ფსიქოლოგი ნაიჯელ ლატტა მისთვის ჩვეული ენაკვიმატობით ურჩევს მეამბოხე მოზარდების მშობლებს, დაიჯერონ, რომ ცოტა ხანში, როდესაც ასაკობრივი ტორნადო გადაივლის, მათი შვილები კვლავ გადაიქცევიან დამჯერ და სათუთ ადამიანებად. თავის წიგნში „ვიდრე თქვენმა მოზარდმა ჭკუიდან არ შეგშალათ“ გამოცდილი ფსიქოლოგი უამრავ საინტერესო რჩევას იძლევა: როგორ უნდა დაიბრუნონ მშობლებმა დაკარგული ავტორიტეტი; რა უნდა გააკეთონ იმისათვის, რომ შვილმა ნარკოტიკი არ გასინჯოს; როგორ უნდა აღზარდოს მარტოხელა დედამ მოზარდი; რაზე უნდა დახუჭონ თვალი და რაზე – არა. წიგნი არ გვასწავლის, როგორ გავხდეთ იდეალური მშობელი, არამედ გვიყვება, როგორი უნდა იყოს კარგი დედ-მამა.
ფსიქოლოგის აზრით, მოზარდების (13-დან 19 წლამდე) ქცევა ბანკის ძარცვას ჰგავს. ვიღაც ბავშვობას ნელ-ნელა და თავაზიანად ემშვიდობება, დაახლოებით ასე: მძარცველი თავის სათხოვარს ფურცელზე წერს და მოკრძალებით, უხმაუროდ გადასცემს მოლარეს, რათა მან ტკიცინა კუპიურები გადაულოცოს. სხვა მძარცველი კი ისეთ ამბავს ტეხს, თითქოს ვიღაც კედლის განგრევას სატვირთო მანქანით ცდილობდეს და კვალად სასტიკ ნანგრევებს ტოვებდეს.
ნაიჯელ ლატტა ურჩევს მშობლებს, გააცნობიერონ, რომ მოზარდობა დაავადების მსგავსია, დროებითი შეშლილობაა, რომელიც აუცილებლად გაივლის. მანამდე კი მშობლები უნდა ეცადონ, გულთან ახლოს არაფერი მიიტანონ. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მათ მოზარდების ცუდ ქცევას უნდა გაუძლონ. არა, ეს მათ არ მოეთხოვებათ.
„მათი მეთოდები: როგორ გადავყავართ მოზარდებს ჭკუიდან
მშობლების ყველაზე დიდი შეცდომაა, როდესაც თინეიჯერი შვილები ნორმალურები ჰგონიათ მიაჩნიათ. დიახ, ისინი ნორმალურად გამოიყურებიან, მაგრამ ასეთები არ არიან.
ჩვენ ვფიქრობთ, რომ მოზარდის შეცვლა შეგვიძლია, სინამდვილეში კი ეს წარმოუდგენელია. ამის გააზრება ძალზე მნიშვნელოვანია. წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენ ტყუილად დავკარგავთ უამრავ დროს და ძალისხმევას იმაში, რომ ჩვენი ვაჟიშვილი ან ქალიშვილი ვაქციოთ ადამიანად, რომელსაც ის არ წარმოადგენს. თქვენ არა მხოლოდ თავს დაიტანჯავთ ამით, არამედ შვილსაც ბევრ ტკივილს მიანიჭებთ.
ყველაფერი, რაც სისტემის შესაცვლელად დაგჭირდებათ, ერთი ადამიანის ქცევის შეცვლაა და ეს ადამიანი თქვენ ხართ.
მოზარდის სისხლი სავსეა ზრდისა და სტრესის ჰორმონებით. ჰორმონების სიჭარბე მოზარდის ბიოლოგიურ საათს თავდაყირა აყენებს. ამიტომ ისინი ღამე ფხიზლობენ, დღისით კი სულ ეძინებათ.
მოზარდებს სჩვევიათ მათთვის უსიამოვნო თემიდან გადახვევა. ისინი ამას ყველაზე მოხერხებულად კამათის დროს აკეთებენ. მათი მეორე ხრიკი მშობლებში დაბნეულობის გამოწვევაა. მოზარდები შედიან მშობლებთან კამათში, შემდეგ კითხვებს იგერიებენ და უკან უბრუნებენ ისე, რომ ახსნა-განმარტებების მოცემა მშობლებს უწევთ და არა მოზარდს. კიდევ ერთი მშობლებზე ზემოქმედების ნაცადი მეთოდი მათი შეშინებაა. მაგალითად, მოზარდები იმუქრებიან, რომ სახლიდან ღამის ორ საათზე შეყვარებულთან ერთად გაიქცევიან, სკოლას მიატოვებენ და სხვა. გარდა იმისა, რომ მშობლებს მართლაც აშინებთ ბავშვების მუქარა, ისინი თავს დამნაშავეებად თვლიან. ასეთ დროს მშობელს არ შეუძლია სწორი გადაწყვეტილების მიღება. ამაში ხელს დანაშაულის შეგრძნება უშლის.
ახლა რჩევები მოზარდებს: მშობლები ვერ იტანენ, როდესაც შვილები იტანჯებიან. თუ მოზარდი ხართ, ამ ტაქტიკის გამოყენება მაშინ შეგიძლიათ, როცა რამეს გიკრძალავენ ან აპირებენ მკაცრად დაგსაჯონ. თქვენ დაუყოვნებლივ უნდა აჩვენოთ მშობლებს, რომ ძალიან უბედური ხართ და სხვა არჩევანი არ დარჩებათ, შეშინდებიან, რათა თქვენ ემოციური ტრავმა არ მიიღოთ.
ცოტა ხნით ადრე, ვიდრე მშობლებისგან რაიმე ნებართვის აღება მოგიწევთ ან, პირიქით, როგორც კი სერიოზულ დანაშაულს ჩაიდენთ, აჩვენეთ, რომ „გამოსწორდებით“, გამოთქვით სურვილი, რომ „კარგი” გახდებით, თხოვეთ კიდევ ერთი შანსი მოგცენ. მშობლებს ყოველთვის უნდათ დაიჯერონ, რომ თქვენ უკეთეს გზას დაადგებით.
მთავარია, თქვენი თხოვნა ისეთი იყოს, რომ მშობლებმა ის უგუნურებაში არ ჩაგითვალონ. ენერგიულად დაიცავით ის, სანამ არ დაიღლებიან და კომპრომისზე არ წავლენ. მშობლების დასათანხმებლად შეგიძლიათ სულ სხვა მოთხოვნით დაიწყოთ, მაგალითად, ნება დაგრთონ უქმეებზე მეგობარ ბიჭთან ერთად ტატუების ფესტივალზე წახვიდეთ. რა თქმა უნდა, ამაზე უარს მიიღებთ. მაინც იმდენ ხანს ედავეთ, რამდენ ხანსაც შეძლებთ, დაქანცეთ თქვენი თხოვნით და სადღაც მეთეტრთმეტე ცდაზე აჩვენეთ, რომ ფარ-ხმალს ყრით, შემდეგ კი… იმედგაცრუებული ხმით სთხოვეთ, მერისთან დარჩენის ნება მაინც დაგრთონ. ეს ხომ ტატუების ფესტივალთან შედარებით არაფერია. ჩვეულებრივ მშობლები მერისთანაც არ გაგიშვებდნენ, რადგან მიაჩნიათ, რომ ის თქვენზე უარყოფით გავლენას ახდენს, თუმცა, ამ შემთხვევაში, ტატუების ფესტივალის ფონზე, მერი უფრთო ანგელოზად მოეჩვენებათ.
როგორ უნდა მოიქცნენ მშობლები
მოზარდის აღზრდაში სამი უმნიშვნელოვანესი რამ არსებობს: ურთიერთობები, ურთიერთობები და ურთიერთობები. ნებისმიერ სისტემაში დისციპლინა მყარ ურთიერთობას ეფუძნება. ამის გარეშე მშობლებს გავლენის ბერკეტები არ ექნებათ. ვიდრე მითითებებს გასცემდეთ, თქვენი ქმედებები ურთიერთობებით უნდა იყოს მხარდაჭერილი.
- არც ეცადოთ ბრძოლას ახალგაზრდულ კულტურასთან. ამ ბრძოლას აუცილებლად წააგებთ. აღიარეთ მოზარდის ძირითადი უფლება – ინდივიდუალობის ძიების პროცესი.
ჩვენ არ ვიცით, რა არის საუკეთესო ჩვენი შვილებისთვის, ეს მხოლოდ მათთვის არის ცნობილი. ჩვენ უნდა ვენდოთ მათ გადაწყვეტილებებს. რა თქმა უნდა, არა ყოველთვის. უნდა დავიჯეროთ, რომ აუცილებლად იპოვიან თავის ადგილს სამყაროში. შეიძლება ამას გარკვეული დრო დასჭირდეს, მაგრამ მაინც მივლენ აქამდე, თუნდაც ორმოცდაათი წლის ასაკში. მშობლების ამოცანაა ბავშვმა იპოვოს ჰობი, გატაცება და ის განავითაროს. სიცოცხლე არაპროგნოზირებადია და ჩვენ არ ვიცით, სადამდე მივა ეს გატაცება. კარგია და სასარგებლო ახალგაზრდების (და ნებისმიერი ადამიანის) წახალისება. წახალისება და ჯილდო არის ძლიერი მამოტივირებელი ფაქტორი, რომელიც მნიშვნელოვნად მოქმედებს ქცევაზე.
უბრალოდ იყავით მოზარდის გვერდით.
- გამოიყენეთ თქვენი მოზარდის პრაგმატული მიდგომა. ის რაღაცას მხოლოდ იმ შემთხვევაში გააკეთებს, თუ სათავისო სარგებელს დაინახავს. თუ გინდათ, რომ ის გააკეთოს, რასაც სთავაზობთ, დარწმუნდით, რომ ამაში ნამდვილად დევს რაღაც აზრი (მაგალითად, ამის სანაცვლოდ აცდება სასჯელს). მოზარდი სხვადასხვა სპექტრის ემოციებს განიცდის, მაგრამ, როგორც წესი, მხოლოდ რისხვას გვიჩვენებს.
არ გააკეთოთ არასწორი დასკვნები: როცა ის ბრაზობს – ეს არ არის ყველაფერი, რასაც სინამდვილეში გრძნობს.
ბიჭებიც გოგოებივით მგრძნობიარენი არიან. ისინიც განიცდიან ტკივილს, წუხილს, შიშს, დაუცველობას – ყველაფერს. გოგონები გრძნობებს უფრო ადვილად აჩვენებენ, რადგან არ არიან იმ მითების მსხვერპლი არიან, რომელთა თანახმად რაღაც უნდა აკეთონ და რაღაც – არა (მაგალითად, ბიჭებმა არ უნდა იტირონ).
არ არის საჭირო ზედმეტი ზრუნვა მოზარდებზე. ეს მათ აღიზიანებს და კონფლიქტს აღვივებს.
- არ გაუკეთოთ ბუტერბროდები სკოლაში. ეს ერთ-ერთი ყველაზე მარტივი რამაა, რითაც შეგიძლიათ მისი დამოუკიდებლობის განვითარება. თუ მოზარდი უფროსკლასელია, ლანჩის პრობლემის გადაწყვეტა თავად უნდა შეძლოს.
- ნუ გააღიზიანებთ წვრილმანებით. ნუ ედავებით უმნიშვნელო წვრილმანების გამო. არ არის აუცილებელი მოზარდებთან საუბარი, საუბარი და საუბარი. ნებისმიერი რამ შეგიძლიათ მოკლედ განუმარტოთ. ნებისმიერი.
- აუცილებლად უთხარით ხოლმე, რომ ის გიყვართ. ამის პასუხად ის თვალებს ამოატრიალებს, იხვნეშებს და შეწუხებულ სახეს მიიღებს, მაგრამ არ დანებდეთ, მაინც უთხარით, რომ გიყვართ.
მიიღეთ მოზარდი ისეთი, როგორც არის. თქვენი შვილი შეიძლება არ იყოს სპორტით დაინტერესებული, უყვარდეს პოეზია, სასაცილოდ ჩაცმა, უსმენდეს ხმაურიან მუსიკას, ჰყავდეს უცნაური მეგობრები, იყოს გეი და როგორიც არ უნდა იყოს ის, მან უნდა იცოდეს, რომ თქვენ ის ძალიან გიყვართ.
- გაატარეთ მასთან ერთად დრო. თქვენი ქალიშვილი შეიძლება ზრდასრულს ჰგავდეს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ის ზრდასრულია. გახსოვდეთ, რომ სრული მოწიფულობა ხშირ შემთხვევაში 20 წლის შემდეგ მოდის.
- იყავით „ღუზა რეალობაში“. ბევრი თინეიჯერი გოგონა შეპყრობილია თავისი გარეგნობით. თქვენ უნდა დაარწმუნოთ ის, რომ ყველაფერი კარგად არის, მიუხედავად იმისა, თუ როგორ გამოიყურება ის.
დედებო, იყავით თქვენი შვილებისთვის სამაგალითონი. მნიშვნელოვანია, რომ სწორედ თქვენ ჩამოაყალიბოთ თქვენი ქალიშვილის სწორი დამოკიდებულება საკუთარი სხეულის მიმართ. თუკი ყოველდღე დაიჩივლებთ, რომ მსუქანი ხართ ან კიდევ უარესი, ეტყვით მოზარდს, რომ ის მსუქანია, საშიშ გზას დაადგებით.
მამებო, თქვენი ურთიერთობა ცოლებთან თქვენი ქალიშვილისთვის პირველი მაგალითია იმისა, თუ როგორი უნდა იყოს ურთიერთობა კაცსა და ქალს შორის. თქვენ უნდა აჩვენოთ ისეთი დამოკიდებულება, როგორიც გსურთ, რომ მას ჰქონდეს თავის მეუღლესთან.
მშობლების მთავარი შეცდომა
მოზარდის უხეშ ან ცუდ საქციელს გამართლება არ აქვს, რადგან ის შეგნებული არჩევნის შედეგია. ამის გათვალისწინებით, მშობლები უფრო გონიერი უნდა იყვნენ და შექმნან გარემო, რომელიც ხელს შეუწყობს მოზარდს სწორი გადაწყვეტილებების მიღებაში.
მნიშვნელოვანი კითხვა, რომელზეც მშობლებს ყველაზე მეტად უჭირთ პასუხის გაცემა არის: რას აკეთებ ისეთს, რომ საქმეს უფრო მეტად აფუჭებ? თუკი ღმერთმა არ დაგაჯილდოვათ ანგელოზის მოთმინებით (რაც, ასე გვაკლია რიგით მოკვდავებს) მოზარდთან ურთიერთობა აუცილებლად გაფუჭდება. როგორც წესი, რაც უფრო მეტი კონფლიქტი არსებობს, მით უფრო რთულია მშობლებისთვის იმის აღიარება, რომ ისინი თავად ართულებენ სიტუაციას.
მოზარდებს ნაკლებად სჭირდებათ მეგობარი მშობელი. ეს წამოწყება მოზარდობაში თითქმის ყოველთვის კრახით მთავრდება. სამყარო სავსეა ადამიანებით, რომლებთანაც თქვენი შვილები იმეგობრებენ, მაგრამ დედა და მამა მხოლოდ ერთი ჰყავთ. მშობლებს შვილისთვის იმის გაკეთება შეუძლიათ, რასაც მეგობრები არასდროს გაუკეთებენ. მშობლებს შეუძლიათ მიიღონ რთული გადაწყვეტილება და თქვან – „არა“. კი, მაქსიმალურად გაერთეთ მოზარდებთან ერთად, უბრალოდ, დარჩით მათ მშობლებად.
მშობელთა „ნაირსახეობა“
წუწუნა მშობლები – მიიჩნევენ, რომ ისინი არ იმსახურებენ იმ პრობლემებს, რომლებსაც შვილები უქმნიან;
ბუტიები – ივიწყებენ, რომ დიდები არიან და მათი წყენა, რომელსაც გულში ინახავენ, წარამარა გარეთ ჟონავს;
ჰიპებს – სურთ, რომ შვილები სულით თავისუფალი ჰყავდეთ, სძულთ წესები და შეზღუდვები, უყვართ თავისუფლება და პატივს სცემენ „მეს“ გამოვლინებას, ამიტომ ითმენენ მოზარდების მიუღებელ ქცევას, მერე კი უკვირთ, რომ ისინი არასდროს ასრულებენ მათ თხოვნებს;
მშიშრებს – იმდენად ეშინიათ სამყაროსი, რომ ბავშვებს ყველაფერს უკრძალავენ. მუდმივად თავს დასტრიალებენ და ცდილობენ, დაიცვან ისინი, შემდეგ კი უკვირთ, რომ ბავშვები მათ მიმართ სიძულვილს გამოხატავენ;
შეუმჩნეველნი – ძალიან დაკავებულნი არიან კარიერით ან ინტერნეტით. ამიტომ ბავშვების აღზრდა არ აინტერესებთ. მათ არ აკვირვებთ, როდესაც შვილები უსიამოვნო ისტორიებში ეხვევიან, რადგან ამას არც კი ამჩნევენ;
უძირო საფულეები – ცდილობენ მოზრდის კარგი ქცევა „იყიდონ“ სხვადასხვა სახის ტანსაცმელითა და საჩუქრით;
იდიოტებს – ბრმად სჯერათ ყველაფრის, რასაც ბავშვები ამბობენ;
აბეზარი მშობლები – ზედმეტად აქტიურად არიან ჩართული ბავშვის ცხოვრებაში და არ უტოვებენ მათ თავისუფალ სივრცეს;
ყრუები – არასდროს უსმენენ მოსაუბრე ბავშვებს, არ იციან რა სურთ მათ.
ბევრ მშობელს არ ესმის, რომ თუ მოზარდს წესებს არ დაუდგენს, მოზარდები მას თვითონ მოიგონებს. თუ თქვენ არ დაუშვებთ კომენდანტის საათს, მოზარდი თავად დანიშნავს მას და ეს არ იქნება თქვენთვის მისაღები ამბავი.
სქესობრივი სიმწიფე და მნიშვნელოვანი საუბარი
ბავშვები სულ უფრო სწრაფად იზრდებიან. დღეს გოგონების სქესობრივი მომწიფების საშუალო ასაკი ათი წლიდან, ბიჭების კი თერთმეტი-თორმეტი წლიდან იწყება. ბავშვებს უკვე შვილები ჰყავთ. ჩნდება კითხვა: როგორ დავაზღვიოთ ჩვენი შვილები ამისგან?
ზოგი ამჯობინებს პრობლემის იგნორირებას იმ იმედით, რომ ის თავისით გადაწყდება. ეს ცუდი სტრატეგიაა. თუ სახლში მოზარდები გყავთ, უმჯობესია სწორი ინფორმაცია თქვენგან მიიღონ, რადგან მეგობრებისგან მიღებული ინსტრუქციების ხარისხი საეჭვოა.
ზოგი ადამიანი ფიქრობს, რომ სექსსა და კონტრაცეფციაზე საუბრები მოზარდებს ამ ყველაფრის დაგემოვნებისკენ უბიძგებს. სინამდვილეში ეს ცრუ შეხედულებაა. მრავალი კვლევა ცხადყოფს, რომ მოზარდები, რომელთანაც მშობლები სექსზე საუბრობენ, პირველ ინტიმურ გამოცდილებას არცთუ მალე ეზიარებიან და კონტრაცეპტივებსაც აქტიურად იყენებენ.
ყველაზე მარტივი, რაც ხელგეწიფებათ, ის არის, რომ მტკიცედ გადაწყვიტოთ, რის ნებას რთავთ შვილებს და რისას – არა. ზუსტად უნდა იცოდეთ, რომელ ჟურნალებს კითხულობს თქვენი ქალიშვილი და რას უყურებს ტელევიზიის საშუალებით. ნუ შეუძენთ გოგონას თეთრეულს წარწერით „ტკბილი“. თუ არ გინდათ, რომ ისინი ვულგარულად გამოიყურებოდნენ, ნუ უყიდით ვულგარულ ტანსაცმელს.
დასჯა
არასოდეს გამოიყენოთ სიტყვა „სასჯელი“ ახალგაზრდების თანდასწრებით. ამის ნაცვლად, გამოვიყენოთ სიტყვა „შედეგი“.
არსებობს ორი სახის სასჯელი. ან რაღაც კარგი უნდა დაათმობინოთ, ან „ცუდად“ მოექცეთ (შინაპატიმრობა, ჯიბის ფულის აღკვეთა, კომპიუტერების გამოყენების აკრძალვა, მეგობრებთან ურთიერთობის შეზღუდვა) ეს არის პირველი ტიპის სასჯელი.
მეორე ტიპის სასჯელია: დამატებითი შრომატევადი, მოსაწყენი და უსიამოვნო საოჯახო საქმის კეთება (აბაზანის გახეხვა, მტვერსასრუტით დალაგება, სადარბაზოს მორეცხვა, ფანჯრების წმენდა და სხვ.). თუ ისინი სკოლაში ცუდად იქცევიან, მიაცილეთ საკლასო ოთახის კარამდე.
ჩვენ ვხარჯავთ საშინლად ბევრ დროს იმაზე ფიქრში, როგორ მივცეთ მოზარდებს „კარგებად“ ყოფნის საბაბი, მაგრამ არ ვუფიქრდებით იმას, როგორ უნდა მივცეთ საბაბი, არ იყვნენ „ცუდები“.
ეფექტიანი არის არა სადამსჯელო, არამედ გონივრული, სამართლიანი, ცუდი ყოფაქცევის შესაფერისი სასჯელი. მხოლოდ ასეთი სასჯელის საშუალებით მოზარდისთვის თვალსაჩინო ხდება კავშირი ქცევასა და მისგან მიღებულ შედეგებს შორის.
ფსიქოლოგის დახმარებაში არაფერია სასირცხვო. ბევრი მშობელი პერიოდულად აწყდება ისეთ სერიოზულ პრობლემებს, რომელთა გადაწყვეტას საკუთარი ძალებით ვერ ახერხებს.
მოამზდა ირმა კახურაშვილმა
