერსიტეტში) ცხოვრების მეხუთედს ატარებენ, სკოლების „კარგ ადგილად“ გადაქცევა უზარმაზარი მიღწევა იქნება.

11. კითხვაზე, ვის ეკუთვნის სკოლა, პასუხი ჯერ გაცემულა

პრაქტიკაში ვის უპყრია ხელთ საგანმანათლებლო სფეროში გადაწყვეტილებების მიღების ძალაუფლება? რა შეიძლება გახდეს ჩვეული პრაქტიკის შეცვლის საფუძველი? ვინ არიან „ძალის მპყრობელები“? მასწავლებლები? მშობლები? დირექტორები? სკოლის სამეთვალყურეო საბჭოს წევრები? როგორც ვხედავთ, ძალთა ამ სამყაროში ბევრი ადამიანი და როლი მონაწილეობს და არცთუ ნათელია – არა მხოლოდ ოფიციალური კუთხით, არამედ კულტურულადაც – სად იწყება და მთავრდება პასუხისმგებლობა.

როდესაც ერთი ჯგუფი ფიქრობს, რომ „ფლობს სკოლას“, ხოლო მეორე არ ეთანხმება, შესაძლოა კონფლიქტი გაღვივდეს. თუ სკოლას, ფართო გაგებით, თემი და მოსწავლეთა მშობლები „ფლობენ“, მაშინ მათი აზრი ყველასთვის ძალიან მნიშვნელოვანი უნდა გახდეს. ამჟამად ეს აზრი და დამოკიდებულება უმეტესად უარყოფითია. „დღეს, სავალდებულო უნივერსალური საშუალო განათლების სისტემის ამოქმედების შემდეგ პირველად, სულ უფრო მეტი ადამიანი ამბობს, რომ საჯარო სასკოლო სისტემა, როგორსაც ჩვენ მას ვიცნობთ, მოძველებულია“. ეს სიტყვები 1996 წელს დაიწერა და როგორც ჩანს, ისინი დღესაც სამართლიანია.

ბოლოსიტყვაობა

„ეს წიგნი არ გახლავთ „როგორ-გავაუმჯობესოთ-სასკოლო-სისტემა“-ტიპის სახელმძღვანელო, მასში ვერ იპოვით პრობლემის გადაწყვეტის სქემებს ან რჩევებს. სარანსონის აზრით, ეს წიგნი იმისთვის დაიწერა, რომ გავიაზროთ და დავფიქრდეთ შემდეგზე:

თუ გვსურს, შევცვალოთ და გავაუმჯობესოთ სასკოლო სწავლების შედეგები მოსწავლეებისა და მასწავლებლებისთვის, უნდა დავინახოთ ის კულტურული თვისებურებები, რომლებიც არსებობს სკოლებში და რომლებიც შესაცვლელია. თუ მათ ვერ შევცვლით, რეფორმების ყველა მცდელობა მარცხით დასრულდება“.

აქვე სარასონი აღნიშნავს, რომ „სკოლის კულტურის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტების შეცვლა, სამწუხაროდ, არ ხელეწიფებათ მათ, ვინც ამ კულტურაში მოღვაწობს“. აქედან გამომდინარე, სარასონი ასკვნის, რომ „სკოლები, როგორებიც ისინი იყვნენ, ვერ შეიცვლებიან და სამუშაოს შესრულების ამჟამად მიღებული კრიტერიუმებით, შესაძლოა უარესებიც კი გახდნენ“.

თუმცა ავტორი ოპტიმისტურად გვემშვიდობება: „აწმყო მხოლოდ ერთი მომავლით არ გახლავთ ორსულად – მან შეიძლება ბევრი შესაძლო და განსხვავებული მომავალი შვას. ეს ფაქტი ყველას გავავალდებულებს, არ მივეცეთ სასოწარკვეთილებასა და ნიჰილიზმს და არ ვუღალატოთ ცვლილებისთვის საჭირო მიზნებს“.

კვლავ ჰემინგუეი და აფრიკა. ვერ მოვიცილე ფიქრები და ვუბრუნდები. რატომ? ალბათ იმიტომ, რომ ვგრძნობ ჩემი ცხოვრების წესიდან გამომდინარე ლიტერატურას ვცილდები. მხოლოდ საქმიანობასთან დაკავშირებული ლიტერატურით ვიფარგლები. მხატვრული ლიტერატურა უყურადღებოდ მრჩება. ამიტომაც ვეძებ ხოლმე გეოგრაფიასა და მხატვრულ ნაწარმოებებს შორის კავშირებს. და ვპოულობ… ნაირობიზე სტატიის წერის დროსაც მინდოდა კავშირი ჰემინგუეისთან გამევლო, მაგრამ შემდგომისთვის გადავდე. ახლა კი გვერდს ვეღარ ავუვლი ვერც კენიას და ვერც მასაის ტომს, რომელიც აფრიკის ნახევრად მომთაბარე და სრულიად განსხვავებული ხალხია.

ჰემინგუეიმ, რომელიც ძალიან კარგად იცნობდა აფრიკას, სწორედ მასაის ტომის ენაზე დაწერა „Ngaje Ngae”- ანუ „ღმერთის სახლი”. სწორედ მისკენ მიისწრაფვის ბოლოს ნაწარმოების გმირი – „ვრცელი, როგორც მთელი ქვეყანა, დიდი მაღალი მზის შუქისაგან წარმოუდგენლად ქათქათა… მაშინ კი მიხვდა, რომ ეს ის ადგილია, საითკენაც იგი მიდიოდა”.

ინგლისელი მწერალი ქალი – კარელ ბრიქსენი, თავის ცნობილ რომანში „Out of Africa” წერს, რომ მასაი არასოდეს ყოფილა მონა, რომ მასაის ვერასოდეს აიძულებ გააკეთებინო ის, რაც შენ გინდა, იგი უმართავია. მასაი ციხეში ვერ ძლებს, რამდენიმე თვეში სევდით კვდება, ასე რომ, მის დატყვევებას აზრი არა აქვს.

მასაის ტომი

„აფრიკის მწვანე ქედები“ ხომ აფრიკის თემის შესწავლისას კარგი მოტივატორია:

„ახლა, აფრიკაში ყოფნის დროს, ხარბად ვცდილობდი, რაც შეიძლებოდა მეტი რამე წამეღო მისგან – წელიწადის დროთა ცვლა, წვიმები, როცა ერთ ადგილას გამოიმწყვდევი და ფეხი ვეღარ მოგიცვლია; მოუწყობლობა, რასაც მოთმინებით ეჩვევი, რათა უფრო კარგად განიცადო ყველაფერი, სოფლების სახელწოდებანი, წვრილ-წვრილი ცხოველები და ფრინველები. ცდილობ, ენაც შეისწავლო, რაც შეიძლება მეტი დრო გამონახო, რათა კარგად ჩასწვდე ყველაფერს და არსაით მიგეშურებოდეს, მთელი ჩემი დღე და მოსწრება სხვადასხვა ქვეყნების სიყვარულში გამიტარებია“.

ამიტომაც მომინდა ახალ კომპლექსურ დავალებაში ჰემინგუეისთან ერთად მოგზაურობა და მასთან გასაუბრება.  ახლავე თუ არა, იმედი მაქვს რამდენიმე წლის შემდეგ, ჩვენი მოსწავლეები ეზიარებიან ჰემინგუეის პროზას და მასთან ერთად გადაეშვებიან თავგადასავლების მორევში. შემდეგ კი უკვე ჰემინგუეი აზიარებს ლიტერატურასაც და სიყვარულსაც. როგორც აკა მორჩილაძემ თქვა – „ჰემინგუეის ნაწერი სხვანაირად გეპარება, რადგან  მან მოიგონა საუკუნის ტემპი, საუკუნის დიალოგი, საუკუნის ნოველა…“.

მასაის ტომი ძირითადად კენიის ტერიტორიაზე ცხოვრობს. ქვეყნის ერთ-ერთი ძირითადი შემოსავლის წყარო ტურიზმია.  კენიის ველური ბუნება იზიდავს ტურისტებს მთელი მსოფლიოდან. აქ შეიძლება ნახოთ ლომების ნადირობა ანტილოპებზე, ბეჰემოთების ბანაობა და მსოფლიოში ყველაზე დიდი ვარდისფერი ფლამინგოების კოლონია. კენიის უზარმაზარი ტერიტორია უკვე 15 წელზე მეტია ეროვნული პარკია და ამიტომ აქ ნებისმიერი ნადირობა მკაცრად ისჯება.

აი, ასეთია დღევანდელი კენია.

გთავაზობთ მხოლოდ კომპლექსური დავალების პირობას და რამდენიმე რესურსს. დანარჩენი თქვენთვის მომინდვია.

საკითხი: მასაი – „ღმერთის სახლის“ მცველები

საკვანძო შეკითხვა: როგორ ავუხსნაჰემინგუეის თუ რა ურთიერთკავშირია მასაის ტომის ცხოვრების წესსა და ველურ ბუნებას  შორის?

როგორ შეიძლება ჰარმონიულად თანაცხოვრება ველურ ბუნებასთან და რა მნიშვნელობა აქვს ამ ურთიერთკავშირს?

დავალების პირობა:

ქვეყანა ისეთივე უნდა დარჩეს, როგორიც პირველად ვიხილეთ ჩვენ. ჩვენ მოსულები ვართ, და ჩვენი სიკვდილის შემდეგ, ქვეყანა იქნებ სულ გატიალდეს; დარჩენით უსათუოდ დარჩება, მაგრამ კაცმა არ იცის, როგორი იქნება. ვაითუ ისეთივე ბედი ეწიოს, რაც გობის უდაბნოს ერგო! სიამოვნებით ჩამოვიდოდი აფრიკაში კიდევ ერთხელ – ერნესტ ჰემინგუეი „აფრიკის მწვანე ქედები“.

წარმოიდგინე, რომ წახვედი საფარაზე აფრიკაში დღევანდელ დროში ჰემინგუეისთან ერთად, რომელსაც ძალიან აინტერესებს, როგორი ქვეყანაა დღეს კენია და როგორ ცხოვრობს კილიმანჯაროს მთასთან მცხოვრები მასაის ტომი – „ღმერთის სახლის“ მცველები. შენი მიზანია, მეგზურობა გაუწიო მწერალს და გააცნო მასაის ტომის დღევანდელი ყოფა. შექმენი მოგზაურობის ილუსტრირებული დღიური.

დღიურში ხაზგასმით წარმოაჩინე:

• რა ურთიერთკავშირია მასაის ტომის ყოფა-ცხოვრებასა და ველურ ბუნებას შორის და როგორ შეიცვალა მათი საქმიანობა ცივილიზაციასთან ერთად? (მოსახლეობა და მეურნეობა, მ.წ.1;2).
• რა გავლენას ახდენს ქვეყანაში მიმდინარე ცვლილებები მოსახლეობის ცხოვრების დონესა და იდენტობის შენარჩუნებაზე? (მოსახლეობა და მეურნეობა, მ.წ.3).
• რა მნიშვნელობა აქვს მასაის ტომის საცხოვრებელი გარემოს შენარჩუნებას და როგორ იცავს ადგილობრივი ხელისუფლება არსებულ ველურ ბუნებას? (მდგრადი განვითარება  მ.წ. 1; 2,).

რესურსები: მე-7 კლასის გეოგრაფიის სახელმძღვანელოში მოცემულ პარაგრაფები: N 35, 37, 38 და 39. აგრეთვე სტატიები: ნაირობი- ცივი ნაკადული და აფრიკა – კონტრასტების კონტინენტი.

ვიდეოფილმები – საფარა კენიაში

კენია –

ვებგვრდზე https://tabula.ge/ge/topic/75681 – უამრავ საინტერესო რესურსს იპოვით.

ნაბიჯების დაგეგმა თქვენთვის მომინდვია.

ვიმოგზაუროთ ჯერ კიდევ უცნობ ჰემინგუეისთან უცხო და ამოუცნობ აფრიკაში.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://burusi.wordpress.com/literature/ernest-hemingway-1899-–-1961/ ; https://www.qwelly.com/group/literature/forum/topics/afrikis-mwvane-qedebi ; https://tabula.ge/ge/topic/75681 .

ვფიქრობდი, პანდემია იმაზე მალე დამთავრდებოდა, ვიდრე ჩემი მეორე შვილის სკოლაში წასვლის დრო დადგებოდა, ყველაზე მეტად ამაზე ვდარდობდი… მაგრამ, ისე როგორც ბევრი გეგმა, ჩემი მოლოდინიც არ გამართლდა. Პპანდემია არ თავსდება ჩვენს მიერ მონიშნული დროის განრიგებში, არ ემორჩილება დროით საზღვრებს, პირიქით, თავისი კანონები აქვს, რომელსაც აქეთ უნდა დაემორჩილო და მოერგო.

ორი წელი გადის, რაც პანდემიური ცხოვრება ვისწავლეთ – ვმუშაობთ სახლიდან, ვსწავლობთ სახლიდან, ავითვისეთ სასწავლო პლატფორმები, სასწავლო რესურსები და ვცდილობთ თანაცხოვრება გამოგვივიდეს ვირუსთან, რომელმაც სამყარო ააყირავა. Არ გამოდგა იოლი იმის დაკარგვა, რაც აქამდე ყოველდღიური ჩვეულებრიობა იყო ყველასთვის. ბავშვები სკოლებსა და ბაღებს მისტირიან, უფროსები კი განვიცდით მათ ბედს, გვადარდებს არა მარტო მათი განათლება, არამედ მათი ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობა. ბავშვებს ძალიან მოაკლდათ სრულყოფილი კომუნიკაცია თავიანთ თანატოლებთან, მოაკლდათ სივრცე სკოლის და ბაღის სახით, სადაც ბევრ უნარს ივითარებდნენ და უფრო თავდაჯერებული და დამოუკიდებლები ხდებოდნენ.

Სკოლაში წასვლა ახალი ცხოვრების დაწყებას ნიშნავს, არა მარტო ბავშვისთვის, მთელი ოჯახისთვის. ვემზადებით ამისთვის, გვიხარია და ბედნიერებას გვანიჭებს ჩვენი პირველკლასელი ბავშვების სასკოლო ცხოვრებაზე ფიქრი.

4 ოქტომბერს პირველკლასელები სკოლაში წავიდნენ, რეალურ სასწავლო სივრცეში. მანამდე საუბრობდნენ იმაზე, რომ შეიძლებოდა დისტანციურად დაწყებულიყო მათთვის სწავლება, რაც სრულიად წარმოუდგენელი რამ იქნებოდა. Კიდევ კარგი ეს გადაწყვეტილება შეიცვალა და პირველკლასელები სკოლის კედლებში შეხვდნენ მასწავლებელს და ახალ კლასელებს, გაიცნეს ერთმანეთი და პატარა კავშირები გააბეს. 6 წლის ანასტასიაც წავიდა სკოლაში პირბადით, სანიტაიზერით და ინსტრუქციით აღჭურვილი. Ბედნიერი დღე იყო ყველასთვის, მშობლებისთვის, ბავშვებისთვის და მასწავლებლებისთვის. ბავშვების გაბრწყინებული და მოლოდინით სავსე თვალები ყველაფერს ამბობდა სკოლაში წასვლის სიხარულზე, ახალი ცხოვრების დაწყების ბედნიერებაზე და უბრალოდ, ცვლილებებზე, რომელიც ყველას ძალიან გვიყვარს.

ნოემბერია და ჩემს პირველკლასელ შვილს რამდენიმე საათში პირველი ონლაინ გაკვეთილი დაეწყება “თიმსში”, მეორე შვილს ცოტა მოგვიანებით. (ისიც უნდა ითქვას, რომ სკოლისგან ნაჩუქარი “ბუკები” ონლაინ სწავლებას ტექნიკურად ვერ უზრუნველყოფს და ჩემი შვილები მშობლების ლეპტოპებს გაინაწილებენ. თუმცა, არსებობს ოჯახები, სადაც რამდენიმე სკოლის მოსწავლე ჰყავთ და არ აქვთ იმდენი მოწყობილობა, Რომ ყველა ბავშვი ჩაერთოს ონლაინსწავლებაში) ერთთვიანი პირისპირ სწავლების შემდგომ Სკოლა დისტანციურ რეჟიმზე გადავიდა 12 დღით, შემდეგ რა იქნება, ეს არავინ ვიცით, მაგრამ ვირუსის გავრცელების მზარდი სტატისტიკა საიმედო პროგნოზის გაკეთების საშუალებას არ გვაძლევს. ისევ არასტაბილურ გარემოში სწავლა და ცხოვრება მოგვიწევს. ვისურვებდი, ვცდებოდე…

პირველკლასელები უკვე ანბანის სწავლას შეუდგნენ და წერა-კითხვის სირთულეებიც დაიწყო. “დღეს ჩვენს კლასში ანბანი შემობრძანდა”- მახარა ორი კვირის წინ ანასტასიამ. ანბანის პერიოდი ხშირად მათთვის მოტივაციის დაკარგვის და იმედგაცრუების მიზეზი ხდება, რადგან ამ პროცესს თან ახლავს სირთულეები, შეცდომები, მერე საყვედურები ბავშვის მიმართ, მათი ცრემლები, ზოგჯერ შედარება იმ ბავშვებთან, რომელთა მშობლებმა თადარიგი დაიჭირეს და წინასწარ შეასწავლეს წერა-კითხვა შვილებს, რომ ეს გამოწვევები უფრო უმტკივნეულოდ გადაელახათ. არ იქნება გასაკვირი, თუ სწავლის დაწყება პირველკლასელი მოსწავლისთვის უსიამოვნო, მტკივნეული და მტანჯველი გამოცდილება გახდება, თუ არ შევცვლით მასთან როგორც სწავლის, ასევე საკომუნიკაციო მიდგომებს და თუ არ გავუმარტივებთ სასწავლო მასალას, არ გადავტვირთავთ ზედმეტად, არ დავუტოვებთ დროს თამაშისთვის და საკუთარი ინტერესების განსახორციელებლად. ამ სასიხარულო, თან ამავე დროს საპასუხისმგებლო ეტაპზე Მშობლებისთვისაც არანაკლებ დიდი გამოწვევაა შეინარჩუნონ სიმშვიდე, გადადონ თავიანთი საქმეები გვერდზე (ისედაც მწირი დროა დარჩენილი ყველაფრისთვის, ოჯახისთვის, საკუთარი თავისთვის, შვილებისთვის, ძილისთვის, დასვენებისთვის) და დრო დაუთმონ თავიანთ პირველკლასელს. ასევე გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ბევრ მშობელს არ აქვს ცოდნა წერა-კითხვის სწავლების მეთოდოლოგიის შესახებ და არ იცის, როგორ უნდა გაუმარტივოს შვილს წერა-კითხვასთან დაკავშირებული სირთულეები.

ახლა, რაც ყველა მშობელმა უნდა გავაცნობიეროთ, ის არის, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია სიმშვიდის შენარჩუნება და პოზიტიური მიდგომა, რათა პატარა ადამიანისთვის სწავლების პროცესი ნამდვილ დრამად არ გადაიქცეს. პირველკლასელობის გამოწვევების დაძლევა მარტივი არ იქნება პატარებისთვის ონლაინსწავლების რეჟიმში, მარტივი არ იქნება ჩვენთვის – მშობლებისთვის და არც მასწავლებლებისთვის, რომლებიც ჩვენთან ერთად იმყოფებიან არასტაბილურ გარემოში და ცდილობენ ფეხი აუწყონ ცვლილებებს.

ყველაზე მთავარი რაც, სწავლების ამ პროცესში ჩართულ ადამიანებს გამოგვადგება ბავშვის მიერ დაშვებული შეცდომებისადმი ტოლერანტული განწყობაა. თუ ჩვენ გავუგებთ ბავშვს იმაში, რომ მას ნამდვილად უჭირს კითხვა და ამას საკაცობრიო პრობლემად არ გადავაქცევთ, უფრო სწრაფად მივიღებთ კარგ შედეგს, მაგრამ მთავარია ამ ეტაპზე მათ გვერდით ვიყოთ და სიმშვიდით და იუმორით შევხვდეთ მათ შეცდომებს.

– აბა, დაიწყე კითხვა – ვეუბნები ჩემს პირველკლასელ შვილს.

– თ ო ხ ი – კითხულობს. კარგად ცნობს ასოებს, მაგრამ სიტყვის გამთლიანება უჭირს.

Რა გამოვიდა?- ვეკითხები.

ოთახი – მპასუხობს ის. ვიცინით 🙂

Მას შემდეგ, რაც იუმორით და სიმშვიდით შევხვდით სირთულეებს, ბევრი ვიცინეთ წაკითხულზე ორივემ, ყველაფერი უკეთ წავიდა. Მთავარია, დრო გამოვძებნოთ მათ დასახმარებლად და მეტი. ენერგია მივმართოთ იქითკენ, სწავლება სასიამოვნო პროცესად ვაქციოთ. Კარგი იქნება თუ გვეცოდინება ისიც, რომ ონლაინ სწავლება პირველკლასელთათვის (არამარტო მათთვის) ბევრი მიზეზის გამო იქნება კიდევ არაკომფორტული. ბავშვები დარდობენ როგორ გამოიყურებიან ეკრანზე, როგორ გამოიყურება მათ უკან ფონი, რამდენად აქვთ ხელშეწყობა ოჯახებიდან, ხომ არ არის ხმაური სახლში (ტელევიზორის ხმა, ოჯახის წევრების ლაპარაკი), რაც მათ აბნევს და ყურადღებას უფანტავს;

ასევე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ისიც, რომ არც ისე კარგად იცნობენ კლასელები ერთმანეთს და ონლაინ კომუნიკაციისას რცხვენიათ აზრის გამოთქმა, რცხვენიათ შეცდომების დაშვების კითხვის დროს და ამას უფრო მეტად განიცდიან. Ბევრი ასეთი დეტალია, რომელიც ონლაინსწავლებას თან ახლავს და რეალურ სასწავლო გარემოში, ეს უფრო მალე იქნებოდა დაძლეული. თუმცა, რა რეალობაც გვაქვს, უმჯობესია იმ რეალობას მოვერგოთ და ეს ყველაფერი გავითვალისწინოთ. ამ პატარა დეტალების არ შემჩნევა კი ნამდვილად დააზარალებს მოსწავლეს და დააზარალებს სწავლების ხარისხსაც, პირველკლასელის განწყობას და დამოკიდებულებას სასწავლო პროცესის მიმართ, თუ დროულად არ ჩავერევით.

წინ რთული სასწავლო სეზონი გვაქვს, არც ისე საიმედო ეპიდემიოლოგიური პროგნოზით და იმ საერთაშორისო თუ ადგილობრივი ანგარიშებით და კვლევებით, სადაც აღნიშნულია აკადემიური დანაკარგების შესახებ, განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში. Მოდუნების და თვალის მოხუჭვის დრო არ გვექნება, მათ გვერდით უნდა ვიყოთ, როცა დავჭირდებით და უნდა წავახალისოთ დამოუკიდებლად სწავლის უნარ-ჩვევები, რომ შემდეგ კლასებში უკვე დამოუკიდებლად გაართვან თავი სირთულეებს. მანამდე კი დავეხმაროთ მათ მათთვის გადაულახავი პრობლემის გადაჭრაში, რომ შემდეგ თავად იკვლიონ გზა სწავლის სამყაროში, რომელიც ერთდროულად არის ძალიან საინტერესო და სასიამოვნო პროცესი.

ყველა ჩემმა მოსწავლემ იცის, რომ – თამუნა მასწავლებლის საყვარელი მეტყველების ნაწილია ზმნა. მის შესწავლას განსაკუთრებულ ყურადღებას ვუთმობთ ხოლმე. გადავწყვიტე, მოსწავლეებისთვის სახალისო გამეხადა ქართული ზმნის მეტად რთული ბუნების შესწავლა და შევქმენი რესურსი, თვალსაჩინოება. რესურსის შექმნის მიზანი გახლდათ მოსწავლეებში ზეპირი და წერილობითი კულტურის უნარის დახვეწა. ქართული სალიტერატურო ენის ნორმების დაცვა ხომ უცილობლად ყველა ქართველის ვალია.  წინადადების ხერხემალი კი გახლავთ ზმნა. მეტყველების ნაწილი, რომლის საფუძვლიანი შესწავლაც მრავალ კლიტულს გააღებს. ზმნის უღლება ხომ მოსწავლეების აქილევსის ქუსლია.

არ მინდოდა სერიებისა და მწკრივების შესახებ მოსწავლეებს მხოლოდ განყენებული წარმოდგენებით დაეზეპირებინათ რთული წესები. ისინი ვამოგზაურე „უღლების მატარებლით“ ზმნის სამყაროში. რესურსი შეესაბამება ესგ-ით განსაზღვრულ მისაღწევ შედეგებს ამა თუ იმ კლასში.

თვალსაჩინოების მეშვეობით:

• მოსწავლეებმა განიმტკიცეს სერიებისა და მწკრივების შესახებ შეძენილი თეორიული ცოდნა;
• განუვითარდათ დაკვირვებისა და ტრანსფერის უნარი;
• შეძლეს ენობრივ-გრამატიკული სტრუქტურების მართებულად გამოყენება;
• შეძლეს ტექსტების ენობრივ-სტრუქტურული ანალიზი;
• მოახდინეს სხვადასხვა სახის ინფორმაციის სინთეზი.

შემოთავაზებული თვალსაჩინოება გახლავთ სახალისო სწავლებით მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების ერთ-ერთი ნიმუში.

აღნიშნული თვალსაჩინოების გამოყენება შესაძლებელია VII, VIII, IX, X, XI კლასებში, ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე. თვალსაჩინოება მოსწავლეს დაეხმარება ვიზუალური მასალის აღქმით ქართული ენის ესოდენ რთული ბუნების გათავისებაში. ვინაიდან ზმნა წინადადების ხერხემალია, სული და გულია ქართული ენისა. იგი არის მოსწავლეთა სწავლების სამიზნეც. თვალსაჩინოების გამოყენება შესაძლებელია როგორც მიმდინარე, ასევე შემაჯამებელ გაკვეთილზე.

ჩვენ მას „უღლების მატარებელი“ დავარქვით, ყველა ვაგონს, ანუ ქაღალდის ყუთს ჰქვია მწკრივის სახელი, ყუთებში ჩაყრილია კითხვები, მაგალითები, წინადადებები, მონაკვეთები ტექსტიდან, რომლებიც მოსწავლეს დაეხმარება, უკეთ აღიქვას და განიმტკიცოს თეორიულად ნასწავლი მასალა სერიებისა და მწკრივების შესახებ.

აღნიშნული თვალსაჩინოება მოსწავლეებს დაეხმარება არა მხოლოდ ენის სისტემის აღწერა-კლასიფიკაციაში, არამედ სამეტყველო ამოცანის შესატყვისი სწორი, აზრობრივად ზუსტი, სტილისტურად მართებული ტექსტის აგებასა და გადმოცემაში.

„უღლების მატარებელი“ შეგვიძლია გამოვიყენოთ კონკრეტული ტექსტის განხილვისას, ვთხოვოთ მოსწავლეებს ტექსტიდან ამოკრიბონ ზმნები, გადაანაწილონ და დააჯგუფონ უღლების ტიპის მიხედვით.

თვალსაჩინოების გამოყენება შესაძლებელია უცხო ენების სწავლებისას, ენათა გრამატიკული საკითხების შედარებისას, მათ შორის მსგავსება-განსხვავების წარმოსაჩენად. იგი ასევე ეფექტურად შეიძლება გამოვიყენოთ ისტორიის გაკვეთილზეც და მას „დროის მატარებელი“ ვუწოდოთ – ყუთებში განთავსებული ზმნების მეშვეობით მოსწავლეებს ფაქტები ქრონოლოგიური სიზუსტით დავალაგებინოთ და ა.შ.

გირჩევთ, თავად შექმნათ რესურსები მოსწავლეებთან ერთად, ჩართოთ ისინი კეთების პროცესში. რესურსის მეშვეობით თქვენ შეძლებთ ცოდნის სამივე კატეგორიაზე გასვლას, განსაკუთრებით კი აქცენტი გავაკეთოთ პირობისეულ ცოდნაზე.

ქვემოთ მოცემულია 10 რჩევა, რომლებსაც შეუძლია მნიშვნელოვნად იმოქმედოს ADHD-ის (ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომის) მქონე ბავშვის წარმატებაზე.

ცვლილებები დროის მართვაში

1. დამატებითი დრო საკლასო სამუშაოს, საშინაო დავალებისა და ტესტის დასასრულებლად

ADHD-ის მქონე მოსწავლის შემთხვევაში ხშირია დროის მართვასთან დაკავშირებული სირთულეები. ეს რჩევა ასევე შეიძლება დაეხმაროს საგამოცდო შფოთვისა და სიჩქარის ნაკლებობის მოგვარებაში..

2. პომოდოროს მეთოდი

ADHD-ის მქონე მოზარდის ტვინს დასვენება უყვარს. და ეს არა იმიტომ, რომ ის უფრო „ზარმაცია“, არამედ იმიტომ, რომ ADHD-ის მქონეს ტვინის „ბატარეა“ უფრო პატარაა, ვიდრე ნეიროტიპური ტვინისა. შესაბამისად, ის უფრო მალე იფიტება და უფრო ხშირი შესვენებები სჭირდება „დასამუხტად“. პომოდოროს მეთოდის დანერგვა „დამუხტვის“ კარგი გზაა. ჩვეულებრივ, ეს მეთოდი გვირჩევს წამმზომის 20 წუთზე დაყენებას და 5-წუთიან შესვენებებს, მაგრამ ADHD-ის მქონე პატარებისთვის დრო შეიძლება შეიცვალოს, მაგალითად, 15 წუთი მუშაობა და 3 წუთი შესვენება 8-დან 18 წლამდე ბავშვებისათვის.

ცვლილებები გარემოში

3. მნიშვნელოვანია საკლასო ოთახში მერხების/სკამების განლაგება

ყურადღების კონცენტრაციისა და გრძელი გაკვეთილის დროს ჯდომის პრობლემა ADHD-ის დამახასიათებელი ნიშანია. ყურადღების გადამტანების შეზღუდვა მარტივი გზაა უყურადღებობის, არასათანადო ქცევისა და იმპულსური ქმედებების შესამცირებლად. ნუ დასვამთ ასეთ ბავშვებს იქ, სადაც მეტი მოძრაობაა (მაგ. საკლასო ოთახის კართან ახლოს). ასევე ისინი სასურველია ისხდნენ ისეთი დისტრაქტორებისაგან მოშორებით, როგორიცაა – ფანჯარა, კონდიციონერი, დინამიკები და ხელისშემშლელი თანატოლები.

მორგებული ხელსაწყოები და აღჭურვილობები

4. მორგებული სკამები

ADHD-ის მქონე ადამიანებს, განსაკუთრებით ჰიპერაქტიურ-იმპულსური ტიპისას, უჭირთ წყნარად, უმოძრაოდ ჯდომა, და ზოგადად, სხეულის კონტროლი. სპეციალური, მორგებული სკამები საშუალებას აძლევს მათ, დახარჯონ მოჭარბებული ენერგია სკამზე ჯდომისას და ეს შვებაა როგორც მასწავლებლების, ასევე მათი თანატოლებისათვის. სპეციალური ლენტები საშუალებას აძლევს მათ, ამოძრაონ ტერფები ისე, რომ სხვები არ შეაწუხონ. ასევე დასაშვებია მოძრავი სკამები,  ბალიშები და წონასწორობის ბურთები.

5. რჩევა წერის სირთულის მოსაგვარებლად

ADHD-ის ბავშვებს ხშირად ახასიათებს დისგრაფია – სწავლის სირთულე, რომელიც გამოიხატება როგორც ასოების, ასევე ციფრების წერის უუნარობაში. ფანქრის დამჭერები (Pencil grips), დახრილი დაფები, გრაფიკული ორგანიზატორები და ხაზგასმული ფურცლები შეამცირებს წერის პრობლემებს.

რჩევა მუშა მეხსიერების დეფიციტისას

6. მეხსიერების დატვირთვის შემცირება

მუშა მეხსიერება ხშირად შესამჩნევი პრობლემაა ADHD-ის მქონე ბავშვებში. ეს გავლენას ახდენს მათ შესაძლებლობაზე, ისწავლონ და დაიმახსოვრონ ინფორმაცია გამოცდებისათვის. მათთვის მასწავლებელმა შეიძლება შექმნას ჩანაწერები ან სასწავლო მითითებები. უმჯობესია, თუ რომელიმე ბეჯითი მოსწავლე თავის ჩანაწერებს მიაწვდის მას. რა თქმა უნდა, ამ დროს დაცული უნდა იყოს კონფიდენციალურობა.

რჩევები შფოთვისას

ხშირად ADHD-ის მქონე ბავშვს სხვა შფოთვითი აშლილობაც აქვს, მაგალითად, ზოგადი შფოთვა, სოციალური შფოთვა და პანიკური აშლილობა. ამას ხელს უწყობს ის, რომ არ შეუძლია ფოკუსირება, აქვს მეხსიერების პრობლემები და სხვა სტრესი.

7. შესვენებები კედლებგარეთ

ბავშვისთვის საკლასო ოთახის დატოვების უფლება მნიშვნელოვანია. ADHD-ისა და შფოთვის მქონე ბავშვებისათვის ეს განტვირთვა საჭიროა, რადგან საკლასო ოთახი მათთვის დამღლელი და ხშირად ზედმეტად მასტიმულირებელია. გართულებების თავიდან ასაცილებლად, მასწავლებელს შეუძლია შეზღუდოს გასვლების რაოდენობა, ან კედლებგარეთ გატარებული დრო.

8. ADHD და სოციალური შფოთვა

კვლევებით დადგინდა, რომ სოციალურ შფოთვას ხშირად თან ახლავს ADHD. საკლასო პრეზენტაციები ასეთი ადამიანებისათვის პანიკის გამომწვევი და მატრავმირებელიც შეიძლება იყოს. მასწავლებელს შეუძლია ნება დართოს ასეთ ბავშვს, წინასწარ ჩაიწეროს სახლში პრეზენტაცია ან პირადად წარუდგინოს მას. საუკეთესო გამოსავალია შესაბამისი სპეციალისტის დახმარება შიშის დასაძლევად, რათა ეს ცვლილება არ გახანგრძლივდეს.

სოციალიზაციის მხარდაჭერა

9. მეგობრების დახმარება

ADHD-ის მქონე ბავშვებს უჭირთ ცვლილებებთან გამკლავება: კლასების შეცვლა, საგნიდან საგანზე გადართვა, დავალებაზე მუშაობის დაწყება და ა.შ. გარდა დამატებითი დროის მიცემისა, მასწავლებლის მიერ დანიშნული თანატოლის ხელშეწყობა გაცილებით შეამსუბუქებს ამ ცვლილებებს.

10. სთხოვეთ მასწავლებელს, დააკისროს თქვენს ბავშვს სპეციალური როლი გაკვეთილის დროს

ADHD ბავშვი ხშირად ხდება ბულერების სამიზნე, რადგან მათი ქცევა ხშირად იქცევს ნეგატიურ ყურადღებას. მასწავლებლის მიერ მისთვის „სპეციალური“ როლის ან საქმის დაკისრება ხელს შეუშლის მსგავს შემთხვევებს. ეს შეიძლება იყოს მაგ. „მოსწავლის დამხმარე“, „ფურცლების (რვეულების) დამრიგებელი“, „მასწავლებლის ასისტენტი“ და სხვ.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-reality-gen-z/202109/10-essential-classroom-accommodations-adhd

ამერიკელ მწერალსა და პედაგოგს დუგ ლემოვს მიაჩნია, რომ წიგნების ხმამაღლა კითხვა არა მხოლოდ ლექსიკას უმდიდრებს ბავშვს, არამედ იმაშიც ეხმარება, რომ უფრო ყურადღებიანი გახდეს. გარდა ამისა, კითხვა ავითარებს კომუნიკაციისა და ინფორმაციის ანალიზის უნარს.

როდესაც მკითხველი ამჩნევს, რომ კითხვის დროს რაღაც გამორჩა ან კარგად ვერ გაიგო, წაკითხულს უბრუნდება და გამორჩენილ პასაჟს ან წინადადებას თავიდან კითხულობს. ზოგს მინდვრებზე კომენტარების გაკეთება ან ფანქრით მისთვის მნიშვნელოვანი წინადადებების ხაზგასმა სჩვევია, ზოგი უცხო სიტყვის განმარტებისთვის ლექსიკონს იშველიებს, ზოგი ძილის წინაც კი ფიქრობს იმ ფარგმენტზე, რომელმაც მასზე შთაბეჭდილება მოახდინა და ცდილობს, წინასწარ ამოიცნოს როგორ განვითარდება მოვლენები მომდევნო თავში.

კითხვისას რთული სისტემების სიმბოლოთა სწრაფი დეკოდირების უნარი ის უნარია, რომელიც ადვილად შეიძლება განვავითაროთ. დუგ ლემოვის აზრით, ამის ერთ-ერთი საუკეთესო გზა წიგნის კლუბის მარტივი ვარიაციის შექმნაა.

„წიგნის კლუბი ნიშნავს წიგნის ერთობლივ და ხმამაღალ კითხვას, რომელშიც მთელი კლასია ჩართული, – ამბობს ის, – კლუბი ხელს უწყობს სწრაფი კითხვის, მეტყველების, კომუნიკაციის უნარის განვითარებას, ლექსიკის გამდიდრებასა და ყურადღების კონცენტრირებას. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხებია, რომლებსაც ხშირად უგულებელყოფენ“.

გაგაცნობთ სამ პრაქტიკას, რომლებსაც ლემოვი და სხვა პედაგოგები კლასში ხმამაღლა კითხვის დასაწყებად გვირჩევენ:

1. წიგნის კლუბი – მასწავლებელი ირჩევს საინტერესო წიგნს და მას ხმამაღლა კითხულობს. ის ამბავზე უფრო ამახვილებს ყურადღებას, ვიდრე მის ანალიზზე. ლემოვის თქმით, ეს პრაქტიკა ნებისმიერ სასკოლო საგანს შეეფერება. „რამდენიმე წლის წინ წიგნის კლუბი Rochester Prep-ის სკოლაში დავნერგეთ. კითხვის პროცესში ყველა მასწავლებელი ჩავრთეთ და შევქმენით მცირე ჯგუფები მოსწავლეებისთვის, რომლებსაც სურდათ, მეტი ეკითხათ“.

ხმამაღლა კითხვის დროს მასწავლებელი იყენებს გამომსახველობით საშუალებებს და საავტორო პაუზებს, – ამბობს ლემოვი, – რომლებიც ასე აცოცხლებს წიგნს. შეუძლია, დროდადრო მცირე ხნით შეწყვიტოს კითხვა ცალკეული სიტყვების ასახსნელად. ბევრი ბავშვი სწორედ ასე სწავლობს კითხვის სიყვარულს, ივითარებს სწრაფი აზროვნების, ყურადღების კონცენტრირების უნარს, ივსებს სიტყვების მარაგს.

2. გუნდური კითხვა – საკლასო ოთახში ერთხმად კითხვა ბავშვებისთვის კითხვას პროცესს უფრო სასიამოვნო და ინკლუზიურ პროცესად აქცევს. ეს მეთოდი წარმატებით ენაცვლება ერთმანეთის მიყოლებით წრეში კითხვის მეთოდს, ასევე – მეთოდს, როდესაც მოსწავლეები თავად ირჩევენ, კითხვა ვინ გააგრძელოს. „ჩემ მიერ წაკითხული ოცდაათზე მეტი სტატიიდან, რომლებიც საკლასო ოთახში კითხვას ეხებოდა, მხოლოდ ერთი მიეძღვნა წრიული კითხვის სარგებლობას და მის ვარიაციებს“, – ამბობს ტომ ფინლი, ინგლისური განათლების პროფესორი.

ნიუ იორკის Concourse Village-ის დაწყებითი სკოლა აქცენტს სვამს სწრაფ კითხვაზე და ხაზს უსვამს ერთი და იმავე ტექსტის განმეორებით წაკითხვის მნიშვნელობას. მოსწავლეები ერთად კითხულობენ ტექსტს და იმეორებენ მას მთელი კვირის განმავლობაში საკლასო ოთახში, წყვილებად ან ცალ-ცალკე. ისინი ყოველდღე მუშაობენ ამა თუ იმ უნარის დახვეწაზე: მთავარი იდეის ხაზგასმაზე, კომენტარის გაკეთებაზე, მნიშვნელოვანი დეტალების გამოვლენაზე, ავტორის ოსტატობის ანალიზსა და დასკვნების ფორმულირებაზე. ვინაიდან ერთ რთულ ტექსტს ხუთი დღის განმავლობაში კითხულობენ, ბავშვები ითვისებენ რთული ტექსტების შესწავლის ძალიან მნიშვნელოვან და საიმედო უნარს.

3. ბოლო ხუთი წუთი – საშუალო სკოლის ასაკის მოსწავლეთა უმეტესობა წიგნებს ხმამაღლა აღარ კითხულობს, არც სკოლაში, არც შინ, – წერს კეისი შორტი, ენებისა და სოციალური მეცნიერებების მასწავლებელი. მისი აზრით, ეს ხელიდან გაშვებული შესაძლებლობაა, რადგან კვლევები აჩვენებს, რომ როდესაც მოზარდები ხმამაღლა წაკითხულს ისმენენ, ტექსტის გაგება და რთული ლიტერატურის გააზრების უნარი ეხვეწებათ, სტრესის დონე კი უმცირდებათ.

კლასში კითხვის სიყვარულის განსავითარებლად შორტი თავის მოსწავლეებს ხმამაღლა უკითხავს წიგნს გაკვეთილის ბოლო ხუთი წუთის განმავლობაში. „ხშირად მეკითხებიან, როგორ ვახერხებ კითხვისთვის ყოველდღიურად დროის გამონახვას, მაგრამ ეს ხუთი წუთი ნამდვილი საჩუქარია მოსწავლეებისთვის, – წერს შორტი, – მე მათ ვუზიარებ კითხვის სიყვარულს, ვხვეწ ენის სწავლების მეთოდებს და ვაცნობ ახალ ავტორებს, ჟანრებსა და თემებს“.

კლასში წასაკითხ წიგნებს მოსწავლეები არჩევენ. წიგნი არა მხოლოდ საინტერესო, რთულიც უნდა იყოს. კითხვის დროს მასწავლებელს შეუძლია, კითხვაც დასვას, უბიძგოს მოსწავლეებს აზრთა გაცვლა-გამოცვლისკენ, ამ და სხვა ტექსტებს შორის კავშირების აღმოჩენისკენ. ხუთწუთიანი კითხვის შემდეგ კლასიდან გამოსული მოსწავლეები აგრძელებენ წიგნზე საუბარს, ხშირად აინტერესებთ, როგორ გაგრძელდება ამბავი.

არავინ დავობს იმაზე, რომ ბავშვებმა ხმამაღლა უნდა იკითხონ და სწავლის ეს მნიშვნელოვანი ეტაპი არ გამოტოვონ, მაგრამ გვჭირდება თუ არა ხმამაღალი კითხვა ზრდასრულებს? თურმე გვჭირდება. ხმამაღალი კითხვა მოზრდილებსაც აძლევს საშუალებას, ნებისმიერ ასაკში განივითარონ გონებრივი და სამეტყველო უნარები.

ხმამაღალ კითხვას უხმოსთან შედარებით აქვს რამდენიმე უპირატესობა, რომლებიც ტვინის მუშაობის მექანიზმებს უკავშირდება: ხმამაღლა კითხვის დროს ადამიანი სხვა რამეზე არ ფიქრობს, მისი ყურადღება ტექსტზეა კონცენტრირებული. თუ ახალი სიტყვები შეხვდა, უნდა გაიგოს მათი მნიშვნელობა და შეამოწმოს წარმოთქმა, ეს კი ზრდის მის აქტიურ ლექსიკონში უცნობი სიტყვების მოხვედრის ალბათობას. გარდა ამისა, წაკითხულ ტექსტს ტვინი სამმაგად ამუშავებს – როგორც ვიზუალურ, ხმოვან და კუნთოვან (ტუჩებისა და ენის მოძრაობები) ინფორმაციას. ტვინის რამდენიმე უბნის (მხედველობითი, სმენითი და მოტორული ქერქის) ერთდროული მუშაობა ბუნებრივად ზრდის წაკითხულის გაგებისა და დამახსოვრების შანსს.

ხუთი წლის წინ მონრეალის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა დაადასტურეს კოლეგების დასკვნა მეხსიერებასა და ყურადღებაზე ხმამაღალი კითხვის დადებითი გავლენის შესახებ – სიტყვების დამახსოვრების ექსპერიმენტში ჩართულმა ახალგაზრდებმა, რომლებიც ხმამაღლა უკითხავდნენ ტექსტებს სხვებს, სწავლაში გაცილებით უკეთესი შედეგები აჩვენეს, ვიდრე „თავისთვის“ მკითხველებმა.

ექსპერტები ზრდასრულებს ურჩევენ, იკითხონ ხმამაღლა ისე, როგორც მსახიობები კითხულობენ თავიანთი პროფესიული უნარების დასახვეწად. საკმარისია, დღეში 15 წუთი დავუთმოთ ხმამაღალ კითხვას, რომ რამდენიმე კვირაში შევამჩნევთ, როგორ დაგვეხვეწა მეტყველება.

როდესაც გვესმის ჩვენივე ხმით წაკითხული თუნდაც ლიტერატურული ტექსტი, ვამჩნევთ გამოთქმისა და ინტონაციის იმ თავისებურებებს, რომლებსაც ყოველდღიურ საუბრებში ყურადღებას არ ვაქცევთ და დეფექტების გამოსწორების შანსი გვეძლევა. ხმამაღლა კითხვა კარგი სავარჯიშოა მათთვის, ვისაც საჯაროდ გამოსვლა აშინებს.

ძნელი დასაჯერებელია, მაგრამ ერთობლივმა და ხმამაღალმა კითხვამ შესაძლოა ისეთი დაავადებებიც კი შეამსუბუქოს, როგორიცაა შაკიკი, ზურგის ტკივილი ან დემენცია. ლივერპულის უნივერსიტეტის მკვლევართა ჯგუფმა დაამტკიცა, რომ წიგნის ხმამაღალი კითხვა ქრონიკულ ტკივილს უფრო უკეთესად უმკლავდება, ვიდრე პოპულარული კოგნიტიურ-ქცევითი თერაპია. მათ ჩაატარეს კვლევა, რომლის მონაწილეებიც 6 თვის განმავლობაში განიცდიდნენ ტკივილებს. მეცნიერები ყოველკვირა კრებდნენ ასეთ 10-12 ადამიანს და სთხოვდნენ, ერთად წაეკითხათ წიგნი, დაეკავშირებინათ მისი შინაარსი თავიანთ ცხოვრებისეულ გამოცდილებასთან. „წიგნის საღამოების“ წყალობით ამ ადამიანებმა შეძლეს ყურადღების გადატანა ცხოვრების სასიამოვნო მომენტებზე, მოგონებებზე, ისწავლეს ემოციების მართვა.