პარასკევი, მაისი 2, 2025
2 მაისი, პარასკევი, 2025
მთავარი წაკითხვა გვერდი 852

პრაქტიკული პედაგოგიკა. სასწავლო მიზნებისა და შეფასების კრიტერიუმების ჩამოყალიბება ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის

მიერ
admin
-
0
ადრეულ ასაკში მოსწავლეებს უჭირთ აბსტრაქტული აზროვნება, ანალიზი, განზოგადება და კიდევ უფრო მეტად – ცალკეულ დისციპლინებში ნასწავლი კონცეფციების სინთეზი. რაც უფრო დაქუცმაცებულია სამყარო „საგნებად”, მით უფრო უჭირს მოსწავლეს მისი აღქმა და შესწავლა. ასაკთან ერთად ეს სირთულე იოლად დაიძლევა. ამაში ასაკობრივ განვითარებასთან ერთად დიდი როლის შესრულება შეუძლია კარგად დაგეგმილ და ჩატარებულ ინტეგრირებულ გაკვეთილებსაც.

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივ პროგრამებს შორის არსებული თემატური კავშირები და ეროვნული სასწავლო გეგმის გამჭოლი კომპეტენციები მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, დაგეგმოს და ჩაატაროს საინტერესო ინტეგრირებული გაკვეთილი. ბუნებრივია, აქ თავს იჩენს კითხვები, რომლებზეც მას პასუხის გაცემა მოუწევს:
* რითია მნიშვნელოვანი ინტეგრირებული გაკვეთილები, ინტეგრირებული სწავლება? 

* როგორია ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისა და ჩატარების ეტაპები?

* რა მიდგომები უნდა გამოვიყენო ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის თემის შერჩევისას?

* როგორ ყალიბდება ინტეგრირებული გაკვეთილის სასწავლო მიზანი?

* როგორ ფასდება მოსწავლე ინტეგრირებულ გაკვეთილზე ანუ როგორ დგება შეფასების რუბრიკა და იწერება ქულა?
განათლების სპეციალისტები ხშირად ლაპარაკობენ ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის ერთი სასწავლო დისციპლინის შიგნით არსებულ ინტეგრაციაზე. მაგალითად, ინტეგრაცია მოხდა მათემატიკის შიგნით: ცალ-ცალკე, ერთმანეთისგან მოწყვეტით აღარ ისწავლება ალგებრა და გეომეტრია, რომ არაფერი ვთქვათ ახალ მიმართულებებზე – სტატისტიკასა და ალბათობაზე. პირველი ექვსი წლის განმავლობაში საბუნებისმეტყველო საგნები ინტეგრირებულად ისწავლება. ეს ნიშნავს, რომ არის საგანი ბუნებისმეტყველება, რომელიც ასწავლის მოსწავლეებს ბუნებრივ გარემოს, მის მახასიათებლებს, ამით მეცნიერული აზროვნების წინაპირობას ქმნის და სხვ.
ინტეგრირებული გაკვეთილის შესახებ მსჯელობისას აუცილებლად უნდა შევჩერდეთ მისი დაგეგმვისა და ჩატარების ეტაპებზე.
 
ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისა და ჩატარების ეტაპებია:
1. ინტეგრირებული გაკვეთილის თემის შერჩევა;
2. ინტეგრირებული გაკვეთილის მიზნის ჩამოყალიბება;
3. კოლეგებთან ერთად ან დამოუკიდებლად გაკვეთილის დაგეგმვა;
4. გაკვეთილის ჩასატარებლად საჭირო რესურსების მობილიზება და კლასის მომზადება;
5. გაკვეთილის ჩატარება;
6. ჩატარებული გაკვეთილის შედეგების ანალიზი
როგორ შევარჩიოთ თემა ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის?

პრაქტიკოსი პედაგოგები აღნიშნავენ, რომ ძნელია ისეთი თემების პოვნა, რომლებიც ერთი და იმავე საკითხის მრავალმხრივ შესწავლას შეუწყობს ხელს, ამიტომ პრაქტიკაში ინტეგრირებული გაკვეთილები ხშირად არ ტარდება. სემინარებზე, კათედრის შეხვედრებსა და კონფერენციებზე კოლეგებთან თანამშრომლობა აიოლებს ისეთი თემების შერჩევას, რომლებზეც ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარება შეიძლება. გთავაზობთ თემის შერჩევის, სასწავლო მიზნისა და შეფასების კრიტერიუმების განსაზღვრის მაგალითებს რამდენიმე ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის.
კლასი: მეთერთმეტე

საგნები : ისტორია/ქართული ენა და ლიტერატურა
მიმართულება: ადამიანი და საზოგადოება
 
 
ისტ. XI. 6. მოსწავლეს შეუძლია სოციალური სტრუქტურების ურთიერთ­მიმართების კვლევა.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

* გამოთქვამს მოსაზრებას პიროვნების ქონებრივი და სოციალური მდგომარეობის ურთიერთმიმართების შესახებ;
* აჯგუფებს სხვადასხვა საზოგადოებაში განსხვავებული სოციალური ფენების წარმომადგენლებს და მსჯელობს მათ უფლებებსა და მოვალეობებზე.
ქართ. XI. 5. მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა ეპოქის ტექსტების გაანალიზება მათში ასახული ინფორმაციის, თემების, იდეებისა და პრობლემატიკის თვალსაზრისით.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: 

* მსჯელობს იმაზე, როგორ განსაზღვრავს კონკრეტული ეპოქა ლიტერატურულ თემებს, იდეებს, პრობლემატიკას და ინფორმაციის სპეციფიკურობას; 
* აანალიზებს კონკრეტული ეპოქის დამახასიათებელ ნიშნებს და მათ გავლენას ლიტერატურულ ნაწარმოებში ასახული პრობლემის გადაჭრის გზებზე. 
ინტეგრირებული გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს მონაწილეობა დისკუსიაში „ადამიანი და საზოგადოება” მ. ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნების” მიხედვით; არგუმენტირებულად იმსჯელოს იმის შესახებ, როგორ განსაზღვრავს კონკრეტული ეპოქა ლიტერატურის თემებს, პრობლემებს, ინფორმაციის სპეციფიკურობას; გამოთქვას აზრი „ჯაყოს ხიზნებში” პერსონაჟთა ქონებრივი და სოციალური მდგომარეობის ურთიერთმიმართების შესახებ; განიხილოს სხვადასხვა საზოგადოებაში განსხვავებული სოციალური ფენების წარმომადგენელთა უფლებები და მოვალეობები; კრიტიკულად და შემოქმედებითად მსჯელობის საფუძველზე გამოიტანოს დასკვნა, რამდენად მნიშვნელოვანია ადამიანისა და საზოგადოების ურთიერთმიმართება.
შეფასების კრიტერიუმები:

1. მოსწავლემ მონაწილეობა მიიღო დისკუსიაში „ადამიანი და საზოგადოება” მ. ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნების” მიხედვით და არგუმენტირებულად იმსჯელა, როგორ განსაზღვრავს კონკრეტული ეპოქა ლიტერატურის თემებს, პრობლემებს, ინფორმაციის სპეციფიკურობას.

2. მოსწავლემ გამოთქვა მოსაზრება „ჯაყოს ხიზნებში” პერსონაჟების ქონებრივი და სოციალური მდგომარეობის ურთიერთმიმართების შესახებ;

3. მოსწავლემ განიხილა სხვადასხვა საზოგადოებაში განსხვავებული სოციალური ფენების წარმომადგენელთა უფლებები და მოვალეობები;

4. მოსწავლემ კრიტიკულად და შემოქმედებითად მსჯელობის საფუძველზე გამოიტანა დასკვნა, რამდენად მნიშვნელოვანია ადამიანისა და საზოგადოების ურთიერთმიმართება.
კლასი: მეათე
საგნები: მათემატიკა/სამოქალაქო განათლება
 
მათ. X. 16.მოსწავლეს შეუძლია სტატისტიკური და ალბათური ცნებებისა და პროცედურების გამოყენება ყოველდღიურ ვითარებაში.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: 

* განიხილავს იმ სტატისტიკურ ვითარებებს, რომელთა გამოცდილებაც აქვს (მაგალითად, მოსახლეობის აღწერა, არჩევნები, საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვა), იყენებს გამოქვეყნებულ ფაქტებს/მონაცემებს და მსჯელობს მოცემული პრობლემის (მაგალითად, ეკოლოგიური საკითხების) შესახებ.
მოქ. X. 11. მოსწავლეს შეუძლია, გააანალიზოს მოქალაქეების როლი ქვეყნის დემოკრატიაში.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

* ეცნობა და მეგობრებთან ერთად განიხილავს სკოლის სამურვეო საბჭოსა და დირექციის გადაწყვეტილებებს სასწავლო პროცესთან დაკავშირებით; აანალიზებს, რამდენად არის გათვალისწინებული მათ სკოლაში საზოგადოებრივი (მოსწავლეთა თვითმმართველობის, პედაგოგების, მშობლების, მეზობელი მოსახლეობის და ა.შ.) ინტერესები და თანაკლასელების ჯგუფთან ერთად წერს წლიური ანგარიშის პროექტს სკოლის განვითარებაში სკოლის საზოგადოების მონაწილეობის შესახებ. 
გაკვეთილის საწავლო მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს, სტატისტიკურად განიხილოს სკოლის სამურვეო საბჭოსა და დირექციის გადაწყვეტილებები სასწავლო პროცესთან დაკავშირებით; გააანალიზოს, რამდენად არის გათვალისწინებული მათ სკოლაში საზოგადოებრივი (მოსწავლეთა თვითმმართველობის, პედაგოგების, მშობლების, მეზობელი მოსახლეობის და ა.შ.) ინტერესები, თანაკლასელების ჯგუფთან ერთად დაწეროს წლიური ანგარიში სკოლის განვითარებაში სკოლის საზოგადოების მონაწილეობის შესახებ და მონაცემები წარმოადგინოს სვეტოვანი ან წრიული დიაგრამის სახით.
შეფასების კრიტერიუმები:

1. მოსწავლემ სტატისტიკურად განიხილა სკოლის სამურვეო საბჭოსა და დირექციის გადაწყვეტილებები სასწავლო პროცესთან დაკავშირებით; 

2. გააანალიზა, რამდენად არის გათვალისწინებული მათ სკოლაში საზოგადოებრივი (მოსწავლეთა თვითმმართველობის, პედაგოგების, მშობლების, მეზობელი მოსახლეობის და ა.შ.) ინტერესები;
3.  თანაკლასელების ჯგუფთან ერთად დაწერა წლიური ანგარიში სკოლის განვითარებაში სკოლის საზოგადოების მონაწილეობის შესახებ;

4. მონაცემები წარმოადგინა სვეტოვანი ან წრიული დიაგრამის სახით.
კლასი: მეოთხე
საგნები: ქართული/ბუნება
 
ბუნ. IV. 11. მოსწავლეს შეუძლია გარემოზე ზრუნვის ელემენტარული წესების დაცვა.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: 

* აგროვებს მონაცემებს განსხვავებული წყაროებიდან (მაგ., ფოტოები, ილუსტრაციები, უშუალო დაკვირვება), იკვლევს წარსულსა და აწმყოში ადამიანთა საქმიანობის გავლენას ბუნებრივ გარემოზე, წარმოადგენს შედეგებს;
* იცავს ბუნებაში ცეცხლის მოხმარების წესებს (მაგ., კოცონისთვის ადგილის სწორად შერჩევა და ჩაქრობა);
* იცავს ბუნებაში საყოფაცხოვრებო ნარჩენების განთავსების წესს.
ქართ. IV. 11. მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა სახის მცირე ზომის ტექსტის შეთხზვა. 
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

* ცხოვრებისეული შთაბეჭდილებების საფუძველზე წერს მცირე ზომის ტექსტს;
* შესაფერისი ლექსიკის გამოყენებით ადგენს მარტივ დარგობრივ ტექსტებს (კლიმატური პირობების აღწერას, გეოგრაფიული გარემოს აღწერას, მათემატიკურ ამოცანას);
* ჩამოწერს კითხვებს მწერალთან წარმოსახვითი ინტერვიუსთვის; 
* სწერს წერილებს რეალურ და წარმოსახვით ადრესატებს (მეგობარს, ნაწარმოების ავტორს, პერსონაჟს და სხვ.).  
გაკვეთილის სასწავლო მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს მონაცემების მოგროვება განსხვავებული წყაროებიდან (სახელმძღვანელო, ფოტოები, ილუსტრაციები, უშუალო დაკვირვება სასწავლო ექსკურსიის დროს), ნაგვის განთავსების პრობლემებზე, შესაბამისი ლექსიკის გამოყენებით შეადგინოს მარტივი დარგობრივი ტექსტი „ნაგავი და ჩვენი გარემო” და კლასის წინაშე მოახდინოს მასალის პრეზენტაცია.
შეფასების კრიტერიუმები:

1. მოსწავლემ მოაგროვა მონაცემები განსხვავებული წყაროებიდან (სახელმძღვანელო, ფოტოები, ილუსტრაციები, უშუალო დაკვირვება სასწავლო ექსკურსიის დროს) ნაგვის განთავსების პრობლემებზე;
2. შესაბამისი ლექსიკის გამოყენებით შეადგინა მარტივი დარგობრივი ტექსტი „ნაგავი და ჩვენი გარემო”;
3. კლასის წინაშე მოახდინა მასალის პრეზენტაცია.
კლასი: მეცხრე
საგნები: ქიმია/ბიოლგია
 
ქიმ. IX. 7. მოსწავლეს შეუძლია გარემოზე დაკვირვება და მოპოვებული მონაცემების ქიმიის თვალსაზრისით შეფასება. 
ბიოლ. IX. 9. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს გარემო ფაქტორების მნიშვნელობა ადამიანის ჯანმრთელობისათვის. 
გაკვეთილის სასწავლო მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს ჰაერისა დაბინძურების გზების აღწერა, ინფორმაციის მოპოვება გამონაბოლქვში არსებული დამაბინძურებლების შესახებ, მტკიცებულებების მოყვანა და პრობლემების გადაჭრის გზებზე მსჯელობა, საუბარი ადამიანის ჯანმრთელობისთვის ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნების მნიშვნელობაზე.
 
შეფასების კრიტერიუმები:

1. მოსწავლემ აღწერა ჰაერის დაბინძურების გზები;
2. მოიპოვა ინფორმაცია გამონაბოლქვში არსებული დამაბინძურებლების შესახებ;
3. მოიყვანა მტკიცებულებები და იმსჯელა პრობლემის გადაჭრის გზებზე;
4. ისაუბრა ადამიანის ჯანმრთელობისთვის ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნების მნიშვნელობაზე. 

ინტეგრირებული სწავლება ძალზე მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ მოსწავლეს განსაზღვრულ თემებსა და საკითხებზე ჰოლისტური ხედვა ჩამოუყალიბდეს. ინტეგრირებული სწავლების ერთ-ერთი გზაა ინტეგრირებული გაკვეთილების ჩატარება. ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივ პროგრამებში არის თემები, რომლებიც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, დაგეგმოს და ჩაატაროს ამ ტიპის გაკვეთილი. სასწავლო მიზნების მართებული ფორმულირება და ამ მიზნების შესაბამისი შეფასების კრიტერიუმების ჩამოყალიბება მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს ინტეგრირებული სწავლების წარმატებას.

ცოდნის ეკონომიკა

მიერ
admin
-
0

ცოდნის ეკონომიკის არსი და მნიშვნელობა თანამედროვე კონტექსტში. 
“ცოდნა ხომ ხერხია, მაგრამ თითონ, თავისთავადაც სიმდიდრე არის, მერე იმისთანა, რომ კაცი საცა წავა, თან მისდევს უხარჯოდ და უბარგოდ, ვერცა ვინ მოჰპარავს, ვერცა ვინ წინ გადაუდგება. ეხლანდელ დროში ცოდნა ყველაფერია: ფულზედაც უფრო დიდი ბაზარი აქვს, ხმალზედაც უფრო მეტად სჭრის და ზარბაზანზედაც უფრო ძლიერია.

ცოდნა ანთებულ სანთელსა ჰგავს: ერთს სანთელზედ რომ ათასს სხვა სანთელს მოუკიდო, სანთელს იმით არც ალი დააკლდება, არც სინათლე, არც სიცხოველე. პირიქით, იმატებს კიდეც, რადგანაც ერთის მაგიერ ათასი სხვა სანთელი იმასთან ერთად დაიწყებს ლაპლაპს.”
ილია ჭავჭავაძე 
სიტყვები, რომელიც ამ ცნებასთან ასოცირდება

მავრიტანიის უდაბნოში ტურისტების ჯგუფს ინგლისურენოვანი გიდი მიუძღვება. ის მომთაბარეთა ბუნებრივ ცოდნას დიუნების გადაადგილების, მეტეოროლოგიური ცვლილებების და არქეოლოგიური ნაშთების ასახსნელად იყენებს. მთავრობის მიერ განხორციელებული ეფექტიანი ტელესაკომუნიკაციო პოლიტიკის წყალობით ტურისტები სასტუმროში ბინადრობენ, სადაც სწრაფი ინტერნეტია. სწორედ ეს გახდა მავრიტანიაში მათი გამგზავრების შესახებ მათი გადაწყვეტილების მიღებისას მნიშვნელოვანი ფაქტორი. ტურიზმთან ერთად ვითარდება სხვა საქმიანობებიც: სარემონტო სახელოსნოები იმ ავტომანქანებისათვის, რომლებიც ტურისტებს ემსახურებიან, მემკვიდრული ტრადიციების ადგილებში კულტურული ღონისძიებების მოწყობა. ამ ინიციატივებს მხარს უჭერენ უცხოელი ინვესტორები, რომლებსაც იზიდავთ ბიზნესკლიმატის გაუმჯობესება. 

ასეთ ცვლილებებს საფუძვლად ცოდნა უდევს, რომელიც ასე შეიძლება განვსაზღვროთ: 

რა არის ცოდნა? ცოდნა ადამიანის შემეცნებითი საქმიანობის შედეგების შენახვისა და სისტემატიზაციის ფორმაა. ცოდნა გვეხმარება საკუთარი საქმიანობის რაციონალურ ორგანიზებაში და ამ პროცესში წამოჭრილი სხვადასხვა პრობლემების გადაჭრაში.

ცოდნა პროდუქტია, რომელიც, ერთი მხრივ, კერძოა, შეიძლება მისი მითვისება, მეორე მხრივ, კი საზოგადოებრივი, ყველას საკუთრება. მისი გაზომვა შეიძლება მის წარმოებაზე დახარჯული რესურსებითა და გაყიდული ცოდნის საბაზრო ღირებულებით. დანახარჯები მოიცავს კვლევასა და შემუშავებას, უმაღლეს განათლებასა და პროგრამულ უზრუნველყოფას. 

ცოდნა (ყოველ შემთხვევაში, მისი დიდი ნაწილი) საზოგადოებრივი საკუთრებაა და თანაც, არა ეროვნული, არამედ საერთაშორისო საკუთრება.  

ტერმინი „ცოდნის ეკონომიკა” გამოიყენება ეკონომიკის იმ ტიპის განსაზღვრისთვის, სადაც ცოდნა გადამწყვეტ როლს თამაშობს, ხოლო ცოდნის წარმოება ეკონომიკური ზრდის მთავარი წყაროა. დღეს ცოდნაში ინვესტიციები გაცილებით სწრაფად იზრდება, ვიდრე ძირითად ფონდებში. კაცობრიობის მიერ მოპოვებული ცოდნის 90% უკანასკნელი 3 ათწლეულის განმავლობაში შეიქმნა. მსოფლიო ცივილიზაციის მანძილზე მომზადებული სწავლულებისა და ინჟინრების 90% ჩვენი თანამედროვეები არიან. აკადემიკოს ვ. მაკაროვის აზრით, ეს ციფრები იმის მაჩვენებელია, რომ ბუნებრივი რესურსების გამოყენებაზე ორიენტირებული ეკონომიკა ცოდნის ეკონომიკაზე გადადის. 

ცოდნის ეკონომიკა განიხილება, როგორც გლობალური ეკონომიკის განვითარების უკანასკნელი სტადია. განვითარებულმა სამყარომ რამდენიმე საფეხური გაიარა: სასოფლო–სამეურნეო ეკონომიკა →   სამრეწველო ეკონომიკა  →    პოსტსამრეწველო/სერიული წარმოების ეკონომიკა →   ცოდნის ეკონომიკა. 

ცოდნა ყოველდღიურ საქმიანობაში მონაწილეობს, აჩქარებს და აღრმავებს განვითარების პროცესებს. ინოვაცია კეთილდღეობის ამაღლებისა და სამუშაო ადგილების შექმნის ძირითადი რესურსი ხდება. ყველანაირი ცოდნა, მათ შორის, ყველაზე ტრადიციულიც, შეიძლება გამოვიყენოთ. იმავდროულად საჭიროა ინვესტირებაც უფრო თანამედროვე ტექნოლოგიებში, რომ ქვეყანა გლობალური ეკონომიკის ნაწილი გახდეს.   

ტერმინი “ცოდნის ეკონომიკა” შეიძლება ნიშნავდეს:

–ცოდნის ეკონომიკას, რომელიც ორიენტირებულია ცოდნის წარმოებასა და მენეჯმენტზე 

ან  
– ცოდნაზე დაფუძნებულ ეკონომიკას, რაც გულისხმობს ცოდნის ტექნოლოგიების (ცოდნის ინჟინერია და ცოდნის მენეჯმენტი) გამოყენებას ეკონომიკური სარგებლისა და სამუშაო ადგილების შესაქმნელად. 

ტერმინის პოპულარობა პიტერ დრუკერის (1909–2005) დამსახურებაა, რომელიც გავლენიანი მწერალი და კონსულტანტი იყო მენეჯმენტის საკითხებში. პირველად ეს ტერმინი გვხვდება 1966 წელს გამოცემულ წიგნში “წარმატებული ხელმძღვანელი”. ნაშრომში დრუკერი აღწერს განსხვავებას ხელით მომუშავეთა (manual worker) და ცოდნით მომუშავეთა (knowledge worker) შორის. პირველი მათგანი საკუთარი ხელებით აწარმოებს საქონელსა და მომსახურებას, ხოლო მეორე – საკუთარი თავით მუშაობს და ქმნის იდეებს, ცოდნასა და ინფორმაციას. 

ცოდნის ეკონომიკის ზემოხსენებულ ორ მნიშვნელობას შორის არსებითი სხვაობა ის არის, რომ ცოდნის ეკონომიკაში ცოდნა პროდუქტია, ხოლო ცოდნაზე დაფუძნებულ ეკონომიკაში – ინსტრუმენტი (იარაღი). თუმცა, ეს განსხვავება ჯერ კიდევ ორაზროვანია ეკონომიკურ ლიტერატურაში. ორივე მნიშვნელობა ინტერდისციპლინარულია, მათში ჩართულნი არიან ეკონომისტები, კომპიუტერული მეცნიერების წარმომადგენლები, ინჟინრები, მათემატიკოსები, ფსიქოლოგები და ა.შ.
ცოდნის ეკონომიკა, როგორც დისციპლინა
ეკონომისტები ყოველთვის აღიარებდნენ იმ დომინანტურ როლს, რომელსაც ცოდნა თამაშობს ეკონომიკურ პროცესებში, თუმცა უმეტესწილად მას ძალზე მოუხელთებლად მიიჩნევდნენ.
(ე. პენროზი, ფირმის ზრდის თეორია)
ცოდნის ეკონომიკა, როგორც დისციპლინა არ უნდა აგვერიოს კვლევის ეკონომიკაში, რადგან მისი ძირითადი სამიზნე არ არის ტექნოლოგიური ცოდნის ფორმალური “წარმოება”; ის არც ინოვაციის ეკონომიკად უნდა მივიჩნიოთ, რადგან არ არის ორიენტირებული ტექნოლოგიური და ორგანიზაციული ცვლილების პირობების, მოდალობებისა და გავლენის შესწავლაზე. არ შეიძლება მისი დაკავშირება ინფორმაციის ეკონომიკასთან, რადგან ცოდნის ეკონომიკის საგანი არის ცოდნა (და არა ინფორმაცია) როგორც ეკონომიკური საქონელი. ცოდნის, როგორც ეკონომიკური საქონლის, ანალიზის სფერო მოიცავს წარმოებასა და კვლავწარმოებას, მისდამი დამოკიდებულების ისტორიულ და ინსტიტუციონალურ პირობებს (მაგ., საინფორმაციო ტექნოლოგიები ან პატენტის უფლება) და მის გადამუშავებას დეცენტრალიზებულ ეკონომიკაში.   
ცოდნის ეკონომიკის საზღვრები 

ისტორიული ფიგურების – ადამ სმიტის, მარქსისა და შუმპეტერის გარდა, რომლებსაც საქმე ჰქონდათ ცოდნასთან, მის შექმნასთან და განაწილებასთან, მის გამოყენებასა და დანიშნულებასთან – ცოდნის ეკონომიკის თანამედროვე პიონერები უდავოდ საიმონი, ჰაიეკი, აროუ, მაჰლუპი არიან. საიმონმა (1982) ცოდნის ეკონომიკასთან დაკავშირებული მრავალი საგანი შეისწავლა, მაგალითად, სწავლის პროცესში დამახსოვრების როლი და შეიძლება მივიჩნიოთ საინფორმაციო ტექნოლოგიების ეკონომიკის ჭეშმარიტ წინამორბედად. ჰაიეკმა (1945) გამოიკვლია ცოდნის მასობრივ გავრცელებასთან დაკავშირებული პრობლემები და ცენტრალურ საგეგმო სააგენტოსთვის ცოდნის ტრანსფერის შეუძლებლობა. იმავე წელს გამოცემულ სტატიებში აროუმ განავითარა ცოდნის ეკონომიკა, რომელიც საფუძვლად დაედო კვლევის ორ ძირითად მიმართულებას: ცოდნის, როგორც საზოგადოებრივი საქონლის შესაქმნელად რესურსების განაწილების საკითხი და  ენდოგენური ტექნიკური ცვლილება. 

მაჰლუპის ნაშრომი ძალზე ფართოა და მოიცავს: ცოდნის ეკონომიკის უაღრესად ფართო გაგებას – ინფორმაციის ეკონომიკას და გადაწყვეტილების მიღების თეორიულ პრობლემებს. განსაზღვრა რა ინფორმაცია “ცოდნის კონკრეტულ ფორმად” მაჰლუპმა (1984) ბუნებრივად გააფართოვა ცოდნის ეკონომიკა და მოიცვა არა მხოლოდ საინფორმაციო სექტორებისა და მრეწველობის ანალიზი, ახალი ცოდნის წარმოების შესწავლა, უნარების შეძენისა და გადაცემის მექანიზმები, არამედ არჩევანისა და მოლოდინების ეკონომიკური თეორიაც ბუნდოვან სიტუაციასა და არასრულყოფილი ინფორმაციის პირობებში.

ამ თვალსაზრისით მაჰლუპისა და ჰაიეკის მიდგომები მსგავსია: ისინი ტერმინებს “ცოდნა” და “ინფორმაცია” შემცვლელებად იყენებენ, განსაკუთრებით, ფასების სისტემის, როგორც ინფორმაციის კომუნიკაციის მექანიზმის როლის შესწავლისას. რიჩარდსონის აზრით, პრობლემა უტოლდება ტექნოლოგიური ინფორმაციის არსებობას ბაზარზე აქტივობების კოორდინაციის სრულყოფისთვის. ეს ავტორები ადამიანის მიერ გადაწყვეტილების მიღებას ეკონომიკის ძირითად საკითხად მიიჩნევენ, ხოლო ცოდნისა და ინფორმაციის არსებობა–არარსებობას იმ ფაქტორებად, რომელიც განსაზღვრავს გადაწყვეტილების მიღების პირობებს. ცოდნასა და ინფორმაციას შორის რეალური განსხვავება არ არსებობს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ცოდნის ეკონომიკის საზღვრები ძალზე ფართოა.  

ცოდნის ეკონომიკის უფრო ვიწრო კონცეფცია გამორიცხავს ეკონომიკური არჩევანის პრობლემას ბუნდოვანი და არასრულყოფილი ინფორმაციის პირობებში და ორიენტირდება ცოდნაზე. ცოდნა მასთან ყველა კოგნიტურ კომპეტენციაზე მაღლა დგას, რაც მას ინფორმაციისაგან განასხვავებს. ეს კონცეფცია განვითარდა საფრანგეთში, ჟან–ლუი მაუნოურის მიერ, რომლის კვლევის ძირითადი სფერო იყო ცოდნის შექმნისა და შეძენის სისტემა, რომლის საყრდენებია კვლევა და განათლება და ამ სისტემისა და ეკონომიკური ზრდის ურთიერთკავშირი. 
ცოდნის ეკონომიკის საზღვრები

ვიწრო გაგება

ფართო გაგება

კვლევა,

განათლება,

გავლენა ზრდაზე

სწავლა და კომპეტენციები

 

ინფორმაციის ეკონომიკა

შესაძლებლობა, არცოდნა, ბუნდოვანება, რისკი,

მოლოდინების როლი,

ფასების როლი,

გადაწყვეტილების თეორია
 

გადაწყვეტილების თეორია 
ამ ორ კონცეფციას შორის არჩევანის გაკეთება რთულია, რადგან ცოდნის ეკონომიკის ფართო გაგება მოიცავს ინფორმაციის ეკონომიკას და არჩევანის თეორიას, ხოლო ვიწრო გაგება – განათლებისა და კვლევის ანალიზს. საქმე განსაკუთრებით გართულდა მას შემდეგ, რაც მაუნოურიმ ცოდნის ეკონომიკის ვიწრო გაგება გააფართოვა. ამჟამად ცნება მოიცავს არა მარტო საგანმანათლებლო და საკვლევი ინსტიტუტებისთვის დამახასიათებელ ცოდნის შექმნისა და შეძენის ფორმებს, არამედ სწავლის პროცესების ფართო სფეროს, აღწერილს მრავალი სიტუაციით, რომლეშიც კომპეტენცია იქმნება და გამოიყენება “ჩვეულებრივი” საქონლისა და მომსახურების სტრუქტურაში. ფართო აზრით, ცოდნის ეკონომიკა მოიცავს კომპეტენციას და სწავლის უნარს.

ამრიგად, დისციპლინის საზღვრების განსაზღვრა დამოკიდებულია ადამიანის მიერ ცოდნისა და ინფორმაციის გაგებაზე. 

მეცნიერები თანამედროვე გლობალურ ეკონომიკას აღწერენ, როგორც “ცოდნის ეკონომიკაზე” გარდამავალს, როგორც “ინფორმაციული საზოგადოების” ერთგვარ გაგრძელებას. ასეთი გადასვლა მოითხოვს, რომ წესები და პრაქტიკა, რომელიც წარმატებას განსაზღვრავდა სამრეწველო ეკონომიკაში გადაიხედოს ურთიერთდაკავშირებული, გლობალური ეკონომიკის პრიზმით, სადაც ცოდნის ისეთი რესურსები, როგორიც “ნოუ ჰაუ” (კომერციული საიდუმლო, წარმოების საიდუმლო, საიდუმლო სიახლე) და კომპეტენციაა სხვა ეკონომიკურ რესურსებზე არანაკლებ მნიშვნელოვანია. “ცოდნის ეკონომიკის” ანალიტიკოსების აზრით, არსებული წესები უნდა მიესადაგოს ფირმებისა და წარმოების დონეზე ცოდნის მენეჯმენტს, ხოლო საჯარო პოლიტიკის დონეზე ცოდნის პოლიტიკასა ან ცოდნასთან დაკავშირებულ პოლიტიკას. 

ცოდნის ეკონომიკის ძირითადი კონცეფცია ასეთია: ცოდნა და განათლება (რომელიც ხშირად “ადამიანურ კაპიტალად” მოიხსენება) შეიძლება ორგვარად განვიხილოთ:

–ბიზნეს–პროდუქტი, რადგან შესაძლებელია საგანმანათლებლო და ინოვაციური ინტელექტუალური საქონლისა და მომსახურების ექსპორტი მაღალი უკუგებით.  

–ნაყოფიერი აქტივი.

ცოდნის ეკონომიკა შეიძლება ასე განვმარტოთ: “ის ხელს უწყობს ცოდნის შექმნას ორგანიზაციის თანამშრომლების მიერ და ეხმარება და წაახალისებს მათ, საკუთარი ცოდნა უკეთ გამოიყენონ და გადასცენ სხვებს კომპანიის/ორგანიზაციის მიზნების მისაღწევად”.

ცნების განმარტებას ხელს უშლის თვით “ცოდნის” ბუნდოვანება, რომელიც საკმაოდ შეფარდებითი ცნებაა. მაგალითად, არ შეიძლება ინფორმაციის საზოგადოება და ცოდნის საზოგადოება სინონიმებად განვიხილოთ, რადგან, ჩვეულებრივ, ინფორმაცია ცოდნის ეკვივალენტი არ არის. მათ გამოყენებას განსაზღვრავს ინდივიდის ან ჯგუფის პრიორიტეტები, რომელიც, თავის მხრივ, ეკონომიკით განისაზღვრება.  

ცოდნის გამოყენება თანამედროვე გლობალურ ეკონომიკაში ზრდის ძირითად წყაროდ არის აღიარებული. ცნება “ცოდნის ეკონომიკა” სწორედ ცოდნის ამ გაზრდილ მნიშვნელობას ასახავს. ორგანიზაციები და ადამიანები ნაწოფიერად იძენენ, ქმნიან, ავრცელებენ და იყენებენ ცოდნას წარმატებული ეკონომიკური და სოციალური განვითარებისთვის.   

“ცოდნის რევოლუცია” მრავალგვარად ვლინდება: მეცნიერებისა და ტექნიკის სულ უფრო მჭიდრო კავშირი; ინოვაციის მზარდი მნიშვნელობა ეკონომიკური ზრდისა და კონკურენტუნარიანობისთვის; განათლებისა და უწყვეტი განათლების მზარდი მნიშვნელობა; არამატერიალური ინვესტიციების (კვლევა და შემუშავება, პროგრამული უზრუნველყოფა) ზრდა, რომელიც უძრავ კაპიტალში ინვესტიციებზე გაცილებით დიდია. და ბოლოს, საინფორმაციო საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები, ე.წ. ICT, რომელსაც მსოფლიო მასშტაბის ურთიერთდამოკიდებულება და კავშირი მოაქვს.

ცოდნის გაზრდილი მნიშვნელობა ქვეყნებს საკუთარი ეკონომიკისა და სოციალური განვითარების მეტი პოტენციალით უზრუნველყოფს, რადგან საქონლისა და მომსახურების წარმოების უფრო ეფექტიან გზებს სთავაზობს, საშუალებას აძლევს უფრო ნაკლები დანახარჯებით წარმოებული პროდუქცია უფრო მეტ მომხმარებელს შესთავაზონ. უნდა აღინიშნოს, რომ მეტია “ცოდნის განაწილების” საფრთხეც განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებს შორის. პირველი ჯგუფის ქვეყნებში, როგორც წესი, იქმნება ცოდნის უმეტესი ნაწილი, ხოლო მეორე ჯგუფს ხელი არ მიუწვდება ამ ცოდნის დიდ ნაწილზე შეზღუდული ცოდნის, ეკონომიკური სტიმულების სუსტი რეჟიმისა და სუსტი ინსტიტუტების გამო. სავაჭრო პოლიტიკის ლიბერალიზაციასთან ერთად ცოდნის რევოლუციას მივყავართ გლობალიზაციის განმტკიცებასა და საერთაშორისო კონკურენციის გაძლიერებასთან, რაც განვითარებული ქვეყნების უმრავლესობას ტოვებს ბუნებრივი რესურსების გარეშე და შრომის დაბალი ანაზღაურების იმედად. 

ამრიგად, ცოდნის რევოლუციის სარგებელი რომ გამოიყენონ, კონკურენტუნარიანობისა და კეთილდღეობის ასამაღლებლად, განვითარებადი ქვეყნები საკუთარ ძლიერ მხარეებს უნდა დაეყრდნონ, ყურადღებით დაგეგმონ შესაბამისი ინვესტიციები ადამიანურ კაპიტალში, ეფექტიან ინსტიტუტებში, შესაბამის ტექნოლოგიებში და ინოვაციურ და კონკურენტულ საწარმოებში. იმის მაგალითად, რომ სწრაფი პროგრესი შესაძლებელია, შეიძლება გავიხსენოთ კორეა, ირლანდია, მალაიზია და ჩილე. 

მსოფლიო ბანკი ქვეყნებს ცოდნის ეკონომიკაზე, ანუ ცოდნაზე დაფუძნებულ ეკონომიკაზე (მეორე მნიშვნელობა) გადასვლისათვის ოთხ ძირითად პირობას გვთავაზობს: 

·ეკონომიკური და ინსტიტუციონალური რეჟიმი, რომელიც უზრუნველყოფს არსებული და ახალი ცოდნის ეფექტური გამოყენებისა და  მეწარმეობის განვითარების სტიმულებს.

·განათლებული და შესაბამისი უნარ–ჩვევების მქონე მოსახლეობა, რომელსაც შეუძლია შექმნას, გაუზიაროს და კარგად გამოიყენოს ცოდნა. 

·ფირმების, კვლევითი ცენტრების, უნივერსიტეტების, ანალიტიკური ცენტრების, კონსულტანტთა და სხვა ორგანიზაციების ეფექტიანი ინოვაციური სისტემა, რომელსაც შეუძლია გლობალური ცოდნის მზარდ ფონდში მონაწილეობა, მისი მორგება ადგილობრივ საჭიროებებზე და ახალი ტექნოლოგიების შექმნა.    

·საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები ე.წ. ICT, რომელსაც შეუძლია ხელი შეუწყოს ინფორმაციის ნაყოფიერ კომუნიკაციას, გავრცელებასა და გადამუშავებას.  

ნებისმიერ ქვეყანაში ცოდნის ეფექტიანი გამოყენებისათვის საჭიროა შესაბამისი პოლიტიკის, ინსტიტუტების, ინვესტიციების და კოორდინაციის შემუშავება ზემოთ ჩამოთვლილ ოთხ ფუნქციურ სფეროს შორის.   

ცოდნის შეფასების მეთოდოლოგია მსოფლიო ბანკის პროგრამის “ცოდნა გავითარებისთვის” მიერ შექმნილი ინტერაქტიური ინსტრუმენტია, რომელიც ქვეყნებს ეხმარება განსაზღვრონ, მათ წინაშე ცოდნის ეკონომიკაზე გადასვლისას არსებული სირთულეები და შესაძლებლობები. ეს ხდება 145 ქვეყნისათვის ცოდნის ეკონომიკის ინდიკატორების შესახებ ინფორმაციის მიწოდებით. პროგრამის ფარგლებში ასევე შემუშავდა ცოდნის ეკონომიკის ინდექსი და ცოდნის ინდექსი. 

რას აღნიშნავს თითოეული მათგანი? 

ცოდნის ინდექსით (ცი) იზომება ქვეყნის უნარი შექმნას, აითვისოს და გაავრცელოს ცოდნა. მეთოდოლოგიურად ცოდნის ინდექსი ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელია ცოდნის ეკონომიკის სამი ძირითადი საყრდენის მიხედვით: განათლება და ადამიანური რესურსები, ინოვაციათა სისტემა და საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები.

ცოდნის ეკონომიკის ინდექსით (ცეი) განისაზღვრება არის თუ არა გარემო იმ ცოდნის ხელშემწყობი, რომელიც ეკონომიკური განვითარებისთვის უნდა გამოვიყენოთ. ის ერთობლივი ინდექსია, რომელიც გამოხატავს ქვეყნის მთლიანი განვითარების დონეს ცოდნის ეკონომიკის მიმართულებით. ის გამოითვლება ცოდნის ეკონომიკის ოთხი ძირითადი საყრდენის მიხედვით: ეკონომიკური სტიმულები და ინსტიტუციონალური რეჟიმი, განათლება და ადამიანური რესურსები, ინოვაციათა სისტემა და საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები. 

ქვეყნები ცეი და ცი ინდექსების მიხედვით 2012 წელი

#

ქვეყანა

ცეი

ცი

ეკონომიკური სტიმულების რეჟიმი

ინოვაცია

განათლება

სსტ

1





  შვედეთი

9.43

9.38

9.58

9.74

8.92

9.49

2




 ფინეთი

9.33

9.22

9.65

9.66

8.77

9.22

3


Red with a white cross that extends to the edges of the flag; the vertical part of the cross is shifted to the hoist side

 დანია

9.16

9

9.63

9.49

8.63

8.88

4





 ნიდერლანდები

9.11

9.22

8.79

9.46

8.75

9.45

5





 ნორვეგია

9.11

8.99

9.47

9.01

9.43

8.53

6




 ახალი ზელანდია

8.97

8.93

9.09

8.66

9.81

8.3

7




 კანადა

8.92

8.72

9.52

9.32

8.61

8.23

8




 გერმანია

8.9

8.83

9.1

9.11

8.2

9.17

9




 ავსტრალია

8.88

8.98

8.56

8.92

9.71

8.32

10




 შვეიცარია

8.87

8.65

9.54

9.86

6.9

9.2

11




ირლანდია

8.86

8.73

9.26

9.11

8.87

8.21

12




 შეერთებული შტატები

8. 77

8.89

8.41

9.46

8.7

8.51

13




 ტაივანი

8.77

9.1

7.77

9.38

8.87

9.06

14


A flag featuring both cross and saltire in red, white and blue

 გაერთიანებული სამეფო

8. 76

8.61

9.2

9.12

7.27

9.45

15




 ბელგია

8.71

8.68

8.79

9.06

8.57

8.42

16




 ისლანდია

8.62

8.54

8.86

8

8.91

8.72

17




  ავსტრია

8.61

8.39

9.26

8.87

7.33

8.97

18




 ჰონგ კონგი

8.52

8.17

9.57

9.1

6.38

9.04

19




  ესტონეთი

8.4

8.26

8.81

7.75

8.6

8.44

20




 ლუქსემბურგი

8.37

8.01

9.45

8.94

5.61

9.47

67




  სამხრეთ აფრიკა

5.21

5.11

5.49

6.89

4.87

3.58

68




 საქართველო

5.19

4.49

7.28

5.15

4.61

3.72

69




 თურქეთი

5.16

4.81

6.19

5.83

4.11

4.5

ზოგიერთი ექსპერტი მიიჩნევს, რომ ცოდნის ეკონომიკა საზოგადოების განვითარების ახალი ეტაპია. ცოდნა რადიკალურად ცვლის მსოფლიოს. აი რამდენიმე მაგალითი: ყველასათვის ნაცნობია თამაში „თეთრისი”. მისი ავტორია მეცნიერებათა აკადემიის გამოთვლითი ცენტრის პროგრამისტი ალექსეი პაჟიტნოვი. თამაშმა, რომლის შექმნას მან არც ისე დიდი დრო მოანდომა, 15 ათასი დოლარი მოუტანა. გამოთვლითმა ცენტრმა თამაშის გავრცელების უფლება ფირმა Nintendo–ს მიჰყიდა 4 მლნ დოლარად, ხოლო ფირმამ თამაშის გავრცელებით 1 მლრდ დოლარი მიიღო. მეორე მაგალითად ფირმა Microsoft–ი გამოგვადგება. მისი საბაზრო ღირებულება 350–400 მლრდ დოლარად არის შეფასებული, მოგების მიხედვით ღირებულება – 50–70 მლრდ დოლარია, ხოლო საბუღალტრო ღირებულება – 5–10 მლრდ დოლარი. ეს იმას ნიშნავს, რომ ფირმის ძირითადი ფონდების ღირებულება, „ინტელექტუალური შრომის” ჩათვლით, ბევრად დაბალია, ვიდრე მისი საბაზრო ღირებულება.

ეს და სხვა მრავალი მაგალითი ადასტურებს, რომ თუ ცოდნის პირველად წყურვილს შესაბამის გასაქანს მივცემთ, ადამიანის მთელი ცხოვრება ძიებისა და აღმოჩენების ჯაჭვად შეიძლება იქცეს. როცა მუშაკი ახალ ცოდნას ქმნის, ის იმავდროულად საკუთარ თავსაც, კომპანიასაც და თვით სამყაროსაც ხელახლა ქმნის (იკუჯირო ნონაკა). 

წიგნი, რომელიც მშობლებს დაეხმარება

მიერ
admin
-
0
ყველა ჩვენს ბავშვებთან ერთად ვართ.  ისინი კი მუდმივად განცალკევებით თამაშობენ. როცა სხვა ბავშვები და მშობლები უახლოვდებიან, დედა-შვილი ტოვებენ სათამაშო სკვერს. შემდეგ ისევ ბრუნდებიან და აგრძელებენ თამაშს, ზოგჯერ ბავშვის ტირილის გამო დედა კვლავ იძულებული ხდება ბავშვი სკვერს მოარიდოს.

ერთ დღესაც ჩემი შვილი მაშოსთან მიდის სათამაშოდ. მაშოს დედა თავისი შვილის ელექტრონულ, ფერად გიტარას აძლევს, ჩემი შვილი სიმღერას იწყებს, მაშო ტირის და ფეხებს აბაკუნებს. ჩემს შვილს ვთხოვ, გოგონას გიტარა დაუბრუნოს, რადგან მგონია სათამაშო გიტარის გამო ტირის.

“განსხვავებული ხმები, რომ ესმის ამიტომ ტირის. ის აუტისტია”, – ამბობს დედა. 

შემდეგ, გიტარას ვუბრუნებთ და ისინიც და ჩვენც სახლებში მივდივართ. ბავშვების ძილის დროა.

რა ვიცით აუტიზმის შესახებ, რომელიც სულ უფრო აქტუალური და მტკივნეული ხდება ჩვენი საზოგადოებისთვის. რა ვიცით იმ ადამიანების შესახებ, რომლებსაც ხანდახან ვართმევთ მათ კანონიერ უფლებას იყვნენ ხილულნი სოციუმისთვის და მათაც ჰქონდეთ ჩვენნაირი უფლება იცხოვრონ სრულფასოვნად. ჩვენი საზოგადოების სპექტრი მრავალფეროვანია და ჩვენც ნელ-ნელა უფრო მეტ ინფორმაციას ვიღებთ სხვადასხვა ადამიანების შესახებ, რომელთა შესახებაც ადრე არ ვიცოდით, რომლებიც ადრე უჩინარნი იყვნენ ყველასათვის და ნელ-ნელა და,  საბედნიეროდ, შესამჩნევი ხდებიან ჩვენთვის.

“აუტისტი ბავშვი” ეს ერთ-ერთი სრული გამოცემაა ქართულ ენაზე, რომელიც გამომცემლობა “დიოგენემ” წელს გამოსცა. წიგნის ავტორები მარკ ბელასენი და ოლგა შავერნე ფრანგი ფსიქოანალიტიკოსები არიან, რომლებიც 30 წელზე მეტია იკვლევენ აუტიზმს. ისინი  ხანგრძლივად მუშაობდნენ  კლინიკებსა და სპეციალურ დაწესებულებებში აუტისტ ბავშვებთან და მოზარდებთან. მართალია, წიგნი მშობლებისთვისაა დაწერილი, მაგრამ ნებისმიერ ამ საკითხით დაინტერესებულ ადამიანს, ბევრ სასარგებლო ინფორმაციას მიაწვდის. ავტორები ცდილობენ მკითხველს ახლოდან დაანახონ  აუტისტი ბავშვის და მათი ოჯახის  პრობლემა და საკუთარი, მდიდარი გამოცდილებიდან დაეხმარონ მათ რჩევებით, რათა მშობლებმა უფრო მრავალფეროვანი გახადონ თავიანთ შვილებთან ყოველდღიური ურთიერთობა. ფრანგი სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ რაც უფრო ადრე გამოვავლენთ აუტიზმის ნიშნებს, ბავშვს გამოჯანმრთელების მეტი შანსი აქვს. მაგრამ თუ ბავშვს ამ ჩაკეტილობაში ხანგრძლივად დავტოვებთ, მისი გამოყვანა უფრო და უფრო გართულდება. როგორც ჩანს, პატარა აუტისტები საკუთარ სისტემაში  ერთგვარ სიმშვიდეს პოულობენ. მკვლევრების მიზანია აუტიზმის დიაგნოსტიკა რაც შეიძლება ადრეული ასაკიდან გახდეს შესაძლებელი. სხვადასხვა ქვეყანაში აუტიზმის გამოვლენა სხვადასხვა ასაკში ხდება. ბავშვის დედასთან ურთიერთობის გამოკვლევის საფუძველზე ცდილობენ აუტიზმის სამი თვის ასაკიდანვე გამოვლენას. მშობლები კი აუტიზმის ნიშნებს სხვადასხვა ასაკში ამჩნევენ, ისინი ან დროულად არ აქცევენ ყურადღებას ბავშვის თავისებურ ქცევას, ან პედიატრი მიიჩნევს, რომ ბავშვის განვითარება ნორმას შეესაბამება და მშობლებს ამშვიდებს. საქმეს ართულებს ექიმების არაკვალიფიციურობა. ბევრი მათგანი კარგად ვერ ერკვევა აუტიზმის სპეციფიკაში, ამიტომ ბევრმა არ იცის, ვისთან უნდა გაუშვას მშობლები.

ეს წიგნი მშობლების დასახმარებლად არის დაწერილი. თუმცა დაეხმარება სხვა ნებისმიერ ადამიანსაც, რომელიც ამ საკითხში გარკვევას ცდილობს და რომელიც შემდეგ სპეციალისტების  რჩევების პრაქტიკაში გამოყენებას ეცდება, რომ თავისი წილი ქვა დადოს აუტიზმთან საბრძოლველად. მთავარი მიზანი კი საერთოა: აუტიზმი დაავადებაა, რომლის განკურნებაც შესაძლებელია.

ოლგა შავერნე და მარკ ბელასენი მშობლებს ურჩევენ :

არ შეგეშინდეთ და აპათიურ ბავშვთან ურთიერთობა სცადეთ. შეიძლება, შედეგი სწრაფად ვერ მიიღოთ, მაგრამ მაინც ელაპარაკეთ;

თავი ბავშვის ადგილას წარმოიდგინეთ. იფიქრეთ, რას შეიძლება გრძნობდეს თქვენი პატარა, რით შეიძლება მისი დაინტერესება;

თუ პატარა აქეთ-იქეთ ირწევა  და არ იძინებს, ჩარევას ნუ მოერიდებით. ხელში აიყვანეთ და მაგრად ჩაიხუტეთ, რათა მან იგრძნოს, რომ თქვენმა სიყვარულმა მის ინდიფერენტულობას სძლია;

შეძლებისდაგვარად ბავშვს მონაწილეობა მიაღებინეთ ოჯახურ სადილში. დასვით სკამზე ისე, რომ მაგიდის სიმაღლეზე აღმოჩნდეს და მიეცით სათამაშოები;

უმღერეთ ან მოუყევით ნებისმიერ რამ, რამაც შეიძლება გაართოს;

ხმამაღლა ელაპარაკეთ ყველაფერზე, რასაც გრძნობთ და განიცდით. თუნდაც ბრაზსა და რისხვაზე. ამან შეიძლება თქვენი მასთან ურთიერთობა შეცვალოს;

არ შეგეშინდეთ და შეაჩერეთ აკვიატებული თამაში, თვითაგრესიული ქცევა. სტერეოტიპების დარღვევით თქვენი პატარა შეიძლება ჩაკეტილობიდან გამოიყვანოთ. არ მოეშვათ. აგრძნობინეთ, რომ თქვენ ის გაინტერესებთ;

ეცადეთ მის ნაცვლად არაფერი გააკეთოთ. ნუ შეუსრულებთ ყველაფერს მხოლოდ იმის გამო, რომ ის არ ჰგავს სხვებს;

თუ გაქცევა სურს, დაიჭირეთ და მაგრად მოეხვიეთ. ამ დროს თქვენი სხეული იცავს მას გარეაგრესიისგან.

ქართული პოეზიის სწავლებისათვის

მიერ
admin
-
0
ქართული პოეზიის სწავლებისას მნიშვნელოვანია იმ ალუზიების, რემინისცენციების და სხვა ტიპის მინიშნებების ზედმიწევნით ახსნა-განმარტება, რომლებიც მხატვრული კონტექსტის სააზროვნო ველს ქმნიან. ყოველი მხატვრული სახე ერთგვარი კოდია, რომლის გაშიფვრა, უპირველესად, ინტელექტუალურ ძალისხმევას საჭიროებს. ამგვარ დაშიფრულ პოეზიას ქმნიდნენ ცისფერყანწელები, რომელთა შემოქმედების შესწავლა კარგად წარმოაჩენს, როგორ ახორციელებს მხატვრული ტექსტი ინტერკულტურულ ურთიერთობას, როგორ ამთლიანებს სამყაროს სიტყვის ძალით და როგორ აშლევინებს ფრთას წარმოსახვას. 

ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია, სასკოლო სახელმძღვანელოებში უფრო მეტი ინტენსივობით იყოს წარმოდგენილი მეოცე საუკუნის დასაწყისში ქართულ პოეზიაში მიმდინარე მოდერნისტული ძიებების ამსახველი მხატვრული ტექსტები. ისინი ხელს შეუწყობენ მოსწავლეს, წარმოსახვით გაარღვიოს დროისა და სივრცის ჩაკეტილი საზღვრები, იმოგზაუროს მრავალფეროვან მხატვრულ სამყაროში და მისთვის უცნობი სახელების მიღმა ახალი დროსივრცული მოდელები აღმოაჩინოს (ჟანრობრივი, თემატური, იდეოლოგიური და სხვა ფორმალური ჩარჩოების მიღმა); ამ გზით გაიფართოოს აზროვნების თვალსაწიერი, შეიმეცნოს ინტერტექსტუალური კავშირების მხატვრული ფუნქცია და ახალ პოეტურ გამოცდილებას ეზიაროს. მასწავლებელმა კი მოსწავლეებს უნდა გააცნოს ის სახელები, რომლებსაც ლექსებში შემოაქვთ სიუცხოვის განცდა და ახალ პოეტურ ღირებულებას ქმნიან. საზოგადოდ, ცისფერყანწელთა პოეზიაში, შესაბამისად მათი ესთეტიკური მრწამსისა (აზრის, მუსიკის, ფერის, სურნელის ერთიანობაში წარმოდგენა), ერთმანეთს გადაეწნა და დაშიფრულ მხატვრულ სახედ წარმოჩნდა მხატვრობა და მუსიკა. ერთ-ერთი ამგვარი პოეტური კოდია ვრუბელი.

“გიჟურ თვალებით შემომხედავს ჩემი ვრუბელი,
სინამდვილეში დაბრუნება დამეზარება” (“INTERIEUR – პირველი”). 

წერდა ვალერიან გაფრინდაშვილი _ ცისფერყანწელი ესთეტი, ახალი პოეტური ღირებულებების შემოქმედი. ამ საქმეში მისი თანამზრახველები კი ქართველი სიმბოლისტები გახლდნენ, ძველ კერპებს, გადამღერებულ და გაცვეთილ მხატვრულ სახეებს რომ თამამად შეუტიეს და შაბლონს “სილა გააწნეს” (ტიციან ტაბიძე). ისინი “უწმინდესი ხელოვნების” მტრებს ამაყად დაუპირისპირდნენ და გამოაცხადეს: “საქართველოს ლანდურ არსებას მოვევლინეთ ჩვენ ახალი სხივმოსილობით და ოცნებადაკრგულ ხალხს ვასწავლით განწმენდილ გზას მომავლის ცისფერი ტაძრისაკენ” (პაოლო იაშვილი).

ბოდლერზე, მალარმეზე, რემბოსა თუ ვერლენზე შეყვარებულ პოეტებს “ეზარებოდათ” უსახურ სინამდვილეში დაბრუნება, რადგან პოეტური სამყარო ბევრად აღემატებოდა რეალურს. ფრანგული პოეზიის თარგმანებთან ერთად, ქართულ პოეზიაში შემოიჭრა აქამდე უცნობი სხვა სახელები, მათ შორის, უპირველესად, ვრუბელისა, რომელიც სიგიჟესთან, დემონურობასთან იყო დაკავშირებული. თუმცა სიგიჟეც, შეშლილობაც სიმბოლისტებს ესმოდათ, როგორც გენიოსობის ერთგვარი დასტური. სხვათაგან გამორჩეულობა, მიღმური სამყაროს ხილვა, საიდუმლოს შეცნობა მხოლოდ ამ გზით შეიძლებოდა, გონების იმგვარი “არევით”, რაც საგანთა და მოვლენათა იდუმალ, უხილავ კავშირებს შეაგრძნობინებდათ. ხომ წერდა კიდეც ვალერიან გაფრინდაშვილი:

“სამარცხვინოა პოეტისთვის სხვა კარიერა,
გარდა სიგიჟის” (“ბოჰემის მონოლოგი”).

ვინ იყო ასე უცნაურ და თანაც მიმზიდველ პოეტურ ნიღაბს ამოფარებული ვრუბელი? ან რატომ დაუკავშირდა მისი სახელი დემონურს?

საზოგადოდ, დემონურობის თემა განსაკუთრებით რომანტიკოსებთან გაღრმავდა. “განვედი ჩემგან, ჰოი, მაცდურო, სულო ბოროტო”, _ წერდა ეჭვებით გატანჯული ბარათაშვილი და წყევლიდა იმ დროს, როცა ფუჭ ოცნებებს მიენდო და უცხო “აღთქმებს” აყოლილი, თავის ბედს გამოედევნა. ამბოხის, დაუმორჩილებლობის თემა სინამდვილისგან თავის დაღწევას, რეალობიდან გაქცევას უკავშირდებოდა. ბოროტი ძალა, ხორციელებასთან, მატერიალურ სამყაროსთან გაიგივებული, ებრძოდა სულს და ადამიანს ღვთის დაუმორჩილებლობისკენ უბიძგებდა. ამგვარ სულიერ ჭიდილს კი ხელოვანი ხშირად შეშლილობამდე ან სიკვდილამდე მიჰყავდა.

პოეზია, საზოგადოდ, დემონურობის ერთგვარი ნიშნით არის აღბეჭდილი. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ დემონი მხოლოდ დაცემულ ანგელოზს არ გულისხმობს. “მე ვგრძნობ ჩემში რაღაც ღვთაებრივს თუ დემონიურს”, “მეჩურჩულება რაღაც იდუმალი ხმა”, _ ამბობს სოკრატე პლატონის “სოკრატეს აპოლოგიაში”. “ევთიფრიონში” კი ევთიფრიონი ეუბნება სოკრატეს: “შენ ხომ ამტკიცებ, რომ ერთთავად თან გდევს შენი დემონი”. ბაჩანა ბრეგვაძის კომენტარი ასეთია: “დემონი (“დაიმონ”) _ იგულისხმება სოკრატეს სულში დამკვიდრებული ზებუნებრივი ღვთაებრივი ძალა თუ სინდისის იდუმალი, მბრძანებლური ხმა, რომელიც, სოკრატესვე მოწმობით, დროდადრო ერთგვარი შთაგონებით ავსებდა და ამა თუ იმ კონკრეტულ შემთხვევაში ქცევის წესსა და მოქმედების გეზს უჩვენებდა მას”. 

დემონი, როგორც პოეტური კოდი, ხშირად გვხვდება გალაკტიონის პოეზიაში (ამ კოდს შემდეგ წერილში წარმოვაჩენთ).

“ავანთებ სანთელს ვრუბელის წინ მოთენთილ ხელით,
გადავშლი ბოდლერს, გადვიკითხავ მის “მარტოობას” (ვალერიან გაფრინდაშვილი, “INTERIEUR – პირველი”).
რატომ უნთებდა პოეტი სანთელს ვრუბელს? ან რატომ იყო, რომ, როდესაც ტიციან ტაბიძე თამუნია წერეთლის სილამაზეს შესტრფოდა, ვრუბელს მოიხმობდა:

“არც კი გიცნობდი, არც კი მენახე,
ისე გხატავდა თამარს ვრუბელი” (“ანანურთან”). 

ვრუბელმა მართლაც დახატა თამარი, ოღონდ ლერმონტოვის პოემის, “დემონის” მშვენიერი გმირი; უნატიფესი ხაზებითა და ექსპრესიით გადმოსცა მისი არამიწიერი სილამაზისა და დემონთან საბედისწერო გამიჯნურების ამბავი.

ყველაფერი კი იმით დაიწყო, რომ 1891 წელს რუსეთში ჯერ კიდევ ნაკლებად ცნობილ, მაგრამ ნიჭიერ, ორიგინალური ხედვის მქონე მხატვარს, მიხეილ ვრუბელს, ლერმონტოვის “დემონის” ილუსტრირება შესთავაზეს. თითქოს ერთგვარი ბედისწერა იყო. ვრუბელი ერთხანს გატაცებული იყო დემონის თემით და შექმნილი ჰქონდა კიდეც ტილო “ჩამომჯდარი დემონი”, მაგრამ ამ ილუსტრაციებმა მის ნიჭს სულ სხვა გასაქანი მისცა. 

ამის შემდეგ ვრუბელი საბედისწეროდ შეიპყრო “დემონმა”. საგულისხმოა, რომ ლერმონტოვმა ეს პოემა საქართველოში ყოფნისას საფუძვლიანად გადაამუშავა და კავკასიით შთაგონებულმა არაერთი ნაწარმოები შექმნა (მათ შორის, ლექსები და პოემები: “თამარი”, “მწირი” და სხვ.). 

“თვითონ “დემონი”, ლერმონტოვის, მისი ახალგაზრდობის ორეული, იბრძვის იმიტომ, რომ დაანგრიოს ზეცა და ადამიანს დაუმორჩილოს მთელი ქვეყნიერება ვარსკვლავებითა და განუსაზღვრელი სივრცეებით” (ვალერიან გაფრინდაშვილი).

ილია ჭავჭავაძე ლერმონტოვს (და თვით პუშკინსაც)Pბაირონის _ “სატანის სკოლის თავადის” _ მიმბაძველად მიიჩნევდა და დიდად აფასებდა, თარგმნიდა კიდეც. “დემონის” რამდენიმე თარგმანი არსებობს, მათ შორის, ვაჟა-ფშაველასი (სახელწოდებით “ქაჯი”). მსოფლიო ლიტერატურის სერიით გამოცემულ ლერმონტოვის რჩეულში კი რევაზ თვარაძის შესანიშნავი თარგმანია დაბეჭდილი. ქვემოთ სწორედ ამ თარგმანიდან მოვიხმობთ ციტატებს.  აღსანიშნავია, რომ კომპოზიტორმა სულხან ცინცაძემ დაწერა მუსიკა  ბალეტისთვის “დემონი”. 

მაინც როგორია ლერმონტოვის დემონი?

ის, ტრადიციულად, დევნილი, ბოროტი სულია, მაგრამ პოეტი მას გვიხატავს, როგორც სასოწარკვეთილს, დაღლილს, რომელსაც ძველი, ბრწყინვალე ჟამის მოგონებანი (როცა კეთილი ქერუბიმი იყო და ჰქონდა ძლიერი რწმენა, სიყვარულის ციური ნიჭი) აშფოთებს. ვნებული სული დიდხანს  დაეხეტებოდა სამყაროს ვრცელ სიცარიელეში და გულგრილად თესავდა სიავეს, მაგრამ “ბოროტებაც მობეზრდა ბოლოს”. ერთ მშვენიერ დღეს კი, როდესაც კავკასიონის მწვერვალების ალმასთა ელვარებას, ოქროსფერ ღრუბლებს, დარიალის შავ ნაპრალებს შეავლო თვალი, კვლავ ზიზღით განიმსჭვალა ქვეყნიერების მიმართ, თუმცა საქართველოს ველების საკვირველმა ფერებმა მაინც მოსტაცეს თვალი და მოულოდნელად დატყვევდა. მან თავად გუდალის სასახლის ეზოში თვალი მოჰკრა თამარს, საპატარძლოს და მისი სილამაზით, უმანკოებით, სიწმინდით მოჯადოვდა. თამარის ცეკვის მზერისას კი საოცრად გარდაიქმნა მისი სული, თითქოს კვლავ შესწვდა სიკეთეს, ტრფობას: “იგი უმზერდა… უცხო სიამით/ და უცხო ღელვით სჭვრეტდა დემონი./ ნეტარმა ხმებმა აღუვსეს წამით/ სულის არენი უედემონი”. ბედნიერ სასიძოს ყაჩაღები დაესხნენ თავს და უთანასწორო ბრძოლაში მოკლეს. მგლოვიარე პატარძალი მონაზვნად აღიკვეცა და მუდამ ყურში ჩაესმოდა უხილავი დემონის მანუგეშებელი სატრფიალო სიტყვები. დემონი ევედრებოდა: “მიჯნურის ლოცვა,/ შენთვის წარმოვთქვი/ პირველად ვიგრძნობ ტანჯვას მიწიერს, /პირველი ცრემლი თვალთაგან მომწყდა”. დემონი მზად არის, ზავი დადოს მიწასთან, ოღონდ თამარის საპასუხო სიყვარულს ეღირსოს, სანაცვლოდ ჰპირდება ფირუზისა და ქარვის სასახლეებს, ვარსკვლავების გვირგვინსა და დიდებას: “და ბაგე მწველი/ ფრთხილად შეეხო მთრთოლვარე ასულს”. დემონის ამბორი იყო სიკვდილის ბეჭედი. თამარის სული ქერუბიმმა არ დაანება დემონს, რომელიც საშინელმა სასოწარკვეთილებამ შეიპყრო: “მაშინ დასწყევლა დემონმა მყისვე/ თავის ოცნება, ზრახვა ფარული,/ და განმარტოვდა ამქვეყნად ისევ,/ არავინ დარჩა ნუგეშად მისად,/ აღარც იმედი და სიყვარული!”

ვრუბელმა ლერმონტოვის დემონის სადარი ფერწერული სახეები შექმნა. ამიტომაც იყო, რომ მისმა დემონმა უდიდესი გავლენა მოახდინა სხვადასხვა ხელოვანის შემოქმედებაზე. ის ქართველ პოეტთა შთაგონების წყაროდაც იქცა.

ირაკლი კენჭოშვილი წიგნში “გალაკტიონ ტაბიძის სამყაროში” შენიშნავს: “შალიაპინი ამბობდა: ჩემი დემონი ვრუბელიდან მოდისო. იგივე შეეძლო გაემეორებინა თავის დემონებზე გალაკტიონს:

“დემონისას ჰგავს წარბებს
მძლავრი ნიაღვრის ფრთები”;
“წარბები _ შვილდი და თმები _ ძეწნა”;
“პატრონი იგი დემონთა წარბის”.

წარბების გამკვეთრება ვრუბელის დემონთან ამჟღავნებს სიახლოვეს. მეფისტოფელის პორტრეტი, ცალი თვალით ბრმა, ხოლო მეორე თვალში _ “განგება, მეტი სიმკაცრე და სიძლიერე”, პარალელს პოულობს ვრუბელის დემონთან, რომლის “თვალები ასიმეტრიული და სხვადასხვანაირია. ერთში თითქოს წყენაა, მეორეში _ მრისხანება და შურისძიების წყურვილი”. სატანის მჯდომარედ გამოსახვა, მაგრამ არა დაკნინებულად, არამედ მედიდურად (“ვით გიოტე, ზის იქ სატანა” _ “მაგიდა ალამბიკებით”), გააზრებითა თუ იკონოგრაფიით საერთოს პოულობს ვრუბელის დემონთან (“ჩამომჯდარი დემონი” და სხვ.) და შესაძლოა გოეთეს სკულპტურულ გამოსახულებებთან”. ვრუბელის დემონის ციკლის ნახატებით შთაგონებული არაერთი მაგალითის მოხმობა შეიძლება როგორც გალაკტიონის, ასევე ტიციან ტაბიძის პოეზიიდან:

“გასწი, დემონო! გაშალე ფრთები,
სადაც შენ წახვალ, მეც იქ მოგყვები”. 
ან კიდევ: 
“დღეთა დარაჯად დადგა დემონი…
ტანჯვა-წუხილში მიჰქრიან დრონი” (ტიციან ტაბიძე).

ცოტა რამ მიხეილ ვრუბელის ბიოგრაფიიდან: იგი 1856 წელს დაიბადა ომსკში, რუსი სამხედრო მოსამსახურის ოჯახში; ხელოვნების სიყვარული ბავშვობიდანვე გამოამჟღავნა, ყველაფერს ერჩია განმარტოება და ფანქრით თავისი ფანტაზიების ხატვა. მერეც, როცა სამხატვრო აკადემიაში სწავლობდა, გასაოცარი შრომისმოყვარეობით გამოირჩეოდა, 10-12 საათის განმავლობაში თავაუღებლივ ხატავდა. განსაკუთრებით ნატურიდან ხატვა უყვარდა. თანამედროვე მხატვრები არ მოსწონდა, ზედაპირულებად მიიჩნევდა. ხატვისას უდიდეს ყურადღებას დეტალებს აქცევდა. აკვარელის გაკვეთილებს გამოჩენილი მხატვარი ილია რეპინი უტარებდა. ვრუბელს მისი გავლენაც ჰქონდა, მაგრამ მალე დაძლია.

ჯერ კიდევ სტუდენტს საპასუხისმგებლო საქმე ანდეს _ წმინდა კირილეს მონასტერში ბიზანტიური ხატები აღადგინა და თვითონაც შეასრულა რამდენიმე ორიგინალური ფრესკა. ბიზანტიურმა ფერწერამ გაიტაცა და მის ტილოებზეც აისახა ეს სიყვარული. ჩია ტანადობის, სუსტი, ქერა ვრუბელი ხატვისას საოცრად გარდაიქმნებოდა ხოლმე, თვალებიდან თითქოს დემონურ ძალას ასხივებდა. ვენეციაში მოგზაურობისას შუა საუკუნეების მხატვრობით დაინტერესდა, განსაკუთრებით, ჯოვანი ბელინის შემოქმედება მოსწონდა. მეგობარს სწერდა: “იტალიაში შეიძლება ბევრი რამ ისწავლო, მაგრამ უნდა შექმნა მხოლოდ და მხოლოდ შენს სამშობლოში”.

ერთხანს ანტიკური სიუჟეტებით, შემდეგ ჰამლეტური და ფაუსტური მოტივებით იყო გატაცებული. მერე რუსულმა ფოლკლორმა გაიტაცა და შესანიშნავი პანოები შექმნა. შთამბეჭდავი იყო მისი პორტრეტ-ფანტაზიები, მაგალითად, “გოგონა სპარსული ხალიჩის ფონზე”, “მკითხავი”, “დედოფალი-გედი” და სხვ.

საზოგადოების განსაკუთრებული ყურადღება მიიპყრო მისმა ტილომ “ჩამომჯდარი დემონი”. ნახევრად შიშველი ფრთებიანი ფიგურა, თითქოს გაქვავებული, აფერადებულ შორეულ სივრცეებს გასცქერის. იგი გვაგონებს სტრიქონებს:

“წიგნი ვედრებიანი
ალოცება სატანის” (გალაკტიონი, “გვიანი ოცნება”).

ვრუბელისთვის დემონი რთული სიმბოლური სახე იყო, ამიტომაც ეჭიდებოდა ხშირად. მისი სკულპტურული თავიც გამოძერწა, რომელიც ერთ გამოფენაზე უცნობმა მნახველმა დაამსხვრია. აღადგინეს და აღარ გამოუფენიათ. 
ვრუბელს სურდა, როგორც თვითონ წერდა, დემონში გადმოეცა იდუმალი ძალა, ადამიანზე აღმატებული. ხელოვნებათმცოდნეთა აზრით, ვრუბელის დემონი მეამბოხე ტიტანების შთამომავალია. მისი დემონის შინაარსი ორმაგია: ერთი მხრივ, მასში წარმოჩენილია ადამიანის სულის დიდებულება, ვერანაირ ზღუდეს, აკრძალვას რომ ვერ ეგუება შემეცნებისა და თავისუფლების გზაზე, მეორე მხრივ კი, ეს არის უსაზღვროდ ამაყი პიროვნება, რომელიც გაურბის მარტოობას, სიცივეს, სიცარიელეს. 

“მეფინება წვიმა ნელი
და დემონის მწუხარება” (გალაკტიონი, “ვარ გენია რიმანელი”).

ვრუბელის დემონი არის არა მხოლოდ მეფური, დაუმორჩილებელი, დიდებული და ამაყი, არამედ, ამასთანავე, უფრო მეტად მგლოვიარე, მარტოსული. საგულისხმოა, რომ ვრუბელი განიცდიდა ცნობილი კომპოზიტორის, ანტონ რუბინშტეინის ოპერის, “დემონის” გავლენასაც.

საზოგადოდ, ვრუბელი ყველა ჟანრში ოსტატი იყო: მას აქვს მონუმენტურ-დეკორატიული პანოები, დეკორატიული სკულპტურა, თეატრალურ-დეკორაციული ფერწერა, ვიტრაჟი, გრაფიკა… მან არქიტექტურაშიც სცადა ბედი. მას უნდოდა, რომ ყოფილიყო უნივერსალური მხატვარი, აღორძინების ოსტატთა მსგავსად. 

“ჭეშმარიტება სილამაზეშია”, _ ეს იყო მისი დევიზი. 

ხელოვნებათმცოდნენი ვრუბელის ნახატებს მიაკუთვნებენ “ფანტასტიკურ რეალიზმს”. მისი “იასამანი”, “მარგალიტის ნიჟარა” და სხვა ნახატები გასაოცარ შთაბეჭდილებას ახდენენ მნახველზე.

ვრუბელის მიერ ლერმონტოვის “დემონისთვის” შესრულებული ილუსტრაციები კი ხელოვანის შემოქმედებაში მწვერვალადაა აღიარებული. ორი ფერით, თეთრითა და შავით, სინათლისა და სიბნელის გრადაციებით მხატვარმა სასწაულები მოახდინა.

როდესაც “დაცემულ დემონზე” მუშაობდა, მხატვარს სულიერი აშლილობა დაეწყო. სწორედ ამ დროს გამოფინეს ეს ნახატი პეტერბურგში. მიუხედავად იმისა, რომ ნახატი კედელზე ეკიდა, ვრუბელი ყოველ დილას მიდიოდა და ცვლიდა, ხატავდა. ასე რომ, მნახველები მეორე დღეს დემონს წინა დღისაგან განსხვავებულ გამომეტყველებას ამჩნევდნენ.  

სულიერმა ავადობამ ვრუბელზე ლეგენდები დაბადა, მისი შეშლილობა დემონის ხატვას დაუკავშირეს. ამან მის მიმართ ინტერესი უფრო გააღვივა. ბევრმა სწორედ მაშინ აღმოაჩინა მისი ნიჭი. საერთოდ, ვრუბელს ერთი ნახვით არავინ აღიარებდა, თითქოს მისი ნახატები თანდათან იპყრობდა მნახველის სულს, გულსა და გონებას. ვრუბელი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოშიც განაგრძობდა ხატვას. მისი ავადობა გაართულა 2 წლის ვაჟიშვილის დაღუპვამაც, მაგრამ მხატვარი ბოლოს მაინც გამოჯანმრთელდა და კვლავ შეუდგა მუშაობას. ხატავდა, ასწავლიდა და თან საოცარი დაუდევრობით ეპყრობოდა ნახატებს, თითქოს მხოლოდ ქმნის პროცესი აინტერესებდა და არა შემოქმედების ნაყოფი. მისმა მოწაფეებმა არაერთი ჩანახატი გადაარჩინეს დაკარგვას.

გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე ვრუბელმა წინასწარმეტყველთა შესანიშნავი სახეები შექმნა, მაგრამ მისი სახელი მაინც “დაცემულ დემონს” უკავშირდებოდა. ვრუბელი ფილტვების ანთებით გარდაიცვალა 54 წლისა, 1910 წელს. 

ალექსანდრე ბლოკი “დაცემული დემონის” შესახებ წერდა: “ვრუბელი გვაოგნებს, რადგან მის შემოქმედებაში ვხედავთ, როგორ ყოყმანობს და ანელებს თავის გამარჯვებას ლურჯი ღამე, ალბათ, იმიტომ, რომ შეიგრძნობს თავის მომავალ გარდაუვალ დამარცხებას”. 

ასე რომ, ვრუბელის კოდის გაშიფვრა ლექსის პოეტურ დრო-სივრცეს საოცრად ზრდის და მკითხველს სრულიად განსხვავებულ ემოციურ-ინტელექტუალურ განცდას ანიჭებს. 

რუსუდან თედორაძე – ხსოვნა გადასარჩენად

მიერ
admin
-
0

ამ ბოლო დროს, იცით, რა მჭირს?

წერას დავიწყებ რაღაც თემაზე და შუა გზაში მეცვლება გეზი.

აი, დღესაც, ვაპირებდი დამეწერა იმის შესახებ, თუ როგორ ვიყენებ თანამედროვე პოეზიას კლასიკური ტექსტების განხილვისას თუ სხვადასხვა თემატური პარალელებისთვის.

მაგრამ ამაზე სხვა დროს მოვყვები.

დღეს კი, უკვე ნოემბერი დაიწყო, განსაკუთრებით სუსხიანი, ცივი და ყინვიანი. ასეთ ამინდებში განსაკუთრებით გჭირდება სხვადასხვა ამბების ნაფოტები გულის ბუხარის გასათბობად.

ჰოდა, მეც ასეთი ამბები უნდა ჩამოვთვალო, ჩემთვის, თქვენთვის, უფროსებისთვის, უმცროსებისთვის, გულშიც და ხმამაღლა.

ჩემი ერთგვარი თერაპიაა, მრავალჯერ გამოცდილი, კარგად დაცდილი.

ექვთიმე თაყაიშვილის დღიური გინახავთ? რამდენი დღე უსადილოდ და უსაუზმოდ, მაშინ, როცა უზარმაზარ განძს დარაჯობდა ეს განსაკუთრებული ქართველი და განსაკუთრებული ადამიანი. „რამდენს ვცდილობდი, რას არ ვკიდებდი ხელს, მაგრამ რამდენი რამ მაინც ვერ მოვასწარი!.. არ იყო ხალხი, თითოოროლა კაცის მეტი არ ეკარებოდა ასეთ საქმეს. არ ესმოდათ ამის მნიშვნელობა და გემო!.. რუსთველის გამზირზე სეირნობასა და პოპულარული სტატია-წიგნების კითხვას, ან ლიტერატურულ კამათს იქით აღარ მიდიოდა მათი მონდომება… თითქოს გვყავდა ინტელიგენცია, მაგრამ ნამდვილად და ღრმად ვერავინ ხვდებოდა კულტურული მემკვიდრეობის მოვლა-პატრონობისა და ადგილობრივ შესწავლის აუცილებლობას”. იმას აღარ გაგახსენებთ, მარტოობაში რომ გარდაიცვალა, სულ 40–დე ადამიანმა გააცილა უკანასკნელ სამყოფელში, საქართველოს მეჭურჭლეთუხუცესი.

წმინდა მღვდელმონაზონი გრიგოლ ფერაძე? მოძმისთვის წამებული, მოყვასისთვის შეწირული…

ქართული საგანძურის გადარჩენაში მასაც დიდი წვლილი მიუძღვის. ექვთიმე თაყაიშვილის თანამოაზრემ, განათლებულმა სასულიერო მოღვაწენ, მრავალშვილიანი ებრაელის დანაშაული აიღო თავზე ოსვენციმის ბანაკში და გაზის კამერაში საკუთარი ფეხით შევიდა.

ამ ნოემბრის სუსხიან დღეს ძალიან მინდა ერთი ნაწყვეტი წაგიკითხოთ კათოლიკოს ამბროსი ხელაიას დაკითხვის ოქმიდან, მინდა ერთად წავიკითხოთ :

„მოსამართლე ერქომაიშვილი -როდის იყო საქართველო თავისუფალი?

კათალიკოსი ამბროსი – წითელი ლაშქრის შემოსვლამდე. მას შემდეგ კი, რაც წითელი ჯარი შემოვიდა, საქართველომ დამოუკიდებლობა დაკარგა.

სასამართლოს თავმჯდომარე ჩხეიძე – მემორანდუმში თქვენ ნათქვამი გაქვთ, რომ ქართველ ხალხს ართმევენ მიწა-წყალს, დამისახელეთ რა წაართვეს ხალხს და ვის გადასცეს

კათალიკოსი ამბროსი – არამცთუ მიწა-წყალი, ხალხიც გაცემულია სხვა ერებზე. ეს დამტკიცდება მაშინ, როდესაც მოვიტანთ საქართველოს რუკას.

პროკურორი ოკუჯავა – რაში გამოიხატა საქართველოს დამონება რუსეთის მხრივ?

კათალიკოსი ამბროსი – ასოცი წლის თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის მაძებარ ხალხის თავისუფლების ინტერვენციით წართმევაში.

პროკურორი ოკუჯავა – დამისახელთ, რაში გამოიხატა ფიზიკური გადაშენება ქართველი ხალხისა?

კათალიკოსი ამბროსი ერის დევნაში, ტერიტორიის სხვის ხელში გადაცემაში და იმაში, რომ ხელისუფლება ქართველთა ხელში არ არის. “

კიდევ, კიდევ რა გაგახსენოთ? ამბავი იმდენია, იმდენი რამის მოყოლა მინდა.

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაარსების ამბები გეცოდინებათ, როგორი დიდი შრომა და თავგანწირვა დასჭირდათ ქართული მეცნიერებისა და კულტურის მოამაგეებს პირველი უმაღლესი სასწავლებლისთვის ბრძოლაში.

უნივერსიტეტის მთავარი დამფუძნებელი იყო ცნობილი ქართველი ისტორიკოსი, აკადემიკოსი ივანე ჯავახიშვილი. თანადამფუძნებლებლები გახლდნენ – გრიგოლ გველესიანი, ექვთიმე თაყაიშვილი, გიორგი ახვლედიანი, შალვა ნუცუბიძე, დიმიტრი უზნაძე, გრიგოლ წერეთელი, აკაკი შანიძე, ანდრია რაზმაძე, იოსებ ყიფშიძე, კორნელი კეკელიძე და პეტრე მელიქიშვილი.

როდესაც ურთულესი საკითხები გადაიჭრა, მთელ საქართველოში და მის საზღვრებს გარეთ შეგროვდა შემოწირულობები ცოდნის ტაძრის დასაარსებლად, ბოლოს და ბოლოს 1918 წლის 13 იანვარს უნივერსიტეტის პროფესორთა კოლეგიის პირველმა სხდომამ განიხილა უნივერსიტეტის რექტორის არჩევის საკითხი. უნივერსიტეტის პირველი რექტორის თანამდებობაზე კოლეგიამ ივანე ჯავახიშვილის კანდიდატურა ერთხმად წარადგინა, მეცნიერმა სიტყვა ითხოვა და თქვა :”პეტრე მელიქიშვილი ცნობილი მეცნიერია, რუსეთშიაც და საზღვარგარეთაც, და მისი არჩევა დიდ პრესტიჟს შეუქმნის ჩვენს უნივერსიტეტს…”

კიდევ რა გიამბოთ?

იცოდით, რომ როდესაც რეზო ინანიშვილი, შესანიშნავი მწერალი ღარიბი სტუდენტი იყო, უნივერსიტეტის რექტორი, ნიკო კეცხოველი ურიცხავდა სტიპენდიას ანონიმურად, საკუთარი ხელფასიდან….

კიდევ გიამბობდით, მაგრამ თერაპიის მთავარი ნაწილი თქვენზეა – თავად უნდა გაიხსენოთ, რომ არ გაწყდეს ასეთი ამბების ჯაჭვი.

ჰოდა, როდესაც ნოემბრის სუსხზე, საკუთარ თავზე თუ საკუთარ ქვეყანაზე, სხვა ადამიანების ბოროტებაზე, ღალატსა და მესაკუთრეობაზე გაბრაზდებით ( სრულიად სამართლიანადაც), გაიხსენეთ ასეთი ამბები, დაანთეთ საკუთარი გულის ბუხარი და გახსოვდეთ, რათა გადარჩეთ, გადარჩეთ, რათა გიყვარდეთ.

ერთი ფოტოს ბლოგი

მიერ
admin
-
0
„როცა მოიჭრება უკანასკნელი ხე, მოიწამლება უკანასკნელი მდინარე, დაიჭერენ უკანასკნელ ჩიტს – მხოლოდ მაშინ მიხვდებით, რომ ფული არ იჭმევა” /ინდიელთა სიბრძნე/.
ეს ფოტო ამ ზაფხულს თურქეთში გადავიღე.

მეგობრებმა გადავწყვიტეთ, აგვისტოში ოჯახებითურთ სტამბოლის ახლოს, პრინცის კუნძულებზე დაგვესვენა.

ბევრი ფიქრისა და ძებნის შემდეგ ერთ-ერთი კუნძული, ჰეიბალიადა შევარჩიეთ, უმთავრესად იმიტომ, რომ იქ იშვიათად ჩადიან ტურისტები და, სხვა კუნძულებისგან განსხვავებით, სიმშვიდეა.

დიდი ხნის წინ, როცა პირველად მოვხვდი პრინცის კუნძულებზე, ადგილობრივი მოსახლეობისა და სტამბოლელი დამსვენებლების გარდა იქ თითქმის ვერავის მოჰკრავდით თვალს, დღეს კი არც ერთი ტურისტი ისე არ წავა თურქეთიდან, მარმარილოს ზღვაში მდებარე ეს ულამაზესი კუნძულები არ მოინახულოს.

გადაწყვეტილების მიღებისას ვერ გავითვალისწინეთ, რომ ყველა ახლომდებარე პლაჟი ფასიანი იყო, უფასო საბანაო ადგილების საპოვნელად კი გრძელი გზის გავლა მოგვიხდებოდა. ამწვანებულ, აყვავებულ და მოვლილ კუნძულებზე სეირნობა სასიამოვნო კია, მაგრამ ერთი ბოლოდან მეორემდე ბავშვებთან ერთად ყოველდღე სიარული ჭირდა, თანაც პრინცის კუნძულებზე ავტომანქანები არ დადის, გადაადგილება მხოლოდ ფაიტონით, ველოსიპედით და ელექტროველოსიპედით შეიძლება, რაც არცთუ იაფი სიამოვნებაა.

ამ სურათს სწორედ პლაჟისკენ მიმავალი გადავეყარე, გიზიარებთ და ვიცი, ჩემსავით, ერთსა და იმავე დროს, აღფრთოვანდებით და დამწუხრდებით.

აღფრთოვანდებით იმით, თუ როგორ ეპყრობიან ამ მხარეში ადამიანები ბუნებას, როგორ უფრთხილდებიან თითოეულ ხეს, მზად არიან, საგზაო მშენებლობის წესებიც კი დაარღვიონ სასიცოცხლო გარემოს გადასარჩენად.

დამწუხრდებით, რადგან ასეთ დამოკიდებულებას, მზრუნველობასა და სიყვარულს ჩვენში ვერ ნახავთ, ასეთ პასუხისმგებლობას სიცოცხლის, ბუნებისა და მომავალი თაობის მიმართ ვერსად წააწყდებით.

არც თურქეთია ამ მხრივ სამაგალითო ქვეყანა, იქაც, ისევე როგორც ჩვენთან, ხშირად გიგანტურ ჰესებსა და დიდ მშენებლობებს ეწირება მწვანე გარემო და აუცილებელი სასიცოცხლო სივრცე, მაგრამ იქ ერთ ხეს აშკარად უფრო დიდი შანსი აქვს, გადარჩეს და ადამიანებს გადარჩენაში დაეხმაროს.

გამომგონებლური პრობლემების გადაჭრის თეორია და სასწავლო პროცესი

მიერ
admin
-
0

აზროვნება რთული და საინტერესო პროცესია. მის “გამართულად”
მუშაობაზეა დამოკიდებული ადამიანის ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი მხარეები, ახალი ტექნოლოგიური
აღმოჩენები და გამოგონებები, შემცნების ახალი გზების ძიება. ამ საქმეში დიდი როლი აკისრია ინტუიციას. ამიტომ მის განვითარებაზე
მუდმივად უნდა ვზრუნავდეთ. მეცნიერება დიდი ხანია დაინტერესებულია ახალი თეორიებით,
რომლებიც კარგად მომზადებულ სპეციალისტს საშუალებას მისცემდა, გამორჩეული წარმატებებისთვის
მიეღწია. უკვე ნახევარი საუკუნეა აქტიურად
გამოიყენებენ ე.წ. გამომგონებლური პრობლემების გადაჭრის თეორიას. სახელიდანაც ჩანს,
რომ იგი გვეხმარება შემოქმედებითი აზროვნების,
როგორც გონებრივი აქტივობის გააზრებული, მიზანმიმართული და მართული პროცესის ფორმირებაში(სუბიექტის მიერ სააზროვნო ოპერაციების ეფექტურად გადაწყვეტაც ხომ აზროვნების კულტურაზეა
დამოკიდებული).

ასეთი ზემოქმედება ადამიანზე, პირველ რიგში,
განათლების სისტემამ უნდა მოახდინოს. მან უნდა მისცეს ადამიანს ცოდნაც და მისი გამოყენების
უნარიც, უნდა “შეამუშავებინოს” აზროვნების სტილი, რომელიც ცხოვრების ნებისმიერი მხარის
გაანალიზების საშუალებას მისცემს.

გამომგონებლური პრობლემების გადაჭრის თეორია შეისწავლის ტექნიკური
სისტემების განვითარების ობიექტურ კანონზომიერებას და შეიმუშავებს ტექნიკური პრობლემების
გადაწყვეტის მეთოდოლოგიას (მეთოდების და მიდგომების სისტემას). ამავდროულად, გამომგონებლური
პრობლემების გადაჭრის თეორია პრობლემის ანალიზის პრაქტიკული მეთოდოლოგიაა _ იმ
პრობლემების, რომლებიც წარმოიქმნება ხელოვნური სისტემების ფუნქციონირების დროს (ხელოვნური
სისტემების განვითარების თეორიაც ამ ბაზაზეა დაფუძნებული).  

აღნიშნული თეორია მოიცავს სუბიექტის მიერ
პრობლემური სიტუაციის ანალიზისთვის და მისი ეფექტური გადაჭრისთვის საჭირო სააზროვნო
პროცესების ძირითად ეტაპებს. იგი სულ უფრო
ფართოდ გამოიყენება განათლების სისტემაში, როგორც საბაზისო მეთოდოლოგია აზროვნების
კულტურის ფორმირებისთვის. ეს ერთგვარი ინსტრუმენტია არასტანდარტული ცხვორებისეული
ამოცანების გადაწყვეტისთვის, იმ პასუხების მოკლე დროში პოვნისთვის, რომლებიც ხანგრძლივი
დროის განმავლობაში გადაუჭრელი რჩებოდა (უფრო მეტიც, ამოცანაზე პასუხის მოძიების დროს
ადამიანი, რომელიც ფლობს გამომგონებლური პრობლემების გადაჭრის ტექნოლოგიას, შეიძლება
“საშიში” მოწინააღმდეგე აღმოჩნდეს სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტებისთვის).

თეორია (გ. ალტშულერი,
XX ს.-ის 40-იანი წწ.) გულისხმობს პრობლემის
საწინააღმდეგო, “შებრუნებული” თანმიმდევრობით გადაწყვეტას: იდეალური  საბოლოო რეზულტატის მისაღებად და პრობლემის გადასაწყვეტად
ირჩევენ საპირისპირო მიმართულებით სიარულს, იწყებენ “ბოლოდან” (პრობლემის გადაწყვეტას იდეალური საბოლოო შედეგის
წარმოდგენით). ამით ხდება ალგორითმის შესაძლებლობის ილუსტრირება (არსებითად ეს
მართლაც გაცილებით ადვილია, ვიდრე პრობლემების გადაწყვეტა ტრადიციული მეთოდებით – ცდებითა
და შეცდომების მეთოდით). გამომგონებლური ალგორითმის
არსიც ამაშია და მასვე ეფუძნება გამომგონებლური ამოცანების გადაჭრის თეორიაც.

ზოგადად, გამოგონების ალგორითმი წარმოადგენს შეკითხვების წყებას, რომელზე პასუხითაც
სუბიექტი ყურადღებას ამახვილებს პრობლემების გადაწყვეტისთვის უმნიშვნელოვანეს ამა თუ
იმ არსებით ელემენტზე და ამ გზით ახდენს გადაწყვეტილების სინთეზს.

შემოქმედებითი ამოცანის გადაწყვეტა 4 სტადიას მოიცავს:

  1. ამოცანის (დავალების, პრობლემის) ფორმულირების დაზუსტებას;
  2. ოპერატიულ სტადიას;
  3. ანალიტიკურ სტადიას;
  4. სინთეზურ სტადიას.

პირველი სტადიის (ამოცანის,
დავალების, პრობლემის ფორმულირების დაზუსტება) კითხვები:


v 

რა არის საბოლოო მიზანი, რისთვის წამოიჭრა ამოცანა?


v 

შეიძლება თუ არა ამ მიზნის მიღწევა “შემოვლითი”, სხვა დავალების
გადაწყვეტის გზით?


v 

რომელი გზა (პირდაპირი თუ “შემოვლითი”) გვაძლევს უკეთეს შედეგს?


v 

რომელი დამატებითი მოთხოვნები არსებობს ამ მომენტისთვის?
რომელი მოთხოვნები წამოიჭრება მომავალში (ანუ როგორ შეიძლება დავალების შეცვლა პერსპექტივაში)?

მეორე სტადიაზე (ანალიტიკური
სტადია) აუცილებელია:


v 

განვსაზღროთ იდეალური საბოლოო შედეგი,
პრობლემა წარმოვიდგინოთ გადაწყვეტილად (ანუ წარმოვიდგინოთ, რომ ყველაფერი, რაც უნდა
შეცვლილიყო, ფუნქციონირებს იდეალურად);


v 

განვსაზღვროთ, რა გვიშლის
ხელს, რა სიძნელე
გვეღობება, რა ეწინააღმდეგება იდეალურ შედეგს, ანუ ვუპასუხოთ კითხვებზე:


·        

მაგრამ რატომ…?


·        

კონკრეტულად რა…?


·        

შეუძლებელია სასურველის მიღწევა?


·        

რა გვაფერხებს?

 

ამავე
დროს შემაფერხებლად, ხელისშემშლელად არ უნდა ვაქციოთტერმინოლოგიური ჩარჩოები, არ უნდა მოვექცეთ მათიგავლენის ქვეშ; უნდა ვისარგებლოთ ადვილად გასაგები განსაზღვრებებით, ახსნა-განმარტების
ზოგადი ქარგით.

 


v 

ვუპასუხოთ კითხვებს:

 


·        

რამ გამოიწვია შეფერხება?


·        

რაში მდგომარეობს მისი უშუალო მიზეზი?

 


v 

ვუპასუხოთ შეკითხვებს:

 


·        

რა შემთხვევაში ვერ შეგვიშლიდა ვერაფერი ხელს სასურველი შედეგის
მიღებაში?


·        

რა პირობებია საჭირო დაბრკოლების აღმოსაფხვრელად?

 

ანალიტიკური სტადიის კითხვებზე პასუხის გაცემისას,საქმის არსიდან გამომდინარე, თანდათან და მიზანმიმართულად გამოვლინდება წინააღმდეგობა,
რომელიც ხელს უშლის პრობლემის მოგვარებას.

 

ამ დროს წამოჭრილი
წინააღმდეგობების კორექტირება ხდება გამომგონებლური
 პრობლემის გადაჭრის ოპერატიულ და სინთეზურ
სტადიებზე. ამოცანის გადაწყვეტის შემოქმედებითი გზების ძიებისას სასურველია ვუპასუხოთ
შეკითხვას: შეიძლება თუ არა ახალი ობიექტი
ახლებურად გამოვიყენოთ?

 

ამის შემდეგ ამოცანა უკვე სხვა სტადიაზე გადავიდა:მდგომარეობიდან “რა ვქნათ?”, “რა გავაკეთოთ?” (ანუ გამოძიების, გამოკვლევის სტადიიდან)
გადავიდა მდგომარეობაზე _ “როგორ გავაკეთოთ?”, რაც არის კიდეც “საგამომგონებლო” პრობლემა.

 

აზროვნების ამგვარ თანმიმდევრულობას ეწოდება საგამომგონებლო პრობლემის გადაჭრის
ალოგირთმი, რომელიც საგამომგონებლო
პრობლემის გადაჭრის ძირითადი აზრია (იგი, ამ ალგორითმის გარდა, ოპერატიული და სინთეზური
სტადიების დონეზე მრავალ ტიპურ გადაწყვეტასაც გულისხმობს).

 

თეორიის მთავარი
კანონია მისწრაფება იდეალური ხარისხისკენ (მაგალითად, არსებული, უკვე ცნობილი
გზების გამოყენებით უმჯობესდება ერთი მაჩვენებელი, ვთქვათ, სატრანსპორტო ხარჯები და
ეს ხდება სხვა მაჩვენებლების გაუარესების გზით, მაგალითად, ქვეითდება გამტარობა და
კონსტურქტორი იძულებულია, კომპრომისული გადაწყვეტლება მოძებნოს კონკრეტული შემთხვევებისთვის).
მიღებული პასუხები აუცილებლად მიმართულია იდეალური პასუხისკენ, ყოველ შემთხვევაში,
მიისწრაფვის  იდეალურისკენ. ასეთ პასუხს უწოდებენიდეალურ საბოლოო შედეგს, ამიტომ ყველაზე
მეტად გავრცელებულ სიტუაციებში გამომგონებლური
ამოცანების  გადაწყვეტა შეიძლება განვიხილოთ,
როგორც ტექნიკური წინაღობის  გამოვლენის, ანალიზის
და გადაჭრის პროცესი.

 

საგამომგონებლო
პრობლემების გადაჭრის გზებია:

 


v 

პრობლემის (ამოცანის)
ანალიზი (მინი-ამოცანის ფორმულირება; მინი-ამოცანის გადაჭრის შემდეგ რეალურად საჭირო მეთოდების
გამოვლენა; პრობლემის, ამოცანის მოდელის შექმნა; გრაფიკული სქემის გამოხატვა; ზოგადი
პროცესებიდან ძირითადის გამოყოფა; პრობლემის უკიდურესად მწვავე მდგომარეობის წარმოჩენა;
პრობლემის სხვადასხვა მხარის სწორად დასახელება; ყველა ვარიანტის გამოყენება პრობლემის
გადასაჭრელად; დავალების პირველი ნაწილის გადაუჭრელობის შემდეგ მეორეზე გადასვლა);


v 

პრობლემის (ამოცანის)
მოდელის ანალიზი (საჭირო რესურსების გამოყენება; პრობლემის “საზღვრების” დადგენა; დროის გამოთვლა
კონფლიქტის მოგვარებისთვის);


v 

პრობლემის შეცვლის,
გარდასხვის ამოცანა;


v 

საფრთხეების აცილება;


v 

მიღებული პასუხების
გამოყენება;


v 

პრობლემის გადაწყვეტის
მიმდინარეობის ანალიზი.

 

მოცემულ თეორიას გარკვეული კანონზომიერება
ახასიათებს (და საერთოდაც, მართალია, სისტემები მრავალნაირია – სამეცნიერო, მხატვრული,
სოციალური და ა.შ., მაგრამ მათი განვითარება მსგავს კანონზომიერებას ექვემდებარება).
ეს კანონზომიერებებია:

 

  1. ტექნიკური სისტემა მაშინაა იდეალური, როდესაც სისტემა, როგორც ასეთი, არ არსებობს,
    მაგრამ მისი ფუნქციები სრულდება;
  2. თეორიას აქვს წესებიც – წინააღმდეგობა უნდა გაძლიერდეს უკიდურესობამდე;
  3. რესურსების სრულად გამოყენება.

 

გამომგონებლური პრობლემების გადაჭრის თეორიას აქვს შესწავლის
ობიექტი (ტექნიკური სისტემებისა და შემოქმედებითი
პიროვნების განვითარების კანონები), თავისი
მეთოდი (დიდი მოცულობის ისტორიულ-ტექნიკური და ისტორიულ-ბიოგრაფიულ  ინფორმაციის ანალიზი), თავისი ენა (ტექნიკური “რეაქციები” შეიძლება ჩაიწეროს ისე, როგორც ქიმიური
რეაქციები), თავისი ინფორმაციული ფონდი(პრინციპები, მეთოდები და მიდგომები).ამიტომაა, რომ იგი სწრაფად შეიჭრაAმეცნიერების ყველა დარგში. მათ შორისაა
გპგთ+
პედაგოგიკა (ანუ გამომგონებლური პრობლემების
გადაჭრის თეორიას + პედაგოგიკა), რომელიც ფართოდ
გამოიყენება განათლების სისტემაში: პედაგოგიკის ფსიქოლოგიაში, სასწავლო პროგრამების შემუშავებაში, კადრების შერჩევისთვის,
მოსწავლეთა შემოქმედებითი აქტივობის ამაღლებისთვის.

 

გამომგონებლური
პრობლემების გადაჭრის თეორიის ელემენტებია ე.წ. სისტემები, რომლებიც გამოიყენება პედაგოგიკაში.  

  

I სისტემა – ის შედგება ცალკეული ელემენტებისგან (ქვესისტემა), მაგრამ  ამავე დროს აქვს მთლიანი სისტემური ეფექტი: ჩვენ სისტემაში
ვცხოვრობთ, ყველაფერი, რაც გარს გვარტყია, წარმოადგენს სისტემას. გამონაკლისს არ წარმოადგენენარც პედაგოგიური ობიექტები და არც პროცესები. მაგალითად, გაკვეთილი სისტემაა, რომელიც
შედგება ცალკეული ქვესისტემებისგან (ნაკვეთებისგან, ბმულებისაგან, რომელთაგან თითოეულს აქვს თავისი სტრუქტურა და ასრულებს გარკვეულ ფუნქციას: ცოდნის შემოწმებას,
ახალი მასალის შესწავლას, გამტკიცებას, საშინაო დავალების ინსტრუქტაჟს).  გაკვეთილს, როგორც
სისტემას, გააჩნია თავისი ეფექტიც: ავითარებს და ზრდის მოსწავლეებს კონკრეტული საგნის შინაარსის
საშუალებით. და ბოლოს: გაკვეთილის არც ერთი ნაკვეთი, არც ერთი ბმული არ გვაძლევს მთლიანი გაკვეთილის სისტემის ეფექტს.

 

II  ოპერატორის სისტემა _ ის ჰგავს რამდენიმეეკრანიან სქემას: მარცხენა მხარეს წარსულია, ცენტრში – ახლანდელი დრო, მარჯვენა მხარეს – მომავალი. ქვედა სამი ეკრანი – ქვესისტემებია, შუაში – სისტემები,
ზემოთ კი მეტასისტემაა (სქემა 1):


სქემა 1

 

 

ზემოთ მოყვანილი ინფორმაცია განვიხილოთ დინამიკაში:

 

დავუშვათ, ტრადიციული გაკვეთილი არის სისტემა.
მოვათავსოთ ის დღევანდელობაში. დავინახავთ, რომ ის შედგება ქვესისტემისგან და ამავე
დროს შედის მეტასისტემაში – გარკვეული თემის ირგვლივ დაჯგუფებული გაკვეთილების სისტემაში. აღნიშნული
იერარქია შეგვიძლია გავაგრძელოთ ქვემოთაც
და ზემოთაც (გაკვეთილის თემები შედის თავებში, ცალკეული თავები ერთიანდება განყოფილებებში, თავის მხრივ, ისინი შეადაგენენ კურსს და ასე შემდეგ). მაგრამ აქ აუცილებლად დაისმება შეკითხვაც: რა იქნება ტრადიციული გაკვეთილის შემდეგ?

 

ამ დროს ისევ გამოიკვეთება მეთოდური ხაზი:


Ø 

დიდაქტიკურ სისტემაში
სტრუქტურული, ფუნქციური და დროითი შესაძლებლობების ან მისი ელემენტების  ჩართვა გულისხმობს რესურსების არსებობას;


Ø 

გაკვეთილის ცალკეული
ნაწილების მიხედვით რესურსების სახეობებიც სხვადასხვაა;


Ø 

გაკვეთილები ძირითადად
თემებადაა დალაგებული, ამიტომ რესურსებიდან მეტარესურსებიც გვხვდება.

 

გაკვეთილზე ასევე გვხვდება:

  • საინფორმაციო რესურსები;  
  • დროითი რესურსები (რომლის მიხედვითაც ხდება გაკვეთილის
    თითოეული ბმულის, თითოეული ნაკვეთის ათვისება);
  • ფუნქციონალური რესურსები (ისინი ძალიან მნიშვნელოვანია
    პრაქტიკული საქმიანობის    თვის);
  • სისტემური რესურსი – ის რაც აერთიანებს ყველა თემას,
    ყველა თავს, ყველა განყოფილებას;
  • რესურსების წინაწარი ანალიზი (განვლილ მასალას და შესაფერის
    ცოდნას + ახალი მასალა და ცოდნის განზოგადება = პრობლემების გადაჭრას).

 

თუ გავითვალისწინებთ,
რომ აზროვნება, ზოგადად, არასისტემატურია, მაშინ ამ თეორიამ ძალიან საინტერესო
შედეგამდე შეიძლება მიგვიყვანოს. მაგალითად,   თუ ამოცანაში ნახსენებია“ხე”, ადამიანი ხედავს ხეს, მაგრამ აქტიური, შემოქმედებითი აზროვნების
დროს “ხის” ხსენებისას მაშინვე “აინთება” სამი ეკრანი: მეტასისტემა (ხეების ჯგუფი), სისტემა (ხე),
ქვესისტემა (ფოთოლი). ეს მინიმალური სქემაა. ზოგჯერ სხვა “ეკრანებიც” ირთვება: მეტასისტემა (ტყე) და ქვესისიტემა (ფოთლის უჯრედები).
მთავარი ისაა, რომ ეს ყველაფერი მოჩანს _ განიხილება თავის განვითარებაში _ რადგან მუშაობს “გვერდითა ეკრანები”, რომლებიც უჩვენებენ წარსულსა
და მომავალს ყველა დონეზე, თანაც დინამიკაში.  

 

ცნობილია,
რომ სასწავლო მასალის ათვისება ადვილია თამაშით სწავლებისას/ სათამაშო სიტუაციების შექმნისას. ისტორიის გაკვეთილზე ამ მეთოდის აქტიურად
გამოყენება სავსებით შესაძლებელია, განსაკუთრებით კი _ V-X კლასებში. 

 

განვიხილოთ ასეთი სამუშაოების შესრულებისმაგალითები.

 

I – თემა – ძველი
ეგვიპტე:

წარმოიდგინე და
დაასრულე:


v 

ფარაონი…


v 

ის იყო მეფე, შემდეგ დაიპყრო ეგვიპტე და გახდა ტახტის მეპატრონე. დაიწყო ყველას
მბრძანებლობა…


v 

ეხნატონი ეგვიპტის მზე
იყო – მისი თაყვანისცემა ფარაონმა ბრძანა…


v 

ყოვლისშემძლენი…

 

ძველი მსოფლიოს ისტორიის კურსში (“როგორ ცხოვრობდნენ ეგვიპტელები
ძველად” და “ეგვიპტელი დიდებულების ცხოვრება”) შეგვიძლია უფრო ცოცხლად, “განმაზოგადებლად”
წარმოვადგენინოთ მოსწავლეს მასალა, თუ მას ასეთი სათაურით მივაწოდებთ: “სტუმრად ეგვიპტელებთან”.
განმავითარებელი სწავლებისთვის ეს ძალიან საინტერესოა, უცხოა, ახალია და მოსწავლეს
განაწყობს “არაჩვეულებრივის”, “არატრადიციულის” მისაღებად. 

მოსწავლეებმა იკამათეს, იმუშავეს და აღწერეს ეგვიპტელების
ცხოვრება. მოცემული ტექსტი განსხვავდებოდა გაკვეთილის მასალისგან, თუმცა გაცილებით
ღრმად “ჩადიოდა” წარსულში. ამის შემდეგ მოსწავლეებმა თავიანთი წარმოდგენებიც კი დახატეს.
ცხადია, ეს გაცილებით საინტერესო აღმოჩნდა მათთვის, ვიდრე ამ მასალის უბრალოდ მოთხრობა
(აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეებისაგან მიღებული პასუხები ისეთი საინტერესო შეიძლება
იყოს, რომ გაკვეთილის თემის და ამოცანის დასახელებისთვისაც კი გამოგვადგეს).

 

II – თემა – ძველი
საბერძნეთი:

 

შეავსე კროსვორდი/ჩაინვორდი
:

 


სქემა 2


პასუხები:
1. ოლიმპო, 2. პითოსი; 3. სამოსი; 4. სატირა.

 

 

III _ ისტორიული არითმეტიკა:

 


v 

E(ე + ი) . რიდა = ერიდას
+ ირიდა;


v 

L(ლაკ + კოლ) . ონია = ლაკონიას
+ კოლონია.

 

IV
– დრო და სივრცე:

დროის ქრონოლოგიის შესასწავლად ეფექტურია ქრონოლენტის გამოყენება
და მოსწავლეთა “მოგზაურობა” წარსულსა და “მომავალში”. ამ დროს ისინი პასუხობენ შეკითხვას:
“რას ხედავთ ირგვლივ?”

V _ განვიხილოთ სტრატეგიები:

“იპოვე შეცოდმა!”

მოსწავლეებს დაურიგდებათ ტექსტი წინასწარ დაშვებული შეცდომებით,
რომლებიც უნდა აღმოაჩინონ და გაასწორონ.

საინტერესოა ასევე “საშინაო
დავალების განხილვა”, რომელიც მიმდინარეობს შეკითხვის მიხედვით:


·        

“როგორი უნდა იყოს ხარისხიანად შესრულებული საშინაო დავალება?”

მოსწავლეები პასუხისას გამოიყენებენ ნარატივს, სქემებს, ნახატებს,
ცხრილებს და, შესაბამისად, მათი დავალება ყოველთვის იქნება საინტერესოდ და ამომწურავად
შესრულებული. 

მოცემული მეთოდი განუსაზღვრელ
საშუალებებს აძლევს მასწავლებელს მუშაობისთვის, ამიტომ მის გამოყენებაზე
ძნელად თუ იტყვის იგი უარს. ამ დროს ვითარდება მოსწავლეთა შემოქმედებითი აზროვნება
და ისტორიის საგანი შეიძლება ყველაზე საინტერესო გახდეს მათთვის.
მოსწავლე ასევე ეჩვევა არატრადიციული მეთოდებით პასუხების მოძიებას, რითაც აზროვნება
ორიგინალურ ხასიათს იღებს და ცოდნის ათვისება და ნასწავლის გამტკიცება აქტიურდება.

 


საბოლოოდ კი, ვიღებთ
ისტორიული ცოდნის ფართო მასშტაბს, ისტორიული წარმოდგენების ფორმირების, განვითარებული
კრიტიკული აზროვნების,  დამოუკიდებელი ანალიზის,
ფაქტების და მოვლენების შეფასების, საკუთარი შეხედულებების ჩამოყალიბების საოცარ უნარს.
ამიტომ გამომგონებლური უნარების გამოყენება სასწავლო პროცესში ძალიან მნიშვნელოვანია
და დადებითად აისახება მთლიანად განათლების სისტემაზე.    

სამი მიზეზი ჩაისთვის…

მიერ
admin
-
0


ასე თხლად ჩაცმული რომ მოვდიოდი, თავი მაინც ვინ მეგონა?  მოსაცმელიც კი არაფერი მაქვს, ყველაფერი ჩემოდანშია  ჩალაგებული.

ჰოდა, ახლა თვითმფრინავში ვზივარ და საკუთარ თავს ყურს ვუგდებ. ცხვირი სველი მაქვს, ყელი მფხაჭნის, თავიც მიგუგუნებს.  შემდეგი სტადია უკვე ჟრუანტელი და ძვლებში მტვრევის შეგრძნება იქნება. ოღონდაც ეს არა! ჩემი მოგზაურობა ამჯერად ხუთდღიანია და ყოველი დღე დილიდან საღამომდე დაკავებული მაქვს. აქედან ორ შეხვედრაზე მოხსენებით ვარ გამოსასვლელი და არ მინდა არც გაციება და არც სიცხე. 

აეროპორტში მომდევნო გადაჯდომამდე ოთხი საათი მაქვს და სულ ამაოდ ვცდილობ ვენტილაციისგან დაცული ადგილის პოვნას. ჟრუანტელიც მეწყება… თავის შესაქცევად სოციალურ ქსელში ვწერ,  დილიდან ვფიქრობ, გავცივდე თუ არა-მეთქი. ამას საკუთარი თავის გასამხიარულებლად ვაკეთებ. თუმცა ახალი ამბები ვირტუალური ქსელიდან რეალურ სამყაროში სინათლის სიჩქარით ვრცელდება და სტატუსის დაწერიდან ასე ხუთიოდე წუთში სახლიდან ზარია… 

–გაცივდი ხო? სიცხე გაქვს? ცხვირით კიდევ სუნთქავ?

ოჰ, რატომ უყვართ ადამიანებს სხვის საქმეებში ჩარევა? 

კი ბატონო, ცხვირით ჯერ კიდევ ვსუნთქავ, თუმცა პირსაც ვიშველიებ და სანამ მთლიანად საავარიო სუნთქვაზე არ გადავსულვარ, სასწრაფოდ ჩაი უნდა დავლიო. უკვეთავ ყველაზე დიდი ჭიქით და ერთი მთლიანი ლიმონის დაჭრას ვითხოვ. ლიმონს ცალკე მივაყოლებ, ჩემს მდგომარეობაში ვიტამინ C-ს პაწაწინა ნაწილიც კი გასაფრთხილებელია და მდუღარე წყალს ვერ დავაშლევინებ.

– რომელი ჩაი მოგართვათ? – მეკითხება ოფიციანტი;

– რამდენნაირი გაქვთ? – კითხვას უბრუნებ;

– ხუთნაირი.

– ყველას გავსინჯავ ერთმანეთის მიყოლებით, – ვუღიმი ოფიციანტს. ისიც მიღიმის, ფიქრობს, ვეხუმრები. მე კიდევ სახუმაროდ საქმე არ მაქვს.

ჩაის ჭიქა ლამაზადაა გაფორმებული და ზედ ვიღაც უცნაურად მორთული კაცი  ხატია. თან ვსვამ თან ვათვალიერებ. ჩინეთის იმპერატორი შენ ნანგი ყოფილა. ჩინეთს ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მესამე ათასწლეულში მართავდა. სანადიროდ წაბრძანებულა და ჩემსავით გაციებულა, კოცონი დაუნთიათ და ზედ წყალი შემოუდგამთ. ნიავი ყოფილა და მდუღარე წყალში ჩაის ფოთლები ჩაყრილა, რომლებიც ნიავს იქვე მდგარი ჩაის ბუჩქიდან მოუტაცია. იმპერატორს ცხელი სასმელი მოსწონებია და უთქვამს, არ ვიცი მე არაფერი, ამის შემდეგ ცხელ წყალს ამ ფოთლებიანად ვსვამო. 

მე კიდევ სხვა ამბავი ვიცოდი ერთ ინდოელზე, რომელმაც შეამჩნია, რომ მისი თხები და ცხვრები სხვანაირად გახალისებულნი დარბოდნენ. აღმოაჩინა, რომ რაღაც ბუჩქიდან ფოთლებს წიწკნიდნენ. მერე, ყველაფერი ისე წარიმართა, როგორც ლეგენდებში ხდება ხოლმე, მოწყვიტა ფოთლები, ჯერ ალბათ გემო გაუსინჯა, მერე იფიქრა, აბა ცხელ წყალს დავასხამ და დავლევო და მოეწონა. ალბათ მეზობელს ურჩია, იმან მეორეს და აგერ ამ ლეგენდის ამბავმა ჩემს ყურამდეც მოაღწია. 

სოციალურ ქსელში დაწერილი ამბავი სინათლის სიჩქარით ვრცელდება. ამიტომ ჩაის დალევისთვის მხოლოდ  სამ მიზეზს დავწერ და ვნახოთ „ფეისბუქ-ნიავი” რა სიჩქარით გაავრცელებს მას.

მიზეზი #1

ჩაი შეიცავს კატექოლამინებს, რომლებსაც ანტისიმსივნური მოქმედება ახასიათებთ. ისინი ბუნებით ანტიოქსიდანტები არიან და თავისუფალ რადიკალებს ებრძვიან. თუმცა, თუ სადმე სიმსივნურ უჯრედს წააწყდებიან, მასშიც სიამოვნებით  შეაღწევენ და, პირიქით, მჟანგავის  თვისებებს იძენენ და შიგნიდან ანადგურებენ მას.

მიზეზი #2

ჩაი გვიცავს ზედმეტი წონისგან. ამას კვლავ კატექოლამინები აკეთებენ, რადგან ნივთიერებათა ცვლას აჩქარებენ და ერთი ჭიქა ჩაის დალევის შემდეგ  40-50კკალ-ით მეტი იწვება.  

მიზეზი #3

ძვლოვანი ქსოვილი რომ გვაქვს, ეს ვიცით. ახლა ისიც ვიცოდეთ, რომ უჯრედები, სახელად ოსტეოკლასტები,  ძვლოვან ქსოვილს შლიან. სხვა უჯრედები, სახელად ოსტეობლასტები კი აღადგენენ. კატექოლამინები ოსტეობლასტებს ააქტიურებენ, ოსტეოკლასტებს კი თრგუნავენ. ანუ ძვლოვან ქსოვილს დაზიანებისგან იცავენ. 

დღეში 4 ჭიქა ჩაია  საჭირო. თუმცა ჩაი წყალს არ ცვლის. პირიქით, შარდმდენია და ორგანიზმიდან წყალს გამოდევნის. 

წყალზე გამახსენდა, საქართველოში წყლის ქლორირებას ახდენენ (ჰკითხეთ თქვენს მოსწავლეებს, როგორ დავრწმუნდეთ, რომ ონკანის წყალი ქლორს ნამდვილად შეიცავს), რითაც მის დეზინფექცია ხორციელდება. თუ ასეთ ქლორირებულ წყალს მრავალჯერ აადუღებთ, დიოქსინი წარმოიქმნება, რაც ორგანიზმში მოხვედრისას კიბოს პროვოცირებას იწვევს. დიოქსინი ქსენობიოტიკების ჯგუფს მიეკუთვნება, ანუ ის ნივთიერებაა, რომელიც მეტაბოლიზმში ჩაერთვება. ასე რომ, წყალი ჩაისთვის ყოველთვის ხელახლა უნდა ავიღოთ ონკანიდან.

კიდევ რას შეიცავს ჩაი? მთრთილავ ნივთიერებებს – ფოთოლში 15-30%-ია. მათგან აღსანიშნავია ტანინი. სწორედ მასზეა დამოკიდებული ჩაის ფერი (თუმცა, ფერს ასევე მასში შემავალი პიგმენტებიც განაპირობებენ), სურნელი, სიმაგრე. ტანინი სისხლძარღვების კედლების სიმაგრეს ასტიმულირებს. 

აიღეთ სხვადასხვა სახეობის ჩაი, თითოეული მათგანი მოათავსეთ ქიმიურ ჭიქაში და წვეთობით დაუმატეთ რკინის (III) ქლორიდის კონცენტრირებული ხსნარი. ქიმიურ ჭიქაში არსებული ხსნარი გამუქდება და ლურჯ შეფერილობას მიიღებს. ეს ტანინთან ლურჯი ფერის კომპლექსნაერთი წარმოიქმნება. ფერის ინტენსივობის მიხედვით, შეგიძლიათ იმსჯელოთ, რომელი ჯიშის ჩაი შეიცავს უფრო დიდი რაოდენობით ტანინს. 

ჩაი ალკალოიდ კოფეინსაც შეიცავს და ცდებით, თუ ფიქრობთ, რომ ეს უკანასკნელი მხოლოდ ყავის პრეროგატივაა. თუმცა, ჩაიში შემავალი კოფეინი ორგანიზმში არ გროვდება და მალევე გამოიყოფა. ამიტომ, ჩაი ყავასთან შედარებით დიდი რაოდენობით შეიძლება დავლიოთ. 

ჩაი ნახშირწყლებსაც შეიცავს, თან ერთდროულად ორ ტიპს: უხსნადს – სახამებელი, ცელულოზა და ხსნადს – საქაროზა, ფრუქტოზა, გლუკოზა.

ბუნებრივია, აქ ვიტამინებიც მოიპოვება. გახსოვთ, ზემოთ დავწერე, ლიმონი ცალკე მივირთვი, რომ ცხელ წყალში ვიტამინი C არ დაშლილიყო–მეთქი. ჩაის ფოთლებში ეს ვიტამინი ოთხჯერ მეტია ლიმონთან შედარებით. თუმცა, ცხელი წყალი მასზეც მოქმედებს.  გარდა ამისა, ჩაის ფოთლებში აღმოაჩენთ PP, B1, B2, B12, K ვიტამინებს. 
ნებისმიერი სახის ჩაი აიღეთ (მწვანე ჩაი განსაკუთრებით გამოგადგებათ) და ქიმიურ ჭიქაში მოათავსეთ. დაამატეთ გამოხდილი ან ონკანის წყალი და ჩაასხით 10 მლ კონცენტრირებული მარილმჟავა, შემდეგ თუთიის ფირფიტები ჩაყარეთ. ხსნარი თანდათან გავარდისფრდება, შემდეგ კი გაუფერულდება. ამ ცდით ჩაიში რიბოფლავინს ანუ ვიტამინ B2-ს აღმოვაჩენთ. 

რა ხდება ამ დროს ქიმიურ დონეზე?  ჰენრი კავენდიშის ცნობილი ისტორიული ცდა მიმდინარეობს, თუთია მარილმჟავასთან შედის რეაქციაში, შედეგად წყალბადი გამოიყოფა. ეს უკანასკნელი კიდევ რიბოფლავინს აღადგენს. შედეგად ჯერ წითელი ფერის როდოფლავინი წარმოიქმნება (ფერი რიბოფლავინის რაოდენობაზეა დამოკიდებული და სინჯი ძირითადად ვარდისფერ შეფერილობას იძენს ხოლმე რიბოფლავინის სიმცირის გამო), შემდეგ კი უფერო ლეიკოფლავინი.

გაუფერულებული ხსნარის შენჯღრევისას ლეიკონაერთი კვლავ იჟანგება ჰაერის ჟანგბადით და ისევ რიბოფლავინი წარმოიქმნება.

მწვანე ჩაის წყალი დაასხით და მცირე ხნით დატოვეთ. შემდეგ დაუმატეთ მეთილენის ლურჯის 0,01%-იანი სპირტხსნარის 1მლ და კარგად მოურიეთ. ჰაერის ჟანგბადთან შეხებისგან დაცვის მიზნით, მოარგეთ საცობი. ჭურჭელი შედგით თერმოსტატში (37-40 გრადუსი). დროის განმავლობაში სინჯარაში არსებული სითხე გაუფერულდება, რაც გამოწვეულია იმით, რომ მეთილენის ლურჯი აღდგება უფერო ლეიკოფორმად და წარმოიქმნება დეჰიდროასკორბინის მჟავა. როგორც კი ჭურჭელს საცობს მოხდით, ჰაერის ჟანგბადთან შეხების შედეგად, ხსნარი კვლავ ლურჯად შეიფერება. 

ჩაის „სულს” ეთერზეთები განსაზღვრავენ. სულ რაღაც 0,08% შემცველობით არიან, თუმცა ვარდის, ვანილის, თაფლის, იასამნის, ციტრუსების სურნელს ჩაის სხვადასხვა ჯიშს სწორედ მასში შემავალი ეთერზეთი აძლევს. უფრო დიდი რაოდენობით, ე.წ. წითელი ჯიშის ჩაიშია. 

თითქოს ცხვირით სუნთქვა დავიწყე, თავიც წეღანდელივით აღარ გუგუნებს. ხელში ჩაის ჭიქა მიჭირავს და უზარმაზარი მინიდან სივრცეს შევყურებ. 

თენდება უკვე, გარეთ…

„ქარით დატირებული, უნუგეშოდ შთენილი,
მოფრინავდა ფოთოლი ხიდან ჩამოფრენილი,
და სტიროდა მიდამო, იძვრებოდა ტყეები
და სცურავდნენ, სცურავდნენ ღრუბელთ სიშორეები…” (გალაკტიონი)
.

ლექსიკის სწავლისა და სწავლების პრობლემატიკა

მიერ
admin
-
0
ახალი სიტყვების სწავლება ერთ-ერთი ურთულესი პრობლემაა სკოლებში უცხო ენების მასწავლებელთათვის.
ხშირად ბევრი დრო დაგვიკარგავს მოსწავლეთათვის ახალი სიტყვების გადაცემაში, მაგრამ ამაოდ – მრავალ მათგანს კვლავ უჭირს მათი ათვისება.

სიტყვების მიწოდებისას აუცილებელია, გავითვალისწინოთ ყველა მოსწავლის შესაძლებლობა, მივცეთ მათ დამოუკიდებლად აზროვნების საშუალება.

არსებობს რამდენიმე სტრატეგია, რომლებიც გამართლებულია სიტყვების სწავლებისას და რომლებიც ხელს უწყობს მოსწავლის გონებრივ განვითარებას.

1. სიტყვების რაოდენობა – მიეცით მოსწავლეებს საშუალება, თავად ამოიწერონ უცნობი სიტყვები ტექსტიდან და თან სთხოვეთ, ამოიწერონ იმდენი, რამდენის დასწავლასაც შეძლებენ. მოსწავლეებთან თანამშრომლობა ერთ-ერთი წარმატებული წინაპირობაა აკადემიური მოსწრებისა და ცოდნის გაუმჯობესებისა.

2. კონტექსტი – არ არის სასურველი, პირდაპირ დაფაზე დავუწეროთ განმარტებები ან მივაწოდოთ სიტყვები „მზა ფორმით”. სთხოვეთ მოსწავლეებს, უცნობი სიტყვის მნიშვნელობა ამოიცნონ კონტექსტის მიხედვით, მერე კი ამ სიტყვაზე ააგონ რამე წინადადება. ვაცადოთ მოსწავლეებს, იყვნენ დამოუკიდებელნი და არა დამოკიდებულნი.

3. გამეორება – ეს აქტივობის ის სახეობაა, რომელსაც, მიიჩნევა, რომ ბევრი დრო მიაქვს. სინამდვილეში ღირს დროის ხარჯვა ამ აქტივობაზე. მოსწავლეს უვითარდება ფონეტიკური უნარები და ცდილობს, სწორად გამოთქვას სიტყვა. აქვე აღსანიშნავია სიტყვების რაოდენობაც. რა თქმა უნდა, ეს ვერ იქნება 20-50 სიტყვა – საწყის ეტაპზე 5-7-იც საკმარისია, განსაკუთრებით – დაწყებით კლასებში. სთხოვეთ მოსწავლეებს, გამეორებული სიტყვა დაწერონ ან გამოიყენონ ახალ კონტექსტში, რათა ის მათი აქტიური ლექსიკის შემადგენელი ნაწილი გახდეს.

4. დახარისხება, შედარება (Categorizing, Matching) – ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი აქტივობაა, რომელიც სიტყვების ათვისებაში ეხმარება მოსწავლეებს. ახალი სიტყვების მიწოდებისას ეცადეთ გამოიყენოთ აქტიური სავარჯიშოები ლექსიკაზე. მაგ., სთხოვეთ დაასახელონ, რომელი მეტყველების ნაწილია ესა თუ ის ახალი სიტყვა: kind – adjective (კეთილი – ზედსართავი სახელი) და ა.შ., – ან დაახარისხონ სიტყვები, მაგ., თვლადები და უთვლადები, ზმნები, არსებითები და ა.შ. სავარჯიშოების აქტიური შესრულება გაცილებით მნიშვნელოვანი და სასარგებლოა, ვიდრე უბრალოდ სიტყვების ჩამოწერა და მიწოდება.

5. ხატვა – სწავლების დაწყებით საფეხურზე სთხოვეთ მოსწავლეებს, დახატონ ახალნასწავლი სიტყვა (თუ შესაძლებელია). შემდეგ სთხოვეთ, მიუწერონ სიტყვას განმარტება ინგლისურად. შემდეგ გამოვიდნენ კლასის წინაშე და საკუთარი ნახატი მარტივი წინადადებებით ახსნან, სხვებმა კი მისი დახატული სიტყვა გამოიცნონ. მაგ.: It is round. It is red. It is fruit.What is it? – ეს მრგვალია. ეს წითელია. ეს არის ხილი. რა არის ეს? გამარჯვებული მოტივაციის ასამაღლებლად ყოველთვის უნდა დავაჯილდოოთ რაიმე სიმბოლური საჩუქრით, თუნდაც სტიკერით ან სერტიფიკატით. 

6. მიმიკა, ჟესტიკულაცია, სხეულის ენა – ეს ის საშუალებებია, რომელთა გამოყენებითაც მოსწავლეს აზროვნებასა და დამოუკიდებლობას გავუღვივებთ. მოსწავლე სიტყვის მნიშვნელობას თავად ამოიცნობს და არა დაისწავლის მზა ფორმით მიწოდებულს მასწავლებლის მიერ.

7. სიტყვების რუკა (Word Map) – ეს აქტივობა კარგია როგორც ტექსტის წაკითხვამდე, ისე კითხვისას ან მის შემდეგ. ფრთხილად ამოარჩიეთ ტექსტიდან საკვანძო სიტყვები, რომელთა მიწოდებაც გვინდა მოსწავლეთათვის. უცნობ სიტყვებს გვერდით მიუწერეთ განმარტებები უფრო მარტივი ენით, მინიშნებით. ვთქვათ, ვკითხულობთ ტექსტს სპორტის შესახებ. ამოვწეროთ საკვანძო სიტყვები დაფაზე სქემის, რუკის ან ნებისმიერი მოხერხებული სახით და მივუწეროთ განმარტება, სინონიმები, ანტონიმები და ა.შ.
Sport
goggles – We use this to protect our eyes. Fit – synonym of sporty და ა.შ.
სწორად დაგეგმილი სტრატეგიები და აქტივობები მოსწავლეთა მოტივაციისა და აკადემიური მოსწრების ამაღლებაში დაგეხმარებათ.

დავით ახვლედიანი –  პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის” მონაწილე,  ინგლისური ენის მასწავლებელი

სითბო, რომელიც გონების კარს ხსნის

მიერ
admin
-
0
ტემპლის უნივერსიტეტის მეცნიერთა ახალ გამოკვლევაში მონაწილეობა 382-მა მოზარდმა მიიღო. მათ ჯერ კოგნიტურ მგრძნობელობასა და დეპრესიულ სიმპტომებთან დაკავშირებული ტესტები შეავსებინეს, შემდეგ კი 7-თვიანი შუალედით სამჯერ ჩაუტარეს იგივე სახის ტესტირება. ტესტირების დროს განსაკუთრებული მნიშვნელობა მოზარდების სქესს მიენიჭა. აღმოჩნდა, რომ კვლევის  პერიოდში გოგონების დეპრესიულმა ფონმა იმატა, ვაჟებში კი იკლო. ვაჟებთან შედარებით, გოგონები უფრო ბევრს განიცდიდნენ და ხვდებოდნენ სტრესულ სიტუაციებში. „სტრესი დეპრესიის ერთ-ერთი საფუძველთაგანია. მასწავლებლებმა და ექიმებმა უნდა იცოდნენ, რომ მოზარდი გოგონები უფრო ხშირად არიან სტრესის მსხვერპლი და აუცილებელია უფროსების დროული ჩარევა,” – ამბობს მკვლევარი ჯესიკა გამილტონი.      

მკვლევართა მეორე ჯგუფი აღმოსავლეთ ბრიტანეთის უნივერსიტეტიდან მიიჩნევს, რომ სტრესისადმი ნაკლებად მიდრეკილნი არიან მოზარდები, რომლებსაც მშობლები საკუთარ თბილ გრძნობებს არასოდეს უმალავენ და სიყვარულით ზრდიან. მკვლევარები ირწმუნებიან, რომ მშობლები არ უნდა მოერიდონ სითბოს გამოხატვას, რადგან ეს მათი შვილების ფსიქიკურ ჯანმრთელობას წაადგება. 

5 ათასამდე ოჯახის გამოკითხვის შემდეგ დადგინდა, რომ იმ მშობლების შვილები, რომლებიც ბავშვების თანდასწრებით ერთმანეთის მიმართ სითბოს ღიად გამოხატავდნენ, მომავალში სამაგალითო მშობლებად იქცნენ. ისინი ნაკლებად უყვირიან ბავშვებს, მეტი ყურადღებით ეკიდებიან მათ საჭიროებებს. კვლევის ავტორები აცხადებენ, რომ მკაცრი აღზრდის ნორმები, მაგალითად ისეთი, როგორიც ჩინეთშია, ბავშებვს თვითშეფასების უნარს უქვეითებს. 

ამ მკვლევართა ჯგუფის მოსაზრებებს კალიფორნიის უნივერსიტეტის მეცნიერებიც უერთდებიან. ისინი მოუწოდებენ მშობლებს დაუფარავად მოახდინონ სიყვარულისა და სხვა დადებითი ემოციის დემონსტრირება. დასჯაზე ორიენტირებული მშობლები მუდმივად უნდა ელოდონ ბავშვის ცუდ ქცევას. დაუმორჩილებელ ბავშვსაც კი ჩახუტება და შექება მეტად აგრძნობინებს მშობელთა პოზიტიურ დამოკიდებულებას. იმისათვის, რომ უფროსი თაობის მითითები არ გაუფასურდეს, ფსიქოლოგები ურჩევენ დააიგნორონ ბავშვების ქცევითი შეცდომები. 

ბავშვებს განსაკუთრებით ესაჭიროებათ ფიზიკური კონტაქტი, მით უფრო ადრეულ ასაკში. უამრავი კვლევა გვიჩვენებს, რომ ის ბავშვები, რომლებიც ხელში აჰყავთ, გულში იკრავენ და ეფერებიან, გაცილებით ჯანმრთელები და გონიერები იზრდებიან, ვიდრე ისინი, ვინც მშობლებისგან დისტანცირებულია. 

მიუხედავად იმისა, რომ მოზარდულ ასაკში ბავშვები ბევრ რამეს აპროტესტებენ და ყველა გზით ცდილობენ მოიპოვონ თავისუფლება, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მათ არაფერში სჭირდებათ მშობლების სიყვარული. შვილებთან კომუნიკაციის გასამყარებლად მშობლებმა უნდა გაითვალისწინონ ის, რომ მათ საკუთარი ინტერესები და მოლოდინებიც აქვს. მშობლება უნდა მისცენ დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიიღების უფლება. შესაძლოა მოზარდი ყველაფერში დაეთანხმოს დედას და მამას, მაგრამ თავი ცუდად იგრძნოს და ამის გამო განუვითარდეს სტრესი, დეპრესია, გახდეს აგრესიული, დაიწყოს ნარკოტიკების მოხმარებას და სხვ.

არსებობს მეორე უკიდურესობა – ბევრი მშობლის მზრუნველობა უსაზღვროა და გონივრულ ფარგლებს სცილდება. ვირჯინიის უნივერსიტეტში ჩატარებული ახალი ექსპერიმენტის შედეგი ცხადყოფს, რომ მშობლები, რომლებიც ბავშვების ცხოვრებაში ძალიან აქტიურ მონაწილეობენ, ვნებენ მათ დამოუკიდებლობას. ასეთი მოზარდები მხოლოდ მშობელთა მოტივაციიდან გამომდინარე იღებენ გადაწყვეტილებებს. მშობლის კარნახის, მათი თანადგომის გარეშე მათთვის ცხოვრება წარმოუდგენელი ხდება და გლობალური თუ წვრილმანი გადაწყვეტილების მისაღებად მუდმივად მიმართავენ მშობლებს.

ვირჯინიის უნივერსიტეტის კვლევაში 13-დან 18 წლამდე ასაკის მოზარდები მონაწილეობდნენ. ისინი ყვებოდნენ თუ რამდენად მძლავრად აკონტროლებენ მშობლები. მკვლევარებმა ისიც შეაფასეს რა სახის ურთიერთობა ჰქონდათ ამ მოზარდებს თანატოლებთან – მეგობრებთან, „შეყვარებულებთან”. ის მოზარდები, ვისაც უჭირდა სხვა ადამიანებთან კონტაქტის დამყარება, მშობლების მხრიდან უფრო მკაცრ ფსიქოლოგიურ კონტროლს განიცდიდნენ. მათ მშობლებს სულ იმის შიში ჰქონდათ, რომ ბავშვებზე ვინმეს „ცუდ ზეგავლენას” მოახდენდა. მკვლევართა შეფასებით, უფროსების მხრიდან ზედმეტი კონტროლი ბავშვის განვითარებას ხელს უშლის, ისინი ვერ იცავენ საკუთარ შეხედულებებს. ეს კი მძიმედ აისახება მათ ზრდასრულის ცხოვრებაზე.    

 

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა
1...851852853...1,053გვერდი 852 of 1,053

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...

ქ.თბილისი, სანდრო ეულის ქ. #5; +995 32 220 0 220 (4506)

ჟურნალ "მასწავლებელსა" და ინტერნეტ გაზეთ "mastsavlebeli.ge" -ში, რეკლამის განთავსების მსურველებმა დარეკეთ ნომერზე: +995 551 081 308

mastsavlebeli.ge-ზე გამოქვეყნებული ყველა მასალა წარმოადგენს გაზეთის საკუთრებას და დაცულია საქართველოს კანონით საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ.

მასალის გამოყენების პირობები იხილეთ სრულად

© 2022 ყველა უფლება დაცულია | დამზადებულია TATSSON.COM-ის მიერ