შემეცნება შეგრძნების, აღქმის, წარმოდგენისა და აზროვნების პროცესებს აერთიანებს. გარდა ამისა, მოიცავს ყურადღებას, მეხსიერებას და სხვ. მაკონტროლებელ-ემოციურ თუ თვითრეგულაციურ ფუნქციებს. რაკი თითოეული მათგანი სინამდვილის ასახვის მიზანს ემსახურება, მიჩნეულია, რომ შემეცნება არის ცოდნის მიღებისა და სამყაროს მოვლენების შესახებ წარმოდგენების შექმნის, მათი თანაარსებობისა და თანმიმდევრობის პროცესი, რომელსაც ახასიათებს ეტაპობრიობა, კერძოდ, განვითარების ყოველი შემდგომი ეტაპი წინა ეტაპზე მიღებულ გამოცდილებას ეფუძნება.

მიჩნეულია, რომ შემეცნების პირველად პროცესს წარმოადგენს აღქმა, როგორც გარესინამდვილის განცდა, ხოლო აზროვნება შემეცნების მეორადი პროცესია და მას საფუძვლად გაკვირვება უდევს. იქ, სადაც აღქმული სინამდვილე ასეთ განცდას არ იწვევს, აზროვნების განვითარებას არავითარი აზრი არ ექნებოდა. გაკვირვების ფენომენზე მსჯელობისას დიმიტრი უზნაძე პლატონს იხსენებს და აღნიშნავს, რომ გაკვირვება ჯერ კიდევ ძვ. წ. მე-4 საუკუნეში გამოუცხადებია ფილოსოფიური აზროვნების სტიმულად. თუმცა ქართველი მეცნიერი აზროვნების ძირითად სტიმულად არა გაკვირვებას, არამედ მოთხოვნილებას მიიჩნევს და აღნიშნავს, რომ რაც უფრო ძლიერია მოთხოვნილება, რაც უფრო მნიშვნელოვანია იგი სუბიექტისათვის, მით უფრო ენერგიულ აქტივობას იწვევს. ხოლო როდესაც მოთხოვნილების დაკმაყოფილება ვერ ხერხდება, მაშინ ჩნდება გაკვირვების გრძნობა და იწყება აზროვნების პროცესი. აზროვნების ამოქმედების პროცესს შეიძლება ყოველი ახალი მოთხოვნილება დაედოს საფუძვლად, ოღონდ გადამწყვეტი როლი აქვს იმას, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს მოთხოვნილება პიროვნებისთვის. აზროვნების აქტუალიზაციის გარეპირობას სიტუაციის ორი მომენტი – სიახლე ან უჩვეულობა და მისი პერსონალური ღირებულება შეადგენს.

ადამიანს სამყაროს შესახებ წარმოდგენა ადრეული ასაკიდანვე ექმნება. დასაწყისში ეს გამოიხატება მხოლოდ ხმაზე ან მხედველობით გამღიზიანებელზე რეაქციით, თანდათან შემეცნებითი პროცესები ვითარდება, ადამიანი აღიქვამს, იმახსოვრებს გარესინამდვილეს, წარმოიდგენს და აანალიზებს მას. შემეცნებითი უნარების, შესაძლებლობის განვითარებისათვის მეტად მნიშვნელოვანია ბავშვის განვითარების პირველი წლები. ბავშვს ცოდნის შეძენასთან ერთად უვითარდება ის ფუნქციები, რომელთა მეშვეობითაც ამ ცოდნას იძენს.

შემეცნებით განვითარებას საციცოცხლო მნიშვნელობა ენიჭება როგორც ყოველდღიური ფუნქციონირებისათვის, ასევე წარმატების მისაღწევად. შემეცნებითი განვითარებისათვის საჭიროა, ბავშვს  განუვითარდეს რაოდენობრივი წარმოდგენები, ჩასწვდეს მოვლენებს შორის სივრცით, დროით და მიზეზშედეგობრივ კავშირებს.

ცოდნის თვალსაზრისით ბავშვი იღებს ინფორმაციას როგორც ფიზიკური, ისე სულიერი სამყაროს შესახებ ადამიანებთან, საზოგადოებასთან ურთიერთობის საშუალებით. ასევე მნიშვნელოვანია, ჩართული იყოს შემოქმედებით პროცესებში და ჰქონდეს თვითგამოხატვის მრავალფეროვანი საშუალება. ყოველივე ეს ხელს უწყობს, რომ ბავშვს შეექმნას წარმოდგენა ადამიანის სპეციფიკურ მახასიათებლებზე, შემოქმედებაზე, ზოგადად კულტურაზე და სოციალურ მახასიათებლებზე – ოჯახზე, საზოგადოებაზე.

 შემეცნებითი განვითარება და ზოგადი ცოდნა ოთხ ქვესფეროს აერთიანებს:

• ესთეტიკა და კულტურა;
• ბუნება და ტექნოლოგია;
• რაოდენობრივი წარმოდგენების განვითარება;
• მოვლენებს შორის მიმართებების წვდომა.

ესთეტიკა და კულტურა  მოიცავს ბავშვის უნარს, გამოხატოს და წარმოადგინოს საკუთარი თავი, მისი შინაგანი სამყარო მუსიკის, ცეკვის, ხატვისა და სხვა ვიზუალური და გამომსახველობითი ხელოვნების საშუალებით. ეს კი, თავის მხრივ, გულისხმობს ბავშვის მიერ ხელოვნების სხვადასხვა მიმართულების სწორ აღქმას, გაგებასა და დაფასებას.

 ამ ქვესფეროში ასევე დიდი ყურადღება ეთმობა იმას, თუ როგორია ბავშვის მიერ საკუთარი თავის აღქმა სხვებთან მიმართებით, მისი წარმოდგენა იმ სოციალურ გარემოზე, რომელშიც იზრდება. აქ იგულისხმება გათვითცნობიერებულობა ოჯახის, საზოგადოებისა და კულტურის თვალსაზრისით. ეს ქვესფერო მოიცავს შემდეგ მიმართულებებს:

• შემოქმედების აღქმა და გაგება;
• შემოქმედებითი თვითგამოხატვა;
• ოჯახი, საზოგადოება და კულტურა.

ბუნება და ტექნოლოგია გულისხმობს ბავშვის უნარს, გაიგოს, შეიმეცნოს ფიზიკური გარემო; დააკვირდეს, გამოიკვლიოს, ჩაატაროს ექსპერიმენტები იმ პროცესებზე, რომლებსაც თვალსაჩინო შედეგი მოსდევს. გარემოს შესახებ ცოდნის შეძენით ბავშვი ინფორმაციას იღებს, მაგ. დედამიწისა და ცოცხალი ბუნების შესახებ. ანალიტიკური და კრიტიკული აზროვნების განვითარება ბავშვს ეხმარება, გამოსცადოს და გამოიყენოს მიღებული ცოდნა ასაკის შესაბამის პრაქტიკაში, ექსპერიმენტის დროს. ეს ქვესფერო მოიცავს შემდეგი უნარების განვითარებას:

რაოდენობრივი წარმოდგენების განვითარება მოიცავს ანგარიშს, გაზომვას და კანონზომიერებების დადგენას. ყველა ამ უნარს მნიშვნელოვანი ღირებულება აქვს იმისათვის, რომ ბავშვს შეეძლოს იმ მათემატიკური საკითხების გადაჭრა, რომელიც მას ყოველდღიურ ცხოვრებაში შეიძლება შეხვდეს. ეს ქვესფერო მოიცავს:

• ანგარიშს;
• გაზომვას;
• კანონზომიერების დადგენას.

მოვლენებს შორის მიმართებების წვდომა რამდენიმე სხვადასხვა მიმართულებას მოიცავს. დროითი მიმართებები გულისხმობს, თუ როდის ხდება კონკრეტული მოვლენა წარსულში, აწმყოსა თუ მომავალში; ასევე მოვლენათა თანმიმდევრობას, ხანგრძლივობასა და თანხვედრას. სივრცითი მიმართებები გულისხმობს საგანთა მდებარეობის აღქმას – სად მდებარეობს კონკრეტული საგანი? ჩემ ზევით, ქვევით და ა.შ. – საგანთა ურთიერთგანლაგების აღქმასა და წარმოდგენას. მიზეზშედეგობრიობა გულისხმობს საგნების ან მოვლენების დაკავშირებას ერთმანეთთან; იმის გარკვევას, თუ რა იწვევს ცვლილებას, რაზე მოქმედება განაპირობებს მას.

ძირითადი სტრატეგიები:

• ბავშვებს შევუქმნათ ისეთი გარემო, სადაც დაფასებული იქნება შემოქმედებითობა, ორიგინალურობა და მრავალფეროვნება;
• შევუქმნათ საკუთარი იდეების, გრძნობების, ემოციების სხვადასხვა საშუალებებით გამოხატვის პირობები;
• გამოვყოთ დრო, რათა შეისწავლოთ თითოეული ბავშვის ყოველდღიური გამოცდილება როგორც სახლში, ასევე მის გარეთ;
• გამოვიყენოთ ჩვენი ცოდნა და გავაფართოვოთ ბავშვის წარმოდგენები, შეხედულებები, გამოცდილება სამყაროს შესახებ;
• ჩვენი სწავლების მეთოდები და  მექანიზმები   უნდა ითვალისწინებდეს  თითოეული ბავშვის ინდივიდუალურ თავისებურებებს.

გამოყენებული რესურსები:

1. უზნაძე, დ., ზოგადი ფსიქოლოგია, ტ. ΙΙΙ-ΙV, თბ. 1981.
2. https://sharpbrains.com/blog/2006/12/18/what-are-cognitive-abilities/

3.https://ncp.ge/ge/preschool-education/general-part/brief-review-of-learning-and-development-fields/shemetsnebiti-ganvitareba-da-zogadi-tsodna

გაბორ მატე ნარკოდამოკიდებულების სიღრმისეულ მიზეზებსა და იმაზე გვესაუბრება, თუ როგორ უნდა ვებრძოლოთ ნარკომანიას. დოქტორ გაბორ მატე კანადასა და მის ფარგლებს გარეთ ძლიერი დამოკიდებულების მქონე ადამიანებთან მუშაობს, გადაურჩენია არაერთი სიცოცხლე, კითხულობს საჯარო ლექციებს და მოუწოდებს საზოგადოებას, მეტი გულისხმიერებით მოეკიდოს ნარკომანიით დაავადებულ პირებს. მას მიაჩნია, რომ ბავშვობაში მიღებული სტრესი, ტრავმა ან ემოციური უკმარისობა დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისთვის უნივერსალურ ნიადაგს ქმნის.    

„კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი კითხვა: საიდან ჩნდება ლტოლვის უნარი?

თაგვებზე ჩატარებულ კიდევ ერთ ექსპერიმენტზე გიამბობთ: თუკი ახალშობილ წრუწუნას დედას ჩამოაშორებ, ის არ იდარდებს. დარდი რომ შეეძლოს, გადაჰყვებოდა.  დედა ხომ მშობელია, გვიცავს და გვზრდის. მაგრამ წრუწუნას არ გამოუმუშავდება რეცეპტორები, რომლებიც ქიმიურად აკავშირებენ ერთმანეთთან ტვინის უბნებს ენდორფინებისთვის. ენდორფინი – ენდოგენური მორფია. ეს არის ჩვენი ბუნებრივი ტკივილგამაყუჩებელი. მორფინის ან ენდორფინის საშუალებით ჩვენ ვგრძნობთ სიყვარულს, მშობლებისა და შვილების ურთიერთკავშირს, მიჯაჭვულობას. შესაბამისად, ტვინში ენდორფინის რეცეპტორების არმქონე წრუწუნას არ შეუძლია დედაზე დარდი.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ნარკოტიკებისადმი, ჰეროინისა და მორფისადმი  ლტოლვა განპირობებულია მათი მოქმედებით ენდორფინულ სისტემაში. საკითხავი ის არის, რა ემართება ადამიანს, რომელიც ქიმიურ ნივთიერებების მიღებას „გარედან“ საჭიროებს?

თუ ის ბავშვობაში ძალადობას განიცდის, მოცემული სქემები არ მუშაობს. როდესაც ადამიანი ვერ იღებს სიყვარულს და არ გრძნობს ურთიერთკავშირს ადრეულ ასაკში, ვთქვათ იმავე მშობლებთან, მისი თავის ტვინის მნიშვნელოვანი უბნები უბრალოდ შესაბამისად არ ვითარდება. ისინი არასწორად ფორმირდებიან დაუნდობელი ძალადობის პირობებშიც. ამის მერე ტვინი ნარკოტიკების მიმართ უფრო ტოლერანტული ხდება. ასეთი ადამიანი იღებს ნარკოტიკს  და თავს ნორმალურად გრძნობს – მას უმსუბუქდება ტკივილი, ის სიყვარულისა და სითბოს მოზღვავებას განიცდის. ერთმა პაციენტმა ქალმა აღნიშნა: „პირველად რომ ჰეროინი მოვიხმარე, თავი ისე ვიგრძენი, თითქოს ვიღაცაც თბილად მეხვეოდა, თითქოს დედა მეფერებოდა“.

მეც ისეთივე სიცარიელეს განვიცდიდი, როგორსაც ჩემი პაციენტები. და აი, რა შემემთხვა მე:  დავიბადე უნგრეთში 1944 წელს ებრაულ ოჯახში. ორი თვის ვიყავი,  როდესაც გერმანელებმა ბუდაპეშტი აიღეს. მეორე დღეს დედაჩემმა პედიატრს დაურეკა და სთხოვა მოსულიყო, რადგან განუწყვეტლივ ვტიროდი. პედიატრმა უპასუხა: „რასაკვირველია, მოვალ, მაგრამ რომ იცოდეთ, ჩემი ებრაელი ჩვილები რატომღაც სულ ტირიან“. რატომ? განა ჩვილებმა რამე იცოდნენ ჰიტლერზე, გენოციდზე, ომზე?..

არა.

ის, რაც მაშინ გვატირებდა ჩვენი დედების სტრესი, საშინელებები და დეპრესია იყო. ეს ზემოქმედებას ახდენს ბავშვის ტვინზე და ბუნებრივია, ჩემმა ტვინმა წინასწარ მიიღო მესიჯი, რომ ჩემს მოლოდინში მყოფი დედა მუდმივ განცდებში იყო. მაშასადამე, ძალიანაც არ უხაროდა ჩემი დაბადება და შეიძლება ამის გამო მაინცდამაინც სასურველი შვილი არ ვიყავი.

რატომ გადავიქეცი, ე.წ. „ტრუდაგოლიკად“?

თუ ეს სამყარო ჩემს საჭიროებას დიდად არ განიცდიდა, მაშინ ჩემი შრომით უნდა ვქცეულიყავი საჭირო ადამიანად, ცნობილ ექიმად, რომლის იმედიც ბევრს ექნებოდა. ასე თუ შევძლებდი გამემართლებინა ჩემი დაბადება.

ეს რას ნიშნავს? ეს იმას ნიშნავს, რომ მე სულ ვმუშაობ და თუ არ ვმუშაობ, მუსიკას ვყიდულობ.

როგორ მესიჯებს იღებენ ქვეცნობიერად ჩემი შვილები? ისეთივეს, რასაც მე ვიღებდი. ამდენად, მშობლები არაცნობიერად გადავცემთ მათ ტრავმებს, ჩვენს ტანჯვას და ასე გადაეცემა ეს თაობიდან თაობას.

სიმარტოვის ამოვსების უამრავი ხერხი არსებობს. ის ყველა ადამიანს თავისი აქვს, მაგრამ სიცარიელე მუდამ გიბრუნდება, რადგან ოდესღაც, ღრმა ბავშვობაში, ჩვენ სიყვარულის დეფიციტი გვქონდა.

როდესაც ნარკომანს ვხედავთ, ვეკითხებით: „რას უშვრები საკუთარ თავს? როგორ შეგყავს ორგანიზმში ბინძური ნივთიერება, რომელმაც შეიძლება სიცოცხლეს გამოგასალმოს?“ მაგრამ აბა, მიმოიხედეთ, რა დღეში ვაგდებთ დედამიწას? როგორ ვკლავთ სამყაროს ატმოსფეროს ოკეანეებში გაშვებული სიბინძურით, რომელიც ჩვენც და პლანეტასაც ანადგურებს.

ახლა თუ შეძლებთ, მიპასუხეთ, რომელი დამოკიდებულება უფრო ძლიერია? ნავთობზე დამოკიდებულება? მომხმარებლურ სურვილებზე დამოკიდებულება? რას უფრო მეტი ზიანი მოაქვს?

ჩვენ გვძულს ნარკომანები, რადგან ისინი გვაიძულებენ დავინახოთ, რომ მათ ვგავართ. ეს არ მოგვწონს, არ გვსურს ამის აღიარება, ამიტომ ვამბობთ: „არა, თქვენ ჩვენნაირები არ ხართ. თქვენ უარეს დღეში ხართ“.

ერთხელ თვითმფრინავში ვკითხულობდი სტატიას ბრაზილიაზე და ადამიანზე სახელად ნისიო ჰომესი, ამაზონის აუზში მდებარე გუარანის ლიდერზე, რომელიც ახლახან დახვრიტეს. ის თავის ხალხს მსხვილი ფერმერებისგან და კომპანიებისგან იცავდა. ისინი კი ტროპიკულ ტყეებს იპყრობდნენ და გარემოს აოხრებდნენ. კანადაშიც იგივე ხდებოდა. ბევრი ჩემი პაციენტი ინდიელია. კანადის მკვიდრ მცხოვრებლებს ხშირად აღენიშნებათ დამოკიდებულება. ისინი საკმაოდ დიდ პროცენტს შეადგენენ სხვა მომხმარებელთა შორის, რომლებსაც ფსიქიკური პრობლემები აქვთ ან თვითმკვლელები არიან. რატომ?

იმიტომ, რომ საკუთარი მიწები წაართვეს. იმიტომ, რომ კლავდნენ, მათზე ძალადობდნენ და ეს მრავალი საუკუნის განმავლობაში გრძელდებოდა.

ასეთი განმარტების შემდეგ თქვენ ალბათ უკეთ გესმით იმ ადამიანების, ვინც ცდილობდა ტკივილი ნარკოტიკებით ჩაეხშო, მაგრამ შეგიძლიათ თანაგრძნობა გაუწიოთ იმ ადამიანების დამოკიდებულებას, ვისაც ძალაუფლების გარეშე ცხოვრება არ შეუძლია? ვინც სიმდიდრეზეა დამოკიდებული? ვისაც უნდა მეტი და მეტი მოიხვეჭოს?

როდესაც ძალაუფლებისადმი ლტოლვაზე დავფიქრდი, დიდ ისტორიულ პერსონებამდე მივედი: ნაპოლეონი, ჰიტლერი, სტალინი. რად უნდოდათ ამდენი ძალაუფლება? საინტერესო ფაქტი: ისინი ფიზიკურად არც ისე განვითარებული მამაკაცები იყვნენ, არც ადგილობრივ მოსახლეობას წარმოადგენდნენ. სტალინი ქართველი იყო და არა რუსი, ნაპოლეონი კორსიკელი და არა ფრანგი, ჰიტლერი ავსტრიელი და არა გერმანელი. მათ აკლდათ თავდაჯერება, არ ჰქონდათ სრულფასოვნების შეგრძნება. მათ სჭირდებოდათ ძალაუფლება, რათა თავი კარგად ეგრძნოთ. იმისათვის, რომ ძალაუფლება მოეპოვებინათ, ყველაფერზე მიდიოდნენ – ომზე, მკვლელობებზე. მე არ ვამტკიცებ, რომ ძალაუფლების მოყვარე ადამიანები მაინცდამაინც ფიზიკურად განუვითარებლები უნდა იყვნენ, მაგრამ ძალაუფლებისადმი ლტოლვის განხილვისას ვითვალისწინებ იმ  სიცარიელეს, რომლის შევსებას სხვადასხვა მეთოდებით „გარედან“ ვცდილობთ.

ძალაუფლებადაკარგული, წმინდა ელენეს კუნძულზე გადასახლებული ნაპოლეონი ხშირად იმეორებდა: „მე მიყვარს ძალაუფლება, მიყვარს ძალაუფლება!“ საკუთარი თავი მის გარეშე ვერ წარმოედგინა. თუ ნაპოლეონს იესოს ან ბუდას თუ შევადარებთ,  საინტერესო რამეს შევამჩნევთ. იესოს და ბუდას ეშმაკი აცდუნებდა, ერთ-ერთი ცდუნება კი ხელისუფლების შეთავაზებას ეხებოდა. ამაზე ორივემ უარი განაცხადა. რატომ? იმიტომ, რომ შინაგან ძალას ფლობდნენ და არ ჰქონდათ საჭიროება „გარედან“ მოეძებნათ რამე. არ უნდოდათ ადამიანების კონტროლი, უნდოდათ ესწავლებინათ ადამიანებისთვის საკუთარი მაგალითებით, რბილი შეგონებებითა და არა ძალისმიერი მეთოდებით. ამიტომ თქვეს უარი ხელისუფლებაზე.

მოკლედ, ჩვენ გარშემო რთული სამყაროა გადაგვარებადი გარემოთი, გლობალური დათბობითა და გამოცარიელებული ოკეანეებით. მოდით, ნუ ვენდობით მხოლოდ მათ, ვის ხელშიცაა ხელისუფლება. ისინი ვერ შეცვლიან მდგომარეობას – არ მინდა ამაზე ბევრი ვისაუბრო, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში ხელისუფლებაში არცთუ გონიერი ადამიანები მოდიან და ისინი ჩვენ გამო არაფრის შეცვლას არ აპირებენ.

სინათლე ჩვენშია. იქ უნდა ვეძიოთ. უნდა ვეძებოთ საკუთარ გონიერებაში, შემოქმედებაში, თანადგომაში.  თუ ჩვენ არაფერი შევცვალეთ, ხელისუფლების სათავეებთან მყოფი ადამიანები უკეთესობისკენ არაფერს შეცვლიან, რადგან, მათი აზრით, ადამიანის ბუნებაში მხოლოდ კონკურენცია, ეგოიზმი და აგრესია მკვიდრობს“.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

თუკი თქვენ უკვე გაქვთ პედაგოგიური მოღვაწეობის პრაქტიკა, უპასუხეთ ქვემოთ მოყვანილ კითხვებს. თუ ასეთი გამოცდილება ჯერ არ გაქვთ, გადადეთ ანკეტის შევსება შემდეგისთვის.  ანკეტის მიზნისა და შედეგების შეჯამების პროცედურა მოცემულია ცხრილში. ჩაწერეთ, ეთანხმებით თუ არა ყოველ მოცემულ მტკიცებულებას.

კარგ პედაგოგად არ იბადებიან და მათ მეთოდისტები ვერ ქმნიან. კარგ პედაგოგად ადამიანი თავად ყალიბდება. უფრო მეტიც- ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია კარგად ასწავლოს. კვლევებმა აჩვენა, რომ არ არსებობს პიროვნების კონკრეტული ტიპი, რომელიც მოწოდებულია წარმატებული პედაგოგიური საქმიანობისათვის. მორიდებული ინტროვერტი იქნებით თუ ენერგიული ექსტრავერტი, ნებისმიერ შემთხვევაში შეძლებთ ეფექტურად ასწავლოთ, თუკი თავად ისწავლით საკუთარ შეცდომებსა და წარმატებებზე.   პედაგოგს ზოგჯერ 30 წლიანი პრაქტიკა აქვს, თუმცა დღემდე ვერ ასწავლის კარგად. პრაქტიკა, აუცილებელია, მაგრამ საკმარისი არაა. მაშ, როგორ ვისწავლოთ საკუთარ გამოცდილებაზე?

გაუცნობიერებლად თუ გაცნობიერებულად, ჩვენ ერთი და იმავე ციკლს გავდივართ, როცა ვსწავლობთ ლაპარაკს, ტარებას ან ვამყარებთ კონტაქტს ადამიანებთან.

1.კონკრეტული გამოცდილების მიღება- ეს თქვენი პედაგოგიური გამოცდილებაა. სამწუხაროდ შეუძლებელია სწავლების მეთოდების სწავლა ზღვის სანაპიროზე წამოწოლით. ამისთვის პრაქტიკაა საჭირო, თუმცა, გმოცდილების ნაკლებობა ყოველთვის არ წარმოადგენს მთავარ დაბრკოლებას პედაგოგიური მოღვაწეობის ათვისებისას.

2.მიღებული გამოცდილების მიმოხილვა- ამ ეტაპზე თქვენ მიმოიხილავთ საკუთარ საქმიანობას, რათა გაიგოთ, რაში იყავით ეფექტური და რაში არა.

3.გამოცდილების კავშირი თეორიასთან- აქ თქვენ გიჩნდებათ ასეთი ტიპის კითხვები: რატომ იყო გაკვეთილის მეორე ნაწილი ასეთი წარმატებული? ან რატომ ვერ შევძელი გაკვეთილის მიზნის მიღწევა ? თქვენ იაზრებთ ისეთი მცნებების აუცილებლობას როგორიცაა წახალისება, შეფასება და ა.შ. ეძებთ და პოულობთ საკუთარი წარმატებისა და წარუმატებლობის მიზეზებს.

4.ახალი გამოცდილების მიღების დაგეგმვა- პირველ ეტაპზე მიღებული გამოცდილების საფუძველზე, თქვენ სვამთ კითხვას:  რას გავაკეთებდი სხვაგვარად, თუკი ამ გაკვეთილის  ჩატარება ისევ მომიწევდა, დღევანდელი გამოცდილების გათვალისწინებით,რას გავაკეთებ სხვაგვარად შემდეგ გაკვეთილებზე,  როგორი მეთოდების, მიდგომებისა და ხერხების გამოყენება უნდა ვცადო, რათა გავაუმჯობესო ჩემი სამუშაო?

იმისთვის რომ მიმოხილვის ეტაპი წარმატებული იყოს, უბრალოდ საჭიროა ხშირი თვითშეფასება. სწავლების ციკლის ლოგიკა მოითხოვს, რომ ჩვენს სუსტ მხარეებზე ინფორმაცია შემზადებულებმა მივიღოთ, ეს  დაგვეხმარება სამუშაოს სრულყოფაში.  როცა ჩვენ, პარასკევს, ბოლო გაკვეთილიდან დაღლილები გამოვდივართ, ნაკლებად სავარაუდოა ეს გვახსოვდეს. ჩვენ ვგრძნობთ დაღლას, მომართულნი ვართ თავდაცვაზე და ვცდილობთ შევინარჩუნოთ შელახული ეგო, თვალებით ვეძებთ განტევების ვაცს. მისი პოვნა კი სირთულეს არ წარმოადგენს. კლასი, კაბინეტი, ცხრილი, სასწავლო ნაწილი, დაფა…, „არცთუ ისე ცუდი იყო ეს გაკვეთილი…“.

გახსოვდეთ: უკიდურესი იშვიათობაა, როცა მოსწავლეთა ბრალია ცუდად ჩატარებული გაკვეთილი ან საგაკვეთილო ციკლი. სწავლების მეთოდები და მიდგომები მოსწავლეებზე უნდა იყოს გათვლილი და არა პირიქით – თერძი ხომ არ ადანაშაულებს კლიენტს, თუკი მას შეკერილი სამოსი არ მოერგება?

თუმცა არის შემთხვევები, როცა მასწავლებლის წინაშე გადაუჭრელი ამოცანა დგას. არცთუ იშვიათია, როცა ჩვენი სასკოლო პროგრამა არ არის მორგებული იმ მოსწავლეთა სწავლებაზე, რომლებიც აკადემიური საგნებისადმი არ იჩენენ ინტერესს. ჩვენ არ უნდა დავადანაშაულოთ მოსწავლეები გაკვეთილის არაეფექტურობაში, მაგრამ არც თავის დადანაშაულება ღირს. მცირედი წარუმატებლობა არაა საშიში, მთავარია სწორი დასკვნა გავაკეთოთ. შეცდომები გარდაუვალია და ნებისმიერი სამუშაოს თანმდევია. თუკი პერიოდულად ჩავარდნებს არ განიცდით, ესე იგი საკმარისად არ ხართ დაკავებული ექსპერიმენტების ჩატარებით. რომ გაიგოთ, რა სიმაღლეებს მიაღწიეთ, ძალიან მაღლა უნდა ახვიდეთ. თუკი ერთნი არ იღებენ საკუთარ წარუმატებლობას, მეორენი არ აღიარებენ საკუთარ წარმატებებს.  სთხოვეთ კოლეგას, რომელსაც ენდობით, რომ შეაფასოს თქვენი გაკვეთილი. ასე თქვენ შეძლებთ გაიგოთ ობიექტური აზრი თქვენი პედაგოგიური შესაძლებლობების შესახებ.

ანკეტის შედეგები: სწავლების თქვენი სტილი

წარმატებული სწავლების გამოცდილებისათვის ძალზე მნიშვნელოვანია თქვენეული ხედვები და მიდგომები. თქვენ მზად უნდა იყოთ რეფლექსიისათვის და იყოთ მიზანმიმართულნი, როცა საქმე ეხება თეორიისა და გამოცდილების კავშირს. არ უნდა შეუშინდეთ ექსპერიმენტებს.  სტატიის დასაწყისში მოცემული ანკეტა შემუშავებულ იქნა, რათა გაარკვიოთ,  რა წარმოადგენს თქვენთვის განსაკუთრებულ სირთულეს.

• დაწერეთ 1 ქულა უარყოფით პასუხზე A1, A4, B1, B4, C1, C4, C5 მოცემულ

მტკიცებულებებზე.

• დაწერეთ 1 ქულა დადებით პასუხზე, ყველა დანარჩენ მტკიცებულებებზე.

დაითვალეთ ქულათა რაოდენობა ყველა პუნქტში(A,B და C). A-ში ქულათა მეტი რაოდენობა ნიშნავს, რომ თქვენი სტილია „მიმომხილველი“.B პუნქტი შეესაბამება ეტაპს „კავშირი თეორიასთან“. C პუნქტი შეესაბამება შემდგომი გამოცდილების მიღების ეტაპის დაგეგმვას. ამ პუნქტში დაგროვილი უმეტესი ქულები მიუთითებს, რომ თქვენ „აქტივისტი“ ხართ. რაც უფრო მეტი ქულა გაქვთ ამა თუ იმ პუნქტში, მით მეტად გიადვილდებათ სწავლების ციკლის შესაბამისი ეტაპი. ყოველ ჩვენთაგანს გვაქვს ამ ციკლში სუსტი ეტაპები. თუ თქვენ სამზე მეტი ქულა დააგროვეთ რომელიმე პუნქტში, მაშინ საკუთარ თავზე მუშაობა გესაჭიროებათ.

რისთვის გვჭირდება პრაქტიკის დღიურები

მე მახსოვს ერთი სტუდენტი-პედაგოგი (დავარქვათ მას ჯიმი), რომელსაც გამოცდილების, ანალიზისა და სწავლების თეორიის მნიშვნელოვნების დიდად არ სწამდა. მას მიაჩნდა, რომ სწავლება, უბრალოდ საღ აზრზეა დაფუძნებული, ხოლო თეორიები მეცნიერებმა გამოიგონეს, რათა საკუთარი არსებობა გაემართლებინათ. ჯიმის აზრით, მეცნიერები სწავლების თეორიებს ართულებენ, რათა თავად გამოჩნდნენ ჭკვიანები, ჩვენ კი სულელები. მას მიაჩნდა, რომ თეორიასა და გამოცდილების ანალიზს არაფერი აქვს საერთო ნამდვილ პედაგოგიურ მუშაობასთან. ძნელია მოიფიქრო ამაზე მეტად მცდარი შეხედულება. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ჯიმის შეხედულებები ძირეულად შეიცვალა სასწავლო კურსის ათვისების პროცესში.

ყველა მასწავლებელსა და მოსწავლეს, სწავლების საკუთარი თეორია გააჩნია. ამ მხრივ გამონაკლისს არც თქვენ წარმოადგენთ. თქვენ გაგაჩნიათ საკუთარი იდეები და შეხედულებები სწავლებაზე. გაქვთ საკუთარი მოსაზრება იმაზე, თუ რა ტიპის მუშაობას მივყავართ სწავლებამდე და როგორს არა. თქვენ გამოიყენებთ ამ თეორიას გაკვეთილების დაგეგმვასა და სწავლების პროცესში გადაწყვეტილებების მიღებისას. დ.შონი ამას „სამუშაო თეორიას“ უწოდებდა. მნიშვნელობა არ აქვს, რას დაწერ საგამოცდო ბილეთში ან რას ეტყვით თქვენს მეთოდისტს, სინამდვილეში თქვენს მოქმედებებს „სამუშაო თეორია“ წარმართავს. თქვენ მას გამოიყენებთ გაკვეთილის დაგეგმვისას და მოსწავლეთა სწავლებისას.

თუკი ჰკითხავთ საკუთარ თავს: როგორაა უმჯობესი ამ თემის მიწოდება, მაშინ დახმარებისათვის საკუთარ „სამუშაო თეორიას“ მიმართავთ. თუ რომელიმე მოსწავლე გაკვეთილზე ცუდად იქცევა, შესაბამისი მოქმედების მისაღები ვარიანტის შესარჩევად, კვლავ „სამუშაო თეორიას“ მიუბრუნდებით. თუ გაკვეთილმა ცუდად ჩაიარა, წარუმატებლობის მიზეზების გაანალიზებასა და შემდეგი გაკვეთილების სრულყოფისათვის აუცილებელი გზების დაგეგმვას  სწორედ „სამუშაო თეორიის“  მეშვეობით შეძლებთ.

რადგან თქვენეული „სამუშაო თეორია“ წარმართავს მთელს თქვენს პედაგოგიურ მოღვაწეობას, შესაბამისად მას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება, თუკი ის კეთილსინდისიერად და ადეკვატურად აღწერს სწავლების პროცესს, მაშინ ის სწორ გზაზე დაგაყენებთ და თქვენ შეძლებთ კარგად ასწავლოთ. თუკი თეორია რეალობას ნაკლებად შეესაბამება, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, თქვენ გაგიჭირდებათ ეფექტიანი სწავლება, ამიტომ ძალზე მნიშვნელოვანია, თქვენი „სამუშაო თეორიის“ მაქსიმალურად ადეკვატური და დაწვრილებითი ფორმულირება.

ერთი ვარიანტია, აკეთოთ ის რასაც ახლა აკეთებთ,- იკითხოთ სასწავლო პროცესისა და სწავლების შესახებ. მეორე ვარიანტია- სწავლა.  იმისთვის რომ სწავლამ გავლენა მოახდინოს თქვენს სამუშაოზე,  დაგჭირდებათ ნასწავლის ინტეგრირება თქვენს „სამუშაო თეორიაში“, ნასწავლის გააზრება. მაგალითისათვის, ერთია ვიცოდეთ მასლოუს მოტივაციის თეორია ან რეფერატიც კი დავწეროთ ამაზე, მეორეა მისი ინტეგრირება „სამუშაო თეორიაში“.  თქვენ უნდა გაიგოთ, როგორ და რამდენად ეხება მასლოუს თეორია თქვენს მოსწავლეებს და მხოლოდ ამის შემდეგ გამოიყენოთ ის მოსწავლეთა მოტივაციის ასამაღლებლად.  რა თქმა უნდა ეს ყოველივე  ძალისხმევას,  განსჯასა და პრაქტიკას საჭიროებს.

ყველაზე ეფექტურ „სამუშაო თეორიას“ პედაგოგიური მოღვაწეობის პროცესში, საკუთარი გამოცდილების მუდმივი ანალიზის გზით მიაღწევთ.

სავარჯიშო

• ქვემოთ მოყვანილია ჩვენთვის ნაცნობი ჯიმისა და კეროლის „სამუშაო თეორია“. როგორ იმუშავებს ეს ორი მასწავლებელი მოსწავლეებთან, რომელთაც უჭირთ თემის გაგება?

ამონარიდი ჯიმის „ სამუშაო თეორიიდან“

• მასწავლებელმა გულდასმით უნდა აუხსნას ბავშვებს ყველაფერი, რაც კი იცის , მოცემული სასწავლო თემის გარშემო.
• სწავლება წარმოებს მასწავლებლის მიერ მოსწავლისათვის ინფორმაციის მიწოდებისას მისი დამახსოვრების გზით.
• ზოგიერთი მოსწავლე მოტივირებული და ბეჯითია, როგორც წესი, ისინი კარგად სწავლობენ
• თუ კი მოსწავლე რამეს ვერ იგებს, მას კიდევ ერთხელ უნდა აუხსნა თემა.

ამონარიდი  კერის „სამუშაო დღიურიდან“.

• სასწავლო მასალის კარგად ათვისებისათვის მოსწავლემ უნდა გამოიყენოს ეს მასალა.
• როცა მოსწავლეები იყენებენ სასწავლო მასალას, ისინი იწყებენ თემის საკუთარი ვარიანტების შექმნას, გაგებულისა და აღქმულის გამოყენებას კითხვა-პასუხისას და ჩემ მიერ მიცემული დავალების შესრულებისას.
• მოსწავლეთა ნამუშევრები- ეს „ფანჯარაა“, რომელიც მიჩვენებს მიმდინარე თემის აღქმის დონეს.
• მოსწავლეთა მიერ კითხვებზე გაცემული პასუხები გვეხმარება იმ პრობლემების აღმოფხვრაში, რაც მასალის ათვისებისას გაჩნდა. კარგია დავიწყოთ შეკითხვით, რატომ გაგვცა მოსწავლემ არასწორი პასუხი?

უნდა აღვნიშნო, რომ ჯიმის თეორიაში ზოგიერთი რამ ნაწილობრივ სწორია, მაგრამ ბევრ მნიშვნელოვან მომენტთან მიმართებაში არცთუ ისე კორექტულია. მაგალითად, ის მოსწავლეებს სდებს ბრალს, თუკი მათ მასალა ვერ გაიგეს.

კეროის თეორია ჭეშმარიტებასთან ახლოსაა და ამიტომაც ის უფრო ადეკვატურ გადაწყვეტილებებამდე მიდის. კეროლი უკეთესი მასწავლებელი დადგება, ვიდრე ჯიმი და არა იმიტომ, რომ ის უფრო ნიჭიერია, არამედ იმიტომ რომ, უფრო ადეკვატურად ესმის კავშირი სწავლის პროცესსა და სწავლებას შორის.

როცა თქვენ აანალიზებთ საკუთარ გამოცდილებას, თქვენი „სამუშაო თეორია“ იხვეწება, შედეგად თქვენ არა მარტო ეფექტური მასწავლებელი ხდებით, არამედ იუმჯობესებთ პრობლემებთან გამკლავების უნარებს. წარმატებული მასწავლებლები სამუშაოს მოდიფიცირებას მუდმივად ახდენენ, სწავლების უფრო ეფექტური გზების მუდმივ ძიებაში არიან. სწავლისა და სწავლების პროცესები რთულია. თუ თქვენ იგივე გამოცდილება გაქვთ, რაც მე, მაშინ გაგიჭირდებათ საბოლოო დასკვნის გაკეთება სწავლისა და სწავლების ბუნებასთან მიმართებაში, თუმცა მთელი კარიერის მანძილზე მუდმივად სრულყოფთ ამ პროცესებში წვდომასა და მათ გაგებას.

ერთხელ მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს ვიოლონჩელისტს, პაბლო კაზალის ჰკითხეს, მიუხედავად მისი საოცარო პროფესიონალიზმისა, რატომ იყო რტეპეტიციები ასე ხანგრძლივი  80 წლის ასაკშიც კი, მან უპასუხა: “ მე მგონია ნელ-ნელა ვიწყებ წარმატებების მიღწევას!“. სწავლა არასოდეს სრულდება, განსაკუთრებით გამორჩეული ნიჭის ადამიანებისათვის. ასეთ გამორჩეულებად ისინი, უპირველეს ყოვლისა, სწავლისადმი მიდრეკილებამ აქცია.

როგორ სრულვყოთ და განვავითაროთ ჩვენი „სამუშაო თეორია“? – გამოცდილების ხარისხიანი ანალიზით, რომლის განხორციელებაც შესაძლებელია გამოცდილ პედაგოგთან თქვენი სწავლების მეთოდის განხილვისა და თქვენი იდეების ჩაწერის გზით. სწორედ ამისთვისაა საჭირო პედაგოგიური დღიური, რომელიც შესაძლებლობას მოგცემთ, უკეთ ისწავლოთ საკუთარ გამოცდილებაზე.

სავარჯიშო

ჯონ ბიგსი აღნიშნავს, რომ პედაგოგიურ „ სამუშაო თეორიას“ საფუძვლად უდევს სამიდან ერთი მახასიათებელი:

1.მოსწავლეთა ბუნება: მათი შესაძლებლობები, მოტივაცია, სიმწიფის დონე, ქცევა და ა. შ. ან

2. მასწავლებლის ქმედებები ან
3. მოსწავლეთა ქმედებები.

პედაგოგიური მოღვაწეობის გამოცდილების შეძენისას, რაც მეტად იმსჯელებთ სწავლების შესახებ, მით მეტად მიემხრობით ჭეშმარიტებასთან მდგომ მესამე ვარიანტს. და რატომაა, რომ ბევრი დამწყები მასწავლებელი იხრება 1 ან 2 ვარიანტისკენ?

თეორიებისადმი მტრული განწყობილება, ჩვეულებრივ ნიშნავს საკუთარი იდეებისადმი უყურადღებობას.

 ტერი იგლტონი, ლიტერატურული კრიტიკოსი და ფილოსოფოსი

წყარო:

1.Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press. 2009, p. 559-565.

ფსიქოლოგის რჩევები მშობლებს

შვილის სკოლაში შეყვანა ნებისმიერი მშობლისთვის უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა. ეს არ არის გასაკვირი, ვინაიდან სკოლა მშობლებს, უპირველეს ყოვლისა, იმაზე მიანიშნებს, რომ მათი შვილი გაიზარდა და იწყება სრულიად ახალი ეტაპი როგორც ბავშვის, ისე მშობლების ცხოვრებაში. სწავლების პირველი თვეები, როგორც წესი, დიდ სირთულეებს უკავშირდება. ამ სირთულეთა უმტკივნეულოდ გადასალახავად ბავშვს არა მხოლოდ მასწავლებლების, არამედ მშობლების დახმარებაც სჭირდება.

ვფიქრობ, პირველკლასელთა მშობლებისთვის საინტერესო იქნება რეკომენდაციები, რომლებიც მათ ცხოვრების ამ უმნიშვნელოვანეს პერიოდში შვილთან ურთიერთობის სწორად წარმართვაში დაეხმარება:

• ნუ დაივიწყებთ, რომ ბავშვი, მიუხედავად იმისა, რომ სკოლაში მივიდა, ჯერ კიდევ არ არის მოსწავლე, ის ჯერ მხოლოდ გარდამავალ პერიოდში იმყოფება – ერთი ასაკობრივი საფეხურიდან მეორეზე გადადის. ამიტომ პირველკლასელს იმდენივეს არ უნდა ვთხოვდეთ, რამდენსაც „გამოცდილ“ მოსწავლეს.
• ახალ გარემოში მოხვედრა და ახალი ცხოვრების დაწყება ბავშვისთვის დიდი ემოციური დატვირთვაა, ამიტომ მშობლებთან ურთიერთობისას ემოციური კომფორტის შეგრძნება მისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.

გააღვიძეთ ბავშვი მშვიდად, ღიმილით, ალერსიანი ხმით. ნუ დაიწყებთ დღეს საყვედურებით, ჩხუბითა და შენიშვნებით, თუნდაც ბავშვი ამას იმსახურებდეს. ისინი სხვა დროისთვის გადადეთ.

• ნუ ააჩქარებთ ბავშვს სკოლაში წასვლის წინ. დროის სწორად გათვლა თქვენი ამოცანაა და თუ ეს არ გამოგდით, ამაში ბავშვი არ არის დამნაშავე.
• სკოლაში მიყვანილ ბავშვს ნუ დაემშვიდობებით მუქარით: „არ იცელქო, თორემ ვერ გადამირჩები!“; „იცოდე, მასწავლებელმა საყვედური არ მითხრას, თორემ იმ სათამაშოს აღარ გიყიდი!“ უსურვეთ წარმატება და გაამხნევეთ. გაითვალისწინეთ, რომ მას რთული დღე ელის.
• სკოლიდან გამოსულ ბავშვს ნუ ჩააცივდებით, ნუ დააყრით კითხვებს განვლილი დღის შესახებ: „რა მიიღე დღეს?“, „შეგაქო თუ არა მასწავლებელმა“, „ვისი პასუხი მოეწონა მასწავლებელს ყველაზე მეტად?“ და ა. შ. მიეცით ბავშვს საშუალება, მოეშვას, დაისვენოს. თუ აფორიაქებულია და თქვენთან საუბარი სურს, ნუ მოიცილებთ თავიდან, ნუ გადადებთ საუბარს სხვა დროისთვის, მოუსმინეთ – ეს ბევრ დროს არ წაგართმევთ. არის შემთხვევები, როცა ბავშვი მოწყენილია, მაგრამ ჩუმადაა. ასეთ დროს ნუ დააძალებთ მომხდარის შესახებ საუბარს. ადროვეთ, დამშვიდდეს. მალე ყველაფერს თავად მოგიყვებათ და თავის მესაიდუმლედ გაქცევთ.
• თუ მასწავლებელმა თქვენი შვილის საქციელის გამო გისაყვედურათ, შეეცადეთ, ამას მშვიდად შეხვდეთ. ნუ იჩქარებთ დასკვნების გამოტანას და ბავშვის დასჯას. მასაც მოუსმინეთ. ამასთან, სასურველია, მასწავლებელთან თქვენს საუბარს ბავშვი არ ესწრებოდეს.
• ნუ იჩქარებთ ბავშვის სამეცადინოდ დასმას. მიეცით დასვენების საშუალება.
• მიეცით საშუალება, დამოუკიდებლად იმუშაოს, მაგრამ თუ თქვენი დახმარება დასჭირდა, უარს ნუ ეტყვით. მოიკრიბეთ მოთმინება და სიმშვიდე. იმედიანი სიტყვები: „ნუ ღელავ, ყველაფერი გამოგივა! მოდი, ერთად გავერკვიოთ“ – ბავშვს საკუთარი თავის რწმენას შემატებს, რაც წარმატების წინაპირობაა.
• ერიდეთ პირობების წაყენებას: „თუ ამას გააკეთებ, გასართობ ცენტრში წაგიყვან“; „თუ მასწავლებელმა შეგაქო, იმ სათამაშოს გიყიდი, რომელიც მოგეწონა“.
• სასურველია, ბავშვთან ურთიერთობისას, მისი აღზრდისას ოჯახის წევრები შეთანხმებულად მოქმედებდნენ და ერთსა და იმავე ტაქტიკას იყენებდნენ. თუ ერთმანეთს არ ეთანხმებით, ეცადეთ, ბავშვი თქვენი უთანხმოების მოწმედ არ აქციოთ.
• ნუ უგულებელყოფთ ბავშვის ჩივილს დაღლილობის შესახებ. ყურადღებით მოეკიდეთ მის მდგომარეობას. თუ ხშირად უჩივის თავის ტკივილს, მუცლის ტკივილს, ეს შესაძლოა სასკოლო შფოთვით, უფრო მეტიც – სასკოლო ნევროზით იყოს გამოწვეული.
• ემოციური სიმშვიდისთვის ბავშვს ჯანსაღი და მშვიდი ძილი სჭირდება. ნუ დაივიწყებთ, რომ 6-7 წლის ბავშვებს ჯერ კიდევ ძალიან უყვართ ძილის წინ ზღაპრების მოსმენა. შესაძლოა, უბრალო მოფერებაც კი საკმარისი აღმოჩნდეს ბავშვის დასამშვიდებლად. ძილის წინ ნუ გაიხსენებთ უსიამოვნებებს, ნუ დაიწყებთ ბავშვთან ურთიერთობის გარკვევას და ნუ განიხილავთ მომდევნო დღის გაკვეთილებს.
• პირველ წელს ერიდეთ ბავშვის დატვირთვას სხვადასხვა სპორტული თუ სახელოვნებო წრით. სასკოლო ცხოვრების დაწყება 6 წლის ბავშვისთვის ისედაც ძლიერი სტრესია. თუ თავისუფალი დრო, თამაშისა და სეირნობის შესაძლებლობა აღარ დავუტოვეთ, შესაძლოა, ნევროზი ჩამოუყალიბდეს ან გადაღლილობის გამო ჯანმრთელობა შეერყეს. თუ სპორტი, მუსიკა და ცეკვა ბავშვის აღზრდისთვის აუცილებლად მიგაჩნიათ, დააწყებინეთ სკოლაში მიყვანამდე ერთი წლით ადრე ან მეორე კლასიდან.
• გაითვალისწინეთ, რომ პირველკლასელს მხოლოდ 10-15 წუთის განმავლობაში შეუძლია ყურადღების კონცენტრირება, ამიტომ მეცადინეობისას 15 წუთში ერთხელ აუცილებლად უნდა მოუწყოთ ხანმოკლე შესვენება, მეცადინეობის საერთო ხანგრძლივობა კი არ უნდა აჭარბებდეს ერთ საათს.
• გაითვალისწინეთ, რომ კომპიუტერი, ტელევიზორი და ნებისმიერი სხვა მოწყობილობა, რომელიც მხედველობას ტვირთავს, არ შეიძლება, ბაშვმა ერთ საათზე მეტხანს მოიხმაროს.
• გამოუმუშავეთ ბავშვს დამოუკიდებლად მოქმედებისა და თვითმომსახურების ჩვევები. რაც უფრო მეტის გაკეთება შეეძლება დამოუკიდებლად, მით უფრო მეტი ექნება საკუთარი თავის რწმენა.
• სწავლის პირველ წელს ბავშვს ყველაზე მეტად სჭირდება მშობლების თანადგომა. მხარი დაუჭირეთ წარმატებისკენ მის სწრაფვას, ეცადეთ, მის ნამუშევრებში იპოვოთ რამე ისეთი, რის გამოც შეიძლება შეაქოთ. გახსოვდეთ, ქება ძლიერი ემოციური მხარდაჭერაა, რომელსაც შეუძლია, საგრძნობლად გაზარდოს ბავშვის ინტელექტუალური მიღწევები.
• მოთოკეთ ემოციები. უფროსების მღელვარება, შფოთვა ბავშვს გადაედება და აშინებს.
• სასურველია, ახლობლებისგან ბავშვი პოზიტიურ ინფორმაციას იღებდეს სკოლის შესახებ. წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლოა სკოლაში წასვლა აღარ მოუნდეს.
• გიყვარდეთ ბავშვი ისეთი, როგორიც არის და არა ისეთი, როგორიც გინდათ იყოს.
• ადეთ, ხანდახან საკუთარი თავი ბავშვის ადგილას დააყენოთ – უფრო იოლად მიხვდებით, როგორ მოიქცეთ.

დაბოლოს, გახსოვდეთ: სასკოლო სწავლების პირველ წელს სირთულეები დროებითი მოვლენაა და სწორი დამოკიდებულებით აუცილებლად დაძლევთ. მშობლების რწმენა, მშვიდი, გაწონასწორებული დამოკიდებულება დაეხმარება ბავშვს, თავი გაართვას ყველა სირთულეს და წარმატებულ მოსწავლედ იქცეს.

ეს მწერალ ნილ გეიმანის სტატიაა კითხვის ბუნებასა და მის სარგებლობაზე. ეს არ არის ფიქრთა ნაკრები, უფრო იმის თანამიმდევრული მტკიცებულება, რაც ჩვენ თითქოსდა ისედაც ვიცით. თუკი გყავთ მათემატიკოსი მეგობრები, რომლებიც გეკითხებიან – რისთვის უნდა წაიკითხო მხატვრული ლიტერატურა? – მიეცით მათ ეს ტექსტი; თუკი გყავთ მეგობრები, რომლებიც გარწმუნებენ, რომ მალე ყველა წიგნი ელექრონულ ფორმატზე გადავა – მიეცით ეს ტექსტი; თუკი თქვენ თბილად ან პირიქით, უსიამოვნოდ იხსენებთ ვიზიტებს ბიბლიოთეკაში – წაიკითხეთ ეს ტექსტი; თუკი შვილები გეზრდებათ, წაიკითხეთ ეს ტექსტი მათთან ერთად და თუკი იმან დაგაფიქრათ, შვილებთან ერთად როგორ წაიკითხოთ, მაშინ – მით უმეტეს წაიკითხეთ.

„მაშ ასე, ვაპირებ კითხვასა და იმაზე საუბარს, რომ მხატვრული ლიტერატურის სიამოვნებისთვის კითხვა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამაა ადამიანის ცხოვრებაში.

მე, რა თქმა უნდა, ამ მხრივ ძალიან სუბიექტური ვარ. მე ხომ მწერალი ვარ, მხატვრული ტექსტების ავტორი, ბავშვებისთვისაც ვწერ და უფროსებისთვისაც. უკვე 30 წელია ფულს სიტყვით ვშოულობ, მეტწილად გამოგონებითა და შემდეგ მათი ჩაწერით. ცხადია, ჩემთვის მოგებიანია, რომ ადამიანებმა მხატვრული ლიტერატურა იკითხონ, რომ ბიბლიოთეკები და ბიბლიოთეკარები არსებობდნენ და ხელს უწყობდნენ კითხვის კულტურას, იმ ადგილების არსებობას, სადაც კითხვაა შესაძლებელი. სუბიექტური ვარ, მაგრამ გაცილებით უფრო სუბიექტური როგორც მკითხველი, ვიდრე როგორც მწერალი.

ერთხელ ნიუ-იორკში ვიყავი და კერძო ციხეთა მშენებლობის საკითხზე საუბარს შევესწარი. ციხეების მშენებლობა ამერიკაში სწრაფად განვითარებადი ინდუსტრიაა, სადაც წინასწარ უნდა დაიგეგმოს რამდენი საკანი დასჭირდებათ; რამდენი პატიმარი იცხოვრებს ციხეში 15 წლის შემდეგ. აღმოჩნდა, რომ ამ ყველაფრის წინასწარმეტყველება უმარტივესი ალგორითმების გამოყენებით შეიძლება. ალგორითმები ეფუძნება იმას, თუ რამდენ 10-11 წლის ბავშვს შეუძლია დღეს კითხვა. და, რა თქმა უნდა, რამდენს არ შეუძლია მხოლოდ სიამოვნებისთვის იკითხოს.

მართალია, ვერ ვიტყვით, რომ განათლებულ საზოგადოებაში კრიმინალი არ არსებობს, მაგრამ გარკვეული კავშირი ამ ორ ფაქტორს შორის მაინც შეიმჩნევა. ვფიქრობ, ასეთ ყველაზე მარტივ კავშირს ყველაზე თვალსაჩინოს ხდის ეს გამოთქმა – განათლებული ადამიანები მხატვრულ ლიტერატურას კითხულობენ.

მხატვრულ ლიტერატურას კი ორი დანიშნულება აქვს:

უპირველეს ყოვლისა, ის გვიმძაფრებს კითხვაზე დამოკიდებულებას. წყურვილი, გავიგოთ, რა მოხდება შემდეგ; სურვილი, მომდევნო ფურცელი გადავშალოთ; გაგრძელების აუცილებლობა, მაშინაც კი, თუ რომელიმე გმირს უბედურება გადახდება თავს და უნდა გავიგოთ, რით დასრულდება მისი ამბავი… ესაა ნამდვილი დრაივი. ეს ახალი სიტყვების სწავლას, სხვაგვარად ფიქრს, განვითარებას გვაიძულებს. აღმოაჩენ, რომ კითხვა თავისთავად სიამოვნებაა. თუკი ერთხელ მაინც იგრძნობ ამას, მუდმივი მკითხველის სტატუსისკენ მიმავალ გზას უეჭველად დაადგები!

ყველაზე მარტივი გზა, რომელიც შედარებით განათლებული ბავშვების გაზრდის საშუალებას იძლევა – მისთვის კითხვის სწავლა და იმის ჩვენებაა, რომ ეს სასიამოვნო გასართობია. იპოვეთ ის წიგნები, რომლებიც მოსწონთ, უყიდეთ და უბრალოდ წაკითხვის საშუალება მიეცით.

არ არსებობენ ცუდი საბავშვო ავტორები, თუკი ბავშვებს მათი წიგნების წაკითხვა სურთ და მათ წიგნებს ეძებენ. ყველა ბავშვი განსხავებულია. ისინი თავიანთთვის საჭირო ამბებს პოულობენ და ამ ამბებში იძირებიან. ყველასთვის მოსაბეზრებელი იდეა მათთვის მოსაბეზრებელი სულაც არაა. ბავშვი ხომ პირველად პოულობს მას. არ დაუშალოთ კითხვა მხოლოდ იმიტომ, რომ, თქვენი აზრით, არასწორ რამეს კითხულობს. ლიტერატურა, რომელიც თქვენ არ მოგწონთ, არის გზა იმ წიგნებისკენ, რომლებიც, შესაძლოა, მოგეწონოთ. და, რასაკვირველია, შეუძლებელია ყველას თქვენნაირი გემოვნება ჰქონდეს.

მეორე მნიშვნელოვანი რამ – მხატვრული ლიტერატურა აღვიძებს ემპათიას.

როდესაც თქვენ გადაცემას ან ფილმს უყურებთ, იმას ხედავთ, რასაც სხვები ხედავენ. მხატვრული პროზა კი ისეთი რამაა, რასაც 33 ასოთი აწყობთ და თქვენ, მხოლოდ თქვენი საკუთარი წარმოსახვის უნარის გამოყენებით ქმნით სამყაროს, ასახლებთ მას და აქეთ-იქით სხვისი თვალებით იყურებით. თქვენ იმ სხვადასხვა ადგილებისა და სამყაროების მონახულებას იწყებთ, რომლებზეც სხვაგვარად ვერაფერს გაიგებდით. მიხვდებით, რომ გარესამყაროც თქვენ ხართ. ვიღაც სხვა ხდებით და როცა საკუთარ სამყაროში ბრუნდებით, თქვენში რაღაც ცოტათი მაინც იცვლება.

ემპათია ინსტრუმენტია, რომელიც ადამიანებს თავს ერთად უყრის და ისე მოქცევის საშუალებას აძლევს, რომ ისინი აღარ ჰგვანან მარტოსულ პატივმოყვარე ადამიანებს. წიგნებში  ისეთ რაღაცას პოულობთ, რაც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ამ სამყაროში არსებობისთვის. და აი ისიც: არ არის აუცილებელი, სამყარო მაინცდამაინც ასეთი იყოს. ყველაფერი შეიძლება შეიცვალოს.

2007 წელს ჩინეთში პარტიის მიერ დამტკიცებულ სამეცნიერო ფანტასტიკისა და ფენტეზის პირველ კონვენტზე ვიყავი. რაღაც მომენტში მთავრობის ოფიციალურ წარმომადგენელს ვკითხე: რატომ? სამეცნიერო ფანტასტიკა ხომ დიდხანს არ იყო მიღებული, რა შეიცვალა?

ყველაფერი მარტივადაა, მიპასუხა მან. ჩინელები შესანიშნავ საგნებს ქმნიდნენ, თუკი სქემებს მიუტანდი, მაგრამ თავად არაფერს აუმჯობესებდნენ და ახალს ვერაფერს იგონებდნენ. ამის გამო გაგზავნეს დელეგაცია აშშ-ში, Apple-ში, Microsoft-სა და Google-ში და ადამიანებს, რომლებიც მომავალს ქმნიდნენ, ბევრი რამ ჰკითხეს. აღმოჩნდა, რომ მათი უმრავლესობა – შემქმნელებს ვგულისხმობ – ბავშვობაში სამეცნიერო ფანტასტიკას კითხულობდა.

ლიტერატურას შეუძლია სხვა სამყარო გიჩვენოთ. შეიძლება იქით გაგიყოლოთ, სადაც არასდროს ყოფილხართ. მათ მსგავსად, ვინც ჯადოსნური ხილი გასინჯა, სხვა სამყაროებს ერთხელ მაინც თუ ნახავთ, ვეღარასდროს შეძლებთ ბოლომდე დაკმაყოფილდეთ იმ სამყაროთი, სადაც გაიზარდეთ. დაუკმაყოფილებლობა კარგი რამაა. ასეთ ადამიანებს შეუძლიათ რაღაც შეცვალონ, გააუმჯობესონ, სხვანაირი გახადონ.

ბავშვებში კითხვის სიყვარული განადგურება, თუ გინდათ უბრალოდ დარწმუნდეთ, რომ მათ სიახლოვეს წიგნები არაა და არაა ადგილები, სადაც ბავშვებს კითხვა შეეძლებათ. მე გამიმართლა. როცა ვიზრდებოდი, შესანიშნავი ადგილობრივი ბიბლიოთეკა მქონდა. მყავდნენ მშობლები და მათ იოლად ვარწმუნებდი, დავეტოვებინე არდადეგების პერიოდში ბიბლიოთეკაში, ვიდრე ისინი სამსახურში იმუშავებდნენ.

ბიბლიოთეკა თავისუფლებაა, კითხვაა, ურთიერთობაა. თავისუფლება განათლებაა (და მისი მიღება არ სრულდება სკოლისა და უნივერსიტეტის დამთავრებასთან ერთად). ბიბლიოთეკა თავშესაფარია და ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა. ვფიქრობ, ყველაფერს ინფორმაცია განსაზღვრავს. ინფორმაციას აქვს ფასი. სწორი ინფორმაცია ძალიან ღირებულია. კაცობრიობის ისტორიის განმავლობაში ჩვენ ინფორმაციის ნაკლებობას განვიცდიდით. საჭირო ინფორმაციის მიღება ჩვენთვის ყოველთვის მნიშვნელოვანი იყო. როდის რა უნდა დავთესოთ, სად რა მოვიპოვოთ, რუქები, ისტორიები და მოთხრობები – ამ ყველაფერს დიდი ფასი ჰქონდა ერთად, კამპანიებად შეკრების დროს. ინფორმაცია, თუკი მას მოიპოვებდნენ, მაგარი რამ იყო, მის სანაცვლოდ ჯილდოსაც კი იძლეოდნენ.

ბოლო წლებში ინფორმაციის ნაკლებობას კი არა, ზედოზირებას განვიცდით. გუგლელი ერიკ შმიდტი ამბობს, რომ ამჟამად, ყოველ ორ დღეში, იმდენ ინფორმაციას მოვიპოვებთ, რამდენსაც ცივილიზაციის დასაწყისიდან 2003 წლამდე „ვაწარმოებდით“. ახლა ჩვენი ამოცანა უდაბნოში იშვიათი ყვავილის პოვნა კი აღარ არის, არამედ ჯუნგლებში კონკრეტული მცენარის პოვნა. ჩვენ გვჭირდება დახმარება ნავიგაციაში, რათა ინფორმაცის ზღვაში ის ვიპოვოთ, რაც დანამდვილებით გვაინტერესებს.

წიგნით შეგვიძლია მიცვალებულებს ვეკონტაქტოთ. შეგვიძლია ვისწავლოთ იმ ადამიანებისგან, ვინც ჩვენს გვერდით აღარ არის. კაცობრიობამ თვითონ შექმნა საკუთარი თავი, გარკვეული ტიპის ცოდნა დააგროვა, რომელიც შეგვიძლია განვავითაროთ  და არა მარტო დავიმახსოვროთ. არსებობს ზღაპრები, რომელთა ასაკი გაცილებით მეტია, ვიდრე ზოგიერთი ქვეყნის ისტორია.

თუ თქვენ ვერ აცნობიერებთ ბიბლიოთეკის ფასს, ვერც ინფორმაციას, კულტურას და სიბრძნეს დააფასებთ. თქვენ ამით ახშობთ აწმყოს ხმას და ვნებთ მომავალს.

ჩვენ ხმამაღლა უნდა ვუკითხოთ ბავშვებს. წავუკითხოთ ის, რაც ახარებთ. წავუკითხოთ ის, რაც ათასჯერ წაგვიკითხავს. ჩვენ უნდა ვუკითხოთ სხვადასხვა ხმით, დავაინტერესოთ და არ შევწყვიტოთ კითხვა მაშინაც კი, როდესაც კითხვას ბავშვები თავადაც  ისწავლიან. ხმამაღალი კითხვის პროცესი ქმნის ერთობის მომენტს, როდესაც არავინაა თავჩარგული ტელეფონში, სამყაროს ყველა ცდუნება კი განზეა გადადებული.

ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ ჩვენი ენა. განვვითარდეთ, გავიგოთ ახალი სიტყვების მნიშვნელობა, მარტივად ვიურთიერთობოთ, ვისაუბროთ პირდაპირ. ენა არ უნდა გავყინოთ,  არ უნდა წარმოვიდგინოთ უსულო საგნად, რომელსაც პატივი უნდა მივაგოთ. ჩვენ ის ცოცხლად უნდა მოვიხმაროთ, როგორც მოძრავი ნივთი, რომელიც ქმნის სიტყვებს, ისინი კი დროის მსვლელობასთან ერთად იცვლებიან.

მწერლები, განსაკუთრებით საბავშვო მწერლები, პასუხისმგებელი არიან მკითხველის წინაშე. ჩვენ უნდა ვწეროთ დამაჯერებლად. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როდესაც ვწერთ არარსებულ ადამიანებზე, ადგილებზე, სადაც არასოდეს ვყოფილვართ. უნდა გვესმოდეს, რომ ჭეშმარიტება ის კი არაა, რაც სინამდვილეში ხდება, არამედ ის, რაც გვაჩვენებს/გვიამბობს, ვინ ვართ ჩვენ. ბოლოს და ბოლოს, ლიტერატურა დამაჯერებელი სიცრუეა, ასეა. ჩვენ არ უნდა დავღალოთ მკითხველი, მაგრამ ისე უნდა მოვიქცეთ, რომ თვითონ მოუნდეს წიგნის გადაშლა. მათთვის, ვინც არცთუ დიდი ენთუზიაზმით კითხულობს, საუკეთესო წამალი კარგი ისტორიაა, რომელსაც ვერ მოწყდება.

მკითხველს სიმართლე უნდა ვუთხრათ. ავღჭურვოთ ისინი, დავიცვათ, გადავცეთ ჩვენ მიერ ამ მწვანე სამყაროში ხანმოკლე არსებობის მანძილზე დაგროვილი სიბრძნე. ჩვენ არ უნდა ვიქადაგოთ, წავიკითხოთ ლექციები, არ უნდა ჩავუდოთ გამზადებული ჭეშმარიტება როგორც ხახადაფჩენილ ბარტყებს უდებენ ჩიტები წინასწარ გადაღეჭილ ჭია-ღუებს. არასდროს, არანაირი მდგომარეობის გათვალისწინებით არ უნდა დავუწეროთ ბავშვებს ის, რის წაკითხვასაც ჩვენ თვითონ არ მოვისურვებდით.

ჩვენ, დიდებმა და პატარებმა, მწერლებმა და მკითხველებმა უნდა ვიოცნებოთ. ჩვენ უნდა გამოვიგონოთ. ძალიან მარტივია თავი მოიკატუნო და განაცხადო, რომ ვერაფერს შეცვლი, რომ ჩვენ ვარსებობთ სამყაროში, სადაც უზარმაზარი საზოგადოებაა, პიროვნება კი ძალიან ცოტაა, ბრინჯის მარცვალივით მინდორში დაკარგული. სიმართლე კი ის გახლავთ, რომ ეს პიროვნებები ცვლიან სამყაროს, ქმნიან მომავალს და წარმოიდგენენ, თუ როგორაა ეს შესაძლებელი.

მიმოიხედეთ. სერიოზულად ვამბობ. წამით შეჩერდით და იმ გარემოს დააკვირდით, სადაც ახლა იმყოფებით. ყველაფერი, რასაც გარშემო ხედავთ, ადამიანმა მოიგონა. ვიღაცამ გადაწყვიტა, რომ სკამზე ჯდომა უკეთესია, ვიდრე მიწაზე; ვიღაცამ კი იმაზე იზრუნა, რომ  თქვენამდე ისე მიმეტანა ჩემი სათქმელი, რომ ლონდონურ წვიმაში არ დავსველებულიყავი. ეს ოთახი და ამ ოთახის ნივთები, ყველა ნივთი ამ შენობაში, ამ ქალაქში, მხოლოდ იმიტომ არსებობს, რომ ადამიანები მათ უწყვეტად იგონებენ.

ჩვენ უნდა შევქმნათ მშვენიერება. ჩვენს მერე სამყარო დამახინჯებული არ უნდა დარჩეს, არ უნდა ამოვაშროთ ოკეანეები, არ უნდა გადავცეთ პრობლემები მომავალ თაობებს, არ უნდა დავტოვოთ ჩვენი შვილები სამყაროში, რომელიც სულელურად გავაფუჭეთ, გავწყვიტეთ, შევლახეთ.

ერთხელ ალბერტ აინშტაინს ჰკითხეს, როგორ უნდა იქცნენ ჩვენი შვილები ჭკვიანებად. მან უპასუხა, რომ ბევრი ზღაპარი უნდა წავუკითხოთ და თუ გინდათ, რომ კიდევ უფრო ჭკვიანები გახდნენ, კიდევ უფრო მეტი ზღაპარი უნდა წაუკითხოთო. მან კარგად იცოდა კითხვისა და წარმოსახვის უნარის ფასი.

ვიმედოვნებ, რომ ჩვენს შვილებს დავუტოვებთ სამყაროს, სადაც ისინი წაიკითხავენ და ექნებათ წასაკითხი ადგილი, სადაც წარმოიდგენენ და გაიაზრებენ.

ადრე,  ჩვენს გაზეთში გამოქვეყნებულ წერილში ერთ წიგნზე ვწერდი, რომელიც ინგლისურად წავიკითხე და რომლის ქართული თარგმანი ძალიან გამოადგებოდათ ჩვენს ბავშვებს თუ მშობლებს.

            ძალიან მინდა, ყველა კეთილი სურვილი ასე აგიხდეთ თქვენც, ძვირფასო მასწავლებლებო, და  ამ პოსტის ავტორსაც, ჰოდა, ცოტა ხნის წინ, წიგნის თაროებზე წითელყდიანი წიგნიც ვიხილე და ძალიან, ძალიან გამიხარდა, რადგან  ეს წიგნი იმათთვისაა, ვინც ფიქრობს, რომ ყველა ადამიანი ერთნაირი უნდა იყოს და კიდევ იმათთვის, ვინც ასე არ ფიქრობს – ანუ ყველასთვის!

15 წლის ქროსტოფერ ბუნი ძალიან ჭკვიანი და ნიჭიერია, მას ბევრი ისეთი რამ შეუძლია, რასაც სხვები ვერ ახერხებენ – მაგალითად, ერთმანეთზე გაამრავლოს მრავალნიშნა რიცხვები და ამოხსნას ურთულესი ლოგარითმები, მაგრამ ზოგჯერ ადამიანთა გრძნობების, იუმორის, იდიომების გაგება უჭირს, ადამიანები ხომ  მართლაც ძალიან რთულად და გაუგებრად მეტყველებენ. ბიჭს ასპერგერის სინდრომი აქვს, უყვარს მათემატიკა და მსოფლიოს მთელი რუკა პატარა თავში აქვს მოთავსებული…

მიუხედავად ამისა, ის ჩვეულებრივი მოზარდია, ჩვეულებრივი პრობლემებით – ოჯახური სირთულეები, ბულინგი, სოციალური ურთიერთობების პრობლემა, თავის პოვნისა და დამკვიდრების ურთულესი გზა… დიახ, ის ცოტათი ჰოლდენ კოლფილდიცაა, ავტორი რამდენჯერმე იყენებს ალუზიას “ჭვავის ყანიდან”, ქრისტოფერი სწორედ ის ბავშვია, კლდის პირას, საშიშროების წინაშე…

სად იპოვის ეს პატარა, თანაგრძნობითა და სიყვარულით აღსავსე ბიჭი თავის თავს, სახლში? სადაც ატყუებენ? თუ ლონდონისაკენ მიმავალ მატარებელში, ან იქნებ მათემატიკის გამოცდაზე?

“რა შეემთხვა ღამით ძაღლს და სხვა უცნაური ამბები” ბრიტანელი მწერლის, ილუსტრატორისა და სცენარისტის, მარკ ჰედონის გახმაურებული წიგნია. ავტორი ახალგაზრდობაში რამდენიმე წელი მუშაობდა აუტისტური სპექტრის ბავშვებთან, რამაც განაპირობა ასპერგერის სინდრომის მქონე კრისტოფერ ბუნის პერსონაჟის დამაჯერებლობა. წიგნი უიტბრედის ლიტერატურული პრემიის გამარჯვებულია; ასევე მიღებული აქვს “გარდიანის” პრემია, როგორც საუკეთესო საბავშვო რომანს და მრავალი სხვა პრიზი. ავტორი ბუკერის პრემიის კანდიდატების თავდაპირველ სიაშიც მოხვდა.

             მე თუ მკითხავთ, პირველი მიზეზი, რატომ უნდა წაიკითხოს  ყველა მასწავლებელმა  და მოსწავლემ ეს წიგნი ისაა, რომ თქვენ გეძლევათ გზამკვლევი, პასუხი თქვენს მრავალ კითხვაზე, სახელმძღვანელო ასპერგერის სინდრომის თუ აუტისტური სპექტრის სხვა ფორმის მქონე ბავშვებთან საურთიერთოდ და არა მხოლოდ.

მაგალითად, ბევრჯერ მქონია შეგრძნება, რომ აბსტრაქტული ცნებები, მაგალითად – სიყვარული, პატრიოტიზმი, ბედნიერება თუ კონკრეტულ, გააზრებულ შემადგენლებად არ დავშალეთ, ბავშვებს არ ესმით, მით უმეტეს, ასეთი ზოგადი შინაარსის გაგება აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებს უჭირთ. ქრისტოფერისთვისაც ასეა, „მიყვარხარ“  – მისთვის კონკრეტული მოქმედებებისგან შედგენილი ცნებაა, მან იცის, რომ მამას ის უყვარს, რადგან არ ატყუებს, უვლის, საფრთხისგან იცავს…

იქნებ გამოვიყენოთ ეს სხვა ფასეულობების ახსნისას?

მაგალითად, რამდენ თქვენს მოსწავლეს ესმის რა არის  პატრიოტიზმი? ეს სიტყვა მათ ცნობიერებაში უზარმაზარ კვარცხლბეკზე მდგარ, უცნობი ადამიანის ქანდაკებას ჰგავს, რომელიც იმდენად მაღალია, რომ თვალს ვერ ააწვდენ…

მაგრამ თუ ამ ცნებას კონკრეტულ შემადგენლებად დავშლით და ვიტყვით, რომ პატრიოტიზმი კარგად სწავლა, საკუთარი საქმის გულისყურით კეთება, გარემოზე ზრუნვა, ნაგვის ურნაში ჩაყრა და სხვა მრავალი ყოველდღიური აუცილებლობაა, ყველა მოსწავლე მიხვდება რას ნიშნავს, იყო პატრიოტი.

კიდევ რა ვისწავლოთ ქრისტოფერ ბუნისგან?

ის, რომ ბავშვებს ზოგადად ძალიან უყვართ, როდესაც იციან, რას ელოდონ თქვენი გაკვეთილისგან, ერთგვარი სისტემურობა გაუადვილებთ მუშაობას.

კიდევ? ხატოვანი ფრაზების გამოყენება მხოლოდ აუტისტური სპექტრის კი არა, არცერთ ბავშვს არ უყვარს, ნუ გამოიყენებთ ამ ყბადაღებულ ფრაზას  – „წიწილებს შემოდგომაზე ითვლიან“.

კიდევ? არასდროს მოატყუოთ თქვენი არცერთი მოსწავლე, ისინი აუცილებლად მიხვდებიან სიმართლეს, თუნდაც დიდი ხნის მერე და საშიშია, რომ ამ სიმართლემ ისევე ამოატრიალოს მათი ცხოვრება, როგორც ქრისტოფერის  ერთი შეხედვით დალაგებული წესრიგი შეცვალა სადღაც დამარხულმა ძაღლის თავმა…

ეს წიგნი საუკეთესო საშუალებაა, უფრო მეტი გაიგოთ თქვენი მოსწავლეების შესახებ, სწორად მიუდგეთ მათ, შეიყვაროთ და შეგიყვარონ.

რა არის უკეთესი ტყუპებისთვის – ერთად იარონ სკოლაში თუ ცალ-ცალკე? რა არგუმენტებით ამყარებენ თავიანთ შეხედულებებს სპეციალისტები? რა გადაწყვეტილებას იღებენ მშობლები?

ბოსნიაში არის ქალაქი, რომელსაც „ტყუპების ქალაქს“ უწოდებენ. ქალაქის ადგილობრივ სკოლაში ორ ათეულზე მეტი წყვილი ტყუპი სწავლობს. უჩვეულო ქალაქის – ბუჟიმას – მცხოვრებლები დარწმუნებულნი არიან, რომ უმჯობესია ტყუპებმა განათლება ერთად მიიღონ.

სეფიკი ალჯიში ორი ტყუპის დედაა: „რთულია ტყუპებს კარგი განათლება მისცე. მათთვის დედაც უნდა იყო, საუკეთესო მეგობარიც, ფსიქოლოგიც  და ექიმიც. ჩვენ უფრო მეტი საზრუნავი გვაქვს, ვიდრე სხვა დედებს, ვისაც ტყუპები არ ჰყავთ. თუმცა ხშირად ეს საზრუნავი სასიამოვნოა“.

ქალაქის დაწყებით სკოლაში 20 წყვილი ტყუპი სწავლობს. სულ კი ქალაქში 100-ზე მეტი ტყუპი წყვილი ცხოვრობს. სპეციალისტები ამ სინდრომს ვერ ხსნიან. ბევრი ამბობს, რომ ეს გენეტიკის ბრალია, რადგან ქალაქში უმეტესად ადგილობრივები ადგილობრივებზე ქორწინდებიან.

მერიემე, 12 წლის: „ტყუპის ყოლა ძალიან მაგარია. იცით, ჩემი და ჩემზე კარგად სწავლობს. რამე თუ ვერ გავიგე, ყოველთვის მეხმარება. ჩვენ ერთად ვმეცადინეობთ. სწავლის გარდა, ბევრი რამ გვაკავშირებს“.

სპეციალისტები ამბობენ, რომ ტყუპების ერთად სწავლების საკითხი ძალიან მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით საგანმანათლებლო პროცესის ადრეულ ეტაპზე.

ემინა ალეშევიჩი, პედაგოგი: „ტყუპებს მოსწონთ ერთად ყოფნა. ზოგჯერ ისინი ერთად ყოფნის სურვილს ხმამაღლა არ გამოთქვამენ, მაგრამ ჩვენ ამას ვხედავთ – უნდათ, რომ ერთ კლასში იყვნენ, ისინი ინაწილებენ სკოლის სახელმძღვანელოებს, ინვენტარს, ერთად ამზადებენ გაკვეთილებს, ერთმანეთს უთანგრძნობენ“.

ქალაქის ადმინისტრაციას მიაჩნია, რომ ტყუპებს უზარმაზარი პოტენციალი აქვთ. ქალაქის მერს უნდა, რომ ბუჟიმი ტყუპების და იმ მკვლევართა შეხვედრების საერთაშორისო ცენტრად იქცეს, ვინც ტყუპების თემაზე მუშაობს.

აგან ბუნიჩი, მერი: „ჩვენი ამოცანაა ბუჟიმის, როგორც „ტყუპების ქალაქის“ მსოფლიოსთვის გაცნობა. ვგეგმავთ, რომ ქალაქი იმ ადამიანთა რეგულარული შეხვედრის ადგილად იქცეს, სადაც ტყუპების გარდა, მკვლევრებსაც მოვიზიდავთ. ეს იქნება ყველასათვის საჭირო და სასარგებლო საქმე“.

სკოლის განრიგში სიმღერა, ფიზკულტურა, მათემატიკაა… ადგილობრივ სკოლაში ტყუპებს ერთმანეთს პრინციპულად არ აშორებენ, ყველა გაკვეთილს ისინი ერთად ესწრებიან. ტყუპი ბავშვების ხრიკებს აქაური მასწავლებლები დიდი ხანია შეეჩვივნენ.

ემინა ალეშევიჩი: „ტყუპებთან დაკავშირებით უამრავი საინტერესო და სასაცილო ისტორია დაგვიგროვდა. ხშირად მათ ერთმანეთისგან ვერც კი განასხვავებ. ერთმანეთს ადგილს უცვლიან და მეორის ნაცვლად იძლევიან პასუხებს. მასწავლებლები შეცდომაში შეჰყავთ, მაგრამ ასეთ ხრიკებთან ბრძოლის ჩვენეული მეთოდები გვაქვს“.

ტყუპების უმეტესობა სულ ერთადაა. ბოსნიაში ცხოვრება რთულია. ახალგაზრდების პერსპექტივა გაურკვევლობითაა მოცული. ბუჟიმში ტყუპების რაოდენობა სულ მატულობს და მატულობს.

დიდ ბრიტანეთში პედაგოგები და მშობლები სხვა მიმართულებას ირჩევენ და ცდილობენ, ტყუპების „ინდივიდუალიზაცია“ მოახდინონ. თემა აქტუალურია: ბოლო 40 წლის განმავლობაში ევროპაში მკვეთრად გაიზარდა მრავალნაყოფიან ორსულთა რიცხვი. პროფესორი პეტ პრიდი განმარტავს: „უპირველეს ყოვლისა, დღეს სამედიცინო თვალსაზრისით დაორსულების ბევრი პრობლემა გადაჭრილია. ვითარდება ახალი ტექნოლოგიები, რომელთა ხარჯზე ქალს გვიან ასაკშიც კი შეუძლია დაორსულება. ახლა ქალები გაცილებით გვიან ორსულდებიან. 40 წლის ზევით ტყუპებით დაორსულების ალბათობა კი რამდენჯერმე მატულობს. ხშირად ტყუპები სუსტები იბადებიან. ადრე ბევრი იღუპებოდა კიდეც, მაგრამ ახლა მათი გადარჩენა ვისწავლეთ და სიკვდილიანობა საგრძნობლად შემცირდა“.

და აი, ტყუპები გაიზარდნენ. დღის წესრიგში სკოლაში შეყვანის საკითხი დადგა. პროფესორ პრიდის აზრით, მშობლებმა ორ გადამწყვეტ ფაქტორს უნდა მიაქციონ ყურადღება: თითოეული ბავშვის ინდივიდუალურ მოთხოვნებს და ბავშვების ერთმანეთში ურთიერთობას. თავის კვლევაში პროფესორმა სამი ტიპის ურთიერთობის იდენტიფიკაცია მოახდინა: „პირველ ჯგუფში შედიან იდენტური ტყუპები – ისინი პრაქტიკულად ერთნაირად გამოიყურებიან და მათი გარჩევა ძალიან ძნელია. მეორე ჯგუფში არიან აბსოლუტური ინდივიდი ტყუპები, რომლებსაც ნაკლებად მოსწონთ ტყუპობის სტატუსი, ეწინააღმდეგებიან ერთნაირობის ცნებას და ამის გამო ხშირად აქვთ პიროვნული პრობლემები. ტყუპების მესამე ჯგუფის სტატუსი ზოგადია. ტყუპობა ამ ადამიანთა ცხოვრების ნაწილია, მაგრამ ამავდროულად თითოეული მათგანი განსხვავებული პიროვნული თვისებების მქონეა.

13 წლის ემილი და ჰარვი გლოვერი, მათი მშობლების განმარტებით, მესამე კატეგორიის ტყუპები არიან. ბავშვები სხვადასხვა სკოლაში სწავლობენ.

ტყუპების დედა, ალისია გლოვერი: „თავიდანვე გადავწყვიტეთ ბავშვებს სხვადასხვა სკოლებში ევლოთ, რათა ორივეს თავისი ცხოვრება ჰქონოდა, თავისი მეგობრები ჰყოლოდა და დამოუკიდებლები ყოფილიყვნენ, მაგრამ და-ძმობაც შეენარჩუნებინათ“. მართალია, ტყუპები ერთად მეცადინეობენ ხოლმე, თუმცა მსგავსი რამ ბრიტანეთში იშვიათად ხდება. ჰარვი ლონდონის ერთ-ერთ ჩვეულებრივ სკოლაში დადის, ის სახლთან ახლოსაა. ადრე ემილიც იქ დადიოდა, თუმცა სხვა კლასში. ორი წლის მერე კი განათლების მიღება ქალაქგარეთ მდებარე სკოლა-ინტერნატში გააგრძელა.

ჰარვი იხსენებს: „რასაკვირველია, მას შემდეგ, რაც რვა წელი ერთად ვისწავლეთ, ჩემთვის ცოტა უჩვეულო იყო მარტო დარჩენა. ჩემი და წავიდა და სკოლიდან დაბრუნებული, საღამოებს დედასთან ერთად ვატარებდი. ადრე კი აქ ემილიც იყო, მაგრამ დროთა განმავლობაში ამას შევეჩვიე და ცხოვრების ნორმალურ რიტმს დავუბრუნდი“.

პროფესორი პრიდი აღნიშნავს, რომ ტყუპების განვითარებაში განსაკუთრებულ როლს მშობლები თამაშობენ. სწორედ მათ უნდა გაააზრებინონ შვილებს, რომ ისინი ერთმანეთს წყლის წვეთებივით გვანან, მაგრამ სხვადასხვა პიროვნებები არიან და ცხოვრებაში სხვადასხვა გზაზე უნდა იარონ.

პროფესორი პრიდი: „მინდა ვნახო ისეთი სკოლა, სადაც ტყუპებთან მიმართებაში არანაირი პოლიტიკა არ იმუშავებს. როდესაც სკოლის ადმინისტრაცია ხაზგასმით აცხადებს, რომ ტყუპები მათთან აუცილებლად ერთად სწავლობენ, ან პირიქით, მათ სასწრაფოდ სხვადასხვა კლასებში ამწესებენ. ეს არასწორია! ჩვენ გვჭირდება მოქნილი სკოლები, რომლებიც მხოლოდ ბავშვების ინტერესებზე იქნებიან ორიენტირებული!“

დაწყებითი სკოლის ტყუპების პირველი მასშტაბური კვლევა ავსტრალიაში, 1990 წლებში ჩაატარეს. აღმოჩნდა, რომ პირველკლასელი ტყუპების 30% ცალ-ცალკე სწავლობდა, მეხუთე კლასში კი მათი რიცხვი 65%-მდე იყო გაზრდილი. ძალიან ცოტა ტყუპი სწავლობდა ზოგან ერთად და ზოგან ცალ-ცალკე. მკვლევრები გაოცებული დარჩნენ, როდესაც გაიგეს, რომ სკოლების 10% მკაცრი შიდაგანაწესის მიხედვით ტყუპებს აცალკევებდა. მშობლები გულგახეთქილები ჰყვებოდნენ, თუ როგორი მძიმე რეაქცია ჰქონდა მათ შვილებს ერთმანეთთან დაშორების დროს. კვლევამ აჩვენა, რომ მასწავლებელთა 90% დარწმუნებული იყო – ტყუპების ცალ-ცალკე სწავლა ბავშვებისთვის მეტის მომტანი იქნებოდა, რაც სინამდვილეში არასოდეს არანაირი კვლევით არ დადასტურებულა. ასეთი დამოკიდებულება ადეკვატურია მხოლოდ ზოგიერთი ტყუპისცალის მიმართ, მაგრამ ყველაზე რატომ უნდა გავრცელებულიყო?

 იმისდა მიუხედავად, ტყუპები ერთად სწავლობენ თუ ცალ-ცალკე, მათ ისე უნდა მოვექცეთ, როგორც სხვადასხვა პიროვნებებს. განსაკუთრებით მკაცრად ეს წესი ეს მასწავლებელმა უნდა დაიცვან. იმისათვის, რომ ბავშვის ინდივიდუალობა არ დაიკარგოს და განვითარდეს, ტყუპები ერთმანეთისგან გარჩევადი უნდა გახდნენ, სკოლაში მათ არ უნდა მიმართონ მხოლოდ გვარით. ერთ-ერთი მასწავლებელი ჰყვებოდა, რომ მის სკოლაში ტყუპებს ყველა – მასწავლებლები, მოსწავლეები, მშობლები გვარით მიმართავდნენ, რის გამოც ბავშვებს ცალ-ცალკე ვერავინ აღიქვამდა, მით უფრო, რომ ერთნაირი ტანისამოსი ეცვათ. ტყუპები კი ამას ძალიან განიცდიდნენ.

რამდენიმე სიტყვა მასწავლებლისთვის

სკოლაში პატივი უნდა სცენ ტყუპების ემოციურ თუ სხვა სახის კავშირს, ამავე დროს უნდა შეუქმნან გარემო მათი უნიკალური შესაძლებლობების გამოსავლენად. აუცილებელია ტყუპების ფსიქოლოგიითა და უახლესი კვლევებით დაინტერესება. სკოლის ბიბლიოთეკაში სასურველია, არსებობდეს ლიტერატურა ტყუპებზე.  

მასწავლებელმა უნდა ისწავლოს ტყუპების განსხვავება ისე, რომ არ მოთხოვოს მშობელს, ჩააცვას ტყუპებს სხვადასხვა სამოსი ან თმა შეაჭრას.  

მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა ტყუპისცალებს სახელით უნდა მიმართონ და არა გვარით, ანდა უბრალოდ – „ტყუპებოთი“.

კლასის დამრიგებელმა უნდა შეისწავლოს ტყუპი ბავშვების ხასიათის თავისებურებები, დადებითი და სუსტი მხარეები. დაუშვებელია ტყუპების ერთმანეთთან ღიად შედარება და მათი შეჯიბრში გამოწვევა.

ტყუპებთან დაკავშირებით სკოლას მოქნილი პოლიტიკა უნდა ჰქონდეს. აუცილებელია პირველკლასელი ტყუპისცალების მშობლებთან სიღრმისეული გასაუბრება, რათა ბავშვების ინტერესი დაცული იყოს. ამ შემთხვევაში უპირატესობა არ უნდა მიენიჭოს იმას, თუ რაა მოსახერხებელი მშობლისთვის ან მასწავლებლისთვის.

ნებისმიერი გადაწყვეტილება – ერთად ისწავლიან ტყუპები თუ ცალკე – საჭიროებს ყოველწლიურ გადახედვას.   

თუკი ტყუპისცალი სხვადასხვა კლასში აღმოჩნდა, მასწავლებლებმა ერთმანეთს ტყუპებთან ურთიერთობის გამოცდილება უნდა გაუზიარონ და სწავლების პროცესში მათთან მიმართებაში კოორდინირებულად იმოქმედონ.      

მასწავლებელმა სიფრთხილით უნდა დანიშნოს კლასის თავად ერთ-ერთი ტყუპისცალი, ასევე, კლასში ჩატოვებასთან დაკავშირებით სწორი გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს. მამ თავისი ქცევით/გადაწყვეტილებით არ უნდა გამოიწვიოს ტყუპების ურთიერთობაში დისბალანსი, უნდა გათვალოს ტყუპების ფსიქოლოგიური და სოციალური კავშირის ყველა ასპექტი.

სკოლის მასწავლებელი ტყუპების მშობლებთან მუდმივად „ხაზზე“ უნდა იყოს. სწორედ ისინი დაეხმარებიან მას ტყუპების ბუნების გაცნობა-ამოცნობასა და მართვაში. ტყუპების  ურთიერთობისა და მათი განვითარების ყველა ეტაპის შესახებ მშობლებმა ყველაზე მეტი იციან – რამდენად არიან ბავშვები ერთმანეთზე „მიბმულები“; გრძნობენ თუ არა თავს კომფორტულად ერთმანეთის გარეშე.

განსაკუთრებული ყურადღება ტყუპების მიმართ მშობლებსა და მასწავლებლებს მოზარდობის ასაკში ჰმართებთ, როდესაც თითოეული მათგანი თვითდამკვიდრებისთვის და საკუთარი იდენტობის გამყარებისთვის იბრძვის.