ახლახანს ჩემმა საყვარელმა ლექტორმა ლატარიაში ჯეკპოტი მოხსნა. გულწრფელად ვულოცავ მას ამ მოგებას. ვის არ გვინდა, ქუდბედიანი ადამიანების მსგავსად გაგვიმართლოს, მაგრამ ლატარიაში მოგებას ყველანი მაინც შემთხვევითობას, იღბალს ვაბრალებთ და არავინ ვიტყვით, რომ ლატარიების რიცხვების ამოცნობას ლოგიკა სჭირდება. მიუხედავად ამისა, გადავწყვიტე, საკითხი მათემატიკოსებთან გამერკვია, ჰოდა, ერთობლივი გაკვეთილის ამ თემაზე ჩატარების იდეაც მაშინ გაჩნდა. გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებმა უნდა უპასუხონ ჩემს შეკითხვას, რა შანსი მაქვს, ერთ-ერთი მორიგი გამარჯვებული ვიყო მეც (პირობითად). სინამდვილეში კი მე და პეტრეს გვინდა, გაკვეთილის ჩატარების შემდეგ მოსწავლეები დაფიქრდნენ, რამდენად სანდოა ინტუიცია და ღირს თუ არა ფულის გამეტება ლატარიის ბილეთების საყიდლად და საერთოდ, ღირს თუ არა ფულზე თამაში ამისთვის განკუთვნილ ნებისმიერ დაწესებულებაში.    

       ერთხელ სოკრატე, საკუთარი ნების წინააღმდეგ, ლამის ძალდატანებით, მიიყვანეს მდიდარი კომერსანტის კეფალეს სახლში. იმ დღეს ზღვისპირა საპორტო ქალაქი პირეოსი ერთი წლის წინ შემოსული ქალღმერთის ბენდისის დღეს აღნიშნავდა. ასეთ ღირსშესანიშნავ მოვლენას სოკრატე ვერ დააკლდებოდა, პატარა ამბავი ხომ არაა, ახალი ღვთაების შემოსვლას დააკვირდე, შენივე თვალით ნახო, დაიმკვიდრებს თუ არა ადგილს ახალი ღმერთი ტრადიციული ღმერთებით გადავსებულ ბერძნულ პანთეონში და, თუ ფეხს ვერ მოიკიდებს, ამის მიზეზებიც ახსნა. თანაც პირეოსი ათენიდან რამდენიმე კილომეტრში იყო და ის, რაც მისაღები გახდებოდა პირეოსისთვის, ათენშიც მალე გავრცელდებოდა. სადღესასწაულო ცერემონიალის დასრულების შემდეგ ასაკში შესული კეფალე მცენარეების ტოტებისგან შეკრული მსხვრეპლშეწირვისთვის დამახასიათებელი გვირგვინით დამშვენებული სავარძელში ჩამჯდარი დახვდა სოკრატეს და თავაზიანი საუბარი გაუბა ფილოსოფოსს. სოკრატეს აინტერესებს, როგორ გრძნობს თავს კეფალეს ასაკის ადამიანი, როცა სიკვდილი კართანაა მომდგარი. დამეთანხმებით, რომ ეს შეკითხვა, არცთუ ისე ზრდილობიანია; თანაც ფილოსოფოსმა ეს შეკითხვა ერთი საინტერესო დაკვირვებიდან გამომდინარე დასვა. ერთი წლის წინ შემოსულ ღვთაებას ტრადიციულ ღმერთებზე წინ არ დააყენებდა მდიდარი ადამიანი. მას ხომ ქონება ამ ძველი ღმერთების თანადგომითა და შემწეობით არ მოუპოვებია. მაგრამ კეფალეს გვირგვინი მიუთითებს, რომ მან შეწყვიტა საქმე და სახლის უკანა კარში სისხლიანი მსხვერპლშეწირვის რიტუალს მხოლოდ იმ მიზეზით მოწყდა, სოკრატეს რომ შეჰგებებოდა. სისხლიანი მსხვერპლშეწირვა საკმაოდ ძვირი ჯდებოდა, რადგან წვრილფეხა საქონლისა და ფრინველის მსხვერპლად შეწირვას გამორიცხავდა, მსხვილფეხა პირუტყვი კი ძვირი ღირდა, ამიტომ რიგით ბერძენს მისი ჩატარება გაუჭირდებოდა. სოკრატეს შეკითხვა, თავს როგორ გრძნობს კეფალე მოახლოებული სიკვდილის მოლოდინში, მიუხედავად უტაქტობისა, დროულია, რადგან პასუხის მიხედვით გაირკვევა, რომ, მდიდრებს ღარიბებთან შედარებით, სიცოცხლესთან ერთად სიკვდილიც „იოლი“ ჰგონიათ. კეფალეს პასუხი ამ მოსაზრების ნათელი მაგალითია. კეფალე ამბობს, რომ მისთვის სამართლიანია, ყველას თავისი კუთვნილი მიეგოს, ადამიანმა მიიღოს ის, რაც მას ერგება, ღმერთებმაც – ასევე. ნათქვამი ასე უნდა გავიგოთ: სანამ სიკვდილი კარზე მოგვიკაკუნებს, ადამიანებს ვალები უნდა დავუბრუნოთ, ღმერთებს კი არ უნდა ვაწყენინოთ და მსხვერპლი შევწიროთ, სულ ერთია, დიდი ღვთაება იქნება ეს თუ მცირე, თუნდაც ერთი წლის წინ მცირე აზიიდან შემოსული ბენდისი. მდიდარ კომერსანტ კეფალეს ქონება აქვს და იგი მზადაა, ამ ქონების ნაწილი თამამად დახარჯოს და ღმერთების გული იქამდე მოიგოს, სანამ სიკვდილი წაიყვანს. იმ ქვეყანაში კი, ვაიდა, მართალია ამბები, რომლებსაც მიწისქვეშეთზე ჰყვებიან, წელგამართული გადავიდეს და ისეთივე ღირსეული ადგილი დაიმკვიდროს, როგორიც მას, ფულის წყალობით, სააქაოში აქვს.

       ალბათ ბევრს გეცნოთ მდიდარი კაცის განწყობა. ეს განწყობა საუკუნეებია არსად გამქრალა და დღემდე გრძელდება, მხოლოდ რელიგიების დასახელებები და ღმერთების სახელები შეიცვალა. ამის მიზეზი კი ადამიანის ინტუიციაა. ამბობენ, სამი ტიპის ინტუიცია არსებობსო: საგნის ცოდნაზე დაფუძნებული, სოციალური და ძირეული. საგნის ცოდნაზე (აქ აკადემიურ საგანს არ ვგულისხმობთ) დაფუძნებული ინტუიციაა ბიზნესმენების ინტუიცია, როდესაც ალღოთი გრძნობენ, როდისაა მოქმედება დროული. საგნის ცოდნაზეა დამოკიდებული მეცნიერული ალღოც, დედის გრძნობა, როდის გახდება შვილი ავად და მასწავლებლის უტყუარი ალღოც, როდის არ იცის მოსწავლემ გაკვეთილი; სოციალური ინტუიცია ადამიანის უნარია, გარეგნობის, საქციელის მიხედვით იმსჯელოს სხვა ადამიანებზე და იწინასწარმეტყველოს, ვინ როგორ მოიქცევა ამა თუ იმ სიტუაციაში; აი ძირეული ინტუიცია კი მეტაფიზიკურ ცოდნას ეფუძნება – ხვალ რომ დედამიწის გრავიტაცია არ დაირღვევა და ფრენას არ დავიწყებთ, მზე რომ ცაზე „მოძრაობას“ გააგრძელებს, სიცოცხლე რომ სიზმარი არაა, მსგავსი ტიპის „ცოდნა“ ძირეულ ინტუიციას განეკუთვნება. ადამიანის ღმერთების მიმართ კეფალესმაგვარი დამოკიდებულება, რომელიც საუკუნეებია გრძელდება, სწორედ ძირეული ინტუიციის ბრალია.

       ამ ინტუიციის შესახებ იცოდა პასკალმაც, უდიდესმა მოაზროვნემ და გამორჩეულმა მეცნიერმა, ღრმად მორწმუნე ქრისტიანმა-იანსენისტმა. მან ისიც იცოდა, რომ ინტუიცია არადამაჯერებელი არგუმენტია და გადაწყვიტა, ინტუიცია ლოგიკით, ლოგიკაზე დაფუძნებული მსჯელობით ანუ ბევრად უფრო უტყუარი და სანდო მტკიცებულებით, გაემყარებინა. პასკალი შეეცადა, ლოგიკა გამოეყენებინა იმ სფეროში, რომელშიც, ტრადიციულადაა მიჩნეული, რომ მისი ადგილი იქ არ არის.

       არგუმენტს, რომელიც პასკალმა მოიფიქრა, პასკალის ნაძლევს უწოდებენ. პასკალი ამბობს, დავუშვათ ორი ვარიანტი. ერთის მიხედვით, ღმერთი არსებობს, მეორეს მიხედვით, კი ღმერთი არ არსებობს. ამის შემდეგ წარმოვიდგინოთ, როგორი იქნება ურწმუნო და მორწმუნე ადამიანის ამქვეყნიური და იმქვეყნიური ცხოვრება. თუკი ადამიანი ამ ქვეყანაზე ღვთაებრივ კანონებს დაარღვევს, ღმერთის არარსებობის შემთხვევაში მას არაფერი ემუქრება, ხოლო ღმერთის არსებობის შემთხვევაში სასტიკი სასჯელი ელის. თუკი ადამიანი ღვთაებრივი კანონებით ცხოვრობს, გარდაცვალების შემთხვევაში ვერანაირ ჯილდოს ვერ მიიღებს, თუკი ღმერთი არ არსებობს; სამაგიეროდ, მოგებული დარჩება, თუკი ღმერთი არსებობს. ამიტომაც, პასკალის აზრით, ყველა შემთხვევაში უმჯობესია (რადგან მას ჯილდო მოაქვს), ღმერთი არსებობდეს და ადამიანიც მორწმუნე იყოს. ცხადია, პასკალთან ბევრი პრეტენზია ჰქონდათ ამ არგუმენტის გამო, მაგრამ ეს არგუმენტი გასაგებია მათთვის, ვინც ალბათობის თეორიას იცნობს.

       ახლა ვნახოთ, რას გულისხმობს ალბათობის თეორია და როგორ მუშაობს იგი მათემატიკაში. მათემატიკის სახელმძღვანელოებში ვაწყდებით ალბათობის ამოცანებს. უმეტესად ეს ამოცანები ეხება ყუთიდან სხვადასხვა ფერის ბურთების ან რაიმე ნივთების შემთხვევითი ამორჩევის პრინციპით კომბინაციების დათვლას -რამდენად სასარგებლოა ეს რეალურ ცხოვრებაში? თუმცა ალბათობის თეორიას  აქვს გასაკვირი გამოყენებებიც – პასუხები  მგძნობიარე კითხვებზე. ადამიანები ზარალდებიან, როცა არასწორად იყენებენ მას ან ვერ იგებენ ალბათობას და ეყრდნობიან საკუთარ ინტუიციას ნაცვლად იმისა, რომ დათვალონ და შეაფასონ შანსები. მოდით, გავშალოთ ეს საკითხები.  დავსვათ შეკითხვა:  რატომ ყიდულობენ ადამიანები ლატარიის ბილეთებს, როდესაც მოგების შანსები საკმაოდ მცირეა ? რა არის ალბათობა იმისა, რომ თქვენ მოიგებთ ლატარიას ? ჯერ განვიხილოთ ალბათობის თეორიის  ცნობილი ამოცანა დაბადების დღის  პრობლემის შესახებ. კლასში 23 მოსწავლეა. რა არის ალბათობა იმისა, რომ ორ  მოსწავლეს დაბადების დღე  ჰქონდეს ერთსა და იმავე დღეს ?  რას ფიქრობთ, რა არის პასუხი? 1%? შეიძლება 5%? ან თუნდაც მთელი 10%? გამოვიყენოთ  მათემატიკა ამის დასადგენად: 23  სტუდენტი ნიშნავს 253 მოსწავლეთა  წყვილს: (23×22)÷2=253. ალბათობა, რომ დაბადების დღე ორ მოსწავლეს ექნება განსხვავებულ დღეს არის 364÷365=0.997260.  ხოლო 253 წყვილისათვის იმის ალბათობა, რომ თითოეულ წყვილში დაბადების დღე ექნებათ  განსხვავებულ დღეს, იქნება  (364÷365)²⁵³  =0.4995. მაშასადამე,  ალბათობა იმისა, რომ 253  წყვილში ორ ადამიანს წყვილში ექნებათ  ალბათობა ერთსა და იმავე დღეს, იქნება:  1-0.49995=0.5005 ან 50.05%, რაც აშკარად ეწინააღმდეგება ჩვენს ინტუიციას.

       განვიხილოთ კიდევ ერთი  მაგალითი, როცა ინტუიცია  ეწინააღმდეგება  ჭეშმარიტებას. დავსვათ შემდეგი ამოცანა: გვაქვს 20 საგამოცდო საკითხი და ამ 20 საკითხში 5 საკითხი არის ე. წ. იღბლიანი საკითხი. ვთქვათ A, B და C მოსწავლეები რიგ-რიგობით მიდიან საკითხის ასაღებად, რომელს უფრო მეტი შანსი (ალბათობა) აქვს  იღბლიანი საკითხის შეხვედრის  A, B თუ C მოსწავლეს? ამ შეკითხვის დასმის შემდეგ პასუხები არ დააყოვნებს  და  უმრავლესობა ინტუიციაზე დაყრდნობით იტყვის შემდეგ თანმიმდევრობას: A, B,C, ე.ი. იღბლიანი ბილეთის აღების ყველაზე დიდი შანსი პირველ მოსწავლეს აქვს, ხოლო ყველაზე ნაკლები – მესამეს. მოდით ახლა უკვე რეალურად, ლოგიკურ მსჯელობაზე დაყრდნობით, შევაფასოთ თითოეული მოსწავლისთვის იღბლიანი საკითხის შეხვედრის ალბათობა. ამოხსნის შემდეგ მივიღებთ სწორედ ჩვენი ინტუიციის საწინააღმდეგო პასუხს, რომ თითოეულ მონაწილე მოსწავლეს ტოლი შანსები ექნება (ამოხსნა იხ. წერილის ბოლოს)

       ახლა კი შევაჯამოთ გაკვეთილი: რა არის ინტუიცია? ზოგი მას სწრაფ ლოგიკასაც უწოდებს; ინტუიციას „აჰა, მომენტი“-ც ჰქვია. ამიტომაც ბევრი ფიქრობს, რომ ის სანდო პარტნიორია სხვადასხვა საქმეში. მაგრამ ყველამ ვიცით, რომ სისწრაფე ხშირად აფუჭებს საქმეს, თუმდაც მის უკან ლოგიკა იდგეს. სისწრაფე მაშინაა კარგი, როდესაც გამოუვალ სიტუაციაში გადაწყვეტილებების მიღებაა საჭირო. ინტუიცია დიდ სამსახურს უწევდა ჩვენს წინაპრებს სხვადასხვა საქმიანობაში, იქნებოდა ეს ნადირობა თუ ბრძოლა; ინტუიცია ეხმარებოდა დიდ მეცნიერებს, პასუხისთვის მიეგნოთ. მაგრამ იმ საქმეში, სადაც დაფიქრება შეიძლება, სადაც დრო არის ავწონ-დავწონოთ დადებითი და უარყოფითი მხარეები, აჯობებს, ლოგიკაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებები მივიღოთ. რადგან არავინ იცის, სანამ ინტუიცია გაგვიმართლებს, რამდენ ალოგიკურ საქცილეს ჩავიდენთ.

       გაკვეთილის ბოლოს მივცეთ მოსწავლეებს ამოცანა (ლატარიის ბილეთზე 36 ციფრია და უნდა შემოიხაზოს 6 სასურველი ციფრი. რამდენია ბილეთით მოგების ალბათობა) და მიღებულ შედეგზე დაფუძნებული პასუხით გვირჩიონ, რამდენად გვიღირს და რამდენად არ გვიღირს ფულის, თუნდაც მცირე თანხის, დახარჯვა ლატარიის ბილეთზე.

როცა მისი საშინაო დავალება თქვენი პირადი განსაწმენდელია, აქციეთ ეს ჯოჯოხეთი ზეციურ და სრულყოფილ სიმშვიდედ.

„ბნელ“ საუკუნეებში საშინაო დავალებები იწერებოდა დაფაზე, ან დარეკილი ზარის ხმას რომ არ ჩაეხშო, გაკვეთილის ბოლოს მასწავლებლის მიერ სწრაფად იკითხებოდა. სწორად უნდა გაგეგო დავალება, რადგან ამის გადასამოწმებლად არავითარი ვებგვერდი არ არსებობდა. სამახსოვროები (agendas) და კალენდრები საქმიანი ადამიანებისთვის არსებობდა და არა მოსწავლეებისათვის. საგნის რვეულის ფურცელზე სწრაფად მინაჯღაბნი საკმარისი უნდა ყოფილიყო იმის შესახსენებლად, თუ რის გაკეთება იყო საჭირო. იმ დროს ალბათ მკაცრი განრიგი ჰქონდათ. სახლში მისვლისთანავე  წაიხემსებდნენ და მიდიოდნენ ოთახში წიგნებთან „საბრძოლველად”. სწრაფად გადმოვინაცვლოთ დღევანდელობაში. ალბათ გიკვირთ, რატომ აღიქმება მისი საშინაო დავალება თქვენს პასუხისმგებლობად. იქნებ ეს იმ იმეილების გამოა, რომლებიც თქვენს “ინბოქსში” გროვდება და თქვენს ზრუნვასა და დანაშაულის გრძნობას აძლიერებს: “გამარჯობა, მისის ჯონსონ, გწერთ მისის სმიტი, მეთის მათემატიკის მასწავლებელი. მინდა იცოდეთ, რომ მეთმა ისევ ვერ დასძლია  საშინაო დავალება”. იქნებ თქვენ იმეილებს მხოლოდ იმისთვის უვლით გვერდს, შოკი რომ არ მიიღოთ თქვენი ვაჟის სასკოლო დღიურიდან (report card), სადაც ხაზგასმულია მისი წარუმატებლობა. და ეს მას შემდეგ, რაც ის მუდმივად გარწმუნებდათ, რომ სკოლაში ყველაფერი კარგადაა.

თქვენსა და თქვენს შვილს შორის კავშირების გაბმის მცდელობისას ბევრი მასწავლებელი რთულ პროექტებსაც ადგენს, სადაც თქვენი მონაწილეობაც საჭიროა. თქვენი შვილი ხომ მართლაც ყველაზე მნიშვნელოვანი ადამიანია თქვენს სამყაროში.

მარტივად რომ ვთქვათ, რატომ გეჩვენებათ, რომ მისი საშინაო დავალება თქვენც გეკუთვნით? რატომ არ იქცევით თქვენი მშობლებივით  – დაე, თქვენი შვილი თვითონ გაუმკლავდეს ყველაფერ ამას.

თუ თქვენი შვილი დამოუკიდებლად ასრულებს საშინაო დავალებებს, კითხვის გაგრძელება აუცილებელი არ არის. დანარჩენი ჩვენგანი კი იმდენ ხანს იტანჯებოდა სიჩუმეში,  დროა ვისაუბროთ, თუ რა ხდება სინამდვილეში. თქვენ ხართ საშინაო დავალების შესრულების ჯოჯოხეთში და მისი შესრულება სულაც არ არის თქვენი პასუხისმგებლობა. როგორც მშობელი, გრძნობთ, თითქოს ეს ყველაფერი თქვენი პრობლემაა. თუ თქვენი მოსწავლე სწავლისას დიდ ძალისხმევას ხარჯავს, სავარაუდოა, რომ საშინაო დავალების შიში ჰქონდეს. ის, რაც შესაძლებელია მოტივაციის ნაკლებობით იყოს შენიღბული, სინამდვილეში შეიძლება თქვენი მოსწავლის თავდაუზოგავი ძალისხმევა იყოს, რომელსაც იგი სიამოვნებით აარიდებდა თავს. სწორედ ამ დროს საშინაო დავალება განსაკუთრებით მძიმედ აწვება მშობლის მხრებს. რა უნდა ქნას მშობელმა?

ლევ ვიგოტსკიმ, 1900-იანების საბჭოთა ფსიქოლოგმა, გამოთქვა ვარაუდი, რომ ბავშვებს მაშინ შეუძლიათ თავიანთი სრული პოტენციალის გამოყენება, როცა მათთვის ავტორიტეტული ადამიანები უწევენ დახმარებას იმ საკითხებში, რომლებსაც დამოუკიდებლად თავს ვერ ართმევენ. მან ამ კონცეფციას “სკაფოლდინგი” უწოდა, (“ხარაჩოს” მეთოდი – ხარაჩო საჭიროა, სანამ შენობა გამყარდება). ის ფიქრობდა, რომ ამ დახმარების  სწორად გაგება ფასდაუდებელია. რა თქმა უნდა, ყველა ბავშვი ინდივიდია, რომელიც ინდივიდუალური ტემპით სწავლობს. მშობლის მიზანი კი უნდა იყოს ისეთი დახმარებისა და ხელმძღვანელობის გაწევა, რომელიც ხელს შეუწყობს ბავშვს, გამოიყენოს სრული პოტენციალი. პრობლემა, რომლის წინაშეც დღეს ბევრი მშობელი დგას, არის ის, რომ საკუთარ თავზე დახმარების ზომაზე მეტ “ტვირთს” იღებენ. დღეს ხომ ბავშვებისთვის ხელმისაწვდომია ტექნოლოგიური მხარდაჭერა, რათა უკეთ გაერკვნენ კონცეპტებში. ოდესღაც ჩვენ არ შეგვეძლო უბრალოდ “დაგვეგუგლა”.

დღეს მიცემული საშინაო დავალებების რაოდენობა ხშირად თავბრუდამხვევი გვეჩვენება. თუ თქვენს შვილს უჭირს ფოკუსირების ან მოტივაციის შენარჩუნება, მეტი დრო სჭირდება სასწავლო მასალის გაცნობაზე, ან სხვა ბავშვებისაგან განსხვავებული ტემპით სწავლობს, მისთვის საშინაო დავალება შესაძლოა მართლაც ბევრი იყოს. იმ ტემპის გამო, რომლის აყოლასაც ბევრი მასწავლებელი სასკოლო საგნის გასავლელად საჭიროდ მიიჩნევს, მასწავლებლები ზედმეტად ტვირთავენ მოსწავლეებს.

მშობლები, რომლებიც ღიზიანდებიან ან ბრაზობენ კიდეც, რადგან აქტიურად ერევიან შვილების დავალების შესრულების პროცესში, ხშირად ფიქრობენ, რომ ეს შეიძლება სხვისი განსჯის საგანი გახდეს.

ზოგ ბავშვს მართლა სჭირდება გაცილებით მეტი დახმარება საშინაო დავალებების შესრულებისას, ვიდრე სხვას. თუკი თქვენ ასეთი ბავშვის მშობელი ხართ, ქვემოთ მოცემულია მცირე რჩევები თქვენთვის, თუ როგორ უნდა დაეხმაროთ თქვენს მოსწავლეს წარმატების მიღწევაში და შეამციროთ თქვენი ტვირთი:

იცოდეთ, რისი და რამდენის დაძლევა შეუძლია

თქვენ უკვე დადიოდით სკოლაში, ასე რომ, ნუ დაისტრესებით თუ მართლაც ვერ გამონახავთ საკმარის მოთმინებასა და დროს, რეპეტიტორობა გაუწიოთ თქვენს შვილს. არსებობს მხარდაჭერისა და ხელმძღვანელობის სხვა ვარიანტებიც. ხშირად მოსწავლის დახმარება მშობელზე უკეთ სხვას შეუძლია.

შექმენით ოპტიმალური სამუშაო გარემო

დასხედით თქვენს მოსწავლესთან ერთად და განიხილეთ, როგორ შექმნათ გარემო, რომელიც წაახალისებს მის პროდუქტიულობას და ხელს შეუწყობს ყურადღების მობილიზებაში. მასთან ერთად შეიმუშავეთ დავალებების შესრულების ქმედითი განრიგი. ზოგ ბავშვს საშინაო დავალების შესრულებამდე სჭირდება დასვენება. შეიმუშავეთ საგანთა საუკეთესო თანმიმდევრობა. იქნებ, მას ჯერ იოლი დავალებების შესრულება უკეთ გამოსდის; ან იქნებ, მუშაობისას თანდათან კარგავს ენერგიას და ჯერ რთული დავალებების შესრულება ურჩევნია; ან ხშირი დასვენებები სჭირდება. როცა სტრატეგიებს ერთად შეიმუშავებთ, ამით მას გაუწევთ ისეთ დახმარებას, რომელიც ხელს შეუწყობს დავალებების ეფექტურად და დროულად შესრულებაში.

აუცილებელია მცირედი მონიტორინგი

მართალია, ზოგჯერ შეიძლება გსურდეთ, მარტო დატოვოთ მოსწავლე თავის საშინაო დავალებასთან, მაგრამ მცირედი მონიტორინგი შესაძლოა უკეთესი იყოს წარმატების მისაღწევად. რაც უფრო მალე შესთავაზებთ დახმარებას და წინამძღოლობას, თუნდაც ეს არასასურველი ჩანდეს, მით უკეთესი იქნება. ეს განსაკუთრებით ამართლებს იმ მოსწავლეების შემთხვევაში, რომლებსაც სწავლაზე დიდი ძალისხმევა ეხარჯებათ. საუკეთესო გზა იმის დასადგენად, თუ როგორ და რამდენ მეთვალყურეობას გასწევთ, არის ინტერაქტიული დისკუსია მოსწავლესთან. გახსოვდეთ, რომ მეთვალყურეობა უნდა იყოს “მხოლოდ ზომიერი”. თუ მოსწავლე კატეგორიულად ეწინააღმდეგება თქვენს ჩართულობას, მიეცით მას მეტი თავისუფლება. სთხოვეთ  მას, ჩამოგითვალოს  თავისი საშინაო დავალებები. თუ სკოლას აქვს ვებგვერდი, სადაც დავალებებს განათავსებენ ხოლმე, გადაამოწმეთ, რათა მის ჩამონათვალს შეადაროთ. როცა მთელი სამუშაო დასრულებულია, სთხოვეთ განახოთ, რომ ყველაფერი შესრულდა. თუ თქვენს მოსწავლეს მეტი მეთვალყურეობა სჭირდება, შეიძლება სჯობდეს გვერდით დაჯდომა და დავალებებისთვის ერთად გადახედვა. იყავით ის ახლოს სანამ დავალებას აკეთებს. მხოლოდ თქვენმა იქ ყოფნამაც კი შეიძლება ხელი შეუწყოს მის  სამუშაოზე ფოკუსირებას. ყურადღება მიაქციეთ მის სამუშაო გარემოს, რათა დარწმუნდეთ, რომ არის სასურველი და არ არსებობს ხელისშემშლელი პირობები.

გამოიყენეთ თქვენი რესურსები

ზოგჯერ შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ თქვენ ერთადერთი ხართ, ვინც საშინაო დავალების სირთულეებს ბავშვთან ერთად უმკლავდება. მნიშვნელოვანია გახსოვდეთ, რომ სხვა ხელმისაწვდომ რესურსებსაც მიმართოთ. დაუკავშირდით მასწავლებლებს, სხვა მშობლებს. დახმარებისთვის მიმართეთ მეუღლეს ან უფროს შვილებს და ა. შ.

თავი აარიდეთ ემოციურ დაპირისპირებებს

როცა თქვენი მოსწავლე დიდ ძალისხმევას ახმარს საშინაო დავალების დასრულებას, სტრესი შესაძლოა აუტანელი იყოს ორივე თქვენგანისთვის. როცა ის იმედგაცრუებულია, უმჯობესია შეინარჩუნოთ სიმშვიდე. შესაძლოა თქვენ იყოთ მისი ბრაზის სამიზნე, მაგრამ გახსოვდეთ, ამის მიზეზი ხშირად საკუთარი თავით ან სიტუაციით უკმაყოფილებაა. ამ დროს უკან დაიხიეთ (ნაბიჯი უკან), მაგრამ სულ ნუ მიატოვებთ. ნუ აგრძნობინებთ, რომ მის ქცევას მოჰყვება მისი მარტო დატოვება, რასაც, შეიძლება თვითონვე ითხოვდეს კიდეც.

ასწავლეთ თქვენს შვილს, მეტი ყურადღება დაუთმოს იმ საგანს, რომლის ნიჭიც აქვს. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეიძლება შედეგად მივიღოთ მოტივაციის დაკარგვა და მცდელობაზე უარის თქმაც კი. შესთავაზეთ სტრატეგიები, რომლებიც მისთვის საჭირო დახმარებას გაწევს. წაახალისეთ, რომ გამოიყენოს ხელმისაწვდომი რესურსები (მოითხოვოს დამატებითი დახმარება სკოლაში, გამოიყენოს ინტერნეტი) და სხვ.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/blog/lets-talk-tween/201701/when-his-homework-is-your-personal-purgatory

გთავაზობთ აქტივობებს, რომლებიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ როგორც შინაარსობრივი, ისე შემოქმედებითი-სააზროვნო მიმართულებით სამუშაოდ ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებზე.

პროზაული ტექსტების დამუშავება

ნებისმიერი პროზაული ტექსტის დამუშავების დროს მნიშნელოვანია, მკითხველმა სწორად გაიგოს წაკითხული. ლექსიკური ერთეულები, ფაქტების თანმიმდევრობა, პერსონაჟების ხასიათი, მათი დამოკიდებულებები, ურთიერთობა ერთმანეთთან, სიუჟეტური ქარგა – ეს ყველაფერი ტექსტის „საშენი მასალაა“ და მნიშვნელოვანია ფაქტობრივი სიზუსტის დაცვა. საწყის ეტაპზე, პირველი წაკითხვის შემდეგ, მოსწავლეებთან ერთად დაამუშავეთ ტექსტის შინაარსობრივი მხარე. მხოლოდ ამის შემდეგაა მიზანშეწონილი სააზროვნო და შემოქმედებითი ტიპის აქტივობების დაგეგმვა.

შინაარსზე მუშაობა მოსაწყენ, დასმულ კითხვებზე მშრალი, ფაქტობრივი პასუხების გაცემის პროცესად რომ არ იქცეს, შეგვიძლია გამოვიყენოთ აქტივობა „პერსონაჟთა ანკეტები“.

კითხვის პროცესში სთხოვეთ მოსწავლეებს, ამოიწერონ პერსონაჟების სახელები. რვეულში ან ფურცლებზე ამ სამუშაოს ცალკე „გრაფები“ უნდა დაეთმოს. ანკეტურ მონაცემებში მოსწავლე ათავსებს ყველა იმ ცნობას, რაც პერსონაჟის შესახებაა მოწოდებული. ვინაობა, საქმიანობის სფერო, გარეგნული მახასიათებლები, პერსონაჟების ურთიერთდახასიათება, მათი თავგადასავალი უნდა გადმოიცეს მოკლედ, „ანკეტურად“ და შეივსოს კითხვის პროცესშივე ყველა იმ სიახლის გათვალისწინებით, რასაც ავტორი გვაწვდის.

ამავე ეტაპზე შეიძლება ცალკე ლექსიკონის დამუშვებაც.

მოსწავლეთა ლექსიკური მარაგის შესავსებად სასარგებლოა ყველა იმ აღმნიშვნელის, უცხო ან გაუგებარი სიტყვის ერთად თავმოყრა, რომელთა მნიშვნელობაც მათთვის გაუგებარია. მოსწავლეები ლექსიკონებში დაძებნიან აღმნიშვნელთა განმარტებებს, შეეცდებიან მოიძონ სინონიმები, მოიფიქრონ წინადადებები, სადაც ამ სიტყვებს სხვა კონტექსტში გამოიყენებენ. აქვე ჩაინიშნავენ ფრაზეოლოგიზმებს, მათ მნიშვნელობას, დაამუშავებენ მხატვრულ გამომსახველობით საშუალებებს.

მხატვრული ტექსტის სტრუქტურაზე მუშაობა

ზოგიერთ ტექსტში სტრუქტურა გამოკვეთილია და ამგვარი ტექსტების პარალელურად კარგი იქნება მხატვრული ტექსტების სტრუქტურული ელემენტების შესწავლაც.

სიუჟეტის განვითარების ეტაპები

კვანძის შეკვრა

მოქმედების განვითარება

კულმინაცია

კვანძის გახსნა

არასიუჟეტური ელემენტები

ეპიგრაფი

ეპილოგი

ბოლოთქმა

პროლოგი

ექსპოზიცია

თითოეულ ელემენტზე შესაბამისი ეპიზოდის, მონაკვეთის მისადაგება კიდევ ერთხელ მისცემს საშუალებას მოსწავლეს, მიუბრუნდეს ტექსტის შინაარსობრივ მხარეს და გაიაზროს დეტალები.

შემოქმედებითი უნარების განვითარება

როდესაც ტექსტის შინაარსი სათანადოდაა გაგებული და გააზრებული, სასურველია, გარკველი დრო დავუთმოთ შემოქმედებითი და სააზროვნო უნარების განვითარებასაც.

დავალებები, რომლებიც ამ უნარებს ავითარებენ, სახალისო და საინტერესო შესასრულებელი უნდა იყოს.

ინტერვიუ პერსონაჟთან

მოსწავლე ირჩევს პერსონაჟს შესწავლილი ტექსტიდან. კიდევ ერთხელ იაზრებს მის თავგადასავალს, ამბავს, ხასიათს, თვისებებს, ამზადებს კითხვებს, რასაც დაუსვამდა ამ პერსონაჟს, შეხვედრის შესაძლებლობა რომ ჰქონოდა და თავადვე გასცემს პასუხებს ამ კითხვებს წარმოსახვითი „ინტერვიუს“ დროს.

ეს დავალება წერილობით, ინდივიდუალურადაც შეიძლება შესრულდეს და კლასშიც, საკლასო სამუშაოს ფორმატში. ასეთ შემთხვევაში ერთ-ერთი მოსწავლე მოირგებს პერსონაჟის როლს და გამართავს „ბრიფინგს“ ჟურნალისტებთან, რომლებიც წინასწარ მომზადებულ კითხვებს დაუსვამენ მას.

„გარდასახვა“

მოსწავლეები ყოველთვის ხალისით ასრულებენ ამ ტიპის დავალებას. მათი ამოცანაა, გარდაისახონ ტექსტის რომელიმე პერსონაჟად და მოგვითხრონ ამბავი მისი თვალთახედვიდან გამომდინარე. დავალება საზრიანობასა და გამჭრიახობასაც მოითხოვს. მაგალითად, შერჩეული პერსონაჟის მოქმედების არეალის გათვალისწინება მნიშვნელოვანია, ის არ უნდა აღმოჩნდეს იმ ეპიზოდებში, სადაც „არაფერი ესაქმება“ სიუჟეტიდან გამომდინარე, არ უნდა შეაფასოს ის მოვლენები, რომლებიც მას „არ უნდა სცოდნოდა“ შინაარსის გათვალისწინებით. მოსწავლეები შეზღუდულები არ არიან გარდასახვის დროს. მათ შეუძლიათ უსულო საგნადაც კი იქცნენ ( ჩემს პრაქტიკაში მომისმენია „სკამის მონოლოგი“ მიხეილ ჯავახიშვილის „მიწის ყივილიდან“, ქვრივის ქისების დიალოგი, სადაც თითოეული საკუთარ მნიშვნელობასა და განსაკუთრებულობაზე საუბრობს…).

საგაზეთო სტატია

მოსწავლეებს შეიძლება ვთხოვოთ შესწავლილი ტექსტის რომელიმე ეპიზოდის „გაშუქება“. მათ უნდა შეარჩიონ ეპიზოდი, რომელიც საინტერესო საგაზეთო სტატიად შეიძლება იქცეს და საგაზეთო სტილის გათვალისწინებით გადმოსცენ ამბავი. სანიმუშოდ კარგი იქნება ხარისხიანი საგაზეთო სტატიების წინასწარ გაცნობა.

ალტერნატიული დასასრული

მოსწავლეები აგრძელებენ ნაწარმოებს და ჟანრობრივი, სიუჟეტური და სტილის თავისებურებების გათვალისწინებით ცდილობენ ალტერნატიული დასასრულის მოფიქრებას.

სიტყვიერი ილუსტრაცია

მოსწავლეები ცდილობენ მოიფიქრონ, დეტალურად(სიტყვიერად) აღწერონ ილუსტრაცია ტექსტის რომელიმე ეპიზოდისთვის. თავდაპირველად მათ უნდა შეარჩიონ შესაბამისი ეპიზოდი, დაასაბუთონ არჩევანი ( რატომ მაინცდამაინც ეს კადრი?), შემდეგ კი აღწერონ ილუსტრაცია, რომელსაც დახატავდნენ, წიგნის ილუსტრირება რომ ეთხოვათ მათთვის.

სასურველია სიტყვიერი ილუსტრაციიც აღწერაში მითითებული იყოს ფერები და სხვა მნიშვნელოვანი დეტალები, რომლებიც სათანადო გამნწყობას შექმნიან.

ოთხი წლის წინ ჩვენი შვილისთვის სკოლის არჩევის დრო რომ დადგა, გაზაფხულზევე ჯერ ახლომახლო საჯარო სკოლები დავზვერე. ერთ-ერთში, ფეხით სავალ მანძილზე რომ არის, კარგი მასწავლებელიაო, მითხრეს. მივედით ამ კარგთან. ვთხოვე, მთელი ზაფხული რომ არ ვინერვიულოთ მე და ჩემმა შვილმა და თქვენც იცოდეთ, როგორი გეყოლებათ ერთ–ერთი მოსწავლე, კარგი იქნება გაიცნოთ ერთმანეთი–მეთქი. კეთილიო. მივედით დათქმულ დღესა და დროს… დაგვხვდა „ჩამოღვენთილი“ და „ჩამქრალი“ ეს კარგი მასწავლებელი, მეტად აღარ მივსულვართ… მართლა კარგი რომ დაგვხვედროდა, არად ჩავაგდებდი სასადილოში მიმავალ, იქაურობის არმცოდნესათვის კისრის მოტეხვის საფრთხის შემცველ ჩაბნელებულ დერეფანს, ზოგად უღიმღამობას… რადგან კარგები ანათებენ ნაცრისფერ გარემოს.

იმედია, არავის გავაბრაზებ, თუკი ვიტყვი, რომ, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, ზოგადად მასწავლებლები „ჩამოღვენთილები“ არიან. ცხადია, ამის მრავალი მიზეზი აქვთ და ახლა თავს აღარ შეგაწყენთ. რაც მახსოვს, ბოლო 35–40 წლის განმავლობაში ყველა ხელისუფლება ცვლილებათა დიად ტალღას მასწავლებლებით იწყებს… იწყებს და სადღაც ჩერდება… ამასაც აქვს თავისი ცხადი და დაფარული მიზეზები…

ამასობაში თაობები იწყებენ და ამთავრებენ სკოლას. ამასობაში გარშემო ყველა წუხს არშემდგარი განათლების სისტემის გამო. ამასობაში სტუდენტი იტყვის, რომ სკოლის წლები მისთვის არარსებული წლებია, სკოლაში პრაქტიკაზე მისულ სტუდენტებს ეტყვიან, რომ პატრონი არ ჰყავთ, თორემ მასწავლებლობისთვის ვინ გაიმეტებდა…

ამასობაში გადის განათლების უდაბნოს 40 წელი და მძიმე დარდი გაწვება გულზე იმის გამო, რომ თითქმის არაფერი შეცვლილა…

https://www.facebook.com/100009165324722/videos/1732005950448232/

ჩემი ქართულის მასწავლებელი ცისანა კანკავა და გეოგრაფიისა ნორა ტარიელაშვილი უღიმღამო საბჭოთა სკოლას აფერადებდნენ. ახლა უკვე ვიცი, რის ხარჯზე აკეთებდნენ ამას… საკუთარი საქმისა და მოსწავლეების (ზოგადად, ადამიანების) სიყვარულის ხარჯზე. ცისანა კანკავა საუბარს რომ დაიწყებდა, რეალობა ქრებოდა და სხვა სამყაროში ხვდებოდი… ეს სხვა სამყარო ნორა მასწავლებლის შემთხვევაში გეოგრაფიის კაბინეტის ზღურბლიდანვე იწყებოდა. რას არ ნახავდით ამ ოთახში! მარტო თოკზე მოსრიალე ათობით სხვადასხვაგვარი რუკის გამოჩენა-დამალვა რად ღირდა… პირველად იქ ვიფიქრე, რომ ცოდნას რაღაც სრულიად სხვაგვარი, განუმეორებელი სიმშვიდე მოაქვს-მეთქი…

ერთ-ერთ რეგიონში დაწყებით კლასებში მასწავლებელი ბავშვებს მატყლს უხსნიდა. მატყლის ფთილა ხომ არ აჩვენა (იფიქრებთ, ადამიანია, დაავიწყდაო), მთელი გაკვეთილი ისე ისაუბრა, რომ ბავშვებს შალის ტანსაცმელზე არც კი მიუთითა და არ უთხრა, ეს მატყლისგან არის დამზადებულიო. არადა, ზამთარი იდგა და ამის გაკეთება სულ ადვილი იყო.

ასეთი სწავლება და სწავლა ყველაფერს აუფერულებს და, პირველ რიგში, პროცესის მონაწილე ადამიანებს. არ შეიძლება ასეთი გულგამოჭმული განათლებისთვის ან თავი გაიმეტო, ან ბავშვები. ჩემი აზრით, სწავლა-სწავლება, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვაგვარი ურთიერთობა, ჭურჭლის ავსება-დაცლას ჰგავს – თუ არ დაიცალე, ვერც აივსები. ვეღარ აივსები… აქ ისეთი მიზეზები, როგორიცაა, ამ ხელფასად, ამ პირობებში, ასეთი უმადურებისთვის თავი როგორ გავიმეტო, ცოდო არ ვარ… არ გამოდგება. არ გამოდგება, რადგან როგორი წონიანიც უნდა იყოს მიზეზი, „თავის არგამეტების“ შედეგი – ჩამქრალთვალებიანი მოსწავლეები – უზომოდ დამთრგუნველია. თავის შეცოდებას და არგამეტებას შედეგად საშიშად ერთფეროვანი და უსურვილო ყოველდღიურობა მოსდევს.

ჩემი აზრით, დღევანდელი მასწავლებელი ნამდვილი განმანათლებელია, რომლისთვისაც მოსწავლის სხეულის, გონებისა და გულის ჰარმონიის მიღწევა უპირველესი საზრუნავია.

თავისუფალი ლექსიკონის განმარტებით, მასწავლებელი, ზოგიერთ კონტექსტში განმანათლებელი, განათლების თეორიისა და პრაქტიკის სპეციალისტია, რომელიც სხვებს ცოდნის, კომპეტენციისა და ღირებულებების დაუფლებაში ეხმარება[1].

ის ნათლის მომფენი და ყველასათვის სინათლის მიმწვდენია[2]. ის ცდილობს უმწიფრობის კომფორტულობა არაკომფორტული გახადოს მოსწავლეებისთვის. მშვენივრად იცის, რომ „უმწიფრობაში ყოფნა ძალზე კომფორტულია. თუ მაქვს წიგნი, რომელიც განსჯას შემიცვლის; მოძღვარი, რომელიც სინდისის მაგივრობას გამიწევს; ექიმი, რომელიც დიეტას ჩემ მაგივრად განსაზღვრავს და ა. შ. – მაშინ საკუთარი ძალისხმევა აღარ მჭირდება. არ მჭირდება აზროვნება, თუ შემიძლია ფულის გადახდა – სხვები ჩემ ნაცვლად შეასრულებენ მოსაბეზრებელ სამუშაოს“[3].

ასეთ ყოფად არ ღირს სიცოცხლე… უნდა დაეხმარო უმწიფრობიდან თავდაღწევაში, გაადამიანებაში, უნდა გააბედინო საკუთარი გადაწყვეტილების, განსჯის ქონა… კანტისეული Sapere Aude!

P.S. ნორა ტარიელაშვილი შეუძლოდ არის, სახლიდან ვეღარ გამოდის და სკოლიდან გაცილებას დამპირდნენო… დღესაც ელოდება…

[1] https://www.thefreedictionary.com/educator

[2] https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=14046

[3] https://library.iliauni.edu.ge/wp-content/uploads/2015/04/kanti.pdf