ცვლილება, რომელიც ჩვენს განათლებაში შემოდის, სიმძიმის ცენტრის გადაადგილებას ნიშნავს. ეს ცვლილება, რევოლუცია, კოპერნიკისას ჰგავს, როდესაც ასტრონომიულმა ცენტრმა დედამიწიდან მზეზე გადაინაცვლა. ამ შემთხვევაში, ბავშვი ხდება მზე, რომლის გარშემოც განათლების მექანიზმები ბრუნავს.

ჯონ დიუი

კვალიფიციური მასწავლებელი, როგორც მოსწავლის ინტერესების დამცველი, ზრუნავს, რომ თითოეულმა მოსწავლემ თავისი წილი ყურადღება მიიღოს, მიუხედავად შეზღუდული უნარებისა, სოციალური, კულტურული, ენობრივი, ეთნიკური, რელიგიური განსხვავებებისა. რასაკვირველია, ასეთი მიდგომა მარტივი არ არის. მასწავლებელმა უნდა გააცნობიეროს თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალურობა, ნიჭი, შესაძლებლობები და ამის შესაბამისად წარმართოს სასწავლო პროცესი.

თუ მასწავლებელს სურს, პოზიტიური გავლენა მოახდინოს მოსწავლეთა თვითშეფასებაზე, იგი თითოეულ მოსწავლეს კარგად უნდა იცნობდეს და იცოდეს მისი საჭიროებები და ინტერესები. მან უნდა დაარწმუნოს ის საკუთარ შესაძლებლობებსა და უნიკალურობაში. პედაგოგმა თავიდან უნდა აიცილოს ფავორიტიზმი და არ უნდა მიაკეროს იარლიყები მოსწავლეებს. მას მოსწავლეებისAმოსმენა და პრობლემების იმგვარად გადაჭრა უნდა შეეძლოს, რომ ყველას ღირსება და პატივისცემა შეუნარჩუნდეს.

სასწავლო კონტექსტი დიდწილად მოქმედებს მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთობაზე. მოსწავლესთან ურთიერთობისას მასწავლებელი უნდა გამოხატავდეს მზრუნველობასა და პატივისცემას, რაც ხელს უწყობს მოზარდებში ადეკვატური თვითშეფასების ჩამოყალიბებას. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა კარგად გაიაზროს საკუთარი სტრატეგია, რათა ზუსტად იცოდეს, რა გავლენას ახდენს იგი მოსწავლეთა თვითშფასებაზე.

მასწავლებლის სწავლების სტილი წარმოადგენს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს, რომელიც ზემოქმედებს მოსწავლეთა თვითშეფასებაზე. სწავლების სტილზე კი გავლენას ახდენს პედაგოგის ფასეულობები. ეს ნიშნავს იმას, რომ თუ მასწავლებელი იზიარებს დემოკრატიულ ფასეულობებს, მისი სწავლების სტილიც შესაბამისია და თუ ამ ფასეულობებს არ იზიარებს, მისი სწავლების სტილი ავტორიტარულია. მასწავლებლის ფასეულობები ყოველდღიურად ვლინდება მის სასწავლო პრაქტიკაში. მას შეუძლია გაზარდოს მოსწავლის დაბალი თვითშეფასება, თუ არასდროს შეულახავს ღირსებას და მოეპყრობა პატივისცემით, ყურადღებითა და მზრუნველობით.

მოუსმინეთ მოსწავლეს, თუ გსურთ, გამოხატოთ მის მიმართ პატივისცემა. მოსმენის კულტურა ძალიან მნიშვნელოვანია. სწავლება მხოლოდ აზროვნებისა და ლაპარაკის ხელოვნება არ არის. სწავლება მოსმენისა და გაგების ხელოვნებაცაა. მასწავლებლისათვის მოსმენის უნარ-ჩვევა გაცილებით დიდ მნიშვნელობას იძენს მაშინ, როცა განათლების მიზანი არა მარტო მოსწავლეებისთვის ცოდნის გადაცემა, არამედ მათ მიერ ცოდნის აგებაცაა. მოსწავლეები ცოდნას აგებენ საკუთარი გამოცდილების, უკვე არსებული ცოდნისა და რწმენის საფუძველზე. მათ სამყაროს საკუთარი აღქმა აქვთ, რომელსაც შემდგომი განვითარება სჭირდება. თუ მოსწავლეები აქტიურად არ ჩაერთვებიან სასწავლო პროცესში, ვერ შეძლებენ მიწოდებული ინფორმაციისა და შეთავაზებული კონცეფციების სწორად გააზრებას.

თუ გსურთ, გაარკვიოთ, ხართ თუ არა აქტიური მსმენელი, დააკვირდით საკუთარ თავს და გააანალიზეთ თქვენი მოქმედებები:

1. გულისყურით უსმენთ თუ არა მოსწავლეებს?

2. დასმულ შეკითხვებზე ნაწილობრივ თქვენ ხომ არ სცემთ პასუხებს?

3. აცდით თუ არა მოსწავლეებს აზრის ბოლომდე გამოთქმას?

მნიშვნელოვანია, მასწავლებელს ახსოვდეს:

·მოსწავლეებისთვის იარლიყების მიკვრა და სხვადასხვა ნიშნის მიხედვით მათი დაჯგუფება დაბალი თვითშეფასების ხელშემწყობია;

·აუცილებელია ფოკუსირება იმაზე, თუ რა გავლენას ახდენს ურთიერთობები თვითშეფასებაზე;

·თითოეული მოსწავლის მიმართ სითბოს და ინტერესის გამოვლენა ქმნის ურთიერთნდობის საფუძველს.

მასწავლებლის უმნიშვნელოვანეს მოვალეობას კლასში თბილი, უსაფრთხო გარემოს შექმნა წარმოადგენს. ასეთ გარემოში მოსწავლეს ყველა პირობა აქვს იმისათვის, რომ მიაღწიოს აკადემიურ წარმატებებს, განვითარდეს სოციალურად და პიროვნულად.

მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს გათავისებული ის, რომ ყველა მოსწავლეს სურს:

·ყოველ დილით კეთილგანწყობით ესალმებოდნენ;

·შენიშვნები იყოს პოზიტიური და სასიამოვნო;

·მასწავლებლები აქტიურად უსმენდნენ და პასუხობდნენ;

·ისაუბროს სკოლაში მეგობრებთან;

·შეიძინოს ცოდნა და უნარ-ჩვევები;

·იცოდნენ სხვებმა, რომ მას აქვთ ესა თუ ის უნარ-ჩვევა;

·შეეძლოს პრობლემების გადაჭრა;

·ჰქონდეს წინასწარ შეთანხმებული ნორმები და წესები;

·მიიღოს და გასცეს კომპლიმენტები;

·იყოს მიღებული და დაფასებული ჯგუფში;

·შეეძლოს დახმარების გაცემა და მიღება;

·შეეძლოს მეგობრების შეძენა და მათი შენარჩუნება;

·შეეძლოს წვლილის შეტანა საკლასო საზოგადოებაში;

·ჰქონდეს შეცდომების დაშვების და გამოსწორების უფლება.

მასწავლებლების მოლოდინი გავლენას ახდენს მოსწავლეების მიერ შესრულებული სამუშაოს ხარისხზე, სწავლის მოტივაციასა და მათ განწყობაზე წარმატებისა და მარცხის მიმართ. ისინი მასწავლებელთა მოლოდინის მიხედვით მოქმედებენ.

ნუ განსჯით მოსწავლეებს მათ მიერ შესრულებული სამუშაოსათვის, რადგან ამით გამოხატავთ თქვენს მოლოდინს (მაღალს ან დაბალს). ეცადეთ, გაამხნევოთ მოსწავლეები და მისცეთ სტიმული, საუკეთესო კუთხით წარმოაჩინონ საკუთარი ნიჭი და უნარები.

როდესაც მასწავლებლს სწამს, რომ ყველა მოსწავლეს შეუძლია სწავლა და ამ რწმენით მოქმედებს, იგი უზრუნველყოფს ცოდნის ხელმისაწვდომობას ყველა მოსწავლისათვის.

ხშირად სკოლაში გავრცელებულია აზრი იმის შესახებ, რომ რომელიმე კლასი სუსტია და ეს იარლიყი ამ კლასს სკოლის დამთავრებამდე მიყვება. ეს მოსწავლეებმაც იციან და ხშირად ამბობენ: ”ჩვენ ხომ სუსტი კლასი ვართ”, ”ჩვენ ამას ვერ შევძლებთ”, ”მაინც ცუდი შედეგები გვექნება”, ”ჩვენ მეტი არ შეგვიძლია”. ამ შემთხვევაში, მოსწავლეები ასრულებენ იმ როლს, რომელიც მათ მასწავლებლებმა მიაკუთვნეს და ზუსტად პასუხობენ სკოლისა და მასწავლებლების მოლოდინს.

როგორ უნდა მოიქცეს მასწავლებელი იმისათვის, რომ შეაცვლევინოს კლასს ასეთი უარყოფითი დამოკიდებულება საკუთარი შესაძლებლობების მიმართ? ქვემოთ მოცემულია რამდენიმე რეკომენდაცია, რომლებიც დაგეხმარებათ დაწყებით საფეხურზე ამ პრობლემის დაძლევაში.

პირველი ნაბიჯი: თუ მიხვდით, რომ თქვენს კლასს აქვს უარყოფითი დამოკიდებულება საკუთარი შესაძლებლობების მიმართ, გააგებინეთ მოსწავლეებს, რომ არ ეთანხმებით ამ შეხედულებას.

მეორე ნაბიჯი: გამოიკვლიეთ ორი საკითხი. პირველი: როგორ ურთიერთობენ მოსწავლეები ერთმანეთთან? მეორე: როგორ ურთიერთობენ თქვენთან? დააკვირდით მათ სამუშაო პროცესს. იპოვეთ კლასის თუნდაც ერთი დადებითი საერთო მახასიათებელი და გამოიყენეთ იგი პოზიტიურ შენიშვნად.

მესამე ნაბიჯი: შეაქეთ ამ დადებითი მახასიათებლით ყოველთვის, როდესაც ამის საშუალება მოგეცემათ. თქვენ შეამჩნევთ, რომ მოსწავლეები მიიღებენ ამ შექებას და მას სიმართლედ აღიქვამენ. დროთა განმავლობაში ისინი ამ მახასიათებელის შესაბამისად მოიქცევიან.

თუ თქვენ ერთზე მეტი კლასი გყავთ, მაშინ იფიქრეთ ორ პოზიტიურ იარლიყზე თითოეული კლასისათვის და ხშირად აღნიშნეთ ეს მახასიათებლები. თითოეულმა კლასმა უნდა დაიჯეროს, რომ თქვენს გულში მას განსაკუთრებული ადგილი აქვს. მაგალითად, პოზიტიური იარლიყები შეიძლება იყოს: მზრუნველი, ინტერესიანი, ჭკვიანი, კარგად ორგანიზებული, წარმატებული, მეგობრული, ღრმად მოაზროვნე, ზრდილობიანი, ბეჯითი, ყურადღებიანი და სხვა. მთავარია, იარლიყებში სიმართლის მარცვალი იყოს, რათა მოსწავლის თვალში ის ყალბად არ გამოიყურებოდეს.

მოსწავლეს ყველა ასაკში სჭირდება, იგრძნოს, რომ მასწავლებელს მოსწონს იგიდა მხარს უჭერს მის მცდელობებს. არსებობს ბევრი საშუალება, აჩვენოთ მოსწავლეებს, რომ თქვენ მათზე ზრუნავთ.

რჩევები დაწყებითი კლასის მასწავლებელს

·დაეთანხმეთ მოსწავლეებს იმდენჯერ, რამდენჯერაც შესაძლებლობა გექნებათ;

·დაადგინეთ ყველასთვის სავალდებულო ქცევის ნორმები და იყავით სამართლიანი ამ ნორმების დაცვის დროს;

·ისაუბრეთ მშვიდად მოსწავლესთან;

·მოსუმინეთ ყველა მოსწავლეს. წაახალისეთ ისინი, რათა გაგიზიარონ საკუთარი იდეები და მოსაზრებები;

·როდესაც მოსწავლე გელაპარაკებათ, გაჩერდით და მოუსმინეთ;

·გამოაკარით მოსწავლეების დაბადების დღეების განრიგი და არ დაგავიწყდეთ მილოცვა;

·დაესწარით სკოლის ღონისძიებებს, რომლებშიც თქვენი მოსწავლეები მონაწილეობენ (სპორტული თამაშები, სპექტაკლები და ა.შ.);

·მოეპყარით თქვენს მოსწავლეებს თავაზიანად და იგივე მოითხოვეთ მათგან;

·გამოამჟღავნეთ ყურადღება მოსწავლეების მიმართ და მოისმინეთ მათი პრობლემები;

·აჩვენეთ თქვენს მოსწავლეებს ძალიან ნათლად, რომ გსურთ, დაეხმაროთ მათ. ხშირად ჰკითხეთ: “რით შემიძლია დაგეხმარო?”;

·გამოავლინეთ იუმორის გრძნობა. გაიცინეთ, როდესაც სასაცილო ამბავი ხდება კლასში _ განსაკუთრებით, როდესაც ეს თქვენ გეხებათ;

·დაელაპარაკეთ ყველა მოსწავლეს ყოველ დღე;

·ჩაინიშნეთ კომენტარები მოსწავლეების შესახებ. დაწერეთ პოზიტიური კომენტარები და მიაკარით მათ რვეულებს;

·მიაქციეთ ყურადღება მოსწავლეების ჯანმრთელობას. თუ მოსწავლეები აცდენენ გაკვეთილებს ავადმყოფობის გამო, მოიკითხეთ ისინი _ დაურეკეთ, დაელაპარაკეთ. თუ შესაძლებელია, გაუგზავნეთ დავალებები სახლში;

·დაელაპარაკეთ მოსწავლეს, თუ ამჩნევთ მის ქცევაში უარყოფით ცვლილებას;

·უთხარით თქვენს მოსწავლეებს, რა მოგწონთ მათში;

·გადაუღეთ სურათები თქვენს მოსწავლეებს და გამოაკარით ისინი;

კლასში ბევრ პრობლემას დაურეგულირებელი ურთიერთობები და მოსწავლეთა დაბალი თვითშეფასება წარმოშობს. თითოეული მოსწავლისადმი განსკუთრებული ყურადღება გამოავლინეთ. თითოეულ მოსწავლეს მისი უნიკალურობა გააცნობიერებინეთ და ჩათვალეთ, რომ ამ გზით კლასში ბევრი პრობლემა გადაიჭრება.

სწავლების
თანამედროვე მეთოდები საშუალებას იძლევა, ისტორიის გაკვეთილზე გამოვიყენოთ სხვადასხვაგვარი
აქტივობა, რათა გავზარდოთ მოსწავლეთა ინტერესი შესასწავლი საკითხის მიმართ და
სხვადასხვა კუთხით დავანახვოთ მათ ესა თუ ის ისტორიული მოვლენა, რაც, საბოლოო ჯამში, წარსულის
წვდომის ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა.

გთავაზობთ
ამგვარი აქტივობის მაგალითს, რომლის მიზანია პრობლემურ შეკითხვებზე პასუხის გაცემა და ნარატივის გარდაქმნა
სქემად.

თავდაპირველად
მოსწავლეებს უნდა გავაცნოთ რომელიმე ტექსტი (მაგ., ათენის სახელმწიფო მმართველობა)
და ამ ტექსტს დართული სქემა, მერე კი შევთავაზოთ, მეორე ტექსტზე დაყრდნობით
შესაბამისი სქემა თვითონვე შექმნან.

აუცილებელი არ
არის, მოსწავლის მიერ შექმნილი სქემა ზუსტად ისეთი იყოს, როგორიც მოცემულია ჩვენ
მიერ წარმოდგენილ აქტივობაში. მთავარია, მასში ლოგიკურად იყოს ასახული ნარატივი.

თუ
მოსწავლეებმა უკვე იციან ერთი სახის ინფორმაციის გარდაქმნა სხვა სახის
ინფორმაციად, უკეთესი იქნება, ორივე ტექსტი გავაცნოთ, ხოლო სქემების შექმნა მათ
დავავალოთ.

ამის შემდეგ მოსწავლეებმა
პასუხი უნდა გასცენ დასმულ შეკითხვებს და შეასრულონ მოცემული დავალებები.

ვრცლად

კლასის მართვის ცნება განათლების, სწავლისა და სწავლების ფსიქოლოგიაში ორგვარი _ ვიწრო და ფართო _ გაგებით განიხილება. კლასის მართვის ვიწრო გაგება ძირითად აქცენტს მოსწავლეთა ქცევის ფორმებსა და დისციპლინაზე აკეთებს. კლასის მართვა, ფართო გაგებით, სასწავლო პროცესისა და გარემოს ჰარმონიულად კოორდინაციას და მოსწავლეთა ქცევის ტიპების მიუხედავად, სასწავლო პროცესში მაქსიმალური წარმატების მიღწევას გულისხმობს.

რატომ არის მნიშვნელოვანი კლასის ეფექტურად მართვა?

თუ კლასის მართვის ფართო გაგებას გავიზიარებთ, კლასის მართვის ეფექტური სტრატეგიების დაუფლების მნიშვნელობაც გაიზრდება, რადგან ის აკადემიურ შედეგებს მჭიდროდ უკავშირდება. კლასის მართვის ტექნიკის ფლობა განაკუთრებით მნიშვნელოვანია რამდენიმე მიზეზის გამო.

პირველ რიგში, უნდა გავაცნობიე­როთ ის ფაქტი, რომ მასწავლებელი ვერასდროს შეძლებს კლასში მიმდინარე პროცესების სრულად პროგნოზირებას. დეტალურად დაგეგმილი გაკვეთილი, შესაძლოა, მოულოდნელად იმ დღისთვის სრუ­­-ლიად შეუსაბამო აღმოჩნდეს და მასწავლებლის წინაშე იმპრო­ვი­ზების აუცილებლობა დადგეს. გაკვეთილის პროცესი, შესაძლოა, სტუმრების ან დირექტორის შემოს­ვლის გამო უეცრად შეწყდეს და ა.შ. ამგვარი გარემოებანი გაკვეთი­ლის მიმდი­ნა­რეობასა და მოსწავ­ლე­­ების ქცევაზე დიდ გავლენას ახდენს, მასწავლებ­ლის მხრიდან კი მანევ­რი­რების უნარს მოითხოვს, რათა სასწავლო პროცესი დაუბრკო­ლებ­ლად და თანმიმდევრულად გაგრძელდეს.

ასევე, გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ კლასში თითოეული მოსწავლე განსხვავებულად სწავ­­-ლობს. მაშინაც კი, როცა გაკვე­თილ­ზე ყველა ერთნაირი ინტერესითაა ჩართული მასწავლებლის მიერ მიცემულ დავალებაში, პედაგოგის მხრიდან ყურადღების მოდუნება დაუშვებელია. ერთსა და იმავე დავალებაზე მუშაობის პროცესში, შესაძლოა, ზოგიერთ მოსწავლეს რომელიმე ამოცანის ამოხსნა გაუჭირდეს (სხვადასხვა მიზეზის გამო), ზოგიერთმა მოსწავლემ კი სწრაფად გაართვას თავი დავალებას და უსაქმოდ იჯდეს მასწავლებლის შემდგომი ინსტრუქციის მოლო­დინ­ში. პედაგოგს ყველა ამგვარი გარემოების გამოვლენა და გათვალისწინება მოეთხოვება დისციპლინის პრობლემების პრევენციის მიზნით.

და ბოლოს, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რაც კლასის მართვის მნიშვნელობას ზრდის, ის გახლავთ, რომ საშუალო განათლება მოზარდებისთვის სავალდებულოა და არა არჩევითი. ამის გამო მოსწავლეებს განსხვავე­ბული მოტივაციები აქვთ. მათი მოტივირების ხელშემწყობი ფაქტო­­-რები კი პოზიტიური სასწავლო გარემოს შექმნა და კლასისა და სასწავლო პროცესის ეფექტური მენეჯმენტია.

კლასის მართვის პრინციპები და მოდელები

განათლების ფსიქოლოგი ბროფი კლასის ეფექტურად მართვის სამ პრინციპს გამოყოფს: 1. მასწავ­ლე­ბელმა საკუთარ თავზე უნდა აიღოს კლასის კონტროლის პასუხისმგებ­ლობა; 2. მასწავლებელს ჩამო­ყა­ლი­ბებული უნდა ჰქონდეს პრობლე­მე­ბის გადაჭრის გრძელვადიანი გეგმა; 3. მასწავლებელს უნდა შეეძლოს მოს­­-წავლეების მხრიდან მიუღებელი ქცევის მიზეზების დადგენა.

ბროფი კლასის მართვის სამ მოდელს გამოყოფს:

ბიჰევიორისტული;

კოგნიტური;

პიროვნული/პროსოციალური ან ჰუმანისტური.

ლასის მართვის ბიჰევიორისტული მოდელი ტრადიციული მოდელია და მოსწავლის ქცევის მართვაზეა ორიენტირებული. მისთვის ამოსა­ვალი წერტილი მოსწავლის ქცევა და მასწავლებლის რეაქციაა. ეს მოდელი მასწავლებლის მიერ მოსწავ­-ლეებისთვის ქცევასთან დაკავში­რე­ბული მოლოდინების გაცნობით, ქცევის მონიტორინგით, არასწორი ქცევის კორექციით შემოიფარ­გ­ლე­ბა.

კოგნიტური მოდელი მოსწავლე­ებ­თან ინდივიდუალურად მუშაობას, საკლასო წესების შესახებ მათ პირა­-დად ინფორმირებას, მოზარდების ახლოს გაცნობას და პრობლემების მოგვარების გზების მათთან ერთად განხილვას გულისხმობს.

პიროვნული, ან პროსოციალური მოდელი, რომელსაც ზოგჯერ ჰუმა­­-ნისტური მოდელის სახელითაც იხსენიებენ ხოლმე, მოსწავლეზე ორიენტირებული მოდელია და მასწავლებლის მხრიდან მოსწავლის როგორც აკადემიური, ისე სოცია­ლური წარმატების ხელშეწყობას და ამ გზით სასწავლო პროცესში დამაბრკოლებელი დისციპლინური თუ სასწავლო პრობლემების პრე­­-ვენციას ისახავს მიზნად. აღნიშ­ნუ­ლი მოდელი ბიჰევიორისტული და კოგ­­-ნიტური მოდელების თანამედროვე ალტერნატივას წარმოადგენს.

კლასის მართვის პროსოციალური მოდელი პრაქტიკაში

ვიდრე კლასის მართვის პროსოცი­ალური მოდელის ფარგლებში შემო­­-თავაზებული პრაქტიკული სტრა­ტე­გიების განხილვაზე გადავი­დო­დეთ, აუცილებელია, ყურადღება რამდენიმე მნიშვნელოვან ფაქტორზე გავამახვილოთ. იმისათვის, რომ კლასის ეფექტურად მართვა შევძლოთ, ამა თუ იმ სტრატეგიის გამოყენებამდე საჭიროა ვითარების და მასთან კონკრეტული სტრა­ტე­გიის შესაბამისობის გაანალიზება და შესაბამისი ცვლილებების შეტანა იმის მიხედვით, თუ რომელ ასაკობრივ ჯგუფთან, რა სიდიდის კლასთან, რა გარემო პირობებში, რა გამოცდილების მქონე მოსწავ­ლეებ­­-თან, რა შესაძლებლობების მქონე შემსწავლელებთან ვმუშაობთ.

კლასის მართვის პროსოციალური მოდელი მასწავლებლებს ცხრა ძირითად სტრატეგიას სთავაზობს.

მასწავლებლის მომზადება და პროფესიონალიზმი

გაკვეთილის დროს მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა იხელმძღვა­ნე­ლოს წინასწარ მომზადებული გეგმით. მას მოსწავლეების მხრიდან მოსა­ლოდნელი შეკითხვები გათვლილი უნდა ჰქონდეს. უნდა ჩანდეს, რომ ის დაინტერესებულია, რაც შეიძლე­ბა, ხარისხიანად შეისწავლონ მოსწავ­ლეებმა საგანი. სასურველია, ახალბედა პედაგოგებმა წინასწარ ივარჯიშონ გაკვეთილის ჩატარე­ბა­ში. გარდა ამისა, კარგი იქნება, თუ გაკვეთილის დაწყებამდე მასწავლე­­-ბელი გაკვეთილის მიზნებს დაფაზე ჩამოწერს, ან სხვა ვიზუალური ფორმით მოამზადებს და მოსწავ­ლე­­-ებს წარმოუდგენს. მიზნების წინას­­-წარი გაცნობის ტექნიკა მოზარდების მოტივაციას ამაღლებს, კონცენტ­რაციის ხარიხსს ზრდის და შედე­გე­ბის გაზომვის საშუალებას იძლევა. მასწავლებელს, ასევე, წინასწარ მომზადებული და თანმიმდევ­რო­ბით დაწყობილი უნდა ჰქონდეს ყველა ის მასალა, რომელსაც გაკვეთილზე გამოიყენებს.

ეფექტური სასწავლო გარემოს შექმნა

ეფექტური სასწავლო გარემოს შექმნა როგორც კომფორტული ფიზიკური გარემოს, ისე უსაფრ­თ­ხო ემოციური ატმოსფეროს შექმნას გულისხმობს. კომფორტული გარემოს შექმნაში ისეთი მარტივი ელემენტებიც კი მნიშვნელოვანია, როგორიცაა კლასში შემოსვლის­თა­ნავე მოსწავლეების მისალმება და მოკითხვა, მათი სახელების დამახ­სოვრება და ყოველთვის სახელით მიმართვა, საკუთარი თავის შესა­ხებ მცირედი საინტერესო ინფორ­მაციის მიწოდება, მერხებისა და სკამების ისე განლაგება, რომ მასწავლებელს კლასში მოძრაობის, ხოლო მოსწავლეებს ჯანსაღი ინტერაქციის საშუალება ჰქონდეთ. ეფექტური გარემოს შესაქმნელად კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი ელემენტია მასწავლებლის მხრიდან პოზიტიური დამოკიდებულების დემონსტრირება. აკადემიური თვალ­-საზრისით ეფექტური სასწავლო გარემოს შექმნა გულისხმობს მოსწავლეების დონისა და შესაძ­ლებ­ლობების შესაბამისი მასალის გამოყენებას, აგრეთვე ინსტრუქ­ცი­ების მკაფიოდ მიცემას.

საკლასო წესების და პროცედურების შემუშავება

მოსწავლეებმა სასწავლო წლის დასაწყისშივე უნდა იცოდნენ, თუ რა მოლოდინები აქვს მასწავ­ლე­ბელს მათ მიმართ. სასურველია, საკლასო წესები მოსწავლეებთან ერთად შემუშავდეს და მშობლები მათ წლის დასაწყისში გაეცნონ. წესების შემუშავებაში მოსწავლეთა მონა­წი­ლეობა თვითდისციპლინის გამო­მუ­შავების საუკეთესო გზაა. საკლასო წესებისა და პროცედურების დად­­-გენის შემდეგ ეფექტურია მოსწავ­ლეების ჩართვა ამ წესებთან დაკავ­­-შირებული სიტუაციების გათამა­შე­ბაში, რათა მათ ისინი პრაქტიკუ­ლად შეითვისონ. ბენჯამინ ფრანკლინს უთქვამს: ერთი გრამი პრევენცია ერთი ტონა მკურნალობის ტოლფა­სიაო. საკლასო წესები მათი დარღვევის შემთხვევაში შესაძლო დამსჯელობითი ღონისძიებების აღწერასაც უნდა მოიცავდეს.

უნდა ვაღიაროთ, რომ პრევენ­ცი­უ­ლი მექანიზმების გატარების მიუხე­და­ვად, რიგ შემთხვევებში, წესების დარღვევა აუცილებლად მოხდება. ამიტომ საჭიროა, მასწავლებელს დაუყოვნებლივი და ადეკვატური რეაგირება შეეძლოს. რეაქციის ფორ­-მის შერჩევა პედაგოგზეა დამოკი­დე­ბული, თუმცა სასურ­ვე­ლია, მან მოსწავლეებთან წინასწარ განხი­ლუ­-ლი რომელიმე სადამსჯელო ღონის­ძიება აირჩიოს და არა რაიმე სხვა ფორმა.

დააფასეთ ყოველი წამი

წარმატებული სწავლებისა და კლასის მართვის კიდევ ერთი წინაპირობაა დროის ეფექტურად მართვა. გაკვეთილის დროულად დაწყებისა და დასრულების გარდა, სასწავლო ღონისძიებები ისე უნდა დაიგეგმოს, რომ მოსწავლეს საკმარისი დრო ჰქონდეს სამუშაოს შესასრულებლად, მაგრამ თავისუ­ფალი დრო არ უნდა დარჩეს ყურად­-ღების გასაფანტად. ამისათვის საჭიროა, გაკვეთილის გეგმა მეტ აქტივობას მოიცავდეს და დროის დარჩენის შემთხვევაში მოსწავლე სათანადოდ დაკავდეს. დროის ეკო­­-ნომიის მიზნით, ყოველ გაკვეთილ­ზე, მონაცვლეობის პრინციპით, შესაძლებელია დამხმარე მოსწავლის არჩევა, რომელიც მასწავლებელს მასალების დარიგებაში, კლასის ორგანიზებასა და სხვა ტექნიკურ საკითხებში დაეხმარება.

მოსწავლეების თანაბარი ჩართულობა

მასწავლებელი უნდა ეცადოს, რომ ნებისმიერ მოსწავლეს მუდმივად რაიმე საფიქრალი ან სამუშაო ჰქონდეს გაკვეთილის განმავლო­ბა­ში. მან აქტიური მონაწილეობა უნდა მოსთხოვოს როგორც ძლიერ, ისე სუსტ მოსწავლეებს. ჩართუ­ლო­-ბის გაზრდის მიზნით, პედაგოგს შეუძლია სხვადასხვა ტექნიკას მიმართოს: დასვას შეკითხვები, მისცეს მოსწავლეებს რამდენიმე წამი პასუხის მოსაფიქრებლად, გამოიყენოს “ექოს პრინციპი” და ერთი მოსწავლის პასუხი მესამე პირში გაამეორებინოს მეორეს, შეაჩვიოს ისინი რისკს იმ შემთხვე­ვა­ში, როცა დარწმუნებულები არ არიან პასუხის სისწორეში, შეაქოს სწორი პასუხის შემთხვევაში, მის­­-ცეს მინიშნებები, თუ მოსწავლეებს შეკითხვაზე პასუხის გაცემა უჭირთ, ყოველთვის გადაამოწმოს, რამდენად კარგად გაიგო ყველამ დავალების ინსტრუქცია, მისცეს მოსწავლეებს ერთმანეთისთვის შეკითხვების დასმისა და ერთმა­ნე­თის პასუხების გასწორების საშუა­ლება. ეს უკანასკნელი ტექნიკა განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის კონცენტრაციის ხარისხს და ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნებისა და ანალიტიკური უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებას. და ბოლოს, მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლე­ბელმა აუცილებლად გაითვა­ლისწი­ნოს მოსწავლეების განსხვავებული სწავლის სტილი და ინდივიდუალური საჭიროებები.

სასიცოცხლო უნარ-ჩვევები, მოსწავლეთა უფლებები და პასუხისმგებლობები

აკადემიური ცოდნის გადაცემას­თან ერთად, მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა მოსწავლებს აუცი­­-ლებელი სასიცოცხლო უნარ-ჩვევები გამოუმუშავოს. მათი შეძენით მოსწავლეები საკუთარი უფლებე­ბის დაცვასა და პასუხისმგებლო­ბების შესრულებას შეძლებენ. სასურველია, ეს პროცესი მშობლებ­-თან კოორდინაციით განხორცი­ელ­დეს და მოსწავლეებს ის სასი­ცოცხ­-­ლო უნარ-ჩვევები გამოუმუშავდეთ, რომლებიც ყველაზე მეტად სჭირ­დებათ: გუნდური მუშაობა, სიმა­მა­ცე, შრომისმოყვარეობა, მოქნი­ლო­ბა, მეგობრობა, ინიციატივის გამო­­-ჩენა, მოთმინება, მიზანმიმართუ­ლო­ბა, პატივისცემა, პასუხისმგებ­ლო­ბის გრძნობა, იუმორის გრძნობა და ა.შ.

სასიცოცხლო უნარ-ჩვევების გადაცემა მასწავლებლებს ისეთი მარტივი გზით შეუძლიათ, როგო­რიცაა, მაგალითად, მოსწავლეების მორიგეობით დატოვება გაკვეთი­ლების შემდეგ და საკლასო ოთახის მათთან ერთად დასუფთავება, მოსწავლეებთან ერთად გაკვეთილის შეფასება და მისი გაუმჯობესების გზების განხილვა.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ყველა მოსწავლეს თანაბარი უფლებები აქვს და მასწავლებლის მხრიდან ფავორიტიზმის გამოვლენა მოსწავლეთა უფლებების დარღვევაა და ამასთანავე, კლასში აგრესიის გაჩენას იწვევს.

შემოქმედებითი მიდგომა

იმისათვის, რომ სასწავლო პროცესი მუდმივად საინტერესო იყოს და მოსწავლეებს ყურადღება არ მოუ­­-დუნდეთ, მასწავლებელმა შემოქ­მე­დებით მიდგომას უნდა მიმართოს და სწავლების ინოვაციური ფორმები ეძებოს. ბავშვებს სიახლეები და ექსპერიმენტები ყოველთვის იზი­­-დავთ. ეს მათ განვითარებასაც უწყობს ხელს. გარდა ამისა, განსხ­­-ვავებული და მრავალფეროვანი სწავლების მეთოდებისა და ფორმე­ბის გამოყენება სხვადასხვა სტილის მქონე შემსწავლელების დაინტე­რე­სების გარანტიაცაა. “საშუალო დონის მასწავლებელი მოგვითხრობს, კარგი მასწავლებელი გვიხსნის, პროფესიონალი მასწავლებელი გვიჩვენებს, საუკეთესო მასწავლე­ბელი კი შემოქმედებით ინტერესს გვიღვიძებს”, _ უთქვამს ამერიკელ პუბლიცისტს უილიამ არტურ ვორდს.

მოსწავლეების შეფასება

მოსწავლეების გამჭვირვალე შეფა­­-სება მასწავლებლის რეპუტაციასა და პროფესიონალიზმთან პირდა­პირ კავშირშია. ის მოზარდების დამოკიდებულებასა და ქცევაზე მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს. შეფასების სისტემა მაქსიმალურად ობიექტური, გამჭვირვალე და სამარ­-თლიანი უნდა იყოს. მოსწავლეები შეფასების კრიტერიუმებს კარგად უნდა იცნობდნენ. შეფასებასთან ერთად მათ მასწავლებლის სიტყ­ვი­ერი რჩევებიც უნდა მიიღონ. რჩევების მიცემისას პედაგოგმა მოსწავლე უნდა წაახალისოს და მას ოპტიმისტური განწყობა შეუქმნას.

კომუნიკაცია

ღია კომუნიკაცია პრობლემების პრევენციის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური საშუალებაა. ძალიან მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მოსწავლეებთან, არამედ მშობლებ­თან კომუნიკაციაც. მასწავლებელმა მოსწავლეები უნდა წაახალისოს, რათა მათ აქტიურად გამოთქვან აზრი, დასვან შეკითხვები და ისაუბრონ პრობლემებზე. მშობ­ლებ­-თან კომუნიკაციისთვის პედაგოგს შეუძლია ზეპირ ან წერილობით ფორმას მიმართოს. რაც უფრო მეტად არის მშობელი ინფორმი­რე­ბული შვილის წარმატებებისა თუ სირთუ­ლეების შესახებ, მით მეტი პასუხის­­-მგებლობის გრძნობა აქვს მოსწავლესაც. კომუნიკაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია კოლეგებთან და სკოლის ადმინის­ტ­რაციასთან აქტიური კომუნი­კა­ცი­-აც. ამ გზით პრობლემების კოორდინირებულად გადაჭრაა შესაძლებელი.

რეკლამა
თუ გიყვართ? გეთანხმებით, არც მე, თუმცა იძულებულნივართ, ვუყუროთ, ხანდახან მაინც, როდესაც საინტერესო
გადაცემის ყურებას უბოდიშოდ გვაწყვეტინებენ და ათასი რამისკენ მოგვიწოდებენ. ახლაც
სწორედ ასე, უბოდიშოდ გაწყვიტეს გადაცემა, ეკრანიდან ჯერ ხელების დაბანისკენ მოგვიწოდეს,
მერე სახის კანის იმგვარად დარბილება შემოგვთავაზეს, რომ თოთო ბავშვისას დამსგავსებოდა,
ბოლოს სარეცხ ფხვნილებზე გადავიდნენ და შეგვახსენეს, რა არის საჭირო იმისთვის, სუფთად
რომ გვეცვას. ერთი სიტყვით, მთელი ბლოკი საბან და სარეცხ საშუალებებს მიუძღვნეს…
ჩემმა სტუდენტებმაც სწორედ დღეს დამოუკიდებლად მოხარშეს ლაბორატორიაში საპონი და ძალიან
ამაყობდნენ ამით.

ალბათ
გაიოცებთ, სად ლაბორატორია და სად რეკლამაო. რეკლამა მართლაც არაფერ შუაშია; უბრალოდ,
ისე მოხდა, რომ სწორედ მისი ყურებისას ვწერ ამ წერილს – საპნის ისტორიაზე.

თუ
დაგაინტერესეთ, დავიწყებ.

ჩვ.
წ. აღ-მდე გალელი და გერმანელი ტომები საპონს თხის ქონისა და წიფლის ნაცრისგან ამზადებდნენ.
ისტორიულ წყაროებში ისიც არის ნათქვამი, რომ ამ ველურმა ტომებმა ქონისა და ნაცრისგან
შესანიშნავი საცხის დამზადება იცოდნენ, რომელსაც კანის დაავადებების სამკურნალოდ იყენებდნენ.
მართალია, ეს ტომები რომის იმპერიას ემორჩილებოდნენ, მაგრამ საცხის დამზადების რეცეპტს
ალბათ საიდუმლოდ ინახავდნენ, რადგან რომაელები ტანს ნაცრით ან დაფქული ცარცით იბანდნენ.

გაინტერესებთ,
რით აიხსნება ნაცრის რეცხვითი უნარი?

ნაცარი
დიდი რაოდენობით შეიცავს პოტაშს – K₂CO₃-ს, კალიუმის კარბონატს,
რომელიც წყალში გახსნისას ჰიდროლიზდება:

K₂CO₃+H₂O↔ KHCO₃+KOH

CO₃^2-+H₂O↔ HCO₃^–+OH^–

ტუტეები
ხელს უწყობს რთული ეთერების, მათ შორის – ცხიმების, ჰიდროლიზს. ჰიდროლიზის შედეგად
მიიღება წყალში ხსნადი ცხიმოვანი მჟავას კალიუმის მარილი და გლიცერინი.

ლეგენდის
თანახმად, საპონი რომაელებმა გამოიგონეს. ძველ რომში საპოს (Sapo) მთაზე მსხვერპლშეწირვა
აღესრულებოდა – ღმერთებს ცხოველებს სწირავდნენ მსხვერპლად და წვავდნენ. წვის დროს გამოყოფილი
ცხოველური ცხიმი ხის ნაცარს ერეოდა, წვიმის დროს კი ეს მასა მდინარე ტიბრში ჩაედინებოდა,
სადაც ხალხი თეთრეულს რეცხავდა. მათ შეამჩნიეს, რომ ქაფიანი წყლით სარეცხი უკეთესად
ირეცხებოდა, ეს ღმერთების საჩუქრად მიიჩნიეს და ამ წყალში ბანაობაც დაიწყეს, თუმცა
დაკვირვებულ ადამიანს წყლის აქაფების მიზეზის დადგენა არ გაუჭირდებოდა (სურ. 1. რომის
მოქალაქე). სიტყვა “საპონიც”(იტალ. sapone) სწორედ ამ მთის სახელიდან მომდინარეობს.

რომის
დაცემის შემდეგ საპონი მრავალი საუკუნის განმავლობაში მივიწყებული იყო. მისი წარმოება
მხოლოდ მე-18 საუკუნეში დაიწყო და მას მხოლოდ მცოდნე აფთიაქარები ამზადებდნენ.

მსოფლიოს
სხვადასხვა კუთხეში სარეცხად ხმარობდნენ კვერცხის გულს, ცხელ რძეს, ლუდის საფუარს,
ცხოველის შარდს (შარდი დროთა განმავლობაში ამიაკად და ურეატებად იშლება, რაც წყლის
აქაფებას იწვევს), ზოგიერთი მცენარის ფესვებსა და ნაყოფს (სურ. 2) (დადგენილია, რომ
ზოგიერთი მცენარე საპონინებს – ბუნებრივ გამრეცხ ნივთიერებებს – შეიცავს), ხარის ნაღველს
(ტანსაცმელს ხარის ნაღველში აწყობდნენ, შემდეგ წყალში გაავლებდნენ, გაშრობისას ქვიშას
აყრიდნენ და ჯოხს ურტყამდნენ; ასეთი მეთოდით დამუშავებულ ტანსაცმელს წყალში აწყობდნენ,
დააყრიდნენ ნაცარს და რამდენიმე დღით ტოვებდნენ (სურ. 3).

ჰამბურგში
განათლებით ქიმიკოსმა ჰ. შვარცკოფმა გახსნა “შვარცკოფის მაღაზია”, სადაც სამკურნალო საშუალებებთან ერთად პარფიუმერიული
ნაწარმიც იყიდებოდა. 1905 წლისთვის მაღაზია დიდ კომპანიად იქცა. პირველმა სწორედ შვარცკოფმა
შექმნა თხევადი საპონი და შამპუნი.

საიდან
დაებადა მას შამპუნის შექმნის იდეა?

ეს
აზრი მას ბუნებრივმა ნივთიერებებმა – საპონინებმა შთააგონა, რომლებსაც აქაფება ახასიათებს
(სურ. 4).

შუა
საუკუნეებში ევროპაში საპონი პოპულარული არ ყოფილა. მე-18 საუკუნემდე საფრანგეთის არისტოკრატიას
მიაჩნდა, რომ ჰიგიენის ეს საშუალება კანს აზიანებდა. მარსელსა და ნეაპოლში საპონს ზეითუნის
ზეთისა და სოდისგან ამზადებდნენ (ზეითუნის ზეთს ზეთისხილის მარტივი დაწნეხით იღებდნენ
და მას პროვანსულს უწოდებდნენ). ინგლისში კი 1399 წელს მეფე ჰენრი IV-მ შემოიღო საპატიო
ორდენი, რომლის მფლობელებიც აბანოში საპნით დაბანის უფლებით სარგებლობდნენ.

რით
განსხვავდება ინდუსტრიული საპონი კუსტარულისგან?

ქიმიური
რეაქცია ცხიმსა და ნაცარს (ან სოდას) შორის წარმოადგენს შესაპვნის რეაქციას, რომლის
შედეგადაც საპონი და გლიცერინი წარმოიქმნება. საპონს აქვს გამრეცხი თვისება, გლიცერინი
კი მას სასარგებლოს და სასიამოვნოს ხდის.

გარდა
ამისა, ხელით დამზადებულ საპონში შესაძლებელია ეთერზეთების, თიხის, სამკურნალო ბალახების
დამატება.

ხელით
დამზადებული საპნის pH ახლოს არის ნეიტრალურთან.

პალმიტინის
მჟავა საპონს სიმაგრეს აძლევს, ოლეინის მჟავა – ცივ წყალში ხსნადობას და რეცხვით უნარს;
სტეარინის მჟავა აძლიერებს რეცხვით უნარს ცხელ წყალში.

თანამედროვე
საპნები ნატრიუმის პალმიტატისა და სტეარატის საფუძველზეა დამზადებული. ინდიკატორის
საშუალებით განისაზღვრება ზოგიერთი საპნის ხსნარის pH მაჩვენებელი (სურ. 5).

ქოქოსის
ზეთზე დამზადებული საპონი ცივ წყალში კარგად იხსნება, მაგრამ მასში შემავალი ლაურინის
მჟავა კანს აღიზიანებს.

რატომ
არ იყენებენ საპნის წარმოებაში ღორის ქონს?

ღორის
ქონზე დამზადებული საპონი მალე ფუჭდება, რადგან უჯერ ლინოლენის მჟავას – C₁₇H₂₉COOH-ს
– შეიცავს.

2005
წელს დიდ ბრიტანეთში შექმნეს საპონი, რომლის შემადგენლობაში კოფეინი და პიტნის ზეთი
შედის. მიზანი? – ადამიანს გამოფხიზლებაში დაეხმარონ.

როგორ მივიღოთ საპონი ლაბორატორიაში?

ჭიქაში მოვათავსოთ 5-6 გ ერბო ან ცხოველური
ცხიმი, დავუმატოთ 8 მლ სპირტი და 12-15 მლ ნატრიუმის ტუტის (ან სოდის) კონცენტრირებული
ხსნარი. ნარევი ნელა ვადუღოთ. გაცივებისას ხსნარს 10-15 მლ სუფრის მარილის ნაჯერი ხსნარი
დავამატოთ. ხსნარის ზედაპირზე საპონი გამოიყოფა. ამ პროცესს გამომარილება ეწოდება.
მიღებული საპონი ქსოვილზე გადმოვწუროთ (სურ. 6).

KOH-ის გამოყენებით თხევადი საპონი მიიღება.

რა
რჩება ჭიქაში საპნის გამოყოფის შედეგად?

ჭიქაში
რჩება გლიცერინის შემცველი სითხე. ამაში დასარწმუნებლად დავუმატოთ მას NaOH-ის, მერე
კი CuSO₄-ის ხსნარები. რეაქციის შედეგად ლურჯი ფერის სპილენძის გლიცერიდს
მივიღებთ. შეახსენეთ თქვენს მოსწავლეებს – ეს მრავალატომიანი სპირტების თვისებითი რეაქციაა
(სურ. 7).

საპონი
უმაღლესი კარბონმჟავების ხსნადი მარილებია, მაგრამ კარბონმჟავები, იმის გამო, რომ სუსტ
მჟავებს წარმოადგენს, ადვილად გამოიყოფა ძლიერი არაორგანული მჟავების დამატებით.

სინჯარაში
მოთავსებულ საპნის ხსნარზე გოგირდმჟავას (ან მარილმჟავას) დამატებისას სტეარინმჟავა
გამოიყოფა (სურ. 8).

რისგან
ამზადებენ სარეცხ ფხვნილებს?

სარეცხი
ფხვნილები სინთეზური გამრეცხი საშუალებებია, რომლებიც აადვილებს რეცხვას როგორც რბილ,
ასევე ხისტ წყალში.

სინთეზური
გამრეცხი საშუალებები სინთეზური მჟავების – სულფომჟავების, უმაღლესი სპირტების რთული
ეთერებისა და გოგირდმჟავა ნატრიუმის მარილებია.

აი, ასე, რეკლამაც დასრულდა და გადაცემას
დავუბრუნდები, თქვენ კი მომავალ შეხვედრამდე დაგემშვიდობებით.

რუსთავი

ქვემო ქართლში მოგზაურობა სასურველია რუსთავიდან დაიწყოთ, რადგან იგი არის რეგიონის თვითმმართველი ქალაქი. მართალია, რუსთავი, როგორც ქალაქი 1948 წელს დაარსდა, მაგრამ ამ ტერიტორიაზე ადამინი ჯერ კიდევ შუა ბრინჯაოს ხანაში დასახლდა. ამას ადასტურებს მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე, არქეოლოგიურ გათხრებში აღმოჩენილი თიხის წითლად გამომწვარი და შავი საღებავით მოხატული ჭურჭელი. დღემდე შემორჩენილია რუსთავის ციხე, რომელიც რამდენიმე საუკუნის წინ ააგეს.