ყველაზე მძაფრი მოგონება პირველი დღეებიდან გამომყვა. ზოგი ბავშვი, როცა ვუახლოვდებოდი, თავზე ხელს იფარებდა, დარტყმას ელოდა. წლებია გასული და ხანდახან ახლაც მესიზმრება ერთ-ერთის მამა – დიდი, უზარმაზარი მამაკაცი, რომელიც დამემუქრა, თუ არ გაჩერდები, მოგკლავ, ორჯერ ვარ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში ნაწოლი, არც კი დამიჭერენო. რას ვთხოვდი? იმას, რომ შვილი სკოლაში ეტარებინა. არც მოვუკლავვარ და არც ფიზიკურად შემხებია, ბავშვმაც მეტ-ნაკლებად დაიწყო სკოლაში სიარული, მაგრამ ამას წინათ ავტობუსში შემხვდა და ისე შემეშინდა, სასწრაფოდ ჩამოვედი. მაშინ იმ პატარა გოგონას ბედი მაიძულებდა, მამაცი ვყოფილიყავი, თორემ ისე ძალიანაც მშიშარა ვარ.

თავისთავად ცხადია, მოძალადეები მასწავლებლებიც არიან და თვითონ ბავშვებიც, მაგრამ ალბათ ახლაც რამდენი მასწავლებელი იბრძვის თავისი მოსწავლეების უფლებებისთვის, ოღონდ ახლა კანონი მათ მხარესაა და როცა ძალადობა მკვეთრადაა გამოხატული, თავისუფლად შეუძლიათ, დაიხმარონ სახელმწიფო.

ქართულის მასწავლებლებს სხვა იარაღიც აქვთ, ნაკლებად ბასრი, მაგრამ ეფეტური. ესაა ლიტერატურა. ხელოვნებას შესწევს ძალა, დაეხმაროს ადამიანს და ირიბად ნათქვამი, მხატვრული სიმართლით, რომელიც ხშირად პირდაპირ დიდაქტიკაზე მჭრელია, დაანახოს ბავშვს გამოსავალი, მისცეს ბიძგი, შეუმსუბუქოს მარტოობა, დახმარების თხოვნა გააბედვინოს.

ერთ-ერთი ასეთი წიგნია „ჰეკლბერი ფინის თავგადასავალი”.

ამერიკული ლიტერატურა მარკ ტვენით იწყება. რაღა თქმა უნდა, ამერიკელებს მანამდეც ჰყავდათ დიდი მწერლები, მაგრამ მათი შემოქმედება ინგლისური კულტურის ნაწილი უფრო იყო. ყოველ შემთხვევაში, ასე მიაჩნდა ორ უდიდეს მწერალს – უილიამ ფოლკნერსა და ერნესტ ჰემინგუეის. მარკ ტვენის შემოქმედება, რაღა თქმა უნდა, არ შემოიფარგლება საბავშვო მწერლობით და არც „ჰეკლბერი ფინია” მხოლოდ საბავშვო ნაწარმოები. ჰეკის თავგადასავალი (ამბობენ, სწორი თარგმანი „ჰაკიაო”, მაგრამ ჩვენ ყველანი „ჰეკად” ვიცნობთ) თვისებრივად განსხვავდება თავისი წინამორბედის –„ტომ სოიერის თავგადასავლისგან”. თუ „ტომ სოიერში” ბავშვური ანცობა, ფათერაკები, გართობაა პირველ ადგილზე, „ჰეკლბერი ფინში” რასიზმი, მონობა, ოჯახური თუ კულტურული ძალადობა, პიროვნების გზა და გადარჩენის ხერხებია წინ წამოწეული.

„ჰეკლბერი ფინის თავგადასავალი” ექვს სხვადასხვა დიალექტზეა დაწერილი. ინგლისურ ვიქტორიანულ სტილს მიჩვეული მკითხველისთვის ადვილი არ ყოფილა მისი მიღება. კომერციული თვალსაზრისით ის „ტომ სოიერის თავგადასავალთან” შედარებით წამგებიანიც უნდა ყოფილიყო. ცნობილია, რომ ზოგიერთმა ბიბლიოთეკამ უარი განაცხადა ნაწარმოების მიღებაზე, რამაც საყოველთაო აჟიოტაჟი გამოიწვია და ტირაჟი გაზარდა.

ჰეკის გზა თანამედროვე ადამიანის ტრაგიკული გზაა. მას თითქოს საწყისი არ აქვს. ის არ მოდის მამისგან, არ უარყოფს მას, რათა შემდეგ უძღები შვილივით დაუბრუნდეს, არც საკუთარი უპირატესობის დამტკიცებას ცდილობს; ის უბრალოდ გარბის, გარბის და ამ რბოლას საბოლოო წერტილიც არ გააჩნია. გზას თითქოს თავისთავადი, უნიკალური მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან ამ გზამ უნდა გაათავისუფლოს ჰეკი მრავალგვარი ძალადობისგან, მათ შორის – იმ ძალადობებისგანაც, რომელსაც ამავე გზაზე გადაეყრება და დაბადოს მასში მორალური ადამიანი, რათა, მამას და ყოველგვარ კულტურას მოწყვეტილი, თავად გაუმკლავდეს ყველაზე რთულ ადამიანურ გრძნობებს.

მოქმედების ძირითადი ადგილი მდინარე მისისიპია. ის არის ჰეკისთვის სულის მოთქმის ერთგვარი საშუალება თითოეული თავგადასავლის შემდეგ. ის თითქოს სწორედ ამ მოძალადე კულტურისგან თავისუფალი სივრცეა, საიდანაც შეიძლება ცხოვრების დაწყება, აზროვნების დაწყება, საკუთარ სინდისში ჩაღრმავება. იმდენად მანკიერია ირგვლივ არსებული სამყარო, რომ ეს ორი, ჰეკი და ზანგი მონა ჯიმი, გარიდებულნი უნდა იყვნენ. თითქოს მდინარემ უნდა ჩამორეცხოს ის ჭუჭყი, რომელსაც მონათმფლობელური ამერიკა იმ დროისთვის ბიბლიითაც კი ამართლებდა (მარკ ტვენი „ჰეკლბერი ფინის თავგადასავალში” დღეისთვის დისკრიმინაციულად აღიარებულ გამოთქმებს ხმარობს, მაგალითად, ისეთს, როგორიცაა „ზანგი”. თანამედროვე ამერიკაში სცადეს შეექმნათ პოლიტკორექტული ვერსია, რამაც, რაღა თქმა უნდა, ვერ გაამართლა, დაიკარგა იმდროინდელი სინამდვილე და რაკი ტექსტში ასეა, ჩვენც ასევე გადმოვიტანთ).

პირველი, რითაც ჰეკი ძალადობისგან თავის დახსნას იწყებს, მოსამართლესთან მისვლა და საკუთარ ექვსი ათასს დოლარზე უარის თქმაა. მან იცის, რომ მაწანწალა მამა თავს არ დაანებებს, სანამ ის ამხელა ქონების პატრონია.

ერთ-ერთი მოტივი, რის გამოც მსხვერპლი ძალადობას ითმენს, მატერიალური მხარეა. ეს ბავშვებს ნაკლებად ეხება, მაგრამ ქალების შემთხვევაში ხშირია. ისინი ხან შიმშილის, ბავშვების გამოკვების შეუძლებლობის შიშით რჩებიან მოძალადეებთან, ხან უარესი – ძვირად ღირებული საჩუქრების, კეთილმოწყობილი ბინების, პრესტიჟული მანქანების ხათრით.

მამის მიერ კუნძულზე გამოკეტილი ჰეკი ერთხანს მშვენივრად გრძნობს თავს. ქვრივთან ცხოვრება, სუფთა ტანსაცმელი, ქცევის ნორმები, სკოლაში სიარული მისთვის, მაწანწალა ბავშვისთვის, ძნელად შესაგუებელი იყო, ამიტომ თავდაპირველად მოეწონა კიდეც: „ურიგოდ არ მეჩვენებოდა მთელი დღე უქმად ყოფნა, ჩიბუხის გაბოლება, თევზაობა! არც წიგნები, არც სწავლა. ორ თვეზე მეტმა გაიარა. ჩემი ტანსაცმელი ჭუჭყიან ნაფლეთებად იქცა. ჩემთვის გაუგებარი გახდა, როგორ მომწონდა ერთ დროს ქვრივის სახლში ცხოვრება, სადაც პირი უნდა დამებანა, თეფშიდან უნდა მეჭამა…” ჰეკი, ისევე როგორც ბევრი მსხვერპლი, შეგუებულია ყოველდღიურ ცემა-ტყეპას, თანაც გაზარმაცებულიცაა – ძალადობის ქვეშ მას არ უწევს სწავლა, პასუხისმგებლობის აღება, ამიტომ იოლად ეგუება მსხვერპლის როლს.

საინტერესოა, რა აფხიზლებს ჰეკს? რა არის ის, რაც მას ფიქრს, თავის დასაღწევად შრომას დააწყებინებს?

„მაგრამ მამაჩემმა თანდათან უმატა ცემა-ტყეპას; ატანა უკვე შეუძლებელი გახდა. ტანი მთლად დალურჯებული მქონდა, თან გარეთ სიარულსაც მოუხშირა და უფრო დიდი ხნითაც მკეტავდა ქოხში. ერთხელ წავიდა და სამი დღე აღარ გამოჩენილა. ძალიან ძნელი იყო მარტო ყოფნა… ვიფიქრე, ალბათ დაიხრჩო და გარეთ გასვლა აღარ მეღირსება-მეთქი. შემეშინდა. გადავწყვიტე, რამე გზა მომენახა თავის დასაღწევად”.

ძალიან ხშირად სწორედ ასეა – ძალაწართმეული ადამიანი მანამდე იტანს ჩაგვრასა და ძალადობას, სანამ სასიკვდილო საფრთხეს არ დაინახავს.

სამწუხაროდ, ცოდნა, განათლება არ არის იმის გარანტი, რომ ადამიანი მოძალადე არ გახდება, თუმცა მსხვერპლისათვის განათლება შეიძლება თავის დაღწევის გზად იქცეს. სწორედ ამიტომ ჰეკის მამა საშინლად ბრაზდება, როცა იგებს, რომ მის შვილს წერა-კითხვა უსწავლია:

„ყური მიგდე, თავი დაანებე მაგ სკოლას, ხომ გესმის? მე იმათ ვაჩვენებ, როგორ დაარიგონ ბიჭი და ასწავლონ საკუთარი მამის წინაშე ყოყლოჩინობა. აბა, ერთი კიდევ დაგინახო, სკოლას ახლოს გაკარებიხარ! დედაშენი ისე მოკვდა, წერა-კითხვა არ იცოდა. ჩვენ გვარში ყველა ისე დაიხოცა, რომ წერა-კითხვა არავინ იცოდა. არც მე ვიცი. ერთი ამას დამიხედე, როგორ გამებერა. მე ამას არ მოგითმენ, ხომ გესმის?”

გარდა შიშისა, რომ სწავლით ჰეკი შეძლებს მამისგან თავის დაღწევას, აქ მნიშვნელოვანია არგუმენტიც: არავის მათ გვარში არ უსწავლია. ძალიან ხშირად ძალადობას, განსაკუთრებით – ბავშვთა მიმართ ძალადობას, სწორედ ტრადიციის სახელით ამართლებენ. საქართველოში დღესაც კი ნახევარზე მეტს მიაჩნია, რომ ბავშვზე ძალადობა მისი აღზრდის მიზნით დასაშვებია. მათ ახსოვთ, რომ მშობლები ურტყამდნენ, მათ მშობლებსაც ურტყამდნენ და თითქოს ტრადიციული ჯაჭვი გაიბა. ძალადობრივ მეთოდს იყენებს სულხან-საბა ორბელიანი თავის იგავ-არაკთა კრებულში „სიბრძნე სიცრუისა”. დავით გურამიშვილიც წკეპლის მომხრეა. ქართული ანდაზაც, „შვილი მტრად გაზარდე და მოყვარედ გამოგადგებაო”, დაახლოებით იმავეს ქადაგებს. ამიტომ ცემა-ტყეპის მოყვარულებს ჰყოფნით არგუმენტები.

მარკ ტვენის „ჰეკლბერი ფინის თავგადასავალი” სწორედ ამ ტიპის კულტურის წინააღმდეგაა მიმართული. მოძალადე საზოგადოება არა მხოლოდ ტრადიციით, არამედ რელიგიითაც იმართლებს თავს. ჰეკს სწამს, რომ მონა თუ არ დაასმინა, ჯოჯოხეთის ცეცხლში დაიწვება. ასე ასწავლეს მას ეკლესიაში, ასე განუმარტეს ბიბლია.

ჰეკლბერი ფინი თავისი პირადი სინდისით შეძლებს მოერიოს რწმენას, უფრო სწორად, მოერიოს კი არა, თავისი და ჯიმის მეგობრობა უფრო მაღლა დააყენოს და თავი გაწიროს ჯოჯოხეთის მარადიული ცეცხლისათვის. მას ეშინია, მერყეობს, წერილსაც წერს, მაგრამ მისისიპიზე განვლილი გზა, საერთო თავგადასავალი, აიძულებს, ის წერილი დახიოს და თავი ჯოჯოხეთისთვის გადადოს.

ყველაზე კარგი ამ წიგნში ისაა, რომ არაფერია ზედაპირზე. თითქოს მხოლოდ თავგადასავალს მიჰყვები. იუმორი და ხშირად უმწარესი სატირაც შენიღბულია და დიდაქტიკის მომაბეზრებელ სივრცეს არ ქმნის. სწავლობ ისე, ვერც კი იგებ და სინამდვილეც ისე იცვლება, თითქოს სერიოზული არაფერი მომხდარა.

თავისთავად ცხადია, ჯიმიც ადამიანია, მაგრამ ეს არ იყო თავისთავად ცხადი მეცხრამეტე საუკუნის ამერიკისთვის. ჯერ ჰეკმა დაინახა ეს სინამდვილე, ბოლოს – ექიმმაც. ამით მონობა, რაღა თქმა უნდა არ გამქრალა, მაგრამ შეიქმნა ლიტერატურული პერსონაჟი, რომელიც პლანტატორებს თავიანთი მხეცური საქციელის ასე ადვილად გამართლების საშუალებას აღარ მისცემდა.

ჩემთვის ძალიან ძნელი სათქმელია, რომელი ასაკის მკითხველისთვისაა განკუთვნილი „ჰეკლბერი ფინის თავგადასავალი”. ის 9-10 წლისამაც შეიძლება წაიკითხოს და ზრდასრულმაც. ვფიქრობ, მეშვიდე-მერვეკლასელები უკვე შეძლებენ სიღრმისეულ მსჯელობას. დაავალეთ ამ წიგნის წაკითხვა, გაარჩიეთ, იმსჯელეთ. ის ნამდვილად დაეხმარება მოსწავლეებს, გამოვიდნენ სხვადასხვაგვარი ძალადობის სივრციდან და, ჰეკის მსგავსად, თავად გამოჭედონ საკუთარი თავი.

გამარჯობა, ორიათას თექვსმეტო წელო! რომ გითხრა, რაღაც განსაკუთრებულს ველი-მეთქი შენგან, მოგატყუებ. მასწავლებლისთვის ყველაზე სასურველი საჩუქარი დატვირთული სემესტრის შემდეგ მცირეოდენი დასვენებაა. მაგრამ შობა-ახალი წლის დღესასწაულებისთვის მზადებას ბევრი დრო და ენერგია სჭირდება. გარდა ამისა, სანტას უნებლიე თანაშემწეობაზეც არ ვამბობთ უარს (ოჯახში თუ არა, საახლობლოში ერთი პატარა მეგობარი ალბათ ყველას გვეგულება) და სასწაულების მოსახდენად ჯიბეებს დაუნანებლად ვიცარიელებთ, დავრბივართ ერთი მაღაზიიდან მეორეში, რომ შეძლებისდაგვარად „სავსედ” ვიყოთ, ბედნიერი იერით შევაყაროთ „მტერს” – თვალში ნაცარი, კედელს – ცერცვი, მოყვარეს – ხორბალი ან ბრინჯის მარცვლები, რომ როგორმე უკეთესი მომავლის იმედი დავიმეკვლევოთ.

შარშან ჩვენს ოჯახში თოვლის ბაბუა არ მოსულა – გადავწყვიტეთ, კეთილი მოხუცის დროსა და ენერგიას გავფრთხილებოდით. ლაპლანდიიდან ხომ ძალიან შორს ვცხოვრობთ, არც საკვამური გვაქვს და არც ბუხარი, რომელზეც საჩუქრების ჩასალაგებელი წინდების ჩამოკიდება შეიძლება. ქართველ თოვლის პაპას კი ხურჯინში ლარის კურსის შესაბამისი ხვავი და ბარაქა უწყვია (ყველას რას გასწვდება). ასე რომ, მისი ხურჯინი დიდსულოვნად დავუთმეთ ჩვენზე პატარებს და ახალი წლის ღამეს ერთმანეთი ყოველგვარი იდუმალების გარეშე დავასაჩუქრეთ, მაგრამ ნაძვის ხის ძირში პირმოხსნილ ხურჯინთან ჩამუხლული მოხუცის არსებობაში ეჭვი მაინც არ შეგვიტანია.

ხშირად გამიგონია ბავშვებისგან, რომ თოვლის პაპის არსებობის არ სჯერათ. სწორედ ასეთი პათოსი ჟღერს მოზარდების ხმაში, როცა ისინი რწმენასთან დაკავშირებულ საკითხებს განიხილავენ და მათ მეცნიერულ დასაბუთებას მოითხოვენ. არადა, ადამიანი ხომ მარტო ძვლოვანი და კუნთოვანი მასა არ არის; მთავარი, რაც მას სხვა არსებებისგან გამოარჩევს, უხილავია და მხოლოდ რწმენის მწვერვალიდან მოჩანს.

ყველაზე სასურველი დაუპატიჟებელი სტუმარი

ალბათ არ არსებობს მსოფლიოში ისეთი ბავშვი, ახალი წლის ღამეს დაუპატიჟებელ სტუმარს რომ არ ელოდეს. დღეს ელექტრონული თუ ხელნაწერი მილიონობით წერილი იგზავნება სანტა კლაუსის სახელზე.

ჩრდილოელ თოვლის პაპას რეალური პროტოტიპი ჰყავს – წმინდა ნიკოლოზი, რომელიც მცირე აზიაში, ლუკიის მხარის ბიზანტიურ ქალაქ პათარში, ქრისტეშობიდან 257 წელს დაიბადა (მაშინ ეს მხარე რომის იმპერიის კუთვნილება იყო, ახლა კი თურქეთს ეკუთვნის).

წმინდა ნიკოლოზი ცნობილია როგორც მეზღვაურებისა და ბავშვების მფარველი სასწაულმოქმედი წმინდანი. ის ღარიბ-ღატაკებს ღამღამობით კართან დატოვებულ ფეხსაცმელებში უყრიდა ოქროს მონეტებს ან ფანჯარასთან საჭმელ-სასმელს უტოვებდა. სწორედ აქედან წარმოიშვა შობის ღამეს ხის ქოშებში, ბუხართან ჩამოკიდებულ წინდებში თუ ნაძვის ხესთან საჩუქრების მალულად დატოვების ტრადიცია.

წმინდა ნიკოლოზის მშობლიურ ქალაქში ცხოვრობდა ერთი დიდგვაროვანი, რომელსაც სამი ქალიშვილი ჰყავდა. გავიდა დრო. ამ კაცმა მთელი ქონება დაკარგა და სიღატაკემ გონება ისე დაუბინდა, რომ ასულთა ღირსების მსხვერპლად გაღება გადაწყვიტა, რათა მათი სილამაზის წყალობით ლუკმაპური ეშოვა. წმინდა ნიკოლოზი იმ დროს საეპისკოპოსოს ხელმძღვანელობდა და ფხიზლად ადევნებდა თვალს მრევლის ცხოვრებას. მან გზაარეული მამა ცოდვისგან იხსნა. თან, კაცის ღირსება რომ არ შეელახა, მოწყალების ფარულად გაღება გადაწყვიტა – შუაღამისას მიადგა ქოხს და გაღატაკებული დიდებულის ფანჯარაში ერთი ქისა ოქრო შეაგდო.

გლახაკმა მის ქოხში მოულოდნელად გაჩენილი განძი ღვთის წყალობად ჩათვალა, მხურვალე მადლობა შესწირა უფალს და მიღებული ოქროთი უფროსი ქალიშვილი გაამზითვა. წმინდა ნიკოლოზი მამას კიდევ ერთხელ დაეხმარა და შედეგად მეორე ქალიშვილიც ბედს ეწია.

კაცი ელოდა, რომ მისი კეთილისმყოფელი კიდევ გამოჩნდებოდა (მას ხომ მესამე ქალიშვილიც ჰყავდა). ღამეებს ათენებდა „უფლის წყალობის” მოლოდინში, რათა საკადრისი მადლიერება გამოეხატა. წმინდა ნიკოლოზმა ბოლო სტუმრობის დროს დამალვა ვეღარ მოახერხა – ბედნიერი მამა კეთილისმყოფელს აედევნა, დაეწია და ფეხებში ჩაუვარდა. ნეტარმა ნიკოლოზმა მოხუცს სთხოვა, არავისთვის გაემხილა ქველმოქმედის ვინაობა და მუდამ უფლისთვის შეეწირა მადლობა.

წმინდა ნიკოლოზის როგორც მეზღვაურებისა და ბავშვების მფარველი ქველმოქმედი წმინდანის კულტი ყველაზე მეტად ჰოლანდიაში (ნიდერლანდი) იყო გავრცელებული. შობის დღესასწაულის მიწურულს ჰოლანდიელები ბავშვებს გულუხვად ასაჩუქრებდნენ – ხის ქოშებს ხილითა და ტკბილეულით უვსებდნენ. სწორედ მათი წყალობით აღმოჩნდა წმინდა ნიკოლოზი ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტზე, სადაც ჰოლანდიელებმა XVII საუკუნეში ახალი ამსტერდამი (ახლანდელი ნიუ–იორკი) დააარსეს.

ერთ დღესაც ჰოლანდიელი „სინტერ კლაასი” ყველასათვის ცნობილ ამერიკელ სანტა კლაუსად გადაიქცა. აი, როგორ მოხდა ეს:

1822 წელს, შობის მიწურულს, აღმოსავლურ-ბერძნული ლიტერატურისა და თეოლოგიურ მეცნიერებათა პროფესორმა კლემენტ კლარკ მურმა შეთხზა ლექსი-ზღაპარი „შობის წინა ღამე, ანუ წმინდა ნიკოლოზის სტუმრობა”, რომლის მთავარი პერსონაჟიც სანტა კლაუსი გახლავთ. მასში აღწერილია, როგორ უჩინარდება ხურჯინმოკიდებული სანტა ბუხრის საკვამურში, რათა ბავშვებს ნაძვის ხესთან საჩუქრები დაუტოვოს.

ლექსის მიხედვით, „სინტერ კლაასი” სიცოცხლით სავსე, ბუთხუზა და მხიარული ელფია, რომელიც ჩიბუხს არასდროს აქრობს. მას ჰყავს ირმები, რომლებმაც თეთრწვერა და ლოყებღაჟღაჟა პატრონს ერთ ღამეში უნდა მოატარონ მსოფლიო. ცხოველების მოახლოებას მათ კისერზე შებმული ეჟვნების მელოდიური წკარუნი და მარხილის ჭრიალი გვამცნობს.

ბავშვებმა ზღაპრის მთავარი გმირი მაშინვე მიამსგავსეს მურის მსახურსა და მარჯვენა ხელს, მათ საყვარელ ჰოლანდიელ ძიას, რომელიც, სავარაუდოდ, იყო კიდეც პროფესორის შთაგონების წყარო.

მური სულაც არ აპირებდა თავისი თხზულების გამოქვეყნებას, მისი მიზანი მხოლოდ ბავშვების გამხიარულება იყო, მაგრამ მისმა მეგობარმა დაუკითხავად წაიღო ლექსი ერთ-ერთ გაზეთში, სადაც ის 1823 წლის შობის მიწურულს გამოაქვეყნეს. პროფესორის საშობაო ზღაპარს საოცარი წარმატება ხვდა წილად. ის ქვეყნის ყველა ჟურნალ-გაზეთმა დაბეჭდა, მოგვიანებით კი ცალკე წიგნადაც გამოიცა. ასე მოულოდნელად იქცა კლემენტ მური ამერიკული ლიტერატურის კლასიკოსად, სანტა კლაუსი კი მთელ მსოფლიოში ყველაზე პოპულარულ ,,ცოცხალ” პერსონაჟად.

სანტას პირველი გამოსახულება კარიკატურისტმა თომას ნესთმა (Thomas Nast) შექმნა 1862 წელს. სამი ათწლეულის განმავლობაში სანტა მხოლოდ ყველაზე პოპულარული ჟურნალის „Harper’s Weekly”–ს გარეკანზე ჩნდებოდა. მხატვრის ფანტაზიის ნაყოფია ისიც, რომ სანტა კლაუსი ჩრდილოეთ პოლუსზე ცხოვრობს და დღიურში იწერს კარგი და ცუდი ბავშვების საქციელს.

სანტას კარიკატურები ისეთი პოპულარული იყო, რომ სამოქალაქო ომის დროს ლინკოლნმა ნასთს სთხოვა, ჰოლანდიელი მოხუცი ჩრდილოელებთან ერთად დაეხატა (მისტერ კლაუსი თეთრი მანდილივით ჩააგდეს მოწინააღმდეგე მხარეებს შორის).

მიუხედავად დიდი წარმატებისა, სანტას კარიკატურებს ერთი ნაკლი მაინც ჰქონდა – გამოსახულება უმეტესად შავ-თეთრი იყო. მოხუცს წითელი ქურქი პირველად 1885 წელს ჩააცვა ამერიკელმა გამომცემელმა ლუის პრანგმა (Louis Prang).

1930 წელს კომპანია „კოკა-კოლამ” მითიური კეთილისმყოფლის სახე საკუთარი პროდუქციის პოპულარიზაციისთვის გამოიყენა. ჩიკაგოელმა მხატვარმა ჰედონ სანდბლომმა (Haddon Hubbard Sundblom) კოკა-კოლას რეკლამისთვის განკუთვნილი სანტას პროტოტიპად თავისი მეგობარი ლუ პრენტისი აირჩია. სწორედ მის ოდნავ სახეცვლილ გამოსახულებას ვხედავთ კოკა-კოლას დღევანდელ რეკლამებზე, მისალოც ბარათებზე, საახალწლო ზღაპრების ილუსტრაციებზე და ა.შ.

სამწუხაროდ, დღეს იშვიათად უკავშირებენ ერთმანეთს შობის დღესასწაულის ყველაზე პოპულარულ ტრადიციას და მის სულისჩამდგმელს – წმინდა ნიკოლოზს, რომლის ხატიც მითიური თეთრწვერა მოხუცის მრავალმხრივმა მეტამორფოზამ დაჩრდილა.

სანტა კლაუსის სამშობლოს სტატუსზე ჩრდილოეთის რამდენიმე ქვეყანა აცხადებს პრეტენზიას. დანიელები ამტკიცებენ, რომ ის გრენლანდიაში ცხოვრობს, შვედები კი მის მშობლიურ ქალაქად სტოკჰოლმს ასახელებენ. ყველაზე გავრცელებული ვერსიით, სანტა-კლაუსი ლაპლანდიის (ფინეთი) ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, კორვანტუნტურის მთაზე ბინადრობს.

მეგაპოლისების ხმაურს გამორიდებული, დათოვლილ ნაძვნარს შეფარებული სანტას რეზიდენცია მართლაც რომ შესაფერისი ადგილია თეთრწვერა მოხუცისთვის, რომელსაც სიმშვიდე და მარტოობა უყვარს. ირმებიანი მარხილებით გაკვალული ქუჩების, ხისსუნიანი სახლების, ლამპიონების შუქზე იისფრად აბრჭყვიალებული თოვლის ფონზე სასწაულის მოლოდინი იმდენად რეალურია, რომ თვალდახუჭულსაც შეგიძლია დაინახო, ხის გაურანდავ მაგიდას ჩამოყრდნობილი მოღიმარი თეთრწვერა მოხუცი როგორ კითხულობს მაგიდაზე დახვავებულ გულუბრყვილო სურვილებს ან როგორ უკრავს თავს მთელი მსოფლიოს ბავშვების ნატვრით სავსე ხურჯინს.

სანტას რეზიდენციაში ფოსტას განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა. საფოსტო შენობა პოლარულ წრეზე მდებარეობს და მასში ჯუჯები მუშაობენ. სანტას დაუზარელი თანაშემწეები მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში მისალოც ბარათებს აგზავნიან, რომლებზეც სანტას საფოსტო ემბლემაა გამოსახული.

ლაპლანდიაში საშობაო სამზადისი დღესასწაულის დადგომამდე რამდენიმე კვირით ადრე იწყება. აქ სტუმრებსაც იღებენ. მისტერ კლაუსი თავად მასპინძლობს მათ და ცდილობს, მოსაწყენად არავის ეცალოს.

სანტა-პარკში ბავშვებს მინი-დისნეილენდი, თოჯინების თეატრი და ზღაპრული კარუსელი ელით. ჯუჯები დიდი სიამოვნებით დაგათვალიერებინებენ არქტიკულ ზოოპარკსაც, სადაც სანტას ირმების ფერმა გაუმართავს. პოლარული წრის გადაკვეთის შემდეგ მისტერ კლაუსი სტუმრებს სამახსოვრო სერტიფიკატით აჯილდოებს. სამწუხაროდ, ლაპლანდიელ მოხუცთან სტუმრობა მხოლოდ წელიწადში ერთხელ შეიძლება.

მას, ვისაც სანტა კლაუსის არსებობის არ სჯერა, შეუძლია მეცნიერთა გამოთვლებით „ინუგეშოს” თავი – ისინი ხომ დიდი ხანია ამტკიცებენ, რომ სანტა ვერ შეძლებს 1 890 000 ტონიანი ტვირთის თრევას, ამსიმძიმე ხურჯინით საკვამურ მილში ჩაძვრომას, მთელი მსოფლიოს შემოვლას და ა.შ. მაგრამ ვინც ერთხელ მაინც აღმოჩენილა რეალობისა და სიზმრის გადამკვეთ გრძედზე, შეუძლებელია, ეჭვი მაინც არ შეიტანოს მისთვის დღემდე ნაცნობი რეალობის ფორმულირებაში.

ამდენი კი მხოლოდ იმიტომ ვილაპარაკე, რომ მშობლებისთვის, მასწავლებლებისთვის, ყველა გაზრდილი ბავშვისთვის მეთხოვა: – ნუ მოკლავთ სანტას! იმედები ხომ ზამთრის ჩიტებივით ისედაც ყოველდღე იყინებიან ჩვენი თვალების ფანჯრებთან.

სადღაც ორი ათწლეულის წინ, როდესაც ჩვენი საფეხბურთო ჩემპიონატი ჯერ კიდევ ჩემპიონატობდა და, მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანაში ტყვიის მასრები ყველგან და ყოველთვის ეყარა, ადამიანები ფეხბურთის სანახავად საქართველოს სხვადასხვა ქალაქებში მაინც დადიოდნენ.

მხოლოდ სტატისტიკა რაში გვარგია, როდესაც ზუსტად ვიცით ქუთაისელებისგან, სოხუმელებისგან, ბათუმელებისგან, სამტრედიელებისგან თუ რუსთაველებისგან, რომ მათ მშობლიურ ქალაქებში სტადიონები ეროვნული ჩემპიონატის დროს ივსებოდა და ეს ამბავი მაშინ არავის უკვირდა.

ის დრო, რა თქმა უნდა, სულ სხვაგვარი იყო და გასართობიც ნაკლებად მოიპოვებოდა (და შეიძლება მავანმა ამითაც ახსნას მაშინდელი ფეხბურთისადმი ასეთი ინტერესი), მაგრამ ეს ალბათ უფრო მეტად საკუთარი თავის დაჯერება იყო, რომ ჩვენ უკვე შემდგარი ქვეყანა ვიყავით, ჩვენ უკვე გვქონდა ეროვნული ჩემპიონატი, გვყავდა ეროვნული ნაკრები და ეგებ მართლაც გამოსულიყო ამ ყველაფრიდან რამე… გამოსვლით გამოვიდა, მაგრამ რა გამოვიდა, ამაზე დღესაც ვფიქრობ და ძალიან ძნელია რაიმეს თქმა.

მერე იყო სრული ქაოსი, უშუქობა, უპურობა, უიმედობა და ამ დროს ფეხბურთი საერთოდ ყველამ მიივიწყა და იმ დროს, როდესაც თითქოს ყველაფერი დასრულებული იყო, ჩვენი ჩემპონატისკენ ვიღაც-ვიღაცებმა მაინც გამოვიხედეთ. ეს დაახლოებით 1995-2000 წლებია და ის დრო, როცა საქართველოს ეროვნულ ჩემპიონატში პირველი ფერადკანიანი ფეხბურთელები გამოჩდნენ.

ზოგიერთის სახელი ახლაც მახსოვს: ბარი სალიმი, უჩე უვაკვე თუ რაღაც ეგეთი… ვინ იყვნენ ეს გზააბნეული შავტუხა ბიჭები? ზოგზე იძახდნენ, რომ ფეხბურთელი საერთოდ არ ყოფილა და კანის ფერის გამო ათამაშეს გუნდში – ეგ შავია და ფეხბურთიც მაგრად ეცოდინებაო. ერთზე გავიგე, ფეხბურთში ვერაფერი გამოუვიდაო, გალოთდა და ყოველ საღამოს ქუთაისის სახინკლეში, დილით კი სამტრედიის სახაშეში ზისო. ერთზე ისიც გავიგე, თავად გამხდარა მეხაშე და დილაობით ნაბახუსევ მოქალაქეებს აფრიკულ-იმერული ხაშით უმასპინძლდებაო. მოკლედ, ბევრი ამბები გავიგე მერე, მანამდე კი ეს ბიჭები სტადიონზე ვნახე.

წარმოიდგინეთ 90-იანი წლების ჩვენებური ბავშვი, რომელსაც მუქკანიანი ტიჯანი ბაბანგიდა ცით მოვლენილი სასწაული ჰქონია და ამ დროს მისი მშობლიური ქალაქის საფეხბურთო კლუბში აფრიკელი ხვდება? ეს იყო სრული სასწაული! ბავშვები გუნდ-გუნდად დადიოდნენ კლუბის ვარჯიშებზე და თვალგაფაციცებით აკვირდებოდნენ შავად გახუხულ ბიჭებს, რომლებიც მათდა გასაკვირად, გამორჩეულს ბევრს ვერაფერს აკეთებდნენ და ადგილობრივი ბიჭები აშკარად უფრო კარგად აგორებდნენ ბურთს. ეს ალბათ პირველი იმედების მსხვრევა იყო. ყველა მუქი ჯეელი ვარსკვლავი არ არის – ფიქრობდა სახლში მიბრუნებული გულნატკენი ბავშვი და იხსენებდა, თუ რა ადვილად დაკარგა ბურთი იმ შავმა ბიჭმა მაშინ, როცა ეგეთი შეცდომა ბავშვებშიც კი სასირცხვილო რამ იყო.

ამის შემდეგ წლები გავიდა და ჩვენს ჩემპიონატში ბევრმა კარგმა ლეგიონერმა ითამაშა – თეთრმაც და შავმაც. ახლა მხოლოდ ღიმილით იგონებენ სულ პირველ ლეგიონერებს და მათ მიერ დაკარგული ბურთებიც ბევრს აღარ ახსოვს, მაგრამ პირველები მაინც პირველები იყვნენ და, მიუხედავად გულისწყვეტისა, მაინც სასიამოვნოდ გასახსენებელია, როდესაც ჩაჟამებული 90-იანი წლების ბავშვები ფეხბურთზე ლეგიონერების სანახავად მიდიოდნენ და იმედი ჰქონდათ, რომ მათ ქალაქში ახალი პელე დაიბადებოდა. პელეზე ბოდიში..

დაახლოებით ამგვარი სათაური ნორვეგიელმა პროფესორმა, როა ენგმა წარუმძღვარა ქართველი პედაგოგებისთვის შექმნილ კურსს, რომელიც ეფუძნება უნივერსალურ,  ზოგადკულტურულ ღირებულებებს, საზიაროა ევროპული საგანმანათლებლო სივრცისთვის და  მოსწავლეთა მაღალ მოსწრებებზე თუ სასწავლო შედეგებზეა  გათვლილი, პედაგოგთა თუ, ზოგადად, სასწავლო დაწესებულებების მხრიდან კი დაფიქრებასა და ბევრი რამის გადაფასებას მოითხოვს.

ქართულ სასწავლო სივრცეში შეფასებას ერთ-ერთი გადამწყვეტი ადგილი უჭირავს. შეფასება მნიშვნელოვანია თითქმის ყველა სასკოლო ასაკის ბავშვისთვის, მათი მშობლებისა და პაპა-ბებიებისთვისაც კი. მოსწავლეთა ნიშნები ხშირად განსაზღვრავს პედაგოგთა წარმატებას, ასე რომ, მოსწავლეთა „მოსწრება” დირექციათა დიდ  ყურადღებასაც იმსახურებს. პრობლემა კი სწორედ მოსწრება-შეჯიბრებითობაში იკვეთება. ყველას გვინახავს წარჩინებული ათოსანი, რომელიც ჭეშმარიტი განათლების ფასეულობებს მნიშვნელოვნად ემიჯნება, ან ისეთი სტუდენტებიც, რომლებიც, უმთავრესად, დაუმსახურებელ ქულებში ცდილობენ  „ცოდნის” დაგროვებას. სურათი სკოლასა თუ უნივერსიტეტებში უცვლელია. ბავშვები სწავლობენ (ან სულაც არ სწავლობენ, უბრალოდ, სასწავლებლებში დადიან) ნიშნებისა და არა განათლებისათვის.

მიუხედავად ამგვარი მდგომარეობისა, ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში მაინც დავას იწვევს ჩვენში შეფასების დასავლური  მოდელის დანერგვის საკითხი. არადა, კვლევები აჩვენებს, რომ აქ სასკოლო განათლება მკაფიო სისტემას წარმოადგენს, რომელშიც შეფასება უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს განათლების ხარისხის ამაღლების საქმეში. შეფასება მარეგულირებელი საშუალებაა, რომლის მეშვეობითაც გროვდება საგანმანათლებლო სისტემის მდგომარეობის ამსახველი ყველა საჭირო ინფორმაცია, შიდა და გარე შეფასების შედეგების საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომობა და ღიაობა კი მიიღწევა ამ ინფორმაციის პუბლიკაციით. შეფასების შედეგების შესახებ ინფორმაციას იყენებენ როგორც განათლების ადმინისტრირებაზე პასუხისმგებელი უმაღლესი ორგანოები ქვეყანაში განათლების სტრატეგიული განვითარებისა და რეფორმების განხორციელებისთვის, ისე პედაგოგიური კოლექტივები თავიანთი პროფესიული საქმიანობის სრულყოფის მიზნით.

განსაკუთრებით მნიშვნელოანია შეფასების მოტივაციური ფუნქცია. შეფასება გამიზნულია მოსწავლის დადებითი ხატის ფორმირებისთვის, რაც, უპირველეს ყოვლისა, თავად მოსწავლეზე მოქმედებს დადებითად, წარმოადგენს სერიოზულ სტიმულს აკადემიური მოსწრების გასაუმჯობესებლად. ამასთან, შეფასებას არ აქვს შეჯიბრების ხასიათი. შეფასების ამგვარი სისტემის წყალობით კლასში მინიმუმამდეა დაყვანილი სტრესი და ჩვეული ნერვიულობა. სკოლის დამთავრებამდე სტანდარტული გამოცდებისა და ტესტების არარსებობა მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, ზომიერად და პოზიტიურად შეუფარდოს მოსწავლეს ნიშნები, რადგან მასწავლებლის მიზანია, ბავშვს ასწავლოს დამოუკიდებლად სწავლა, შესაბამისი უნარების განვითარება და საკუთარი მიღწევების შეფასება.

აღნიშნული ცოდნის გათვალისწინებით, 2013-14 წლებში ჩვენ მიერ ჩატარდა მცირე კვლევა, რომელშიც მონაწილეობდა თბილისის საჯარო სკოლების საშუალო საფეხურის მოსწავლეები, ასევე ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტები. გამოიკვეთა, რომ მათთვის მისაღებია შეფასების ფინური მოდელი და პედაგოგთა ერთი ნაწილის  შიში, რომ ქართველი ბავშვებისთვის ამგვარი მოდელი უშედეგო იქნება, გაუმართლებელია.

პირადი გამოცდილებაც იმავეს გვკარნახობს. არასტრესულ, მასტიმულირებელ,  თანამშრომლურ სასწავლო გარემოში, სადაც ყველა თანაბარია, ეფექტურ სასწავლო ტექნიკათა გამოყენებით, მოსწავლე-მასწავლებელს შორის კონსტრუქციული ურთიერთობით, უკუკავშირისა და ჯგუფებთან დისკუსიების  მაღალი ხარისხით ბავშვები მეტ ცოდნას იძენენ, ისინი ლიდერებად თავადაც ყალიბდებიან და მასწავლებელსაც უტოვებენ მსგავს ფუფუნებას.

„მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული ზრდის სქემის” მიხედვით (დადგენილება № 75, მასწავლებლის დამატებითი საქმიანობების ჩამონათვალის დამტკიცების შესახებ), მასწავლებელს კრედიტქულების დაგროვებაში დაეხმარება მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის დირექტორის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით განსაზღვრული კრიტერიუმების შესაბამისი რეცენზირებული პროფესიული ლიტერატურის შექმნა. ამ ჩამონათვალში მოიაზრება სასწავლო-მეთოდური სტატიაც.

მასწავლებლის მიერ შექმნილი სასწავლო-მეთოდური სტატია მიზნად უნდა ისახავდეს საკუთარი გამოცდილების, საინტერესო მიგნებების, პრაქტიკის კვლევის შედეგებისა და დასკვნების, თეორიული მასალის პრაქტიკაში გადატანის წარმატებული (ან თუნდაც წარუმატებელი) ცდების ანალიზის გაცნობას როგორც განათლების სფეროს წარმომადგენლებისათვის, ისე განათლების საკითხებით დაინტერესებული საზოგადოებისათვის. მნიშვნელოვანია, რომ ასეთი სტატიების ფოკუსი იყოს მოსწავლე. სტატიამ, უპირველეს ყოვლისა, უნდა უპასუხოს შეკითხვას: რა ეფექტი აქვს ყოველივე იმას, რასაც აუდიტორიას ვთავაზობთ, უშუალოდ მოსწავლეებისათვის, რამდენად უწყობს ხელს სასწავლო პროცესის გაუმჯობესებას?

ზოგადად, სტატიის შექმნისათვის არსებობს ზოგადი რეკომენდაციები:

1.სტატიის წერის პირველი ნაბიჯი არის თემის შერჩევა. თემის შერჩევისას გაითვალისწინეთ, რომ ერთი სტატია სასურველია ეხებოდეს ერთ თემას. უპირველეს ყოვლისა, ეს თემა საინტერესო და აქტუალური უნდა იყოს თავად თქვენთვის, შემდეგ კი სამიზნე აუდიტორიისათვის, ანუ განათლების საკითხებით დაინტერესებული ადამიანებისათვის (პირველ რიგში, მასწავლებლებისათვის), იმათთვის, ვინც შემდგომში, სურვილის შემთხვევაში, შეძლებს მის გამოყენებას / გათვალისწინებას.

2.მეორე მნიშვნელოვანი საკითხი არის სტატიის ფორმატი. არსებობს ფორმატის სხვადასხვა სახე. მაგალითად:

·„პრობლემა + გადაჭრის გზა” – გამოკვეთეთ პრობლემა, რომელიც აქტუალურია თქვენი სამიზნე აუდიტორიისათვის და განიხილეთ ის სტატიაში (მაგალითად, „მოსწავლეთა ჩართულობის შენარჩუნება მთელი გაკვეთილის განმავლობაში ბევრი მასწავლებლისათვის პრობლემაა”; „რას ნიშნავს კარგი რეფლექსია – დღეს განსაკუთრებით აქტუალური პრობლემაა მასწავლებლისათვის” და ა.შ.). მთავარი არის ის პრაქტიკული რეკომენდაციები, რომლებიც დაეხმარება მკითხველს ამ პრობლემიი გადაჭრაში. აღწერეთ დეტალურად პრობლემის გადაჭრის თქვენ მიერ შეთავაზებული გზა. ასეთ შემთხვევაში მკითხველი მაშინვე მიხვდება, რომ თქვენ ხართ კარგი პრაქტიკოსი, რომელიც ექრდნობა თეორიას და არა თეორეტიკოსი, რომელმაც თეორიულად იცის, რა არის კარგი, რა – ცუდი, მაგრამ პრაქტიკაში ის არ მოუსინჯავს.

·მეორე ფორმატს პირობითად შეიძლება ვუწოდოთ „მეთოდი, ორიენტირებული…” – ეს არის დეტალური აღწერა მეთოდისა, რომელიც ან უცნობია თქვენი სამიზნე აუდიტრიისათვის ან თქვენი გამოცდილება გიჩვენებთ, რომ მას არასწორად იყენებენ. სასურველია, აღწერასთან ერთად მიუთითოთ, რა დადებითი ეფექტი და რისკფაქტორები ახლავს ამ მეთოდის გამოყენებას. ასეთი დეტალური აღწერა მკითხველს დაარწმუნებს იმაში, რომ თქვენ თავად გამოგიყენებიათ ეს მეთოდი.

·მესამე ფორმატს პირობითად შეგვიძლია დავარქვათ „გვეკითხებიან – ვუპასუხებთ”. ამ შემთხვევაში კარგია, თუ აღწერთ სიტუაციას, როცა თქვენთვის არაერთხელ გაუზიარებიათ კოლეგებს საკუთარ საქმიანობასთან დაკავშირებული პრობლემები და უკითხავთ რჩევა, როგორ გადაჭრან ის. შეეცადეთ განაზოგადოთ ეს პრობლემა და მისცეთ მას კითხვა-პასუხის სახე. მაგალითად, „ხშირად გვესმის მასწავლებლებისაგან: არის კი შესაძლებელი დიფერენცირებული მიდგომის გამოყენება კლასში, სადაც 35 მოსწავლეა? რა თქმა უნდა, შეიძლება, თუ…” და თქვენ აწვდით მათ პასუხს, რომელიც ეფუძნება დიფერენცირებული მიდგომის შესახებ არსებულ თეორიებს / კვლევებს და აჩვენებთ ამის თუნდაც ერთ პრაქტიკულ მაგალითს.

·შემდეგი ფორმატი, რომელსაც პირობითად შეიძლება ვუწოდოთ „პრაქტიკული რეკომენდაციები”, პირდაპირ იწყება ერთი ან რამდენიმე რეკომენდაციის დეტალური აღწერით. თქვენ თანმიმდევრულად, ნაბიჯ-ნაბიჯ უხსნით მკითხველს რა გააკეთოს, როგორ და რა მიზნით. სასურველია, თუ მოდიფიცირებულ ვარიანტებსაც შესთავაზებთ. მაგალითად, „იმისათვის, რომ ტექსტის გააზრებული კითხვა უზრუნველვყოთ, გირჩევთ დაიცვათ შემდეგი თანამიმდევრობა…”

გახსოვდეთ, რომ მასწავლებლები თქვენი სტატიიდან ელიან საკუთარი პრობლემების გადაჭრისათვის რეალურ რჩევებს, ამიტომ ამ რჩევების პრაქტიკულობა (ცხადია, თეორიებზე დაფუძნებული) განსაკუთრებით დააინტერესებს მათ.

3.შემდეგი ნაბიჯი, ასევე მნიშვნელოვანი, არის სათაურის შერჩევა. გახსოვდეთ, არ არის საჭირო არც ზედმეტი ორიგინალურობა და არც ბანალურობა. გაითვალისწინეთ შემდეგი რჩევები:

·სათაურმა უნდა უნდა მიიპყროს თქვენი პოტენციური მკითხველის ყურადღება, მიანიშნოს, რომ ეს შეიძლება მისთვის საინტერესო იყოს.

·შეეცადეთ მოაქციოთ სათაურში ისეთი საკვანძო სიტყვა ან მოკლე ფრაზა, რომელიც აღუძრავს მკითხველს ცნობისმოყვარეობას, მაგრამ ამასათანავე მიანიშნებს თქვენი სტატიის თემაზე.

·სათაური თვალის ერთი შევლებით უნდა აღიქვას მკითხველმა. ის არ უნდა იყოს ძალიან გრძელი.

·გამოიყენეთ სათაურში სიტყვა / სიტყვები, რომელიც / რომლებიც თქვენი აუდიტორიისათვის ნაცნობია. მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძლება სათაურში უცნობი ტერმინის „ჩაგდებაც”.

·არ არის რეკომენდებული სათაურში ზედმეტი ემოციის ჩადება ძახილისა თუ კითხვის ნიშნებით. ამან შეიძლება მკითხველს გაუჩინოს განცდა, რომ ავტორი ზედმეტად მენტორულია.

·სასურველია გამოიყენოთ სტატიის სათაურის დასაწყისად ერთი შეხედვით შაბლონური სიტყვები: მაგალითად, „როგორ…”, „როცა…”, „მოკლედ … შესახებ”, „თუ…”. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ყოველთვის სტატიის სათაური ასეთი სიტყვებით უნდა დავიწყოთ. ეძებეთ საკუთარი სტილი, იფიქრეთ, ნუ მოერიდებით ექსპერიმენტირებას.

4.შემდეგი ნაბიჯია დაგეგმვა. სწორედ ამ გეგმის მიხედვით ააგეთ სტატია. მთავარია „თავში გქონდეთ” სტატიის კონცეფცია. გეგმა ყველასათვის ნაცნობია:

·შესავალი. შესავალმა მკითხველი უნდა მიიყვანოს ძირითად თემასთან. სასურველია, თუ შესავალშივე იქნება განსაზღვრული, რა პრობლემას ეხება სტატია, ვინ შეიძლება დაინტერესდეს (მასწავლებლები, მშობლები, ადმინისტრაცია თუ ყველა ერთად) და რას სთავაზობს მკითხველს. აქ თქვენ უნდა დაარწმუნოთ მკითხველი, რომ დროს ტყუილად არ დაკარგავს, რომ ეს მნიშნელოვანი საკითხია მისთვის.

·ძირითადი ნაწილი. ძირითადი ნაწილი უშუალოდ უნდა იხილავდეს თემას. ძირითად ნაწილი თავისთავად არაეფექტურია, თუ ის ბუნებრივად არ გამომდინარეობს შესავალი ნაწილისგან. აქ უნდა იყოს სწორედ განმარტებული თემის ძირითადი ცნებები ან მოცემული პრაქტიკული რეკომენდაციები, ან ორივე ერთად. შეეცადეთ შეარჩიოთ ყველაზე არსებითი და მთავარი. ნუ გადაიტანთ მკითხველის ყურადღებას მეორეხარისხოვანზე. კარგია, თუ სტატიას გაამდიდრებთ საინტერესო ფაქტებით პირადი გამოცდილებიდან (ცხადია, თემასთან დაკავშირებულით). თუ ახდენთ ვინმეს ციტირებას, სასურველია, იქვე გამოხატოთ თქვენი დამოკიდებულებაც ან მიაწოდოთ ამ სიტყვებში გამოხატული აზრის დამადასტურებელი მაგალითი თქვენი პრაქტიკიდან. ძირითად ნაწილში პასუხი უნდა გაეცეს შესავალში დასმულ პრობლემას / საკითხს. გაითვალისწინეთ, რომ არ არის რეკომენდებული სტატიის ძირითადი ნაწილი აღემატებოდეს 3 გვერდს. გახსოვდეთ, თქვენი ტექსტში უნდა იგრძნობოდეს მკითხველისადმი კეთილგანწყობა, მხარდაჭერა და არა „ზემოდან დამოძღვრა”. ამისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ენას, თავისუფალს გაუგებარი ტერმინებისაგან, მარტივსა და გასაგებს.

·დასკვნა. დასკვნაში თქვენ ერთგვარად აჯამებთ სტატიაში მიმოხილულ საკითხს და აქცენტს აკეთებთ იმაზე, რატომ მიიჩნიეთ, რომ ეს საკითხი აქტუალური შეიძლება იყოს და თქვენ მიერ შეთავაზებული რეკომენდაციები – სასარგებლო. დაუშვებელია დასკვნით ნაწილში ახალი არგუმენტის ან ფაქტის წარდგენა.

2.ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი – ეს არის გამოყენებული წყაროების მითითება. შეამოწმეთ თქვენი სტატია პლაგიატზე. ამის გაკეთება შეგიძლიათ არაერთი საიტისა და პროგრამის საშუალებით. მაგალითად, Plagiarism Checker-ით.

3.დაბოლოს – ტექსტის ფორმატირება. იმისათვის, რომ თქვენი სტატიის შინაარსი ადვილად აღსაქმელი იყოს, მნიშვნელოვანია მისი სწორად გაფორმება, ანუ ფორმატირება, რომელიც „კარნახობს” მკითხველს, რას მიაქციოს განსაკუთრებული ყურადღება, ეხმარება მას წაკითხულის უკეთ გაგებასა და გააზრებაში. არსებობს ფორმატირების სხვადასხვა ხერხი. კერძოდ:

• ქვეთემების / ქვეთავების გამოყოფა.
• დანომვრა ან ე.წ. „ბულიტების” გამოყენება.
• საკვანძო სიტყვებისა თუ ფრაზების გამოყოფა (ე.წ. „ბოლდი”).
• სურათების, ფოტოების, ცხრილებისა და დიაგრამების გამოყენება.

თუმცა ფორმატირებაშიც ზომიერების დაცვაა საჭირო. ფორმატირების ელემენტების გადამეტებულმა გამოყენებამ შეიძლება დააზარალოს ტექსტის შინაარსი.

მთავარი და არსებითი: გახსოვდეთ, სასწავლო-მეთოდური სტატიის ხარისხი უპირველესად განისაზღვრება იმით, რამდენად გამოადგებათ მასწავლებლებს თქვენ მიერ შეთავაზებული რეკომენდაციები იმისათვის, რომ გააუმჯობესონ საკუთარი სწავლებისა და მოსწავლეების სწავლის პროცესი.

ცხადია, ზემოთ მოცემულ რეკომენდაციებს არ აქვთ უნივერსალურობის პრეტენზია. აღსანიშნავია, რომ სხვადასხვა გამოცემას შეიძლება განსხვავებული მოთხოვნები ჰქონდეს, ამიტომ სტატიის ავტორი წინასწარ უნდა იცნობდეს ამ მოთხოვნებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ლია კაჭარავა, ხათუნა მარწყვიშვილი, ლილი ხეჩუაშვილი, აკადემიური წერა დამწყებთათვის, თბილისი, 2007.

https://www.rogor.ge/article_1103_rogor-davwerot-kargi-statia.html

https://www.psychologos.ru/articles/view/kak_napisat_statyu._algoritm

პატარების მოტივაციის ასამაღლებლად სხვადასხვა ხრიკის მოფიქრება შეიძლება, მაგალითად: სასურველი წიგნის მიხედვით გადაღებული ფილმის მოკლე მიმოხილვის ჩვენება, როლური თამაში, თოჯინების თეატრის შექმნა და წიგნის პერსონაჟების გაცოცხლება…

ამას წინათ ინტერნეტსივრცეში ახალი ანიმაციური ფილმი გამოჩნდა.https://naxe.org/load/animaciuri/patara_uplistsuli_kartulad_the_little_prince_multfilmi_patara_ufliswuli_qartulad/3-1-0-4832 მეც შესაძლებლობა მომეცა დავბრუნებულიყავი ჩემთვის ყველაზე ამოუწურავი უასაკო წიგნის სამყაროში და კიდევ ერთხელ მემოგზაურა „ყველაზე მშვენიერ და სევდიან პეიზაჟში”, ოღონდ ამჯერად პატარა თანამგზავრებთან ერთად.

ბავშვებს ჯერ ანტუანზე ვუყვები – ორი საუკუნის გზაგასაყარზე (1900 წ.) დაბადებულ პატარა უფლისწულზე, რომელიც დაქვრივებულმა დედამ ექვს შვილთან ერთად რის ვაივაგლახით გაზარდა.

ახალგაზრდა ეკზიუპერის ცხოვრების ყველაზე საინტერესო ეტაპი მაშინ დადგა, როცა ანტუანი ჯარში გაიწვიეს (1921 წელი) და პილოტთა კურსზე გაანაწილეს. ერთი წლის შემდეგ მომავალმა მწერალმა მფრინავის მოწმობა, მოგვიანებით კი – კომპანიაში „აეროპოსტალი” პილოტის ადგილიც მიიღო (მას საფოსტო გზავნილები გადაჰქონდა აფრიკის ჩრდილოეთ ნაპირზე). ანტუანი პარიზში დასახლდა. დედაქალაქში დაიწყო მისი, როგორც მწერლის კარიერაც. 30-იან წლებში „აეროპოსტალის” ბუენოს აირესის განყოფილების უფროსი ჟურნალისტისა და კორესპონდენტის საქმიანობასაც ითავსებდა.

მეორე მსოფლიო ომის დაწყებისას მწერალი უკვე აღარ მსახურობდა ავიაციაში. საჰაერო ბრძოლებში მიღებულმა ჭრილობებმა მას სამხედრო სამსახურში დარჩენის უფლება წაართვა. მაგრამ ანტუანმა მაინც მოახერხა თავის საყვარელ თვითმფრინავთან დაბრუნება. მართალია, ტრავმების გამო უჭირდა დამოუკიდებლად ჩაცმა და გადაადგილება, მაგრამ მანქანის მართვა და ტყვიამფრქვევიდან სროლა ბევრ სამხედრო მფრინავზე უკეთ გამოსდიოდა. ეკზიუპერი იბრძოდა მტრის მიერ საფრანგეთის დაპყრობამდე, შემდეგ კი ამერიკაში გაემგზავრა. მისი შემოქმედების მწვერვალად აღიარებული წიგნი – „პატარა უფლისწული” სწორედ ნიუ-იორკში დაიწერა (1943 წელი). ანტუანმა დიდხანს ვერ გაძლო სამშობლოს გარეშე და საფრანგეთის ავიაციაში დაბრუნება მოახერხა. ერთ-ერთი სადაზვერვო მისიის შესრულების დროს სამხედრო მფრინავი საიდუმლო ვითარებაში გაუჩინარდა.

მრავალი წლის შემდეგ (1998) მარსელთან ახლოს ერთი მეთევზე ზღვაში სამაჯურს აღმოაჩენს, რომელზეც ანტუანის და მისი მეუღლის სახელს ამოიკითხავს. მალე აქ თვითმფრინავის ნარჩენებსაც იპოვიან. მისი ჩამოვარდნის მიზეზი დღემდე უცნობია.

„პატარა უფლისწული” წარსულისა და აწმყოს გასაყარზე მდებარე ბავშვური გულუბრყვილობისა და უსაზღვრო ფანტაზიის პლანეტიდან გახლავთ. სამშობლოდან გადახვეწილ მწერალს სასოწარკვეთის უდაბნოში ერთმანეთისთვის შეუხვედრებია ბავშვობის მთავარი მოგონება – „ცოტათი დაბერებული” საკუთარი თავი და ყველაფრის შეცვლის იმედი.

პატარა ანტუანი წუხს, რომ დიდებს ყველაფერი უნდა აუხსნას კაცმა. იქნებ სჯობდეს, არასდროს გაიზარდო და პატარა უფლისწულად დარჩე. თან, თუ მხოლოდ შენ შეგიძლია ქუდის სილუეტში მახრჩობელა გველის მუცელში გამომწყვდეული სპილოს დანახვა, მეგობრის პოვნაც გიძნელდება. ერთხელაც მოგბეზრდება საკუთარ თავთან გულითადი საუბრის გამართვა და ფანტაზიის სამეფოც მზადაა გადარჩენის გაკვეთილების ჩასატარებლად.

დიდების გასაგონად ვიტყვი, რომ პატარა უფლისწული „ასტეროიდი ბ–612–ის” ბინადარი გახლავთ. თუმცა ახლა ხომ დიდებისთვის არ ვირჯები, ბავშვებს კი პატარა უფლისწულის არსებობაში დასარწმუნებლად მისი ახალი მეგობრის მიერ დახატულ ყუთში ჩაძინებული ბატკნის დანახვაც ჰყოფნით.

„სანამ ბაობაბი დიდი ხე გახდებოდეს, იგი ჯერ სულ პატარაა”; ადამიანიც, სანამ დიდი გაიზრდებოდეს, პატარაა. სიცოცხლე ცხოვრების ყველაზე საინტერესო საფეხურიდან იწყება და ყველა ამ საფეხურზე რაც შეიძლება დიდხანს გაჩერებას ნატრობს. პატარა უფლისწულს გაზრდა არ ემუქრება, ყოველ შემთხვევაში, იგი ამ იმედით აგრძელებს მოგზაურობას ერთი მკითხველის წარმოსახვიდან მეორისაში.

წიგნის მოკლე მიმოხილვის შემდეგ, პატარა მსმენელებს მელიისა და უფლისწულის შეხვედრის ამბავს ვუკითხავ. ,,პირდაპირ თუ იარე, შორს ვერ წახვალ”, ამიტომაც შემოვლითი გზებით შევეცდები გამოუცდელი აუდიტორიის გულამდე ყველაზე მთავარი სათქმელის მიტანას. ჯერ მელიის ტყავში შევძვრებით, მერე – უფლისწულისაში, მეგობრებსაც ვიპოვით და ,,მოვიშინაურებთ”… მერე რა, რომ ეს სიტყვა დიდი ხანია დავიწყებას მიეცა.

სანამ ბავშვებს წიგნის ილუსტრაციებს და მის ეკრანიზაციას ვაჩვენებდე, ჯერ ვთხოვ, თავად წარმოიდგინონ და დახატონ ახლადდამეგობრებული პერსონაჟები. საინტერესოა, როგორ გამოიყურება ოცდამეერთე საუკუნის თვალით დანახული ასი ათასი სხვა მელიისგან გამორჩეული – ერთადერთი, მოშინაურებული მეგობარი და ყანის შრიალივით იდუმალი ოქროსფერთმიანი მოგზაური.

დრო გადის, მარტოობის ასტეროიდზე კი უფრო და უფრო მეტი ადამიანი სახლდება, რადგან „საუბარი ხშირად გაუგებრობის მიზეზია” და აღარავის შესწევს ძალა, გული იმ ერთადერთის შესახვედრად მოამზადოს, ვის გამოჩენასაც მთელი ცხოვრება ელოდებოდა.

საინტერესოა, რატომ – უფლისწული?! მგონი პასუხი აქაც პიროვნულ თავისუფლებაში უნდა ვეძებოთ. ანტუანის კოსმიური მეგობარი თავისივე თავის „უფალია” – სახლზე ოდნავ დიდი პლანეტის, ორი მოქმედი ვულკანის, ორმოცდასამჯერ მზის ჩასვლის სამყოფი სევდის, ოთხი ეკლის ამარა დარჩენილი მედიდური მეგობრისა და ნახვრეტებიან ყუთში ნაგულისხმევი ბატკნის პატრონი, რომელიც სახლიდან ასე შორსაც კი გადარჩენის გაკვეთილებს უტარებს ახლადმოშინაურებულ სამყაროებს.

საქართველოში აღწერილია კულტურული ვაზის 500 ზე მეტი ქართული ჯიში, ასეთი მრავალფეროვნება კიდევ ერთხელ მიანიშნებს იმ ფაქტზე, რომ საქართველოში კულტურული მევენახეობა ათასწლეულებს ითვლის.

რქაწითელი

ვაზის ეს თეთრყურძნიანი ჯიში კახეთის ვაზის ჯიშთა ჯგუფს ეკუთვნის და საქართველოში ყველაზე მეტადაა გავრცელებული. ამასთან ერთად იგი ფართოდაა გავრცელებული სხვა რეგიონებშიც. რქაწითელის ყურძნის წვენი ფიზიოლოგიური სიმწიფის დაწყებიდან თითქმის დამწიფემადე ინარჩუნებს შაქრიან-მჟავიანობის სასურველ შეფარდებას. სრულ სიმწიფეს აღწევს სექტემბრის შუა რიცხვებიდან ოქტომბრის პირველ რიცხვებამდე. რქაწითელისთვის საუკეთესო მიკროზონებია: კარდენახი, ტიბაანი, წინანდალი, გურჯაანი, ნაფარეული. რქაწითელის ჯიშიდან საქართველოში დგება მაღალხარისხიანი კლასიკური და კახური ტრადიციული ღვინოები, ხშირად გამოიყენება მწვანე კახურთან ერთად.

მწვანე კახური

ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, იძლევა ევროპული და კახური ტიპის მაღალხარისხიან ღვინოს. სახელწოდება მიღებული აქვს მწიფე მარცვლების მოყვითალო–მწვანე ფერის გამო. მისი ძირითადი ფართობი (96%) კახეთშია, ხოლო ამ ჯიშის მთლიანი ფართობის 80% მოქცეულია მხოლოდ ორ (თელავისა და საგარეჯოს) რაიონში, დარჩენილი 17% კი დანარჩენ 5 რაიონში. მწვანე მაღალხარისხოვანი საღვინე ჯიშია. კახეთის თეთრ ჯიშებში მწვანე ყველაზე უფრო ნაზ და არომატულ ღვინოს იძლევა. ევროპული წესით დამზადებული მწვანის ღვინო მომწვანო ღია ჩალისფერია, აქვს ხალისიანი, ნაზი, ჰარმონიული გემო. დაძველებისას იგი ივითარებს ჯიშისათვის დამახასიათებელ ბუკეტს, რომელშიაც მკაფიოდ იგრძნობა ხილის არომატი. კახური წესით დამზადებული ღვინო მუქი ჩალისფერია; იგი უფრო სრული, მდიდარი ღვინოა, არომატი უფრო ძლიერი და სასიამოვნო აქვს. მწვანე კახურისთვის საუკეთესო მიკროზონებია: მანავი, წინანდალი, იყალთო, რუისპირი, ახმეტა. მწვანე კახურისგან დაყენებული ღვინო ხასიათდება ატმის, ხილის ყვავილებისა და მინერალური ტონებით.

ხიხვი

ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში. ეკუთვნის კახეთის ვაზის ჯიშთა ჯგუფს. საშუალო პერიოდისაა, სექტემბრის შუა რიცხვებში, ოქტომბრის მეორე ნახევარში მწიფდება. ხიხვიდან დამზადებული კლასიკური ტიპის ღვინო ხასიათდება ეგზოტიკური მცენარეული კერძოდ მინდვრის ყვავილების სურნელით. ასევე დღესდღეობით ხიხვს სხვა ჯიშებთან ერთად აყენებენ ტრადიციული ტექნოლოგიით და საკმაოდ წარმატებულადაც.

ქისი

ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოში. საშუალო პერიოდისაა. რამოდენიმე წლის წინ ჯიშს გადაშენება ემუქრებოდა, ხოლო ამჟამინდელი მდგომარეობით იგი უკვე იქცა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ყურძნის ჯიშად. საუკეთესო მიკროზონებია: თელავის, ყვარელისა და ახმეტის რ-ნი.

ჩინური თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიშია და ფართოდაა გავრცელებული მთელს ქართლში. საგვიანო პერიოდის და საკმაოდ უხვ მოსავლიანი. მისგან დგება ნაზი მომწვანო-ცალისფერი და ცქრიალა ღვინოები. ხასიათდება პიტნისა და პანტა მსხლის ტონებით.

გორული მწვანე

ქართლის თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, საგვიანო პერიოდის. ყურძენი სქელკანიანია, საკმაოდ წვნიანი და ხორციანი. მწიფდება ოქტომბრის პირველ ნახევარში. მაღალხარისხოვნი საღვინე ჯიშია, იყენებენ ევროპული, სადესარტო და ცქრიალა ღვინოების დასამზადებლად. გავრცელებულია უმეტესად ქართლში, მცირე რაოდენობით კახეთის, იმერეთისა და რაჭა-ლეჩხუმის რაიონებში. გორული მწვანისგან დგება ცოცხალი და ხალისიანი ღვინოები მინდვრის ყვავილისა და თაფლის სურნელებით.

ცოლიკოური

ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, ეკუთვნის იმერეთის აბორიგენულ ვაზის ჯგუფს. ფართობის მიხედვით, რქაწითელის შემდეგ მეორე ადგილი უჭირავს საქართველოში. იმერეთის გარდა გავრცელებულია რაჭა-ლეჩხუმში, გურიაში, სამეგრელოში, აჭარასა და აფხაზეთში. საგვიანო პერიოდისაა და მისგან დგება საკმაოდ სხეულიანი ღვინო ციტრუსებისა და ყვავილების ტონებით. შეიძლება ითქვას რომ ცოლიკოური ძვირფასი ვაზის ჯიშია, მასში ზომიერადაა შეხამებული გარემო პირობებთან შეგუება, უხვი მოსავალი, პროდუქციის მაღალი ხარისხი და ავადმყოფობათა მიმართ შედარებით კარგი გამძლეობა.

ციცქა

თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში. ეკუთვნის იმერეთის აბორიგენულ ვაზის ჯგუფს. საგვიანო პერიოდისაა, ხასიათდება მომწვანო ელფერით, ახასიათებს მცენარეული ტონები და შედარებით მაღალმჟავიანობა. სრულ სიმწიფეში შედის ოქტომბრის მეორე ნახევარში და მისგან მზადდება მაღალი ხარისხის ცქრიალა ღვინოები.

საკმიელა

გურიის თეთრყურძნიან აბორიგენულ ჯიშთა ჯგუფს ეკუთვნის. სოკოვანი ავადმყოფობებისა და ფილოქსერას შემოჭრამდე იგი მასობრივად იყო გავრცელებული მაღლარების სახით გურიის მთისპირა სოფლებში. მარცვალი ღია მწვანეა, მზის მხრიდან მოწითალო-ქარვისფერი. ფორმით მომრგვალო და სიმეტრიული. საკმაოდ სქელკანიანია, ტკბილი და სასიამოვნო გემოთი. ჯიში მასობრივ სიმწიფეში ოქტომბრიდან შედის. საკმიელას სოკოვან დაავადებებიდან განსაკუთრებით ნაცარი აზიანებს. ყურძნის გემოვნებითი თვისებების, ქიმიური შემადგენლობისა და თვითმარცვლის კონსისტენციის მიხედვით, საკმიელა მიეკუთვნება ხარისხოვანი ღვინის ჯიშთა ჯგუფს.

საფერავი

ქართული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიში. წარმოშობით სამხრეთ საქართველოდანაა, მაგრამ ყველაზე მეტად გავრცელებულია კახეთში, სადაც საუკეთესო შედეგს იძლევა. გავრცელებულია საფერავი მრგვალმარცვალა და ბუდეშორისებრი, ანუ გრძელმარცვალა – ერთი ჯიშიდან წამოსული ორი სახეობა. ერთმანეთისგან მხოლოდ მარცვლის ფორმით განსხვავდება. სიტყვა “საფერავი” ფერის მიმცემს გულისხმობს. საფერავისგან მზადდება მაღალხარისხიანი კლასიკური და ტრადიციული ტიპის ღვინოები, დაძველების დიდი პოტენციალით. ასევე გამოიყენება ნახევრადტკბილი და ვარდისფერი ღვინოების დასამზადებლად. საფერავი არის ჯიში, რომელსაც მაღალი შაქრიანობა შეუძლია დააგროვოს, შეინარჩუნოს მჟავიანობა. გამოირჩევა საღებავის სიუხვით, ანუ საფერავი, შემფერავი ნივთიერებებით, შესაბამისად, მისგან მუქი შეფერილობის ღვინო დგება. აქვს ძალიან კარგი, დიდი რაოდენიბით და ადვილად ექსტრაგირებადი ტანინები. სწორედ ტანინები განასხვავებენ ღვინოს სხვა ჯიშებისაგან. საფერავისგან შეიძლება დავამზადოთ ძლიერი, მაღალმჟავიანი, მაღალი ალკოჰოლის შემცველი, მუქი შეფერილობისა და კარგი ტანიანიანი ღვინო. ტანინებთან და საღებავებთან ერთად საფერავს თავისი ჯიშური, გამორჩეული არომატები გააჩნია, რომლითაც ყოველთვის იცნობა და მის უნიკალურობასაც განაპირობებს. საფერავიშეიძლება ჩაითვალოს ერთ-ერთ დიდი პოტენციალის მქონე ვაზის ჯიშად, რომელიც საკმაოდ დიდ ყურადრებას იმსახურებს უცხოელების მხრიდანაც.

თავკვერი

წითელი აბორიგენული ყურძნის ჯიში. გავრცელებულია ქართლის რაიონში. ზრდის სიძლიერე საშუალო, მოსავლიანობა 70-80, სოკოვან დაავადებათა მიმართ მცირე გამძლეობას იჩენს, თუმცა სხვა ადგილობრივ ჯიშებთან შედარებით ადვილად უძლებს ყინვას. აქვს საშუალო ზომის, კონუსური ან ცილინდრულ-კონუსური ფორმის მტევანი და მომრგვალო, მუქი ლურჯი, თითქმის შავი ფერის მარცვალი. საგვიანო პერიოდის ჯიშებს განეკუთვნება, მწიფს დაახლოებით, ოქტომბრის პირველ ნახევარში. შაქრიანობა 19-21%, მჟავიანობა 7,5-8,5 %. მისგან ამზადებენ ”თაკვერის” სახელწოდებით ცნობილ წითელ და ვარდისფერ ღვინოებს.

ოცხანური საფერე

ქართული წითელყურძნიანი ვაზისჯიში. ოცხანური საფერე გავრცელებულია ძირითადად იმერეთის მევენახეობის რაიონებში. იგი საკმაოდ გავრცელებული ვაზის ჯიშია და უფროხშირად საჩხერის, ზესტაფონის, თერჯოლის, ჭიათურის და ბაღდათის რაიონებში გვხვდება. იმერეთში გავრცელებულ თითქმის ყველა ნიადაგზე ოცხანური კარგად ვითარდება, მაგრამ მაღალი ღირსების პროდუქციას იგი ნეშომპალა–კარბონატულ, ტყის კარბონატულ და ხირხატიან ნიადაგებზე იძლება. ჯიშის შედარებით მცირე გავრცელება გამოწვეულია ნაგვიანობით მწიფობით და დაბალ არადეფორმირების დროს მცირე მოსავლიანობით. ოცხანურის აფერე იმერულ წითელჯიშებს შორის ნათლად გამოირჩევა ღვინის მაღალი ღირსებით, იგი ყველაზე უკეთესია ღვინის ინტენსიური შეფერვით, სისრულით, სინაზით ჰარმონიული გემოთი და სიხალისით.

ალექსანდროული

რაჭული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიში. საშუალოზე გვიანი პერიოდის. იზრდება საშუალო ინტენსივობით. მორფოლოგიური და ბიოლოგიური ნიშან-თვისებებით ალექსანდროული მიეკუთვნება შავი ზღვის აუზის ვაზის ჯიშების ეკოლოგიურ-გეოგრაფიულ ჯგუფს. ვაზის დაავადებებიდან ალექსანდროული ყველაზე მეტად ჭრაქისადმია მგრძნობიარე. უფრო მაღალი გამძლეობა აქვს ალექსანდროულს ნაცრის მიმართ. იგი ასევე ფილოქსერასადმი საკმაოდ კარგი გამძლეობით ხასიათდება. ნიადაგის მიმართ ალექსანდროული განსაკუთრებულ მოთხოვნას არ აყენებს, იგი კარგად ვითარდება თითქმის ყველა ტიპის ნიადაგზე, მაგრამ მაღალხარისხოვანღვინოს იძლევა კირნარ, ქვეთიხნარ და ხირხალ ნიადაგებზე. ალექსანდროულის ყურძენი რაჭის პირობებში მაღალი შაქრიანობით ხასიათდება და აღწევს 27%-მდე. იგი გავრცელებულია ძირითადად რაჭა-ლეჩხუმში და შეტანილია საქართველოს უძვირფასეს ვაზის ჯიშების სტანდარტულ ასორტიმენტში. თავის სამშობლოსი ალექსანდროული რაიონის მარჯვენა მხარეზ ტოლა-ხვანჭკარას მიკრორაიონში იძლევა ორიგინალურ ბუნებრივად ნახევრადტკბილ ღვინოს “ხვანჭკარას” ხოლო დანარჩენ რაიონებში სუფრის ხარისხოვან წითელ ღვინოს.

მუჯურეთული

ქართული წითელყურძნიანი, აბორიგენული საღვინე ვაზის ჯიში. ხარობს დასავლეთ საქართველოში, რაჭა-ლეჩხუმისა და ამბროლაური-ცაგერის რაიონებშიში. ზრდის სიძლიერე საშუალო. სოკოვან დაავადებათა მიმართ სუსტია, მაგრამ არის გვალვაგამძლე. აქვს საშუალო ან საშუალოზე მცირე ზომის ცილინდრულ-კონუსური მოყვანილობის მტევანი და ოვალურ-კვერცხისებური, მუქი იისფერი შეფერილობის მარცვალი. შაქრიანობა 25-30% ,მჟავიანობა 6-7%. მუჯურეთულის პროდუქცია ალექსანდროულთან ერთად კუპაჟში განკუთვნილია მეტად მაღალხარისხოვანი ნახევრად ტკბილი ღვინის ”ხვანჭკარას” დასამზადებლად. ამას გარდა მისგან მზადდება საშუალო და ნახევრად ტკბილი, მშრალი და ნახევრად მშრალი ღვინოები.

უსახელაური

წითელყურძნიანი ვაზის ჯიში. ძირითადად გავრცელებულია ლეჩხუმში, ცაგერის რაიონში. გვიანი პერიოდისაა, საკმაოდ მცირე მოსავლიანი. უსახელაური ნამდვილად შეიძლება ვაღიაროთ საქართველოს ყველაზე იშვიათ და ძვირფას ღვინოდ. ივანე ჯავახიშვილმა გამოთქვა შეხედულება იმის შესახებ, რომ უსახელოურს თავისი სახელწოდება მიღებული უნდა ჰქონდეს ლეჩხუმის მდ. ლაჯანურას მარჯვენა მხარეზე მდებარე სოფელ უსახელოდან. მთლიანად საქართველოში უსახელაურს სულ 60,3 ჰექტარი უჭირავს. ამ ფართობიდან 55,4 ჰექტარი მარტო ცაგერისა და ამბროლაურის რაიონზე მოდის, 3,42 ჰექტარამდე ფართობი უსახელაურს იმერეთში: ქუთაისის და წულუკიძის ტერიტორიებს მიეკუთვნება, ხოლო 1,45 მას საქართველოს სხვა რაიონებში უჭირავს.

ოჯალეში

ქართული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშია. გავრცელებული სამეგრელოს რაიონში. ძალზედ გვიანი პერიოდისაა. საუკეთესო ოჯალეშის ღვინო დგება მარტვილის რაიონის სოფლებში: სალხინი, თამაკონი, აბედათი. შაქრიანობა მერყეობს 21,2 -დან 24,3 % მდე, მჟავიანობა 7-9 %. XIXსაუკუნის მეორე ნახევარში ოჯალეში თითქმის მთლიანად გაქრა. ამ დრომდეოჯალეში გვხვდებოდა მაღლარის სახით. (მეგრულად სიტყვა ,,ოჯალეში,, ,,ხეზე გაზრდილს,, ნიშნავს) . მე-19 საუკუნის შუა პერიოდში, ფრანგმა აშილ მიურატმა, სამეგრელოს უკანასკნელი დედოფლის დის სალომე დადიანის ქმარმა, მაიწყო ოჯალეშის ევროპული წესით მოშენება და ოჯალეში გადაშენებას და მივიწყებას გადაურჩა. დრესდღეობითაც მარტვილის მონასტერში და დადიანების ძველ მარანში აქტიურად აგრძელებენ ოჯალეშის ვენახების გაშენებას და აღდგენას.

ჩხავერი

ქართული ვარდისფერყურძნიანი ვაზის ჯიში. ძირითადად გავრცელებულია გურიის რეგიონში. ეკუთვნის შავი ზღვის აუზის ეკოლოგიურ-გეოგრაფიულ ჯგუფს. ძალზედ საგვიანო პერიოდისაა, მოსავლის აღება ხდება ნოემბერში. ეს ჯიში მდგრადია ფილოქსერასადმიდა ძირითადად ზიანდება სოკოვანი დაავადებებით, განსაკუთრებით მილდიუთი. შაქრიანობა 22 % და ზევით. ყინვაგამძლეობის თვალსაზრისით საქართველოში ერთ-ერთი პირველია. მისგან დამზადებული ღვინო გამოირჩევა მაღალი ალკოჰოლით, ატმისა და თეთრი ხილის სურნელებით.

Bochum Schauspielhaus-კენ მივდივართ. „DÄUMELINCHEN” უნდა ვნახოთ, საბავშვო მუსიკალური სპექტაკლი ცეროდენა, მაგრამ უზარმაზარგულიანი გოგოს შესახებ, ყვავილისგან რომ გაჩნდა. მიუხედავად იმისა, რომ ხუთს ახლახან გადასცდა, ბნელა. ე. ი. ზამთარია, რომელიც აქ კიდევ უფრო გრძელია, ვიდრე საქართველოში. ნილსი შვიდი წლისაა, მანქანებით გატაცებულს სპეციალურად შევურჩიე ცოტათი ფემინური სიუჟეტი, მაინტერესებს, როგორ გალღვება მეტალი. შვიდი წლის ნილსის მამა ჩემი მეგობარია და მამამისივით დიდი, მწვანე და წყლიანი თვალები აქვს.

ფეხით მივდივართ. ზამთრის ჰაერი, რა თქმა უნდა, გამჭვირვალე და სუფთაა. მინდა, ნილსი გრძნობდეს, რომ ზამთრის ჰაერი გამჭვირვალე და სუფთაა. ამიტომაც ვართ ერთად. ამიტომაც წამოვედით. ამიტომაც მინდა, დავმეგობრდეთ. იმიტომაც, რომ მამამისის თვალები აქვს და მამამისმა კი შესანიშნავად იცის, როგორი გამჭვირვალე და სუფთაა ზამთრის ჰაერი.

გზად იმაზეც მეფიქრება, რომ მოსაწყენად სტერეოტიპული ვარ, აი, ისეთი, რომელიც ვერაფრით დაუშვებს, მანქანებზე შეყვარებულ შვიდი წლის ბიჭებს, მეტალის გარდა, სხვა ნამდვილი რამეებიც აინტერესებდეთ. კაცმა რომ თქვას, კიდევ ერთი ტრაგედია ისაა, რომ ეს „მეტალი” არანამდვილი რამე მგონია. ამიტომაც ვართ ერთად, – კარგი იქნება, თუ გადამარწმუნებს. ისე კი, ისეთი ბიჭია, ფრთხილად უნდა ვიყო: ბევრი რამე გაეგება, სრულყოფილი პასუხებია საჭირო.

ათას რამეზე ვფიქრობ. ამ თხელი ბიჭის როგორ მეშინია- მეთქი. ან მამამისი, ეს ჩემი ამხელა მეგობარი რამ გააბრიყვა, ნილსი რამ დაარქმევინა, მარვინი უნდა დაერქმია ან იულიანი, ნილსი ისეთი სახელია, მკვირცხლი, სულ მოქმედებას, სულ სიმამაცეს, დაუსრულებელ ოინებსა და გადატყავებულ მუხლებს მოითხოვს- მეთქი. ეს კი მოდის ჩემ გვერდით, დინჯი და განსწავლული, ერთი ოინის ჩადენასაც ვერ შეჰკადრებ.

ბავშვების დამეგობრებაზე რთული საქმე ამქვეყნად არ მოიპოვება. და არც მათზე ნამდვილი მეგობრები არსებობენ. მაგრამ ასე ადვილად არ დაგიმეგობრდებიან, ასე ადვილად არ შეგიყვარებენ, ჯერ მათი ნდობა უნდა მოიპოვო და მსხვერპლიც გაიღო. ბავშვი მეგობრები მხოლოდ ყველაზე კარგ და კეთილ ადამიანებს ჰყავთ,- ნამდვილ მეგობრობას ვგულისხმობ. ის არ ითვლება, ბავშვმა თუ უბრალოდ თავი გაგიყადრა.

ელაპარაკე იმაზე, რაც ნამდვილად გაინტერესებს, – საკუთარ თავს შევახსენე და დავიწყე. დამეგობრება ასე დაიწყო. ისე, რომ სულმოუთქმელად არ მომიყოლია ჩემი და მამამისის ამბები. საკუთარი ამბებით დავიწყეთ, მაგალითად, იმით, თუ როგორი შემზარავია ღამით ჯუნგლები.

დასავლეთ გერმანიის ეს პატარა, ლამაზი, მოწესრიგებული და საახალწლოდ მორთულ-მოკაზმული ქალაქი ამაზონის გაუვალ ჯუნგლებად ისე სწრაფად ვაქციეთ, თითქოს ყავის აპარატიდან პატარა, პლასტმასის ერთჯერად ჭიქაში „მოკას” ვასხამდით. ასე გადავწყვიტეთ: თეატრამდე გზა ჯუნგლებზე გადის, თეატრი კი ერთადერთი უსაფრთხო, მშვიდი და მყუდრო ადგილია. იქ მშიერი აფთრები ბოლთას არ სცემენ და არც მგლების შემზარავი ყმუილი ისმის. არც უზარმაზარი ანაკონდა მოსრიალებს ჩვენს გადასაყლაპავად და არც ტარანტულებს ვუყურებთ თვალებში.

გავიქცეოდით, ამოვეფარებოდით რომელიმე მაღალ ხეს. მერე ფრთხილად გავყოფდით თავს, მივიხედ-მოვიხედავდით და მეორე ხისკენ გავრბოდით. გულის ხეთქვით. კანკალით. გადარჩენის იმედით. პირზე ხელებაფარებულები. ვაითუ, შეშინებულებს ჩვენი შიში წამოგვცდენოდა. ვაითუ, ამ შიშს რომელიმე გააფთრებული მხეცი გამოჰყოლოდა.

ასე ვიარეთ. თეატრშიც მალულად შევიძურწეთ. სამშვიდობოს გასულებმა ჩვენი ჭრელი ზურგჩანთები ფეხებთან დავყარეთ და ჭუჭყიანი ბათინკები შევითვალიერეთ: მთელი ამაზონის ტალახი შემოგვიყოლებია. არა უშავს, ეს ჭუჭყი ჩვენს სიმამაცეზე მეტყველებს და გვახსენებს, რომ ცოტათი გმირები ვართ. წარმოდგენის დაწყებამდე რამდენიმე წუთია დარჩენილი და მე კიდევ იმაზე მეფიქრება – რა მაგარია, გყავდეს ნამდვილი მეგობარი, აი, ისეთი რომელთან ერთადაც ამაზონია გაქვს გამოვლილი.

„მახსოვს როგორ ვტიროდი მის გაკვეთილებზე, როცა ვაჟას არჩევდა. მახსოვს თვითონ როგორ უცრემლიანდებოდა თვალები… უდიდესი მკითხველი იყო. ნაწარმოების გულში ძვრებოდა და იქიდან ხსნიდა. უმნიშვნელოვანესი მასწავლებელი ჩემს ცხოვრებაში, რომელმაც სიტყვის მნიშვნელობა დამანახა. მახსოვს მისი უკომპრომისობა ჩემ მიმართ, მახსოვს პირველსავე გაკვეთილზე როგორ გაგლიჯა ჩემი რვეული და წამოიყვირა: “ჩემი მოწაფე ასე არ უნდა წერდეს!” მივხვდი, ამიერიდან ყველაფერი სხვაგვარად იქნებოდა. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი გაკვეთილი თვითონ დოდო ჯორბენაძე იყო. დიდი მასწავლებლები არ კვდებიან, მათი სიცოცხლე, ანუ ცოდნა, გადანაწილდება მათ მოწაფეებში.

მშვიდობით, ქალბატონო დოდო! ყოველთვის მენატრებით, თუმცა ყოველთვის თან მყავხართ!”

სხვა შემთხვევაში, „დურუჯის” პრემიის მფლობელ, ახალგაზრდა რეჟისორ დათა თავაძესთან ინტერვიუს, ალბათ, აბსულუტურად სხვა შესავალით დავიწყებდი, მაგრამ ეს სიტყვები მის facebooc-ის გვერდზე ამოვიკითხე და ვთხოვე, გამოქვეყნების უფლება მოეცა.

„დიდი მადლობა, რომ ამით ვიწყებთ. ქალბატონი დოდო მართლაც უმნიშვნელოვანესი ადამიანი ჩემს ცხოვრებაში იყო. გამიმართლა – ის ჩემი მასწავლებელიც იყო. ყოველთვის მჯეროდა, რომ ნებისმიერი ადამიანისგან შეიძლება რაღაც მნიშვნელოვანის შეძენა, რაღაც ისეთის გაგება, რაზეც მანამდე არ გიფიქრია, რაც არასოდეს დაგავიწყდება და რის შემდეგაც აღარასოდეს იქნები ისეთი, როგორიც იყავი. ასეთ ადამიანებს ვარქმევთ მასწავლებლებს. მე თავს იღბლიან ადამიანად თავს მივიჩნევ. გამიმართლა, რომ ბევრ ასეთ ადამიანებს შევხვდი. შეიძლება ითქვას, რამდენიმე გენიოსსაც კი ვიცნობდი, რომლებმაც არც კი იციან, რამდენი რამ მასწავლეს. მათთან შეხვედრა, ურთიერთობა არის ის, რასაც სწავლას ვეძახი, ესაა ჩემი სკოლა”.

დათა თავაძე ცნობილი მსახიობების ნატა მურვანიძისა და ნიკა თავაძის შვილია; იგი შვილიშვილია წარსულში ცნობილი ბალერინას მაკა მახარაძისა და ცნობილი მხატვრის მურაზ მურვანიძის, უნიჭიერესი მსახიობების იზა გიგოშვილისა და მერაბ თავაძის; შვილთაშვილია მედეა ჩახავას და კოტე მახარაძის – ალბათ გაგრძელება ზედმეტია. ამასა ზოგადი ინფორმირებისთვის ვწერ, რადგან დათა თავაძემ, მიუხედავად ახალგაზრდა ასაკისა, ქართველ შემოქმედთა შორის უკვე დაიკავა თავისი ვარსკვლავური ადგილი.

დათა თავაძე საკუთრი ბიოგრაფიის თხრობისას წინაპართა გვარებს არ ასახელებს, მიზეზს მკითხველი თავად მიხვდება.

-მე დამოუკიდებელ საქართველოში დაბადებული ქართველი ვარ. ჩემმა ბავშვობამ გაიარა წარსულის ზიზღის, დაბნეული აწმყოსა და ბუნდოვანი მომავლის დროში, ანუ 90-იან წლებში, როცა უფროსების ნევროზი მთლიანად ირეკლებოდა ჩვენს ბავშვურ თამაშებზე. მახსოვს, “მხედრიონელობანას” რომ ვთამაშობდით, ადრეულ ასაკში ვიცოდით პოლიტიკოსების, კანონიერი ქურდებისა და სხვა საზიზღარი ადამიანების სახელები, რომლებსაც ჩვენს თამაშებში ვირქმევდით. მახსოვს, ერთხელ ლოთი ქობალია ვიყავი და (სახელიდან გამომდინარე) მთვრალივით დავბარბაცებდი. ჩემი აზრით, საზოგადოების ხრწნის ყველაზე შემზარავი სიმპტომი სწორედ ესაა – როცა ისტერიკა ბავშვების თამაშებზე ირეკლება. ჩემს სპექტაკლში “ტროელი ქალები,” რომელიც 90-იან წლების კავკასიურ ომებს ასახავს, ვეცადე ეს სიმპტომი მეჩვენებინა. სპექტაკლის ერთ-ერთ ცენტრალურ სცენას “სათამაშო მოედანი” ჰქვია, სადაც ჩვენ ომგამომვლილი ბავშვების თამაშებს ვიკვლევთ. ამავე სპექტაკლში ერთ-ერთი ქალი ხედავს, რომ ბავშვები “დასაფლავებას”თამაშობენ ქვიშაში და პრიამოსის (ტროას მეფე) სახელს ამბობენ – ასე ხვდება, რომ მეფე მკვდარია.

მახსოვს, სკოლაში დანა თუ არ გქონდა (“ბაბოჩკებს” ატრიალებდნენ მაშინ ბიჭები) ყველა ეჭვის თვალით გიყურებდა, მახსოვს ტყავის შავი “პაპკები” საჩვენებელ თითებზე რომ უნდა გეტრიალა (შიგნით მაქსიმუმ ერთი რვეული ყველა საგნისთვის, უკეთეს შემთხვევაში კალმისტარიც და მთლად გადასარევი იყო, თუ ერთი სახელმძღვანელოც ეგდო ხოლმე). მახსოვს, ის საზომები, რომლითაც ადამიანი უნდა გაგეზომა, კანონები (ანუ “გაგება”), რომლებითაც უნდა გეცხოვრა და რა გემუქრებოდა, თუ ოდნავ განსხვავებული შეხედულება გქონდა, რომელიმე ზემოთჩამოთვლილ საკითხზე.

სკოლიდან განსაკუთრებით “სასიამოვნოდ” დამამახსოვრდა, ზიზღი ყველას მიმართ, ვინც ჩვენ არ გვგავდა. კატეგორიაში მოქცევა იყო ყველაფერი! ცხოვრების საზრისი! (თუმცა ამ კუთხით ჩვენს საზოგადოებაში ბევრი არაფერი შეცვლილა). მახსოვს, ზოგიერთი მასწავლებლის გადაჭარბებული სიმკაცრე – რთული დრო და რთული პროფესია ძალიან მახინჯ ფორმებში პოულობს გასავალს – სიღარიბე, სიცივე, უახლოესი მეგობრების დაკარგვა, პანაშვიდების დაუსრულებელი ჯაჭვი და ამ პანაშვიდებზე ერთი და იგივე სახეები (თითქოს ერთმანეთს მარხავდნენ!), უიმედობა და უსამართლობის უმტკივნეულესი განცდა ერთიანად ჩვენზე, მათ მოწაფეებზე იღვრებოდა ხოლმე… ამ დროს თეატრი ერთადერთი ნათელი წერტილი იყო ჩემთვის, მაგრამ არა იმიტომ, რომ აქ ყველაფერი მოგონილი და ხშირად უკეთესი იყო, ვიდრე სინამდვილეში, არამედ სწორედ იმიტომ, რომ აქ არ უარჰყოფდნენ ავადმყოფურ დროს, არამედ იკვლევდნენ, დიაგნოზს უსვამდნენ და ცდილობდნენ განეკურნათ. იმ დროიდან ერთადერთი, რაც მართლა მენატრება თეატრია, ის პრინციპები, რომლებსაც ერთგულებდა. ის არ ცხოვრობდა პარალელურ სინამდვილეში, როგორც ახლა, არამედ გმირულად ებმებოდა ბრძოლაში საზოგადოებასთან, ანგრევდა ჩარჩოებს და იმდროიდან გაღწევა სურდა… ჩემი მხრივ გამიმართლა, რომ ბავშვობიდან სცენაზე ვიდექი, რადგან ეს სკოლიდან მათავისუფლებდა. სამი წლის ვიყავი, როცა პირველი ნაბიჯები გადავდგი სცენაზე. “კავკასიური ცარცის წრე,” “თოლია,” “სეჩუანელი კეთილი ადამიანი,” “სამი და” ეს ის სპექტაკლებია, სადაც ძალიან პატარა ასაკში მივიღე მონაწილეობა. თეატრმა მიხსნა სკოლისგან და იმ საზარელი კომპლექსების თაიგულისგან, რომელიც მხოლოდ სკოლას შეუძლია მოგცეს. ასეთი “სკოლიდან” მენტალურად თავის დასაღწევად ბევრი დრო დამჭირდა. გამიმართლა, რომ თეატრალურ უნივერსიტეტში შევხვდი იმ ადამიანებს, ვისთვისაც ყველაფერი, რაც სკოლაში ჩემში უცნაურად ეჩვენებოდათ, გარკვეულ აღტაცებასაც კი იწვევდა. მათმა სიყვარულმა საკუთარი თავის რწმენა დამიბრუნა. ეს ის ადამიანები არიან, ვის გარეშეც არც პროფესიული ცხოვრება წარმომიდგენია და არც პირადი. ეს არის ჩემი გუნდი, ჩემი მთავარი საყრდენი და ჩემი იმედი. ეს სწორედ ის ჯგუფია, ვისთან ერთადაც სამეფო უბნის თეატრში უკვე მეხუთე წელია ვმუშაობ.

-გვერდს ვერ ავუვლით, თქვენს მშობლებს (წინაპრებს) და მათ გავლენას თქვენს ცხოვრებაზე. რას ნიშნავს მოზარდისთვის იყოს ცნობილი ადამიანების შვილი (შვილიშვილი და ა.შ.). როგორ აღიქვამდნენ ამას თქვენი მეგობრები და თუ ახდენდა ეს ფაქტორი გავლენას მასწავლებლებზე.

-ჩემი რჩევა ყველა მასწავლებელს: დაანებეთ ცნობილი ადამიანების შვილებს თავი! არასოდეს გაუსვათ ხაზი იმას, რომ მათ რაღაც ისეთი არგო ბუნებამ, რაც სხვას არ არგო და ამ ნიშნით რაღაცეები ეპატიებათ, ან პირიქით – არაფერი ეპატიებათ, რადგან “ღირსეულ გვარს არცხვენენ”. ამით უწამლავთ ურთიერთობას თანაკლასელებთან, იმაზე რომ აღარაფერი ვთქვა, ბავშვობას რომ უნადგურებთ. ცნობილი მშობლების სშვილებს ისევე უყვართ ან სძულთ თავიანთი მშობლები, როგორც სხვებს, რადგან ჩვენ ობიექტურად ვერასოდეს აღვიქვამთ, რამდენად ცნობილები არიან ისინი, ვინც ჩვენს გვერდით ოთახში ცხოვრობენ. ამას მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში ვხედავთ (და მაშინაც ბუნდოვნად ვგრძნობთ). ასეთ ბავშვებს ყოველთვის აიძულებენ უკეთ მოიქცნენ, რადგან ასეთი და ასეთი მშობლები ჰყავთ, ანუ უათმაგებენ სინდისის ქენჯნას ჩადენილი მავნებლობების გამო, ან პირიქით, პატიობენ ყველაფერს, როცა სხვას არაფერს აპატიებდნენ. ორივე შემთხვევაში უსამართლობაა ეს და ორივე შემთხვევა გამანადგურებელია ბავშვისთვის.

-ჩემი აზრით, თქვენ ვერ იქნებოდით სტანდარტული მოსწავლე. რამდენად არის ქართული სკოლა მოსწავლისთვის შემოქმედებითად განვითარების ასპარეზი?

-მე გამოუსწორებელი ოროსნის სახელი მერქვა. არადა ვფიქრობ, რომ ასეთი რამ არ არსებობს. მახსოვს ფიზიკა-მათემატიკა-ქიმიის მასწავლებლები, როგორ ჩაიქნევდნენ ჩემზე ხელს – “ეს ხელოვნებაში მიდისო’’ – წერტილი. ეს იყო დიაგნოზი. არადა ყველა ბავშვი უნიკალურია და უნიკალური მიდგომა სჭირდება, გასაგებია, რომ ეს რთულია, მაგრამ ვინ უთხრა ამ ხალხს, რომ მასწავლებლის პროფესია ადვილი იქნებოდა? მეჩვენება, რომ სკოლა იშვიათად ზრუნავს მოწაფის ინდივიდუალობაზე, კლასში მერხთან ყველა ერთია, ეს მწყობრი თრგუნავს შემოქმედებით აზროვნებას. ნორმალურ შემთხვევაში მასწავლებელმა, პირიქით, ხელი უნდა შეუწყოს მოსწავლეს თავისი გზის პოვნაში, მიესალმოს მის არჩევანს და არა შეტენოს თავისი საგანი 45 წუთში და არ წავიდეს. ამიტომაა, რომ თითქმის ყველა, შემოქმედებითად მოაზროვნე ბავშვი ცუდად სწავლობს, ისინი სკოლის უარყოფის გზას ირჩევენ, რადგან მათი შემოქმედებითი იმპულსი უფრო ძლიერია, ვიდრე მასწავლებლის სიმკაცრე. მათ ამ გზით უწევთ სვლა, რადგან მათ ინდივიდუალურ ინტერესებს არავინ მიესალმება. ამქვეყნად არარსებობს რაღაც, რაც მეორე რაღაცასთან კავშირში არაა, ამიტომ ყველა საგანი შეიძლება მოარგო მოწაფის იმ ინტერესს, რომელიც მისთვის უმთავრესია. ასევე ვფიქრობ, რომ ბავშვებს სულ უფრო ცოტა სივრცე რჩებათ წარმოსახვის განვითარებისთვის. სკოლამ ამ მხრივაც უნდა შეუწყოს ხელი. მათი თამაშები უკვე მთლიანად კომპიუტერულია – მათ არაფრის შეთხზვა, მოფიქრება, აღარ უწევთ – ყველაფერი მზადაა, ყველაფერი ილუსტრირებულია, ყველაფერი ჩანს. წარმოსახვისთვის ადგილი თითქოს აღარ რჩება, მაგრამ შემოქმედებითი იმპულსი მაინც იპოვის თავის გამაღიზიანებელს. ამაში საგანგაშო არაფერია – ახალი დრო ახალ ხელოვნებას შემოგვთავაზებს, რადგან შთაგონების წყაროები ექნება ახალი. და, რაც მთავარია, სკოლამ ცოცხალი, ჯანმრთელი და თავისუფალი ურთიერთობის სივრცე უნდა შექმნას, სადაც ყველა პატივს სცემს სხვის აზრს, თუნდაც ის მთლიანად ეწინააღმდეგებოდეს სხვათა შეხედულებებს.

-ხშირად ამბობენ, თუ შემოქმედს არ აქვს სათქმელი, შემოქმედის გზა არ უნდა აირჩიოსო. რა არის თქვენი სათქმელი და რამდენად ადეკვატურად იღებს მაყურებელი თქვენს ნათქვამს?

-ნამდვილი არტისტი ასევე აქტივისტია. აქტივისტი, რომელიც თავის ხელოვნებას იყენებს როგორც ტრიბუნას მანიფესტისთვის და ეს მანიფესტი არის კონკრეტული, მკაცრი და უშიშარი. უშიშარი, ანუ თავისუფალი. არტისტი ამოწმებს დემოკრატიის, სიტყვის თავისუფლების ხარისხს თავის საზოგადოებაში. კონკრეტული საზოგადოების ხელოვნების ნახვით, ჩვენ შეგვიძლია შევამოწმოთ ამ საზოგადოების თავისუფლების ხარისხი. არტისტი არის თავისუფალი ადამიანი, ხელოვნება – თავისუფალი ადამიანის ხმა. ხელოვანი, რომელიც პოლიტიკური ტრიბუნიდან მიმართავს ხალხს არ არის ხელოვანი, რადგან ვერ მიმხვდარა რა არის ხელოვნება და რა შეუძლია მას. ხელოვანთა მასობრივი მიგრაცია პოლიტიკაში მნიშვნელოვანი სიმპტომია ჩვენი ხელოვნების სრული არარელევანტურობის. დღევანდელი ქართული ხელოვნება არ არის საჭირო, რადგან ის აქტიურად გველაპარაკება არაფერზე.

-თქვენ გაფასებენ, როგორც თამამ და სტერეოტიპებისგან თავისუფალ რეჟისორს. ქართულ თეატრალურ სივრცეში და, ზოგადად, ქართულ საზოგადოებაში, რამდენად ადვილია სტერეოტიპების ნგრევა.

– მე არ ვანგრევ სტერეოტიპებს, მე მათ ხაზს ვუსვამ. სტერეოტიპს იქამდე ვაზვიადებ, სანამ გულისამრევი არ ხდება. ჩვენი ამოცანა არაა მაყურებლისთვის სტერეოტიპის დანგრევა, ჩვენი ამოცანაა ისინი დავანახოთ და – წარმატების შემთხვევაში – შევაძულოთ. ამ მხრივ ყველაზე ცხადი მაგალითი ჩემი სპექტაკლებიდან “ფრეკენჟული” იქნება, სადაც ლამის გენდერული სტერეოტიპების კარნავალი მოვაწყვეთ. მაგრამ, თუ თქვენ თეატრალურ სტერეოტიპებზე, ანუ ერთგვარ კლიშეებზე მეკითხებით, მაშინ ნამდვილად მათი უმრავლესობა უნდა მოვიშოროთ, რადგან ისინი სინამდვილეს კლავენ. სტერეოტიპის მთავარი დამანგრეველი ჩვენს უმკაცრესად განსაზღვრულ სცენურ სტრუქტურაში სიცოცხლის, ანუ ქაოსის შემოჭრაა. ეს რთული პროცესია და ამას ძალიან ბევრი მუშაობა და ფიქრი სჭირდება. მსახიობებს აქვთ თავიანთი იმიჯი, რომელიც სცენაზე უნდა დაინგრეს. ეს მტკივნეული პროცესია, მაგრამ მომენტი, როცა მათი იმიჯიდან ნამდვილი ადამიანი ამოხეთქავს ხოლმე ეს თეატრალური სანახაობის უმნიშვნელოვანესი მომენტია.

-თქვენ მოგენიჭათ პრემია „დუდუჯი”, როგორ შეაფასებდით ამ ჯილდოს?

-პრემია “დურუჯი” “ტროელი ქალებისთვის”გადმომცეს. ეს არის დოკუმენტური სპექტაკლი, რომელიც სამეფო უბნის თეატრში გავაკეთეთ შარშან და ომგამოვლილ ქალთა ზეპირ ისტორიებზე ავაგეთ. საოცრად ემოციური პროცესი გავიარეთ, რადგან ზოგიერთ ქალს პირადად შევხვდით და ის, რომ მათ თავისი ისტორიის უმძიმესი ფურცლები გაგვანდეს ჩვენთვის უდიდესი პასუხისმგებლობაა. ეს ფაქტი ასევე ადასტურებს იმას, რამდენად დიდია ამ ქალების სურვილი, რომ ვინმემ გაიგოს მათი ხმა, მათი ძახილი მშვიდობისკენ. იმდენი გაკვეთილის გამოტანა შეგვიძლია მათი თითოეული ამბიდან, რამდენიც მათ აქვთ მოსაყოლი. ეს სრულიად დავიწყებული ხალხია, რომლებსაც არავინ უსმენს და რომლებშიც მშიდობის უდიდესი რესურსი არსებობს. მათი თითოეული ამბავი მოგვითხრობს ომის საშინელებაზე, მაგრამ არცერთი არ მოგვითხრობს შურისძიებაზე. ამ სპექტაკლის პრემიით აღნიშვნა მიხარია იმ შემთხვევაში, თუ ამით მეტი ყურადღება მიექცევა ამ ისტორიებს.

-თქვენი ბოლოს სპექტაკლის სახელწოდებაა – „ტკივილი არის ახალგაზრდობა”. რატომ არის ეს თემა თქვენთვის აქტუალური და, ზოგადად, რა ტკივილი ახლავს ახალგაზრდობას.

– ჩემთვის მნიშვნელოვანია სათაურის კონსტრუქცია – ის არ ამბობს, რომ ტკივილი ახლავს ახალგაზრდობას, ან რომ ახალგაზრდობის პერიოდი არის მტკივნეული – სათაური გვეუბნება, რომ თვითონ ტკივილი არის, სხვა არაფერი, ახალგაზრდობის გარდა. ახალგაზრდობა საფრთხის კერაა, როგორც ერთ-ერთი პერსონაჟი ამბობს, ახალგაზრდობას უნდა გადაურჩე. ეს დიდი არჩევანის პერიოდია, ეს არჩევანი განაპირობებს შენს მომავალ ცხოვრებას – შეცდომა დაუშვებელია. რამდენიმე მიზეზის გამო საჭიროდ მივიჩნიე ამ პიესის დადგმა, მაგრამ ერთი, რამაც ყველაზე მეტად მაცდუნა, იყო საოცრად აღწერილი პერსონაჟები. ქართული თეატრისთვის უცნობი, მეტად ახალი სახეები, სახეები, რომლებიც აქამდე სცენაზე არ მინახავს. პერსონაჟები, რომლებიც ცდილობენ იგრძნონ, რომ ცოცხლები არიან, ტკივილის გზით მიაღწიონ აბსოლუტურ სიფხიზლეს და, როგორც მეცნიერებმა, ადამიანებს შორის ურთიერთობა იკვლიონ. ისინი ექიმები არიან, რომლებიც ვეღარ ხვდები ან რისთვისაა საჭირო ეს პროფესია. ზოგი იფიქრებს, რომ მათი სევდა ტოტალური უიმედობის ბრალია, მე კი ვფიქრობ, რომ მათი ნამდვილი დრამა არის ველური სწრაფვა ბედნიერებისკენ.

-დაბოლოს, რას ეტყვით ახალგაზრდებს, განსაკუთრებით მოსწავლეებს და რას ურჩევდით მასწავლებლებს?

-მოსწავლეებს იმასვე ვურჩევდი, რასაც ვურჩევდი ყველას – მიიღონ ერთმანეთი მთელი თავისი სიმდიდრით, ერთმანეთში აღმოაჩინონ, დააფასონ და შეუყვარდეთ არა მსგავსებები, არამედ განსხვავები, რადგან იმდენად ვართ საინტერესოები, რამდენადაც არ ვგავართ ერთმანეთს. მასწავლებლებსაც იმავეს ვურჩევდი მოსწავლეების მიმართ, მათ უნდა გაზარდონ თავისუფალი, ძლიერი მოქალაქეები, რომლებსაც უშიშრად შეუძლიათ თავიანთი აზრის დაფიქსირება და დაცვა… ინტერვიუ კი არა ქადაგება გამოვიდა, მგონი!

ესაუბრა თამარ კაციტაძე