სწავლა-სწავლების პროცესი, განურჩევლად იმისა, რა ასაკის ადამიანის სწავლებასთან გვაქვს საქმე, სამი პროდუქტის მიღებაზე უნდა იყოს ორიენტირებული: ცოდნა, უნარები და განწყობა-დამოკიდებულებები, რასაც უნდა იძლეოდეს სწორად და ეფექტიანად წარმართული სასწავლო პროცესი. ვფიქრობ, ამ სამიდან შედარებით უფრო ადვილია ცოდნის გადაცემა, ბევრად რთული უნარების გამომუშავება. ხოლო რაც შეეხება განწყობა-დამოკიდებულებებს, როგორც წესი, ის ძალიან ბევრი სირთულის წინაშე აყენებს პედაგოგს და მასზე ზემოქმედების  მცდელობა ხშირად მარცხითაც კი მთავრდება. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ჩვენამდე მოსწავლეები უკვე ჩამოყალიბებული განწყობა-დამოკიდებულებებით, მათი განმსაზღვრელი ღირებულებებით, ფასეულობებით, მრწამსით მოდიან და ჩვენ ამ დამოკიდებულებებზე ზემოქმედება და მათი კორექცია გვიწევს, ადვილი მისახვედრი იქნება, თუ რა სერიოზული სირთულეების წინაშე შეიძლება იდგეს პედაგოგი მოვლენების, ადამიანების, საგნების მიმართ მოზარდის დამოკიდებულებებზე ზეგავლენის მოხდენის ან შეცვლის პროცესში.

უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მოზარდისათვის ჩვენთვის სასურველი აზრის უხეშად თავსმოხვევის ყოველგვარი მცდელობა მხოლოდ უარყოფით შედეგებამდე მიგვიყვანს, ვინაიდან ის ყოველთვის წინააღმდეგობას უწევს მისთვის არჩევანის თავისუფლების შეზღუდვას, მაშინაც, თუ ის პროტესტს აშკარად არ გამოხატავს. ადამიანზე ყოველგვარი ზემოქმედება საკუთარ  თავში მოიცავს შთაგონების და დარწმუნების ელემენტებს. დარწმუნება ცნობიერებაზე ზემოქმედების მეთოდს წარმოადგენს. მისი გამოყენების ეფექტიანობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად შევძლებთ ადამიანთან დამარწმუნებელი კომუნიკაციის დამყარებას. ეს კი, თავის მხრივ, მხოლოდ გარკვეული წესების დაცვით იქნება შესაძლებელი:

1. უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანის დარწმუნების და მის განწყობა-დამოკიდებულებებზე საუბრის პროცესში ყველანაირად მოვერიდოთ მისი პოზიციისაგან სრულიად განსხვავებული, პოლარულად საწინააღმდეგო პოზიციის დაკავებასა და მის დემონსტრირებას. მოვძებნოთ ჩვენს შეხედულებებში ის, რაც გვაახლოებს, რაც საერთო გვაქვს, რაშიც ვეთანხმებით ერთმანეთს. გარკვეული დროის განმავლობაში მოვერიდოთ აქცენტების გაკეთებას იმაზე, რაც დაგვაპირისპირებს და დაგვაშორებს ერთმანეთს. ადამიანის დარწმუნების და მასზე ზემოქმედების პროცესში, ლოგიკური არგუმენტების დახმარებით თავდაპირველად უნდა მივაღწიოთ მასთან შინაგან თანხმობას. შემდეგ კი, ამის საფუძველზე ჩამოვაყალიბოთ და განვამტკიცოთ ახალი, დასახული მიზნის შესაბამისი განწყობა-დამოკიდებულებები, ან ტრანსფორმირება გავუკეთოთ ძველს;
2. დარწმუნების ლოგიკა იმ ადამიანის ინტელექტუალური განვითარების შესაბამისი უნდა იყოს, ვის დარწმუნებასაც ვაპირებთ. თუ ჩვენი აზროვნება, მსჯელობა, ლოგიკა მისთვის გაუგებარი და მიუწვდომელია, ძალიან გაგვიჭირდება მის განწყობა-დამოკიდებულებებზე ზემოქმედება;
3. ადამიანის დარწმუნება და მის განწყობა-დამოკიდებულებებზე ზეგავლენის მოხდენა ბევრად უფრო ადვილია მტკიცებულებებითა და იმ ფაქტებზე დაყრდნობით, რომლებიც მისთვისაც ცნობილია;
4. გარდა კონკრეტული ფაქტებისა და მაგალითებისა, რომელთა გარეშეც ძალიან გაგვიჭირდება არასათანადოდ განვითარებული აბსტრაქტული აზროვნების უნარის მქონე ადამიანის დარწმუნება, ჩვენს მიერ მიწოდებული ინფორმაცია უნდა მოიცავდეს განზოგადებულ დებულებებს, იდეებს, პრინციპებს;
5. წარმატების მისაღწევად დამარწმუნებელი ინფორმაცია რეალურად დამაჯერებლად და სარწმუნოდ უნდა გამოიყურებოდეს იმისათვის, რომ ადამიანს ეჭვები არ გაუჩნდეს და ჩვენ მიმართ ნდობა არ დაკარგოს;
6. ადამიანის დარწმუნებისა და მის განწყობა-დამოკიდებულებებზე ზემოქმედების პროცესში მიწოდებული ფაქტები და ზოგადი დებულებები ისეთი უნდა იყოს, რომ მასში ემოციური რეაქციები გამოიწვიოს;
7. დამარწმუნებელი კომუნიკაციის დასამყარებლად და ადამიანზე ზეგავლენის მოსახდენად საკმაოდ მნიშვნელოვანია ასევე დროის ზუსტად შერჩევა და დარწმუნების ობიექტის მდგომარეობის გათვალისწინებაც. თუ მას გარკვეული მიზეზების გამო (გადაღლა, ავადმყოფობა, დეპრესია, გაღიზიანება და ა.შ.) არ შეუძლია მიღებული ინფორმაციის აღქმა, აჯობებს უარი ვთქვათ ჩვენს განზრახვაზე;
8. დამარწმუნებელი ზემოქმედება ეფექტიანია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ადამიანს, რომლის დარწმუნებას და რომლის განწყობა-დამოკიდებულებებზე ზეგავლენის მოხდენასაც ვცდილობთ, შეუძლია კონკრეტულ საკითხზე სხვადასხვა თვალსაზრისის მოსმენა, გაანალიზება და მსჯელობა სათანადო არგუმენტების მოშველიებით;
9. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ადამიანის დარწმუნება და მის შეხედულებებზე, დამოკიდებულებებზე ზეგავლენა გარკვეულ დროს მოითხოვს. ცვლილებები ადამიანის რაციონალური აზროვნების სფეროში შეიძლება მხოლოდ ფაქტების, მოვლენების, აზრების, შეხედულებებისა და დამოკიდებულებების გაანალიზებისა და შეფასების საფუძველზე განხორციელდეს. ამასთან ერთად, დამარწმუნებელი ზემოქმედების მრავალფეროვანი შინაარსი საჭიროებს მრავალჯერად განმეორებას სხვადასხვა არგუმენტითა და ფაქტებით, რაც ასევე გაახანგრძლივებს პროცესს;
10. ადამიანზე ზეგავლენას და მის დარწმუნებას მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ინფორმაციის წყაროს ზემოქმედება. დარწმუნების ეფექტიანობა, გარკვეული აზრით, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა დამოკიდებულებაშია დარწმუნების ობიექტი ინფორმაციის წყაროსთან. თუ ეს უკანასკნელი მისთვის სანდო არ არის და მოკლებულია ყოველგვარ ღირებულებას, ძალიან ძნელი იქნება მასზე დამარწმუნებელი ზეგავლენის მოხდენა და მის განწყობა-დამოკიდებულებებში რაიმე ცვლილების შეტანა;
11. ადამიანის დასარწმუნებლად და მასზე ზემოქმედების მოსახდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს მიწოდებული ინფორმაციის შინაარსსაც. მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ის, თუ რა მიეწოდება მას, ვისი განწყობა-დამოკიდებულების შეცვლაც გვაქვს მიზნად დასახული, არამედ ისიც, თუ როგორ, რა სახით ხდება ეს. მიწოდებული საინფორმაციო მასალის შინაარსი უნდა იყოს კარგად მოფიქრებული და შეესაბამებოდეს ფორმალური ლოგიკის კანონებს. საინფორმაციო გზავნილის შინაარსში კონკრეტული ფაქტები უფრო დამაჯერებელია, ვიდრე აბსტრაქტული მტკიცებულებები:

• რაც უფრო დინამიკურია ტექსტი, რაც უფრო ცხადი, ნათელი და მრავალფეროვანია მასში მოყვანილი ფაქტები, მით უფრო მეტად იპყრობს ის ყურადღებას;
• უკეთესად აღიქმება ის, რაც ახლოსაა ზემოქმედების ობიექტის ინტერესებთან და მოთხოვნილებებთან;
• ადამიანისთვის უფრო ადვილია მცირე ზომის აზრობრივ ნაწილებად, ბლოკებად დაყოფილი ინფორმაციის გააზრება;
• ზემოქმედების ობიექტი უკეთესად ითვისებს და იაზრებს იმას, რაც მასზე ემოციურ შთაბეჭდილებას ახდენს.

12. ადამიანზე ზეგავლენის მოსახდენად და მისი განწყობა-დამოკიდებულებების შესაცვლელად მიწოდებული ინფორმაცია შეიძლება იყოს „ცალმხრივი“ ან „ორმხრივი“:

• ჩვენი გზავნილი „ცალმხრივი“ იქნება იმ შემთხვევაში, თუ ტექსტი მოიცავს მხოლოდ ინფორმაციის წყაროს არგუმენტებს. ასეთი ინფორმაცია უფრო ეფექტურია მაშინ, როცა ფსიქოლოგიური ზემოქმედების ობიექტს არ აქვს მტრული გრძნობები ინფორმაციის წყაროს მიმართ და ამასთან ერთად გამოირჩევა განათლების მაღალი დონით. ამ შემთხვევაში ის შეძლებს ინფორმაციის წყაროს თვალსაზრისის შედარებით ადვილად მიღებას;
• „ორმხრივი“ შეტყობინება მოიცავს, როგორც ინფორმაციის წყაროს არგუმენტებს, ასევე მოწინააღმდეგე მხარის კონტრარგუმენტებსაც, რომლის დაძლევაც მოუწევს ზემოქმედების ობიექტს. ტექსტის ამგვარად აგება ემსახურება აქტიური სააზროვნო მოქმედების აღძვრას, რის შედეგადაც ხდება ადრე ჩამოყალიბებული მტკიცებულებებისა და თვალსაზრისების გადახედვა. „ორმხრივი“ შეტყობინება ორიენტირებულია უპირატესად განათლების მაღალი დონის მქონე ადამიანებზე, რომლებსაც აქვთ სხვადასხვა შეხედულებების, თვალსაზრისების, აზრებისა და შეხედულებების შეპირისპირების, გაანალიზებისა და შეჯერების უნარი;

13 ადამიანზე, მის განწყობა-დამოკიდებულებებზე ზემოქმედების სურვილის შემთხვევაში უნდა გავითვალისწინოთ ზემოქმედების ობიექტის ტიპიც – როგორ ადამიანთან გვაქვს საქმე. გაცილებით ადვილია ადამიანის დარწმუნება, თუ მას აქვს კარგი წარმოსახვის უნარი, ორიენტირებულია უფრო სხვებზე, ვიდრე საკუთარ თავზე,  აქვს არაადეკვატურად დაბალი თვითშეფასება. და პირიქით, რთულია ადამიანის დარწმუნება და მასზე ზემოქმედება, თუ ის ხასიათდება აშკარად გამოხატული მტრული დამოკიდებულებით სხვა ადამიანების მიმართ. მისი მხრიდან გამოვლენილი წინააღმდეგობა ხშირად არის გარშემომყოფებზე დომინირების სურვილის შედეგი. ზედმეტად კრიტიკული ადამიანი ასევე რთულად ექვემდებარება ზემოქმედებასა და ცვლილებებს.

დაბოლოს, თუ გვსურს ადამიანებმა მოგვისმინონ და გაითვალისწინონ ჩვენი შეხედულებები, ვიპოვოთ ის, რაც საერთო გვაქვს და ნუ გავაკეთებთ აქცენტს იმაზე, რაც ძალიან განგვასხვავებს ერთმანეთისაგან. პატივი ვცეთ მათ აზრებს, შეხედულებებს და ამასთან ერთად ვეცადოთ სხვა მხრიდანაც დავანახოთ მოვლენები და ადამიანები.

ახლა არ ვიცი, მაგრამ ჩვენს დროს – მაშინ, როცა სკოლის მოსწავლე ვიყავი – საკონფერენციო თემების მომზადება ერთობ აზარტული და თავმოსაწონებელი საქმე იყო. ვერ გეტყვით, რომ ამისთვის მთელი წელი ვემზადებოდით და თემების/მასალის არჩევის ფიქრში ღამეები გვათენდებოდა, მაგრამ წლის ბოლოების სახელდახელო ფაციფუცი და წარამარა ბიბლიოთეკებში სირბილი ახლაც ნეტარებით მახსენდება. რასაც ბიბლიოთეკის წიგნადი ფონდი ვერ აუდიოდა, ახლობელ-ნათესავებში ექსკლუზიური რეკომენდაციებით გვარდებოდა. ერთხელ ისე მოხდა, ისტორიაში მორიგი თემის წერისას ჩემმა მასწავლებელმა მანანა კაკულიამ ქალაქში ცნობილ ისტორიკოსთან – აბესალომ ტუღუშთან გამგზავნა „ქართლის ცხოვრების“ IV ტომის წამოსაღებად. პატარა მოყვითალო პარკი, რომელშიც წიგნის ჩადებას ვაპირებდი, ვეებერთელა გამოცემას ვერ გაწვდა და სხვა გზა აღარ დამრჩა, მანცხვარკარის გორიდან სახლამდე საჭირო საგანი შიშვლად, დაუფარავად უნდა წამომეღო. ეს ზემოთ ხსენებული გზა კი სამაიას ბაღთან გადიოდა. მაშინ გამხდარი, გაწლიკული მეცხრეკლასელი ბიჭი ვიყავი და სიმონ ყაუხჩიშვილის რედაქციით გამოცემულ ყველაზე დიდტანიან „ქართლის ცხოვრებას“ დაჭიდებული, ბაღთან ჩაცუცქული ბიჭების ირონიულ ღიმილს გამოვიწვევდი უცილობლად, მაგრამ ჩემდა ბედად, იქ კაციშვილი არ ჭაჭანებდა ალბათ იმიტომ, რომ წუთიწუთზე წვიმას უნდა დაეშვა. როგორც კი ხოსე დიასის (ამჟამინდელი ეგრისის) ქუჩის შუაწელს ვუწიე, ისეთი დასცხო, ერთი პირობა გავიფიქრე, გზადშემხვედრი რომელიმე სახლისთვის ხომ არ შემეფარებინა თავი ნაუცბათევად. ეს აზრი არ მომეწონა, მაგრამ თავ-პირზეც დაუნდობლად მასხამდა, ამიტომ „ქართლის ცხოვრება“ თავზემოთ ავღმართე და ყოვლისწამლეკავ სტიქიას შევუშვირე. თუმცა იმწამსვე თვალწინ დამიდგა შეშფოთებული სახე აბესალომ ტუღუშისა, რომელმაც წიგნის გადმოცემისას გამაფრთხილა, თვალის ჩინივით გაუფრთხილდი და ერთ კვირაში დამიბრუნეო. ბოლოს, სხვა გზა/სხვა ხსნა არ იყო და ისე მოვიქეცი, როგორც ბეჯითი მოწაფე და ჭეშმარიტი ბიბლიოფილი მოიქცეოდა: წიგნი კუბოკრულ პერანგქვეშ ამოვიტარე და ისტორიული ანალებით დაფეხმძიმებულმა გავირბინე ხოსე დიასისა და ნინოშვილის ქუჩების საკვანძო მონაკვეთები.

გენდერული ამბებისა რა მოგახსენოთ, მაგრამ საკონფერენციო თემების მომზადება-წარდგენის პროცესში გოგოები შეუდარებლად მიზანდასახულები იყვნენ. ჩემმა ერთმა თანატოლმა, მგონი თინა თუ თამთა ერქვა, ერთ სეზონზე ექვს სხვადასხვა საგანში დაწერა თემა და რადგან ბიჭებისგან კითხვის დასმის გამბედაობა არავის აღმოაჩნდა, დღემდე გაურკვევლად რჩება, როგორ შეძლო ეს.

ზონური საკონფერენციო შეკრებები სენაკში იმართებოდა. ერთი დიდი ავტობუსი დავიტვირთებოდით და ვინც ამ წლების განმავლობაში ახლო ვიყავით ერთმანეთთან, ბოლო რიგებს გავავსებდით, რომ უფრო თავისუფლად გველაყბა ყველაფერზე, ყველაფრის ცოდნაზე თავი გამოგვედო და შიგადაშიგ მეგრული ფოლკლორის უკეთესი ნიმუშებიც დაგვემღერებინა. ანეკდოტებსა და პაროდიებში გოგა ჯორბენაძისთვის აყოლა ადვილი არ იყო, მაგრამ ალაგ-ალაგ ჩვენც გამოგვდიოდა, თან თუ უკანა გზაზე წარმატებით გამხნევებული და ამჩატებული გახლდით.

ანა ლოლუამ რომ შემოქმედთა სექციაზე ლექსები წაიკითხა, ვიფიქრე, წყალსაც წაუღია ჩემი ნოველები და მინიატურები, საჭირო ოთახს მოვიმიზეზებ და სახლისკენ დავახვევ-მეთქი. ისეთი მაგარი იყო, ავტორი და მისი ლექსები ისე უხდებოდნენ ერთმანეთს, სიცოცხლესა და სიკვდილზე დაწერილი ჩემი ოპუსების დეკლარირება უაზრობად მეჩვენა. ბოლოს მაინც გავრისკე და მეთერთმეტე კლასში, თბილისში, რესპუბლიკურ კონფერენციაზე მივხვდი, რომ სწორად მოვიქეცი. მაშინ ჩემთვის უცნობმა და ახლა კი ძალიან ძვირფასმა ადამიანმა მიშა გოგუაძემ მშვიდად, ხმადაბლა მითხრა: „ზვიად, მომეწონა შენი ექსპერიმენტები, სიტყვასთან ურთიერთობა. საინტერესოა“. ერთ მომცრო ოთახში ვისხედით და უამრავი ბავშვის თვალწინ ჩემს დაფარულ და გაუმხელელ სურვილს ჩაავლო – უნდა მეწერა. უნდა მეცადა. ყოველ დღე, ყოველ საჭირო მომენტში. ოდესღაც ეგებ კიდეც გამომსვლოდა რამე.

მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლის დარბაზის სცენაზე გადმოცემული დიპლომი თბილისი-ზუგდიდის მატარებელში კინაღამ დამეკარგა. უფრო სწორად, გზაში მესიზმრა, რომ დამეკარგა და ინგირის სადგურში აღმოვაჩინე, რომ ხელჩანთაში ესვენა მშვიდად თანდართული დოკუმენტებითურთ. იყო დრო (მგონი ახლაც ასეა), ბოლო სადგურის – ინგირი-ზუგდიდი – დაძლევას მატარებელი იმდენ ხანს ანდომებდა, მ/ფ „ნათლიას“ პირველი ნაწილის ნახევრის ნახვას უეჭველად მოასწრებდი. ჩანთა გადავდე, თვალი მივლულე და მამაჩემის სიტყვები ჩამესმა, სამი წლის წინ, გაბრაზებულ გულზე თქმული:

– არ გინდოდა, ბიძია, დიდი ფეხბურთის თამაში და წერე ახლა კლდეკარის ერისთავებზე!

თეა თოფურიას გასაღვიძებელი ზღაპრები

აილუროფობია. ლოგიკური იქნება,  ყველაფერი თავდაყირა – ბოლო ზღაპრიდან დავიწყოთ. ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ზღაპრები გასაღვიძებელია და არა დასაძინებელი, გარდა ამისა, ჟანრის კანონიც ამ წესს მისდევს.

გიფიქრიათ იმაზე, რატომ შეიძლება ქვეყანას ტოტალურად სტანჯავდეს აილუროფობია? ალბათ, არა, რადგან არ იცით, სინამდვილეში რა არის აილუროფობია. მეც ახლახან გავიგე – კატების პანიკური შიში ყოფილა.

„ეშმაკია, ცბიერია, ბოროტია“ – ასე იტყვიან კატებზე ძრწოლით ერთ ძალიან პატარა, თითქმის სამზარეულოსხელა ქვეყანაში, სადაც, სხვათა შორის ზღვისაც ძალიან ეშინიათ. იმდენად ეშინიათ, რომ ამ ქვეყნის გასტრონომიაში ვერ იპოვით ვერც  მადისაღმძვრელ მიდიებს ქინძმარში და ვერც მჭადის ფქვილში ამოვლებულ ლიპლიპა კრევეტებს.

საქმე ისაა, ამ მიწათმოქმედ ქვეყანას თაგვები გვარიან ეკონომიკურ ზიანს აყენებენ. ეგეც არ იყოს, სად არის თაგვის ადგილი სამზარეულოსხელა სახელმწიფოში, სადაც წრუწუნა კუდსაც კი ვერ მოიქნევს ხეირიანად?!

მაგრამ არაო, ისევ „ეშმაკია, ცბიერიას“ იმეორებენ მანტრასავით.

ასეთ სიტუაციაში, ერთი მართლაც ტეტია კაცის, ტეტეროს ოჯახში, მისი ცოლის დაჟინებული თხოვნით თავს ამოჰყოფს კატა ჟან-სებასტიანი – დარბაისელი და  არცთუ ცუდი გვარიშვილი ვინმე. ეს ოფიციალური ვერსიით, თორემ რა ვიცით, ამ ამბავში მასონების ხელი არ ურევია. თაგვების თავგასულობით შეღონებული დიასახლისი ჟან-სებასტიანს მხსნელად დაიგულებს, თუმცა ტეტერო, რის ტეტეროა, სოფლელების, მეზობლების, ნაცნობების, ყვავი-ჩხიკვის მამიდების წაძახებას არ აჰყვეს, ღვთივკურთხეულ ქვეყანაში, ჯვარი აქაურობას და, კატას სახლში რომელი კაცური კაცი გააპარპაშებსო.

ეს კიდევ არაფერი. ტეტეროს ღამით კოშმარები დაეწყება. ხან ესიზმრება, ვითომ ეს ჩანერგილი კატა სახლ-კარს გაუყიდის, ხან – ვალებს დაადებს და ქვეყნის ხალხს გადაჰკიდებს, ბოლოს  საერთოდ გამოთაყვანდება და ჰგონია, ჟან-სებასტიანი ცოლს წამგვრისო. გამოღვიძებული სიზმარს და ცხადს ვეღარ არჩევს. ამ დროს მეზობლები, მეგობრები და ყვავი-ჩხიკვის მამიდები, იმის მაგივრად, რაიმე აზრიანი ურჩიონ, ან ის უთხრან, კატა ქალს როგორ წაგართმევს, ან ბინას როგორ გაგიყიდისო, ვიშვიშით უკანტურებენ თავს. ჟან-სებასტიანს, რა თქმა უნდა, ჩამოხრჩობის განაჩენს გამოუტანენ და ის თავს დაიხსნის. ესეც ჟანრის კანონია.

არავინ იცის, ვეჭვობ, არც ამ წიგნის ავტორმა, საიდან ასეთი ზიზღი და შიში. შეიძლება, ცრუმორწმუნეობის ბრალია, ანდა ტრავმული მეხსიერების ან იმის, რომ კატას, როგორც რომელიმე პანთეონის ცრუ ღმერთს, შესაძლოა ძველ დროში მართლაც ეთაყვანებოდნენ. ამ საკითხზე ფემინისტებსაც ექნებათ თავიანთი ურყევი პოზიცია, რასაც ფუნდამენტური მეცნიერებების მკლევარნი უთუოდ, გააბათილებენ – პრობლემის ერთ სიბრტყეზე დანახვა ზედაპირულია, მისი გენეზისი უთუოდ ანთროპოლოგიურ  ფაქტორებშია დასაძებნიო.

ვინ იცის.

როგორ იბადებიან ბავშვები. ცოტა მეხამუშა, ჩემს 6 წლის შვილთან ერთად რიხით დაწყებული წიგნის მეორე თუ მესამე ქვეთავად რომ ასეთ უხერხულ სათაურს წავაწყდი. ვინ იცის, რამდენ არაკანონიკურ კითხვას აშლის ეს ტექსტი  პროვოკაციულად მოციმციმე თვალების მიღმა, ვიფიქრე. კითხვა რომ ლეგიტიმურია, ამაზე ხომ არავინ ვდაობთ. როგორ იბადებიან ბავშვები – ერთ-ერთი პირველი ეგზისტენციური კითხვაა, რომელიც ადამიანებს ჯერ კიდევ ბავშვობის ასაკში უჩნდებათ.

საერთოდ, მთელი წიგნი და კონკრეტულად ეს ქვეთავი ონტოლოგიური კითხვებითაა სავსე – როგორ ვიბადებით, რა არის დაბადება, ანუ როდის ვითვლებით დაბადებულად, რა არის შინაური და გარეული, ჩემი და სხვა, რა დროა? რა კავშირია ენობრივ აღმნიშვნელებსა და აღსანიშნებს შორის.

ქრისტინეს ვერ გაურკვევია, დაიბადა თუ არა, ან საერთოდ როდის და როგორ დაიბადება. მას სულ რამდენიმე სიტყვა გაუგია, მაგალითად, ქათამი და მეტრო – და ამ სიტყვებს ერთმანეთს ადარებს. მისი წარმოდგენით, ქათამი მეტროზე დიდი უნდა იყოს, რადგან უფრო გრძელი სიტყვაა. საერთოდ, „გასაღვიძებელ ზღაპრებში“ ბავშვებს განსაკუთრებული მგრძნობელობა აქვთ სიტყვების აგებულების, განსაკუთრებით კი მისი აკუსტიკური ფორმის მიმართ. მაგალითად, ქრისტინეს ძალიან აშინებს ასო „ზ“. ამიტომ ყველა იმ სიტყვის გამოყენებას, სადაც ავბედითად შეიძლება ზ-მ გაიჟღეროს, თავს არიდებს.

ერთ ზღაპარში შეყვარებული გოგონა, რომელიც აფრიკულ ენას გატაცებით სწავლობს, ამტკიცებს, აფრიკულად „მე შენ მიყვარხარ“ ასე გამოითქმისო – „ჩხრაკ“, რადგან სიყვარულიც სწორედ ასე მოულოდნელად შეგემთხვევაო. სხვაგან ეს გოგო სიმღერასაც მღერის ფრინველის შესახებ, რომელმაც მირაჟი ნახა – „დულუმბა, დულუმბა, ვარაგურა გუგურა გუგურა.“

უაზრო სიტყვათა თხზვა, ან პირიქით – ფონეტიკური ანალიზი საბავშვო ლიტერატურაში განსაკუთრებით პოპულარული მე-19 საუკუნიდან ხდება და ამ ტექნიკას დღემდე ბევრი მწერალი იყენებს. მაგალითად, ძალიან პოპულარული ამერიკელი ავტორი, კარლ სენდბურგი თავის „თალგამურა ამბებში“. ჯეისონ სქუიფი ერთ დღესაც სახლში ბატიბუტის ფეხსაცმელებით, ხელთათმანებითა და ქუდით მივა. როგორც ზღაპრიდან ირკვევა, ის მოჯადოებულია, რადგან მის გვარში ასო ქ ურევია. გრაფიკულ-ფონოლოგიური ასოციაციური თამაშების შედეგად იბადება აბსურდული და სიურრეალისტური ამბები ვან ალსბურგის ილუსტრირებულ წიგნშიც „ზ დაბრიდეს“ და უოლტერ კრეინის „ანაბანას აბსურდში“, რომელიც, თავის მხრივ, დიდად არის დავალებული, ერთი მხრივ, ფოლკლორული ნონსენსიდან, მეორე მხრივ კი – მაგრიტის, დიუშამის, დალის სიურრეალისტური ნამუშევრებიდან.

შედარებით მომდევნო თაობის მწერლებიდან აბსურდული ენობრივი თამაშებით განთქმულია სპაიკ მილიგანი. მისი რამდენიმე ლექსი ბოლო წლებში პოეტმა მარიამ წიკლაურმა თარგმნა. ამ ტექნიკას იყენებდა ბრიტანელი მსახიობი და საბავშვო მწერალი, დონალდ ბისეტიც. მისი „ყველაფერი ყირამალა“, რომელიც რევაზ ინანიშვილმა გადმოაქართულა, აქაურ მკითხველთა შორის შეიძლება უფრო მეტი პოპულარობითაც კი სარგებლობდა, ვიდრე საკუთარ ქვეყანაში. ამ წიგნიდან ყველას გვახსოვს ზღაპარი დაკარგულ შ-ზე, სადაც ჩაიდანი, ორთქლმავალი, პატარა ბიჭუნა შ-ს დანიშნულებისამებრ ვეღარ ახმოვანებენ. ქართული საბავშვო წიგნებიდან ენობრივი თამაშებით გამორჩეულია ნაირა გელაშვილის ფენტეზი – „წინწკლების ქოხი“. ამასთან დაკავშირებით იხილეთ ჩემი პუბლიკაცია – „წინწკლების ქოხი. სიტყვები და საგნები“.

ბავშვებისთვის საკითხავად განკუთვნილი ლიტერატურა მოვლენებს ბავშვის თვალით უნდა ხედავდეს. ამ თვალსაზრისით ეპიკურია საბავშვო ლიტერატურის დღემდე ყველაზე დიდი რეფორმატორის – ლუის კეროლის საოცრებათა ქვეყნისა და სარკისმიღმეთის რომანები. თუმცა კეროლის შემოქმედებამდე იყო ედუარდ ლირი თავისი ლიმერიკებით „ნონსენსის წიგნიდან“, რომელიც, ფაქტობრივად, ჟანრის პიონერად ითვლება.

ბავშვი საგნებსა და მოვლენებს წიგნიერი ცოდნისა და კონვენციური დამოკიდებულებების გარეშე შეიმეცნებს. ამიტომ ლუის კეროლიცა და მისი მომდევნო თაობის მწერლებიც – ფრენკ ბაუმი, ნორტონ ჯასტერი, მორის სენდაკი, როალდ დალი, კრის ვან ალსბურგი ცდილობენ, უარი თქვან ვიქტორიანული პერიოდის საბავშვო ლიტერატურის კონვენციურ ფორმებსა და დიდაქტიკაზე. ისინი პირიქით ცდილობენ, შეაღწიონ ბავშვის ფანტაზიისა და მისი პერცეფციის კუთხე-კუნჭულებში, დაშალონ ყველა კონვენციური მექანიზმი, ითამაშონ ნებისმიერი იდეითა თუ ენობრივი მასალით. ასე იქმნება ლიტერატურული ნონსენსი, ფენტეზი და სიურრეალიზმი საბავშვო წიგნსა და მის ილუსტრაციაში.

საერთოდ, ეს თამაში – სხვადასხვა ტექნიკისა და მასალის შესაძლებლობების გამოცდა, ბავშვური ჭვრეტის, მისი აზროვნების სტილის მოსახელთებლად – მოდერნიზმის არტისტულ სკოლებს მალევე მოედო. ყველას გვსმენია პიკასოს სიტყვები, ოთხი წელი დამჭირდა, დამეხატა რაფაელივით, მაგრამ მთელი ცხოვრება დავუთმე, ბავშვივით ხატვა რომ მესწავლაო.

„გასაღვიძებელი ზღაპრებიც“, მართალია, მესამე პირშია ნაამბობი, მაგრამ მწერალი ბავშვის აღქმისა და თხრობის სტილს ბაძავს. ძირითადი სიუჟეტური ხაზის გვერდით ათასი პატარ-პატარა ამბავი ამოჰყოფს თავს. მთხრობელიც, ჩვეული სილაღით, ერთი ამბიდან მეორეზე, თითქოს, ასკინკილათი დახტის. ეს ამბები ზოგჯერ გადაიკვეთება, რადგან ერთი ზღაპრის გმირები მოულოდნელად სულ სხვაგან აღმოჩნდებიან, ან რომელიმე პატარა ამბავი გვევლინება ცენტრალური სიუჟეტის მოულოდნელ და აბსურდულ განვითარებად.

წიგნში დროისა და სივრცის (/გარემოს) რაობის გარშემო დასმულ კითხვებსაც აბსურდული პასუხები გაეცემა – ერთ-ერთ ზღაპარში მთელი ქალაქი შეყვარებული გოგონას დადარდიანების დროზე, ზუსტად რვაზე ასწორებს საათს. რომელია „შინ“ და „გარეთ“ / „შინაური“ და „გარეული“ – ეს კი  „გასაღვიძებელი ზღაპრების“ ერთ-ერთი მთავარი კითხვაა. წიგნში შინაური და გარეული ცხოველები ადგილებს ცვლიან. დილით სოფელში მამლის ყივილის ნაცვლად ბეჰემოთის ფეხების ბრაგუნი აღვიძებთ, ბოსელში ძროხის მოსაწველად შესულებს – ჟირაფი დაუხვდებათ, სახლებს ძაღლების მაგივრად ყვავები სდარაჯობენ, საბუდარში კი კუს კვერცხები აწყვია. შინაური და გარეული გარემოების ადგილების შეცვლა მორის სენდაკის მაქსის თავგადასავალსაც მოგვაგონებს, როგორ მოეშლება ბიჭუნას ოთახს საზღვრები მგლის კოსტუმის მორგების შემდეგ და როგორ აღმოჩნდება გმირი ეგზოტიკურ ჯუნგლებში („სად ბინადრობენ გარეულები“).

სახელმწიფოს აბსურდი. რაკი წესრიგის, დროისა და სივრცის (გარემოს) ცნებებზე ვსაუბრობთ, გვერდს ვერ ავუვლით ისეთ მნიშვნელოვან საკითხს, რასაც თავად წიგნში დიდი ადგილი ეთმობა – რა არის სახელმწიფო. ამ თვალსაზრისით საინტერესო და ძლიერი სოციოკულტურული ჟღერადობის ტექსტია „ნინიკა და მაგნიტური ღრუბლები“.

ძალიან პატარა, მტერთა სიმრავლით განთქმულ ქვეყანას, სადაც ნინიკა ცხოვრობს, პ ჰქვია. ის გაქცეული დინოზავრის ტყავზეა გაშენებული. პ-ს როგორც კი ვინმე ომს გამოუცხადებს, ის თავისი უძრავ-მოძრავი ქონებიანა და მოქალაქეებიანა, თავქუდმოგლეჯილი გარბის და უსაფრთხო თავშესაფარს ეძებს. პ-ს მაცხოვრებლებიც ყოველ წამს მორალურად მზად არიან გაქცევისთვის და მუდმივად აქვთ განსხვავებულ კლიმატთან და ლანდშაფტთან ადაპტაციის მზაობა. ეს აბსურდული სიუჟეტი კიდევ უფრო პაროდიულ სახეს იღებს, როცა ქვეყანა ერთ მშვენიერ დღეს მშვიდობიანობის დროსაც გადაწყვეტს გაქცევას. ამჯერად ის საკუთარ ხალხს გაურბის, მათი უსაქციელო ღრიანცელისა და ცეკვა-თამაშისგან დაშინებული.

სიუჟეტის კულმინაცია მას შემდეგ იწყება, რაც მამასახლისი ქვეყანაში ხმაურიან ნადიმებს აკრძალავს, ქვეყნის ერთ-ერთი მაცხოვრებელი კი ქორწილის გადახდას მეზობელ სახელმწიფოში გადაწყვეტს. უკან დაბრუნებული შეზარხოშებული მაყრიონი საკუთარი ქვეყნის დანახვაზე კვლავ თავს ვერ შეიკავებს და ისეთ ყიჟინას დასცემს, რომ ძლივს შემორიგებული პ კვლავ უკანმოუხედავად მოკურცხლავს.  საყვარელ სამშობლოს მთელი ერი უკან გამოენთება, თავისი კაბადაკაპიწებული პატარძალიანად. ეს ამბავი თვით ისტორიკოსისა და ცნობილი მოგზაურის – კასტილანო კასტილანის (შდრ კასტელი – ქ.ნ.) ჩანაწერებშიც კი მოხვდება. პ-სა და ცრუმორწმუნეთა ქვეყნების ალუზიები, რა თქმა უნდა, სრულიად მკაფიო ეთნოკულტურულ ასოციაციებს იწვევს იმ ქვეყნისა, რომელიც უცხოელი მოგზაურების ჩანაწერებში თრობითა და მოლხენით გამორჩეული საარაკო ქვეყნების რიცხვში მუდამ საპატიო ადგილს იმკვიდრებდა.

როგორც ზემოთ ვთქვით, ომი პ-ს არსებობის ისტორიის თანამდევია. საინტერესოა, „როგორ იწყება ომი“. ამავე სახელწოდების ქვეთავში სიუჟეტი  კვლავ უჩვეულოდ ვითარდება – ნინიკას ქვეყანაში კერძის მოსახარშად უზარმაზარ ქვაბს შემოდგამენ. ოხშივარს, რომელიც უკვე ცამდე აიჭრა, მეზობელ ქვეყანაშიც შენიშნავენ. აქ საკმაოდ ეკლექტურ ღირებულებებზე აღზრდილი ხელმწიფე ჰყავთ, რომელსაც მამა მუდამ ჩასჩიჩინებდა, ცხოვრება ბრძოლის გარეშე არაფერიაო, დედა კი ასწავლიდა, ცხოვრებაში ყველაზე საამო ნაყინიაო. რაკი მეზობელი ქვეყნიდან ავარდნილ კვამლსა და ოხშივარს ხელმწიფე ნაყინთან ვერასგზით ვერ დააკავშირებს, გადაწყვეტს, რომ ისღა დარჩენია, ქვეყანა დაიპყროს.

ერთადერთი დანაკლისი, რისი შეგრძნებაც ტექსტის კითხვისას არ გტოვებს, ილუსტრაციების სტილისტიკაა. ვფიქრობ, წიგნის ვიზუალურ მხარესა და ზღაპრების აბსურდულ-სიურრეალისტურ ეპიზოდებს შორის, ცოტა არ იყოს, აცდენაა. წიგნი, ფაქტობრივად მზა ხატოვან მასალას იძლევა სიურრეალისტური ტექნიკით შესასრულებელი ილუსტრაციებისთვის, რაც თავად ტექსტის სწორ კონტექსტში გააზრებისთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანი იქნებოდა. აბა, წარმოიდგინეთ დაჩიავებულ-დაჭმუჭნული, გაქცეული ქვეყანა, კაბადაკაპიწებული პატარძალი რომ მისდევს, ან გრანდიოზული, მოთუხთუხე ქვაბი (გიგანტური საცივის სტილში), მჭმუნვარე სამხედროებით შემოჯარული, ქალაქის თავზე მოგორავე კლეპტომან-ღორმუცელა ღრუბელი და მრავალი სხვა. ამჯერად ტექსტის ეს ღირსება სიბრტყეზე განფენილ, ზღაპრის ორდინარულ ილუსტრაციებში იკარგება, თუმცა იმედს ვიტოვებთ, რომ ამ წიგნის ორიგინალური და ნათარგმნი ხელახალი გამოცემები წიგნს გაცილებით სერიოზულ სახეს მისცემს.

ხელმწიფეების, მათი ვაჟებისა და რაინდული ეთიკის პაროდიას სხვა ზღაპარშიც ვხვდებით. სულელი უფლისწული ცოლის მოყვანას გადაწყვეტს. რადგანაც მას უფლისწულობის წესი ავალდებულებს,  საცოლე ცეცხლისმფრქვეველ დრაკონს მოსტაცოს, ამ მისიის შესასრულებლად გაუდგება გზას. თუმცა რადგან სიტყვა ცეცხლისმრქვევლიდან მხოლოდ ასო ც-ს გაიხსენებს, უცხო ქვეყნიდან ყველაფერს გამოიყოლებს, რაშიც ასო ც ურევია. მათ შორის მოხვდება გოგონა, სახელად ცი-ჩი. იმისათვის, რომ გოგონა მზეთუნახავად აღიარონ, უნდა დადასტურდეს, რომ ის მზეთუნახავობის მოთხოვნებიდან ყველას აკმაყოფილებს – არ დადის თმაგაჩეჩილი, არ ჭამს ბევრს, არ ლაპარაკობს სწრაფად, არ ამთქნარებს, არ რთავს სახლს პლასტმასის ყვავილებით და ა.შ. ტესტის დადებითად გავლის შემდეგ უფლისწული და მზეთუნახავი დაქორწინდებიან და ზღაპარიც ბედნიერად სრულდება.

ეს აბსურდული სიუჟეტები და გმირები, თავისთავად, ძალიან სახალისოა, მით უმეტეს, თუ არ დაგვავიწყდება, რომ საბავშვო ლიტერატურაზე ვმსჯელობთ. მაგრამ აბსურდი ხომ სცდება საბავშვო ლიტერატურის, ზოგადად, ლიტერატურისა და საერთოდ, ხელოვნების თვითკმარ ჩარჩოებს. თეა თოფურიას მამაცი პროტაგონისტი გოგოების სასაცილო ამბებსაც მხოლოდ ერთ განზომილებაში ვერ დავინახავთ. ამიტომ ეგზისტენციურ კითხვებზე – რა არის ომი, სახელმწიფო, წესრიგი, დრო, ყოფიერება – ერთადერთი რელევანტური პასუხი ისევ და ისევ აბსურდული და სიურრეალისტური მეტაფორები, სიუჟეტური ინვერსიები, ფონოლოგიური და ლექსიკური ჟონგლიორობა, ენობრივი ნონსენსი – ყველა ის საშუალება შეიძლება იყოს, რომელიც ამ ღრმად სერიოზულ კითხვებზე თავისთავად პასუხების მოძიების შეუძლებლობას წარმოაჩენს.

„ჭეშმარიტების გასაღები სწორედ აქ არის, კარგის ძიებას შეალიო მთელი სიცოცხლე“, – ამ სიტყვების ავტორი 24 წლის მურიკოა. ვცდილობ, მისი თვალით ვუყურო სამყაროს.

თაობები იცვლებიან… ჩვენ ვრჩებით…

დამეთანხმებით, როცა „კარგი კლასი“ გყავს, ხალისით მუშაობ. მათი საჭიროებებიდან გამომდინარე, ბევრ აქტივობას გეგმავ და ახორციელებ. წარმატებით გახარებულს, ხშირად მიფიქრი: „რა მეშველება, ესენი რომ წავლენ? ვინ გამიკეთებს ასეთ პროექტს? ვინ დაწერს ისე, რომ შენი სტატიისა თუ იდეის თანაავტორი გახდეს?“ ასეთი სინანულით გავაცილე სხვადასხვა დროს გიორგი, ქეთი, ლუკა, სალომე, გოგა, პაატა, დიანა… ესენი ჩემი სტატიების გმირები და თანაავტორები არიან.

ყოველი ახალი სასწავლო წელი სიხარულთან ერთად სინანულითაც იწყება. ჩემი გმირები სკოლაში აღარ არიან, ან მათთან აღარ შევდივარ (მე-12 კლასში გეოგრაფია აღარ ისწავლება). ხანდახან სინანული მაბრაზებს კიდეც. მასწავლებლობის პირველ წლებში განსაკუთრებით გამიჭირდა. მეგონა, გიორგის, პაატას, გვანცას, კახას, გუგას… ვერავინ შემიცვლიდა. ასე არც არავინ შემიყვარდებოდა და ვერც ვერავინ გამიგებდა. ახლა ისინი უკვე წარმატებული ადამიანები არიან, მათი სიხარული და ბედნიერება მახარებს.

ასე შევდივარ ახალ კლასში და ყველაფერი თავიდან იწყება.

ვიწყებ ჩემი გმირების ძებნას… ძებნას და შექმნას…

ვნების სიმძაფრე შენებაშია და არა აშენებულით ტკბობაშიო… ჩვენც ერთად ვაშენებთ… ვკამათობთ, ვხუმრობთ, შენებით ვტკბებით…

გაკვეთილებსაც კი მათთან ერთად ვგეგმავ. სამოდელო გაკვეთილებიც მათ „მიკარნახეს“.

საერთაშორისო ტენდენცია ასეთია: ტრადიციული, „მასწავლებელზე ორიენტირებული“ მიდგომიდან განათლება „მოსწავლეზე ორიენტირებულ“ მიდგომაზე გადადის. ეს მოდელი ფოკუსირებულია იმაზე, რისი გაკეთება შეეძლება მოსწავლეს მოდულის ან პროგრამის დასრულების შემდეგ.

ჩვენი თაობა ვასწავლით, როგორც ვიცით და შეგვიძლია. ვსწავლობთ (ტრენინგებს გავდივართ, გამოცდებს ვაბარებთ…) და ვასწავლით.

ერთი რამ კი დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა: ენერგიას, ძალასა და ემოციას არ ვიშურებთ. ვშრომობთ, ვიბრძვით, ვბრაზობთ, როცა არ სწავლობენ, ვხარობთ, როცა წარმატებას აღწევენ. ახალგაზრდა თაობას სკოლაში მუშაობა არ უნდაო. არადა არიან მსურველები. სწორედ მათზე მინდა მოგითხროთ. მათზე და მოსწავლეებზე, რომლებიც მათთან თანამშრომლობით სხვადასხვა უნარ-ჩვევებს იძენენ. თუმცა არა მარტო ისინი – მეც გამუდმებით ვსწავლობ ჩემი ახალგაზრდა კოლეგებისგან.

ბედმა მარგუნა, მონაწილეობა მიმეღო მასწავლებლის სახლის პროგრამებში, რომლებიც ახალგაზრდა მასწავლებლებთან მუშაობას ითვალისწინებდა. მაძიებლობის პროგრამის შემდეგ დამწყები მასწავლებლის მომზადების პროგრამაში მოვხვდი. ახალგაზრდებმა ახალი სიცოცხლე შემოიტანეს სკოლაში. სწავლებასთან ერთად მუდამ იმის ცდაში ვიყავი, დადებითი კუთხით დაენახათ ჩვენი პროფესია. თავად მე ხომ ამაზე უკეთესი ადგილი დედამიწაზე არ მეგულება.

მათთან დღესაც მაქვს ურთიერთობა. მიხარია მათი წარმატება. ყოფილი მაძიებლები თეონა, ნინი და თამარი უკვე წარმატებული მასწავლებლები არიან.

ძალიან მომწონს ახლაგაზრდებთან მუშაობა. დამწყები მასწვლებლების პროგრამიდან ყველაზე უფროსი 27 წლის იყო. დღეს ყველა სკოლაში ასწავლის. ჩემი საყვარელი გოგო-ბიჭები… თუმცა ბიჭი ერთი გვყავდა. ისიც უპირობოდ ლიდერად ვაღიარეთ.

„თემო მაგარია“, – ვამბობდით ერთხმად. თუმცა თითოეული მათგანი გამორჩეული იყო. სოფოს, რომელიც განსხვავებული მენტალობის ბავშვებს ასწავლის, შინიდან სკოლამდე და უკან არცთუ უსაფრთხო გზაზე რამდენიმე კილომეტრის გავლა უწევს. არადა სკოლამდე რამდენიმე სამსახური გამოიცვალა და აღფრთოვანებული გვიყვებოდა, როგორ იპოვა საკუთარი ადგილი ცხოვრებაში, რომ მასწავლებლობა მისთვის სიამოვნებაა და ახლა ყველანაირად ცდილობს, ბავშვები სკოლაში მიიზიდოს და არ დაკარგოს. მშვენიერი ანუკი, რომელსაც ნებისმიერ დროს შეუძლია სხვა სამსახურის პოვნა, მაგრამ თავისი პირველკლასელები (ახლა უკვე მესამეკლასელები) ყველაფერს ურჩევნია. ნათია და თინიკო უკვე დედები არიან და მშობლის პოზიციიდან აფასებდნენ საკუთარ ქმედებებს. თინიკომ, რომელსაც უკვე უფროსი მასწავლებლის სტატუსი ჰქონდა, მაინც მიიღო პროგრამაში მონაწილეობა, რადგან უნდოდა, გაძლიერებულიყო (მისი სიტყვებია).

თემო კი, ჩვენი ჯგუფის ლიდერი, არაქართულენოვან ბავშვებს ქართულ ენას და ბუნებისმეტყველებას ასწავლის. მისი ყოველი გაკვეთილი სიახლისა და კრეატიულობის ზეიმი იყო. სკოლაშიც გაუმართლა, მოვიხიბლე დირექტორითა და კოლეგებით.

მერე იყო სტუდენტების კონსულტირება. სამაგისტრო პროგრამის ორი სტუდენტი პრაქტიკას ჩვენს სკოლაში გადიოდა. ორი სალომე, ორი ახალგაზრდა, რომლებსაც უამრავი იდეა და გეგმა აქვთ. სკოლაში მათმა მოსვლამ ხალისი შემოიტანა. მეც და ჩემი მოსწავლეებიც გამუდმებით ვცდილობდით გვეჩვენებინა მათთვის, რომ არჩევანში არ შემცდარან, რომ სკოლა საუკეთესო ადგილია ამქვეყნად (ეს ჩემი სიტყვებია).

მასწავლებლის პროფესიული განვითარების სქემის ფარგლებში კრედიტების დაგროვება არაერთგვაროვან დამოკიდებულებას იწვევს. ხშირად გაიგონებთ, რომ მოსწავლე აღარავის ახსოვს და მასწავლებლები მხოლოდ კრედიტებს ითვლიან, რომ სამოდელო გაკვეთილი თუ ნებისმიერი სხვა აქტივობა, რომელიც კრედიტით ფასდება, მხოლოდ მასწავლებელზეა ორიენტირებული.

სამოდელო გაკვეთილების დაგეგმვისა და შეფასების ტრენინგზე ასეთი აქტივობა გვქონდა: მონაწილეებს უნდა ჩამოეყალიბებინათ, რა მნიშვნელობა აქვს სამოდელო გაკვეთილს მასწავლებლისა და მოსწავლისთვის. ტრენინგზე ვთანხმდებოდით, რომ მოსწავლე ამ დროს არაერთ უნარ-ჩვევას იძენს. მართალიც არის. სტუდენტების დასწრებამ ჩემი ბავშვები სხვა კუთხით დამანახა. განსაკუთრებით მაშინ, როცა დამოუკიდებლად ჩაატარეს გაკვეთილები. ჩემი გადარეულები ისეთი მობილიზებულები იყვნენ, ისე ჩაატარებინეს გაკვეთილი გამოუცდელ მასწავლებლებს, რომ მათი ხელმძღვანელი აღფრთოვანებული დარჩა. ისეთი თანადგომა ვიგრძენით, რომ ჩვენ, უფროსებიც დავფიქრდით ჩვენს ურთიერთობებზე. ახლა უკვე მე-10 კლასში არიან, მსოფლიოს გეოგრაფიის შესწავლას ერთად შევუდექით. კვლავ ერთად ვგეგმავთ მუშაობის პროცესს, ვიკვლევთ, ვაანალიზებთ, დასკვნები გამოგვაქვს. მხიარულად და საინტერესოდ მიედინება ჩვენი ცხოვრება. მე ისევ მყავს სალომე, მაკინე, დიმიტრი, მარიამი, ლუკა… ახლა ისინი არიან ჩემი გმირები, სტატიების თანაავტორები… ცოტა ხანში მათი კვლევის შედეგებს შემოგთავაზებთ.

პარალელურად კი მეშვიდეკლასელებთან მიხდება თავიდან დაწყება, გეოგრაფიის ანბანის სწავლება. ვიცი, რომ მალე ახალი გმირები მეყოლება: ბარბარე, ანანო, თეგი, ანა, ნუცა, ნიკა, ელო… ცოტა დრო გვჭირდება, ცოტაც „ბრძოლა“ და ჩემი გმირები მზად იქნებიან.

ვწერ სიყვარულზე, წარმატებაზე… გგონიათ, მე არ მაქვს პრობლემები? მე არ მიგრძნია იმედგაცრუება და არ მქონია ჩავარდნილი გაკვეთილი? არ მითქვამს, რომ ჩემი ადგილი აქ არა არის? მიგრძნია, მითქვამს, მაგრამ მერე ისევ სიყვარული მძლავრობს და ვიწყებ ბრძოლას სიყვარულისთვის, სიმართლისთვის… ჩემმა მეგობარმა თქვა: „სიყვარული აღარ მყოფნის, რომ ვაპატიოო“. მომეწონა, დამაფიქრა… ახლა ვიცი, როცა სიყვარული მყოფნის. ვუგებ და ვპატიობ, წარმატებასაც ვაღწევ და ბედნიერიც ვარ და ვმარცხდები იქ, სადაც სიყვარული აღარ მყოფნის.

ამიტომ მინდა სიყვარულზე წერა და საუბარი. მინდა, ჩემს ბავშვებს სიყვარული ვასწავლო, დავანახო, რომ როცა გიყვარს, ბედნიერი ხარ, რომ სიყვარულით ყველა დაბრკოლებას გადალახავ, რომ მაშინ მარცხდები, როცა სიყვარული გელევა.

ჩვენც გვიყვარს და ვიბრძვით… ცხოვრებას, პატიებას და ურთიერთპატივისცემას ვსწავლობთ.

„ჭეშმარიტების გასაღები სწორედ აქ არის, კარგის ძიებას შეალიო მთელი სიცოცხლე“, – ამ სიტყვების ავტორი 24 წლის მურიკოა. მე მისი თვალით ვუყურებ სამყაროს.

ოზის სამეფო კარის ჟამთააღმწერელი – ფრენკ ბაუმის წიგნების შესახებ

თუ მკითხავთ, რომელია ჩემი საყვარელი საბავშვო წიგნი, პირველ ნომრად ფრენკ ბაუმის „ოზის ჯადოქარს“ დავასახელებ. თუ დაინტერესდებით, რატომ, მარტივი პასუხით ვეღარ შემოვიფარგლები და შევეცდები, სათქმელი ერთ წერილში ჩავტიო. თქვენ კი მწვანე სათვალეები უნდა მოიმარჯვოთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ფეხს ვერ ამიწყობთ და ოზის დიდებულებასაც ვერ იხილავთ.

საბჭოური სიმახინჯეები

მწვანე სათვალისა რა გითხრათ, ვარდისფერის ტარებას კი გვაიძულებდნენ (სხვაგვარად საბჭოთა კავშირის დიდებულებას ვერ ვაღიარებდით) და არასწორ თარგმანებს, ინტერპრეტაციებს, პლაგიატსა თუ „ქავერ-ვერსიებს“ გვთავაზობდნენ. ასე შემოგვატყუეს ვინი პუხი ვინი ფუუჰის ნაცვლად, ელისს – ალისა, პიპის კი პეპი დაარქვეს. თუმცა სახელებს ვიღა დაგიდევდათ – სიუჟეტებსაც ცენზურის კარნახით ცვლიდნენ. არა მხოლოდ ზემოთ ჩამოთვლილ ნაწარმოებებს –ანდერსენის და დიკენსის ზღაპრებსაც არ ინდობდნენ, „ოზის ჯადოქარი“ კი ალექსანდრ ვოლკოვს ისე მოსწონებია, თარგმნას საკუთარი ვერსიის შექმნა ამჯობინა. ასე მოხვდა ჩვენს სახლებში უცნაური წიგნი, რომლის ფურცლებზე ოზის ჯადოქარი ნახსენებიც არ იყო, დოროთი ელის ჩაენაცვლებინა, ფაიფურის ქვეყანა – გოლიათებისას და ა შ.

ინტერნეტში დღესაც გადაწყდებით რუსულ რევიუებს, რომლებშიც პირდაპირ „ვარდისფერი“ შრიფტით წერია, რომ რუსი მთარგმნელების ხელში უცხოური ზღაპრები კეთილშობილდება, გმირები უფრო მიზანდასახულები ხდებიან, მკითხველი უკეთ გაიაზრებს სიუჟეტს… პლაგიატი კი, ტრადიციისამებრ, უცხო სიტყვად რჩება.

ვერაფერს ვიტყვით – ფრენკ ბაუმის წიგნები ნამდვილი საოცრებაა, მათში პარალელური სამყაროების, განსხვავებული განზომილებების უზარმაზარი სისტემებია აგებული. მაგრამ ეს ყველაფერი ავტორმა იმისთვის შექმნა, რომ სწორედ პირველქმნილი სახით მიეწოდებინა მკითხველისთვის. ოკუპაციის მსხვერპლი თუ გახდებოდა, რას წარმოიდგენდა.

ოზის სამეფოს ჟამთააღმწერლის ტიტული

ბევრმა ცნობილმა მეზღაპრემ მოღვაწეობა მსგავსი სცენარით დაიწყო: ძილის წინ (ან დღისით, მზისით) საკუთარ შვილებს (ან სხვა ბავშვებს) ზღაპრებს უყვებოდნენ, გამოგონილი ამბები პატარებს ისე მოსწონდათ, მთხრობელს აიძულებდნენ, სიუჟეტი მანამდე გაეგრძელებინა, სანამ ზღაპარი წიგნად არ შეიკვრებოდა. ასე მოხდა ფრენკ ბაუმის შემთხვევაშიც: მამამ შვილებს უამბო პატარა ამერიკელი გოგონას შესახებ, რომელიც გრიგალმა ზღაპრულ სამყაროში გადაისროლა. „და რა ერქვა იმ სამყაროს?“ – იკითხა ქალიშვილმა. „ოზი“, – თავისდა უნებურად აღმოხდა მამას. რამდენიმე დღეში ბაუმმა ამბავი ფურცელზე გადაიტანა, თვალსა და ხელს შუა შემოლეული უბრალო ფანქარი კი რელიკვიასავით შეინახა.

წიგნი პატარა გოგონა დოროთის, საფრთხობელას, ტყეკაფიას, მხდალი ლომისა და უცნაური ჯადოქრის შესახებ ისეთი წარმატებული გამოდგა, მწერალს წერილებს სწერდნენ, სახლში აკითხავდნენ და სთხოვდნენ, ოზის ქვეყნის ამბები გააგრძელეო. თავიდან ბაუმი თაყვანისმცემლებს ეწინააღმდეგებოდა, საბოლოოდ კი დანებდა და თავის გამოგონილ ქვეყანაზე კიდევ ექვსი წიგნი გამოსცა, მაგრამ უკანასკნელ ტომზე მუშაობისას ისე დაიღალა, ოზის გარშემო მაღალი კედლი „აღმართა“ და შავით თეთრზე დაწერა, „ამიერიდან გარე სამყაროსთან ოზის კავშირი შეუძლებელი იქნებაო!“

ამ სავარაუდო წერტილის შემდეგ ბაუმმა ექსპერიმენტი ჩაატარა: ორი ახალი წიგნი შესთავაზა მკითხველს, მაგრამ ერთგულმა აუდიტორიამ ისინი არ მიიღო. ავტორი იძულებული გახდა, ოზის გარშემო აღმართულ კედელთან ახალი გმირები დაესახლებინა და ოზელებთან სატელეგრაფო კავშირი დაემყარებინა.

ოზის სამეფო კარის მწერლობა ბაუმისთვის საბედისწერო აღმოჩნდა. ყოველ შობას ის ახალ წიგნს სჩუქნიდა ამერიკელ ბავშვებს და, ამრიგად, ოზის შესახებ სულ თოთხმეტი წიგნი დაწერა.

ზღაპრული სიტუაცია

ქართულად მხოლოდ „ოზის ჯადოქარი“ გახლავთ ნათარგმნი – წიგნი, რომლის მთავარი გმირი, ობოლი დოროთი, უფერულ, გადახრუკულ კანზასში დეიდასა და ბიძიასთან იზრდება. ერთ დღეს ქარბორბალა მათ სახლს ჰაერში აიტაცებს და თან გაიყოლებს გოგონას ერთგულ ძაღლ ტოტოსთან ერთად. ისინი ღეჭიების ქვეყანაში აღმოჩნდებიან. დაფრენისას სახლი ბოროტ ჯადოქარს დაეცემა და სულს გააფრთხობინებს. გახარებული ღეჭიები თავიანთ მხსნელს შეიყვარებენ, ჩრდილოეთის ჯადოქარი კი დოროთის ვერცხლისფერ ქოშებს აჩუქებს, რომელთა საოცარი ძალის შესახებ არაფერია ცნობილი. დოროთის უკან დაბრუნება სურს, მაგრამ კანზასზე ღეჭიებს არაფერი გაუგონიათ, ამიტომ ურჩევენ, წითელი აგურით მოკირწყლულ გზას გაჰყვეს და ყოვლისმცოდნე ოზის ჯადოქართან მივიდეს.

კლასიკური მონაცემებია: ჩადენილია გმირობა, გმირი, თაყვანისმცემლები, ჯადოსნური ნივთები და, რაც მთავარია, გზა! სწორედ გზაზე წარმოშობილი დაბრკოლებების გადალახვა, გზაზე შეხვედრები, გზაზე შეძენილი თანამგზავრები და მეგობრები აგებენ ტრადიციულ ზღაპარს. დოროთიმ „ალაგ ბნელი, ალაგ საშიში“ გზა უნდა გაიაროს, მაგრამ ბავშვებს ხომ არაფერი აფრთხობთ, ამიტომაც განაცხადებს დოროთი რიხიანად: „წამო, ტოტო, ჩავიდეთ ზურმუხტ-ქალაქში და ვკითხოთ ოზის ჯადოაქარს, როგორ დავბრუნდეთ კანზასში“ (ვითომც აქ არაფერიაო)!

საუკეთესო თემები შვილებსა და მოსწავლეებთან სასაუბროდ

როგორც ჩანს, შვილებისთვის ზღაპარს რომ იგონებდა, ბაუმმა გართობას აღმზრდელობითი სამუშაოც შეუთავსა და არაერთი პრობლემის მოგვარებას, მტკივნეული საკითხების გამომზეურებას შეეცადა. ამიტომაც არის მისი წიგნები ბავშვებსა და მოზარდებთან სასაუბროდ საუკეთესო თემებით გაჯერებული. და თუ ისევ ჩამეკითხებით, მაინც რა თემებიაო, შევეცდები, ერთ პატარა თავში ჩავტიო სათქმელი.

უპირველეს ყოვლისა, „ოზის ჯადოქარი“ – ეს არის ფერადოვანი ამბავი, რომელიც მკითხველს აჯერებს, რომ მიზანს აუცილებლად მიაღწევს, საკუთარი თავის რწმენა თუ ექნება.

გარდა ამისა, გვაფრთხილებს, რომ მცდარ შეხედულებებზე აგებული ქვეყნის ძლიერება მყიფეა. როცა მკვიდრ მოსახლეობას თუ სტუმრებს აიძულებენ, მწვანე სათვალით იარონ და ამ ხერხით სიმართლე დაფარონ, მოქმედებაა საჭირო, მორჩილად კი არ უნდა დაელოდო, როდის გაგიხსნიან სპეციალურ საკეტს კეფაზე…

მიზნისკენ მიმავალ გზაზე გარშემო მყოფები არ უნდა დაივიწყო. ამიტომ დოროთი ათავისუფლებს საფრთხობელას, ამხნევებს მხდალ ლომს, დაზეთავს ტყისმჭრელს. თითოეულ თანამგზავრს სანუკვარი ოცნება აღმოაჩნდება: სფრთხობელას – ჭკუა, რკინის კაცს – გული, ლომს კი სიმამაცე სურს. ნეტავ რით განსხვავდებიან ეს არსებები ერთმანეთისგან? აფასებენ იმას, რაც აქვთ თუ მხოლოდ სურვილით არიან შეპყრობილები?

ტყეკაფია სიფრთხილით გამოირჩევა: ვისაც გული გაქვთ, გულისყურს მიჰყვებით და შეცდომები არ მოგდით, მე კი უგულო ვარ და სიფრთხილე მმართებსო. ლომს ჰგონია, გული თუ არ ექნება, ვეღარც სიმხდალეს გამოიჩენს, ჭკუა კი სულ არ ადარდებს, ჭკუა მაინც უხილავიაო, – არწმუნებს საფრთხობელას.

მწვანე სათვალით თუ მათ გარეშე დასანახად ბაუმი ფერებს არ იშურებს. ხატავს და აფერადებს, იგონებს და გვარწმუნებს, შეპარვით გვარიგებს და ფრთხილად გვიყვავებს.

ოთხი მგზავრი მალე თქვენს კარზე ზარს დარეკავს. მათ მისაღებად მზად თუ ხართ, გადაშალეთ და წაიკითხეთ ფრენკ ბაუმის არაჩვეულებრივი საშობაო საჩუქრი.

ნებისმიერ რელიგიურ დღესასწაულს, გამორჩევით კი, შობას საოცარი ნათელი შემოაქვს ადამიანთა გულებში. ქრისტეს დაბადების სიხარულს თითქოს ვერანაირი ჩრდილი ვერ ადგება, თუმცა ყველამ კარგად იცის, რომ ბეთლემში დაბადებულ ყრმას სიცოცხლის სიხარული და ჯვარცმის ტკივილი თანაბრად ელის. შობის მადლით თვალახელილებს, ნათლის გზით რომ უნდა ევლოთ, ძველებურად აერევათ გზები და ბილიკები, ბრმათა წინამძღოლობით დაბრმავებულნი განწირული შეძახილებით –  „ჯვარს აცვი ეგე“  –  ისევ ჩამოიბნელებენ სულებს. იქნებ ამიტომაც არის, რომ ხანდახან საშობაო მოთხრობებში სიხარულის ნაცვლად ტანჯვა მოჟონავს, თანაც ისეთი, მთლიანად რომ გაგყინავს და გაგაცამტვერებს. ამჯერად თეოდორ დოსტოევსკის „საშობაო მოთხრობა“ გავიხსენოთ. მწერალი თავიდანვე შეამზადებს მკითხველს რაღაც სასტიკის მოსასმენად, ამიტომ თითქოს ინდობს  და აჯერებს, ამბავი გამოვიგონეო, თუმცა მეჩვენება, რომ ეს სადღაც უკვე მოხდა სწორედ შობის წინა დღეს რომელიღაც უზარმაზარ ქალაქსა და საშინელ ყინვაშიო.

მწერალი  ხატავს ნესტიან, ცივსა და  ბნელ სარდაფში შეფარებულ ავადმყოფ ქალსა და ექვსიოდე წლის ბიჭუნას. მკითხველი ხედავს მოკანკალე ბავშვს, პირიდან თეთრ ორთქლად ნაქცევ გაძნელებულ სუნთქვას, სარდაფის კუთხეში ოთხმოცი წლის მიტოვებული დედაბერს. ყოველივეს უსაშველობის ნიშანი ატყვია. ბიჭუნა ვერ ხვდება, რომ კედელივით ცივი დედა, მის დაძახილს რომ არ უპასუხებს, უკვე მიცვალებულია. ბიჭი სარდაფიდან ამოდის და გაჩახჩახებული ქალაქის სინათლეს შეერევა, მაგრამ ეს სინათლე ცარიელი, უცხო და  ცივია. შიმშილი ფართო ქუჩისკენ მიერეკება, მაგრამ მისი გზა არასაითკენ არ მიდის. მოულოდნელად უზარმაზარი მინის წინ აღმოჩნდება, რომლის მიღმა ჭერსმიწვდენილი მორთულ-მოკაზმული ნაძვის ხე ბრჭყვიალებს. სრული კონტრასტია ჩვეული ბნელეთის სამყაროსთან, გაყინულ ფსკერთან, საიდანაც მან ამოყვინთა. ბიჭუნა ხედავს მხიარულ თანატოლებს, რომლებიც მღერიან, ცეკვავენ, ჭამენ და სვამენ. ბიჭს ხელ-ფეხი ეყინება და გარბის, თუმცა აკვარიუმის კედლებივით ყველგან ფანჯრებსა და მინებს აწყდება, საიდანაც ბედნიერი ადამიანები მოჩანან. არავის სჭირდება იგი, ამიტომაც მუჯლუგუნებით იშორებენ, როგორც კეთროვანს. მწერალი ხატავს, როგორ იყუჟება ბიჭუნა ერთ ეზოში შეშის უკან, რათა იმ ბოროტ ადამიანებს დაემალოს, რომლებიც უმიზეზოდ დევნიან. მკითხველი გრძნობს, რომ ბიჭუნა ბეთლემში დაბადებული ქრისტეა, მღვიმიდან სამყაროს შესამეცნებლად გამოსული, მისი გადარჩენა მხოლოდ სიყვარულს შეუძლია, რომელიც არსადააა. სიყვარული, უანგარო და მხსნელი. ჩაძინებულ ბიჭუნას დედის ტკბილი სიმღერა ჩაესმის. შემდეგ კი ვიღაც უცხოს  ნაძვის ხესთან მიჰყავს და ბიჭი  ბრწყინვალე ადგილას ხვდება, სადაც უამრავი ნაძვის ხე და სათამაშოა. ყველა ბედნიერია, თანატოლები კოცნიან, ეალერსებიან, დედაც აქვეა. დედა, როგორც ღვთისმშობლის მარადიული მფარველობის სიმბოლო,  უკვდავი ღიმილით ამშვიდებს და აიმედებს. „ეს ქრისტეს ნაძვის ხეა“, – ეუბნებიან ისინი. „ქრისტეს ამ დღეს ყოველთვის აქვს ნაძვის ხე პატარა ბავშვებისთვის, რომლებსაც თავიანთი ნაძვის ხე არ აქვთ… – და შეიტყო მან, რომ ეს ბიჭუნები და გოგონები მისნაირი ბავშვები იყვნენ, მაგრამ ზოგი ჯერ კიდევ თავის კალათაში გაიყინა, როდესაც  პეტერბურგელ ჩინოვნიკებს მიუგდეს კარებთან, სხვები ძიძებს ჩააკვდნენ ხელში, უპატრონო ბავშვთა თავშესაფრებში, ზოგს მესამე კლასის ვაგონებში სიმყრალისგან შეეხუთა სული, და ახლა ყველანი აქ არიან, ანგელოზებივით, ყველანი ქრისტესთან, და ისიც მათ შორისაა, მათკენ იწვდის ხელებს, ლოცავს მათ და მათ ცოდვილ დედებს… ამ ბავშვების დედები კი იქვე დგანან, გვერდით, და ტირიან; ყველა ცნობს თავის ბიჭსა და გოგონას, ისინი კი მათთან მიფრინავენ და კოცნიან, თავიანთი პატარა ხელებით წმენდენ ცრემლებს და ევედრებიან, არ იტირონ, რადგან ისინი აქ ძალზე კარგად გრძნობენ თავს…“.

მკითხველი ხედავს ამ სამოთხეს და ნაღველს სიხარულის წვეთები ერევა, თუმცა მწერალი არ ინდობს მას, კარგად იცის, რომ ის ერთ-ერთი მათგანია, რომელიც მომავალში „გასცემს“ თავის შემწესა და მწყალობელს. თანაც, გასცემს მრავალგზის, თავის გულში აცვამს მას, ვინც მის სახსნელად მოევლინა. მწერალს ეიმედება, იქნებ ამბის  ამ დასასრულმა გაალღოს ყინული: „ქვემოთ კი, დილით, მეეზოვეებმა შეშის უკან გაყინული ბიჭუნას გვამი იპოვეს, მოძებნეს დედამისიც… იგი მასზე ადრე მოკვდა; ისინი ცაში უფალთან შეხვდნენ ერთმანეთს“.

მოთხრობა მწერლის მკითხველთან დიალოგით მთავრდება: „და მაინც, რატომ შევთხზე ასეთი ისტორია, რომელიც არ ესადაგება ჩვეულებრივ გონივრულ დღიურს, და თანაც მწერლისას? არადა, ნამდვილ მოვლენებზე ვაპირებდი მოთხრობების შექმნას! მაგრამ სწორედ ისაა საქმე, გამუდმებით მეჩვენება და მეზმანება, რომ მართლა შეიძლებოდა ეს მომხდარიყო, ანუ ის, რაც სარდაფში და შუშის მიღმა მოხდა, ხოლო იქ ქრისტეს ნაძვის ხის შესახებ – არც ვიცი, როგორ გითხრათ, შეიძლებოდა მომხდარიყო თუ არა?“ ამ კითხვას მკითხველმა უნდა უპასუხოს: დიდმაც და პატარამაც. ეს პასუხი განსაზღვრავს იმ არჩევანსაც, გადარჩება თუ არა რომელიმეს გულში ამ შობას კიდევ ერთხელ დაბადებული ცისკრისთვალებიანი ბიჭუნა, თუ კვლავაც გაიწირება ამქვეყნიური ჯოჯოხეთისაგან.

ნიკო ლორთქიფანიძე დაწერს თავის „საშობაო მინიატურებში“: „იქ, სადღაც შორს, ბეთლემში, ცხრამეტი საუკუნის წინათ ცამოჭედილ ღამეს დაიბადა იესო, ძე ქალწულის მარიამისა, მაშვრალთა იმედი და ნუგეში, ტანჯვის შემმსუბუქებელი, სიკვდილითა სიკვდილისა დამთრგუნველი…

აქ კი… დღეს…“.

სევდიანი იქნება ჩვენი შეხმიანებაც: იქ, სადღაც შორს, ბეთლემში, ოცი საუკუნის წინათ… აქ კი… დღეს…

დარიანი ზამთარი გვიდგას წელს. წინათ უფრო დიდ ყინვებს იჭერდა, თოვლსაც ჩამოყრიდა ხოლმე და თეთრ სუდარაში ახვევდა გათოშილ მინდორ-ველს. სიცივის მოყვარული არავინ მეგულება, მაგრამ თოვლი ყინვის გარეშე, აბა, სად გაგონილა. ჰოდა, ჩვენც დიდსულოვნად ვპატიობთ ზამთარს ხელ-ფეხის დაზრობას.

მოვიდა ახალი წელი. მოვიდა უთოვლოდ და უხალისოდ. მახსოვს, ჩემს ბავშვობაში, ერთ წელიწადს, თოვლს დანატრებულებს, 31 დეკემბრის ღამეს გაგვითოვდა და თოვლი უფრო მეტად გაგვიხარდა, ვიდრე ახალი წლის შემობიჯება. უთოვლოდ ზამთარს, მით უფრო – ახალ წელს, აბა, რა ფასი აქვს. ასე ვიწამეთ ოდესღაც და მას შემდეგ თაობიდან თაობას გადავცემთ ამ რწმენას. ბერიკაცსაც, ახალი წლის მოლოცვა რომ დავაკისრეთ, თეთრი ნაბადი მოვახურეთ და თოვლის პაპა დავარქვით. მისი უცხოელი კოლეგა სანტა კლაუსიც მარხილით დაბრძანდება. და მერე რა, რომ ამ დროს დედამიწის ერთ მესამედზე პაპანაქება ზაფხულია და მეორე მესამედმა საერთოდ არ იცის, რა არის თოვლი.

მართლაცდა, რა არის თოვლი? ერთმანეთს შეყინული წყლის კრისტალები, თეთრ მასად რომ ეფინება დედამიწას? ეს მეტისმეტად მარტივი და ზედაპირული პასუხია. თოვლი არც ისეთი ერთფეროვანია, როგორიც ერთი შეხედვით ჩანს. ფიფქის ფორმირებას, მის თვისებებს და როლს სამყაროში არაერთი მეცნიერი იკვლევს.

ჩვენს თავს ზემოთ რამდენიმე კილომეტრზე ლაღად მონარნარე ღრუბელს და ნისლს როცა შესცივდება, წყლის მოლეკულები შემცივნებულ ბეღურებს ემსგავსებიან და ერთმანეთს ეკვრიან. თუმცა ერთმანეთთან ჩახუტება მათ ფრთებს ჰკვეთს და ისინიც მიწისკენ ეშვებიან. გზად თანამოძმეებს ხვდებიან, რომლებიც, თითქოს მათ შეჩერებას ცდილობენო, ყოველი მხრიდან ეჭიდებიან. მოყვასისთვის თავგანწირვა ყოველთვის ვერ ამართლებს. თუ ვერ შეაკავეს, თავადაც შეშდებიან და მათთან ერთად იწყებენ თავდაღმა სვლას. კოლორადოს ატმოსფეროს კვლევის ინსტიტუტის თანამშრომელს, ბატონ ჩარლზ ნაითს თუ ვენდობით, ერთი ჩამოვარდნილი ფიფქი 10,000,000,000,000,000,000 თავგანწირულ წყლის მოლეკულას აერთიანებს.

ფიფქის დაბადებაში კიდევ ერთი რამაა საინტერესო: მოლეკულათა მკაცრი ორგანიზებულობა. წყლის კრისტალს ექვსწახნაგა ფორმა აქვს. მასში ყოველი ახალი მოლეკულის ჩართვა რომელიმე წახნაგის გასწვრივ ხდება. შედეგად კი იმას ვიღებთ, რომ დედამიწაზე ჩამოვარდნილი არც ერთი ფიფქი მეორეს არ ჰგავს!.. დაუჯერებელია, ხომ? მაგრამ, კანადელი მეცნიერის დევიდ ფილიპსის გამოთვლით, ერთ სეზონზე დედამიწაზე 10 ოცდათოთხმეტი ნულით თოვლის ფიფქი ვარდება. ძნელია დაშვება, რომ ამდენ ფიფქს შორის არც ერთს არ ჰყავს ტყუპისცალი, მაგრამ ვინ დაადგენს ამას? ჩვენ რომ მხოლოდ ერთი მილიონი ფიფქის სურათი გვქონდეს და წამში ორი მათგანის შედარება მოვახერხოთ, ასიათასობით წელი დაგვჭირდებოდა ამოცანის შესასრულებლად.

მაინც რა განაპირობებს ფიფქების განსხვავებულობას? ერთი შეხედვით ხომ კრისტალის წარმოქმნა და მისი ზრდა მკაცრ წესს ექვემდებარება. ერთმნიშვნელოვანი და საბოლოო პასუხი ჯერჯერობით არავის გაუცია, მაგრამ ყველა თანხმდება, რომ ფიფქების ინდივიდუალურობის მიზეზი ის გარემოა, რომელშიც კრისტალის ჩანასახი იზრდება. ქიმიური ტერმინოლოგიის მოშველიებით კი ასე ჟღერს: განსაზღვრულ ტემპერატურასა და ტენიანობაზე კრისტალი ერთი კონკრეტული მიმართულებით იზრდება. ფიფქის ვარდნის გამო კი ორივე მათგანი იცვლება. შესაბამისად, ვიღებთ განსხვავებულ თოვლის ფიფქებს.

როგორც ჩანს, გარემოს ზემოქმედების ფაქტორი საყოველთაოა ამ სამყაროში. ამიტომაც აბსოლუტურად ერთმანეთს არასოდეს ჰგვანან არათუ მოსწავლეები კლასში, არამედ დედმამიშვილები და ტყუპისცალებიც კი.

98 წლის ლეონინა შველიძე  ზესტაფონის მუნიციპალიტეტის სოფელ შროშაში ცხოვრობს. სოფლის უხუცეს  და  პატივსაცემ ადამიანზე  მარი სამხარაძემ პირველად ერთ-ერთ ტრენინგზე გვიამბო, შროშის სკოლის გეოგრაფიისა და სამოქალაქო განათლების მასწავლებელმა. ლეონინა მასწავლებელი და მარი მეგობრობენ, ახალგაზრდა კოლეგა საგარეო საქმეებს უგვარებს ყოფილ მასწავლებელს, მასწავლებელი კი მას  ხანგრძლივი ცხოვრებით მიღებულ ცოდნა-გამოცდილებას უზიარებს.

• მირჩევს, მარიგებს როგორ მოვიქცე, მთავარი და მეორეხარისხოვანი თავისებურად აქვს დახარისხებული. თვალს ადევნებს ტელევიზორს, კითხულობს, აინტერესებს ახალი ამბები. ხან ისეთ განსხვავებულ რამეს მეტყვის, მიკვირს. მე უფრო ტრადიციების მიმდევარი ვარ, ის კი ახლებურად აზროვნებს, – გვეუბნება მარი.

თითქმის საუკუნე – ბევრია თუ ცოტა? არც ბევრი და არც ცოტა, სწორედ იმდენია, რამდენიც ცხოვრებამ უბოძა.

• ჩემს პატარაობაში დედაჩემს ,,ისპანკა“ შეჰყრია. ავადმყოფის მოვლით, ბავშვების პატრონობითა და საოჯახო საქმით გადაქანცული ბებია ხშირად ,,შენ არ გაიზარდეო“, მომაძახებდა, მაგრამ ეტყობა, უფალი პირიქით ისმენდა მის ნათქვამს, ან ბებო გულში მლოცავდა და ხედავთ, რამდენ ხანს ვცოცხლობ? ასე არ უნდა ბერდებოდეს ადამიანი, – ჰყვება ქალბატონი ლეონინა.

თუ არ ჩავთვლით თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლის წლებს, მისი თითქმის საუკუნოვანი ცხოვრება (დაიბადა 1919 წლის 14 აპრილს) სოფელ შროშას უკავშირდება.

• ხუთი დედმამიშვილი ვიყავით, მაშინ შროშაში მხოლოდ შვიდწლიანი სკოლა იყო. ჯერ აქ ვსწავლობდი, მერე სკოლა ხარაგაულის სკოლა დავამთავრე. სწავლა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გავაგრძელე. 1940 წლიდან მოვედი შროშის სკოლაში გეოგრაფიის მასწავლებლად, შემდეგ სასწავლო ნაწილის გამგედ დავინიშნე. ბევრმა თაობამ გაიარა ჩემს ხელში. ოჯახი არ მყავს, მყავს დისშვილები და შვილიშვილები. 1995 წელს სკოლიდან წამოსვლა გადავწყვიტე.

მარი მეტს გვიამბობს ლეონინა შველიძეზე:

• სოფელში ახლაც ყველა ლეონინა მასწავლებელს ეძახის, ის ბავშვებიც კი, რომლებისთვისაც არ უსწავლებია. ყველას მოწიწება და პატივისცემა აქვს მის მიმართ. ასე იყო სკოლაშიც – თუ მოსწავლე რაიმეს დააშავებდა, ხმას არ აუმაღლებდა, ,,შეგარცხვინოს ღმერთმა“ – ეს იყო ყველაზე მკაცრი გამოთქმა და სასჯელი მისგან, რასაც ყველა თავს არიდებდა. საერთოდაც მასთან ჭკუის საკითხავად მიდიოდნენ თანასოფლელები, ყველას არიგებდა, ხელს უმართავდა. ამიტომ სოფლისთვის დღესაც ძვირფასი ადამიანია. თუ მას რაიმე დასჭირდა,  დახმარებაზე არავინ იხევს უკან. დისშვილები და შვილიშვილები ჩამოდიან თბილისიდან. თუ არ ჩამოვლენ, ჩვენ ხომ აქ ვართ…  ზედმეტად არავის აწუხებს, თავისთვის ფუსფუსებს. გარე საქმეებში მე ვცდილობ დახმარებას.  ამაგიანია და ეს ბევრს ახსოვს. მასწავლებლის დღეს, დაბადების დღეს, სხვადასხვა დღესასწაულებზე ახლანდელი  სკოლის დირექტორი და მოსწავლეები სტუმრობენ. თავადაც უყვარს სტუმრები. როცა სკოლაში დავიწყე მუშაობა, სქელი რვეულები გამომიტანა, გამოგადგებაო. გადავშალე, ჩაწიკწიკებული იყო გეოგრაფიის გაკვეთილების გეგმები.  დღესაც ვინახავ ამ რვეულებს. სკოლის ამბებს  მეკითხება, როცა მივალ, ამ თემებზე უნდა ვისაუბროთ, ყველაფერი აინტერესებს. ყოველი სასწავლო წლის დაწყებისთვის სკოლისთვის მისალოც ბარათს საგანგებოდ წერს და მატანს. არ მახსოვს სხვანაირად მომხდარიყოს. მისი ფიქრი, ძირითადად, სკოლას დასტრიალებს. კარგი იქნება, ასეთ ადამიანს მეტი ყურადღება და პატივისცემა ჰქონდეს. განა, რამდენია მისთანა? 

98-ე ახალი წელსა და შობას ლეონინა შველიძე დისშვილიშვილთან ერთად შეხვდა და სოფელ-ქვეყანასა და ახლობლებს სიკეთე და გაძლიერება კიდევ ერთხელ უსურვა.

საბავშვო ლიტერატურა ბევრია, საბავშვო ლიტერატურული ჟურნალი – ცოტა. ამ ცოტას კი სულ ახლახან ერთი კარგი და მრავალფეროვანი, ბევრის მომცველი და ბევრი რამის გამო მნიშვნელოვანი ელექტრონული ჟურნალი დაემატა – სახელად „თანამედროვე საბავშვო ლიტერატურა“. სათაურშივე გაცხადდა – ჟურნალის რედკოლეგია თანამედროვე ლიტერატურულ პროცესებზე და მოვლენებზე აკეთებს აქცენტს. მისი ფიქრის და ხედვის ფოკუსში, ბავშვების ენაზე რომ ვთქვათ, სწორედ „ცხელ–ცხელი და ახალ–ახალი“ საბავშვო ლიტერატურული ამბები მოექცევა.

ამბები კი მართლაც ბევრი იქნება, რადგან ჩვენ საქართველოში ძალიან მაგარი საბავშვო მწერლებიც გვყავს და გადასარევი საბავშვო ლიტერატურაც იქმნება. 2017 წლის მიწურულს ლიტერატურულმა საზოგადოებამ ერთი დიდი სიახლეც იზეიმა – კულტურის სამინისტროსა და მწერალთა სახლის ეგიდით დაარსდა იაკობ გოგებაშვილის სახელობის პრემია საბავშვო  ლიტერატურაში. პირველი ლაურეატებიც დასახელდნენ და პირველი ნაბიჯებიც გადაიდგა, პრემიის და, რაც მთავარია – საბავშვო ლიტერატურული პროცესების განვითარების საქმეში.

ჟურნალი „თანამედროვე საბავშვო ლიტერატურაც“  ამ საინტერესო და მნიშვნელოვანი დინამიკის ნაწილად უნდა მივიჩნიოთ. ჟურნალის მთავარი რედაქტორი, მწერალი ირმა მალაციძე ჩვენთან საუბარში ახლადგამოცემული ჟურნალის წინა ისტორიას იხსენებს:

ი.მ.: ჟურნალის იდეა არახალია. რამდენიმე წლის წინ საბავშვო ლიტერატურის განვითარების ფონდი უკვე გამოსცემდა „საბავშვო ლიტერატურის ალმანახს“, რომლის მხოლოდ სამი ნომერი გამოვიდა. ფონდი 2006 წელს ჩამოყალიბდა, ჩემი და ჩემი კოლეგის, მარიამ წიკლაურის თაოსნობით. არსებობის ათი წლის განმავლობაში რამდენიმე მნიშვნელოვანი პროექტის განხორციელება შევძელით. უპირველეს ყოვლისა, ფონდის და კერძოდ, მარიამ წიკლაურის თაოსნობით დაწესდა ქართული საბავშვო წიგნის დღე (27 ოქტომბერი, იაკობ გოგებაშვილის დაბადების დღე). ეს თარიღი ყოველწლიურად უკვე ბევრ სკოლაში აღინიშნება. ფონდის შესახებაც გიამბობთ ორიოდ სიტყვით: უკანასკნელი წლების განმავლობაში ფონდი აქტიურად ახორციელებს პროექტებს განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვებისათვის. კერძოდ, მომზადდა ვებგვერდი („ჩემი სამყარო“)  აუტიზმის მქონე ბავშვებისა და მათი მშობლებისათვის. გასულ წელს კი განხორციელდა პროექტი „ვიმღეროთ, რაღა ვილაპარაკოთ“, რომელიც გულისხმობდა განმავითარებელი სიმღერების ჩაწერას მეტყველების შეფერხების მქონე ბავშვებისათვის. ამავე პროექტის ფარგლებში მომზადდა 8 ადაპტირებული საბავშვო წიგნი თანდართული აუდიოვერსიით. გარდა ამისა, საქართველოს სხვადასხვა ქალაქში ჩატარდა საინფორმაციო შეხვედრები პედაგოგებთან და მშობლებთან აუტიზმის ცნობადობის დონის ამაღლების მიზნით. წელს იაკობ გოგებაშვილის პრემია სწორედ  ამ პროექტმა დაიმსახურა.

რაც შეეხება ალმანახს, რომელიც ფონდის ეგიდით გამოდიოდა – მაშინ ამ პროექტს სახალხო ბანკი აფინანსებდა. შემდეგ, დაფინანსების არარსებობის გამო ალმანახის გამოცემა შეწყდა. მოგეხსენებათ, ეს რა თანხებთანაა დაკავშირებული და ვერ შევძელით გაგრძელება. თუმცა ალმანახის ის სამი ნომერი იმდენად ინფორმაციული იყო, რომ ბევრი პედაგოგი დღემდე აქტიურად იყენებს მას. ამჯერად გადავწყვიტეთ, დაგვეწყო ახალი პერიოდული გამოცემა, რომელიც შინაარსობრივად თითქმის იგივეა, რაც „საბავშვო ლიტერატურის“ ალმანახი იყო, თუმცა ამჯერად აქცენტი უფრო თანამედროვე ავტორებსა და მათ შემოქმედებაზე კეთდება.

ჟურნალი მოიცავს საბავშვო ლიტერატურის ყველა სფეროს – მასში ქვეყნდება როგორც ლიტერატურული ნაწარმოებები (პროზა, პოეზია, დრამატურგია, თარგმანი, გამოცანები, შარადები და ა.შ), ასევე წერილები საბავშვო ლიტერატურაზე – რეცენზიები, კრიტიკა, შეხვედრები მწერლებთან, ილუსტრატორებთან, პედაგოგებთან, ახალი წიგნების მიმოხილვა. შუქდება საბავშვო ბიბლიოთეკებისა და იმ ადამიანების მუშაობა, რომლებიც სხვადასხვა ფორმით ემსახურებიან ერთ საქმეს – ბავშვებისა და მოზარდების წიგნიერების ამაღლებას.

ჟურნალის პირველი ნომერი ელექტრონული ფორმით გამოვიდა. ირმა მალაციძე  ამ ფაქტსაც განმარტავს:

ი.მ.: ჟურნალის ელექტრონულ ფორმატში გამოცემა რამდენიმე ფაქტორით იყო განპირობებული – პირველ რიგში, სასტამბო ხარჯების არარსებობით. მოგეხსენებათ, ჟურნალი საკმაოდ დიდი მოცულობისაა (გვერდების რაოდენობა 70-დან 80–მდე მერყეობს). მისი ბეჭდვა რთული იქნებოდა და შესაბამისად გაზრდიდა თვითღირებულებას. ჩვენი მიზანი კი ისაა, რომ ის ხელმისაწვდომი იყოს ყველასთვის – პედაგოგებისთვის, მშობლებისათვის, ბავშვებისათვის.  ჩვენ ვცდილობთ, რომ ჟურნალში გამოქვეყნებული მასალები იყოს მაღალი ხარისხის ლიტერატურა; მკითხველს გავაცნოთ თანამედროვე ავტორები, მათი ნაწარმოებები; ყველა ნომერში დაიბეჭდოს საბავშვო პიესა ან სასკოლო ღონისძიების სცენარი, რომელიც ვიცით, რომ მოთხოვნადია. თემატურ ბლოკებში პედაგოგებს შეუძლიათ იხილონ კონკრეტული დღესასწაულის ან წელიწადის დროის მიხედვით შერჩეული ლექსები და მოთხრობები. მაგალითად, დეკემბრის და იანვრის ნომერი მთლიანად საახალწლო და ზამთრის თემატიკას ეძღვნება. საგაზაფხულო ნომერში შევთავაზებთ ნაწარმოებებს გაზაფხულზე, ყვავილებზე, დედაზე. ვფიქრობთ, რომ ეს გააიოლებს მათ შრომას და ხელთ ექნებათ მზა მასალა, საკლასო ღონისძიებების მომზადებისას.

მნიშვნელოვანი და მთავარი მაინც ისაა, რომ საზოგადოებამ გაიცნოს ის ავტორები, რომლებიც დღეს, სამწუხაროდ, არ ჩანან.  საგამომცემლო სფერო ნაკლებად წყალობს ქართველ ავტორებს. გამოცემულ საბავშვო წიგნებს შორის ალბათ 90 პროცენტი ნათარგმნი ლიტერატურაა. ეს მაშინ, როცა საქართველოში ბევრი კარგი საბავშვო მწერალი ცხოვრობს და მოღვაწეობს. დიდი იმედი გვაქვს, რომ ჟურნალის მეშვეობით ჩვენი მკითხველი ბევრ ახალ სახელს დაიხსომებს.

როგორ უნდა გამოიწეროს მკითხველმა ჟურნალი, ან რა პერიოდულობით შესთავაზებს მას სარედაქციო ჯგუფი? – ირმა მალაციძე ამ კითხვებსაც დაწვრილებით პასუხობს:

ი.მ.: ჟურნალი ყოველი თვის 25 რიცხვში ეგზავნება ხელმომწერებს.  დიდი სურვილი გვაქვს, რომ აქტიურად ვითანამშრომლოთ მკითხველთან, მივიღოთ მათგან რჩევები, სურვილები, შენიშვნები. ელექტრონული ფორმატი ამის შესაძლებლობასაც იძლევა. ხელმოწერის პროცესი მარტივია, საკმარისია დაგვიკავშირდნენ ელექტრონულ ფოსტაზე libo.fund@gmail.com ან დაგვიმეგობრდნენ ფეისბუქის გვერდზე, გამოთქვან ჟურნალის გამოწერის სურვილი.

ჟურნალის სარედაქციო ჯგუფი მკითხველს მომავალში კიდევ უფრო მეტ სიახლეს სთავაზობს. აქვე გაგიმხელთ ერთ მათგანს – შემდეგ ნომერში, იბეჭდება ერთ–ერთი პედაგოგის პიესა, რომელიც მისმა მოსწავლემ დაასურათა.  იგეგმება სახელობითი კონკურსები – ახალი ავტორების აღმოსაჩენად, ზოგადად, საბავშვო ლიტერატურის პოპულარიზაციისთვის…

და მაინც, შესაძლოა ციფრულმა ტექნოლოგიამ გაცილებით გააიოლოს მკითხველისა და ტექსტის ურთიერთობა, მაგრამ, მე და, ალბათ კიდევ უამრავი ადამიანი, მაინც ბეჭდური წიგნის და ჟურნალის ერთგული და გულშემატკივრად ვრჩებით. ჰოდა, ამაზეც ვკითხე ირმას, თუ იგეგმება სამომავლოდ ჟურნალის ბეჭდურ ფორმატად ქცევა. ცხადია, იგეგმება, თუმცა, მას შემდეგ, რაც დაფინანსების საკითხი მოგვარდება. მანამდე კი:

ი.მ.: ჟურნალზე ბევრი ჩემი კოლეგა მუშაობს. ისინი მეხმარებიან უანგაროდ. ავტორები გვიგზავნიან  ტექსტებს, ილუსტრატორები – ილუსტრაციებს. ყველა ერთ გუნდად ვმუშაობთ და ძალიან გვინდა, ფეხზე დავაყენოთ ეს გამოცემა. იმედი გვაქვს, რომ სამომავლოდ ის  უკვე ბეჭდური სახით იარსებებს.

„ჩვენს ოჯახში – მიყვება ჩვიდმეტი წლის ბექა – მშობლები სულ გვაფრთხილებდნენ, რომ ჩხუბი, საქმის გარჩევა, უწმაწური სიტყვებით მიმართვა ძალიან ცუდი საქციელია. მაგრამ უბანში და სკოლაში, განსაკუთრებით მაღალ კლასებში, სულ აგრესიული გარემო იყო. მე თანდათან მისი გავლენის ქვეშ მოვექეცი, რადგან არ მინდოდა „სასტავიდან ამოვარდნილი გოიმი გამოვჩენილიყავი“. ხოდა მოგეხსენებათ, სადაც მოვხვდი და როგორც ამერია ცხოვრება“.

როდესაც ინდივიდი ხშირად იმყოფება აგრესიულ გარემოში, სადაც ადამიანები (მით უფრო  მოზარდები) ერთმანეთის მიმართ დაუფარავად მტრულად, არაკეთისაიმედოდ იქცევიან, სავარაუდოდ, თავადაც იმეორებენ ქცევის ასეთივე მოდელს. განსაკუთრებით სახიფათოა ეს გარემოება, როდესაც მოზარდები დაუფარავად ამჟღავნენებ აგრესიას. რატომ არ უნდა გააკეთოს მანაც იგივე? ამას „აკრძალვების მოხსნის ეფექტსაც ეძახიან, ანუ, როდესაც მოზარდი აღმოჩნდება აგრესიული ქცევების განმახორციელებელ გარემოში, სავარაუდოდ, თავადაც უფრო მარტივად იმეორებს იმავეს. აქვე მინდა კიდევ ერთ სახიფათო გარემოებაზე გავამახვილო ყურადღება. აგრესიული ქმედებების ხშირი ყურება, მოსმენა ბავშებზე ნეგატიურად აისახება იმ ასპექტშიც, რომ მოზარდი ფიქრობს: „თუ ასეთი ქცევა სხვებისათვის დასაშვებია, მე რატომ უნდა ვიყო გამონაკლისი?“

„აკრძლვების მოხსნის“ ეფექტი, სავარაუდოდ, აძლიერებს აგრესიული ქცევის განხორციელების რისკს იმ მოზარდების მხრიდან, რომლებიც მის გარემოცვაში აღმოჩნდებიან. უფრო მეტიც, ძალადობის სცენების მუდმივი ყურება ხელს უწყობს ემოციური მგრძნობელობის თანდათანობით მოდუნებას სხვისი ტკივილის მიმართ (Cline, Croft, Courrier 1973; Thomas, Horton, Lipincott, Drabman 1977; Rule, Ferguson 1986;). შედეგად, დამკვირვებელი იმდენად ეჩვევა ძალადობას და მისგან გამოწვეულ შედეგებს, რომ აღარ განიხილავს მას, როგორც ქცევის განსაკუთრებულ ფორმას და ამის შემდეგ ის აღარ ცდილობს, რომ თავი შეიკავოს მსგავს ქმედებებში მონაწილეობისაგან. აგრეთვე, აგრესიული ქმედებების ხშირ ყურებას შეუძლია შეცვალოს რეალობის ინდივიდუალური წარმოდგენა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მოზარდები, რომლებიც ხშირად არიან აგრესიულ გარემოში უფრო მეტად ელიან აგრესიას სხვების მხრიდან, რადგან გარემოს აღიქვამენ, როგორც მათ მიმართ მტრულად განწყობილს. მსგავს დამახინჯებულ აღქმას ადვილად შეუძლია გაუცხოველოს მოზარდს საფრთხის განცდა. შედეგად, მისი მხრიდან აგრესიულად რეაგირების რისკი გაცილებით იზრდება.

ფსიქოლოგიაში არსებობს უამრავი მტკიცებულება იმისა, რომ აგრესიულ ქმედებასთან, ასე ვთქვათ, პირისპირ შეჯახების შედეგად მსხვერპლი თავადაც შესაძლებელია აგრესორი გახდეს. ოჯახში „ძალადობრივი ქცევის ციკლის“ შესწავლისას აღმოჩნდა, რომ მოძალადე მშობლების შვილები უფრო დიდი ალბათობით შესაძლებელია თავადაც გახდნენ მოძალადე მშობლები (Steinmetz 1977). ასევე არსებობს კვლევები, რომლებიც აჩვენებენ, რომ ის ბავშვები, რომლებიც მშობლების მხრიდან აგრესიული მოპყრობის მსხვერპლი იყვნენ, თავადაც ავლენენ მსგავს ქცევებს უკვე ზრდასრულობაში საკუთარი ოჯახის წევრების მიმართ. სხვადასხვა წლებში სხვადასხვა მკვლევარმა იკვლია, რომ ის პატარები, რომლებსაც უფროსები ცუდად ექცევიან, უფრო მეტად აგრესიული ხდებიან, როგორც თანატოლების, ასევე აღმზრდელების მიმართ  (George, Main 1979; Trickett, Kuczunynski 18986; Widom 1989).

თუ გულწრფელი ვიქნებით, ვფიქრობ, ადვილად გავიხსენებთ ისეთ ფაქტებს, როდესაც მივესალმებოდით ხოლმე აღზრდაში სიმკაცრეს, „ცელქი პატარას ცოტათი ტაკოზე წამორტყამას“; მოგვიანებით – დაყვირებას და სხვა უფრო მკაცრი ღონისძიებების გატარებას – რა თქმა უნდა, დანაშაულის შესაბამისად.

მკვლევარი ფსიქოლოგების მიერ ჩატარებული კვლევების თანახმად (Zaidi, Mehm 1989), ის სტუდენტები, რომლებიც ოჯახში მძიმე ფიზიკური დისციპლინარული მეთოდებით იზრდებოდნენ, იწონებენ „პოტენციურად მკაცრ, დაუნდობელ დისციპლინარულ ღონისძიებებს“ აღზრდაში. ხოლო ისინი, რომლებიც ნაკლებად მკაცრად იზრდებოდნენ, არ მიესალმებიან გადაჭარბებულ აკრძალვებსა და დაუნდობლობას. კიდევ ერთხელ მინდა, გავიმეორო: ის მშობლები, რომლებიც ბავშვობაში ოჯახში ძალადობრივი მეთოდებით იზრდებოდნენ, ხშირ შემთხვევაში თავად ხდებოდნენ აგრესიული მშობლები საკუთარ შვილებთან მიმართებაში.

იგივე შეიძლება ითქვას სკოლაზე, სადაც ის ბავშვები, რომლებიც თანატოლების მხრიდან აგრესიის მსხვერპლი ხდებიან, შემდეგ, დიდი ალბათობით, თავადაც ამჟღავნებენ სხვების მიმართ აგრესიას.

აქვე მინდა, ხაზგასმით აღვნიშნო, რომ აგრესიის მსხვერპლი ყველა ბავშვი და მოზარდი მომავალში  აგრესორი არ ხდება.  

ახლა მინდა უფროსებსაც მოვუსმინოთ, კერძოდ, მასწავლებლებს.

ქალბატონი ნინო – მეცხრე კლასის მასწავლებელი:

„ჩემი აზრი თუ გაინტერესებთ, აგრესიული ის ბავშვია, რომელიც ჩემს მოთხოვნებს არ ემორჩილება, უხეშობს, საგაკვეთილო პროცესს ან არ ესწრება, ან ხელს უშლის გაკვეთილის მიმდინარეობას. ასეთ ბავშვებს ხშირად თანატოლებთანაც დაძაბული ურთიერთობები აქვთ. ცდილობენ საკუთარი აზრი და შეხედულება თავზე მოახვიონ სხვებს. მოკლედ, დესტრუქციული არიან. არცერთ პედაგოგს არ უყვარს მათთან ურთიერთობა. ვფიქრობ, მსგავს მოზარდებს ოჯახში არ ასწავლეს ქცევის წესები. ისე, ცოდვა გამხელილი სჯობს, ხომ გაგიგონიათ – სკოლაც ცოდავს მათ წინაშე. მცირე ასაკიდან იმპულსურ და მოუსვენარ ბავშვებს სათანადოდ ვერ ვექცევით და შემდეგ მაღალ კლასებში უკვე აგრესიულ მოზარდებს ვიღებთ “.

ქალბატონი თინა – დაწყებითი საფეხურის ბავშვის მშობელი:

„ვფიქრობ, ჩვენი ბავშვები, რომლებიც სკოლაში დადიან დიდი საფრთხის ქვეშ არიან, რადგან არასდროს ხარ დაზღვეული, რომ ვინმე არაკვალიფიციურ მასწავლებელს არ გადაეყრები. ყველაზე არ ვსაუბრობ, რა თქმა უნდა, მაგრამ ჩემი შვილის კლასში ერთი-ორი ისეთი პედაგოგია, რომ სრულებით ვერ აკმაყოფილებს თანამედროვე მოთხოვნებს. მესმის, მასწავლებლობა ურთულესი პროფესიაა და ამიტომაც მე სხვა საქმიანობა ავირჩიე, მაგრამ რადგან მავანმა გადაწყვიტა მასწავლებელი გამხდარიყო, უნდა სცოდნოდა,  რა სირთულეებს გადაეყრებოდა საკუთარ პრაქტიკაში. ჩემი ირაკლი ნამდვილად ცელქი და მოუსვენარია, მაგრამ ძალიან ნიჭიერია და ამიტომ სახლში სულ ხელს ვუწყობდით, შეიძლება ითქვას, ვანებივრებდით. ამის გამო მისი კლასის დამრიგებელი მუდამ მსაყვედურობს, რომ ჩემი შვილი, ცდილობს ყურადღების ცენტრში იყოს და ამის მისაღწევად ხშირად აგრესიულ ხერხებს მიმართავს. თურმე ერთ-ერთ თანაკლასელს ჩანთა დაუმალა და დიდხანს აძებნინა. გაკვეთილი ფაქტობრივად ჩაიშალა და შემდეგ მთელი კლასი ამ შემთხვევას არჩევდა. მგონი, დამრიგებელი ცდილობს ჩემი შვილი დანარჩენ კლასს დაუპირისპიროს, რადგან სხვანაირად ვერაფერი გააწყო მასთან. მოკლედ, ეს მასწავლებლები სულ შეცდომებს უშვებენ და შემდეგ ცდილობენ ყველაფერი მშობლებს და ოჯახს გადააბრალონ“.

აგრესიას მხოლოდ ადამიანების ქცევები არ წარმოშობს. უამრავ შემთხვევაში მას ქმნის ან აძლიერებს გარემო ფაქტორები. ბავშვები და მოზარდები ზუსტად იმავე გარემოში იმყოფებიან, რომელშიც უფროსები, რომელთაც ხშირად უჭირთ გარემოსთან გამკლავება და ამდენად ძნელი მისახვედრი არ უნდა იყოს, რა მძიმე ვითარებაში შეიძლება აღმოჩნდნენ არასრულწლოვანები.

მოდით, ახლა ერთად გავიხსენოთ ზოგიერთი რეკომენდაცია, რომელსაც ფსიქოლოგები მასწავლებლებსა და მშობლებს აძლევენ.

აგრესიის შედარებით უმნიშვნელო გამოხატულებების იგნორირება მისაღებია. ამ დროს უმჯობესია, საშუალება მისცეთ მოზარდს, გამოხატოს საკუთარი მოსაზრება. მოუსმინეთ მას და გადართეთ მისი ყურადღება რაიმე სხვა საკითხზე. მსგავსი მიდგომა ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლებსა და უფროსებს თავიდან აარიდებს აგრესიის შემდგომ ესკალაციას.

შეეცადეთ, განმუხტოთ დაძაბული სიტუაცია, არ აუწიოთ ხმას, არ მოახდინოთ საკუთარ ძალაუფლებაზე ხაზგასმა: „ისე იქნება, როგორც მე ვიტყვი, მორჩა და გათავდა“; „აქ წესებს მე ვადგენ, რადგან უფროსი ვარ და შენზე უკეთ ვიცი, რა არის სწორი და რა არა“. დაუშვებელია: სარკაზმი, მკაცრი მოთხოვნები, ზეწოლა, მოსყიდვა, სხვა ბავშვების ქცევების ერთმანეთთან  შედარება.

უფროსებს შესანიშნავად მოეხსენებათ, რომ ბავშებსა და მოზარდებს (და არა მხოლოდ მათ) ძალიან უჭირთ საკუთარი შეცდომებისა და მარცხის აღიარება. მათთვის ძალიან მძიმე მოსასმენია უარყოფითი შეფასება, მით უფრო, თუ ამას მასწავლებელი მთელი კლასის გასაგონად აკეთებს. ბავშვებისათვის აუცილებელია საკუთარი თავის პატივისცემის შენარჩუნება. ამ ფაქტორისათვის ანგარიშის არგაწევით ხდება ბავშვის ან მოზარდის აგრესიული ქცევის პროვიცირება.

აჩვენეთ აღსაზრდელებს აგრესიული ქცევის ალტერნატიული ქცევა. მთავარია, უფროსებმა გულწრფელად დაანახონ ბავშვებსა და მოზარდებს საკუთარი ქცევების სიტყვებთან შესაბამისობა.

დაბოლოს, ნებისმიერი ორიგინალური ან უბრალოდ არასტანდარტული რეაქცია მოზარდის საქციელზე უფრო მეტად დაგვეხმარება კონფლიქტური სიტუაციის განმუხტვაში, ვიდრე რაიმე ტიპის მუქარა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Роберт Берон; Дебора Ричардсон – „Агрессия“;
2. О. И. Истрафилова – „Организация работы педагога с агрессивными детьми и подростками“.