როცა სკოლაში ვასწავლიდი, სოციალურ უთანასწორობასთან მაშინაც მქონდა შეხება: ვიღაცას ფეხსაცმელი არ ჰქონდა, სკოლაში ევლო; ვიღაცას ძვირადღირებული მანქანით აკითხავდნენ. თუმცა სკოლაში პატარები მყავდნენ და ეკონომიკური გავლენა იმდენად მძიმედ არ ჩანდა, რამდენადაც ზოგადად ოჯახური სიტუაციისა: ვიღაცას ურტყამდნენ (ოჯახში ძალადობა, ბავშვზე ძალადობა მაშინ კანონით არ ისჯებოდა), ვიღაცას არასდროს უშვებდნენ ექსკურსიაზე (მშობლები ასაკში იყვნენ და ზედმეტად ღელავდნენ ყველაფერზე), ვიღაცას კი ნორმალური, ადეკვატური დედ-მამა ჰყავდა. ამ ტიპის ოჯახური სიტუაცია უფრო თვალნათლივ აისახებოდა ბავშვების ქცევასა და აკადემიურ მოსწრებაზე, ვიდრე ის, ვინ რამდენად იყო უზრუნველყოფილი.
დღეს მე პატარებს აღარ ვასწავლი, სტუდენტებთან მაქვს საქმე. სოციალურ უთანასწორობას აქაც ვაწყდები. თან უფრო მძიმედ, რადგან გამკლავება ამ უთანასწორობასთან უკვე თავად უწევთ, თავად ეძებენ გზებს, საშუალებებს ქვეყანაში, სადაც ძალიან ძნელია, იყო სტუდენტი და გამოიმუშაო მნიშვნელოვანი თანხა, რომელიც ან საკვებზე გეყოფა, ან ბინაზე, ან სწავლის ფულის გადახდას შეძლებ, ან უცხო ენაში მოემზადები, იმიტომ, რომ ზოგჯერ შენი უნივერსიტეტი ვერ უზრუნველყოფს უცხო ენის ისეთ სწავლებას, როგორიც მაგისტრატურაში ჩასაბარებლად ან თუნდაც ელემენტარული სამეცნიერო კვლევისთვის, ან უბრალოდ წარმატებისთვის გჭირდება. მოკლედ გინდა ან იძულებული ხარ მშობლებს რაღაცით შეუმსუბუქო შენი შენახვა, თორემ მთლიანად რომ ვერ უზრუნველყოფ საკუთარ თავს, თავისთავად ცხადია!
შედიხარ აუდიტორიაში და იმათგან, ვინც ლექციებზე დადის, ორ ძირითად ჯგუფს ხედავ:

თვალებამოღამებულები, ფერი რომ არ ადევთ და ძილს რომ ებრძვიან; და მეორენი: სახეზე ღიმილითა და ჩვეულებრივი მზერით.

თვალებამოღამებულებს შორისაც ორი ჯგუფია: ერთნი ჩვილბავშვიანები არიან, მეორენი – მუშაობენ.
სხვათა შორის, ჩემი სტუდენტობის დროს ბავშვიანების მიმართ გაცილებით კრიტიკულად ვიყავი განწყობილი. ისინი უფრო მეტად არ სწავლობდნენ და ნიშნებს მათხოვრობდნენ, ან შეიძლება მე ვუყურებდი ასე. დღეს ჩვილბავშვიანებიც სწავლობენ და ჯერ არ შემხვედრია, ვინმეს შეღავათი მოეთხოვოს შვილის ყოლის გამო. თუმცა ფაქტია, რომ ან ძალიან უჭირთ, ან სხვები უზრდიან შვილებს. ერთხელ იყო, წერით გამოცდაზე უცებ გოგონა ატირდა, წამოხტა და გამომიცხადა, მივდივარო. რა გჭირს-მეთქი, რომ ვკითხე, 3 თვის ბავშვი ბიძაშვილთან დავტოვე და ვერ აჩუმებს, ტირისო. კარგი ნაწერი ჰქონდა, ნახევარი მოესწრო, მაგრამ იმ ნახევარშიც ეტყობოდა, ბევრი ეშრომა და გონებაც გამჭრიახი ჰქონდა. თუმცა, რა თქმა უნდა, უმრავლეს შემთხვევაში ჩვილბავშვიანობა ცუდად აისახება სტუდენტის აკადემიურ მოსწრებაზე. თუმცა ოჯახის შექმნა და შვილის ყოლა, უფრო მეტადაა მისი არჩევანი, ვიდრე ის, იმუშაოს კაბალურ პირობებში და ვეღარ შეძლოს შესაბამისი განათლების მიღება, ან შეძლოს, მაგრამ საკუთარი ჯანმრთელობის ხარჯზე.

სულ ახლახან „ბიბლუსში“ დასაქმებულ სტუდენტთა მიმართვის შემდეგ ფეისბუქზე აგორდა ტალღა და უამრავმა დაწერა, როგორ და რაში აიღო პირველი ხელფასი. მე მგონი, უბრალოდ რომანტიკული აღტკინება იყო, ყველას გადაედო სურვილი, გაეხსენებინა ახალგაზრდობა. თუმცა პირდაპირი მოწოდებებიც ჩანდა: ჩვენ ასე ვიტანჯებოდით და თქვენ რა გახმაურებთ, გაუძელით და თქვენც იქნებით მომავალში ჩვენსავით წარმატებულებიო.

ამ კომპანიის გარეშეც ვიცი, როგორ უჭირთ ჩემს სტუდენტებს. სხვათა შორის, შეიძლება დამთხვევაა, მაგრამ ყველაზე ნიჭიერების, მონდომებულების, შრომისმოყვარეების ნახევარი მაინც ფინანსურად უზრუნველყოფილი არაა და იძულებულია იმუშაოს.

„იძულებული“ – ეს სიტყვა, სამწუხაროდ, ძალიან ადეკვატურად გამოხატავს დღევანდელ სინამდვილეს, რადგან ხშირად მათი შრომა იმდენად მძიმეა, არ შეიძლება, დაერქვას ნებაყოფლობითი, სწორედ რომ იძულებაა.

აქ არ დავიწყებ იმ მონურ პირობებზე საუბარს, რომლის შესახებაც ყველამ ვიცით, უბრალოდ მინდა გითხრათ, რომ ასეთი შრომა ხშირად სავალალოდ აისახება სტუდენტის (საუკეთესო მონაცემების მქონე სტუდენტისაც) აკადემიურ მოსწრებასა და ზრდა-განვითარებაზე.

ზის თვალებამოღამებული, შეიძლება უსმელ-უჭმელიც კი და ცდილობს, არ ჩაეძინოს. ზის იმიტომ, რომ ელემენტარული პატივისცემა გამოხატოს შენ მიმართ და ხანდახან მაინც მოვიდეს, თორემ, თავისთავად ცხადია, დასწრებით არ გამოირჩევა.

არადა, წინა კვირას რომ საწერი დავალებები მიეცი, ყველაზე საინტერესო ესე გადმოგიგზავნა. ელაპარაკები და რწმუნდები, რომ მისი ნამუშევარია. გიხარია, მაგრამ ეკითხები, ამდენს რატომ აცდენს და იწყებს მოყოლას 12-საათიანი სამუშაოს შესახებ, რომელიც ძლივს იშოვა.

მერე დგება ფინალური გამოცდის დროც, რაღაცები მაგრად იცის, ყველაზე მაგრადაც, სააზროვნო დავალებებში არ უჭირს, მაგრამ რაღაც ტექსტები საერთოდ არ აქვს წაკითხული. გინდა დაუწერო უმაღლესი ქულა და გაატანო უმაღლესი ცოდნა, რისი მიცემაც შეგიძლია. სთხოვ, შემდეგ კვირაში მოვიდეს. ატყობ, სულ არ უნდა შემდეგ კვირაში მოსვლა, მინიმალური ქულა და თავისუფლება ურჩევნია. ახლა არდადეგები ეწყება და ორმაგი დატვირთვა აუღია, ორ ცვლაში უნდა იმუშაოს. ისიც არ იცის, როდის შეძლებს მოსვლას. საბოლოოდ თანხმდებით, რომ დარეკავს, მეტ გზას რომ არ უტოვებ, რეკავს და მოდის ბოლომდე მომზადებული, ისეთი, როგორსაც მისგან ელოდი. მაგრამ რას იზამს სხვა საგნებში? ბოლომდე ეყოფა ჯანმრთელობა და გამძლეობა?!

განსაკუთრებით მძიმეა ასეთი ამბები, როცა შენ თვითონაც სტუდენტის დედა ხარ. შენ შეძელი, შენი შვილი საკუთარ შრომაზე არ იყოს დამოკიდებული და გააკეთოს თავისუფალი არჩევანი, იმუშაოს თუ არა, მაგრამ როგორც მოქალაქემ ვერ შეძელი, შენი სტუდენტებისათვის შეგექმნა უკეთესი ქვეყანა, სადაც მათი შრომითი უფლებები უფრო მეტად იქნებოდა დაცული.

ამიტომ აწყდები ხოლმე აშკარა უსამართლობას. გულისამაჩუყებელი სულაც არ უნდა იყოს სტუდენტის შრომა. ნორმალურ პირობებში არც არის. აქაც ახერხებენ ზოგიერთები, შედარებით მისაღები გზით გამოიმუშაონ რაღაც თანხები. ზოგჯერ შენც ცდილობ რაღაცას, ვთქვათ მოსწავლეების ან შესაბამისი სამუშაოს შოვნას, თუმცა ყოველთვის შეუძლებელია. ამიტომ ზოგიერთი შრომობს, რომ ისწავლოს, მაგრამ სწავლისთვის ძალა აღარ რჩება. ნამდვილად არიან ისეთებიც, შრომით თვალებამოღამებულებს სწავლით თვალების ამოღამებაც რომ შეუძლიათ, მაგრამ ეს ძალზე ინდივიდუალურია და არა მგონია, მათ ჯანმრთელობაზე კვალს არ ტოვებდეს.

ასეა თუ ისე, საკუთარი ახალგაზრდობის გახსენება მეც მომინდა, თუმცა გახსენების გარეშეც ვიცი, რომ მიუხედავად მძიმე ოთხმოცდაათიანებისა, მიუხედავად უშუქობისა, მიუხედავად საინტერესო ალტერნატივისა, გაყინულიყავი უნივერსიტეტის აუდიტორიაში თუ მის ეზოში, ჩვენ მაინც სადღაც დავაშავეთ, სადღაც ვიზარმაცეთ, მეტი შეგვეძლო და ვერ შევძელით, არ უნდა დავრჩენილიყავით აქციებზე უიმედოდ დგომის ამარა და თავი არ უნდა გვენუგეშებინა – „ცუდად მაინც ხომ არ ჩაივლის ეს განწირული სულისკვეთებაო.“

უკეთესი ქვეყანა უნდა აგვეშენებინა და ჩვენთვის თუ არა, სტუდენტებისთვის მაინც შეგვექმნა ნორმალური, უსაფრთხო, ადამიანური შრომის პირობები.

ხანდახან საკუთარი უძალობისგან სასოწარკვეთილი ვფიქრობ ხოლმე, იქნებ ყველას იურიდიულზე უნდა გვესწავლა, რომ უსამართლობას კანონის ენაზე შევწინააღმდეგებოდით.

რასაც ახლა დავწერ, იქნებ სწორედ იურისტები გამოეხმაურონ. თავისთავად ცხადია, საკანონმდებლო ბაზა უნდა დაიხვეწოს და მართლაც მონური შრომა აიკრძალოს. მაგრამ იქნებ შესაძლებელია, ცოტა შევზღუდოთ სტუდენტის მუშაობის საათები. შეიძლება დასაშვები საათების რაოდენობა პირველ კურსზე ყველაზე მცირე იყოს და მერე იზრდებოდეს. თავიდან მაინც უფრო მეტად უჭირთ. ამან შეიძლება სტუდენტებშიც გამოიწვიოს უკმაყოფილება, მაგრამ ვფიქრობ, შრომითი უფლებების უკეთ დაცვასთან ერთად ესეც უნდა მოწესრიგდეს. არ შეიძლება ვიღაცა ჯანმრთელობის ხარჯზე სწავლობდეს, ხოლო ვიღაცა სწავლობდეს უხარისხოდ და საბოლოოდ რჩებოდეს დაბალანაზღაურებად სამსახურში, ანუ თავს ვერ აღწევდეს ჯადოსნურ წრეს.

კარგად მახსოვს, პირველი ფული რაში ავიღე, კიდევ უფრო კარგად მახსოვს რაში ავიღე ბოლო ჰონორარი! ეს თითქმის მექანიკური და რაღაცნაირად დამამცირებელი სამუშაო იყო. იმ ფულით ჩემი სტუდენტი გოგოს სწავლის საფასური დავფარე. არც მე მილხინს, მაგრამ ჩემს შვილს რაღაცნაირად უზრუნველვყოფ, არ დათანხმდეს კაბალურ პირობებს. სამწუხაროდ, მხოლოდ ჩემს შვილს. ამიტომ აუდიტორიიდან გამოსულს ხშირად მომყვება უსამართლობისა და დანაშაულის განცდა.

გერმანულ და ავსტრიულ პრესაში საქართველოზე იშვიათად წერენ. ცენტრალური ევროპის გერმანულენოვანი გამოცემები საქართველოს ეგზოტიკურ პოსტსაბჭოთა  სახელმწიფოდ აღიქვამენ. ევროპელთა დიდი ნაწილისთვის კავკასია კვლავ მნიშვნელოვან, მაგრამ მაინც პერიფერიულ რეგიონად რჩება. დასავლური გაზეთების ფურცლებზე გაელვებას პოლიტიკური ფიგურები და ბანდიტურ დაჯგუფებათა წევრები თუ ახერხებენ.

რამდენიმე კვირის წინ „Die Presse“-ს (ერთ-ერთი მთავარი ავსტრიული გაზეთის) ვებგვერდზე მოულოდნელად რეცენზია აღმოვაჩინე. რეცენზიის ავტორი, მიმომხილველი იუტა ზომერბაუერი, ნაირა გელაშვილის ნაწარმოებს წარმტაც და იუმორით სავსე რომანად („ein entzückender und humorvoller Roman“) მოიხსენიებდა. ცხადია, დავინტერესდი. ცოტა შემრცხვა კიდეც. კიდევ ერთხელ აღმოვაჩინე, რომ მეც ჩვეულებრივი უმადური ვარ, რომელსაც საკუთარ ბაღში თურაშაულის დანახვა უჭირს და პანტის საშოვნელად აქეთ–იქით დაეხეტება. თუმცა ჯობს გვიან, ვიდრე არასდროს. რომანის „მე ის ვარ“ რამდენიმე სიუჟეტი პირდაპირ უკავშირდება მასწავლებლებსა და მათ როლს მოსწავლეთა ცხოვრების გადამწყვეტ ეტაპებზე. ამიტომ მინდა, რამდენიმე მოსაზრება გაგიზიაროთ ქართველი მწერლის ამ შესანიშნავი წიგნის შესახებ.

რომანის მთავარი გმირი თორმეტი წლის ნია ლელიშვილია. გოგონა ვაკის ერთ მშვიდ და წყნარ ქუჩაზე ცხოვრობს. ის მეოცე საუკუნის სამოციანი წლების – საბჭოთა კეთილდღეობის ეპოქის – ინტელიგენტურ ოჯახში იზრდება. ნიას ცხოვრება სრულიად იცვლება, როდესაც მისი ოთახის პირდაპირ მცხოვრები უცნობი ბიჭი, სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტი შეუყვარდება. ეს გრძნობა გოგონას შეცვლის, გაურთულებს ურთიერთობას მეგობრებთან, მასწავლებლებსა და ოჯახის წევრებთან. ის მარტოსულ მოზარდად იქცევა, რომელიც სხვებისთვის აუხსნელი მიზეზების გამო უცნაურად იქცევა ხოლმე. მოკლედ, რომანი ცალმხრივ სიყვარულზე, ქარიშხალსა და უდაბნოში მარტო დარჩენილ 12 წლის ადამიანის სულიერ მდგომარეობასა და ბავშვობასთან გამოთხოვებაზეა. გუბეებში მოთამაშე, ველოსიპედით მონავარდე, ინდიელთა ბელადის როლის შემსრულებელი, ბაყაყივით მოხტუნავე და მამალივით ხმაურიანი ბავშვი მკითხველის თვალწინ ბედნიერების შეუძლებლობის წინათგრძნობასთან მარტო დარჩენილ, საიდუმლოებით დახუნძლულ მოზარდად იქცევა.

ნია თავისი განწყობითა და მოქმედებით ძალზე ენათესავება „ვეფხისტყაოსნის“ პროტაგონისტს – ისიც მარტო ყოფნას ესწრაფვის, ხატოვნად თუ ვიტყვით, ველად გაჭრას ცდილობს. მასაც დაუკარგავს იმედი, რომ ოდესმე კვლავ მოახერხებს სულის სიმშვიდის დაბრუნებას. „ვეფხისტყაოსნის“ საზეპიროები ზუსტი და ამომწურავი პასუხია ყველა იმ კითხვაზე, რომლებიც გოგონას ძილს უფრთხობს და სიმშვიდეს აკარგვინებს, მაგრამ ამაზე მას არავინ ესაუბრება, მხოლოდ გენიალური სტრიქონების დაზეპირებას აიძულებენ, მისგან მხოლოდ დისციპლინასა და უტყვ მორჩილებას მოითხოვენ. ერთი მასწავლებელიც არ გამოჩნდება, რომ ნიას ეპოსის გმირებთან მისი კავშირის არსი აუხსნას. გოგონა განსაცდელის წინაშე მარტო რჩება.

დარწმუნებული ვარ, დღესაც ბევრი ნიას მსგავსი გოგო დადის ჩვენს სკოლებში. მათაც უწევთ განსაცდელთან სხვების დაუხმარებლად გამკლავება. მათ კითხვებზე პასუხი დღევანდელ სასწავლო პროგრამებშიც არის ნაგულისხმები. უბრალოდ, ამ საიდუმლოებათა აღმოსაჩენად შეგირდებს ოსტატების თანადგომა სჭირდებათ.

ნიას ცხოვრებისეულ გამოცდილებას მწერალი რაინერ მარია რილკეს პოეზიის შუქზეც აფასებს. ნაწარმოები „მე ის ვარ“ იმის ჩვენებას ცდილობს, რომ ადამიანი დიადი არსებაა. მის სიდიადეს მოგონების, წინათგრძნობის, სინანულის, აღტაცების უნარები განაპირობებს. ადამიანის მთავარი ღირსება კი ის არის, რომ შეუძლია, ტანჯვა სულიერი ზრდისთვის გამოიყენოს. ენერგიას, რომელსაც სიყვარულში ვერ გამოხატავს, ნია სხვა საქმისკენ მიმართავს და შესანიშნავ გერმანისტად ყალიბდება. მისი მაგალითი გვეუბნება, რომ ყველაზე უიღბლო სიყვარულიც კი უკვალოდ არ იკარგება და უტოვებს შანსს ადამიანს, საკუთარი ადგილი და თავისი წილი ბედნიერება მოიპოვოს.

ნაირა გელაშვილი თავისი რომანით მკითხველს კიდევ ერთხელ შეახსენებს, რომ ადამიანი მხოლოდ სიამოვნებისთვის არ არის შექმნილი. ცხოვრება მას მხოლოდ ბედნიერებას არ ჰპირდება. ასაკთან ერთად დაბრკოლებები მხოლოდ იმატებს. მწერლის აზრით, მთავარია ვისწავლოთ, „როგორ გარდავქმნათ ცუდი, ანუ გამანადგურებელი მარტოობა კარგ, ნაყოფიერ მარტოობად და მარტოობის შიშით უაზრო და გამომფიტავ დროსტარებაში არ დავენარცხოთ, თორემ სიხარულს სამუდამოდ დავკარგავთ“.

ძალადობისა და სექსის მთავარ საბაზრო იარაღად ქცევის, კივილ-წივილისა და ეპატაჟის, კომერციალიზაციისა და მომხმარებლური ეთიკის ეპოქაში ნაირა გელაშვილის რომანი არის ნამდვილი მანიფესტი, რომელიც უპასუხო სიყვარულის, სასარგებლო მარტოობისა და მტანჯველი ენერგიის გადარჩენისთვის გარდაქმნის მნიშვნელობას შეგვახსენებს. ის გვაჩვენებს, რომ რეალობისგან გაქცევა და უშინაარსოდ ცხოვრება ან სიკვდილი გამოსავალი არ არის.

რაც მთავარია, რომანი სავსეა ურთიერთგანსხვავებული და ცოცხალი პერსონაჟებით, თითოეული ჩვენგანისთვის კარგად ნაცნობი ქუჩებითა და ხალასი იუმორით. მასწავლებელსაც და მოსწავლესაც, დედასაც და შვილსაც, დასაც და ძმასაც ეს ნაწარმოები ერთმანეთის მისწრაფებათა გამოაშკარავებაში დაეხმარება.

Microsoft-მა და The Future Laboratory-მ გადაწყვიტა, წარმოედგინა როგორი გახდებოდა შრომის ბაზარი 10 წლის შემდეგ, რომელი პროფესიები იქნებოდა ყველაზე მოთხოვნადი. კვლევაში მონაწილეობა არაერთმა წამყვანმა მეცნიერმა, ანალიტიკოსმა და ტექნოლოგმა მიიღო, კვლევის შედეგები კი ბრიტანულმა გამოცემამ – The Independent-მა გაასაჯაროვა. აღმოჩნდა, რომ ყველაზე პოპულარული მომავლის პროფესიები კოსმოსსა და ვირტუალურ რეალობას დაუკავშირდება. თუმცა გავრცელებულმა მოსაზრებამ იმის შესახებ თითქოსდა რობოტები შეცვლიან ადამიანებს, მკვლევრების ეჭვი გამოიწვია. მათი განცხადებით, ციფრული ტექნოლოგიების საუკუნეში ადამიანს პროფესიული და პიროვნული განვითარებისთვის კიდევ უფრო მეტი შესაძლებლობები გაუჩნდება.

კვლევის ავტორები ვარაუდობენ, რომ ამჟამინდელი სკოლის მოსწავლეთა და სტუდენტთა 65% ამ ეტაპზე არარსებულ პროფესიებში ჩაერთვება.

კომპანიების მიერ გამოკითხულ ექსპერტთა უმრავლესობა მომხრეა ახალგაზრდებმა ახალი ცოდნა და უნარები აითვისონ იმისათვის, რათა არ იყვნენ დამოკიდებული ვიწრო სპეციალიზაციაზე ორიენტირებულ განათლების ტრადიციულ სისტემაზე. „ჩვენ ვხედავთ, რომ სულ უფრო ბევრი ახალგაზრდა ღელავს თავის მომავალზე. ისინი არ არიან მზად თანამედროვე ტექნოლოგიებთან ურთიერთობისთვის“, – ამბობს Microsoft-ის წარმომადგენელი რაიან ასდოურიანი.

„ახლა მეტად ფასობს სხვადასხვა სფეროებში რამდენიმე უნარისა და ცოდნის ფლობა. მაგალითად, ვირტუალური გარემოს დიზაინერს უნდა ჰქონდეს რედაქტორის კომპეტენციები. და კიდევ, ეს პროფესია რაღაცით გეიმდიზაინსაც ჰგავს. სავარაუდოდ, ამ სფეროს სპეციალისტს დასჭირდება არქიტექტორისა და ფსიქოლოგის კვალიფიკაცია, რათა შეძლოს აქტუალური საკითხების სწრაფად გადაჭრა. მაგალითად, მას მოუწევს დაფიქრება იმაზე, თუ რატომ მოსწონთ ადამიანებს ხის ქვეშ ჯდომა; და როგორ გადავიტანოთ ეს ვირტუალურ რეალობაში“,- ასკვნის სტივ თოზი, The Future Laboratory რედაქტორი და წარმოდგენილი ანგარიშის ერთ-ერთი ავტორი.

2025 წლამდე პოპულარული გახდება შემდეგი ისეთი პროფესიები:

ვირტუალური გარემოს დიზაინერი – ცოდნის სფერო: არქიტექტურის დიზაინი, რედაქტორის საქმე, ფსიქოლოგია.

2020 წლის პროგნოზით, VR-საშუალებების ბაზარი 40 მილიარდი დოლარით შეფასდება, 2026 წლისთვის კი მილიონობით ადამიანი წარმოუდგენლად დიდ დროს გაატარებს ახალი წესების მქონე ვირტუალურ სივრცეში. ისინი იქ არა მხოლოდ გაერთობიან, არამედ იმუშავებენ და ისწავლიან. ვირტუალური გარემოს დიზაინერი ვირტუალური სამყაროების პროექტირებით დაკავდება, რათა ინტერნეტმომხმარებლებმა იქ საარსებო და სამუშაო პირობები შექმნან. ვირტუალურ სივრცეში დაინიშნება საქმიანი შეხვედრების უმეტესობა, ადამიანები ივლიან ვირტუალურ მუზეუმებში, უნივერსიტეტებში… ოფისის მუშაკთა ტიპური დღე მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილში მყოფ კოლეგებთან ვირტუალური ურთიერთობით დაიწყება. მათი პროექტი შეიძლება გახდეს ფეხბურთის მოედნის მოდელი ან იუნესკოს მემკვიდრეობის ციფრული კოპია, რომელიც ორიგინალის დასაცავად შეიქმნება.

ამ სფეროში პირველი ნაბიჯები უკვე გადადგმულია. ავსტრალიაში დიკინის უნივერსიტეტი თანამშრომლობს პროგრამული უზრუნველყოფის მუშაკებთან, რათა მათ ვირტუალური და დამატებითი რეალობის სფეროში ახალი სპეციალისტების ნაკადი მოამზადონ. პირველ ნაკადზე ზრუნვა 2016 წელს დაიწყეს.

რობოეთიკის ადვოკატი – ცოდნის სფერო: კომუნიკაციები, ფილოსოფია, ეთიკა.

ექსპერტთა აზრით, მომავალი ათასწლეული რობოტების ერად გადაიქცევა. რობოტები დაეხმარებიან ადამიანს ყველა სფეროში. ისინი მათი პირადი ასისტენტები გახდებიან. 2018 წელს დიდ ბრიტანეთში ამ სფეროში 55,8 ათასი ახალი სამუშაო ადგილი გაჩნდება. რობოეთიკის ადვოკატი შეასრულებს შუამავლის როლს ადამიანსა და რობოტს შორის, დაარეგულირებს მორალურ და ეთიკურ კანონებს მათი მშვიდობიანი თანაარსებობისთვის.

ამ მოსაზრებას ეთანხმება ალექსანდრე რებენი, კალიფორნიის უნივერსიტეტის (ბერკლი) პროფესორი, „ტკივილის მომნიჭებელი“ რობოტის გამომგონებელი. „მე დავამტკიცე, რომ მომავალში არა მხოლოდ ადამიანზე მზრუნველი, არამედ „ცუდი“ რობოტებიც იარსებებენ. ამიტომ ჩვენ გაგვიჩნდება იმ ცოცხალ ადამიანთა საჭიროება, რომლებიც ჩვენს შიშებს შეეწინააღმდეგებიან, რათა ერთ მშვენიერ დღეს ხელოვნური ინტელექტი კონტროლიდან არ გამოვიდეს“.

კულტურის Digital-კომენტატორი – ცოდნის სფერო: ხელოვნების ისტორია, ბიზნესი, პიარი და მარკეტინგი.

ათი წლის შემდეგ სოციალურ ქსელებში დომინანტობას ვიზუალური კომუნიკაცია გასწევს. ამ მოსაზრებას ამყარებს ინსტრაგამის პოსტთა რაოდენობა – 2016 წელს ქსელებში მათ 15% ეკავა. ვინც კარგად აითვისებს digital სფეროს „ენას“, მოთხოვნადი სპეციალისტი გახდება და ტრადიციულ კულტურაში ციფრული კულტურის ინტეგრირებას შეძლებს. ამ უნარებს ის კულტურისა და ხელოვნების სფეროში მოქმედ დაწესებულებებში და ინსტიტუციებში გამოიყენებს.

ტეიეტის თანამედროვე გალერეის დირექტორი, ფრანსეს მორისი დარწმუნებულია, რომ ამ სფეროში მოღვაწე პროფესიონალებს საკმაოდ დიდი ფინანსური შემოსავალი გაუჩნდებათ, რადგან ისინი მოეხმარებიან მომავლის აუდიტორიას მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის აღქმაში თანამედროვე ტექნოლოგიების დახმარებით.

ფრილანსერი ბიოჰაკერი. ცოდნის სფერო: ბიოლოგიური მეცნიერებები, სამედიცინო მეთოდოლოგია, მონაცემთა ანალიზი.

დიდი ხნის განმავლობაში მეცნიერება უნივერსიტეტებში და საკვლევ ინსტიტუტებში მომუშავე მკვლევრების საქმიანობა იყო, მაგრამ Microsoft-ში აცხადებენ, რომ პლატფორმები ღია საწყისი კოდით ხელს უწყობენ აკადემიური საზოგადოების დემოკრატიზაციას და ბიოჰაკერების (სამოყვარულო კვლევების სფეროს ენთუზიასტები მოლეკულურ ბიოლოგიაში) რაოდენობის გაზრდას.

ღია კოდის მქონე ინსტრუმენტების დახმარებით ათასობით მკვლევარი მსოფლიოს მასშტაბით ახალ მეთოდებზე იმუშავებს, რომელიც დეპრესიის, აუტიზმის, შიზოფრენიის, ალცჰეიმერის მკურნალობაში გამოდგება. ვირტუალური ბიოჰაკერების ფრილანსერთა გუნდები ამ საქმეში მკვლევრებს დიდ სამსახურს გაუწევენ.

ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის სინთეტიკური ბიოლოგიის წარმომადგენელი დოქტორ დარენ ნესბეტი ამბობს, რომ ბიოჰაკერების შრომა ძალიან სასარგებლო იქნება მასშტაბური კვლევების დროს.

2025 წელს და შემდგომში პოპულარული იქნება ახალი პროფესიები:

კოსმოსური გიდი – 2020 წლის შუა პერიოდისთვის დაიწყება მოგზაურობა კოსმოსში. ამასთან დაკავშირებით მოთხოვნა გაჩნდება ადამიანებზე, რომლებიც კოსმოსში მოგზაურობის მსურველთა უსაფრთხოებაზე და ექსკურსიებზე იზრუნებენ. ჩვენი პლანეტის საზღვრებს გარეთ კოსმოტურიზმის ტურების შედგენას კარგად მომზადებული სპეციალისტები დასჭირდება.

პირადი მონაცემების კურატორი – ინტერფეისები „ტვინი-კომპიუტერი“ 2020 წლის ბოლოსთვის გავრცელდება. აღნიშნული მოწყობილობა შეაძლებინებს ადამიანს საკუთარი აზრების, მოგონებებისა და ოცნებების წაკითხვასა და დაფიქსირებას, ასევე სოციალურ ქსელებში მათ გაზიარებას. პირადი მონაცემების კურატორები ნეიროინტერფეისების და ნეტის მომხმარებლებს დაეხმარებიან, სწრაფად ადაპტირდნენ უზარმაზარ საინფორმაციო ნაკადში.

გარემოს აღდგენის ინჟინერი – 2025 წლისთვის დედამიწის მოსახლეობა 9 მილიარდ ადამიანს მიაღწევს, რის გამოც ბუნებრივი რესურსების რაოდენობა საკმარისი აღარ იქნება. გარემოს აღდგენის ინჟინრები ეკოსისტემების რეაბილიტაციით დაკავდებიან და ამაში მათ არსებული ფლორა-ფაუნის ნიმუშები დაეხმარება. ეს სპეციალისტები გადაგვარებული მცენარეებისა და ცხოველების სახეობების აღდგენით დაკავდებიან.

მუდმივ კვებაზე მომუშავე სპეციალისტი – მკვლევართა გათვლით, 2020 წლისთვის კაცობრიობა მდგრად ენერგეტიკაზე გადავა და მთელი სიმძლავრით გამოიყენებს მზისა და ქარის ენერგიას. ძირითადი პრობლემა, რომლის წინაშეც მომავლის ადამიანი აღმოჩნდება, მოღრუბლული ან უქარო ამინდი იქნება, როდესაც ზემოთ ნახსენებ რესურსებს ვერ გამოიყენებ. მუდმივ კვებაზე მომუშავე სპეციალისტები იქნებიან ადამიანები, რომლებიც ამ პრობლემების მოგვარებას შეეცდებიან.

ადამიანის სხეულის დიზაინერი – ტექნოლოგიები ძალიან სწრაფი ტემპით ვითარდება. მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ ადამიანის ქსოვილის აღდგენა და ორგანოების შეცვლა მომავლისთვის ჩვეულებრივ ამბად იქცევა. ბიოინჟინერიის ჩარევით, ადამიანი შეძლებს გარეგნობის შეცვლას და ისეთი გახდება, როგორიც სურს რომ იყოს. სხეულის ნაწილები პროთეზების სახით მოდური და ფუნქციური იქნება.

ამ წერილში გაგაცნობთ ურთიერთგაცვლის პროგრამებში მონაწილე გერმანელ და ამერიკელ მოსწავლეთა შთაბეჭდილებებს გერმანიისა და ამერიკის სკოლების შესახებ.

შარლოტე ჰაინე (გერმანია), მეთერთმეტე კლასის მოსწავლე:

„როდესაც ჩემს კლასელებს ვუთხარი, რომ ურთიერთგაცვლის პროგრამით აშშ-ს სკოლაში ვაპირებდი წასვლას, ბევრმა მითხრა, რომ ეს სასწავლო წელი ჩემთვის არდადეგების მსგავსი იქნებოდა. აღმოჩნდა, რომ ბევრ შემთხვევაში უესტ ჯონსტონის (ჩრდილოეთი კაროლინა) ჰაი-სქულში სწავლა უფრო ადვილი იყო, ვიდრე ჩემთან, ფრანკფურტში, მაგრამ ამერიკაში უამრავ ახალ პრობლემასთან მომიწია გამკლავება და მათი უმეტესობა კულტურულ განსხვავებებს შეეხებოდა.

დილით, აშშ-ში ჩასვლის დღესვე, მასპინძლებთან ერთად ჩემს ამერიკულ სკოლაში წავედი. პირველი შთაბეჭდილება იყო სისუფთავე! დიახ, ამერიკულ სკოლაში კედლებზე არც ნახატები (ე.წ. „გრაფიტი“) იყო და არც სხვა ისეთი რამ, რაც არ ეხამებოდა სკოლის დიზაინის მწვანე და თეთრ ფერებს. ძნელი დასაჯერებელი გახლდათ, რომ სკოლა, რომელშიც 1.500-ზე მეტი მოსწავლე სწავლობდა, ასე განსხვავდებოდა გერმანიაში მდებარე ჩემი სკოლისგან (რომელიც ასევე საკმაოდ დიდია, 1.000-მდე მოსწავლით). ჩვენს სკოლაში, ფრანკფურტში, გრაფიტი ჩვეულებრივი ამბავია (ისევე, როგორც ჩვენi ქალაქის სხვა სკოლებში), სკამები და მაგიდებიც სხვადასხვა ფერისა და მოდელისაა და არა ისეთი, როგორიც ჯონსტონში დამხვდა.

ზოგიერთი განსხვავება არც ისე სასიამოვნო გახლდათ. სასწავლო განრიგის მიღება საკმაოდ რთული პროცედურა აღმოჩნდა და, საზოგადოდ, მთელი წლის განმავლობაში არაერთხელ დავინახე, როგორ ანელებს პროცესებს სკოლის ბიუროკრატია. ამან გამაკვირვა, რადგან გერმანიაში ყველას გვეგონა, რომ ამერიკელ მოსწავლეებს მეტი თავისუფლება ჰქონდათ.

პირველსავე დღეს უფრო მეტი განსხვავება დავინახე ჩემს სკოლასა და ამერიკულ სკოლას შორის, ვიდრე ველოდი.

ამერიკაში ყოველდღიურად ოთხი გაკვეთილი გვქონდა, თითოეული ოთხმოცდაათ წუთს გრძელდებოდა, შესვენება კი მხოლოდ ხუთ წუთს. ასეთი გრძელი გაკვეთილები საკმაოდ მომაბეზრებელი იყო, თუმცა სასწავლო დღეს ერთგვარ სტრუქტურას ანიჭებდა, რაც გერმანიაში არ არის. ამერიკულ სკოლაში ზოგიერთ საგანში ტესტი ყოველკვირა გვიტარდებოდა, ხოლო ტესტებს შორის გვეძლეოდა კითხვებზე პასუხის გაცემის სავარჯიშოები – ე.წ. ქვიზები.

ვერ ვიტყვი, რომ ეს ყოველკვირეული ტესტები რთული იყო, რადგან მათში შესაძლო პასუხებიც გახლდათ გათვალისწინებული. გერმანიაში ტესტებს სემესტრის განმავლობაში მხოლოდ ორჯერ ვწერდით, ხოლო ქვიზებს – ძალიან იშვიათად. ფრანკფურტში ამ ორ, საკმაოდ რთულ ტესტზე იყო დამოკიდებული ჩემი ნიშნის ორმოცდაათი პროცენტი, სემესტრის ჯამური შეფასების დანარჩენი ორმოცდაათი პროცენტი კი კლასში საკითხების განხილვაში მონაწილეობის მიხედვით გამოჰყავდათ. გამიხარდა, როცა აღმოჩნდა, რომ უესტ ჯონსტონში „მონაწილეობას“ ამხელა მნიშვნელობას არ ანიჭებდნენ, რადგან პირველ ხანებში კლასში ინგლისურად ლაპარაკისა ცოტა მერიდებოდა.

ჩრდილოეთ კაროლინაში სწავლა ხელოვნების კლასით დავიწყე. ხელოვნების მასწავლებელი ძალიან ახლაგაზრდა იყო, სულ ოცდასამი წლისა. გერმანიაში ამ ტიპის სკოლებში ასეთ ახალგაზრდა მასწავლებელს იშვიათად შეხვდებით.

კიდევ ერთი რამ, რამაც ძალიან გამაკვირვა, გახლდათ ასაკობრივი სხვაობა თანაკლასელებს შორის. გარდა ინგლისურისა და მათემატიკისა, ჩემთან ერთად კლასში ყოველთვის ისხდნენ თოტხმეტიდან თვრამეტ წლამდე ასაკის მოსწავლეები. ეს ძალიან უცნაური მომეჩვენა, რადგან მანამდე ვერც კი წარმოვიდგენდი, რომ შეიძლებოდა, სხვა ასაკის თანაკლასელი მყოლოდა. ამერიკაში მოსწავლეთა კონტინგენტი საკმაოდ შერეულია. ევროპაში სკოლას, რომელშიც ვსწავლობ, გიმნაზიუმი ეწოდება და მაღალი დონის სკოლაა მათთვის, ვინც უნივერსიტეტში აპირებს სწავლის გაგრძელებას. გერმანიაში ასევე არსებობს რეალშულე და ჰაუპტშულე – სკოლები იმ ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც სკოლის დამთავრების შემდეგ პირდაპირ მუშაობის დაწყებას აპირებენ.

უესტ ჯონსტონის სკოლაში ასევე შესამჩნევი იყო სხვადასხვა რასისა და ეკონომიკური წრის მოსწავლეთა ერთად სწავლა. აქვე დავინახე ისიც, რომ ისინი თავიანთი რასისა და სოციალური-ეკონომიკური ჯგუფების მიხედვით არიან დაყოფილნი. მაგრამ, მიუხედავად მოსწავლეების განსხვავებული წარმომავლობისა და ეკონომიკური შესაძლებლობებისა, მათგან ძალიან ბევრი რამ გავიგე განსხვავებული კულტურებისა და ამერიკაში მათი თანაარსებობის შესახებ.

გერმანიაში, ჩვენი ისტორიიდან გამომდინარე, უამრავი დისკუსია იმართება რასიზმის პრობლემების შესახებ, მაგრამ ჩემს სკოლაში სხვა რასების წარმომადგენლები ცოტანი არიან. ჩრდილოეთ კაროლინაში კი შერეულ კლასებში გამართულმა დისკუსიებმა ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა.

ხალხი ფიქრობს, რომ გერმანელები უაღრესად დისციპლინირებულები არიან, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ უესტ-ჯონსტონში წესები უფრო მკაცრი იყო, ვიდრე აქამდე მენახა ან გამომეცადა.

მაგალითად, გაკვეთილიდან საპირფარეშოში გასასვლელად აუცილებელი იყო მასწავლებლისგან დროებითი საშვის აღება. სადილის დროს, სკოლის კაფეტერიაში, სკოლის დირექტორის მოადგილემ მოსწავლეებს რამდენიმეჯერ მისცა შენიშვნა და სიჩუმისკენ მოუწოდა. მე წესებისა და გარკვეული შეზღუდვების წინააღმდეგი არ ვარ, მაგრამ მართლაც მოულოდნელი აღმოჩნდა, რომ შესაძლო იყო, „წესების“ გამო ვინმეს ჩემთვის მეგობრებთან ერთად სეირნობა და მათთან საუბარი შეეზღუდა.

იგივე შეიძლება ითქვას ამერიკული საჯარო სკოლების ჩაცმის წესზეც, ე.წ. დრესკოდზე, რომელიც მე, გერმანელს, უცნაური მომეჩვენა.

ჩემი მასპინძელი ოჯახი ყოველ შაბათს სუპერმარკეტში (ამერიკულად – მოლში) დადიოდა შოპინგზე. როდესაც განვაცხადე, რომ გახეხილი და დაძენძილი ჯინსის ყიდვა მინდოდა, ამან ჩემს მასპინძლებს შორის ასეთი ჯინსით სკოლაში სიარულის მიზანშეწონილობის თაობაზე დისკუსიაც კი გამოიწვია.

ახლა, როდესაც ჩრდილოეთ კაროლინის სკოლაში გატარებულ წელს ვიხსენებ, მართლაც მენატრება რამდენიმე საგანი, რომლებსაც უესტ-ჯონსტონის სკოლაში გვიკითხავდნენ, განსაკუთრებით კი ჟურნალისტიკის, სამსახიობო, სიმღერისა და ქოლორ გარდის (ინგლ. Color guard) კლასები, სადაც დროშებით, დოლებითა და საზეიმო ჯოხებით მარშირებას, ცეკვასა და ტანვარჯიშს გვასწავლიდნენ.

გერმანიაში ჩემი სკოლა ძალიან ცოტა ისეთ საგანს გვთავაზობს, რომლებიც ე.წ. აკადემიურ კურიკულუმში არ შედის.

ყველაზე მეტად კი ამერიკულ სკოლაში ალბათ მაინც ის სასკოლო პატრიოტიზმის სული მომეწონა, რომელიც იქ ტრიალებდა. ასევე დაუვიწყარი გახლდათ სკოლებს შორის ჩატარებული შეჯიბრებები – ეს ის გამოცდილებაა, რომელსაც გერმანიაში ვერ შეიძენ.

უესტ ჯონსტონში ასევე იმართებოდა ერთი ღონისძიება, რომელსაც Spirit Week-ს ეძახდნენ. ამ ღონისძიების დროს სკოლის ყველა მოსწავლე ჩართული იყო სკოლისადმი ერთგულების ხელშეწყობის აქტივობებში.

მე ძალიან მიყვარდა სფირით უიქებში მონაწილეობა და გერმანიაში დაბრუნებისას გადავწყვიტე, მეგობრებთან ერთად რაღაც მსგავსი ჩემს სკოლაშიც გამეკეთებინა. ჯერ ბევრი ვერაფერი გამოგვივიდა, მაგრამ დანებებას არ ვაპირებთ“.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

„სფირით უიქი“ ამერიკულ სკოლებში გავრცელებული სკოლისადმი ლოიალურობის გამომხატველი ღონისძიებებია. ამ დროს საშუალო და მაღალი კლასების ყველა მოსწავლეს (რომლებიც თავიანთ ჯგუფებს ქმნიან) ევალება, მოიფიქრონ და განახორციელონ სკოლის პოპულარობისა და სასკოლო სულის ხელშემწყობი წარმოდგენები, სიმღერები, ცეკვები ან პრეზენტაციები (ლ. ა.).

წყარო:

1. https://www.edutopia.org/foreign-intrigue-living-in-loving-america
2. 2. https://toridykes.com/blog/2014/6/20/schoolsystemdifferences#.WIHM0FV96Uk

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

ნაძვები

თბილისში მუდმივად გადატვირთული ქუჩებიდან ერთ-ერთის, დადიანის ქუჩის, სიახლოვეს ვცხოვრობ. თითქოს ტრანსპორტის აუტანელი ხმაურით შეწუხებული უნდა ვიყო, მაგრამ, საბედნიეროდ, ასე არ არის. ჩემს კორპუსს წინიდან აფარებული კიდევ ერთი უსაშველოდ გრძელი კორპუსი და თბილისური ეზოებისთვის უკვე „ფანტასტიკის სფეროდ“ ქცეული ხეები, რომელთა უმეტესობა ნაძვია, ისე კარგად ახშობენ მანქანების ხმაურს (მტვერსა და გამონაბოლქვს ხომ თავისთავად ისრუტავენ) რომ ხანდახან აგარაკზეც კი მგონია თავი. განსაკუთრებით ქარის დროს, როცა ნაძვები მწვანე თითებს ააფხაჭუნებენ ფანჯრის მინებზე და, ანას ცნობილი თუთის ხისა არ იყოს, სახლში შემოჭრას ლამობენ. თითქმის დაუჯერებელ რამეს ვამბობ, მაგრამ, წეღან, სახლიდან გაუსვლელად, მარტო ფანჯრიდან, არც მეტი, არც ნაკლები, 23 ძირი ნაძვი დავითვალე ეზოში.

კორპუსებს შორის

ორ კორპუსს შორის მოქცეული სპორტული მოედანიც მწვანეა ნაძვებივით. უფრო მწვანეც კი, იმიტომ რომ ხელოვნური საფარითაა დაფარული. კარიც მტკიცე აბია და მაღალ მილებზე შემოხვეული მავთულის ბადითაც საიმედოდაა დაცული. ოღონდ, ჩიტი ვერ გადაფრინდება კი არა, ჩიტებიც და შინაური მტრედებიც ხშირად სტუმრობენ აქაურობას. ვინ იცის, მაღლიდან მწვანედ მოხასხასე მინდორს რომ დაჰყურებენ, გაზაფხული ჰგონათ. „აეროდრომადაც“ გამოსადეგი ადგილია მათთვის და, იმედია, პატარა ჩიჩაყვების გასაბერად, რაიმე საკვებსაც პოულობენ ამ ვითომბალახში.

თავად სტადიონის არსებობის გარდა, რაც მე მახარებს, ისაა, რომ ყოველდღიურად  აქ ჩიტებზე ბევრად მეტი ბავშვი დახტის, თამაშობს და ჟრიამულობს. საღამოობით, ამ ორ კორპუსში მცხოვრებთა გარდა, სხვა ბავშვებიც მოდიან სავარჯიშოდ „ტრენერების“ თანხლებით და ლამპიონებით განათებულ მინდორზე ხან ოვალური ბურთი დაგორავს, ხან მრგვალი; დილაობით კი, კვირაში რამდენჯერმე, რომელიღაც ახლომდებარე სკოლის, ალბათ, მე-4-მე-6 კლასელებს, სპორტის გაკვეთილებსაც უტარებს ერთი ახალგაზრდა სპორტის „მასი“.

ლურჯი ქუდი და სხვა

ყვითელი სასტვენი სულ თან დააქვს. მწვანე და შინდისფერ სპორტულ ქურთუკებს ამინდის შესაბამისად იცვლის. სპორტულ ფეხსაცმელებსაც ქურთუკის ფერი თასმებით იკრავს. ყველაზე ხშირად თვალში მაინც მისი ლურჯი ქუდი მხვდება ხოლმე, რომელიც მუდმივად ახურავს. უქუდო  მასი ჯერ არ მინახავს. დათბება  და მოიხდის ალბათ.

საშუალო სიმაღლისაა, ასაკით, ყველაზე ბევრი, 27-28 წლის იქნება. თხელ, მოდურად შეკრეჭილ წვერს ატარებს. სიარულსა და მიხრა-მოხრაზე ეტყობა, რომ სპორტის მასწავლებლობამდე სპორტსმენის გზა გაიარა, ან იქნებ, ჯერაც ისევ  აქტიურად მისდევს სპორტს. ჩემი აზრით, უფრო ფეხბურთელი უნდა ყოფილიყო (ან არის), ფეხბურთელებმა იციან ასე აქეთ-იქით ქანაობით და მსუბუქი რწევით სიარული. ზოგჯერ გაკვეთილის დაწყებამდე მარტო მოდის ხოლმე სტადიონზე. შევა, ხან მოედნის ცენტრში გაჩერდება, ხან კიდეებში, ფეხით საფარს  მოსინჯავს, დაზიანებული ხომ არ არის, შუშა ან ქვა ხომ არ გდია, ბავშვები თამაშის დროს რომ არ დაეცნენ და რამე არ იტკინონ… ყველაფერს რომ შეამოწმებს,  მოედნის კარს გაიხურავს და ცოტა ხანში ბავშვებთან ერთად  ბრუნდება ისევ უკან – მათსავით  ხალისიანი და ბედნიერი.

გაბრაზებული მასი

ერთხელ გაბმულმა სასტვენის ხმამ გამახედა ფანჯარაში. მანამდე, ბურთის ტყაპატყუპზე და შეძახილებზე ვხვდებოდი, რომ ბიჭები ფეხბურთს თამაშობდნენ, „მასი“ კი მსაჯობდა. გოგონების უმეტესობა სტადიონის გარეთ დამონტაჟებულ ტრენაჟორებზე ვარჯიშობდა, რამდენიმე მათგანი კუთხეში მიმჯდარიყო და კლასელ ბიჭებს გულშემატკივრობდა. მასი თან მსაჯობდა, თან მოვარჯიშე გოგონებს აძლევდა მითითებებს, სიფრთხილისკენ მოუწოდებდა. ერთი სიტყვით, გაკვეთილზე „სიტუაციას სრულად აკონტროლებდა“.

სასტვენის გაბმულ სტვენას მასის გაბრაზებული ხმა მოჰყვა. პირველად მოხდა, რომ ბავშვებთან ურთიერთობაში ხმას აუწია. როგორც მივხვდი, ბიჭები თამაშის დროს წაკინკლავდნენ და ვერც სასტვენის ხმამ და ვერც ძახილმა – „გეყოფათ… მორჩა… შეწყვიტეთ…“ – ვერ დააშოშმინა, სანამ ახლოს არ მივიდა და თვითონ არ გააშველა. ეს მცირე ინციდენტი საკმარისი აღმოჩნდა იმისათვის, რომ სულ რაღაც 10-12 წუთის დაწყებული გაკვეთილი დაესრულებინა და ბავშვები თავჩაქინდრულები წაესხა სკოლისკენ. აქა-იქ უკმაყოფილო შეძახილები გაისმა. „სულ ტყუილად ბუზღუნებთ, რადგან დააშავეთ, კეთილი ინებეთ და სასჯელიც ღირსეულად მოიხადეთ“, – ეს იყოს პორტის მასის ბოლო წინადადება, რომელმაც ჩემს ყურამდე მოაღწია.

ეზოში შემოდგომის თბილი მზე იღვრებოდა. ცხვირჩამოშვებული ბავშვები ძალისძალად მიათრევდნენ ფეხებს კლასისკენ, გულიც და თვალებიც სტადიონზე რჩებოდათ, მაგრამ  სიტყვა არცერთს აღარ შეუბრუნებია, მორჩილად მიჰყვებოდნენ გაბრაზებული მასის მწვანე ზურგს.

გუნდაობა

თბილისში ლამის გაზაფხულის პირას მოსული თოვლი – რაც უნდა „ერთდღიანი, სასაცილო და ტალახიანი“ ვეძახოთ მას უფროსებმა – ბავშვებს მაინც ყოველთვის უხარიათ. ალბათ სწორედ ამიტომ არის ბავშვობა უნიკალური, რომ ყველაფრიდან  შეიძლება სიხარულისა და ბედნიერების გამოდნობა.

ასეთი ბედნიერი და გამორჩეული დღე იყო ორი კვირის წინანდელი ოთხშაბათიც ბავშვებისთვის, როცა თბილისში, ბოლოს და ბოლოს – სამართლიანობა მოითხოვს ითქვას, რომ არცთუ ურიგო – თოვლი მოვიდა. მთელი ღამე ბარდნა და დილითაც ისეთი პირი უჩანდა, რომ კარგა ხანს არ გადაიღებდა. უმეტესად აჟრიამულებული მწვანე მოდანი ახლა თეთრად გაყურსულიყო კორპუსებს შორის და ბავშვების გამოჩენას ელოდა.

გამოჩნდნენ კიდეც, წინ მასი მოუძღოდათ, მაგრამ შიგნით შესვლა აზრადაც არ მოსვლიათ,  წინ გაიჭრნენ და განიერ ეზოში  გაიშალნენ. აი, „გაკვეთილი“ და ურთიერთობა ეს იყო, თუ იყო! ყოველგვარი ასაკობრივი ზღვარი  და ცენზი გამქრალიყო სპორტის მასსა და ბავშვებს შორის. მასი, მგონი, ბავშვებზე მეტი მონდომებითა და აღტყინებითაც კი გუნდაობდა და კოტრიალობდა თოვლში; ბავშვებს უფლებას აძლევდა, მიპარვოდნენ და შიგ კისერში ჩაეხალათ, ან სახეში ესროლათ ცივი და სველი გუნდები. არანაირი წყენა, არანაირი აკრძალვა, დროდადრო მარტო იმას იხვეწებოდა, მაცადეთ, ამომასუნთქეთ, კისრიდან თოვლი გადმომაყრევინეთო. ამ დროს ბიჭები ცოტა უხერხულად შედგებოდნენ ხოლმე, გოგონებიდან უფრო თამამები კი მიდიოდნენ და მასს თავიანთი პატარა ხელებით კაპიუშონიდან თოვლის გადმოფერთხვაში ეხმარებოდნენ. შიგადაშიგ ნაძვებიც დაიქნევდნენ ხოლმე თოვლით ავსებულ მძიმე მუჭებს და რამდენიმე წამით ბავშვებიც, მასიც და ეზოც, თეთრ, ზღაპრულ კორიანტელში ეხვეოდა.

„ყოჩაღ, მას!“ – ასეთი გაკვეთილები და „მასები“ მთელი ცხოვრება ამახსოვრდებათ ბავშვებს“ – გავიფიქრე და ჩვენი ეზოს ოთხ ერთმანეთის მსგავს შავ-თეთრ ძაღლს გავხედე, რომლებიც მაღლა აპრიხილი კუდებით გაუნძრევლად იდგნენ  თოვლში და ჩემთან ერთად ადევნებდნენ თვალს ამ ჟრიამულს.

„გაცნობა“

„ჰა ბურთი, ჰა მოედანი და სპორტის მასი და ჰა შენი ვორდის დოკუმენტი!“ – ვუთხარი ჩემს თავს, როცა, ბოლოს და ბოლოს, მივხვდი, რომ სწორედ ასე, „ფანჯრიდან“, ყოველგვარი საუბრისა და ინტერვიუს გარეშე, ვაპირებდი მასზე წერილის დაწერას. და მიუხედავად იმისა, რომ ბოლოს კინაღამ გადავიფიქრე და უარი ვთქვი საკუთარ გამოწვევაზე, გადაწყვეტილება აღარ შემიცვლია. თან, როგორც იტყვიან ხოლმე, ერთგვარი „სპორტული ინტერესიც“ გამიჩნდა, მით უმეტეს, რომ დამთხვევაც საინტერესო გამოვიდა – აბა, ვისზე უნდა წერო სპორტული ინტერესით, თუ არა, სპორტის მასწავლებელზე!

ადამიანის უფლებებზე რაღაც-რაღაცეები კი წამიკითხავს, მაგრამ ნამდვილად არ ვიცი, ჩემი წერილით დავარღვევ თუ არა იმ ადამიანის პიროვნულ თუ პროფესიულ უფლებებს, ვისზეც ახლა  ვწერ. ის რომ „უსახელო“ სპორტის მასად დარჩენილიყო ჩემს ამბავში (და ასეც ვაპირებდი), ალბათ არანაირი პასუხისმგებლობა არ დამეკისრებოდა. თუმცა მოხდა ისე, რომ ახლობლისგან მისი სახელი და გვარი გავიგე, გავიგე რომელ სკოლაში ასწავლის, ვნახე მისი ფბ-გვერდიც, და მიუხედავად იმისა, ვარღვევ თუ არა კანონს, მაინც გადავწყვიტე, სწორედ ასე, ამ ფორმით და საჯაროდ მეთქვა: სპორტის მასი, რომელზეც გიამბეთ, და რომელსაც,  მხოლოდ ჩემი ოთახის ფანჯრიდან ვიცნობ, კერძო სკოლა „ოაზისის“ სპორტის მასწავლებელი, ფეხბურთელი (არ შემცდარვარ!) და მძლეოსანი აჩიკო(აჩი) მუხიგული აღმოჩნდა.

მიხარია, რომ გაგიცანით, აჩიკო მას!..

“ზღაპრული გმირების გარეშე ბავშვი შავ-თეთრი

 ცხოვრების ამარა რჩება”

(დ.პენაკი)

“ქარი ტირიფებში” –  შოტლანდიელი მწერლის კენეთ გრემის წიგნია, რომელიც 1908 წელს ინგლისში გამოიცა, არნახული აღიარება მოუტანა ავტორს, დღეს კი საბავშვო ლიტერატურის კლასიკადაა აღიარებული. სამწუხაროდ, საუკუნეზე მეტი დრო დასჭირდა, სანამ ქართულ ენაზე გადათარგმნიდნენ და ქართველი მკითხველიც გაიცნობდა ამ უცნაურ წიგნს – უცნაურს, იმის გამო, რომ ძალზე რთულია ასაკობრივი ცენზი მიანიჭო და გადაჭრით თქვა პატარებისთვისაა დაწერილი თუ დიდებისთვის.

ჯონ ლენონის ბავშვობისდროინდელი ოთხი საყვარელი წიგნიდან ერთ-ერთი სწორედ `ქარი ტირიფებში~ ყოფილა. ჯონ ლენონს ამ წიგნის სიყვარულში არც ლეგენდარული როკ ჯგუფის Pink Floyd დამფუძნებელი სიდ ბარეტი ჩამოუვარდებოდა: Pink Floyd პიველი ალბომი სწორედ მისი ზეგავლენით შექმნა,  სახელწოდებად კი მერვე თავის სათაური The Piper at the Gates of Dawn  (`მესტვირე განთიადის კარიბჭესთან~) გამოიყენა. ეს ის ფილოსოფიურ-მისტიკური თავია, პაწაწინა წავი რომ დაიკარგება, მოხუცი ვირთხა და ძია თხუნელა მის  საძებრად გასწევენ და ოჩოპინტრეს მსგავს არსებას გადაეყრებიან, რომელიც სტვირს ამღერებს და კეთილ თვალებს ახამხამებს.

მაპატიეთ, შესაძლოა `ქარი ტირიფებში~ ჯერაც არ წაგიკითხავთ, მე კი ფამილარულად მოვიხსენიე პერსონაჟები და პირდაპირ წიგნის მეორე ნახევარში ამოგაყოფინეთ თავი. ვერაფერს გახდები, ამ `უცნაურ~ წიგნზე საუბარი თუ დაიწყე, გაჩერება რთულია. კენეთ გრემმაც განსაკუთრებულად მოინდომა, ზღაპარს საკუთარი ვაჟისთვის წერდა, ფაქიზი გრნობებით უხვად გააჯერა და გამოუვიდა კიდეც ამბავი, მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მილიონობით ბავშვს დღემდე რომ ხიბლავს.

ოთხი მთავარი გმირის – მოხუცი წყლის ვირთხას, ძია თხუნელას, ბატონი მაჩვისა და მდიდარი გომბეშოს თავგადასავლები დიდსა თუ პატარას ერთნაირად ახალისებს, თუმცა, განსხვავებულ საფიქრალს უჩენს. მიუხედავად იმისა, რომ ცხოველების სამყაროში გადავდივრთ, მათი ყოფისა და პრობლემების თანაზიარი ვხდებით, გვერდს ვერ ვუვლით ისეთ მარადიულ თემებს, როგორიცაა მეგობრობა, ახლობლის თანადგომა, სხვისი ინტერესების გათვალისწინება, საკუთარი სახლის, კუთხის სიყვარული და ბუნებისადმი განსაკუთრებული მოწიწება.

`ქარი ტირიფებში~ ნამდვილი საგანძურია ცხოვრებაში გამოსაყენებელი გაკვეთილებითა თუ ჭკუის სასწავლებელი ამბებით.

სამყარო მხოლოდ საკუთარი თვალთახედვით არ უნდა გავზომოთ

სამართლიანი, გულღია და ცოტა არ იყოს მიამიტი თხუნელა წიგნის პირველ გვერდზე სახლის საგაზაფხულო ლაგებითაა გართული, ცოცხით, მტვრის ჩვრებით და თეთრსაღებავიანი ფუნჯით ხელში ფაციფუცობს, თვალები და ყელი მტვრით გავსებია, დაქანცულა, ზურგი სტკივა. და აი, მიუხედავად იმისა, რომ `დაბადებითა და აღზრდით მიწისქვეშა ცხოველია,~ ცვლილებების ჟინი შეიპყრობს, გადაწყვეტს თვალებში გამოიხედოს (ამ სიტყვის პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით), ფუნჯს მოისვრის, ესღა მაკლდაო, ჯანდაბასო, ჭირსაც წაუღია საგაზაფხულო მზადებაო და სახლიდან მოკურცხლავს.

მიწისქვეშა სახლს თავდაღწეული თხუნელა მზით გამთბარ, გაზაფხულის სურნელით გაჯერებულ სამყაროს აღმოაჩენს, დაკვირვებებს აწარმოებს და ახალი ცხოვრების ბრწყინვალებით ტკბება. უჭირს მთელი სიმძაფრით აღიქვას და გაისიგრძეგანოს პირველი თავისუფალი დღე საკუთარ ცხოვრებაში, ამიტომ ხან თითებში მალავს სახეს, ხან გაოცებისგან ოხრავს.

მკითხველი თხუნელასთან ერთად იწყებს მდინარეზე მოგზაურობას, ნელა და აუჩქარებლად მიჰყვება კენეთ გრემისეული სიტყვების ტალღებს, საბოლოოდ კი გავლილი გზა ათასფერი ნახატებით დასურათებულ სქელტანიან წიგნს ემგვანება. ასე რომ, ხელიდან არ გაუშვათ ამ რომანტიკულ პერსონაჟთან დამეგობრების შანსი. გადაიქეცით თხუნელად და მარტივად შეძლებთ გარშემომყოფებში კარგი თვისებების აღმოჩენასა თუ დაფასებას.

DOLCE DOMUM

`ქარი ტირიფებში~ ადამიანურ განცდებითა და ემოციებით ისეა გაჯერებული, ზოგჯერ გავიწყდება, წიგნის გმირების უმრავლესობა ცხოველები რომ არიან. განსაკუთრებით თვალშისაცემია ეს ტენდენცია, საქმე სახლის, მშობლიური კერის სიყვარულს როცა ეხება.

წყლის ვირთხა ბრძენი რეალისტია პოეტური თვისებებით, სიმღერებს (`სახუმარო საიხვო~ და მისთანანი) თხზავს და არც ნავში ცელქობის მიმართ გახლავთ გულგრილი. თუმცა, თხუნელასგან განსხვავებით სიახლე და აღმოჩენები არ ხიბლავს, თავისი საცხოვრებელი ყველაფერს ურჩევნია. `მდინარე ჩემი ძმაა, დაა, ახლობელია, მეგობარია… რაც მდინარეში არ არის ის საჭიროც არაა, რაც მდინარემ არ იცის, არც იმის ცოდნაა აუცილებელი,~-  ასეთია მისი ფილოსოფია.

მაჩვი, რომელიც აშკარად მნიშვნელოვანი ცხოველია (`იშვიათად ენახვება დანარჩენებს, მაგრამ მისი არსებობა დაუსწრებლადაც მშვენივრად იგრძნობა~), ტყის შუაგულში ცხოვრობს და იქაურობას არანაირ სიმდიდრეზე არ ცვლის: `მიწის ზემოთ წოწიალი მაშინაა კარგი, როცა საქმეს უნდა მიხედო, საღამოობით კი მიწისქვეშ, ტკბილ სახლში უნდა დაბრუნდე!~

სახლი, თითქოს ცოცხალი არსებააო, `მაცნეებსა~ და `შკრიკებს~ უგზავნის თხუნელას, `სურს~ დაიბრუნოს უეცრად გამქრალი პატრონი. და, ვინ არიან ეს `შიკრიკები~ და `მაცნეები?~ პასუხი გაგაოცებთ – სახლის სურნელი და მისი მომნუსხველი ძახილი, ასევე ოთახებიდან წამოქროლილი ნაზი ჰაერი.

დარწმუნებული ვარ, ცხოვრების გზაზე ნებისმიერი სულიერი გადააწყდება საკუთარი სახლის სუნს, დარწმუნებული ვარ, ვინაიდან მჯერა კენეთ გრემის სიტყვების: `სახლის სიყვარული ყველას ისე ღრმად გვაქვს გამჯდარი სულსა და გულში, თითქოს იქ ღუზით ჩაუშვესო.~

Dulce Domum (ტკბილი სახლი) ასეთია მეხუთე თავის სათაური. Dulce Domum  დაბრუნებულ პატრონს მუდამ სიხარულით იპატიჟებს და წყენის გარეშე იღებს უკან. მარტივი მიზეზსი გამო – Dulce Domum  კარგად ცნობს პატრონს, რომელიც თითოეულ ნივთზე მოგონებას გონების კუთხე-კუნჭულში ერთგულად დაატარებს.

განსხვავებული ადამიანები საუკეთესო მეგობრები არიან.

დიახ, ადამიანები! ზოგჯერ გეუხერხულება კენეთ გრმის პერსონაჟებს ცხოველები უწოდო – ისეთი სამაგალითო მეგობრობა შეუძლიათ.

მდიდარი გომბეშო ადგილობრივი მემამულეა, წითელი აგურით ნაშენებ მის მდიდრულ სახლს კოხტად შეკრეჭილი ბალახი ამშვენებს. ხან ახალთახალი კანოეთი დასეირნობს, ხან იალქნიანი ნავი ან გემი-სახლი იტაცებს, დღეს თუ `სრულიად აღჭურვილი იადონისფერი ფურგონით~ სურს სამყაროს შემოვლა, ხვალ ავტომობილების შესყიდვის მანია იპყრობს. თუმცა, ყველაფერი სწრაფად სწყინდება, მუდამ ახალ გასართობს დაეძებს, მამის დანატოვარი ფული გაფლანგა, პოლიციასთან კინკლაობს, გამუდმებით ავარიებს ახდენს და როგორც მაჩვი ამბობს, `ნებისმიერ წესიერ ცხოველს ამოყირავებით ემუქრება.~

ზოგჯერ გასაკვირია, როგორ ახერხებენ მეგობრობას ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული ხასიათის არსებები. მართალია, კონსერვატორ თხუნელას, ვირთხასა და მაჩვს არ მოსწონთ გომბეშოს ცხოვრების სტილი, თავმდაბლად იტანენ მის ახირებებს, მაგრამ საუკეთესო მეგობრის წოდებას ღირსეულად ატარებენ. ჭოჭმანის გარეშე ერთვებიან `გომბეშოს გადარჩენის სამუშაოში.~ ძალისხმევას არ აკლებენ, რათა გზატკეცილების შემმუსვრელი ცხოველი `გომბეშოთა შორის ყველაზე მორჯულებულ გომბეშოდ~ აქციონ.

თავზეხელაღებული ცხოვრების წესის მიუხედავად, მიუხედავად იმისა, რომ დუმილის პირობის დადებისთანავე მზადაა საიდუმლო ყველას აღტაცებით გაანდოს, მეგობრობისა და მასპინძლობის საქმეში გომბეშოც სამაგალითო და ღირსეულია. `სხვებისთვის ცხოვრება ჩემი ცხოვრების დევიზიაო!~- ხშირად იმეორებს და საქციელითაც ამტიკეცებს.

გაშლილი მინდვრები, შუაგული ტყე და სანაპირო.

კენეთ გრემის `ქარი ტირიფებში~ ნებისმიერი გამოცემა ულამაზესი წიგნია, ილუსტრაციების საოცარი ალბომია. არ აქვს მნიშვნელობა, ვინ გააფორმა იგი `ვინი ფუუჰის~ ილუსტრატორმა ერნესტ შეპარდმა თუ ანდერსენის მედალოსანმა რობერტ ინგპენმა. რა თქმა უნდა, ეს მწერლის დამსახურებაა. კენეთ გრემი  საოცარი ოსტატობით აღწერს მომაჯადოებელ ბუნებას, წელიწადის დროებს, მხარეებს. სადაც არ უნდა გვამოგზაუროს: გაშლილ მინდვრებში, შუაგულ ტყეში თუ სანაპიროზე, ნებისმიერ ადგილს განუმეორებელი ხიბლი ახლავს.

აქედან გამომდინარე, გასაკვირი არაა, რომ ბუნება დადებით ზეგევლენას ახდენს პერსონაჟებზე: აკეთილშობილებს მათ, ასწავლის სწორად ფიქრს, ავისგან კარგის გარჩევას. სწორედ ბუნებაზე დაკვირვებისა და მისდამი მოწიწების დამსახურებაა, რომ წიგნის გმირები ზედმიწევნით იცავენ `ცხოველური ზრდილობის წესებს.~ მაგალითად, მდინარისპირელები შუაგულ ტყეში მეწყვილის გარეშე არ დადიან, არც ზედმეტ ცნობისმოყვარეობას ავლენენ, მოსალოდნელ საშიშ ამბებზე არა თუ საუბარს, ფიქრსაც გაურბიან და საჭირო მომენტში ყოველთვის ჩუმდებიან.

`ცხოველური ზრდილობის წესებთან~ ერთად ავტორი პატარა მკითხველსაც მოძღვრავს, შეპარვით ასწავლის, რომ თუ საჭმლით გაქვს პირი გამოტენილი, ზრდილობიანი საუბარი არ გამოგივა, მაგიდას იდაყვებით არ უნდა დაებჯინო და როდესაც სხვა საუბრობს, არ აჰყვე, მოუსმინო და შემდეგ გამოთქვა საკუთარი აზრი.

ბუნების სურათების კენეთ გრემისეულ აღწერას დიდი თუ პატარა ერთნაირი ინტერესითა და სიამოვნებით მოისმენს. მე ვთვლი, რომ `ქარი ტირიფებში~ ის წიგნია, რომელსაც ხმამაღლა კითხვა უხდება, რომელიც მშობლებმა შვილებს  (ბაღის ასაკის თუ დაწყებითი კლასიების მოსწავლეებს) უნდა წაუკითხონ. ნახავთ, როგორი მსახიოობის ხასიათზე დადგებით, თუნდაც კომიკურ სიტუაციებში მოხვედრის დიდოსტატი გომბეშოს განსახიერება რად ღირს! გექნებათ მომენტები, როდესაც უფროსები ერთმანეთსაც წაუკითხავთ გამორჩეულ პასაჟებს, როდესაც პერსონაჟების ხასიათზე დაკვირვებით არაერთი ნაცნობი თუ მეგობარი გაგახსენდებათ, ემოციებში აჰყვებით გმირებს და კიდევ ერთხელ დარწმუნდებით, რომ საბავშვო წიგნების უმრავლესობა დიდებისთვისაცაა დაწერლი.

დისკუსია იმის შესახებ, თუ რა სახის ლიტერატურა უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში, არასოდეს კარგავს აქტუალურობას. საინტერესოა, რას კითხულობენ უფროსკლასელები მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში? აღმოჩნდა, რომ ბევრ დასავლეთ ქვეყანაში ასეთი საგანი არც არსებობს, თუმცა არსებობს „მშობლიური ენა“ და „ზეპირსიტყვიერება“.

გერმანია: ინტერპრეტაცია, დისკუსია, დაცვა. გერმანიაში „მშობლიური ენის“ სასკოლო პროგრამა რეგიონალურ დონეზეა შემუშავებული – თითოეულ ფედერალურ მიწას შესაძლოა თავისი პროგრამა ჰქონდეს. ბავშვები სკოლაში ბევრს არა, მაგრამ სიღრმისეულად კითხულობენ. იწყებენ თანამედროვე ნაწარმოებებით და ამთავრებენ კლასიკით. თუ რა უნდა წაიკითხოს მოსწავლემ, ამას მასწავლებელი წყვეტს. მასწავლებელს დიდი არჩევანი ეძლევა. გერმანიაში არ არსებობს სავალდებულო საკითხავი წიგნების სია, მათ მხოლოდ სარეკომენდაციო ჩამონათვალი აქვთ.

მოსწავლეები კლასიკას მერვე კლასიდან ეცნობიან. მეცხრე კლასში მოსწავლეები კითხულობენ გოეთეს, შილერს, გოფმანს, ფონტანეს, შნიცლერს, კაფკას, ბრეხტს, თანამედროვე ავტორებიდან ფრიშს, ზიუსკინდს, ტიმს, კელმანს, შლინკს, გრასეს. მაგალითად, გოეთეს ყველა მოსწავლე ეცნობა. მისი ნაწარმოების კითხვისას მთავარია არა შინაარსის ცოდნა ან ავტორის ბიოგრაფიის ცოდნა, არამედ წაკითხულის ინტერპრეტირების უნარი, საკუთარი მოსაზრებების მკაფიოდ ჩამოყალიბება, დისკუსიებსა და განხილვებში მონაწილეობა, საკუთარი თვალსაზრისისა და შეხედულებების დაცვა. რაც შეეხება გიმნაზიებს, აქ შესასწავლი ტექსტები წლიდან წლამდე უფრო რთულდება. მოსწავლეები იკვლევენ იმ ლიტერატურულ საშუალებებს, რომელთა დახმარებით იქმნება არა მარტო ლიტერატურული ნაწარმოები, არამედ, ვთქვათ, საგაზეთო სტატია, პროტოკოლი, ანგარიში, პრეზენტაცია და სხვ.

საფრანგეთი: სტილი. საკუთარი კულტურის გადარჩენაში ფრანგებისთვის გადამწყვეტი როლი ითამაშა იმან, რომ ისინი არასოდეს ჩაღრმავებიან თვითგვემას, თვითკრიტიკას, არც სული შეუბერავთ კულტურული ტრადიციებისთვის. ფრანგ ბავშვებს სკოლაშივე უნერგავენ, რომ მთავარია დიალოგი. ლიტერატურის გაკვეთილები ფრანგულ სკოლებში მნიშვნელოვანია ადამიანის სასაუბრო ენისა და ყოველდღიური კულტურის კონტექსტიდან გამომდინარე.

საფრანგეთის განათლების სამინისტრო საკმაოდ მკაცრად უდგება საგამოცდო ლიტერატურის სიას, მაგრამ ამ სიის ფორმირება მხოლოდ მასწავლებლის საქმეა. საფრანგეთში, ისევე როგორც გერმანიაში, აუცილებელი როდია, იცოდე ავტორის ბიოგრაფია. აქცენტი უფრო წიგნის ენასა და სტილზე გადადის. კოლეჯში, პირველივე გაკვეთილებზე, ბავშვებს თხოვენ მასწავლებლის მიერ მოცემული ნაწყვეტი მოლიერის ან ვოლტერის სტილში დაასრულონ. უფროს კლასებში კი აქცენტი ნაწარმოების ფილოლოგიურ განხილვაზე გადადის. არ არის აუცილებელი მოსწავლემ დიდი ნაწარმოები წაიკითხოს. მოისურვებს ის ამას თუ არ მოისურვებს, მისი არჩევანია, მაგრამ ნაწყვეტების ან მცირე მოცულობის ნაწარმოებების წაკითხვა და ავტორის ნატიფი ენის გაცნობა აუცილებელია.

ფრანგული სკოლის მასწავლებლებს ძალიან უხარიათ, როდესაც მოსწავლეები ჯეროვნად ინტერესდებიან მწერლის სტილის თავისებურებებით, ფრანგული ენის სინატიფითა და მუსიკალურობით, იჩენენ ინტერესს ლამაზი და ჭკუის სასწავლებელი გამონათქვამების მიმართ. მაგალითად, ფრანგ მოსწავლეს გაკვეთილზე თავისუფლად შეუძლია განაცხადოს: „სინამდვილეში, რას წარმოადგენს ფრანსუა საგანი? დიახ, შეიძლება ის საინტერესო მწერალია, მაგრამ ყოველ სიტყვაზე ბორძიკობს. სასიყვარულო რომანების კითხვას მე  რონსარის დეკლამირება მირჩევნია“.

გერმანელი მოსწავლეების მსგავსად, ფრანგი მოსწავლეებიც განიხილავენ და აანალიზებენ საპარლამენტო დებატებს და ძველ რადიოგადაცემებს. საფრანგეთში ლიტერატურის გაკვეთილები ხშირად ფორმირდება ცალკეულ თემების მიხედვით: „საკუთარი თავის აღწერა“, „სიყვარულის ახსნა“, „ქალაქი“, „ირონია“, „თავისუფალი მანერები“ და სხვ.

დიდი ბრიტანეთი: ეროვნული სასწავლო გეგმა. ეროვნული სასწავლო გეგმა ის დოკუმენტია, რომლის მიხედვით ბრიტანეთში სასკოლო სწავლების პროგრამა რეგულირდება. მას ინგლისის მთავრობა ადგენს და რამდენიმე წელიწადში ერთხელ აკორექტირებს. კონკრეტულ მითითებს ეს გეგმა არ მოიაზრებს, მხოლოდ აუცილებელ „ცოდნასა და უნარებზე“ მიუთითებს, მათ შორის იმაზე, რომ, სულ ცოტა, შექსპირის რამდენიმე პიესა, XIX საუკუნის ერთი რომელიმე რომანი (არ აქვს მნიშვნელობა ვინ გამოსცა) და ერთი მხატვრული ან დრამატული ნაწარმოები, რომელიც ბრიტანეთის კუნძულებზე 1914 წლის მერე დაიწერა, ბავშვებმა უნდა იცოდნენ.

ბრიტანეთში არ არსებობს ლიტერატურის სახელმძღვანელო. რა უნდა წაიკითხოს მოსწავლემ, მასწავლებელი განსაზღვრავს. სასწავლო გეგმაში ნათქვამია, რომ მასწავლებელი უნდა დაეხმაროს მოსწავლეს ინგლისური ლიტერატურული მემკვიდრეობის სიღრმისა და სიდიადის გააზრებაში. მასწავლებლები მოსწავლეებს ურჩევენ, ყურადღება მიაქციონ კლასიკურ ნაწარმოებსა (შექსპირი, დიკინსონი, ჯოან როულინგი) და ჟურნალისტურ ტექსტებს. თუმცა წერას, აზროვნებას, ანალიზს მოსწავლეები მცირე კლასებიდანვე სწავლობენ. აქცენტიც სწორედ ამაზე კეთდება. ანბანის შესწავლისთანავე მოსწავლეები მაშინვე იწყებენ თავისუფალი თემების წერას, ჯერ საკუთარ ოჯახსა და თავზე წერენ. შვიდი წლის ასაკში კი დავალებად ზღაპრების წერა ეძლევათ. მასწავლებელი უხსნის მათ, თუ როგორ უნდა ააგონ სიუჟეტი, აღწერონ ზღაპრის გმირები, „შეკრან“ ტექსტი.

წიგნის კითხვა სიამოვნებაა – ამ ლოზუნგის პრაქტიკად ქცევას ყველა მასწავლებელი ცდილობს.  ბრიტანეთში არავის აიძულებენ საზეპიროების დაზუთხვას. სკოლის გამოცდაზე კი თავისუფლად შეგიძლია ისარგებლო იმ წიგნით, რომელიც შენს თემას უკავშირდება.

აშშ: 10 წიგნი და 10 კრიტერიუმი. „მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლეთა სხვადასხვაგვარი მსოფლმხედველობა“, – წერია Polk County Public Schools სარეკომენდაციო ლიტერატურის სიის რევიუში. ეს სია ყოველწლიურად 31 აგვისტომდე მტკიცდება და უნდა მოიცავდეს მინიმუმ 10 წიგნს, რომელიც 10 კრიტერიუმით შეირჩევა. ლიტერატურულ ნაწარმოებთან სარეკომენდაციო სია საკმაოდ ვრცელია. მასში ათობით მწერალი და მათი ნაწარმოები შედის. ავტორები უმეტესად ამერიკელები ან ბრიტანელები არიან, მაგრამ ამ სიაშივე ნახავთ პასტერნაკს, ტოლსტოის, დოსტოევსკის, ასევე, არის რემარკი, პო, მოლიერი, კაფკა და სხვები. სარეკომენდაციო ლიტერატურული ნაწარმოები აუცილებელია მოიცავდეს ფუნდამენტურ, საკაცობრიო საკითხებს, თემებს ადამიანზე, პიროვნებაზე.

იაპონია: აზრის სტრუქტუირება. იაპონური სკოლა კულტივირებს ეროვნულ, ტრადიციულ განწყობებს, აღსაზრდელებისთვის მნიშვნელოვანია მორალის ნორმების დაცვა, რაც იაპონელი მოქალაქის ხასიათის ჩამოყალიბებისთვის ცალსახად მნიშვნელოვანი მომენტია. ცნობილი ფაქტია, რომ იაპონიაში სასწავლო წელი 1 აპრილს იწყება. ამომავალი მზის  ქვეყანაში შემუშავებულია ერთიანი სასწავლო-მეთოდური სახელმძღვანელო გეგმა. გეგმაში პირდაპირ არის მითითებული, რომ „მეორეკლასელმა აღფრთოვანებით უნდა მოისმინოს, როდესაც მას საბავშვო მოთხრობას ან ზღაპარს წაუკითხავენ. ამ ასაკის მოსწავლემ უნდა მოახერხოს მოსმენილის მოკლე შინაარსის თავისი სიტყვებით გადმოცემა, დედააზრის გამოტანა, კლასის წინაშე გამოსვლა და თხრობაში თანამიმდევრობის დაცვა, მასწავლებლის კითხვაზე პასუხების გაცემა.

კლასიკური ლიტერატურა, როგორც საგანი, იაპონიაში საშუალო სკოლის მეორე საფეხურზე შემოდის. ამ დროს მოსწავლეთა ასაკი 15-დან 18 წლამდეა. სკოლაში სწავლებად იაპონურ ლიტერატურას ანალოგი არ გააჩნია. იაპონელები ინტროვერტები არიან, ამიტომ მნიშვნელოვანი რომანები აგებულია მთავარ მოქმედ პირთა აზროვნების სტრუქტუირებაზე.

შეიძლება იაპონიის სხვადასხვა სკოლა სხვადასხვა სახელმძღვანელოს იყენებდეს, მაგრამ ყველა კითხულობს ნაცუმე სოსეკის „კოკოროს“, აკუტაგავას „რაშომონას“, ასევე XX-XXI საუკუნის თანამედროვე ავტორებს მუკოდა კუნიკოს, ჰარუკი მურაკამს, სიბა რიოტაროს, სეიტე მაცუმოტოს.