თამაში რომ თვით კულტურაზე ძველი ფენომენია, ჯერ კიდევ იოჰან ჰაიზინგამ (1872-1945) დაასაბუთა თავის შემაჯამებელ ნაშრომში „Homo Ludens” (კაცი მოთამაშე, კულტურის თამაშში წარმოშობის შესახებ). თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცის  მართვისთვის უმნიშვნელოვანეს ატრიბუტად დღესაც აქტიურად მოიაზრება თამაში, როგორც მეთოდი, როგორც აქტივობა, რომელსაც გარკვეული წინაპირობები გააჩნია და სასწავლო პროცესში წარმატების მიღწევის საუკეთესო საშუალებაა.

განათლების თანამედროვე სპეციალისტები თამაშით სწავლების რამდენიმე უმთავრეს გზას გვისახავენ, თუმცა ვიდრე მათზე დავიწყებდეთ საუბარს, მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, თუ რატომ უნდა ვასწავლოთ თამაშით და რა წანამძღვრების წყალობით გახდა ეს საგანმანათლებლო მიდგომა ასე პოპულარული. დიმიტრი უზნაძე „ზოგად ფსიქოლოგიაში“ წერს: ბავშვებში თამაშის ძირითადი თავისებურება ისაა, რომ ყველაფერი, რაც არსებობს, ბავშვისთვის მოკლებულია თავის ობიექტურ ნიშნებს და, მაშასადამე, იძულებითს ხასიათს“ (უზნაძე, 1940:606).

დასავლური კულტუროლოგიის და კულტურის ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი წარმომადგენელი, იოჰან ჰაიზინგა ჯერ კიდევ „შუა საუკუნეების შემოდგომაში“ (1919) ეძებდა  კულტურის შემქმნელ „თავისუფლების ფერმენტს“. მის შემდგომ კვლებში კი ნათლად გამოიკვეთა, რომ „კულტურაში მონაწილეობს და არსებით როლს ასრულებს თამაშის ელემენტი, მეტიც, ეს ელემენტია სწორედ კულტურის მაცოცხლებელი სული. მის გარეშე კულტურა ვერ იარსებებს, ხოლო თამაშის სულის დაკნინება კულტურის დაკნინებასც ნიშნავს“ (1938). თამაშის, როგორც კულტურის მოვლენის არსისა და მნიშვნელობის განსაზღვრისას ჰაიზინგა წერს: „თამაში კულტურაზე ძველია, რადგან რაც გინდა ფართე მნიშვნელობით გავიგოთ კულტურის ცნება, ის მაინც ადამიანთა საზოგადოებას გულისხმობს. ცხოველები კი ადამიანებს არ დალოდებიან, რომ მათგან თამაში ესწავლათ. დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანურ ცივილიზაციას თამაშის ზოგადი ცნებისთვის არსებითად არაფერი დაუმატებია… თამაში მეტია, ვიდრე წმინდა ფიზიოლოგიურად განსაზღვრული ფსიქიკური რეაქცია… იგი საზრისი მქონე ფუნქციაა. იგი თავად ანიჭებს საზრისს სასიცოცხლო მოღვაწეობას და რახან საზრისი მქონეა, მასში რაღაც არამატერიალური ელემენტიც მონაწილეობს“.

მაშასადამე, თამაში საზრისის მქონე აქტივობის ფორმაა და სოციალური ფუნქცია, სოციალური სტრუქტურა. ადამიანთა საზოგადოებისათვის ნიშნეული მოღვაწეობის ყველა ძირეული სახე იმთავითვე გამსჭვალულია თამაშით. ავიღოთ ენა, პირველი და უმაღლესი იარაღი, რასაც ადამიანი ქმნის, რათა გააგებინოს, ასწავლოს, უბრძანოს, ენა, რითაც ის განასხვავებს, საზღვრავს, ადგენს, მოკლედ – სახელს არქმევს., ესე იგი, ნივთი გონის საუფლოში აჰყავს. ენის სემოქმედი გონი მუდამ თამაშით გადადის ნივთიერიდან აზრისეულზე. რაიმე აბსტრაქტულის ყოველი გამოხატულების უკან მეტაფორა დგას, ყოველ მეტაფორტაში კი სიტყვათა თამაშია შეზავებული. ასე ქმნის კაცობრიობა არსებულის საკუთარ გამოხატულებას, ასე აგებს ბუნების სამყაროს გვერდით  მეორე, შეთხზულ სამყაროს.

ჰაიზინგას აზრით, „მითოსიც თავნება ფანტაზიაა, რომელშიც მოცემული გარდაისახება. გამომგონებლობის წყურვილს აყოლილი გონი ხუმრობისა და სერიოზულების ზღვარზე თამაშობს. დაბოლოს, კულტს დავაკვირდეთ: პირველყოფილი საზოგადოება თავის საღმრთო მოქმედებას, რომელმაც ქვეყნის ხსნა უნდა უზრუნველყოს – ზიარებას, მსხვერპლშეწირვას, მისტერიას –არასრულებს წმინდა თამაშში.  მითოსსა და კულტში კი სათავეს იღებს კულტურული ცხოვრების უდიდესი მამოძრავებელი ძალები: სამართალი და წესრიგი, ვაჭრობა, რეწვა, ხელოსნობა და ხელოვნება, პოეზია, სიბრძნე და მეცნიერება. მაშასადამე, ყველა ესენი თამაშობრივი ქცევის ნიადაგში არიან ჩაფესვებულნი. ამდენად, წმინდა თამაში  თავისთავად არის კულტურის ერთ-ერთი საფუძველი და მისი მონაწილე“.

თამაში დამოუკიდებელი კატეგორიაა და თავისუფალი მოქმედებაა. ნაბრძანები თამაში თამაში აღარაა. ის შეიძლება თამაშის უგერგილო მიბაძვა იყოს.  თამაში არის „ჩვეულებრივი“ ან „ნამდვილი“ ცხოვრება. „თამაში შეუცვლელი რამაა და კულტურას ემსახურება, თავად არის კულტურა. იგი თავის თავში მიმდინარეობს და საზრისიც თავისი აქვს. განმეორებადობა და წესრიგი თამაშის პოზიტიური ნიშნებია. მეტიც, ის არის წესრიგი. თამაში კრავს და თიშავს, ის მომნუსხველია და მომაჯადოებელი, იგი გამსჭვალულია რიტმითა და ჰარმონიით. მას არ უკავშირდება მატერიალური ინტერესი, მისი მეშვეობით არავითარი მოთხოვნილება არ კმაყოფილდება“.

ნამდვილი კულტურა ვერ იარსებებს გარკვეული თამაშობრივი შინაარსის გარეშე, რადგან იგი წანამძღვრად გულისხმობს ერთგვარ თვითშემოზღუდვას და თვითგანსაზღვრას, ესე იგი  უნარს იმის დანახვისა, რომ საკუთარი ტენდენციები ერთადერთი და უმაღლესი კი არ არის, არამედ მათი ძალა რაღაც ნებაყოფლობით მიღებული ჩაკეტილი სფეროთი შემოისაზრვრება. ნამდვილი კულტურა ყოველთვის მოითხოვს პატიოსან თამაშს. ნაღდი თამაში ყოველგვარ პროპაგანდას გამორიცხავს. მისი სულისკვეთება და განწყობა ბედნიერი შთაგონებაა დ არა ისტერიული აგზნებულობა. თანამედროვე პროპაგანდა, რომელსაც სურს ცხოვრების ყველა სფეროს დაეპატრონოს, ისტერიულ მასობრივ რეაქციებზე დაყრდნობით მუშაობს და ამიტომ, თუნდაც ხალისით მიმართავდეს თამაშობრივ ფორმებს, თამაშის სულის გაყალბებაა და არა მისი სულის თანამედროვე გამოვლინება“.

ეს ჰაიზინგასეული თამაშის აშკარა, ყოველდღიური მნიშვნელობებია, ფილოსოფიური გაზვიადების გარეშე. თუკი ჰერაკლიტე ადამიანის შეხედულებებს „ბავშვის თამაშს“ უწოდებდა, ანდა პლატონისათვის ყოველივე თამაში, მიმეზისი იყო, ამიტომაც ადამიანებს ღმერთების სათამაშო უწოდა და კაცსა თუ ქალს მოგვიწოდა, ცხოვრება ულამაზეს თამაშში გავატაროთ, ჩვენც ისღა დაგვჩენია, სერიოზულად მივუდგეთ საქმეს და დავრჩეთ თამაშში, რომელიც შეჯიბრის მხოლოდ და მხოლოდ საწყისია, შეთანხმებაა, რომ გარკვეული სივრცითი და დროითი საზღვრების შიგნით გაგვაკეთებინებს რაღაც ისეთს, რაც დაძაბულობას მოგვიხსნის და ყოველ კონკრეტულ ლექციასა თუ გაკვეთილზე ცხოვრების ჩვეული დინების გარეთ გაგვიყვანს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. იოჰან ჰაიზზინგა, Homo Ludens, კაცი მოთამაშე, კულტურის თამაშში წარმოშობის შესახებ, (მთარგმნ. გია ნოდია), CIPDD, თბილისი, 2004.
2. დ. უზნაძე, ზოგადი ფსიქოლოგია, III-IV, თბ., 1940.

1

თავს იკლავენ ნიჭიერი და მშრომელი ბიჭები. რა მალე ინგრევა ადამიანი, რა უცებ შეუძლია შეელიოს სიცოცხლეს, როცა ძალიან მძაფრი, გაუსაძლისი ტკივილისა და მღვრიე მორევის წინ დგება, და შემთხვევისა და სიმარტოვის დემონები მის გონებას იპყრობენ.

2

ცოტა ხნის წინ შემთხვევით გავიგე, რომ ნეიროქირურგი, რომელმაც ოპერაცია გამიკეთა – სლავა სექანია – გარდაცვლილა. ცოტა რთული, უხეში და მკაცრი კაცი იყო, მაგრამ თავისი საქმის ნამდვილი პროფესიონალი.

გული დამწყდა: სხვებთან ერთად, ამ ქვეყნიდან ის ადამიანებიც მიდიან, რომლებმაც გადაგვარჩინეს.

3

რა უჩვეულო განცდაა, როცა ძველ შეყვარებულებს შუაში უდგახარ და ეს ორი, ერთმანეთზე გაბუტული ადამიანი შენი დახმარებით ცდილობს საუბარში მონაწილეობას. თითქოს შენ გელაპარაკება, არადა მისკენ (გვერდით) გაურბის თვალი, თუ მისმენს, თუ აღელვებს ჩემგან ნათქვამი სიტყვაო. რომ არ იცოდე, ადვილად მიხვდები (უარ)ყოფილი სიყვარულის ყველა გატოკებას, გაბრძოლებას, რომ ან ხელმეორედ აიშალოს დალალი, ანაც თავი ამოიჭამოს, სამუდამოდ.

4

ბესიკ ხარანაულმა დამირეკა. დილის 10 საათია. დაღლილი ხმით მიყვება, რომ უკვე მოასწრო კაი ღონივრად მუშაობა და პარკში სეირნობა. ისეთი ცარიელი ვარ, ისეთი გამოღლილი, რომ გელაპარაკები, სიტყვა ძლივს ამომდისო.

აი, ვინ იცხოვრა პოეტის ცხოვრებით, ვინ გამოუზოგა თავი პოეზიას – ცხოვრების „გამოწვევებს“ კი არ აეკიდა, თავის საქმეს მიენდო.

5

„საქმეს ცხრა თავი აქვს“ – მითხრა ეთომ, – „ვერ გაწვდები, ვერ მოერევი“.

6

მკვდრადშობილი პერსონაჟების სევდას დავატარებდიო, – ამბობს ნოდარ წულეისკირი თავისი ჩანაწერების წიგნში.

ეტყობა, ყველა მწერალმა უნდა გამოსცადოს ეს პერიოდი.

7

„…და სიყვარულის ასე მოთმენა“ (გალაკტიონი)

„ბედნიერება უნდა მოითმინო“ (ოთარ ჭილაძე)

ბევრი ვიფიქრე, ამ ორი ფრაზისთვის რაღაც კომენტარი დამერთო, შიგ გამოჭედილი აზრისა და მუსიკის, ამბისა და შეგრძნებისთვის საჭირო სიტყვების მისადაგება მეცადა, მაგრამ ყოველ ჯერზე დავმარცხდი. აი, დაახლოებით ისე, გულშემატკივარი რომ შევარდება სტადიონზე საყვარელი ფეხბურთელის ჩასახუტებლად და იქამდე ვერ მიაღწევს, პოლიციელები დაეწევიან, გაკოჭავენ და გაათრევენ სტადიონიდან.

8

– საქმე როგორ მიდის, ბიზნესი? – ეკითხება შუახნის კაცი შემელოტებულ ბიჭს გაჩერებაზე.

– მიდის, ისე რა, ნიჩივო. – ის მოკლედ პასუხობს.

– კარგია. ხო იცი, ებრაელები როგორც ამბობენ?

– როგორ?

– იწანწკაროს, დაგენაცვლე. რაც წანწკარებს, დიდხანს არ დაილევა.

9

ოთარ ჩხეიძის ნოველების წიგნზე („მიწა“) ვმუშაობდით – ბოლო კორექტურა და ტექნიკური წვრილმანები მოვაწესრიგეთ. სტამბიდან გვითხრეს, რომ დაბეჭდვისთვის აუცილებელი იყო გვერდების კონკრეტული რაოდენობა, რომელიც 32-ის ჯერადი იქნებოდა, ამისთვის კი აუცილებლად ოთხი გვერდი უნდა მოგვეკლო წიგნისთვის. დეტალებზე შესათანხმებლად როსტომ ჩხეიძეს დავურეკე.

„თავში მამაჩემის ფოტოს და ბოლოში სარჩევს უნდა შეველიოთ“ – მითხრა მაშინვე, რამდენიმე წამის შემდეგ კი: „ახლა საოცარ რამეს გეტყვი, შეიძლება გაგიკვირდეს, მაგრამ უნდა დამიჯერო, რომ ჩვენი ეს საუბარი სამი დღის წინ, სიზმარში ვნახე“.

მონუსხული ვუსმენდი. „ოღონდ ცოტათი განსხვავებული იყო ის საუბარი დღევანდელისგან – შენთან ვიყავი გამომცემლობაში მოსული, თვალებში გიყურებდი და გარწმუნებდი, რომ ოთხი გვერდის ამოღება არაფერს დაუშავებდა წიგნსო“.

10

„ხანგეფ რეთ, მარა მუნდებ ხოლო რეთია“ (გიჟები ხართ, მაგრამ მშიშრებიც ხართო) – ერთმა ჭკვიანმა კაცმა უთხრა თავის ავზნიან შვილებს და რაც ეს სიტყვები გავიგე, თავიდან არ ამომდის: ბევრჯერ გამხსენებია, ბევრჯერაც იმწუთას ნანახ ან განაგონი ამბისთვის მიმიკერებია და იმასაც მოხდენია ძალიან. მგონია, რაღაც მეტაფორასავით არის: ჯერ ჩვენს კანში ვერ ვეტევით და გაუგონარი მიწყდომით ისეთ საქმეს ვატრიალებთ, დიდი ქვეყანა ვერ დაიტრაბახებდა; მაგრამ მერე, რასაც ჩვენივე სიმხდალითა და უპრინციპობით ვაშავებთ, კარგახნის მიბრძანებული უნდა ვიყოთ მსოფლიოს ფიზიკური რუკიდან.

p.s. ბარემ იმასაც ვიტყვი, რატომ დამჭირდა ამ ნატეხების მობოჭვა და ერთ ფაილში გაერთიანება ასე მიყოლებულად, კიდეც რომ დავნომრე და ჩემი ჭკუით ვითომ რაღაცას დავამგვანე. რაც ეს დრო, ჩემთვის, როგორც რიგითი მუშაკაცისთვის, წუთებად და წამებად დაიტეხა, დაიხლიჩა, დანაწევრდა, ამ წუთებსა და წამებს შორის მოყოლილ ყველა (საჩემოდ) გადარჩენილ სიტყვას მინდა სალამი ავართვა, ფხა მოვუსინჯო. ამიტომ ალბათ არ გაგიკვირდებათ, რომ რაც ზემოთ წერია, თანმიმდევრულად კი არ დაიწერა, დალაგებულ გონებაზე, არამედ იმ რიტმსაყოლილად, როცა გგონია, რომ საღამოს (ან ღამით, ან გამთენიისას, ან ზეგ, ან შაბათ-კვირას) ყველაფერს დაწერ, მაგრამ დილით (მაზეგ, ორშაბათს) აღმოაჩენ, რომ… ბავშვები შენმა ხვრინვამ გააღვიძა.

სამი წლის წინ, სასცენო ხელოვნების ფესტივალზე, რაღაც ისეთი ვნახე, რაც ძალიან ჰგავდა სასწაულს. მუსიკალური წარმოდგენა იყო – სტოკჰოლმის სახელმწიფო თეატრის „From Sammy with Love”. კეთილგანწყობა ინგლისურმა სახელწოდებამ გამოიწვია და ალბათ სწორედ ამის გამო გადავწყვიტე დარბაზში შესვლა. არჩევანმა გაამართლა. ის, რასაც სცენაზე და არა მხოლოდ სცენაზე ვხედავდი, ლეგენდარული ამერიკელი მსახიობის,  მოცეკვავის, მომღერლის, მუსიკოსის – სემი დეივის-უმცროსის (ერთ ქართულ თარგმანში სემი დეივის-უმრწემესიც კი ჰქვია) პიროვნებით, შემოქმედებით, ამქვეყნად დატოვებული კვალით იყო შთაგონებული. ჩვენ წინ ორი კაცი იდგა: ერთი უკრავდა, მეორე რაღაცას ყვებოდა, ერთი მღეროდა, მეორე  ყირაზე გადადიოდა, ერთი ცეკვავდა, მეორე სხვა შემსრულებელს განასახიერებდა, ერთი დაფრინავდა, მეორე ჯადოქრობდა – ყველა ინსტრუმენტზე უკრავდა და ყველა შემსრულებელი იყო, ერთი უკვე სამყაროს განმგებლად ქცეულიყო, მეორეს ეს სამყარო ხელისგულზე ედო და სულს უბერავდა… ჰერმან ჰესეს „მაგიური თეატრი“ გამახსენდა – იმ წუთებში მჯეროდა, რომ დარბაზის გარეთ აღარაფერი არსებობდა, შიგნით კი ყველაფერი შეიძლებოდა მომხდარიყო. ადამიანის შესაძლებლობები მართლაც უსაზღვრო აღმოჩნდა. წარმოსახვამ ერთიანად წალეკა ყველაფერი, რაც კი წინ ეღობებოდა და ერთადერთ ხელშესახებ სინამდვილედ იქცა.

წარმოდგენის დასრულებისთანავე მივხვდი, რომ ძალიან უცნაური და ალბათ სასიცოცხლოდ აუცილებელი გამოცდილება მივიღე. დავრწმუნდი, რომ ადამიანის შესაძლებლობებს ზღვარი მართლაც არ აქვს. რასაც ორი მსახიობი მაყურებლების თვალწინ თუ ზურგს უკან აკეთებდა, ბევრად მეტი იყო – წარმოუდგენლად მეტი – მოსალოდნელსა და შესაძლებელზე.

ფრანგები ამბობენ, „შეუძლებელი“ ფრანგული სიტყვა არ არისო, ანუ ფრანგის პირიდან ამას ვერ გაიგებო. როგორია, ამ რწმენით რომ იზრდები?!

მე საპირისპიროში მარწმუნებდნენ გასული საუკუნის 80-იანი წლების საბჭოთა სკოლაში, პიონერთა სასახლეში, სახლში. თითქმის ყველაფერი შეუძლებლად მოჩანდა, რასაც კი ჩემი წარმოსახვა სწვდებოდა: შორეულ ქვეყნებში გემით მოგზაურობა, „ინტელიჯენს სერვისთან“ თანამშრომლობა, წიგნების წერა, გორის თეატრის მსახიობობაც კი… სხვა ყველაფერთან ერთად, მთელი ბავშვობა ამაზეც ვოცნებობდი – გორის თეატრის მსახიობობაზე. ბოლო კლასში კი, როცა დიდ ქალაქში დამოუკიდებლად ცხოვრების სიტკბოსა და სიამეს წარმოვიდგენდი, პირველ რიგში, თეატრში სიარულის შესაძლებლობა მახსენდებოდა. ერთხანს სულაც იმიტომ მინდოდა სტუდენტობა, რომ ყოველ საღამოს ახალი სპექტაკლი მენახა.  მახსოვს, სწორედ ასე ვამბობდი – ყოველ საღამოს-მეთქი!

„შეუძლებელი“ – კარგად ნაცნობი ქართული სიტყვაა მათთვის, ვისი ბავშვობის, მოზარდობის, ახალგაზრდობის წლებიც წინა საუკუნის 90-იანებს დაემთხვა. უნივერსიტეტში სწავლის ხუთმა წელმა ისე ჩაიარა, რომ თეატრში ერთხელაც არ ვყოფილვარ. თუმცა, არა, ბოლომდე მართალიც არ ვარ – გორის თეატრში ნახევრამდე ვნახე ერთი სპექტაკლი 1994 წლის იანვარში. დარბაზში ზუსტად ისეთი ყინვა იყო, როგორიც ქალაქის ქუჩებში. მოსწავლეობის დროინდელი პალტო მეცვა – ძველი, მძიმე და თბილი. ქუდი, კაშნე, ხელთათმანები… ჩემსავით საგულდაგულოდ ჩაფუთნული ათიოდე მაყურებელი გმირულად უძლებდა აუტანელ სიცივეს და, თუ არ ვცდები, ალექსანდრ ტოლსტოის პიესის მეტად თავისებურ ინტერპრეტაციას. მოულოდნელად წარმოდგენა შეწყდა – მთავარი როლის შემსრულებელს სიცხემ აუწია.

ბოლო დროს თეატრსა და შესაძლებლობებზე ფიქრი ორი მიზეზით დავიწყე. პირველი ისაა, რომ 13 წლის გოგოს, რომელზეც წინა წერილში ვწერდი, თითქმის ნახევარი წლის წინ დავპირდი, თეატრში წავალთ-მეთქი, შესაფერის სპექტაკლს კი ვერაფრით ვერ მივაგენი. ვიცი, საბავშვო წარმოდგენები ვეღარ მოხიბლავს, სამეფო უბნის თეატრში დადგმული ავგუსტ სტრინდბერგის „ფრეკენ ჟულის“ და ჟან ჟენეს „მოახლეების“ ნახვა კი მეტისმეტად დააბნევს და არასწორ წარმოდგენას შეუქმნის მისთვის უცნობ სამყაროზე. იმისთვის, რომ თეატრისკენ გული მიუწევდეს, იქ რაღაც ისეთი უნდა დახვდეს, რაც მისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია  – რაც 13 წლის გოგოებისთვის და ბიჭებისთვისაა ძალიან მნიშვნელოვანი.

არსებობს მოზარდმაყურებელთა თეატრი.

არსებობს მოზარდმაყურებელთა თეატრის გულსაკლავი აფიშაც.

მეორე მიზეზი კიდევ ერთი თეატრალური ფესტივალია, რომელიც ორ წელიწადში ერთხელ იმართება შვედეთში და ბავშვებისა და ახალგაზრდებისთვის დადგმული სპექტაკლების, მათთვის განსაზღვრული წარმოდგენების ნახვის, შედარების, შეფასების შესაძლებლობას იძლევა. საფესტივალო პროგრამისთვის თვალის გადავლებაც კი საკმარისია, რომ დავინახოთ, რამდენად სერიოზულად აღიქვამენ ამ ქვეყანაში ყველაფერს, რაც ბავშვის განვითარებისთვისაა მნიშვნელოვანი; რამდენად არსებითია ის, რომ პატარებისთვის, მოზარდებისთვის, ახალგაზრდებისთვის თეატრი კარგად ნაცნობი და საყვარელი სივრცე იყოს, სადაც აუცილებლად იპოვიან საკუთარი გამოცდილებისა თუ გემოვნების შესაფერის წარმოდგენებს.

შეუძლებელია, ბავშვზე ზრუნვა მისთვის იმ შესაძლებლობების ჩვენება იყოს, რომლებმაც ადამიანად ყოფნის სიხარული უნდა აგრძნობინოს?

ახალი სქემის ფარგლებში მასწავლებელს სამოდელო გაკვეთილების დაგეგმვა და ჩატარება ევალება, რომელთა შორის არის გაკვეთილები, რომლებიც გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებასა და გამომუშავებას უწყობს ხელს. გეოგრაფიის გაკვეთილზე ხშირად ხდება თითოეულ მათგანზე მუშაობა. პირველობას მაინც სემიოტიკური კომპეტენცი იკავებს, რადგან რუკისა და ილუსტრაციების, სქემებისა და დიაგრამების გარეშე გეოგრაფიის გაკვეთილი წარმოუდგენელია. ინფორმაციის ერთი სისტემიდან მეორეში გადატანა და ინტერპრეტაციაც ყოველ გაკვეთილზე ხდება.

გთავაზობთ გეოგრაფიის გაკვეთილის სცენარს, რომელიც სემიოტიკური კომპეტენციის განვითარებას განაპირობებს.

რუკების ანალიზი

მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს ტექსტს, რუკებსა და ფერად ბარათებს, რომლებზეც ქვეყნები უნდა ამოწერონ, შეადარონ მეორე რუკაზე არსებულ ინფორმაციას; სახელმძღვანელოში არსებული რუკების დახმარებით აღწერონ მოცემული ქვეყნები განვითარების დონის მიხედვით.

1. პირველი ჯგუფი – წითელი ბარათი – პირველი რიგის (განსაკუთრებით შემაშფოთებელი) ქვეყნები;
2. მეორე ჯგუფი – ნარინჯისფერი ბარათი – მეორე რიგის ქვეყნები;
3. მესამე ჯგუფი – ყვითელი ბარათი – სხვა სახელმწიფოების მონიტორინგის ქვეშ მყოფი ქვეყნები;
4. მეოთხე ჯგუფი – მწვანე ბარათი – ქვეყნები, სადაც რელიგიის თავისუფლების მაღალი მაჩვენებელი ფიქსირდება.

პირველი რიგის ქვეყნებში განსაკუთრებულად შემაშფოთებელი ქვეყნები შედიან, რომელთა მთავრობა რელიგიური თავისუფლების სისტემატურ, მიმდინარე, შეუწყნარებელ დარღვევებს მფარველობს. მათ შორის 9 ქვეყანა გამოიყოფა:

 „განსაკუთრებულად შემაშფოთებელი ქვეყნების“ რიცხვს რელიგიის თავისუფლების შეუწყნარებელი დარღვევების გამო კიდევ 8 ქვეყანა ემატება:

მეორე რიგის ქვეყნებია, სადაც ხელისუფლება მინიმუმ ერთ ელემენტს მაინც აკმაყოფილებს „რელიგიური თავისუფლების სისტემატიური, მიმდინარე, შეუწყნარებელი დარღვევების“ სტანრდატებიდან, მაგრამ სრულად არ აკმაყოფილებს „განსაკუთრებულად შეაშფოთებელი ქვეყნების“ სტანდარტებს.

მესამე რიგის ქვეყნები მოიცავს სხვა სახელმწიფოების მონიტორინგის ქვეშ მყოფ სახელმწიფოებს. კომისიას მათ რიცხვში შეჰყავს შემდეგი ქვეყნები: ბაჰრეინი, ბანგლადეში, ბელარუსია, კვიპროსი, ყირგიზეთი, შრი-ლანკა.

შემდეგ თითოეული ჯგუფი ადარებს მეორე რუკას, რომელზეც ასახულია ქვეყნები ტოლერანტობის მაჩვენებლის მიხედვით. მოსწავლეებმა უნდა დაადგინონ, რამდენად ტოლერანტულნი არიან მათი ჯგუფის ქვეყნები და შეავსონ დანარჩენი ბარათები: წითელ ბარათებზე გამოყოფენ პრობლემას, ყვითელ ბარათებზე – გარემო პირობებს, ლურჯ ბარათებზე კი – პრობლემის გადაჭრის გზებს.

პრეზენტაცია მეტად ფერადოვანი და საინტერესო იქნება, რადგან ჯგუფების განსხვავებული მოსაზრებები მსჯელობასა და კამათს გამოიწვევს.

რესურსები (ტექსტი და რუკები): USCIRF ამერიკის შეერთებული შტატების ფედერალური კომისიაა, რომელიც რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების მსოფლიო უნივერსალური უფლების დაცვაზე მუშაობს. USCIRF – აანალიზებს წლის განმავლობაში რელიგიის თავისუფლების წინააღმდეგ მომხდარ ფაქტებს და მდგომარეობებს, შემდგომ რეკომენდაციების სახით აწვდის აშშ-ის პრეზიდენტს, სახელმწიფო მდივანსა და კონგრესს. USCIRF-ს კომისრები თავად აშშ-ის პრეზიდენტისა და კონგრესის ორივე პარტიის მიერ ინიშნებიან.

2015 წლის ყოველწლიური ანგარიში 33 ქვეყანაში რელიგიის თავისუფლების ბოროტად გამოყენების ფაქტებს აღწერს. USCIRF კონკრეტული ქვეყნებისთვის საჭირო რეკომენდაციებს გასცემს. ანგარიში 2014 წლის იანვრიდან 2015 წლის იანვრის ჩათვლით პერიოდს მოიცავს. ეს ქვეყნები დაყოფილნი არიან სამ რიგად.

ამერიკის შეერთებული შტატების კომისია საერთაშორისო რელიგიის თავისუფლებაზე ასკვნის, რომ ყოველწლიურ ანგარიშში მოტანილი რეკომენდაციების მიღება მნიშვნელოვნად გაზრდის აშშ-ის ძალისხმევას, რათა ხელი შეუწყოს და დაიცვას რელიგიის ან რწმენის თავისუფლების საყოველთაო უფლებები მსოფლიო მასშტაბით.

ყველაზე მეტად ან ნაკლებად ტოლერანტული ერები

ლურჯად გაფერადებული ქვეყნების მოქალაქეებს უკონფლიქტოდ  შეუძლიათ თანაცხოვრება განსხვავებული რასის წარმომადგენლებთან. წითლად შეფერადებული ქვეყნის მოსახლეობა კი ტოლერანტულები არიან.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები: https://kenozisi.ge/www.washingtonpost.com

მაისის დასაწყისში დიდ ბრიტანეთში ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები გაიმართა. ჩემი პროფესიული ინტერესის საგანი პოლიტიკის მეცნიერება გახლავთ. შესაძლოა, მალე დიდი ბრიტანეთი ევროკავშირიდან გამოვიდეს. გაერთიანებული სამეფოს ოპოზიციას ახალი და არაორდინარული ლიდერი ჰყავს. შესაბამისად, ევროპის თანამედროვე პოლიტიკური მდგომარეობით დაინტერესებული ნებისმიერი პირისათვის ოთხ ზღვას შორის მოქცეულ კუნძულზე განვითარებული თითქმის ყველა პოლიტიკური მოვლენა განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს. ლონდონის მერის არჩევნების მნიშვნელობას მასში მონაწილე კანდიდატების გამორჩეული მახასიათებლებიც განაპირობებდნენ.

არჩევნების საღამოს სოციალურ ქსელებში შემდეგი ცნობა გავავრცელე: „მისი მშობლები პაკისტანიდან ჩამოვიდნენ. მამა ავტობუსის მძღოლი გახლდათ, დედა – მკერავის თანაშემწე. იგი რვაშვილიანი ოჯახის მეხუთე ვაჟი იყო. ოჯახი დიდი ქალაქის გარეუბანში, სამოთახიან კომუნალურ ბინაში ცხოვრობდა. არასრულწლოვანების მიუხედავად, სუნიტი ბიჭი არასოდეს თაკილობდა მძიმე, შავი სამუშაოს შესრულებას, რათა ელემენტარული შემოსავალი მოეპოვებინა. თავიდან კბილის ტექნიკოსობას ცდილობდა, მაგრამ ბოლოს მაინც გაიჭირვა და უმაღლესი განათლება მიიღო. პაკისტანელი მიგრანტი ჯერ კვალიფიციური იურისტი გახდა, შემდეგ –ლეიბორისტული პარტიის წევრი, შემდეგ – პარლამენტარი… დღეს კი მუსლიმმა სოციალისტმა მსოფლიოს უდიდესი ქალაქის მერის არჩევნებში მილიარდერის ვაჟი, გოლდსმიტების მილიარდერთა ოჯახის წარმომადგენელი, მთავრობისა და საპარლამენტო უმრავლესობისგან მხარდაჭერილი კონსერვატორი და ევროპასკეპტიკოსი კანდიდატი დაამარცხა. ლონდონის მერი სადიქ ხანი გახდება“.

ოპოზიციონერმა კანდიდატმა 300 000 ხმის უპირატესობით გაიმარჯვა. ჩემი მეგობრების უმრავლესობამ ცნობა ადეკვატურად აღიქვა. ადამიანებს გაუხარდათ, რომ წარსულში მრავალმხრივ დაჩაგრული მოქალაქე არ განადგურდა, არ დაიკარგა, არ გაირიყა. საქართველოში მცხოვრები პირები აღფრთოვანებულები იყვნენ იმით, რომ, სოციალური, რელიგიური და ეთნიკური კუთვნილების მიუხედავად, აქტივისტს წარმატების შესაძლებლობა მიეცა. ბევრმა კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი თანასწორობის ღირებულების გამორჩეულ ძალას. თანასწორობის საშუალებით მიუღწეველი მიზანი შეიძლება აბსოლუტურ რეალობად იქცეს.

ლონდონის ახალარჩეულმა მერმა თავის პირველ მიმართვაში აღნიშნა: „მე ვარ ლონდონელი, ევროპელი, ბრიტანელი და ინგლისელი. მე ვარ მუსლიმი, პაკისტანური წარმოშობის… მე ვარ მამა და მეუღლე“. მან მადლობაც კი გადაიხადა ბავშვობაში მიღებული სოციალური საცხოვრისისთვის.

მიუხედავად ყველაფრისა, საქართველოშიც და ევროპაშიც ბევრი სადიქ ხანში მხოლოდ მუსლიმს ხედავს. მათ არ სურთ შესანიშნავი პოლიტიკოსის სხვა ღირსებების შემჩნევა. მათ არ აქვთ მოტივაცია, ხანის რეალური ნაკლოვანებების ძებნა დაიწყონ. ისინი მხოლოდ „გადაგვარებაზე“ საუბრობენ. ვიღაცები აბორიგენი მოსახლეობის გაქრობასა და ისლამურ კოლონიზაციაზე მიანიშნებენ.

ზოგიერთი ევროპელი ინტელექტუალი უფრო შორსაც წავიდა. ისინი ამტკიცებენ, რომ ისლამი ევროპაში მხოლოდ რელიგია აღარ არის. ევროპაში მუსლიმები ცალკე, უცხო ეთნოსად ჩამოყალიბდნენ, რომელიც, რაც არ უნდა მოხდეს, უცხოებად დარჩება. ბევრი მათ ინტეგრაციას შეუძლებლად მიიჩნევს. ერთმა გერმანელმა სოციოლოგმა ისიც კი თქვა, რომ მუსლიმები თავიანთ სექსუალობას ვერ აკონტროლებენ და პოლიგამიის, მრავალცოლიანობის გარეშე საკუთარ საზოგადოებრივ ქცევაზე კონტროლს კარგავენ.

მოკლედ, ზოგიერთმა თანამედროვე ფსევდომოაზროვნემ ხელში აიღო ნაცისტური ლიტერატურა და რასის ცნება კულტურის ცნებით ჩაანაცვლა. დღეს აღარ საუბრობენ განვითარებულ და განუვითარებელ რასებზე, მაგრამ საუბრობენ კულტურებზე, რომლებიც ნებისმიერ შემთხვევაში ზარალის, ზიანისა და უბედურების მომტანებად ცხადდებიან.

ევროპას ურთულესი პერიოდი უდგას, მისი მომავალი ძალზე ბუნდოვანი და, შესაძლოა, საშიშიც იყოს, მაგრამ ამის ერთადერთი და თუნდაც მთავარ მიზეზად რომელიმე კულტურას, რელიგიას ან ეთნიკურ ჯგუფს ვერ მივიჩნევთ. საქმე სხვა პრობლემებთან უნდა გვქონდეს, რომლებსაც ევროპის უდიდესმა და უძველესმა დედაქალაქმა ავტობუსის მძღოლისა და მკერავის ვაჟის, ცნობილი იურისტისა და სოციალური სამართლიანობისთვის მებრძოლის, მრავალშვილიანი მამისა და კარგი მეუღლის პირველ პირად არჩევით უპასუხა.

ისლამოფობია ისლამის შესახებ არსებული ჭორების შედეგი უნდა იყოს. ჭორების ნაცვლად რეალური ტრადიციების შესწავლა უკეთესი გამოსავალი იქნებოდა.

სტივენ კინგი ჩემი საყვარელი მწერალი არასოდეს ყოფილა, მაგრამ მისმა რომანმა „კერიმ“ კიდევ ერთხელ გადამისროლა იმ დროში, როდესაც არც ისე თავდაჯერებული ვიყავი და ცოტა მეშინოდა კიდეც. როგორც ჩანს, არც ისე საყვარელ მწერლებსაც შეუძლიათ, ჩვენი გულებისკენ მთავარი გზავნილები გამოუშვან, დაგვაფიქრონ, გაგვახსენონ მივიწყებული წყენა თუ შფოთვა და გაგვიყვანონ ახალ გზებზე, სადაც გამოცდილებას სხვებსაც გავუზიარებთ და, შესაძლოა, ახალი შეცდომების ალბათობაც გამოვრიცხოთ.

მიჭირს იმის აღიარება, რომ საკმაოდ მშიშარა ვიყავი და ზოგჯერ ჩემი მასწავლებლებისა და თანაკლასელებისაც კი მეშინოდა. მსურდა, ბევრი მეგობარი მყოლოდა და ვეძებდი მათთან დასაახლოებელ გზებს. ეს ხან გამომდიოდა, ხან – არა. მაინცდამაინც არც საკუთარი გარეგნობა მომწონდა და არც დიდად იღბლიანი მეგონა თავი. მახსოვს, ვღელავდი იმის თაობაზე, მქონდა თუ არა კითხვაზე სწორი პასუხი, ვიყავი თუ არა ლამაზი, ნიჭიერი, მოუნდებოდათ თუ არა ჩემთან მეგობრობა ან რა იფიქრეს ჩემზე, როდესაც საყვარელმა მასწავლებელმა გაკვეთილზე უხეში და დამამცირებელი რეპლიკით მომმართა ან როდესაც, დაფასთან გაძახებული, ფორმულებში ისე გავიხლართე, რომ სწორ პასუხს ვეღარ მივაგენი, ან როდესაც აზრი გამიწყდა და რაღაც მნიშვნელოვანის თქმა დამავიწყდა.

როცა ვიზრდებით და თავდაჯერებაც გვემატება, უფრო მეტად ვერიდებით ემოციების გამომჟღავნებას, უფრო მეტად ვმალავთ სურვილებს და ისე ვიქცევით, თითქოს არაფერი გვანაღვლებდეს, თითქოს ჩვენ გარშემო ყველაფერი იდეალურად იყოს. სინამდვილეში კი, თუ გულახდილები ვიქნებით, შეიძლება ვაღიაროთ კიდეც საკუთარ თავთან, რომ დიდად სანერვიულო არც ყოფილა ეს ყველაფერი, რომ ეს ცხოვრებაა, სადაც შეიძლება ბევრი წარმოუდგენელი რამ მოხდეს.

ჩვენს სიცოცხლეში შეიძლება არაერთი უმიზეზო თავდასხმის ობიექტად ვიქცეთ და დიდხანს ვერ მივიღოთ პასუხი კითხვაზე, რატომ დაგვემართა ეს. იქნებ ყველაფერი ჩვენივე გაუცხოების ბრალია?.. ვის არ გამოუცდია მოზარდობის დროინდელი სიმწარე, როცა გინდა, სამყაროს ცენტრი იყო, მაგრამ საკუთარი პერსონის მნიშვნელობის შესახებ ეჭვი გტანჯავს. წლების შემდეგ შეძენილ თვითკმაყოფილებას კი მართლაც ვერაფერი შეედრება. საკუთარი შესაძლებლობების გაცნობიერებას და მიწაზე მტკიცედ დგომას. ცოდნას, რომ საკუთარ თავთან, საკუთარ ღირებულებებსა და შესაძლებლობებთან ჰარმონია იმისთვისაა მნიშვნელოვანი, საზოგადოებასთანაც შეძლო საერთო ენის გამონახვა. საკუთარ თავს აღარ გაურბიხარ და მეგობრებსაც იმის მიხედვით ირჩევ, რამდენად თანხვდება თქვენი ღირებულებები ერთმანეთს. განუწყვეტლივ, ალბათ, იმიტომაც მივისწრაფვით დიდობისკენ, რომ თავისუფლებას ბოლომდე გავუგოთ გემო. უფროსებს ხომ ისე აღარ გვჭირდება, დავემსგავსოთ სხვებს. შეგვიძლია წინააღმდეგობის გაწევა, პრინციპულობის გამოჩენა, გვაქვს ღირებულებათა სისტემა, რომელიც სწორად ცხოვრებისთვის აუცილებელი გვგონია. მაგრამ ამ უბრალო ფუფუნებამდე მისვლა თითქოს არ არის ადვილი, მთელი გზა დიდი თავგადასავალია.

კერიზე გიყვებოდით. ვინ არის კერი უაიტი? ის ჩვეულებრივი ამერიკელი მოზარდია, რომელსაც შინ დედის რელიგიური ფანატიზმი ტანჯავს, ხოლო სკოლაში – თანაკლასელების დაუნდობლობა. უიღბლოა, ვერც ბრწყინვალე გარეგნობით დაიკვეხნის და არც სითამამე აქვს საიმისო, რომ ამდენ გამოწვევას გაუმკლავდეს. ერთი სიტყვით, ის ყველასგან გარიყული პერსონაა, რომელიც ტყავიდან ძვრება, რომ წრე გაარღვიოს და თანაკლასელების მარაქაში გაერიოს, მათნაირი გახდეს, გუნდის ნაწილი იყოს და არა გაბოროტებული მარტოხელა მგელი. მას აღარ უნდა იმ კერიდ დარჩენა, რომლის დანახვა ყველას მხოლოდ ბოროტი ხუმრობის სურვილს აღუძრავს. „ყველას ვძულვარ და არასოდეს დამანებებენ თავს, არასოდეს მობეზრდებათ ჩემი წვალება“, –ფიქრობს ის.

ერთხელ უიღბლობის გამო კერის სკოლაში მწარედ დასცინეს და ერთი ადამიანიც კი არ აღმოჩნდა მის გვერდით, არავინ გამოესარჩლა და დაიცვა გააფთრებული თანაკლასელებისგან. სამწუხაროდ, ეს ვერც იმ მასწავლებელმა მოახერხა, რომელიც შემთხვევით შეესწრო უხერხულ სიტუაციას, რომლის შემდეგაც გოგონას ცხოვრება ჯოჯოხეთად უქციეს.

„ლაშქრობისას კერი უაიტი მუდამ კლასის ბოლოში მიღოღავს. მას ხან ძროხას ეძახიან, ხანაც – თავგასიებულს. მუდამ ოფლის სუნად ყარს“.

აი, ბილი პრესტონი თმაში არაქისის კარაქს აზელს ჩაძინებულს…

ვინ მოთვლის, რამდენჯერ უჩქმეტიათ, რამდენჯერ გამოუკრავთ ფეხი, რამდენჯერ გადმოუყრიათ მერხიდან მისი წიგნები!

ან ის ამბავი რა ღირს, ჩანთაში უხამსი სურათი რომ ჩაუგდეს!

კერი არ იყო, საშუალო სკოლაში სწავლის მეორე წელს ცეკვისას რომ წაიქცა და კბილი ჩამოსტყდა?

ასე ექცევიან ადამიანებს, რომლებიც სხვებისგან განსხვავდებიან; მათი განსხვავებულობა სხვებს უფლებას აძლევს, თავიანთი მრისხანება უდანაშაულო მსხვერპლზე გადმოანთხიონ.

კერის არაფერში მიუძღვის ბრალი, გარდა იმისა, რომ სხვებისგან ოდნავ განსხვავებული ცხოვრების წესი აქვს.

„დაკორტნილი ჩიტები არავის ამოჰყავს ტალახიდან. პირიქით, მათ კიდევ უფრო კორტნიან და ქოლავენ“, – ეს სევდიანი რეფრენი გასდევს კერის ტრაგიკულ ამბავს და კერიც მართალია, როცა ფიქრობს, რომ არასოდეს დაანებებენ თავს.

ეს სიტუაცია ყველას გვეცნობა. კლასში ყველას გვეყოლებოდა ერთი კერი – გოგონა, რომელსაც ჩაგრავდნენ და არავის ეცოდებოდა; რომელთანაც არავინ მეგობრობდა; რომელიც მარტო იჯდა, რადგან მის გვერდით დაჯდომა არავის უნდოდა; რომელსაც არც ისე თანამედროვედ ეცვა, ძველმოდურადაც კი, ან ისე ვერ სწავლობდა, როგორც მისგან ოჯახი და მასწავლებლები მოითხოვდნენ.

ეს ტიპური ძალადობის ამბავია. ცენტრში მსხვერპლია, მჩაგვრელებით და დამკვირვებლებით გარშემორტყმული. ბევრი გულგრილად აკვირდება მოვლენებს და ჩარევას არც კი ცდილობს. საბოლოოდ კი საქმე იქამდე მიდის, რომ თავად მსხვერპლი იქცევა მოსიარულე ბოროტებად. კერის მასწავლებელიც ძალიან წუხდა, რომ ვერ შეძლო გადაერჩინა გოგონა, რომელსაც მისი დახმარება სჭირდებოდა. მაგრამ დაგვიანებული სინანული ამაოა…

ამჯერად არც ლექსს წაგიკითხავთ იმის შესახებ, როგორ აყვავდა ნუში. არც ნუშის ყვავილებს შევასხამ ხოტბას. პირდაპირ საქმეზე გადავალ.

კახეთის ერთ სოფელში სახლი მაქვს და იქით მიმავალი ან უკან, თბილისისკენ მომავალი, გზად ბაზარში შევივლი ხოლმე. საყიდლებზე სიარულზე რომ არ ვგიჟდები, ადრეც მითქვამს, მაგრამ როცა საჭიროა, სხვა რა გზაა.

ბაზრის შუაგულში დახლია, რომელთანაც ერთი, როგორც კახეთში იტყვიან, კარგად გამოკვებილი კაცი დგას. ათას ნუგბართან ერთად ნუშსაც ყიდის. თავისი ეზოსია, იცის, რომ პესტიციდებს და სხვა წამალ-უბედურებას (სტილი დაცულია) არ აყრის, ამიტომ შეგვიძლია, თამამად მივირთვათ.

როცა ვკითხე, კახური ნუში შუააზიურთან შედარებით მომწარო რატომ არის–მეთქი, ჩაეცინა: მა როგორი უნდა იყოსო? კახელები პირდაპირი ხალხი ვართ, მწარე სიმართლის პირში თქმა ვიცით და ნუშიც ეგეთი გვაქვსო.

ნუში ძალიან მიყვარს. მანამდეც მიყვარდა, სანამ მისი სასარგებლო თვისებების შესახებ შევიტყობდი. აი, ნუშის რძე კი არასოდეს გამისინჯავს. არადა, კარგი ყოფილა. ევროპის სუპერმარკეტებში იყიდება კიდეც. ჩვენთან არსად შემიმჩნევია, მაგრამ ეგ არაფერი – მისი მომზადება თურმე შინაც შეიძლება.

ნუში კურკოვანი მცენარეა, ქლიავისა და ალუბლის გარე ბიძაშვილი. შუა აზიაში აღმოაჩინეს, იქიდან ევროპაში გადააბრძანეს, ევროპიდან – ამერიკაში და დღეს ყველაზე მეტს კალიფორნიაში აწარმოებენ. წარმოების მხრივ მეორე ადგილზე ესპანეთია.

ნუშში ბევრია ტოკოფეროლი, კობალამინი, რიბოფლავინი, კალციუმი. მის რძეზე ამბობენ, ძროხის რძესაც მშვენივრად შეცვლისო.

სუპერმარკეტში რძის შერჩევისას მე კალორიებს შევხედავდი. რომელი უფრო კალორიული იქნება, ძროხის თუ ნუშის? ერთ ჭიქა ნუშის რძეში 175 კილოკალორიაზე მეტია, ძროხისაში კი სულ 70–მდე. ასე რომ, ვისაც ზედმეტი კალორიებისა ეშინია, ისევ ძროხის რძეს დაუბრუნდეს.

მეორე საინტერესო კომპონენტი ქოლესტერინია. ნუშის რძე მცენარეულია, ამიტომ ქოლესტერინი მასში ვერაფრით იქნება, ძროხის რძეში კი, ას მილილიტრზე გადათვლით, მისი მაჩვენებელი თხუთმეტს აღწევს.

ცხიმიანობით ნუშის რძე ლიდერობს – მისი ცხიმიანობის მაჩვენებელი 11,1-ია, ძროხის რძისა კი მხოლოდ 3,6.

ნუშის რძე 0,13 მგ ნატრიუმს შეიცავს, ძროხისა – 107 მგ-ს. ნახშირწყლები ძროხის რძეში უფრო მეტია. აი, ცილა კი მხოლოდ ძროხის რძეში მოიპოვება, ნუშის რძეში მისი შემცველობა ფაქტობრივად ნულის ტოლია. ხომ გახსოვთ, ნუში თხილეული კი არა, კურკოვანია. თხილეულში ცილა ყოველთვის არის.

რძე და რძის ნაწარმი კალციუმის წყაროა. მას ნუშის რძეც შეიცავს – ერთ ჭიქაზე 120 მგ–ს. ძროხის რძეში კი კალციუმის შემცველობა 300 მგ-ია.

კიდევ რას მივაქციოთ ყურადღება? ნუშის რძე, როგორც გითხარით, საკმაოდ კალორიულია. თუ ეტიკეტზე ნაკლები კალორიაა მითითებული, ესე იგი რძე განზავებულია. შესაძლოა, სიროპი ან რამე სხვა დამატკბობელიც ჰქონდეს დამატებული. მარილსაც ამატებენ. რაც უფრო ნაკლებია დანამატი, მით უკეთესია რძე. საუკეთესო შემთხვევაში, მას მხოლოდ წყალი უნდა ერიოს. დანამატების გარეშე ნუშის რძე მხოლოდ საკუთარი ხელით შეგიძლიათ მოამზადოთ.

ერთი ლიტრის მოსამზადებლად აიღეთ 300 გრამი ნუში, დაასხით ღამით 100 მლ მდუღარე წყალი და დილამდე დატოვეთ. დილით კანი იოლად გასძვრება. კანგაცლილი ნუში ბლენდერში ჩაყარეთ, დაასხით წყალი და დასრისეთ, მერე რამდენიმე ფენა დოლბანდში გაწურეთ და მიღებული მასა ერთ ლიტრამდე შეავსეთ. მიიღებთ თქვენივე ხელით მომზადებულ ნუშის სუფთა რძეს, გაწურვის შემდეგ დარჩენილი მასით კი ნამცხვრის გამოცხობა შეიძლება.

ჩრდილოეთ აფრიკაში ცხოვრობს ასეთი ხალხი – ბერბერები. ბერბერთა ტომები წინათ უმთავრესად მომთაბარე ცხოვრებას ეწეოდნენ, ხან იქ იყვნენ, ხან აქ, ხოლო როცა ერთ ადგილას ჩერდებოდნენ, ბრინჯის მოყვანით იქცევდნენ თავს. მოწეულ ბრინჯს ხარშავდნენ და რძისმაგვარ სასმელს აკეთებდნენ.

ბრინჯის რძე ნახშირწყლებით მდიდარი ბრინჯის ნახარშია, თუმცა მთლად ნახარშსაც ვერ დაარქმევ – ეს უკანასკნელი გამჭირვალეა, ბრინჯის რძე კი მართლაც რძეს ჰგავს. მისი მომზადება თქვენც შეგიძლიათ: ერთ ჭიქა უმ ბრინჯს დაასხით წყალი და 12 საათით დატოვეთ. დამბალი ბრინჯი მოათავსეთ ბლენდერში, დააქუცმაცეთ და ერთი წუთის განმავლობაში თავისივე წყალში ხარშეთ, მერე გააცივეთ და დოლბანდში გაწურეთ. ერთ ჭიქა უმ ბრინჯზე შვიდი ჭიქა წყალი უნდა აიღოთ.

საინტერესოა, გლიკემიური ინდექსი ანუ სწრაფი გლუკოზა ბრინჯის რძეს უფრო მეტი აქვს თუ ძროხისას?

გავიხსენოთ, რომ მაღალი გლიკემიური ინდექსის მქონე პროდუქტი მარტივ, ე.წ. სწრაფ შაქრებს შეიცავს, რომლებიც სწრაფად შეიწოვება და მალე გადამუშავდება, ამიტომ ორგანიზმს მცირე ხნის შემდეგ ისევ გაუჩნდება შიმშილის შეგრძნება.

ბრინჯის გლიკემიური ინდექსი მაღალია – 76-82.

კალორიულობით კი ძროხის რძე სჯობნის: ერთ ჭიქაში, როგორც გითხარით, 70–მდე კილოკალორიაა, ბრინჯის რძეში კი სულ 49. ბუნებრივიცაა, რადგან ძროხის რძე ცხიმს შეიცავს. ბრინჯშიცაა მცენარეული ცხიმი, ოღონდ ძალიან ცოტა.

ნახშირწყლების შემცველობით ბრინჯის რძე ლიდერობს ერთ ჭიქაზე 10 მგ–ით, ერთ ჭიქა ძროხის რძეზე კი 5 მგ მოდის.

ცილა ბრინჯის რძეში ვერ იქნება, ძროხის რძეში კი, ბუნებრივია, არის.

კალციუმი ბრინჯის რძეში 20 მგ–ია, ძროხის რძეში კი 300 მგ.

ლათინურ ამერიკაში ბრინჯის რძე ძალიან გავრცელებულია, რადგან მოსახლეობა მგრძნობიარეა ძროხის რძის მიმართ – მისი დაახლოებით 25% რძის შაქარს ვერ გადაამუშავებს.

მე-16 საუკუნეში ერთი ექიმი ცხოვრობდა, ლეონორდ ტურნელიუსი. თურმე ახალ-ახალ წამლებს ეძებდა გამუდმებით. ერთ დღესაც თეთრი წყლით დაინტერესებულა (ასე ეძახდა რძის შრატს). ტურნელიუსის ცდა თქვენც შეგიძლიათ გაიმეოროთ: აიღეთ ცოტაოდენი ძროხის ან თხის რძის შრატი, ჩაასხით სინჯარაში და სპირტქურის ალზე მთლიანად ამოაშრეთ. სინჯარის კედლებსა და ფსკერზე თეთრი კრისტალები დარჩება. ამ კრისტალებს ტურნელიუსმა რძის „მთავარი მარილი“ უწოდა, მერე კი… გადაივიწყა. ასი წლის შემდეგ იტალიელმა ექიმმა ფაბრიციო ბერტოლეტიმ გაიმეორა იგივე ცდა და მყარ ნაშთს „ციური მანანა“ დაარქვა. მხოლოდ მეთვრამეტე საუკუნეში ეწოდა ამ ნივთიერებას რძის შაქარი – ლაქტოზა (ლათინური სიტყვიდან lactis – რძე). ლაქტოზა მხოლოდ რძეშია და დისაქარიდს წარმოადგენს. ის გალაქტოზისა და გლუკოზის ნაშთებისგან შედგება. მის გარეშე რძის პროდუქტები ვერ იარსებებს, რადგან მათ სწორედ ლაქტოზის დუღილის შედეგად ვიღებთ.

ნაწლავის წვენის სპეციფიკური ფერმენტის, ლაქტაზის, ზემოქმედებით ლაქტოზა ადვილად ჰიდროლიზდება გალაქტოზისა და გლუკოზის მოლეკულების წარმოქმნით. სწორედ ფერმენტ ლაქტაზის არარსებობა, უკმარისობა ან არააქტიურ მდგომარეობაში არსებობა ართულებს ლაქტოზის გადამუშავებას. ამ დროს ადამიანი, მარტივად რომ ვთქვათ, რძეს ვერ ინელებს. რძის მოუნელებლობა გალაქტოზემიის დროსაც შეინიშნება. ამ დროს ლაქტოზა იშლება გლუკოზად და გალაქტოზად იშლება, შეიწოვება კიდეც, აი, ღვიძლში კი, სადაც გალაქტოზა გლუკოზად უნდა გარდაიქმნას, პროცესი იბლოკება, რაც შესაბამისი ფერმენტის უკმარისობითაა გამოწვეული. ამ დროს იკრძალება ყველა ის პროდუქტი, რომელიც ან პირდაპირ შეიცავს გალაქტოზას, ან მის წარმოქმნას უწყობს ხელს.

ნუშისა და ბრინჯის რძე ვინმესთვის შესაძლოა გამოსავალი იყოს…