თანამედროვე საგანმანანთლებლო მიზნების მიღწევის ერთ-ერთი ყველაზე ოპტიმალური გზა პრობლემის გადაჭრასა და კრიტიკული აზროვნების განვითარებაზე ორიენტირებული სწავლებაა. ეყრდნობა რა იდეების შემოქმედებითად გენერირებას, სწორად შერჩეულ რესურსებს, ინფორმაციის ტრანსფორმაციისა და ცნებებთან მუშაობის სხვადასხვა გზებს, ასეთი გაკვეთილები მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს „დაზეპირების“ გარეშე აითვისონ ვრცელი სასწავლო მასალა.
პრობლემის გადაჭრისა და კრიტიკული აზროვნების განვითარებისკენ მიმართული მრავალი სტრატეგია არსებობს. მათ შორისაა სტრატეგია „იდეალი“ (ავტ. ჯ. ბრემფორდი), რომელიც საშუალებას გვაძლევს, პრობლემას სხვადასხვა რაკურსით შევხედოთ, გავაანალიზოთ საჭირო ვარიანტები და ამოვირჩიოთ ყველაზე ოპტიმალური.
სტრატეგია „იდეალის“ მუშაობის ეტაპებია:
ი – „იდენტიფიცირება“ (პრობლემის, სამუშაოს მიზნის) და საკითხის ფორმულირება;
დ – „დასვლა“ ძირითად აზრამდე, შინაარსში ბოლომდე წვდომა, აღწერა, პრობლემის გააზრება და შეკითხვის ჩამოყალიბება. ის უნდა იყოს ზუსტი, კონკრეტული, უნდა იწყებოდეს კითხვითი სიტყვით – „როგორ?“ და არ უნდა შეიცავდეს უარყოფას, მაგალითად, ნაწილაკს – „არა“;
ე – „უამრავი ვარიანტი!“ – ამ ეტაპზე „გონებრივი იერიშის“ გზით ბევრი იდეა წამოიჭრება. ამ დროს დაუშვებელია კრიტიკა;
ა – „ყველა ვმუშაობთ!“ – ამ ეტაპზე ირჩევა სათანადო ვარიანტი, ვლინდება „პლიუს-მინუსები“ და დგება სამუშაო გეგმა;
ლ – „ლოგიკური დასკვნების დროა!“ – ესაა შესრულებული მოქმედების ანალიზის, საჭირო გადაწყვეტილების მიღებისა და ლოგიკური დასკვნების ეტაპი;
ი – „იხილეთ რაოდენობრივი და თვისებრივი შედეგები!“ – რეფლექსიის ეტაპი (მიღებული რაოდენობრივი ცოდნისა და ათვისებული უნარების, აღიარების, შეფასების, საკუთარი გამოცდილების დაგროვების ეტაპი).
მოცემული სტრატეგია განსაკუთრებით ეფექტურია ტექსტურ მასალასთან მუშაობისა და სიტუაციის ანალიზისას.
სტრატეგია „იდეალი“ – სამუშაო ფურცელი
| მასწავლებელი კითხულობს (აჩვენებს…) წიგნის (ფილმის…) ფრაგმენტს, რომელიც შეიცავს პრობლემას.
|
მოსწავლეები ახდენენ პრობლემის ფორმულირებას შემდეგი შეკითხვების საფუძველზე:
· რომელი მთავარი პრობლემაა გადასაწყვეტი? · რა მნიშვნელოვან ინფორმაციას შეიცავს მოცემული ტექსტი.. ვიდეო-მასალა და ა.შ. პრობლემის შესახებ? |
მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – ინდივიდუალური და ჯგუფური. |
| მასწავლებელი მიმართავს „გონებრივ იერიშს“ ჰიპოთეზების წამოყენებისთვის.
|
მოსწავლეები განსაზღვრავენ, რა ინფორმაცია მიიღეს მოცემული ფრაგმენტიდან და რა იციან მის შესახებ საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით. | მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – ინდივიდუალური და ჯგუფური |
| მასწავლებელი მიმართავს მოსწავლეებს შეკითხვით: „როგორ ფიქრობთ, კიდევ როგორ შეიძლება პრობლემის მოგვარება? რა იცით ამის შესახებ? კიდევ რის ცოდნა გჭირდებათ?“ | მოსწავლეები წამოაყენებენ პრობლემის გადაჭრის მინიმუმ სამ ძირითად გზას:
1. ——————————- 2. ——————————- 3. ——————————- |
მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – ინდივიდუალური და ჯგუფური. |
| მასწავლებელი მიმართავს მოსწავლეებს, „განსაზღვრეთ, რისი ცოდნა და რომელი მონაცემის ფლობაა საჭირო, რომ პრობლემა გადაიჭრას?“ | მოსწავლეები აყალიბებენ პრობლემის გადაჭრის გზებს და ირჩევენ ყველაზე ოპტიმალურს.
|
მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – ინდივიდუალური და ჯგუფური. |
| პრობლემის გადაჭრის მრავალი ვარიანტიდან ერთი კონკრეტულის ამორჩევა. | არჩევნის დასაბუთება – „მე ვთვლი“… „ მიმაჩნია, რომ…“ | მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – ინდივიდუალური. |
კონკრეტულ ეტაპზე შესაძლებელია თითოეულმა მოსწავლემ ან საკითხის ფორმულირების მისეული გზა აირჩიოს, ან – შეჯერდეს ზოგადად კლასისთვის სამუშაო ერთ ვარიანტზე. სწავლის ზედა საფეხურზე სასურველია პირველი გზის არჩევა, რადგან მათ უკვე აქვთ პრობლემაზე ორიენტირებული დავალებების შესრულების გარკვეულ გამოცდილება (თანაც ისინი პასუხისმგებელი არიან საკუთარ არჩევანზე), ხოლო საბაზო საფეხურზე ეფექტურია ჯგუფური მუშაობის ფორმა.
გთავაზობთ მაგალითს ჩემი საგაკვეთილო პრაქტიკიდან:
საგანი: ისტორია;
საფეხური – საშუალო;
თემა – „საქართველო V საუკუნეში. ვახტანგ გორგასალი“; ისტ. XI.5;
გაკვეთილის ძირითადი ნაწილი – ნარატივის გაცნობა – ნაწყვეტი „ვახტანგ გორგასლის ცხოვრებიდან“: „ათი წლისა იქნებოდა ვახტანგი, ქართლს ოსები შემოესივნენ, მოაოხრეს იქაურობა, წაიყვანეს თან უამრავი ტყვე, მათ შორის ვახტანგის სამი წლის და მირანდუხტიც და უკან გაბრუნდნენ. ამავე დროს ბერძენნიც შემოესივნენ აფხაზეთს და დაიპყრეს იგი ეგრისწყლიდან ციხეგოჯამდე. ქართლში გლოვა და მწუხარება გამრავლდა, და ასე იყო ქვეყანა უპატრონოდ, ვიდრე ვახტანგი თხუთმეტი წლისა არ გახდა“.
სტრატეგია „იდეალის“ ნაბიჯი N1:
მიმართვა მოსწავლეებს: „დაასახელეთ, რა პრობლემას ხედავთ?“
მოსწავლეები უთითებენ ვახტანგ მეფეზე, ზოგადად ქვეყანაში არსებულ ვითარებაზე და იყენებენ შეკითხვის ფორმულირების ზოგად წესს – პრობლემის ფორმულირება დაიწყეს კითხვითი სიტყვით: „როგორ…?“, ამავე დროს ცდილობდნენ, ფორმულირება მაქსიმალურად კონკრეტული ყოფილიყო. პრობლემის ფორმულირებისთვის კიდევ ერთხელ ყურადღებით წაიკითხეს ტექსტი, დაფაზე ჩამოწერეს ყველა იდეა და ამოირჩიეს მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვნები:
- როგორ უნდა იპოვოს გამოსავალი ვახტანგმა, როგორ უნდა დაიბრუნოს თავისიანები და როგორ უნდა გაათავისუფლოს ქვეყანა? როგორ უნდა მიაღწიოს მიზანს?
- როგორ უნდა მოიკრიბოს ძალა, შეძლოს სამხედრო ძალის ორგანიზება, მტრის დამარცხება და ქვეყნის პატრონობა?
- როგორ უნდა მოიქცეს არსებულ ვითარებაში, ბერძნებთან და ჩრდილოკავკასიელებთან როგორი ურთიერთობა უნდა დაამყაროს, რომ მიზანსაც მიაღწიოს და ნაკლები ზარალი ნახოს?
- (ყველაზე „სუსტი“ ფორმულირება ასეთი იყო: „როგორ უნდა გადაწყვიტოს ვახტანგმა პრობლემა?“)
მას შემდეგ, რაც განსაზღვრეს პრობლემა, მოსწავლეები გადავიდნენ შემდეგ ეტაპზე:
ნაბიჯი N2: მიმართვაზე: „მოდით, ვივარაუდოთ პრობლემის გადაჭრის რაც შეიძლება ბევრი ვარიანტი!“ – შევთავაზე „გონებრივი იერიში“ და მოსწავლეებს საშუალება მივეცი იდეების მაქსიმალური რაოდენობა წამოეყენებინათ. ყველა იდეა ჩამოწერეს დაფაზე (დაახლ. 10 წთ.), განსაზღვრეს იდეების რაოდენობაც – მაქიმალური – 25 იდეა, (იყო ასეთი იდეაც – თითო მოსწავლეს წამოეყენებინა დაახლოებით 2 იდეა).
ასე შეიქმნა კლასში კრიტიკული აზროვნებისათვის სასურველი გარემო, მას შემდეგ კი, რაც გამოიკვეთა იდეები, დადგა მომდევნო ეტაპიც:
ნაბიჯი N 3 – პირველადი შეფასებების პერიოდი – „წამოჭრილი ვარიანტებიდან რომელია ყველაზე უფრო მეტად მისაღები გადაწყვეტილება?“ მოსწავლეებმა დაახასიათეს პრობლემის გადაწყვეტის ყველა „პლიუსი“ და „მინუსი“.
ნაბიჯი N 4 – მოსწავლეებმა აირჩიეს პრობლემის ერთი კონკრეტული ვარიანტი და დაასაბუთეს საკუთარი არჩევანი (განსაკუთრებით რადიკალურად განსხვავებული პოზიციების დროს). ამავე დროს წარმოადგინეს პრობლემის მოგვარების გეგმა.
ძირითადი გადასაჭრელი პრობლემა: „როგორ უნდა მოიქცეს არსებულ ვითარებაში, როგორი ურთიერთობა უნდა დაამყაროს ბერძნებთან და ჩრდილოკავკასიელებთან, რომ მიზანსაც მიაღწიოს და ნაკლები ზარალი ნახოს?“
პრობლემის მოგვარების გეგმა: „არსებული სამხედრო ძალების მობილიზება, მაქსიმალურად ცოტა ძალებით ძლიერი მოწინააღმდეგის დამარცხებისთვის მომზადება, სასაზღვრო პუნქტების გამაგრება; სათანადო მოკავშირის მოძებნა, რომლის სამხედრო ძალასაც ანგარიშს გაუწევდნენ ქართლის მეფის მოწინააღმდეგენი; ქვეყნის შიგნით მხარდამჭერი ძალების მობილიზება და ეკლესიის საქმეების გადახედვა, რომელიც მეფის ყველაზე დიდ მოკავშირე იდეოლოგიურ მხარეს წარმოადგენდა; შინაური მტრების წინააღმდეგ გადამჭრელი ზომების მიღება, ციხე-ქალაქთა მშენებლობა და ქვეყნის სტრატეგიული მოკავშირეების განსაზღვრა და ა.შ.
მოსწავლეებმა თითოეული მოსაზრება დაასაბუთეს. ამით გაიუმჯობესეს ფაქტობრივი მასალის ცოდნაც და გამოავლინეს არგუმენტირების უნარიც (მაგალითად, „მიუხედავად ბიზანტიის მხრიდან წინააღმდეგობისა, ქართლს აუცილებლად სჭირდებოდა მასთან (წყაროს „საბერძნეთი“) კავშირი, რადგან ტერიტორიული სიახლოვე, ერთმორმწუნეობა და საერთო კულტურული ღირებულებები გაცილებით შორსმიმავალ პერსპექტიულ თანამშრომლობას სთავაზობდა ქართლს, ვიდრე პოლიტიკურად და კულტურულად განსხვავებულ სპარსეთთან ურთიერთობა, ამიტომ სტრატეგიულ მოკავშირედ ქართლს შეიძლებოდა მხოლოდ ბიზანტიაზე (საბერძნეთის) შეეჩერებინა არჩევანი..“)
რეფლექსიის ეტაპზე მოსწავლეებმა მუშაობის საწყის ეტაპზე არსებული რაოდენობრივი და თვისებრივი ცოდნა შეადარეს პრობლემის გადაჭრის შედეგად მიღებულ გამოცდლებას და განუმტკიცდათ ფაქტობრივი ცოდნა და უნარები.
ნაბიჯი N 4 – ის დასრულების შემდეგ მოსწავლეებს შევთავაზე ტექსტის სრული ვარიანტი (საგაკვეთილო დროის გათვალისწინებით), რითაც საშუალება მიეცათ, წარმოედგინათ საკუთარი გადაწყვეტილებების რეალურობა:
ნარატივის გაგრძელება:
მართალია, მოსწავლეებმა პრობლემების გადაჭრის იმაზე მეტი ორიგინალური გზა შემოგვთავაზეს, ვიდრე ეს ტექსტშია ნაჩვენები, მაგრამ მთავარია, რომ მათ შეძლეს სტარატეგიის ყველა ეტაპის რეალურად გავლა, ტექსტის ღრმად გააზრება და კრიტიკულად შესწავლა. ძნელი სათქმელია, როგორ მივიდა თავად ვახტანგ მეფე პრობლემების გადაჭრის გზამდე, აზროვნების რა სტრატეგიას იყენებდა, ინდივიდუალურად უფრო გადაწყვეტდა, თუ მრჩევლებსის აზრს მეტად ითვალისწინებდა, მაგრამ კონკრეტულ შემთხვევაში მოსწავლეებმა მისი ცხოვრების მაგალითზე შეძლეს რთულ სიტუაციებში გადაწყვეტილების მიღების გზების მოძიება და შესაძლო შედეგების განსაზღვრა. მუშაობის პროცესში მათ ჯერ ინტუიციით იმოქმედეს, შემდეგ კი მიხვდნენ, რომ საკითხის შესწავლისთვის ამდაგვარი მიდგომები ძალიან პროდუქტიულია და წარსულის რეალური სურათების აღდგენა სავსებით შესაძლებელია.
პრობლემების გადაჭრისა და კრიტიკული აზროვნების განვითარებისკენ მიმართული სტრატეგია „იდეალი“ ხელს უწყობს მოსწავლეთა თანამშრომლობას, კომუნიკაციური კულტურის გაზრდას, მოტივაციას, ხალისიანს და საინტერესოს ხდის გაკვეთილს და მისი სისტემატური გამოყენება რეალურად აუმჯობესებს მოსწავლეთა ცოდნასა და უნარებს.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- Problem Solving Strategies., https://media.lanecc.edu/users/kime/Ch7Cproblemsolving.pdf
- https://prezi.com/bxxpzwg5epec/the-ideal-strategy-of-problem-solving
- Стратегия решения проблем „Идеал“., https://goroduspeha.com/strategiya-resheniya-problem-ideal/
