ჯემალ ქარჩხაძის „იგის“ სასკოლო პროგრამაში შეტანამ ხელი შეუწყო ამ მწერლის პოპულარობის გაზრდას, თუმცა, მისი სხვა რომანები და მოთხრობები მაინც ნაკლებად არის ცნობილი.  ამ წერილში მის „ზებულონს“ წარმოვაჩენთ, როგორც მეოცე საუკუნის ერთ-ერთ საუკეთესო რომანს. ჯემალ ქარჩხაძე  ინტელექტუალური ტიპის მწერალია და მის ნაწარმოებებში თხრობას უპირატესად სულიერი სამყაროს დახატვის ფუნქცია აკისრია.  მისი რომანი `ზებულონი~ ინტროვერსული, ცენტრისკენული რომანია. თომას მანის, ჰერმან ჰესეს, ფრანც კაფკას, უილიამ  ფოლკნერის რომანების მსგავსად, ამ ნაწარმოებში სულის ლანდშაფტებია აღწერილი. 1988 წელს გამოცემულ ამ რომანში თითქმის არ ჩანს რეალისტური რომანისთვის დამახასიათებელი სოციალურ-პანორამულობა. მართალია, მწერალს ყოველთვის  თანადროული პრობლემები აინტერესებდა, მაგრამ მისთვის მთავარი ერთგვარი ზედროული სივრცე იყო, რომელშიც ცხოვრობენ მისი პერსონაჟები და ავლენენ იმ არსებითს, რაც ადამიანს ან ღმერთთან მიაახლოვებს ან დემონთან. ამიტომ ამ მწერლისთვის მთავარი ადამიანია, რომელსაც კონტექსტის მრავალფეროვნებისთვის ურჩევს ხან ადრინდელ საუკუნეებს, ხან ძველ რომს, ხან ზღაპარს, ხან თანამედროვეობას. ამჯერად  საქართველოს ისტორიის მძიმე დროში გადავინაცვლებთ. თუმცა მწერალს ნაკლებად აინტერესებს თვითონ ისტორიული ფაქტი თუ მოვლენა, ამიტომაც ეს არ არის რომანი ისტორიულ თემაზე, არამედ ადამიანზე, რომელიც თავის ბედს, თავის ცოდვა-მადლს შესჭიდებია. `ზებულონი~ სულის ბიოგრაფიაა. მთავარი პერსონაჟი  ჩვენ თვალწინ იზრდება და ვითარდება. მის გარშემოა თავმოყრილი მოვლენები, ფაქტები, სხვა პერსონაჟები. იგი რომანის ერთგვარი ცენტრია, რომლისგანაც გამოდის და სხვადასხვა მხარეს განიტოტება ცალკეული ამბავი.

ზებულონს იდეალი იულონ ბატონიშვილია, რომელზეც მათ სოფელში ლეგენდებს ჰყვებოდნენ.  მასთან შეხვედრის შემდეგ ეს იდეალი კი არ დაიმსხვრა, არამედ მეტი ბრწყინვალებით შეიმოსა. ზებულონი თითქოს გაორდა და მის სულში, გონებასა და გულში ჩვეული, ნაცნობი შეგრძნებების გარდა გაჩნდა პარალელურად მიმდინარე ახალი და უჩვეულო ფიქრთა ნაკადი. იგი თანდათან გადაიქცა ოცნების ადამიანად, თანვე,  ამან უფრო შესაგრძნობი გახდა რეალობასა და ოცნებას შორის ზღვარი. იულონ ბატონიშვილი იქცა ღვთაებრივის, მიუწვდომელის სინონიმად. მასთან დაკავშირებულ თხრობას სწორედ ეს ფუნქცია აქვს, ზედროული დაუპირისპიროს წარმავალს. ზებულონის გონებაში გაღვივება დაიწყო უცხო, მაგრამ მიმზიდველმა ფიქრის მარცვლებმა:  `ვინ ვართ, საიდან მოვდივართ, საით მივდივართ, რა გვინდა, რას ვაკეთებთ, რა არის ჩვენ იყოფა, რის მაქნისია ეს ამოდენა ხალხი, ჭიანჭველებივით რომ დაფუთფუთებს დედამიწის ზურგზე~.

`შურისძიება~, `სიყვარული~, `სიკვდილი~ _ ეს არის კონცეპტუალური სათაურები, რომლებიც გმირის ცხოვრების სამ ეტაპს წარმოაჩენენ. იმავდროულად, ეს სამი სიმბოლოა, ზებულონის სულიერ-მატერიალური სამყაროს ძირითადი საყრდენები. ასე რომ, თხრობა სამი მიმართულებით განიტოტება. ხან შურისძიებაა წინა რიგში, ხან სიყვარული და ხან სიკვდილი. შურისძიების ამბით წარმოჩენილია ზებულონის სულიერ ცხოვრებაში მომხდარი დიდი გარდატეხა. ის თავისდაუნებურად იქცა შურისმაძიებლად. მოკლული მამა `აიძულებს~ მას ამ შურისძიებას (აქ გაიელვებს ჰამლეტისეული შურისძიების მოტივიც, მხოლოდ იმ თვალსაზრისით, რომ შურისძიება `იძულებითია~ და მთლიანად ეწინააღმდეგება გმირის მეს). ასე რომ, შურისძიებას  გამსჭვალავს ცოდვა.  ამ ორი ძლიერი გრძნობის ჭიდილი აყალიბებს ზებულონს, როგორც პიროვნებას.

ჯემალ ქარჩხაძის, როგორც მთხრობელის, ოსტატობა  ისაა, შექმნას ილუზია, თითქოს სხვადასხვა ეპიზოდს განსხვავებული პერსონაჟები ჰყვებიან. სინამდვილეში ავტორი _ მთხრობელი მესამე პირში წარმოაჩენს ყოველივეს, მაგრამ თხრობის რიტმი, შეფერილობა, ინტონაცია იმდენად იცვლება, რომ მკითხველი შეჰყავს გმირის `ტექსტში~, როგორც მისი აღსარების მსმენელი.

რომანი წრული სტრუქტურისაა, იწყება მთავარი გმირის სიკვდილთან შეხვედრის ეპიზოდით და მთავრდება ამავე გმირის სიკვდილით. არსებითად, ეს ერთი და იგივე ეპიზოდია, სხვადასხვა რაკურსით დახატული, ოღონდ დასაწყისში მკითხველი შესცქერის მისთვის უცნობი ადამიანის სულის ამოსვლას, ბოლოში კარგად ნაცნობის აღსასრულს. მწერალი გარკვეულ ფრაზებს თავსა და ბოლოში იმეორებს და ამგვარადაც ადუღაბებს რომანის მთლიანობას.  აქ არის გადაძახილი რომანტიზმის იდეალებთან, რადგან ჯემალ ქარჩხაძე სიკვდილს ხატავს, როგორც ცისფერს. გმირი  აყვავებული ნუშისა და ტყემლის თეთრ ტევრში შენიშნავს მისკენ მსუბუქად მოლივლივე ცისფერ სიკვდილს, რომელიც ჭრელ მინდორზე დაეშვება და მისკენ გამოეშურება. ქართულსა თუ უცხოურ ლიტერატურაში სიკვდილის ათასგვარი სახეა დახატული, მაგრამ იშვიათად შეხვდებით ასეთი თბილი ტონებით დახატულს, ნატიფი, ნაზი მონასმებით შესრულებულს. სიკვდილთან დაკავშირებული ამგვარი პოეტური განცდა მოულოდნელობის ეფექტს ქმნის და გარკვეულ დაძაბულობას მატებს თხრობას. სიკვდილთან ამგვარი შეხვედრა ეხმიანება სულის უკვდავების რწმენას. იმისათვის, რომ სულისა და ხორცის გაყრის ჰარმონიულობა წარმოაჩინოს, მწერალი სიკვდილის სიფაქიზეს უსვამს ხაზს: `ყვავილები რომ არ გაეთელა, შიშველ ფეხებს მიწას არ აკარებდა, ისე მსუბუქად მოდიოდა, როგორც სიზმარში და დამათრობელი ღიმილით იღიმებოდა~. თხრობაში მთლიანად Eშემოიჭრება ცისფერი და ყველაფერს გადაფარავს. ეს `პირველად ქმნილი ფერი~ (ნიკოლოზ ბარათაშვილი) გმირს სიმშვიდეს მოუტანს და ამ ფერში გამოჩნდება მთელი მისი ცხოვრება, რომელიც სავსე იყო უამრავი, სწორედაც რომ შავი, სიკვდილით, მაგრამ ახლა `სიკვდილს ცისფერი წამოსასხამი ესხა, ცისფერი პირბადე ეფარა და ცისფერი პირბადის უკან თეთრ სახეზე სათნოების უცხო ნათელი გადასდიოდა~. რომანის ამგვარი დასაწყისი არის ერთგვარი მუსიკალური პრელუდია. სახეთა ფერწერულობა, სტრიქონთა შეფარული, მაგრამ საგრძნობი რიტმი ამძაფრებს მელოდიურობას. ამგვარი მუსიკალურობის განცდა არ ტოვებს მკითხველს მთელი რომანის განმავლობაში.

თხრობის ძირითადი ნაწილში მწერალი ქმნის დროის ვერტიკალურ ჭრილს და მასზე განალაგებს მოვლენებს. მკითხველი ჩაღრმავდება პერსონაჟის წარსულში, რათა გაიაზროს, რატომ არის გმირის `საკუთარი სიკვდილი~ ცისფერი, რა გზა გაიარა მან, რომ მწერალმა ამგვარი სიკვდილით `დააჯილდოვა~. თხრობაში შემოიჭრება `ჭვრეტა~, `განათება~, `გასხივოსნება~ _ გრიგოლ რობაქიძე ამას გზნებასა  და ექსტაზს უწოდებდა.  ამგვარი უნარით ბავშვობიდანვე გამოირჩეოდა ზებულონი. ამ შემთხვევაში, მწერალი გმირის სახის გამოსაკვეთად ტრადიციულ ხერხს იყენებს, იგი სხვათაგან განსხვავებული ბავშვია, ყველასგან განრიდებული, განმარტოებული, თავის ფიქრებსა და ოცნებებში ჩაძირული. რა ელის ამ სიწმინდეს ცხოვრებაში? გაუძლებს თუ არა ცხოვრების მღვრიე ტალღების შემოტევას? ამ კითხვებზე პასუხი აინტერესებს მკითხველს და რომანიც ამის მცდელობაა, წარმოაჩინოს ამქვეყნიური ცოდვა-მადლის ჭიდილი.

მწერალი თავისი პოეტური სულის გმირს პოეტური სახელის სოფელში დაასახლებს _ წყაროსთვალში, რომელიც თითქოს  მიწიერი სამოთხესავითაა. ზებულონი იზრდება და ადამივით `სახელებს არქმევს~ საგნებს, ე. ი. შეიმეცნებს სამყაროს. იგი მშობლების ერთადერთი ვაჟი, და-ძმები დაბადების პირველ კვირასვე დაეხოცნენ. ამით თითქოს ხაზი ესმება მის გამორჩეულობას, რომ მან ცხოვრებაში რაღაც მძიმე უნდა იტვირთოს, მსხვერპლად იქცეს.  მწერალი ხაზს უსვამს ზებულონის განმარტოებისკენ მიდრეკილებას. ის შინაგან სამყაროსა და ბუნებას იყო მიყურადებული. `როდესაც ერთხელ ყური მოჰკრა, ალიონზე, სინათლისა და სიბნელის შეხვედრის ჟამს, მდინარე წამითY შედგებაო, ამ უჩვეულო ამბის სანახავად სამჯერ უთენია გაიპარა სახლიდან, მართალია ვერც ერთხელ დამდგარი მდინარე ვერ ნახა, მაგრამ ნახვის მოლოდინი სამივეჯერ ისეთი ტკბილი იყო, ისეთი ამაფორიაქებელი და ჟრუანტელისმომგვრელი, რომლის  მსგავსსაც ტოლ-ამხანაგებში ყოფნა ვერ მიანიჭებდა~. მას აქვს უნარი ბუნებასთან შერწყმისა, გარდასახვისა. ერთხელ, საყვარელ მუხნარში განმარტოებულმა, სწორედ ამგვარი ექსტაზი განიცადა,  იგრძნო, რომ თვითონაც მუხად იქცა და აღმოაჩინა: `მუხა მიწის ტყვე იყო! მიწა ბორკილებივით შემოჰკვროდა ფესვებზე და გასაქანს არა ძლევდა. მუხას  მოძრაობა უნდოდა და დაბმული იყო. საცა დაიბადა, იქ უნდა მომკვდარიყო და უცხო მინდორთა სილამაზეს ვერასოდეს იხილავდა~. სწორედ ამ დროს დაიბადა ზებულონის გულში სოფლიდან წასვლისა და უცხო სანახების მოხილვის წყურვილი. ზღაპრები, ლეგენდებით იკვებება მისი სული, ამიტომაც ყველაფერს რომანტიკული საბურველი აქვს. განსაკუთრებით შთამბეჭდავია მშობლიური მიწის სიყვარულის ახალი რაკურსით დახატვა. ყველასთვის ცნობილია გალაკტიონისეული ცვრიან ბალახზე გავლის  განცდა. ჯემალ ქარჩხაძის ზებულონს კი წვიმის შემდეგ რბილ ტალახში ფეხშიშველი სიარული უყვარდა. არის თუ არა დაპირისპირება კრიალა, სუფთა  ნამიან ბალახსა და შავ, ჭუჭყისფერ ტალახს შორის? არა, უბრალოდ, მიწის შეგრძნება ახალი ნიუანსითაა გამდიდრებული: `ნელთბილი და თოთო მიწა რომ ნესტიანი ენით მოელამუნებოდა და ტერფებზე საამო არტახებად შემოეკვროდა, ის უცხო და უსახელო, აუხსნელი განცდა გულში ნიაღვარივით შემოვარდებოდა, მერე ყოველ მხარეს გაიფანტებოდა, სისხლს შეერეოდა და მთელ სხეულს ტკბილი, მომთენთავი ნეტარებით ავსებდა~. მწერალი ვრცლად მოგვითხრობს, რას განიცდის გმირი რბილ და თბილ ტალახთან შეხებისას. ამგვარად იქმნება საოცარი ესთეტიკური ხატი, ტალახი განიწმინდება, ჩამოშორებს ჩვეულ შინაარსს და ახალი ემოციით  იტვირთება. ამგვარად, იგი განცდის ინტენსივობით ცვრიანი ბალახის სილამაზეს ეთანაბრება.  ზებულონის სულის სიფაქიზე წარმოჩნდება ამგვარი შეგრძნებებისას. საგულისხმოა კიდევ ერთი შტრიხი მისი ხასიათის გასააზრებლად: მას  ერთგულ მეგობრებადაც ადამიანები კი არა, ორი ძაღლი: ბროლია და ლომია ჰყავს. მისი სულის წარმოსაჩენად მწერალი ერთ დეტალს გამოკვეთს. ყმაწვილი ზებულონი თანატოლებივით ოცნებობს მტერთან ბრძოლაზე, მომხვდურთა დახოცვაზე, მაგრამ წარმოდგენაშიც კი არასოდეს კლავს ვინმეს. წარმოსახვა სწორედ იქ ებინდება, როდესაც ვინმეს პირისპირ დგას და მახვილს უღერებს. ეს პასაჟი კონტრასტს შექმნის შემდგომ მოვლენებთან, როდესაც ზებულონი უამრავს გაუჩეხს ხმლით თავს, სინანულისა და სიბრალულის გარეშე.

მწერალი რომანში ხატავს წინააღმდეგობას იდეალისკენ სწრაფვის გზაზე. ზებულონის სოფელში იულონ ბატონიშვილი გამითებულია. მის შესახებ თხრობისას იყენებენ თურმეობით ფორმას. მასზე ზღაპარივით ჰყვებიან, მაგრამ თუ  დანარჩენი გმირები ზღაპრის თავგადასავალს იმით ამთავრებენ, რომ მეფეები ხდებიან, იოველმა, უფლის ანგელოზის კარნახით,  უარი თქვა ხელმწიფებაზე. ეს იყო გაუგონარი და საოცარი რამ. მან, მეფის უფროსმა ვაჟმა, ტახტი უმცროსს დაუთმო: `ამგვარი კაცის ადგილი მხოლოდ ზღაპარშია, ჭაბუკებთან და მზეჭაბუკებთან, დევებთან და გველეშაპებთან, ფასკუნჯებთან და კუდიან დედაბრებთან~. იოველს თურმე ბევრი უმოგზაურია, ენები შეუსწავლია, სამშობლოში დაბრუნებულს კი მაღალი მთის წვერზე ტაძარი აუგია და სასწავლებელი გაუმართავს. აი, ამ ტაძრის ხილვა იქცა ზებულონის ოცნებად. მერე ისე მოხდა, რომ მათ სოფელში სტუმრად მოსულმა იოველმა ზებულონი გამოარჩია და მის მშობლებს სთხოვა, ორიოდ თვეში მასთან გაეგზავნათ, რათა წერა-კითხვა ესწავლებინა და მერე ზებულონს სხვაგანაც დაენთო სწავლის ლამპარი, თან პატარა წიგნი _ ხელნაწერი სახარება აჩუქა. იოველის სახეში ერის  განმანათლელი ილია ჭავჭავაძე ირეკლება. მის საუბარშიც ილიასეული თვალსაზრისები მოჩანს.  ზებულონსაც აქვს იდეალი, იულონ ბატონიშვილთან მიმსგავსება, მაგრამ ამ გზაზე ცხოვრება გადაეღობება და ეს იდეალი დროდადრო ხან იკარგება, ხან წარმოჩნდება.

მთელი რომანი ამ იდეალისკენ ზიგზაგურ სვლას აღწერს.  საბოლოოდ კი, ეს გზა ზებულონის სულიერი სიღრმეებისკენ მიიმართება. ამის შემდეგ თხრობაში ახალი ნაკადები ჩნდება, რომელთაც წარმართავს წიგნიერ ცხოვრებაზე ოცნება, თუმცა ტაძრისკენ სწრაფვა ბოლომდე განუხორციელებელი დარჩება. ცხოვრების წიგნს კი წაიკითხავს ზებულონი, მაგრამ ადამიანთა დაწერილს კი – ვერა. რომანის მდინარებას მწერალი არღვევს უცხოს შემოჭრით.  უცხო სოფლის განაპირას მცხოვრები, საიდანღაც გამოხიზნული უჟმური ოჯახია, რომლის ერთი წევრი ზებულონს მამას, ცალთვალა ისახარს მოუკლავს.  ზებულონი ამ დროს აღმოაჩენს ცხოვრების საზრისს, აქამდე უცნობ ჭეშმარიტებას, ერთგვარ `ზნეობრივ კანონს~. ეს არის გარკვეულ მოვალეობათა აღსრულების ტვირთი. ხშირად იმგვარი მოვალეობებისაც, რომლებიც გმირის მეს, მის სულიერ სამყაროს ეწინააღმდეგებიან. თხრობაში შემოიჭრება ახალი, საშიში, ხმაურიანი მოტივი. ეს არის საშინელი  ცოდვა, რომელიც ზებულონმა უნდა ჩაიდინოს. ცოდვა თითქოს თვითონვე  წარმართვს მოვლენათა განვითარების დინამიკას. მთელი სოფელი და ოჯახი უთქმელად აღძრავს ყმაწვილ ზებულონს შურისძიებისთვის. ზებულონი თითქოს რაღაც საშინელი ძალის მორჩილია. იგი ამოქოლავს იმ ხვრელს, რომელშიც  მამამისის  მკვლელთა ჩვილბავშვებიანი ოჯახი იმალება.  ეს არის საწყისი წერტილი, საიდანაც განიტოტება რთული გზა ნამდვილი ცხოვრებისკენ. შურისძიების აღსრულების შემდეგ ზებულონს სამი დღე და ღამე გადაბმულად ეძინა. მწერალი ამ დეტალით მიანიშნებს, რომ ამ სამ დღეში ცოდვის ნაყოფი _ ახალი ზებულონი დაიბადა, რომელსაც ჩადენილმა ცოდვამ იდეალისკენ გზა გადაუკეტა. ეს ახალი ზებულონი მატერიალური ცხოვრების ორომტრიალისთვის არის მზად _ სისხლის საღვრელად და ცოდვის მორევში დასანთქმელად.  ამის შემდეგ მის გარშემო შიში და სისასტიკის მოლოდინი ისადგურებს. ხალხი როგორც ურჩხულს, ისე ერიდება, ერთგულმა ძაღლებმაც კი მიატოვეს. ზებულონი კვლავ მარტოა მთელი სამყაროს პირისპირ. სოფელში ხმა დაირხა, ღამღამობით ქაჯები და ავი სულები დაუდიანო. ზებულონი გრძნობდა, რომ `სხვა კაცი გახდა, კი არ გარდაიქმნა  და იმისგან კი არ აღმოცენდა, რაც ქამდე არსებობდა, როგორც ფესვიდან აღმოცენდება მცენარე,  არამედ სულ მოსწყდა ფესვს და ცალკე მცენარედ იქცა. სამაგიეროდ, სულში დარჩა იმ ფესვის მარადიული, მტკივნეული, მახრჩობელა ნატვრა“. იოველ ბატონიშვილისკენ მიმავალს ესიზმრა, რომ მცველმა არათუ შეუშვა მასთან, ეჭვიც კი შეიტანა: `ამ ავაზაკს ჭაბუკი ზებულონი მოუკლავს და გაუძარცვავს, სახელიც კი წაურთმევიაო~. ზებულონს მხოლოდ იოველის ნაჩუქარი სახარება დააქვს ავგაროზივით. ეს პატარა წიგნი სიმბოლურად განასახიერებს მისი სულის შეურყვნელ ნაწილს, ნაპერწკალივით მბჟუტავს და დიდ ცეცხლად გადაქცევის მომლოდინეს.

სიყვარული ზებულონში ახალ ენერგიას აღვიძებს. იოველისკენ სწრაფვა, როგორც იდეალიკენ, ტრანსფორმირდება ნესტანისკენ სწრაფვაში. საგულისხმოა ისიც, რომ ზებულონი პირველად როცა მოჰკრავს პატარა გოგონას, ნესტანს, თვალს, ის მაგიდაზე თავდახრილი წიგნს კითხულობს. ამჯერადაც კვლავ წიგნია ხიდი უფლისკენ მიმავალ გზაზე, სიყვარულით განათებულზე. ზებულონს ეს წიგნი, ე.ი. წერა-კითხვის შესწავლა, სიკვდილამდე მიუწვდომელ იდეალად დარჩება, სხვაგვარად ალბათ შეუძლებელიც იქნებოდა. იდეალი არ უნდა განსხეულდეს, მას არც არაფერი არ უნდა ჩაენაცვლოს, მაშინ შეეძლება ადამიანს ამ იდეალის ერთგულება და მაშინ დაჯილდოვდება ცისფერი სიკვდილით.  მწერალს, რა თქმა უნდა, შემთხვევით არ დაურქმევია მშვენიერი ქალწულისთვის ეს სახელი. ის განსახიერებაა, მართლაც, იდეალისა, რომელსაც დიდი ძალისხმევით სჭირდება მოპოვება და დაცვა. ნესტანთან ურთიერთობაში ზებულონის სულში სწორედ ის შეურყვნელი ნაპერწკალი გაღვივდება: `ზებულონი თვალგაშტერებით შესცქეროდა წინ მიმავალ ნესტანს და  მის არსებაში ვიღაც, ვინც ზებულონიც იყო და და არც იყო ზებულონი, მძაფრად, ლოცვასავით ნატრობდა, ყველაფერი გამქრალიყო, მთელი ქვეყნიერება, მხოლოდ ეს ჭალა დარჩენილიყო და ეს მდინარე. მუდამ ასე ევლო ამ ჭალაში ნესტანს ზებულონის წინ და მუდამ ასე ეცქირა ზებულონს ნესტანისთვის~. ამ გზაზე ზებულონი სამშობლოსთვის თავდადებულ მეომრად იქცევა,  ხმალჩაუგებელ ვაჟკაცად. ქართლის მეფე მანუჩარის გვერდით რომ დააყენებს განგება და მასთან ერთად ქვეყნის დასაცავად აბრძოლებს. მწერალი რომანს ახლ კონტექსტში წარმოაჩენს. ეს არის შავბნელი ხანა საქართველოს ისტორიისა, დაშლილ-დაქუცმაცებული ქვეყანა, შინაომები, ათასგვარი მტერი. ზებულონი მთლიანად გადაეშვა ცხოვრების შუაგულში, რომელიც მისგან ამჯერად მტრის უმოწყალო დახოცვას მოითხოვდა. ის კვლავაც იარაღი იყო ბედისწერის ხელში: `როცა ერთიანად ხმლად და ბრძოლად იყო ქცეული, იმ დროს არ იცოდა, რომ თათარი, რომელსაც გამეტებით  უქნევდა ხმალს, ადამიანი იყო, სულიერი, თვითონაც სიცოცხლე უნდოდა და ხმალი რო ხვდებოდა, სტკიოდა~. სიკვდილს მიესწრაფვოდა თვითონაც, მაგრამ უცნაური რამ ხდებოდა მის სულში, სიცოცხლის სიყვარულს ბრძოლა ბადებდა.

მტრის დაუნდობლად მოკვლისა და შებრალების  მოტივები რომანში ერთმანეთს გადაკვეთს და აქაც ერთმანეთს ხვდება ცოდვა და მადლი.  ერთ ეპიზოდში ზებულონი ტყვედ ჩაგდებულ ლეკ ყმაწვილს რომ ჩახედავს თვალებში, შეშფოთდება, მართალია, თანამებრძოლებს დაუბარებს, ყველაფერს რომ ათქმევინებთ, მერე რაც გინდათ, ის უყავით, გინდა მოკალით და გინდა ცოცხლად გაუშვითო, მაგრამ ვეღარ მოისვენებს, ნატრობს, რომ ამხანაგებმა გაუშვან და დიდი ხნის მერე, როცა კვლავ მოიკითხავს და პასუხად მიიღებს, გავუშვითო, შვებით ამოისუნთქავს.

მწერალს ზებულონი ცხოვრების დახლართულ  გზებზე დაჰყავს ფიზიკურად და ათასგვარ ხიფათს შეახვედრებს, მაგრამ მთავარი მისი სულიერი გზებია. როგორც აღვნიშნეთ, რომანი პირობითად ისტორიულ თემაზეა, მაგრამ, ჯემალ ქარჩხაძეს როგორც ჩვევია, მას ისტორია აინტერესებს არა მომხდარი მოვლენების თვალსაზრისით, არამედ იმ ეპოქაში მცხოვრები ადამიანის გადმოსახედიდან (ამგვარი ორიგინალური რაკურსის მაგალითია `რაჰათ-ლუხუმი~, რომელშიც მტერი ჰყვება თევდორე მღვდლის გმირობის ამბავს). ასე რომ, რომანში აღწერილი ისტორიული მოვლენები ერთგვარი პარადიგმებია, რომლებიც ხშირად მეორდებიან საქართველოს ისტორიაში. აქაც `დრო ავი იყო, ქვეყანა გავერანებული~. ამჯერად, უბრალო აზნაურის, ზებულონის, თავგადასავალია მოთხრობილი მოდელირებულ ისტორიულ ფონზე. ეს არის მძიმე  ხანა საქართველოსთვის. ზებულონი უნებურად მოექცევა მოვლენათა შუაგულში, მაგრამ მწერლისთვის მთავარია მისი ზნეობრივი ცვლილებები. რომანში სხვა პერსონაჟებიც შემოიჭრებიან თავიანთი განსხვავებული ხმებით. ესენია: მანუჩარ ბატონიშვილი, ბექა ამილახვარი, ნესტანი,  იესე ერისთავი. რომანში მრავლად იხატებიან ქვეყნის ერთგულნიც და მოღალატენიც, მაგრამ ისე, რომ მთავარი პერსონაჟის, ზებულონის, ხმა არსად არ იჩრდილება.

განსაკუთრებულ ყურდღებას იქცევს კათალიკოსის სახე. ეს არის ამაღლებულის  შემოჭრა რომანში. როცა რწმენაშეცვლილი ისკანდერი ირანის მხარდაჭერით დაჯდა სამეფო ტახტზე, ქართლის კათალიკოსმა ჯერ საჯაროდ შეაჩვენა მაჰმადიანი მეფე, მერე კათალიკოსის ძვირფასი სამოსი შემოიძარცვა, ჯვალოს კაბა ჩაიცვა, ხელში რკინის ჯვარი დაიჭირა და სოფელ-სოფელ დაიწყო სიარული: `ქადაგად დაცემული ყველა ქრისტიანს, ვისაც იარაღის ტარება შეეძლო, გულმხურვალედ მოუწოდებდა, ხელი გამოეღო, რათა ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანა ურჯულოთაგან  ეხსნათ და თუ ვერ იხსნიდნენ, ნამუსიანად დახოცილიყვნენ~. რომანში განსაკუთრებით შთამბეჭდავია  ერთი ეპიზოდი. ტყეში გახიზნულ კათალიკოსთან ნახევრად დანგრეულ ეკლესიაში თავშეფარებულ ზებულონს დაევალა, ეთვალთვალა და ამოეცნო აქ ამოსული მოღალატე თავადი. ზებულონმა დავალებას თავი ჩვეული მოხერხებულობით გაართვა, მაგრამ ის სახეზე არ იცნობდა თავადებს. მოულოდნელად ეკლესიაში კათალიკოსი გამოჩნდა, რომელმაც მიმალული ზებულონის გასაგებად ხმამაღლა სახელით მიმართა მისთვის ნაცნობ მოღალატეს. ზებულონის თვალწინ მოკლეს კათალიკოსი. ეს იყო საოცარი თავგანწირვა ეკლესიის საჭეთმპყრობელისა, რომელმაც საკუთარი სისხლით დაამოწმა თავისივე ნაქადაგევი. იგი ასე არიგებდა ზებულონს: `გათათრება ეგრე იოლი არ არის. ქვეყანა განა ვაშლია, რომ პირდაპირ გულში გაუჩნდეს მატლი, როგორც კაცს უჩნდება! ქვეყანას მატლი გარედან ეხვევა და, როგორც კომბოსტოს, პირველად დიდ-დიდი ფურცლები ულპება, რომლებიც გამოსაჩენზეა. გულში გვიან აღწევს~. რა თქმა უნდა, გათათრებაც ერთგვარი სიმბოლოა და იგი, ზოგადად, ერის გადაგვარებას გულისხმობს.

ცხოვრებანაგემი ზებულონი შემეცნების ახალ საფეხურზე სიკვდილს გაიაზრებს, როგორც უჩვეულო სიცოცხლის დასაწყისს, ამიტომაც ბრუნდება მშობლიურ სოფელ წყაროსთვალში: `მიხვდა, რომ ამაო ყოფილა სიკვდილის ძებნა, ისევე როგორც სიცოცხლის ძებნა ამო ყოფილა~. ზებულონი თავის მიწას უბრუნდება ნამდვილი სიკვდილისა და ნამდვილი ზებულონის საძებნელად. მან ცხოვრების აღმართ-დაღმართებზე ხეტიალისას კიდევ ერთი ჭეშმარიტება აღმოაჩინა: `სიცოცხლე უფრო დიდი სასჯელი ყოფილა, ვიდრე სიკვდილი~. სიმბოლურია, რომ მას მოღალატის ისარი ზურგში მშობელთა საფლავზე წამოეწევა და `ზებულონი მიხვდა: `სიცოცხლე, გაუთავებელი სატანჯველი რომ ეგონა~, სინამდვილეში მყისიერი და მოუხელთებელი რამ ყოფილა. როგორც მუგუზლიდან ავარდნილი ნაპერწკალი, რომელიც ერთი აკიაფდება ჰაერში და მაშინვე ისევ ჩაქრება. ეს ნაპერწკალი შურისძიებისაა, სიყვარულისა და სიკვდილისა და ზებულონის სიცოცხლეც სხვა არა ყოფილა რა, გარდა განუწყვეტელი, ყოველწამიერი შურისძიებისა, განუწყვეტელი, ყოველწამიერი სიყვარულისა და განუწყვეტელი, ყოველწამიერი სიკვდილისა~.

რამდენიმე წლის წინ სახელმწიფომ პოლიტიკა შეცვალა და სასწავლო წიგნები უფასოდ დაარიგა, რამაც ავტორებისა და გამომცემლობების სამართლიანი გულისწყრომა გამოიწვია. ალბათ არავინ დავობს იმაზე, რომ ქვეყანაში, სადაც უამრავი გაჭირვებული და სოციალურად დაუცველია, კარგია მსგავსი გადაწყვეტილებების მიღება, თუმცა არა ნაჩქარევი, არასწორად გაკეთებული და ისეთი, როცა ერთ მხარეს არგებს, მეორეს კი – პირიქით.

მე ახლა იმ თემაზე მინდა დავწერო, თუ რა ხდება სასკოლო ბიბლიოთეკებთან დაკავშირებით. რაიონებსა და რეგიონებში, სადაც ნაკლები მოსწავლეა და თანხა არ აქვთ სკოლებს, უჭირთ  ბიბლიოთეკებისთვის წიგნების შეძენა. სახელმწიფო პროგრამები კი არ არსებობს ამ მხრივ, რომ ყოველწლიურად სკოლებს ლიტერატურას აწვდიდეს. თანხების, შესაბამისად რესურსების და მათი მართვა-განკარგვის დეცენტრალიზაციის პირობებშიც, დღევანდელი რეალობიდან გამომდინარე, აუცილებელია, რომ სკოლებში იგზავნებოდეს მხატვრული, ენციკლოპედიური თუ სხვა ტიპის ლიტერატურა, წიგნები, ჟურნალ-გაზეთები.

მე ხშირად მიწევს სხვადასხვა კუთხეებში, ქალაქებისა და სოფლის სკოლებში საქმიანობა და ყოველთვის მათი ბიბლიოთეკით ვინტერესდები, სადაც გამოყენებული გრიფირებული სახელმძღვანელოების, მარკესის რამდენიმე რომანი, ლადო ასათაინისა და ანა კალანდაძის ლექსების კრებულებისა და საბჭოთა პერიოდში მიღებული წიგნების გარდა, ახალი არაფერია.

მერე გვიკვირს, რატომ არ შედიან ბავშვები ბიბლიოთეკაში. იმ კერძო სკოლაში, სადაც ახლა მე ვმუშაობ, საოცრად კარგი ბიბლიოთეკაა. უამრავი თანამედროვე სხვადასხვა ტიპის ლიტერატურით და იშვიათია ნახო რამდენიმე თავისუფალი ადგილი. მესმის, რომ კერძო სკოლებს მეტი ფინანსური შესაძლებლობა აქვთ, თუმცა სწორედ ამას ვამბობ, რომ თუ სახელმწიფო ამბობს, რომ ყველა ბავშვს უნდა ჰქონდეს თანაბარი განათლების უფლება და სწორედ ამის გამოც არის, რომ კერძო სკოლებსაც აფინანსებს დამატებით, რატომ არ ქმნის საჯარო სკოლებში თუნდაც დაახლოებით იგივე მატერიალურ სიკეთეებს?..

დღეს მხოლოდ კონკრეტული ადამიანების, რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციის, საინიციატივო ჯგუფისა და ძალიან მოტივირებული დირექტორების იმედზე არიან რაიონების, რეგიონების სასკოლო ბიბლიოთეკათა მომხმარებლებ-თანამშრომლები. ადრე ამაზე ბლოგი დავწერე და არ მინდა იგივე გავიმეორო, თუმცა პრობლემა რჩება პრობლემად და ზურგს ვერ შევაქცევთ. ბიბლიოთეკა სკოლაში ერთ-ერთი ყველაზე ცოცხალი სივრცე უნდა იყოს, სადაც ყველა რესურსი იქნება იმისთვის, რომ სასწავლო პროცესში  მოსწავლეების ჩართულობა გაიზარდოს.

ჩვენ გვიკვირს, რატომ სხედან სკოლის დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეები გაკვეთილების შემდეგ უსაქმოდ, სადმე სკოლის ეზოში ან საკუთარ უბნებში. მათ არ ჰქონიათ და არ აქვთ კარგი გარემო, ადგილი, სადაც ისაუბრებდნენ, წაიკითხავდნენ, ნახავდნენ ფილმს, მოიძიებდნენ ინფორმაციას. არ ჰქონიათ და არ აქვთ და შესაბამისად ვერ გამოიმუშავეს ეს უნარი და ცხოვრების მსგავსი წესი.

დიდად არ მგონია, თუმცა თუ ვინმე, ვისაც გამოსწორება ხელეწიფება ამ ბლოგს წაიკითხავს, ის, ვინც საკუთარ ინტერვიუებში მუდმივად საუბრობს იმაზე, რომ ყველას თანაბარი განათლების უფლება უნდა ჰქონდეს და რომ ეს ერთ-ერთი მთავარი უფლებაა და ა.შ. ამ ადამიანებს მინდა ვუთხრა – როცა მივლინებების დროს, ან ისე სხვა საქმისთვის ჩაივლიან დედაქალაქისგან და დიდი ქალაქებისგან შორს და დაბებში, სოფლებში ნახავენ გარეთ გამომსხდარ ბავშვებს, უსაქმოდ, უაზროდაც კი რომ კარგავენ დროს, დაფიქრდნენ იმაზე, რომ ეს მარტო იმ ბავშვების ბრალი არაა.

ხშირად გვითქვამს, რომ თეორიულ მსჯელობას და მშრალ ისტორიულ ფაქტებს ამა თუ იმ მოვლენის უკეთ აღსაქმელად ზოგჯერ კონკრეტული მაგალითების, ადამიანების, ადგილების დასახელება, ყოფითი ამბების მოყოლა სჯობს. ასე, მარტივი თვალსაჩინოებებით და პირადი მაგალითებით, უკეთ ჩანს ბევრი რამ. მაგალითად, როდესაც ამბობ, რომ რუსეთთან მეგობრობა შეუძლებელია და რომ საბჭოთა კავშირმა ჩვენი ქვეყნის განვითარებას წარმოუდგენლად დიდი ზიანი მიაყენა, აუცილებლად გამოჩნდება ვინმე, ვინც გეტყვის, რომ, სამაგიეროდ, მაშინ უფრო ნაკლებს შიოდა, რომ დამოუკიდებლად ცხოვრება მაინც არ გამოგვივა და ვინმე სხვას ისევ ნაცნობი სჯობია… შესაძლოა, არც გითხრას, მაგრამ ჩვენ ხომ ვიცით, რომ ჩვენ გარშემო ჯერ კიდევ ბევრი ფიქრობს ასე. სამაგიეროდ, წარმოუდგენლად მიმაჩნია, იპოვო ვინმე, ვინც გარიყულაში მარშლიანების სასახლეს ნახავს და იტყვის, რომ ისტორიამ, რომელსაც ეს კედლები ინახავენ, გულგრილი დატოვა.

მაინც მომიწევს, ისე დავიწყო ამბავი, თითქოს ისტორიის სახელმძღვანელოს მომდევნო თავს ვწერდე.

გარიყულა კასპის რაიონში, სოფელ ახალქალაქის გვერდით მდებარეობს და დღეს აქ მდებარე არტ-რეზიდენცია „გარიყულათი“ იქცევს თანამედროვე ხელოვნებით დაინტერესებული ადამიანების ყურადღებას. ახალქალაქი ძველი და საკმაოდ დიდი სოფელია. აქაურები ამბობენ, რომ ის ორ ნაწილად იყოფოდა – გორაკებზე განთავსებულ თავადების სასახლეებად და მდინარის ნაპირებზე გაშენებულ ხელოსნებისა და ვაჭრების უბნებად.

ოცამდე სასახლიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი სწორედ თარხნიშვილების, ე.წ. მარშლიანთ სასახლე ყოფილა (სასახლის ამშენებელი დავით თარხნიშვილი გორის მაზრის თავად–აზნაურთა მარშალი გახლდათ). სასახლეს სპარსელი ოსტატების ხელით მოხატული კედლები, სარკეებიანი ჭერი, ვიტრაჟები ჰქონია. ეზოში მდგარა აბანოები და ეკლესია, რომელიც მენშევიკებმა დაანგრიეს.

საბჭოთა პერიოდში არა მხოლოდ ეკლესიები, არამედ თავადების სასახლეებიც გაანადგურეს. ის, რაც აფეთქებას გადაურჩა, გადაათეთრეს, ფუნქცია შეუცვალეს და ნელი სიკვდილისთვის გაწირეს. ასე დაემართა მარშლიანების სასახლესაც, რომელსაც სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ფუნქცია დააკისრეს.

აქ ჯარიც იდგა, სახელოსნოებიც იყო მოწყობილი და სამხატვრო აკადემიის სტუდენტებიც ჩამოჰყავდათ სამუშაოდ. დღეს შენობა ძეგლის სტატუსით ძველ მფლობელთა მემკვდრეებს დაუბრუნდა. დგას გარიყულას თავზე და ჰყვება იმ ადამიანების ამბებს, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ კულტურა, თუ ის კლასობრივ მტერს ეკუთვნის, დაუყოვნებლივ უნდა განადგურდეს. იმ ადამიანების ამბებს, რომლებიც, წესით, ხელოვნებას უნდა ემსახურებოდნენ – სამხატვრო აკადემიაში სწავლობენ და კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის გადარჩენილ კედლებზე უნიჭოდ ხატავენ მწვადებს, ხინკლებს, არყის ბოთლებს და თავიანთ უსახურ დღეებსა და ღამეებს. მარშლიანთ სასახლემ იმ ადამიანების ამბებიც იცის, რომლებსაც კულტურა მხოლოდ ციხესიმაგრეები და ეკლესიები ჰგონიათ და მხოლოდ მათ მიმართ ჩადენილ ბარბაროსობას აღიქვამენ მტკივნეულად. სწორედ ამ ხალხის გულგრილობამ აქცია ის მიტოვებულ, ცარიელ, კედლებდასერილ და სხეულდაფლეთილ, უფუნქციო შენობად.

ასეთი შენობების ისტორიებს, წესით, ბავშვებს უნდა ვასწავლიდეთ, დაგვყავდეს მათ სანახავად და ვაჩვენებდეთ მაგალითებს, რომლებიც, ერთი მხრივ, გარეშე მტრის ბოროტების ილუსტრაციაა, მეორე მხრივ კი ჩვენივე გულგრილობისა თუ უგუნურებისა, საგანძური რომ დაგვაკარგვინა.

ცოცხალი ორგანიზმებისთვის ტყეს სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს. ის გავლენას ახდენს ჟანგბადისა და ნახშირბადის ბალანსზე (მსოფლიოს ტყეების დიდი რეგიონები „გამოიმუშავებს“ ატმოსფეროში არსებული ჟანგბადის 50%-ს).

ტყე უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია ბიოსფეროში ეკოლოგიური წონასწორობისა, უდიდესი დამგროვებელი მზის ენერგიისა და ბიოლოგიური მასისა. ტყეების ბიომასა რამდენიმე ათეულჯერ აჭარბებს მცენარეულ თანასაზოგადოებათა სხვა ტიპების ბიომასას.

იმავდროულად, ტყე არის ბიოსფეროს მნიშვნელოვანი ნაწილი, გეოგრაფიული ლანდშაფტის ელემენტი.

ტყე ასუფთავებს ჰაერს, არეგულირებს წყლის ნაკადებს, ეროზიისგან იცავს ნიადაგს, დადებით გავლენას ახდენს ჰაერის მასების მოძრაობასა და ტემპერატურაზე. ტყე არის ადამიანთა ჯანმრთელობა და დასვენება, მრავალფეროვანი ძვირფასი ნედლეულის წყარო.

ტყე შედგება ხეების, ბუჩქების, ბალახოვანი და სხვა მცენარეების (ხავსები, მღიერები) ერთობლიობისგან, მათთან ერთად – ცხოველებისა და მიკროორგანიზმებისგან, რომლებიც განვითარების პროცესში ბიოლოგიურად არიან ურთიერთდაკავშირებულნი, მოქმედებენ ერთმანეთსა და გარე სამყაროზე. ტყის მთავარი და აუცილებელი კომპონენტია ხეები (ხევნარი).

გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის (FAO – ორგანიზაცია, რომელიც ახორციელებს ტყის რესურსების აღრიცხვას მსოფლიოს მასშტაბით) განმარტებით, ტყე არის 0,5 ჰა-ზე მეტი ფართობის ტერიტორია, სადაც არსებულ ხეთა ვარჯების პროექციათა ჯამი შეადგენს შესაბამისი ფართობის 10%-ზე მეტს.

სახელმწიფო ტყეებისა და საქართველოს კანონმდებლობით, მისთვის მიკუთვნებული მიწების, მისი რესურსების ერთობლიობა წარმოადგენს საქართველოს სახელმწიფო ტყის ფონდს.

ტყის ფონდისა და მისი რესურსების მოვლასთან, დაცვასთან, აღდგენასა და გამოყენებასთან დაკავშირებული სატყეო ურთიერთობები საქართველოში რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციით, საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და შეთანხმებებით, საქართველოს ტყის კოდექსითა და სხვა ნორმატიული აქტებით.

საქართველო ტყით მდიდარი ქვეყანაა. ტყის ფონდის საერთო ფართობი, 2010 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, შეადგენს 3007.6 ათას ჰექტარს, ანუ ქვეყნის ტერიტორიის (6949.4 ათასი ჰექტარი)- 43.2%-ს. ტყის ფონდის საერთო ფართობიდან საკუთრივ ტყეს (ტყით დაფარულ მიწებს) უკავია 2822.4 ათასი ჰექტარი, ანუ ქვეყნის ტერიტორიის 40.6% (ტყიანობის პროცენტი).

ეს საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია. მსოფლიოსთვის საშუალო მაჩვენებელი 27%-ია, ხოლო საქართველოს მეზობელი ქვეყნებისთვის 15%-ს არ აღემატება. ტყეებში მერქნის (ხეთა ღეროების) საერთო მარაგი 454.5 მლნ მ^3–ს შეადგენს, ხოლო მერქნის მარაგის საშუალო წლიური ნამატი – 4.5 მლნ მ^3-ს.

ქვეყნის ტყის ფონდის 680,7 ათასი ჰა (22,6%), მატ შორის – ტყით დაფარული 642.1 ათასი ჰა, დროებით ოკუპირებულ ტერიტორიებზეა (აფხაზეთი: სულ – 507,1 ათასი ჰა, ტყით დაფარული – 479,9 ათასი ჰა; სამაჩაბლო: სულ – 173,6 ათასი ჰა, ტყით დაფარული – 162,2 ათასი ჰა). აღნიშნულ ტერიტორიებზე საქართველოს იურისდიქცია ჯერჯერობით არ ვრცელდება.

ტყეებში ბუნებრივად გავრცელებულია 400-მდე მერქნიანი სახეობა. ტყეებისთვის დამახასიათებელია რელიქტურ სახეობათა სიუხვე და მერქნიან მცენარეთა მაღალი ენდემიზმი (საქართველოს ენდემია 61 სახეობა, ხოლო კავკასიის – 43).

ტყეებში წარმოდგენილია წიწვოვანი და ფოთლოვანი, მარადმწვანე და ფოთოლმცვენი მერქნიანი სახეობები, მიწაზე გართხმული ბუჩქები და გიგანტური (60 მეტრამდე სიმაღლისა და 2 მეტრამდე დიამეტრის) ხეები, ლიანები, პარაზიტი მცენარეები. უხვადაა სხვადასხვა სახეობის სოკო, ველური ხილი და კენკრა, სამკურნალო და ტექნიკური ნედლეულის მომცემი მცენარეები, ძვირფასი სამასალე და სარეზონანსო მერქნიანი სახეობები.

გეოგრაფიის სწავლებისას მეტად მნიშვნელოვანია სწავლების  ისეთი მეთოდების, ხერხებისა და ფორმების გამოყენება, რომლებიც ხელს უწყობენ  მოსწავლეთა შემეცნებითი საქმიანობის გააქტიურებას, გეოგრაფიული ცოდნის ათვისების ეფექტურობას და გეოგრაფიული უნარ-ჩვევების ფორმირებას. შემეცნებითი საქმიანობის  გააქტიურება გაკვეთილის მიზნებიდან გამომდინარე  სწავლების სხვადასხვა  მეთოდების გამოყენებითაა შესაძლებელი.  განვიხილოთ ზოგიერთი მათგანი.

”პარადოქსი”

მეთოდის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ახალ მასალაზე გადასვლამდე მასწავლებელი მოსწავლეებს უყვება ამ მასალასთან დაკავშირებულ პარადოქსული შინაარსის რაიმე მაგალითს ან გეოგრაფიულ ამოცანას. ამასთან მან აუცილებლად უნდა აღნიშნოს, რომ ეს მოვლენა შესაძლებელია აიხსნას მეცნიერულად და გაკვეთილზე ნასწავლი ახალი მასალა მათ  ამაში  დაეხმარება. ასე მაგალითად, მე-7 კლასში თემა ”ატმოსფერო”  შესაძლებელია დაიწყოს ასეთი ამბის მოყოლით: ”იცით, რომ 2005 წელს სერბეთში  წვიმის დროს წყლის წვეთებთან ერთად ციდან ბაყაყები ცვიოდა, ხოლო 2011 წელს ინგლისში, პატარა დასახლება კოვენტრიშიკი ვაშლები”. ბუნებრივია, მოსწავლეები დაინტერესდებიან ამ პარადოქსული მოვლენით და შეეცდებიან მის ამოხსნას.

ან თემა ”მიწისძვრების” ახსნამდე მოსწავლეებს მოვუყვეთ ასეთი პატარა ამბავი: ”აშშ-ში კალიფორნიის შტატში მცხოვრებ ყველა ოჯახში  ინახება წითელი ჩანთა, რომელშიც    აწყვია სხვადასხვა ნივთი. ამ ნივთების არა მარტო დანიშნულება, არამედ მოხმარებაც ყველამ – მოზრდილმაც და ბავშვმაც  კარგად იცის.  რა დევს ამ ჩანთაში?  რისთვის სჭირდებათ ეს ჩანთა კალიფორნიის მცხოვრებლებს? დედამიწაზე კიდევ სად  დასჭირდებათ  ადამიანებს ასეთი ჩანთები?

გაიხსენე სილუეტი

ეს ხერხი მეტად ეფექტურია გეოგრაფიული რუკის შესწავლისას. იდეა იმაში მდგომარეობს, რომ მოსწავლეებმა გეოგრაფიული ობიექტი უნდა ამოიცნონ კონტურის,  ანუ  სილუეტის მიხედვით. მაგ; მოცემული გეოგრაფიული ობიექტების  სილუეტებს მიუწერეთ სახელები:

იპოვე საერთო

მოსწავლეებს ეძლევათ ორი  შემთხვევით შერჩეული გეოგრაფიული ობიექტი. მოსწავლემ  უნდა მოძებნოს რაც შეიძლება მეტი მსგავსება მათ შორის. მაგ; კალიფორნიის ნახევარკუნძულიო და ქ. ვოლგოგრადი. ერთი შეხედვით ამ ორ  გეოგრაფიულ ობიექტს არაფერი აქვთ საერთო, მაგრამ უფრო დაწვრილებითი  დაკვირვებისას შესაძლებელია რამდენიმე საერთო ნიშნის მოძებნა:

1. ორივე ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში მდებარეობს;
2. ორივე ობიექტს კვეთს + 24°С -იანი იზოთერმა;
3. ორივე სიტყვაში გვხდება ასეობი „ო“, „ლ“, „ა
   და „ი“;
4. ორივე ხმელეთის ნაწილია;
5. ორივეგან ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა 300-400 მმ-ია.

ანალოგების მოძებნა

მასწავლებელი ასახელებს რომელიმე გეოგრაფიულ ობიექტს და მოსწავლეებმა უნდა მოძებნონ  მისი რაც შეიძლება მეტი  გეოგრაფიული ანალოგი რაიმე ნიშნის მიხედვით. მაგალითისთვის ავიღოთ ქალაქი რიო-დე-ჟანერო. მისი ანალოგებია:

რიო-დე-ჟანერო – რიგა  (ორივე „რ’’ ასოთი იწყება);

რიო-დე-ჟანერო – სტამბული (ორივე ყოფილი დედაქალაქია);

რიო-დე-ჟანერო – კოპენჰაგენი (ორივე ზღვის სანაპიროზე მდებარეობს);

რიო-დე-ჟანერო – კეიპტაუნი  (ორივე სამხრეთ ნახევარსფეროში მდებარეობს);

რიო-დე-ჟანერო – ჰავანა (ორივე ტროპიკულ სარტყელში მდებრეობს);

რიო-დე-ჟანერო – ლისაბონი (ორივე ქალაქის მოსახლეობა პორტუგალიურ ენაზე ლაპარაკობს);

რიო-დე-ჟანერო – ვენეცია (ორივე ქალაქი ცნობილის თავისი კარნავალებით).

ჰორიზონტის მხარეები, ანუ მოქაჩე ჯაჭვი

ეს სტრატეგია  გვეხმარება სივრცობრივი ცნობიერების ფორმირებასა და  რუკის კითხვაში.  მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს გეოგრაფიული ობიექტების ჩამონათვალს და დავალებას –  დაალაგონ ისინი ჩრდილოეთიდან სამხრეთის მიმართულებით. მაგ; ტიბეტის მთიანეთი, დეკანის ზეგანი, ტიან-შანის მთები, დასავლეთ ციმბირის დაბლობი, ყაზახეთის წვრილგორაკები, ჩრდილოეთის მიწის არქიპელაგი, არაბეთის ნახევარკუნძული.

კიბე

ამ სტრატეგიის გამოყენებით ვამოწმებთ, როგორ შეუძლიათ მოსწავლეებს გეოგრაფიული ობიექტების რანჟირება. გეოგრაფიული ობიექტები შეიძლება იყოს მთები, მდინარეები, მწვერვალები, ზღვები, კუნძულები, ნახევარკუნძულები, ქვეყნები, ქალაქები და სხვ., ხოლო რანჟირების კრიტერიუმი – შესაბამისი.  მაგ; დაალაგეთ ქვემოთ ჩამოთვლილი მთები სიმაღლის ზრდის  (ან სიმაღლის კლების) მიხედვით: ჰიმალაი, ალპები, კავკასია, ანდები, ურალის მთები.

რომელია ზედმეტი?

მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს გეოგრაფიული ობიექტების ჩამონათვალს და დავალებას – მოძებნონ მათ შორის ზედმეტი და  დაასაბუთონ  პასუხი. მაგ; 1. ურალის მთები, აპალაჩები, ანდები, დიდი წყალგამყოფი ქედი, სკანდინავიის მთები. ზედმეტია ანდები, რადგან ის ახალგაზრდა ნაოჭა მთებია,  დანარჩენები კი ძველ მთებს წარმოადგენენ. მაგ; 2. მონღოლეთი, ალბანეთი, ჩინეთი, თურქეთი. ზედმეტია ალბანეთი, რადგან ის ევროპაში მდებარეობს, დანარჩენი ქვეყნები კი  – აზიაშია.

 შეადგინე სამციფრა რიცხვი

მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს  რიგითი ნომრით აღნიშნულ  სხვადასხვა კონტინენტის გეოგრაფიულ ობიექტებს. მათი გამოყენებით მოსწავლეებმა უნდა შეადგინონ სამციფრა რიცხვი, ისე, რომ ეს რიცხვი მათ შორის კავშირს ასახავდეს, მაგ; 1. კავკასიონი;  2. აკონკაგუა; 3. ორისაბა; 4. კოტოპახი; 5. ანდები; 6. მყინვარწვერი.  7. კორდილიერები; 8. იალბუზი; 9. დენალი (ყოფილი მაკ-კინლი).  პასუხი:  186.  1 – კავკასიონი, 8 – იალბუზი, 6 – მყინვარწვერი.

დააჯგუფე სიტყვები

მოსწავლეებს ეძლევათ გეოგრაფიული ობიექტების ჩამონათვალი. მათ ისინი უნდა დააჯგუფონ რაიმე ნიშნის მიხედვით. რაც მეტი ნიშნის მიხედვით მოხდება მათი დაჯგუფება,  მით უკეთესია.  მაგ; ბრაზილია, ბოლივია, კორდილიერები, ამაზონი, სენეგალი, ნიგერი, იგუასუ, მისისიპი, ენისეი, ჰიმალაი, მონ-ბლანი, ობი, რუმინეთი, იტალია, ჩადი, სომალი, კონგო, ვიეტნამო, ფლორიდა, ანდები, ნილოსი, ეკვადორი, ფინეთი, ატაკამა, დიდი ბრიტანეთი, ჰეკლა, იალბუზი, კავკასია, დუნაი, რეინი, ბოდენი, ალპები, ისრაელი, საჰარა, ატაკამა და სხვ.

დაჯგუფება  შეიძლება მოხდეს შემდეგი ნიშნების მიხედვით: კონტინენტებზე მდებარეობა, ობიექტის რაობა (ქვეყანა, მდინარე, ტბა, ვულკანი და სხვ.),  ნახევარსფეროში მდებარეობა და ა.შ.

მოგზაურობა დაკარგულ  გზებზე

მოსწავლეებს ეძლევათ  ტექსტი, სადაც გეოგრაფიული ობიექტების ნაცვლად ციფრები წერია. მათ რუკის დახმარებით უნდა დაადგინოთ ამ ობიექტების სახელწოდებები და ციფრების მაგივრად ჩაწერონ. ქვემოთ მოცემულია ტექსტი, ხოლო პასუხი ასე  ჩაიწერება: 1 – ჩრდილოეთი ამერიკა; 2- კანადა; 3- აშშ; 4- კ. ვიქტორია და ა.შ.

მოგზაურობა დედამიწის ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე კონტინენტიდან (1) იწყება, რომლის დიდი ნაწილი ფართობით მსოფლიოს ორ უდიდეს  ქვეყანას (2,3)  უკავია.  მოგზაურებმა სტარტი აიღეს კუნძულიდან (4), რომლის სახელიც ასევე ჰქვია სხვა გეოგრაფიულ ობიექტებსაც – უდიდეს უდაბნოს  (5) ყველაზე პატარა კონტინენტზე (6), ასევე ოთხივე ნახევარსფეროში მდებარე კონტინენტის  (7) ფართობით უდიდეს ტბასა (8)  და ჩანჩქერს (9).

მოგზაურები ჩრდილო-აღმოსავლეთის მიმართულებით მიემართებიან და მათ წინაშე სხვადასხვა სიდიდის მრავალი კუნძული გამოჩნდა. ეს კუნძულები დედამიწის ერთ-ერთ უდიდეს არქიპელაგს ქმნიან (10).  შემდეგ მათ ის ზღვა  (11) გადაკვეთეს, რომელიც დედამიწის ფართობით ყველაზე დიდ კუნძულს (12) ესაზღვრება აღმოსავლეთიდან.

როგორც კი ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ყველაზე განიერ სრუტეს (13) გასცდნენ, ისინი ოკეანეში (14) გავიდნენ, სადაც აისბერგები თითქმის 30°-იან განედებამდე ჩამოდიან. სწორედ ამ ოკეანეში ჩაიძირა XX საუკუნეში ერთ-ერთი უდიდესი გემი. მოგზაურებს ამ ოკეანეში ყველაზე  მძლავრი თბილი დინება შეხვდათ (15), რომელიც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ევროპის კლიმატზე.

შემდეგ  მიადგნენ ზღვას (16), რომელსაც არა აქვს ნაპირები. იქიდან კი  მეკობრეებით ცნობილ ზღვაში  (17) გაცურეს. შემდეგ ორი კონტინენტის (18,19) დამაკავშირებელი  არხის (20) საშულებით მსოფლიოს ფართობით უდიდეს და ყველაზე ღრმა ოკეანეში  (21) გავიდნენ.  მოგზაურების გემი იმ კონტინეტის გასწვრივ მიცურავდა, რომელზეც მსოფლიოს ყველაზე გრძელი მთებია  (22) გადაჭიმული და სადაც დედამიწის ყველაზე უნალექო ადგილია – ყველაზე მშრალი უდაბნო (23) მდებარეობს.

მოგზაურობის ბოლო პუნქტი – სრუტე (24) – იმ მოგზაურის  (25) სახელს ატარებს, რომელმაც პირველად პირველმა იმოგზაურა დედამიწის გარშემო.

გეოგრაფიული ფოსტა

მოსწავლეებს  ეძლევათ კონვერტები ბარათების ნაკრებით, რომლებზეც მოცემულია სხვადასხვა გეოგრაფიული ობიექტის, მცენარის, ცხოველის, კონტურული  რუკების ფრაგმენტების გამოსახულება ან ფოტო. მათ ეს ბარათები უნდა დაალაგონ  რუკაზე შესაბამის ”მისამართებზე” (კონტინენტებზე, ქვეყნებში და ა.შ.).  ბარათების რაოდენობა კონვერტში თანაბარი უნდა იყოს. დავალება შესაძლებელია  შესრულდეს, როგორც ინდივიდუალურად, ასევე წყვილებში ან ჯგუფურად.

დღეს სამი სხვადასხვა ტიპის ქიმიური ექსპერიმენტი მინდა გიჩვენოთ. ჩათვალეთ, რომ თქვენს წინაშე ვდგავარ თეთრ ხალათში გამოწყობილი და წინ მაგიდაზე უამრავი კოლბა, სინჯარა და რეაქტივები ალაგია. თქვენ, ჩემი მსენელები ხართ და უმეტესობას ქიმიასთან, მით უფრო იმ თემასთან, რაზეც უნდა გესაუბროთ, არასოდეს გქონიათ შეხება. არიან ისეთებიც, რომელთაც ქიმიის გაკვეთილებს არ ან ვერ აცდენენ. ისეთებიც მოიძებნებიან, რომელთა ქიმიის სახელმძღვანელოს ყდა შემოსძენძია, მაგრამ დღევანდელი ჩვენი საუბრის თემა ყველასთვის ახალია.

დავიწყებ პირველი ექსპერიმენტის ჩვენებას. ცხადია, ყოველი ჩემი მოქმედებისას ხმამაღლა ვყვები, რასაც ვაკეთებ.  ვიღებ კონცენტრირებული მარილმჟავს ბოთლს, ვხსნი საცობს. მარილმჟავა იწყებს „ბოლვას“. სწრაფი მოქმედებით გადამაქვს სინჯარაში და ვამატებ წყალს – ვანზავებ, რათა ქლორწყალბადის გამოყოფა შეჩერდეს. შემდეგ ვაწვეთებ რამდენიმე წვეთ ინდიკატორს, სინჯარა იფერება წითლად. ვიღებ რამდენიმე ცარიელ სინჯარას და შეფერილ მჟავის ხსნარს ვანაწილებ მათში. ვათავსებ ყველას სადგარში. ვიღებ ისევ პირველ სინჯარას და  ვამატებ ნატრიუმის ტუტის ხსნარს. შეფერილი სითხე მალე უფერულდება. შემდეგ ისევ ვაგრძელებ დამატებას და ახლა ხსნარი გამწვანებას იწყებს, ბოლოს კი მუქი ლურჯი ფერი ხდება. ვიღებ ახალ სინჯარას და მასში სოდას ვყრი. იწყება აქაფება და ბუშტების გამოყოფის დამთავრების შემდეგ ვხედავ, რომ ისიც გაუფერულებულა ან მომწვანო ფერი დაჰკრავს.  არ ვეშვები ამ სინჯარას და ახლა ვერცხლის ნიტრატის ხსნარი შემაქვს. ჩნდება თეთრი ხაჭოსებრი ნალექი, რომელიც ნელ-ნელა ფსკერზე ილექება, ხოლო ხსნარი გამჭვირვალე ხდება. ვანჯღრევ თავიდან და ამღვრეულ სითხეს სამ სინჯარაში ვანაწილებ. ერთში ამიაკის კონცენტრირებულ ხსნარს ვასხამ, ხოლო მეორეში, ნატრიუმის ციანიდის ხსნარს. ორივე სინჯარაში ნალექი იხსნება… და ა შ.  მთელი მონდომებით ვაგრძელებ მთელი ჩემი ქიმიის ცოდნის დემონსტირებას. ხან რომელ სინჯარას ვიღებ, ხან რომელს. ვამატებ მათში სხვადასხვა ნაერთებს სხვადასხვა  თანმიმდევრობით. სინჯარებშიც  ხან ფერი იცვლება, ხან ნალექი, ხანაც კი არაფერი. ყველა შედეგზე მაქვს პასუხი და შეძლებისდაგვარად გამცნობთ მიზეზებს…

მეორე ექსპერიმენტი: გიყვებით, რომ თუ სოდაც ძმარში ჩავყრით, წარმოიქმნება ბუშტუკები. შემდეგ ჩემი ნათქვამის სადემონსტრაციოდ ვიღებ ძმარმჟავიან სინჯარას და მასში სოდას ვყრი.

მესამე ექსპერიმენტი ცოტა ხანგრძლივია. მის ჩატარებას შეიძლება რამდენიმე დღე დასჭირდეს. ცდას ნიტრობენზოლიდან ვიწყებთ. მისი აღდგენა და ანილინში გარდაქმნაა ჩვენი დღევანდელი ამოცანა. ვიღებ პირველ რიგში ცდის მეთოდიკას, საგულდაგულოდ ვეცნობი თითოეულ პროცედურას. ვაანალიზებ, ვიმარაგებ საჭირო ჭურჭელს და რეაქტივებს. ვაფორმებ სამუშაო რვეულს და ვიწყებ ექსპერიმენტს მეთოდიკის თანმიდევრობის დაცვით. რამდენიმე საათის შემდეგ რეაქცია სრულდება, მაგრამ ანილინი არსად ჩანს. იგი მთელ სარეაქციო ნარევშია არეული. გადავდივარ ნარევიდან მისი გამოყოფის პროცედურაზე და  დამატებით რამდენიმე საათიანი მუშაობის შემდეგ ვიღებ სუფთა ანილინს. ახლა ჯერი საღებრის მიღებაზეა. ხელახლა ვიღებ ახალ მეთოდიკას და  კიდევ ერთ ექსპერიმენტს ვატარებ. ისევ ყოველი მოქმედების წინ ვიხედები მეთოდიკაში, ხოლო თითოეული მანიპულაციის შემდეგ რვეულში ვიწერ ყველაფერს, რასაც ვაკეთებ და რასაც ვამჩნევ…. ბოლოს ვიღებ საღებარს, რომლითაც შალის ქსოვილს ვღებავ. ამით სრულდება ექსპერიმენტის ხანგრძლივი პროცესი…

რომელი ექსპერიმენტი უფრო შთამბეჭდავი იყო? რომელმა უფრო დაგამახსოვრათ თავი? და ბოლოს, რომელ მათგანით უფრო ნათლად დანახეთ ქიმიის როლი, მნიშვნელობა და ლაზათი?

პირველი ექსპერიმენტი ქიმიის კუთხით უფრო დახუნძლული იყო. ბევრ რეაქციას შევეხეთ, არაერთი ნივთიერების თვისება „ავხსენით“… თუმცა თქვენ კი არა, გულახდილად რომ გითხრათ, მეც ვერ შევძლებ, მის არა თუ გამეორებას, არამედ ზუსტად გახსენებას, როდის რა ჩავატარეთ.

მეორე ექსპერიმენტი ყველას გვეხსომება, მაგრამ თითქმის დარწმუნებული ვარ, როდესაც სოდის დამატებას ვიწყებდი ძმარში, ბევრი თქვენთაგანი ან ფანჯარაში იყურებოდა, ან სხვა რამით ერთობოდა.

მესამე ექსპერიმენტის ბოლოს კი, მიუხედავად სირთულისა, უკეთ გვემახსოვრება…

ასეთი სამი ტიპის ექსპერიმენტი მხოლოდ ქიმიისათვის და ლაბორატორიული მეცადინეობისათვის არ არის დამახასიათებელი.  ზოგადად ასეთივე   ტიპის არის გაკვეთილები, პრეზენტაციები, საჯარო გამოსვლები  თუ უბრალოდ დიალოგი ორ მოსაუბრეს შორის.

პირველი ტიპის გამოსვლა შეიძლება ხის ვარჯს შევადაროთ. მომხსენებელი იწყებს საუბარს ერთ რაიმე თემაზე. შემდეგ მისი ფართოდ გაშუქების სურვილი სძლევს და იწყებს საკითხიდან საკითხზე გადასვლებს. ამიტომ ხშირად უწევს უკან დაბრუნება და „ახალ ტოტზე გადაცოცება“ . შედეგად კი ვიღებთ დიფუზურ, გაბნეულ მოხსენებას (გაკვეთილს),  საიდანაც მთავარი აზრის გამოტანა ძალიან ძნელია. მით უფრო აუდიტორიისათვის, რომლისთვისაც მიწოდებული ინფორმაცია ახალია. იგი იღლება ერთი ტოტიდან მეორე ტოტზე ხტომით, ამიტომ მალევე ანებებს თავს ჩვენს სმენას. სამწუხაროდ, სტატისტიკურად მოხსენებების 80% სწორედ ამ სახის განეკუთვნება. იგი განსაკუთრებით ახალბედა მომხსენებლებისათვის (მასწავლებლებისათვის) არის დამახასიათებელი, როდესაც ცდილობენ, რაც შეიძლება ფართოდ წარმოაჩინონ საკუთარი ერუდიცია და განსწავლულობა კონკრეტულ საკითხში, თუმცა ჩვენი ფართო ცოდნის ასეთი დემონსტრირებით  მსმენელის ყურადღებას ვკარგავთ და სასურველ შედეგებამდის ვერ მივდივართ.

მეორე სახის ექსპერიმენტი ე.წ. ბაგირის ტიპს მიეკუთვნება. ამ დროს აუდიტორია ჩვენი პირველი ფრაზის წარმოთქმისთანავე ხვდება რას ვიტყვით ბოლოს. შესაბამისად ჩვენ მისთვის უინტერესო ვხდებით.

ამ მხრივ ყველზე ეფექტური ე.წ. ალპინისტის მეთოდია. როგორ ახერხებს ალპინისტი მწვერვალის დალაშქვრას? ყოველი ახალ სიმაღლეზე ასვლის წინ წერაქვს ან პალოს ასობს, საყრდენს იკეთებს და მხოლოდ შემდეგ იწყებს აღმასვლას. მიაღწევს თუ არა საყრდენ წერტილამდე, ხელახლა იმეორებს ამ მოქმედებას. ამ მეთოდით მიწოდებული გაკვეთილიც უფრო ეფექტურია.  აუდიტორიას უნდა ჰქონდეს პაუზის საშუალება, რომლის დროსაც ჩაფიქრდება, გაიაზრებს, გაითავისებს ახალ მასალას, რომელსაც საყრდენად გამოიყენებს შემდეგ ახალ სიმაღლეზე ასასვლელად.

ყოველი გაკვეთილი მთაზე ასვლას ჰგავს. რაც უფრო მაღლა გვინდა ავიდეთ, მით უფრო მეტი მოთმინება და  ოსტატობა გვმართებს. ჩვენ შეიძლება ფრიალო კლდეზე არბენაც შეგვეძლოს, მაგრამ ჩვენს უკან მომყოლი დამწყები მთასვლელები ამას ვერ შეძლებენ.  ადრეულად დაიღლებიან. პირველივე დაბრკოლებისას ჩაეხსნებიან ჩვენს ბაგირს და  მტვრიან ვაკეზე გააგრძელებენ სიარულს.

არადა, მთის მწვერვალიდან სხვა სამყაროს დანახვაა შესაძლებელი.  მთავარია, როგორმე ერთხელ დავადგათ იქ ნაბიჯი.

სიტუაციის ანალიზი (Case-study) პედაგოგიური ტექნოლოგიაა, რომელიც ეფუძნება მოდელირებული ან რეალური სიტუაციის გამოყენებას მისი ანალიზის, პრობლემის გამოვლენის, მისი გადაჭრის ალტერნატიული გზების მოძიებისა და ოპტიმალური გადაჭრის მიზნით.

სიტუაციური ანალიზი შესაძლებლობას აძლევს მოსწავლეებს, შეისწავლონ, გაიაზრონ რთული და ემოციურად მგრძნობიარე საკითხები მათთვის უსაფრთხო საკლასო გარემოში და ამ გზით მიღებული „მშვიდობიანი“ გამოცდილებით მოემზადონ რეალური ცხოვრებისათვის, რომელშიც ანალოგიურ სიტუაციებს ახლავს საფრთხეები, რისკები და შფოთვა მცდარი გადაწყვეტილების არასასურველი შედეგების გამო.

ეს არის ეფექტური მეთოდი სასწავლო-სააზროვნო უნარების განსავითარებლად. საზოგადოდ, ეს მეთოდი მორგებულია პრობლემაზე ორიენტირებულ სასწავლო პროცესს.

რა არის სიტუაცია, სიტუაციური ამოცანა? ის რეალობის შესატყვისი ურთიერთდაკავშირებული ფაქტორებისა და მოვლენების, განსჯებისა და პერსონაჟთა იმედების ერთობლიობაა; ამ სიტუაციაში იკვეთება პრობლემა, რომელიც მოითხოვს გადაჭრას ანალიზისა და გადაწყვეტილების მიღების გზით.

ამ მეთოდის გამოყენების დროს სასწავლო პროცესი ისე უნდა დაიგეგმოს, რომ ანალიზისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობდეს ყველა მოსწავლე. ეს ფორმატი ყველას მისცემს შესაძლებლობას, გაიგოს და მოახდინოს რეფლექსია იმის შესახებ, რაც იცის და რასაც ფიქრობს. მოსწავლეები ერთობლივად მოქმედებენ სასწავლო მასალის შეცნობა-ათვისებისთვის. პროცესში თითოეულს შეაქვს თავისი ინდივიდუალური წვლილი, ხდება ცოდნის, იდეების, უნარების გაცვლა-გაზიარება. ამასთან, ეს ხდება კეთილგანწყობისა და ურთიერთმხარდაჭერის გარემოში, რაც მარტო ახალი ცოდნის მიღებას კი არ უწყობს ხელს, არამედ ავითარებს თავად აზროვნებით უნარებს, გადაჰყავს ისინი კოოპერაციისა და თანამშრომლობის უფრო მაღალ ფორმებში.

მოსწავლეთა მიზანია, სიტუაციის, ეგრეთ წოდებული ქეისის, ანალიზი, გადაწყვეტილების მიგნება, რომელიც ემყარება მანამდე ათვისებულ თეორიულ მასალას.

ამ მეთოდის გამოყენებასაც, როგორც ნებისმიერ პედაგოგიურ აქტივობას, აქვს თავისი ეტაპები, რომელთა სწორი და გააზრებული გათვალისწინება განაპირობებს მეთოდის ეფექტურ შედეგს.

მომზადების ეტაპზე აუცილებელია:

• ყურადღებით გავეცნოთ სიტუაციას და შევეცადოთ წარმოვიდგინოთ კლასისა და თითოეული მოსწავლის შესაძლებლობები და პოტენციალი ამ სიტუაციის განხილვისას;
• განვსაზღვროთ სიტუაციის გადაწყვეტისთვის დროის ფაქტორის მნიშვნელობა;
• განვსაზღვროთ მოქმედებათა რიგითობა ან დახმარების თანმიმდევრობა;
• მოვინიშნოთ ხერხები, რომელთა გამოყენებაც აუცილებელია;
• გადავწყვიტოთ, რა ინსტრუმენტებია საჭირო კონკრეტული ამოცანების გადასაწყვეტად, როგორია მათი ოპტიმალური ან მინიმალური ოდენობა და რით შეიძლება მათი ჩანაცვლება უქონლობის შემთხვევაში;
• შევარჩიოთ და დავასაბუთოთ გადაწყვეტის რამდენიმე შესაძლო ვარიანტიდან ყველაზე ოპტიმალური.

ქეისის მოსამზადებლად პედაგოგმა უნდა გაითვალისწინოს საკითხების მთელი წყება, რადგან ქეისის სწორად მომზადებას დიდი მნიშვნელობა აქვს მეთოდის ეფექტური გამოყენებისთვის და სასურველი შედეგის მისაღებად.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა განვსაზღვროთ ქეისის შექმნის მიზანი, რომელიც აუცილებლად უნდა გამომდინარეობდეს ეროვნული სასწავლო გეგმისა და საგნობრივი სტანდარტით მისაღწევი შედეგებისგან. მაგალითად, ავიღოთ სამოქალაქო განათლების სტანდარტით განსაზღვრული კონკრეტული მიზანი: მოქ. X. 11. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს მოქალაქეების როლი ქვეყნის დემოკრატიაში. ამ მიზანს კარგად უნდა შეესატყვისებოდეს ის სიტუაცია, რომელსაც შევთავაზებთ მოსწავლეებს განსჯისათვის. თანაც მკაფიოდ უნდა ჩამოვაყალიბოთ, რა ცოდნის, უნარ-ჩვევების, დამოკიდებულებების განვითარებას ვისახავთ მიზნად და ქეისზე მუშაობის რომელ ეტაპზე გვაქვს თითოეული ამ უნარის განვითარების მოლოდინი, რა ხერხებს გამოვიყენებთ ამ მიზნის მისაღწევად და როგორ შევაფასებთ შედეგს.

წინასწარ მოვიძიოთ ინფორმაციის წყაროები ქეისისთვის. მოცემული მაგალითისთვისაც და ნებისმიერ შემთხვევაშიც შეიძლება გამოვიყენოთ ინტერნეტში საკვანძო სიტყვებით მოძიების ხერხი, ბეჭდური გამოცემების, საჟურნალო სტატიების, საგაზეთო პუბლიკაციების, სტატისტიკური ანგარიშების კატალოგთა ანალიზი. რომელიმე აქციის შესახებ მასალების მოძიება – გარემოსდაცვითი იქნება ის, ადამიანის უფლებების დამსაცავი თუ სხვა – შესაძლებელია ამ წყაროებში, თუმცა ჩვენი საგანმანათლებლო მიზნებისთვის მოსარგებად შეგვიძლია ინფორმაციის დამუშავება, გამარტივება ან გართულება, მასში ახალი კომპონენტების შეტანა და ასე შემდეგ.

შევკრიბოთ და შევავსოთ ინფორმაცია და მონაცემები სხვადასხვა წყაროდან, მათ შორის – ნაცნობებისგან, რომლებიც ამ კუთხით კარგად არიან გათვითცნობიერებულები.

მოვამზადოთ ქეისის მასალების წარდგენის პირველი ვარიანტი. ეს ეტაპი მოიცავს მაკეტირებას, მასალის კომპონენტებად გამოყოფას, პრეზენტაციის ფორმის განსაზღვრას (ვიდეოს ფორმით, ბეჭდური ფორმით…).

სასურველია, წინასწარი ვარიანტი განვიხილოთ კოლეგების რაც შეიძლება ფართო აუდიტორიასთან, მივიღოთ რჩევები მათგან. ეს აუცილებელია, სანამ მის აპრობაციას მოვახდენდეთ. ამ გზით შეიძლება, მნიშვნელოვნად სრულვყოთ და გავაუმჯობესოთ ქეისი.

შემდეგ მოვამზადოთ ქეისზე მუშაობის მეთოდური რეკომენდაციები. დავამუშაოთ დავალება მოსწავლეებისთვის, სავარაუდო კითხვები დისკუსიის წარმართვისა და ქეისის წარდგენისათვის. კარგი იქნება, მომზადებული გვქონდეს ქეისის განხილვის სავარაუდო სცენარი მასწავლებლისა და მოსწავლეების მოსალოდნელ მოქმედებათა გათვალისწინებით.

ამ მეთოდის არსებითი განსაკუთრებულობა ის არის, რომ პრობლემური სიტუაცია რეალურ ფაქტებს, რეალურ ცხოვრებას ეფუძნება.

იმისთვის, რომ სიტუაციურ ამოცანაზე დაფუძნებული სამუშაო პროცესი ეფექტური იყოს, მნიშვნელოვანია ორი მომენტი: კარგი ქეისი და კარგად შერჩეული მეთოდიკა მის სასწავლო პროცესში გამოსაყენებლად. ქეისი მხოლოდ სიტუაციის ზუსტი აღწერა არ არის – ეს ერთიანი ინფორმაციული კომპლექსია, რომელიც სიტუაციაში წვდომის, მისი გაგების საშუალებას იძლევა. ამასთან, ის უნდა შეიცავდეს კითხვათა ერთობლიობას, რომელიც იძლევა ბიძგს დასმული პრობლემის გადასაჭრელად.

ქეისი უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ მოთხოვნებს:

• შეესაბამებოდეს მკაფიოდ განსაზღვრულ მიზანს;
• ჰქონდეს სირთულის შესატყვისი (მოსწავლეთა ასაკისა და ცოდნის შესაბამისი) დონე;
• წარმოაჩენდეს თემის რამდენიმე ასპექტს;
• აქტუალური იყოს მოცემული მომენტისათვის;
• ასახავდეს ტიპურ სიტუაციას წარმოდგენილ სფეროში;
• ავითარებდეს ანალიტიკურ აზროვნებას;
• განაპირობებდეს დისკუსიის პროვოცირებას;
• ჰქონდეს რამდენიმე გადაწყვეტა;
• განაპირობებდეს საგანთაშორისი კავშირების გამოყენებას.

სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ არსებობს „ცოცხალი“ და „მკვდარი“ ქეისები. „მკვდარ“ ქეისად მიჩნეულია სიტუაცია, რომელშიც ანალიზისთვის საჭირო ყოველგვარი ინფორმაცია ზედმიწევნით სრულყოფილადაა მოცემული. მის გასაცოცხლებლად აუცილებელია მოდიფიცირება ისე, რომ მოსწავლეს ანალიზისთვის საჭირო დამატებითი ინფორმაციის მოპოვებისკენ უბიძგოს. ასეთი მიდგომა იძლევა ქეისის განვითარებისა და აქტუალობის შენარჩუნების საშუალებას.

აღიარებულია ქეისზე მუშაობის სამი შესაძლო სტრატეგია:

1. მასწავლებელი კლასს აძლევს გადაწყვეტის „გასაღებს“ დამატებითი კითხვების ან დამატებითი ინფორმაციის ფორმით.
2. განსაზღვრულ მომენტში მასწავლებელი თავად ერევა მსჯელობაში, ან გადაწყვეტილების მიღებაში.
3. მასწავლებელი არ ერევა პროცესში, მდუმარედ აკვირდება, სანამ მოსწავლეები პრობლემაზე მუშაობენ. უკვე სიტუაციის განხილვისას მასწავლებელს შეუძლია მოირგოს აქტიური ან პასიური როლი. ხადახან ის „დირიჟორობს“ განხილვას, ხანდახან დისკუსიის შედეგების შეჯამებით შემოიფარგლება. როცა პედაგოგი ამჩნევს მტკიცებულებათა საინტერესო ხაზს, შეუძლია, მხარი დაუჭიროს ამ ხაზს ან სულაც მოითხოვოს, რომ ეს მიდგომა გახდეს პრიორიტეტული და სხვა, არაარსებითი მოსაზრებები ჩამოაცილოს სადისკუსიო ველს.

ამ მეთოდით მუშაობისას კლასის ორგანიზების ფორმად გამოიყენება წყვილებად ან ჯგუფებად მუშაობა.

ქეისზე მუშაობის ტექნოლოგია სასწავლო პროცესში მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:

ა) მოსწავლეთა ინდივიდუალური, დამოუკიდებელი მუშაობა ქეისის მასალებზე (პრობლემის იდენტიფიცირება, საკვანძო ალტერნატივების ჩამოყალიბება, წინადადების ჩამოყალიბება გადაწყვეტის გზის ან რეკომენდებული მოქმედების შესახებ);

ბ) მუშაობა მცირე ჯგუფებად საკვანძო პრობლემის ხედვისა და მისი გადაწყვეტის გზების შესახებ ინდივიდუალური მოსაზრებების შეჯერება–შეთანხმებისთვის;

გ) მცირე ჯგუფების შედეგების პრეზენტაცია და ექსპერტიზა საერთო დისკუსიაში.

სიტუაციის ანალიზის დროსაც, ისევე როგორც სხვა ინტერტერაქტიური მეთოდების გამოყენების დროს, მოსწავლე პროცესის სრულუფლებიანი მონაწილე ხდება და სწორედ მისი გამოცდილება იქცევა სასწავლო-შემეცნებითი პროცესის საფუძვლად. მასწავლებელი მზა ცოდნას კი არ აწვდის მოსწავლეს, არამედ აღვიძებს მასში დამოუკიდებელი ძიების სურვილს, უნარს. ტრადიციული ფორმებისგან განსხვავებით, ინტერაქტიული სწავლებისას მასწავლებელი თმობს აქტიურ პოზიციას მოსწავლეების სასარგებლოდ. ინტერაქტიული მეთოდები ვერ ცვლის ლექციურ მეთოდს, მაგრამ ხელს უწყობს თეორიის უკეთ ათვისებას და, რაც მთავარია, ავითარებს ანალიზის, კრიტიკული აზროვნების, თანამშრომლობის, ცოდნის ტრანსფერის, შემოქმედებით უნარებს.

„თქვენი ბავშვი ძალიან ხმაურობს, ჩადით ავტობუსიდან!“

„გააჩეროს ამ ბავშვმა ფეხები, ნუ ჩამინგრია იატაკი! გამისკდა თავი, ახლავე ჩადით „მარშუტკიდან“!

ეს ფრაზები საქართველოში მცხოვრებ აუტიზმის მქონე ბავშვების არაერთ მშობელს მოუსმენია საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მძღოლებისგან. და ისინი, დედები, თავჩაქინდრული, დარცხვენილი, ცრემლიანი, ტოვებენ მგზავრობისათვის ერთადერთ ხელმისაწვდომ საშუალებას და ფეხით აგრძელებენ გზას ან უფრო მომთმენი მძღოლის იმედად სხვა ტრანსპორტში ადიან. ამ დროს შესაძლოა ბავშვისთვის აუცილებელ გაკვეთილზე მიდიან ან გადაუდებელ საქმეზე მიიჩქარიან შვილთან ერთად, რომელიც ვერავის დაუტოვეს. მასწავლებელიც ხომ დღენიადაგ იმას ითხოვს, რომ ბავშვმა დღის მხოლოდ ნახევარი გაატაროს ბაღში/სკოლაში, რადგან ძალიან ცელქია. იყო შემთხვევა, როდესაც სამარშუტო ტაქსიდან იძულებით ჩამოსულ შშმ ბავშვს სტრესის ნიადაგზე ქუჩაში გულყრა განუვითარდა.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოზარდთა დედები საქართველოში, როგორც წესი, უმუშევრები არიან და მეურვეობისათვის ე. წ. „მხარდამჭერი“ არანაირ ანაზღაურებას არ იღებს სახელმწიფოსგან. ცოტა თუ ახერხებს ემოციების მოთოკვას, შეურაცხმყოფელ მძღოლს აცნობს ბავშვის მდომარეობას და მის უფლებებსაც შეახსენებს. მოკლედ რომ ვთქვათ, სამართლებრივი ენით ესაუბრება და სასამართლოში თუ არა, „უფროსობასთან“ ჩივილით ემუქრება. ისედაც გადატვირთული გრაფიკის მქონე მშობლის ძვირფასი დროის ხარჯვისა და დიდი მონდომების შედეგად, შესაძლოა, მძღოლი „თვალის ახვევის მიზნით“ „სხვა ხაზზე“ გადაიყვანონ. ხშირად ისევ შეურაცხყოფილი, იურიდიული ტერმინით რომ ვთქვათ, დისკრიმინაციის მსხვერპლი ვერ იმეტებს ოჯახის ერთადერთ მარჩენალს უმუშევრობისთვის, სიღატაკისთვის. ან მას სწორედ ის „უფროსობა“ დაანამუსებს, რომელთანაც საჩივლელად მივიდა.

დისკრიმინაციის ფაქტები საჯარო სივრცეში მრავლად გვხვდება, თუმცა ქართული სასამართლო პრაქტიკა მსგავს შემთხვევებზე თითქმის არ არსებობს. მახსენდება ეტლით მოსარგებლე გოგონას ორი წლის წინანდელი ღია წერილი ერთ-ერთი ავიაკომპანიის მიმართ, სადაც ის დაწვრილებით აღწერდა თვითმფრინავის ბორტზე ტექნიკური პრობლემების გამო მისი ხელით აყვანის შემთხვევას. ეტლიდან გადმოვარდნის საფრთხისა და კომპანიის თანამშრომლების არაეთიკური ფრაზის („ავადმყოფი მგზავრი“) გამო მან დიდი სტრესი მიიღო. გოგონა კომპანიას კომპენსაციას კი არ სთხოვდა, პირიქით, სთავაზობდა თანამშრომლობას, დახმარებას შშმ პირთა მომსახურების, მათ მიმართ დამოკიდებულებისა და ტერმინოლოგიის დახვეწის საქმეში.

2015 წლის მაისში, პილოტის ინიციატივით, სოლთ ლეიქ სითიში იძულებით დაჯდა თვითმფრინავი, რომელიც ჰიუსტონი-პორტლენდის რეისს ასრულებდა. მიზეზი 15 წლის აუტიზმის მქონე გოგონა იყო. ეკიპაჟმა მიიჩნია, რომ მისი ბორტზე გაჩერება სახიფათო იყო მგზავრებისთვის და გაუთვალისწინებელი დაფრენის შემდეგ, პოლიციის თანხლებით აიძულა მთელი ოჯახი თვითმფრინავი დაეტოვებინა. მგზავრთა დიდი ნაწილი გაოგნებული დარჩა ამ გადაწყვეტილებით, რადგან ცხელი საჭმლის მოსურნე, აღელვებული გოგონა მალე დამშვიდდა. მოგვიანებით არასრულწლოვანის დედა ითხოვდა არა ფინანსურ კომპენსაციას, არამედ ავიაკომპანიის თანამშრომელთა გადამზადებას აუტისტური სპექტრის მქონე მგზავრებთან ურთიერთობის კუთხით. საჩივარი სასამართლოში აუტიზმის ეროვნულმა საზოგადოებამ შეიტანა და კომპანიას მისი რეკომენდაციების შესრულება დაეკისრა. მეტიც, ძირითადი მითითებები ავიაკომპანიების თანამშრომელთა ზოგადი გადამზადების განუყოფელ ნაწილადაც იქცა.

ახლახან თბილისის საქალაქო სასამართლომაც გაიზიარა ერთ-ერთი არასამთავრობო ორგანიზაციის პოზიცია და დაადგინა დისკრიმინაცია შეზღუდული შესაძლებლობის ნიშნით ბინის მესაკუთრის მხრიდან, რომელმაც აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვის ოჯახს უკანონოდ შეუწყვიტა ქირავნობის ხელშეკრულება. მოპასუხეს ასევე დაეკისრა შშმ ბავშვისათვის მიყენებული მორალური ზიანის ანაზღაურება.

2015 წლის შემოდგომაზე დედა, სამ მცირეწლოვან ბავშვთან ერთად, რომელთაგან ერთ-ერთი აუტისტური სპექტრის მქონეა, ბინის მესაკუთრის კატეგორიული მოთხოვნით, ღამის საათებში ქუჩაში აღმოჩნდა. ქირავნობის ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძვლად მოპასუხე ასახელებდა იმას, რომ აღარ სურდა „ავადმყოფი“ ბავშვის ყურება. ამ ფაქტმა უარყოფითი გავლენა იქონია შშმ ბავშვზე და მნიშვნელოვნად გააუარესა მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა.

ასევე დაკმაყოფილდა სარჩელი ბათუმის დელფინარიუმის წინააღმდეგ, სადაც დელფინებთან 15 წუთიანი ინტერაქტივის ფასი შშმ ბავშვებისთვის მნიშვნელოვნად ძვირი იყო სტანდარტულ ფასთან შედარებით. სასამართლომ ორგანიზაციის სარჩელი დააკმაყოფილა, ბათუმის დელფინარიუმმა კი სასამართლო გადაწყვეტილება აღასრულა – დისკრიმინაციული ფასი შეიცვალა და გათანაბრდა.

საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება კვლავაც აუცილებელი და აქტუალურია. აუტიზმის მქონე პირები ხშირად უცნაურ ხმებს გამოსცემენ, თითქოს ყმუიან. ეს თვითმასტიმულირებელი ქცევაა ან სენსორული სურვილების დაკმაყოფილება (ანუ მათ ეს სიამოვნებთ). ისინი ირგვლივ მყოფებს საფრთხეს არ უქმნიან და უცნაური ქცევის გამო რიგითი მგზავრი ან პილოტი არ უნდა ფიქრობდეს, რომ 15 წლის გოგონა, რომელიც ოჯახთან ერთად მგზავრობს, ფრენისას თვითმფრინავის კარს გააღებს.