მანგროს ტყეები ერთერთი მნიშვნელოვანი და საინტერესო საკითხია. ჩემი ბოლო წლების საქმიანობა მთლიანად გარემოს დაცვაზეა ორიენტირებული, ამიტომაც ბევრ საკითხს სხვა კონტექსტით შევხედე და გავითავისე. როგორც ხუმრობით ვამბობ  „ავიკვიატებ“ მეთქი. „აკვიატებულ“ საკითხს განსაკუთრებით ვამუშავებ ხოლმე: ვეძებ რესურსებს და მოსწავლეებთან ერთად ვაკეთებ აქტივობებს. მანგროს ტყეებიც ჩემი ერთერთი „აკვიატებაა“.

მანგროს ტყეებზე და მის მნიშვნელობაზე არაფერს დავწერ, რადგან ამის შესახებ შეგიძლიათ წაიკითხოთ  მაია ბლიაძის სტატიაში -„ ბუნების საოცრება – მანგროს ტყეები“. მე მხოლოდ დამატებით რესურსს შემოგთავაზებთ ამ საკითხის დასამუშავებლად, როგორ იბრძვიან მანგროს ტყეების გადასარჩენად სხვადასხვა ქვეყანაში. რატომ ავიკვიატე? იმიტომ, რომ მანგროს ტყეები გვხვდება იქ, სადაც სხვა მცენარეები ვერ ხარობს. ის ადაპტირებულია მარილიან წყალთან და ტროპიკულ სიცხესთან. მსოფლიოს 120 ქვეყანაში, თითქმის 14 მილიონი ჰექტარი მანგროს ტყეებია, როგორც ბუნებრივი სანაპირო მცენარეულობის ნაწილი. მანგროს უმეტესობა აზიაშია, შემდეგ მოდის აფრიკა, სამხრეთ ამერიკა, ჩრდილოეთ და ცენტრალური ამერიკა და ოკეანეთი.

ხელუხლებელი და დაცული მანგროს ტყეები შეუცვლელ გავლენას ახდენენ გლობალურ კლიმატზე. მანგროს ფოთლები, რომლებიც წყალში ვარდება, გაცილებით ნელა ლპება, ვიდრე ხმელეთზე. სქელი „საბადოები“ წარმოიქმნა ათასობით წლის განმავლობაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ მანგროებს შეუძლიათ ჰექტარზე 3-დან 5-ჯერ მეტი ნახშირორჟანგის შენახვა, ვიდრე ტროპიკულ ტყეებს. მანგროს ტყეების განადგურება გამოყოფს ათასობით წლის განმავლობაში შენახულ ნახშირორჟანგს და აქცევს “მანგროს კლიმატის სასწაულს” “კლიმატის მკვლელად”.

იუნესკოს გენერალურმა კომისიამ  2016 წელს 26 ივლისი მანგროს მსოფლიო დღედ  გამოაცხადა – ოფიციალურად: „მანგროს ეკოსისტემის დაცვის საერთაშორისო დღედ“, რათა მეტი ყურადღება მივაქციოთ მანგროს ტყის მწვავე საფრთხეს და მსოფლიო საზოგადოების ყურადღება მივაპყროთ ამ ეკოსისტემის უზარმაზარ ეკოლოგიურ და ეკონომიკურ მნიშვნელობას.

“გადავარჩინოთ ჩვენი მანგროები ახლა!” არის საერთაშორისო ინიციატივა, რომელიც მხარს უჭერს მანგროს ტყეების განადგურების შეაჩერებას. ინიციატივას ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ფედერალური სამინისტრო (BMZ), WWF და ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირი (IUCN) ხელმძღვანელობენ. ისინი მანგროს კონსერვაციის საკითხებზე დაინტერესებულ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობენ, რათა ბუნებისა და ხალხის საჭიროებები შეაჯერონ; ხმას აძლევენ  მიმდინარე ეკოლოგიურ გამოწვევებსა და გადაწყვეტილებებს, რადგანაც მანგროს ტყეების შენარჩუნება მთლიანი ეკოსისტემისთვის არის მნიშვნელოვანი. სამწუხაროდ 1980-იანი წლებიდან მოყოლებული მანგროს ტყეების მესამედზე მეტი განადგურდა, რაც საფრთხეს უქმნის ადგილობრივ ეკოსისტემას. მანგროს ხეებს ჩეხავენ და იყენებენ მშენებლობისთვის, შეშისთვის. გათავისუფლებულ ადგილებზე შენდება ბრინჯის, სოიოს და პალმის პლანტაციები, ეწყობა ტურისტული ინფრასტრუქტურა.

ერთი-ერთი საინტერესო პროექტი არის მანგროს ტყეები Etihad-გან, რომლის მთავარი მიზანია „მანგროს ტყეების შენარჩუნება კლიმატის კრიზისის დასაძლევად და ბიომრავალფეროვნების შესანარჩუნებლად“. პროექტი შემუშავდა აბუ დაბის გარემოს დაცვის სააგენტოსთან ერთად და დაიწყო თებერვალში.

Etihad Airways არაბეთის გაერთიანებული საამიროების ეროვნული ავიაკომპანია 2003 წლის ივლისში დაარსდა სამეფო (ემირ) შეიხ ხალიფა ბინ ზაიდ ალ ნაიანის ბრძანებულებით .

Etihad Mangrove Forest აბუ დაბიში ჯუბაილის კუნძულზე მდებარეობს.

ამ ფართომასშტაბიან ბუნებრივ ტყეში მანგროს დარგვით, ჩვენ შევძლებთ მაქსიმალურად შევძლოთ CO² -ის შემცირება – თუნდაც არაბეთის გაერთიანებულ საემიროებში მკაცრი კლიმატის პირობებში. ჩვენ გვინდა გავაშენოთ ტყეები ყველა კონტინენტზე, სადაც დავფრინავთ და მოგზაურებს მივცეთ საშუალება მონაწილეობა მიიღონ CO2-ის გამოყოფის შემცირებაში“, – თქვა Etihad Aviation Group-ის მდგრადი განვითარების ხელმძღვანელმა მარიამ ალ კუბაისიმ.

Etihad Airways-მა პროექტ Abu Dhabi Mangrove Initiative-ს ფარგლებში ახალი ინიციატვის შესახებ განაცხადა: ამიერიდან მგზავრის მიერ დაჯავშნილი ეკონომ კლასის თითოეული ადგილისთვის მანგროს ხე დაირგვება, ეს შეამცირებს ნახშირორჟანგის გამოყოფას ატმოსფეროში – განმარტავენ Etihad-ში. გამოდის, რომ ერთი მანგრო თავის სიცოცხლეში შთანთქავს იმდენ CO2-ს, რამდენსაც წარმოქმნის თვითმფრინავი 7 საათიანი ფრენის დროს. შედეგად, გადამზიდავის ეკონომ კლასში ადგილები ნახშირბად-ნეიტრალური იქნება.

მგზავრები, რომლებმაც დაჯავშნეს ეკონომ კლასის ადგილები, გამგზავრებიდან 10 დღის განმავლობაში ელექტრონულ ფოსტას მიიღებენ, რომელიც დაადასტურებს, რომ მათ მიიღეს საჩუქრად მანგროს ხე Etihad-ის ტყეში. ელ.ფოსტაში მოცემული ბმულის საშუალებით ისინი შეძლებენ ვირტუალურად დააკვირდნენ თავიანთ მცენარეს.

“მანგროს ტყეები Etihad-გან“ არის მთავარი ინიციატივა ჩვენი მდგრადობის ძიებაში. ჩვენ გვინდა გავაშენოთ ტყეები ყველა კონტინენტზე, სადაც დავფრინავთ და მოგზაურებს მივცეთ საშუალება მონაწილეობა მიიღონ CO2-ის გამოყოფის შემცირებაში“, – თქვა Etihad Aviation Group-ის მდგრადი განვითარების ხელმძღვანელმა მარიამ ალ კუბაისიმ.

2005 წლის ივლისში ქარიშხალმა მუმბაი გაანადგურა, რასაც 24 საათიანი წვიმის რეკორდული მაჩვენებელიც დაერთო. წყალდიდობას 1000-ზე მეტი ადამიანი ემსხვერპლა. ნანდაკუმარ პავარი, ადგილობრივი მეთევზე და აქტივისტი, როგორღაც გადაურჩა ნგრევას.

პავარი იხსენებს: მიუხედავად იმისა, რომ წყალდიდობამ გაანადგურა ქალაქის უმეტესი ნაწილი და ხალხის საცხოვრებელი, ნგრევას  გადაურჩა მისი მეთევზეთა სოფელი ბჰანდუპი, ძირითადად ძირძველთა გარეუბანი, რომელსაც გარს აკრავს მანგროს ტყეები და იცავს მას წყალდიდობისგან.

პავარმა გადაწყვიტა, რომ რაღაც უნდა გაეკეთებინა ქალაქში მანგროს საფარის დასაცავად. მან საზოგადოების სხვა წევრებთან ერთად ჩამოაყალიბა Shree Ekvira Aai Pratishthan, ინიციატივა ქალაქის ჭაობების შესანარჩუნებლად.

მას შემდეგ ისინი ასუფთავებენ ნარჩენებისგან, რომლებიც გროვდება მანგროში. ასევე ფხიზლად ეკიდებიან მანგროს ტყეში განხორციელებულ აქტივობებს, რადგან ცდილობენ ბიომრავალფეროვნების ცხელი წერტილის გადარჩენას.

მათ შეძლეს მანგროებისა და სანაპირო ზოლის 65 კვ.კმ -ზე გაშლილი ეკოსისტემის გადარჩენა.

შემდეგ სტატიაში სხვა ქვეყნების მაგალითებს გაგიზიარებთ.

რესურსები და გამოყენებული ვებგვერდები:

იფრინეთ უფრო მწვანე Economy Space-ით – https://www.youtube.com/watch?v=CuQ-Corgz_s&t=24s

https://www.oneearth.org/category/mangroves/; ბუნების საოცრება – მანგროს ტყეები – https://mastsavlebeli.ge/?p=31318

სასწავლო წელი ტრადიციულ სასკოლო გარემოში დაიწყო. მრავალფეროვანი იდეებით მოირთო საკლასო ოთახები, განსაკუთრებით კი პირველი კლასელებისთვის. მათთვის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანია, როგორი იქნება პირველი ემოცია სკოლასთან და ზოგადად, სწავლასთან დაკავშირებით. მასწავლებლებზე და ოჯახის წევრებზეა დამოკიდებული, როგორი განწყობით ჩაებმებიან ბავშვები სასკოლო თავგადასავალში.

მალე ანბანის გაცნობა მოუწევთ. „ანბანის შემობრძანება“, „ანბანეთში მოგზაურობა“ და სხვა არაერთი სახელწოდებითაა ცნობილი ის დღე, როდესაც მშობლიური ენის მთავარ ასო-ბგერებს – „აი ია“-ს გაიცნობენ პირველკლასელები.

პატარებს უყვართ ჯადოსნობები. მნიშვნელოვანია, ყველა ასოს გაცნობა და შესწავლა ჯადოსნურ და საოცარ ამბად ვაქციოთ, რათა გაიზარდოს სწავლის მოტივაცია და ცნობისმოყვარე პატარებმა თამაშ–თამაშითა და ინტერესით შეისწავლონ წერა-კითხვა.

გთავაზობთ რამდენიმე აქტივობას, რომლებიც დაგეხმარებათ ანბანის შესწავლა სახალისო და საინტერესო გახადოთ.

აქტივობა – იისფერები

გააფორმეთ კლასი იისფერებში. გარემოს დიდი მნიშვნელობა აქვს გაწყობისთვის.

ხელნაკეთი (გამოჭრილი) იები დაგეხმარებათ, გაალამაზოთ ფარდები, ჭერი, დაფა და კედლები, დაატრიალოთ ის აურა, რაც „აი ია“-ს ახსნისას გჭირდებათ. შეგიძლიათ მოიძიოთ დეკორატიული, ქოთნის ია და ვიზუალურადაც აჩვენოთ ბავშვებს, სავარაუდოდ, ეს ყვავილი ბევრ მათგანს ნანახი არ ექნება.

https://www.pinterest.com/pin/757519599837308531/sent/?invite_code=dc257bbf3ee44a40ace72fd02d621967&sender=799459508761171705&sfo=1

https://www.youtube.com/watch?v=zAMKtnQTdFI

აქტივობა – კლასში დაპატიჟეთ ადამიანი, რომელმაც „დედაენა“ დაგვიწერა

იაკობ გოგებაშვილის პორტრეტი ყველა ჩვენგანისთვის ნაცნობია და მისი ვიზუალური მხარის მთავარი შტრიხებით შექმნა შესაძლებელია. ბავშვებს შესაძლებლობა მიეცით, გაესაუბრონ „ბატონ იაკობს“. თავად უამბოს „ლეგენდა“, თუ რატომ ვიწყებთ ქართული ანბანის შესწავლას, სწორედ „ა“ და „ი“ ასო-ბგერებით.

ვიზუალური ეფექტისთვის, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია დაწყებით კლასებში, შეგიძლიათ ააწყოთ მცირეხნიანი ვიდეო-რგოლი ან მოძრავი ეფექტების გამოყენებით პრეზენტაცია, ლეგენდაზე დაყრდნობით.

ეცადეთ, ყოველი ასო-ბგერის შესწავლისას, კლასში ჯადოსნობა დაატრიალოთ, მოიფიქრეთ საოცარი ამბები, ისტუმრეთ ბავშვებისთვის ნაცნობი პერსონაჟები, რომლებიც გააცნობენ შესასწავლ ასო-ბგერებს. ეცადეთ, ბავშვები მუდმივად იყვნენ ინტერესის ქვეშ, თუ რას შესთავაზებს მათი მასწავლებელი მომდევნო ასო-ბგერის შესწავლისას.

ასევე, შეგიძლიათ მცირეხნიანი ვიდეოს ჩვენება, სადაც ანიმაციის სახით არის ნაჩვენები ამ ასო-ბგერების შესახებ.

https://www.youtube.com/watch?v=HyiLGBt0V5A

აქტივობა – ფოტოსესია

შეგიძლიათ დაამზადოთ ჩარჩო, იების დიზაინით. ბავშვებთან ერთად სამახსოვრო ფოტოებს გადაიღებთ.

https://www.pinterest.com/pin/7248049392541144/sent/?invite_code=ef2eaf0ed08a48aea950a802ef1ae1e9&sender=799459508761171705&sfo=1

აქტივობა – ვიპოვოთ ია

შესაძლოა კლასში იყვნენ ბავშვები, რომლებმაც უკვე იციან წერა-კითხვა, ან ცნობენ ასო-ბგერების ნაწილს. ეს მარტივი აქტივობა დაგეხმარებათ, ამ მოსწავლეების გახარებაში. ტრიალებთ „აი ია“-ს ირგვლივ. იისფერ ფურცლებზე წინასწარ ამობეჭდეთ სიტყვები, რომლებშიც ურევია სიტყვა „ია“ და სთხოვეთ მოსწავლეებს, მოძებნონ და შემოხაზონ, ან გულებში ჩასვან. მაგ. მზ  ნი.

აქტივობა – ვიპოვოთ ნივთები

შესთავაზეთ ბარათები, სადაც დახატული იქნება სხვადასხვა ნივთი, არსება თუ საგანი, რომელთა სახელებიც იწყება „ა“ და „ი“ ასო-ბგერებზე. შეეცადონ, დაასახელონ ეს სიტყვები და შემდეგ თავადაც მოიფიქრონ.

აქტივობა – დავხატოთ

დაახვედრეთ იისფერ ფურცლებზე წყვეტილად დაწერილი შესასწავლი ორივე ასო-ბგერა, წინადადების სახით – „აი ია“ . ბავშვები გადაავლებენ კალამს და შეუძლიათ გააფერადონ კიდეც.

აქტივობა – ასო-ბგერების ხე

მოსწავლეები ბარათებს ჩამოკიდებენ ხეზე, რომელიც ასო-ბგერების ხე იქნება და შემდეგ შესწავლილი ასოებიც აქ დაიკავებენ ადგილს.

ამ აქტივობაში ხის ნაცვლად შეიძლება გამიყენოთ სხვა ვიზუალიზაციაც. მაგალითისთვის გთავაზობთ:

აქტივობა – წვიმის წვეთები

წინასწარ დაამზადეთ ან მოიტანეთ ნამდვილი ქოლგა, მის ქვემოთ კი უნდა დაამაგროთ წვიმის წვეთები. თუმცა მანამდე, ბავშვებს უნდა ჩამოურიგოთ, მათ უნდა შემოხაზონ წყვეტილად დაწერილი ასო-ბგერა (ან „ა“, ან „ი“, რომელიც შეხვდებათ), რიგრიგობით უნდა გავიდნენ ქოლგასთან და დაამაგრონ ისე, რომ მიიღონ წინადადება „აი, ია“. (იხ. ფოტო). შეგიძლიათ წვიმის წვეთების ფერებიც საკლასო ოთახის ფერებს დაუახლოოთ.

შეჯამება – გაკვეთილი რომ ბავშვებისთვის სახალისოდ დასრულდეს, მათ სჭირდებათ შექება, წამახალისებელი შეძახილები და გამხნევება, რომ აქტიურად განაგრძონ ანბანის შესწავლა. ჯილდოდ შეგვიძლია გადავცეთ ფოტოზე მოცემული სახალისო ემოციების ბარათები, რომლებსაც ბუშტები აქვთ დამაგრებული (იხ.ფოტო). ბუშტების ფერები შეგვიძლია ჩვენი გაკვეთილის თემატიკას დავუახლოოთ და ყვითელ-იისფერში შევარჩიოთ. მოსწავლეებს მიეცით უფლება, თქვენთან ერთად გაბერონ ბუშტები და გაკვეთილი მხიარულად, თუნდაც ბუშტების ზევით აყრით დაასრულონ, სიმღერის „აი ია“ ფონზე. შეგიძლიათ, სთხოვოთ მუსიკის პედაგოგს, ან თუნდაც მშობლებს, წინასწარ, ასწავლონ ეს სიმღერა ბავშვებს, რათა შეძლონ აყოლა.

https://www.youtube.com/watch?v=sDDvSvOosEY&t=39s

ასეთი სახალისო გაკვეთილი თქვენთვისაც საინტერესო ჩასატარებელი იქნება და ბავშვებშიც გააღვიძებთ სასწავლო მოტივაციას.

სასწავლო პროცესის პოზიტიური დასაწყისი მოსწავლის მხარდაჭერის უმთავრესი ინსტრუმენტია და სკოლაში შესვლის პირველი დღეებიდანვე ტრანზიციის ხელშეწყობის პროცესად განიხილება. ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებით დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს ბავშვებისთვის სკოლის დაწყების პირველი დღეების დაგეგმვას. სკოლამ უნდა გაითვალისწინოს, რომ პირველკლასელების დახვედრის სტანდარტული პროცედურა შესაძლოა, ყველა ბავშვის ინდივიდუალურ საჭიროებებს არ ეხმიანებოდეს.

სკოლის თითოეულ წარმომადგენელს კარგად უნდა ჰქონდეს გაცნობიერებული, რომ ბავშვისთვის შეიძლება სტრესული იყოს ხალხმრავალი და ზედმეტად ხმაურიანი გარემო, პომპეზური და ხანგრძლივი მისალმების ღონისძიება, მშობლის გარეშე უცხო ადამიანების გარემოცვაში აღმოჩენა და სხვა, იმის მიუხედავად, რომ სკოლის დაწყებას წინ შესაძლოა ბავშვის მოსამზადებელი აქტივობები უსწრებდა.

სამართლიანად არის მიჩნეული[1], რომ ტრანზიციის პროგრამით განსაზღვრული იყოს პირველი დღის ღონისძიებები და პირველი სასწავლო დღეების ფარგლებში ბავშვებისა და მშობლებისთვის გასაწევი მხარდაჭერა. ტრანზიციის პროგრამა უნდა ითვალისწინებდეს ისეთ ასპექტებს, როგორიცაა:

• როგორ არგებს სკოლა პირველ დღეს ბავშვის ინდივიდუალურ საჭიროებებს (როდესაც განსაკუთრებული საჭიროება იკვეთება);
• როგორ რეაგირებს სკოლა, თუ ბავშვი პირველ დღეს/დღეებში სტრესს განიცდის;
• როგორ რეაგირებს სკოლა, როცა ბავშვს უჭირს გაკვეთილზე/გაკვეთილებზე მშობლის გარეშე დარჩენა;
• როგორ უწყობს ხელს სკოლა ბავშვს, როცა მას თანატოლებთან ურთიერთობის დამყარება უჭირს;
• რა ღონისძიებებს ატარებს ის მშობელთან თანამშრომლობითი ურთიერთობის დასამყარებლად სკოლის დაწყების პირველივე დღეებიდან.

სკოლაში პირველი დღის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან აქტივობას წარმოადგენს ბავშვების მიერ ერთმანეთის გაცნობა. ცალკეულ პედაგოგსა თუ სკოლას შესაძლოა მოსწავლეების მიერ ერთმანეთის გაცნობის განსხვავებული ფორმატი ჰქონდეს შემუშავებული, თუმცა, აუცილებელია, რომ თანატოლების გაცნობისა და საკუთარი თავის წარდგენის აქტივობა მაქსიმალურად ითვალისწინებდეს კლასში მყოფი ბავშვების ინდივიდუალურ საჭიროებებს.

სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე იმ ბავშვების შემთხვევაში, რომელთაც სხვადასხვა მიზეზით კომუნიკაციისა და საკუთარი თავის წარდგენის სირთულე აქვთ, თანატოლებისთვის ბავშვის გაცნობის ეფექტური საშუალება შეიძლება იყოს საკომუნიკაციო პასპორტი, რომელიც მარტივი, პოზიტიური და ყველასათვის მისაწვდომი ფორმით შეჯამებულად ასახავს ინფორმაციას ბავშვის შესახებ, მის ხედვებს, ინტერესებს, ძლიერ მხარეებს, საჭიროებებს, ბავშვთან კომუნიკაციის დამყარების ყველაზე ეფექტურ გზებს და სხვა. საკომუნიკაციო პასპორტი ბავშვის შესახებ ინფორმაციასთან ერთად შესაძლოა მოიცავდეს შესაბამის ვიზუალურ მასალასაც. ამრიგად, ეს არის სასარგებლო, ინფორმაციული და სახალისო დოკუმენტი, რომელიც შეიძლება მომზადდეს მშობლის მიერ ბავშვის ჩართულობით.

საკომუნიკაციო პასპორტის მომზადება დამრიგებელმა მშობელთან სასწავლო წლის დაწყებამდე უნდა შეათანხმოს და სკოლის პირველ დღეს ბავშვს მისი საშუალებით კლასისთვის თავის გაცნობაში დაეხმაროს.

მაია წულაძის მიერ მომზადებულ გზამკვლევში, „მზად ვარ პირველკლასელების დასახვედრად“, რომელიც არის ბავშვების სკოლაში ტრანზიციის მხარდაჭერის სახელმძღვანელო, სხვა მნიშვნელოვან ინფორმაციასთან ერთად მკაფიოდ და ნათლად არის გაწერილი საკომუნიკაციო პასპორტის არსი, მიზანი და შევსების ინსტრუქციები.

აღნიშნული მასალის გაზიარება მნიშვნელოვნად გვესახება ფართო სასკოლო საზოგადოების მეტი ინფორმირებულობისათვის. გზამკვლევის თანახმად:

[1] წერილში გაზიარებულია მაია წულაძის მიერ მომზადებულ გზამკვლევში, „მზად ვარ პირველკლასელების დასახვედრად“ არსებული მასალა. https://inclusion.ge/res/docs/2022031015125583574.pdf გვ 31.

ყველაზე ხანგრძლივი საზაფხულო არდადეგების მიწურულს ბევრ მოსწავლეს უჭირს ჩვეულ სასწავლო რეჟიმში დაბრუნება. ზოგს სიზარმაცე ეძალება, ზოგი კი უბრალოდ გადაჩვეულია ყოველდღე სწავლას. ექსპერტები ამბობენ, რომ თუ მშობლები გონივრულად მიუდგებიან ამ საკითხს, შეძლებენ შვილების დახმარებას, რათა მათთვის ამ პროცესმა უმტკივნეულოდ ჩაიაროს. მით უფრო, რომ ადაპტაციის პრობლემის ამოცნობა ბავშვებში საკმაოდ მარტივია – უმეტესობას აღენიშნება ქცევის დარღვევა, განსაკუთრებით სწავლის დაწყების პირველ კვირაში. ეს ნორმალურია და შეშფოთების მიზეზს არ იძლევა, – ამბობენ ისინი, მაგრამ თუკი ბავშვს მეორე ან მესამე სასწავლო კვირაში კვლავ გაუჭირდება თუნდაც დილით ადრე ადგომა, აუცილებელი გახდება მშობლის ჩარევა.

გამოუძინებელ ბავშვებს ნამდვილად უმძიმთ სკოლასთან ადაპტაცია, ამიტომ სასწავლო წლის დაწყებამდე ორი კვირით ადრე თქვენ უკვე უნდა დაიწყოთ ზრუნვა სკოლის ძილ-ღვიძილის რეჟიმის დაბრუნებაზე. პირველი ნაბიჯი გახლავთ არა დილაადრიან ბავშვის გაღვიძება, არამედ მისი დროულად დაძინების რეჟიმის მოწესრიგება. თუ ბავშვი მიჩვეულია შუაღამისას დაძინებას, დროის ორი საათით გადაწევას აზრი ეკარგება – ის მაინც ვერ დაიძინებს. უმჯობესია დღეს მან დაიძინოს 23:40 წუთზე, ხვალ კი – 23:20 წუთზე და ასე ოც-ოცი წუთით ადრე. შემდეგ ნელ-ნელა ის ჩვეულზე ადრე დაიწყებს გაღვიძებას.

თუ ბავშვს გაკიცხავთ იმის გამო, რომ გვიან იღვიძებს ან გვიან წვება, ეს მას მხოლოდ სტრესს გაუმწვავებს, თქვენი ურთიერთობაც გაუარესდება, სიტუაცია გამწვავდება. მშობლის ამოცანაა, დაეხმაროს ბავშვს რეჟიმის გაკონტროლებაში და დროის სწორ ორგანიზებაში.

დროდადრო თქვენ ასევე შეგიძლიათ ერთად განიხილოთ მომავალი სასწავლო წლის გეგმები. აგვისტოში ბავშვების უმეტესობა თავს დასვენებულად გრძნობს და საღად აზროვნებს. ჰკითხეთ თქვენს შვილს: კმაყოფილია ის გასული სასწავლო წლით? რის გაკეთება სურს ახალი სასწავლო წლის განმავლობაში? სავსებით შესაძლებელია, რომ მას ეს ნაკლებად ადარდებდეს. კლასში ცოტა მეგობარი ჰყავდეს და ამაზე უფრო მეტად დარდობდეს… შეახსენეთ, რომ სწავლის დროს მას შეუძლია ყოველთვის მოგმართოთ დახმარებისთვის.

თუ ბავშვი ახალ სკოლაში გადადის ან იმავე სკოლაში კლასს იცვლის და თქვენ გრძნობთ, რომ ეს აწუხებს, ესაუბრეთ ამაზე. ზოგჯერ შფოთვა მხოლოდ ახლისაგან თავდაცვის მექანიზმია. აუხსენით, რომ გონივრულ შფოთვაში ცუდი არაფერია და ის დროთა განმავლობაში გაივლის. მიეცით ბავშვს საშუალება, ისაუბროს და განიხილოს თავისი შიშები. აი, აქ კი შეგიძლიათ საკუთარი გამოცდილების მოშველიება – მოუყევით, როგორ მოგიწიათ ახალ სამსახურში გადასვლა, როგორ განიცდიდით ამას, მაგრამ ყველაფერი დალაგდა.

არდადეგების დროს ბევრი ბავშვი დიდ დროს უთმობდა ტელეფონებსა და გაჯეტებს. ახლა კი ზუსტად ის დროა, როდესაც უნდა განიხილოთ მათზე დახარჯული დროის შემცირება. სწავლის დაწყებამდე დარჩენილი დღეები გარდამავალ პერიოდად უნდა ვაქციოთ და ბავშვებს ნელ-ნელა უნდა შევუზღუდოთ ტელეფონებსა და გაჯეტებზე ხელმისაწვდომობა. რა თქმა უნდა, ეს რთულია, თანამედროვე ბავშვი ხომ ტელეფონთან ერთად იღვიძებს და იძინებს, მაგრამ მცდელობად ღირს. სკოლაში მას ტელეფონით გართობის დრო ნაკლებად ექნება.

ამავდროულად, გაჯეტების სრულად აკრძალვაც წარმოუდგენელია. უბრალოდ, ბავშვს უნდა შეუთანხმდეთ გონივრულ დროზე.

ზედმეტად მშფოთვარე მშობლები ზოგჯერ აიძულებენ ბავშვებს, წინასწარ გაიარონ ერთი თვის სასკოლო პროგრამა. ისინი აიძულებენ მეცადინეობას და ამით საკუთარ თავს იმშვიდებენ, ბავშვებს კი უვითარდებათ ნევროზი. დასვენების ნაცვლად, ბავშვები „ცოდნის მონები“ ხდებიან. თუ ბავშვს თავად აინტერესებს, რას ისწავლის მომავალ წელს, მაშინ ეს სხვა საქმეა.

კარგი იქნებოდა, რომ ზაფხული ბავშვებს დასვენებისა და აქტივობის მონაცვლეობით ჩაემთავრებინათ. მაშინ ისინი ნაკლებად იგრძნობდნენ არდადეგებიდან სამუშაო დღეებში გარდამავალ პერიოდს. როგორც აღვნიშნეთ, არ არის აუცილებელი ბავშვის ზედმეტად გადატვირთვა. ეფექტიანი ისიც იქნება, თუ ბავშვი ადრე ნასწავლ მასალას გაიმეორებს. თუმცა, თუ შევამჩნიეთ, რომ ესეც კი ქანცავს მას, ნურაფერს დავაძალებთ. მისთვის ხომ ზაფხული ნანატრი თავისუფლება იყო, ჰოდა, შევარგოთ!

სასწავლო წლის პირველ დღეებში ან უქმეებზე შესაძლებელია ფიზიკური აქტივობების შენარჩუნება: ეზოში სეირნობა, მარტივი საშინაო საქმეების შესრულება. მშობლების კომპეტენტური და მგრძნობიარე ქცევა მნიშვნელოვანი პირობაა ბავშვის სასკოლო ყოველდღიურობასთან დროული ადაპტაციისთვის. თუმცა, ვიღაცისთვის სახლის დალაგებაც შეიძლება დატვირთვა იყოს და, თქვენი დაკვირვებით, თუ საჭიროა, პირიქით, ცოტა ხნით შეგიძლიათ გამოათავისუფლოთ ბავშვი სახლის საქმეებისგან.

ასევე, არ არის ცუდი პოზიტიური დატვირთვის შეზღუდვა სწავლის დაწყებიდან რამდენიმე კვირის განმავლობაში. ეგრევე ნუ გავამწესებთ ბავშვებს წრეებსა და სექციებში. ნებიერი ზაფხულის შემდეგ ბავშვს გაუჭირდება ყველაფრის ერთად კეთება – გაკვეთილები, ფეხბურთი, ცეკვა, მუსიკა… ჩვეული ცხოვრების წესს ისინი თანდათანობით უნდა დაუბრუნდნენ.

შეგიძლიათ სკოლაში წასვლამდე შვილთან ერთად სასიამოვნო შოპინგი მოიწყოთ; ერთად განიხილოთ, რა უნდა იყიდოს სკოლისთვის, რა სჭირდება. ეს შეიძლება იყოს სასკოლო ტანსაცმელი, რვეულები, ზურგჩანთა, საკანცელარიო ნივთები. მიეცით ბავშვებს არჩევანის თავისუფლება, დაე, აირჩიონ ის, რაც მოსწონთ. ახალი ტანსაცმელი და სასკოლო აქსესუარები დაეხმარება ბავშვს, მეტი სიხარულით წავიდეს სკოლაში, იყოს მეტად თავდაჯერებული. დამოუკიდებელი არჩევანი – ბავშვის მოტივაციის დიდი წყაროა.

სწავლის დასაწყისში ნუ გაკიცხავთ ბავშვს, თუ ვერ დაიმსახურა მაღალი შეფასება. ეცადეთ, ხშირად შეაქოთ. ასე უფრო იგრძნობს პასუხისმგებლობას. გვახსოვდეს, რომ ოჯახური სითბოთი და ზრუნვით გარშემორტყმულ ბავშვს შეუძლია ნებისმიერ სირთულეს გაუმკლავდეს.

ნელ-ნელა ბავშვი დაუბრუნდება ჩვეულ რიტუალებს: საღამოს ჩანთის ჩალაგებას, გარკვეულ დროს საშინაო დავალების შესრულებას და სხვ. რა თქმა უნდა, ამ დროს მნიშვნელოვანია მშობლის სიმშვიდე და ბავშვის რეჟიმის კონტროლი. შემდეგ, როდესაც ყველაფერი ნორმალურ რიტმს დაუბრუნდება, მშობელი თავის კონტროლს შეამცირებს.

მშობლის განწყობა ბავშვს ყოველთვის გადაეცემა. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ თქვენი შვილი თქვენგან გრძნობდეს სიმშვიდეს, პოზიტიურ დამოკიდებულებას სასწავლო წლის დასაწყისის მიმართ. ბავშვის თანდასწრებით სხვა უფროსებთან საუბრისას არ არის აუცილებელი ახალი სასწავლო წლის მიმართ შიშისა და უარყოფითი ემოციების, სკოლის ან მასწავლებლის მიმართ უკმაყოფილების გამოხატვა, მით უმეტეს, აურზაური და პანიკა. გაატარეთ ეს დრო სტაბილურად, ალიაქოთის გარეშე.

სკოლაში წასვლამდე სასურველია, ბავშვებს მხედველობა შეუმოწმოთ. თანამედროვე სკოლის მოსწავლეები ხშირად ძალიან ახლოდან უყურებენ გაჯეტებს და ტელეფონებს, რაც აზიანებს მხედველობას.

ასევე, დაჯავშნეთ პროფილაქტიკური შეხვედრა სტომატოლოგთან, განსაკუთრებით თუ ბავშვმა მთელი ზაფხული სოფლად გაატარა და ბევრ ხილსა და კენკრას მიირთმევდა – ის მინანქრისთვის საზიანო მჟავებს შეიცავს. იქნებ ბავშვს არც არაფერი აწუხებს, მაგრამ თუ ადრეულ სტადიაზე აღმოაჩენთ რაიმე პრობლემას, მისი გადაწყვეტა მარტივი იქნება.

ასევე მნიშვნელოვანია ბავშვის ტვინისა და ნერვული სისტემის მომზადება სასკოლოდ. ეს მოითხოვს სათანადო კვებას. ქოლინი და ლეციტინი ნერვული სისტემის დამცავია. ისინი გვხვდება ისეთ საკვებში, როგორიცაა თევზი, რძე, ღვიძლი და ითვლება „ტვინის საკვებად“. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ საკვებში იყოს მაგნიუმი. ის გვხვდება თხილში, წიწიბურაში, კარტოფილში, ბანანში, მწვანილში.

ვხატავდი ყვავილებს, სახლებს, ადამიანის სახეებს, მათ პროფილებს… ვხატავდი ჩარჩოებს, ჩუქურთმებს, სიმეტრიულ ფიგურებს… ზოგს მელნითვე ვაფერადებდი, ზოგსაც თეთრად ვტოვებდი.

სწორედ მე, მოსწავლე, გაკვეთილზე ვხატავდი მელნის ბურთულიანი კალმით საგნის რვეულების ბოლო გვერდებზე. ხატვისას ვფიქრობდი, თან ვუსმენდი მასწავლებელს ან არ ვუსმენდი. შეიძლება, არც ვფიქრობდი და ვუსმენდი არა თანაკლასელებს, არამედ მხოლოდ მასწავლებელს – თვალდახრილი, ხელში ბურთულიანი კალმით, რომელსაც ფრთხილი მოძრაობით ჩქამსაც არ გამოვაცემინებდი, ვუსვამდი ფურცელს, რათა ჩემი წარმოსახვითი სიმშვიდე გამომეხატა – აუცილებლად სიმეტრიული გამოსახულებებით.

მერე ავირჩიე პროფესია. ახლა ვერაფრით ვპასუხობ, რატომ მაინცდამაინც ფილოლოგია – ქართული ენა და ლიტერატურა. მაშინ მექნებოდა არჩევანის ახსნა. ოღონდ არავინ მეკითხებოდა. თუმცა დარწმუნებული ვარ, ის ახსნა არაფრით მიესადაგებოდა რვეულების ბოლო გვერდზე დახატული სურათების შინაარსსა და მათი შექმნის მაშინდელ არაცნობიერ მიზეზს.

სინამდვილეში მასწავლებელი გავხდი – მეტისმეტად აკურატული საჯარო მოხელე. საკუთარი თავის მკაცრი შემფასებელი, დამადანაშაულებელი და დამსჯელი. ყოველდღიურად ზედმიწევნით ვითხოვ საკუთარი თავისგან მაქსიმალურად მომზადებულობას, უზადო პროფესიონალიზმს.

ბავშვობიდან გავითავისე ეს საქმე. აკი „მასწავლებლობანას“ სახლშიაც ვთამაშობდით. 5 წლის დას ვამეცადინებდით მე და ჩემზე უფროსი და. 10-11 წლისანი „სავალდებულო“ გაკვეთილებს ვუტარებდით; სახლში, მწვანედ შეღებილ კედლებზე, თეთრი ცარცით მანამ ვჯღაბნეთ და მშრალი ჩვრით ვასუფთავეთ, სანამ წერა-კითხვა, ელემენტარული არითმეტიკა და რუსული ასოებიც კი არ დავასწავლეთ, ისე, რომ პირველ კლასში უკვე გამართულად კითხულობდა. მახსოვს, ჩემს ხუთი წლის დას არ ახალისებდა იძულებითი მოსწავლეობა, სამაგიეროდ ჩვენ, უფროსები ვიყავით კმაყოფილი…

შემდეგ იყო რა? – მე, უკვე მასწავლებელს, მინახავს კი, როგორ არა, მოსწავლეების რვეულების ბოლო გვერდზე შესრულებული ნამუშევრები – ტლანქი თუ მკაფიო კონტურით. უფრო მეტიც, ჩემ თვალწინაც დაუხატავს მოსწავლეს მაშინ, როცა გაკვეთილზე სხვა რამ ხდებოდა… შემიხსენებია: – ეცადეთ, ყურადღება აქტივობისკენ მიმართოთ! – დიახ, მცირე საყვედურის ტონითაც მითქვამს, ისე, რომ არ გამჩენია სურვილი, მეკითხა – რა დახატა.

სამაგიეროდ, ყოველ ჯერზე წერითი დავალების შესაფასებლად აგროვებული რვეულები ბოლოდან გადმომიფურცლავს, ამოხეული ბოლო ფურცლების ნაწიბურებიც დამითვლია – ერთი, ორი, სამი. ან შიგნით ჩატოვებული სურათები დამხვედრია და ინტერესით დავკვირვებივარ სურათებს – უსახურს თუ სახიანს. გამღიმებია და მომგონებია: – მეც ვხატავდი!

ახლა ვერ გავცემ ზუსტ პასუხს, რას და რატომ გამოვსახავდი. აი, მაშინ… მაშინ, რომ ეკითხა ვინმეს, მექნებოდა სათქმელი.

მაინც რა არის გაკვეთილი? – სწავლისათვის განკუთვნილი დროის სტრუქტურირებული პერიოდიაო, მოგვაწოდებს განმარტებას ლექსიკონი. მოსწავლეც ვყოფილვარ და მასწავლებელიც. არ მაგონდება „გაკვეთილის“ რაობით დავინტერესებულიყავი. ახლა ვასკვნი, რომ ეს სიტყვა იმდენად ორგანულად მკვიდრდება მეხსიერებაში, რომ შინაარსს არ ვეძიებთ. ის ერთ-ერთი პირველთაგანია ბავშვის ლექსიკურ გუდაში და იქ ისევე ბუნებრივად ინახება, როგორც „დედა“, როგორც „წყალი“, როგორც „მინდა“.

„მოსწავლეობანა“ არ დაარქვეს საშინაო თამაშს. – რატომ? – იმიტომ, რომ ბავშვი უმეტესად წარმოსახულ, იმიტირებულ გარემოში თამაშობს და თავად არის მასწავლებელი, ხოლო მოსწავლეებად აღქმული ჰყავს ავეჯი, თოჯინები, ფუმფულა ცხოველები. ჩემს ბავშვობაში მოსწავლის როლი სასიამოვნო არც ნამდვილ გაკვეთილზე იყო და არც თამაშში. აი, „მასწავლებლობანა“ უფრო შეესაბამებოდა განწყობასა თუ როლურ მოქმედებას.

ასე იყო მაშინ – 1983-1994 წლებში.

რეალურად გაკვეთილი მოსწავლისთვის ფსიქოლოგიური თერაპიის საუკეთესო დროა. სკოლა კი ამ პროცესის შეუცვლელი ადგილი. ესაა სივრცე და პერიოდი, როცა ბავშვი იკვლევს საკუთარ თავს, ეძებს მას მოცემულ გარემოში, პოულობს, ეცნობა, „მეს“ შეყვარებას ახერხებს. გამოხატავს თავს, აჩვენებს გარშემო მყოფებს, ათავისუფლებს ფსიქიკას ემოციებისგან, იგერიებს შფოთვას, ბრაზს… ააშკარავებს მიზნებს, სვამს კითხვებს, უღრმავდება პასუხებს…

რვეულის ბოლო „დაჯღაბნილი“ გვერდიც ესაა – პიროვნებად ფორმირების გზა.

ჰოდა, თუ აქამდე არ გასჩენია ამ სტატიის მკითხველს ინტერესი, ენახა მოსწავლის საკლასო და საშინაო დავალებათა რვეულების ბოლო გვერდი, დაიწყეთ დღეიდან.

• ჩემი მოსწავლეები არ სვრიან ბოლო გვერდს! – ფიქრმა არ დაგამშვიდოთ. ხატონ! ჯღაბნონ!

„მე“ არის რვეულის ბოლო გვერდზე, ხოლო გაკვეთილი საუკეთესო თერაპიაა.