მარტის მიწურულს რამდენიმე ქართულმა საინფორმაციო სააგენტომ ერთი და იმავე სათაურის მქონე სტატია გამოაქვეყნა. ჟურნალისტებმა საკმაოდ უცნაური და მოულოდნელი ამბის შესახებ უნისონში გვამცნეს. მათი მტკიცებით, თურმე გერმანიის ახალი შინაგან საქმეთა მინისტრი ოფიციალურად აცხადებდა, რომ ფედერაციულ რესპუბლიკაში ისლამისა და მუსლიმების ადგილი არ არის. შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ პრესის წარმომადგენელთა ნაწილმა სტატიები ინგლისურენოვანი გამოცემებიდან თარგმნეს. ჩემს ვარაუდს ორი მოსაზრება ამყარებს. ყველა სტატიაში მინისტრის ფრაზა არაზუსტად იყო გადმოქართულებული. ამასთანავე, მინისტრი ჰორსტ ზეეჰოფერი (Horst Seehofer) სიიჰოფერად გახლდათ მოხსენიებული (ალბათ, ყველამ კარგად იცით, როგორ იკითხება ინგლისურად მიჯრით მიწყობილი ორი “e”), გერმანული ენის ელემენტარული ცოდნაც კი საკმარისია პოლიტიკოსის გვარის ნორმალურად წასაკითხად. ჩემთვის ყველაზე ტრაგიკული და სევდისმომგვრელი კი მაინც ის აღმოჩნდა, რომ ავტორიტეტულმა მიმომხილველებმა მთავარი პერსონაჟის გვარისა და მისი გამონათქვამის დამახინჯება არ იკმარეს. არცერთ სტატიაში მინისტრის განცხადების კონტექსტის ანალიზის მცდელობაც კი არ იკვეთებოდა.

შევეცდები, რომ მოკლედ გაგარკვიოთ საქმეში და დაგისაბუთოთ, თუ რატომ არის ეს ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი ამბავი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი სამოქალაქო და სასკოლო საზოგადოებისთვის.

ოფიციალური მონაცემებით გერმანიაში 4,4 მილიონიდან 4,7 მილიონამდე მუსლიმი ცხოვრობს. რიგითი მოქალაქეების შეფასებით მათი რაოდენობა გაცილებით მეტია. ქუჩის გამოკითხვების დროს რესპონდენტები ხშირად აცხადებენ, რომ რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენელთა რაოდენობა სინამდვილეში 15 მილიონზე მეტია. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ თურქი და სხვა აღმოსავლელი მიგრანტები გერმანელებმა სიხარულით მიიღეს. მათ ნაციზმის მოუნანიებელი ცოდვის გამოსასყიდად პირველი ნაბიჯები ნებისმიერ შემთხვევაში მაინც უნდა გადაედგათ. ამასთანავე, ორი საერთაშორისო შეიარაღებული დაპირისპირებისა და ქვეყნის შუაზე გახლეჩვის შემდეგ ევროპის ცენტრალურ სახელმწიფოს შრომითი რესურსების მწვავე დეფიციტიც ჰქონდა. ოცდამეერთე საუკუნის დაწყებამდე მუსლიმების საწინააღმდეგო განწყობები საზოგადოებაში საკმაოდ სუსტი გახლდათ. ტერორიზმის საფრთხის განუხრელმა ზრდამ, ეკონომიკური კრიზისის შედეგად სამუშაო ადგილების დაკარგვის შესაძლებლობის გაასკეცებამ, სირიაში, ლიბიასა და იემენში მიმდინარე ომების შედეგად მიგრანტთა ახალი ტალღების წარმოშობამ მოქალაქეებში მულტიკულტურალიზმისა და ისლამისადმი ახალი შიში გააღვივა. როგორც სჩანს, ეშინია ჰორსტ ზეეჰოფერსაც, შინაგან საქმეთა მინისტრს, რომელიც ქვეყნის ყველაზე კონსერვატიულ და კათოლიკურ მიწას, ბაიერნსა და ყველაზე კონსერვატიულ და კათოლიკურ პარტიას, ქრისტიან-სოციალურ კავშირს წარმოადგენს. საქმე იქამდეც მივიდა, რომ სამთავრობო კოალიციის ჩამოყალიბებისას მან მოითხოვა, რომ მისი სამინისტროს სახელწოდებაში სიტყვა „სამშობლოც“ ჩაეკვეხებინათ. მიგრაციის კონტროლი და ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულების დაუდგენელი მიზნებისთვის, დაუდგენელი საშუალებებით გაძლიერება, მისი აზრით, სამშობლოს დაცვის უმთავრეს, უპირველეს კომპეტენციებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ.

მიუხედავად ყველაფრისა, სამშობლოს მინისტრს ნამდვილად არ უთქვამს, რომ გერმანიაში ისლამის ადგილი არ არის. მან გამოცემა „ბილდისთვის“ (ეს ის გაზეთია, რომელსაც მეოცე საუკუნის გერმანული ლიტერატურის კლასიკოსმა ჰაინრიჰ ბიოლმა მისი შედევრი „კატარინა ბლუმი“ მიუძღვნა და მედიის აღნიშნული საშუალება ადამიანების ტრაგიკულ აღსასრულში დაადანაშაულა) მიცემულ ინტერვიუში თქვა: „ისლამი გერმანიის ნაწილი არ არის, გერმანია ქრისტიანობით, ქრისტიანული კულტურით არის აღბეჭდილი … ჩვენთან მცხოვრები მუსლიმები კი თავისთავად მიეკუთვნებიან გერმანიას, გერმანულ საზოგადოებას“. მაშასადამე, მინისტრის გაცხადებული ამოცანა ქვეყანაში ლეგალურად მცხოვრები მუსლიმების გაყრა და გასახლება კი არ გახლდათ, მან პოლიტიკური მიზნებისთვის, ოპონენტებისა და პარტნიორებისგან გამიჯვნის განზრახვით ხაზი გაუსვა გერმანიის ისტორიაში ქრისტიანობისა თუ ქრისტიანული კულტურის ობიექტურ უპირატესობას. თუმცა, ყველაზე მთავარი მაინც მინისტრის განცხადებაზე რეაქცია გახლავთ. გერმანიის სამი უკანასკნელი პრეზიდენტი (ევროკავშირის ლიდერ ქვეყანაში პრეზიდენტების ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქცია, ალბათ, პოლიტიკური კულტურის მთავარი და უნივერსალური ღირებულებების წარმოჩენაა) ყოველგვარი წიაღსვლების გარეშე ამტკიცებს, რომ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ისლამი გერმანიის ნაწილად იქცა, ისლამი გერმანიის აწმყოსა და მომავალ მიეკუთვნება. შს მინისტრის განცხადებას დაუყოვნებლივ და კატეგორიულად შეეწინააღმდეგა მეოთხეჯერ არჩეული კაცლერი ანგელა მერკელი. 2006 წლიდან ისლამისა და გერმანული სამყაროს, საზოგადოების ურთიერთკავშირისა და ურთიერთდამოკიდებულების იდეებს იცავს ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე სტაჟიანი პოლიტიკოსი და ბუნდესტაგის პრეზიდენტი, ვოლფგანგ შოიბლე. ზეეჰოფერი თავისი გამონათქვამის გამო გააკრიტიკეს ბუნდესტაგში წარმოდგენილი შვიდი პარტიიდან ექვსის წარმომადგენლებმა და ა.შ. სამწუხაროდ, პრესამ შს მინისტრის განცხადების საპასუხოდ გადადგმული ნაბიჯების შესახებ ქართველ მკითხველს არაფერი მოუყვა.

რატომ არის საშიში ამგვარი ცნობების დამახინჯებულად და არაპროფესიონალურად  გადმოცემა?

. საქართველოში ჩატარებული ყველა გამოკითხვა ადასტურებს, რომ ჩვენს ქვეყანაში ევროპაცენტრისტული განწყობები დომინირებს. ადამიანები (მათ შორის მეც) არგუმენტების ჩამოყალიბებას ევროპული და დასავლური პრეცენდენტების მოხმობით იწყებენ. კავკასიაში უამრავი მუსლიმი ცხოვრობს. მათ ნაწილს ყოველდღიური შევიწროვების პირობებში უწევს საქმიანობა. მაგალითად, პანკისის ხეობის მკვიდრ მოსახლეობას, ქისტებს ხშირად აიგივებენ ტერორისტებთან. ბევრი ჩვენი თანამოქალაქე ქისტებსა და აჭარელთა ნაწილს უაპელაციოდ მოიხსენიებს მტრებად და მოღალატეებად. ერთ-ერთ მათგანს დისკუსიისას უკვე წამოცდა: „ხომ ხედავთ, ევროპა როგორ ექცევა ტერორისტებს, ჩვენც ანალოგიურად, ზეეჰოფერის მსგავსად უნდა მოვიქცეთ“. ისლამოფობიისა და ისლამის ტერორიზმთან გაიგივების მსურველებს ევროპელი მინისტრების გაყალბებული მოსაზრებებით თავის მოწონების საშუალება არ უნდა მივცეთ.

ალბათ, ძალიან საინტერესო და სასარგებლო იქნებოდა, თუ სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებზე ჩვენს მოსწავლეებს დავუსვამდით კითხვას: რას წარმოადგენს ისლამი საქართველოსთვის?

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოფელ ჩიბათში 2017 წლის მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს მფლობელი, ლადო აფხაზავა ცხოვრობს. მის სკოლას ორიოდე საათით ვსტუმრობთ. დერეფნები და საკლასო ოთახები ნათელი და მოწესრიგებულია. ლადო მასწავლებელი ჯერ პირველ სართულს გვათვალიერებინებს და თან მოსწავლეთა მიერ განხორციელებული პროექტების შესახებ გვიყვება. შემდეგ მეორე სართულზე ავდივართ. აქ გველიან ბავშვები და აქ უნდა გაიმართოს ლადო მასწავლებლის პრეზენტაციაც.

ლადო აფხაზავა თავდაპირველად რელიგიიის ისტორიას ასწავლიდა, შემდეგ სამოქალაქო განათლების საათები აიღო და ამ საგნის გარეშე დღეს უკვე რთულად წარმოუდგენია საკუთარი თავი. პროგრამა „მომავლის თაობა“ ლადო მასწავლებელს პროფესიული შესაძლებლობების განავითარებაში დაეხმარა. პროგრამის საქმიანობის ნაწილი სამოქალაქო პედაგოგთა შესაძლებლობების ხელშეწყობაა – მრავალფეროვანი ტრენინგებით, მრგვალი მაგიდებით, სამოდელო გაკვეთილებისა და გაზიარების ჯგუფების შეხვედრების გზით.

სულ ტრენინგკურსი „დემოკრა ტიული მოქალაქეობის სწავლება“ 700-მდე პედაგოგმა გაიარა. კვლევამ აჩვენა, რომ აქედან დაახლოებით 80%-მა ტრენინგზე მიღებული ცოდნა კლასში გამოიყენა. ასეთია ლადო მასწავლებელიც.

ის მართლაც განსაკუთრებულია – მის დამოკიდებულებას მოსწავლეებისადმი მომენტალურად გრძნობ. ის არავის უყურებს ზევიდან. არ ცდილობს მასწავლებლებისთვის ასე ნაჩვევი აკადემიური ლექსიკის შენარჩუნებას. ლადო აფხაზავა ისეთია, როგორიც არის – უშუალო, ენერგიული, პოზიტიური, კრეატიული და მეგობრული. ასეთი ადამიანები იოლად გენერირებენ ახალ იდეებს, მათი ხორცშესხმისთვის კი არ საჭიროებენ ფანტასტიკურ რესურსს. მაგალითად, იმისათვის, რომ სავარჯიშო ჩაეტარებინა, ჩვენს თვალწინ ჩვეულებრივი კარტოფილი და კომბოსტო, რომელშიც ფერადსტიკერრებიანი ხელნაკეთი დროშები „გადანერგა“ და დამხმარე თვალსაჩინოებად აქცია.

ლადო აფხაზავა აქამდე მხოლოდ სატელევიზო სიუჟეტებში რომ გვენახა, ის მასწავლებელი აღმოჩნდა, ვისაც სკოლის შენობაში თუ მის გარეთ გუნდურად დაჰყვებიან ბავშვები, ვინც გაკვეთილების ჩატარებას მშვენივრად ახერხებს სკოლის ეზოშიც. ბავშვებთან ურთიერთობა მისი სტიქიაა – მინდობითი ოჯახების პროგრამის ფარგლებში ის რვა მოზარდსაც ზრდის.

ზოგიერთ სკოლაში მასწავლებლები დღესაც ვერ იაზრებენ სამოქალაქო განათლების მნიშვნელობას. არადა, ამ საგანს ქართულ სკოლებში უკვე მრავალწლიანი ისტორია აქვს და, რაც მთავარია, ის პირდაპირი კავშირი სამოქალაქო ცნობიერებასთან. ეს არის საგანი, რომელიც ასწავლის იმას, რის დეფიციტსაც განვიცდით – აქტიურ მოქალაქეობასა და საზოგადოებაზე ზრუნვას (პროგრამა „მომავლის თაობის“ ერთ-ერთი მიმართულება საზოგადოებრივ საქმიანობაში მონაწილეობა და ადვოკატირებაა).

სოფელ ჩიბათის სკოლის პედაგოგის, ლადო მასწავლებლის შრომისუნარიანობა, სიხალისე და პროფესიული მონდომება საუკეთესო მაგალითია იმისა, თუ როგორი უნდა იყოს მასწავლებელი და როგორ უნდა ასწავლიდეს ტავის საგანს. ლადო მასწავლებელს მიაჩნია, რომ სამოქალაქო განათლება არის ის, რაც ავითარებს არა მხოლოდ მოსწავლეებს, ცვლის მათ ხედვას და სძენს ახალ უნარებს, არამედ ავითარებს სკოლასაც, აუმჯობესებს პედაგოგებისა და მშობლების თანამშრომლობის პროცესს. მეტიც, მოსწავლეთა მიერ განხორციელებული პროექტები შეიძლება სასარგებლო იყოს სოფლის თემისთვის ან ქალაქის მასშტაბით.

განათლების სპეციალისტთა შეფასებით, ბოლო პერიოდში სამოქალაქო განათლების მიმართ ინტერესმა იმატა და ალბათ ეს პროგრამა „მომავალი თაობის“ (USAID ფინანსური მხარადაჭერით) განმახორციელებელი ორგანიზაციისა PH Internationa-ის ჭეშმარიტი დამსახურებაცაა, რომელმაც ბოლო სამი წლის განმავლობაში საქართველოს 480 საჯარო სკოლა მოიცვა, ამ წლიდან კი დამატებით 230 სკოლას გაუწევს დახმარებას, გააუმჯობესებს სამოქალაქო განათლების სწავლების ხარისხს და მოსწავლეების მიერ მიღებული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებას.

ეს პროგრამა განათლების სამინისტროს მხარდაჭერით ხორციელდება. სამინისტროს წარმომადგენლისა და სამოქალაქო განათლების ექსპერტ შალვა მეკრავიშვილის შეფასებით, სამოქალაქო კომპეტენციების განვითარება თანამედროვე სკოლასა და მოსწავლეებში აუცილებელია. უახლოეს მომავალში სკოლებში აქტიური მოქალაქის აღზრდა და ჩამოყალიბება უფრო ადრეული ასაკიდან მოხდება – საგნის სწავლება დაწყებითი საფეხურიდან გაძლიერდება. მე-III-IV კლასებში შევა ახალი საგანი „მე და საზოგადოება“ – ისტორიის, გეოგრაფიისა და სამოქალაქო განათლების ინტეგრირებული კურსი, სადაც სამოქალაქო განათლების ნაწილი წამყვანი იქნება. საგნის პილოტირება საქართველოს მასშტაბით 15 სკოლაში უკვე დაიგეგმა.

შალვა მეკრაშვილის აღნიშნავს, რომ სამოქალაქო განათლებაში, გარდა იმისა, რომ ეს საგანი მეორეხარისხოვნად აღიქმება, სხვა პრობლემებიც არსებობს: საგნის პედაგოგთა დეფიციტი, დაბალი მოტივაცია და ზოგჯერ დაბალი კვალიფიკაციაც. აგრეთვე, არ გაგვაჩნია სამოქალაქო განათლების ფაკულტეტი (სკოლაში ამ საგანს ხშირად ისტორიის მასწავლებლები ითავსებენ).

პროგრამა „მომავლის თაობას“ გურიის რეგიონში 7 პარტნიორი სკოლა ახორციელებს.

ლადო აფხაზავას სკოლაში შექმნილია სამოქალაქო კლუბი, რომელმაც სკოლის სივრცე ნოვატორული იდეების ეპიცენტრი გახადა. ასეთი კლუბები სხვა სკოლებშიც იხსნება.  საკლასო პროექტების მეშვეობით, კლუბი მოსწავლეებისთვის აქტუალურ პრობლემებზე საპასუხო ინიციატივებს ახორციელებს, ასეთი შეიძლება იყოს სკოლის სივრცეში ძალადობის შემცირება, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დანერგვა, ეკოლოგიაზე ზრუნვა და სხვ. პროექტის თემებს მოსწავლეები არჩევენ.

იმისათვის, რომ სამოქალაქო განათლებაში ჩართულ მასწავლებლებს მოტივაცია გაეზარდოს, სხვადასხვა კონკურსების ფარგლებში ჩატარდება კონკურსები, დაჯილოვებები. რაც შეეხება კლუბებს, გამართული მუშაობისთვაის პროგრამის ფარგლებში შექმნილია სასწავლო მასალა „საკლასო სამოქალაქო კლუბის სახელმძღვანელო“ და „ინსტრუქციები სასკოლო სამოქალაქო კლუბის მუშაობისთვის“. სპეციალური ბარათების კრებული გამოცემულია ქართულ, სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე.

შარშან საუკეთესო მასწავლებლის ტიტული ლადო მასწავლებელს ერგო, თუმცა, როგორც თვითონ ამბობს, ეს არ ყოფილა მისი მიზანი. მას უბრალოდ სურდა მის მოსწავლეებს ხარისხიანად ესწავლათ, შეძლებოდათ ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენება. ბავშვებთან ურთიერთობის დროს ის თვითონ იყენებს ინოვაციურ და განსხვავებულ მიდგომებს, უვითარებს მოზარდებს იმ საკვანძო უნარებს, რომლებიც სწრაფცვალებად ზრდასრულ სამყაროში გამოადგებათ. ლადო მასწავლებელი პროექტებით რთავს მოსწავლეებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, აგრძნობინებს პასუხისმგებლობას საზოგადოებისა და ერთმანეთის წინაშე.

ჩიბათის საჯარო სკოლაში 168 მოსწავლე სწავლობს. სკოლას ახალგაზრდა დირექტორი ჰყავს, რომელიც ცდილობს აიტაცოს მოსწავლეთა მიერ ინიცირებული საინტერესო იდეები. იდეების ნაკლებობას კი ბავსვები ნამდვილად არ უჩივიან.

ლადო მასწავლებელი სლაიდების დახმარებით გატაცებით გვიყვება, თუ როგორ იღებენ მოზარდები ცოდნას პროექტული სწავლების გამოყენებით. მისი პრეზენტაცია თითქმის საათი გრძელდება. ლადო მასწავლებელი წარმოგვიდგენს სკოლისა და საზოგადოების საკეთილდღეოდ განხორციელებული პროექტების წყებას. დეტალურად გვიყვება, თუ როგორ ისწავლეს მისმა მოსწავლეებმა პროექტის წერა და ადგილობრივი თვითმართევლობისა და გამგეობის ჩართულობით, გააკეთეს რკინის დამცავი ბარიერი იმისათვის, რომ სოფლის მცხოვრებლები ხევში არ გადავარდნილიყვნენ.

პროექტი „დიდი პრობლემები პატარა ხარჯებით“ კი იმით დასრულდა, რომ ადგილობრივმა თვითმართველობამ სოფლის ცენტრში მდინარეზე გადასასვლელი ხიდი მოაწესრიგა. პროექტის ინიციატორი X კლასის მოსწავლე მირიან სულაბერიძე და მისი მეგობრები იყვნენ.

სათემო პროექტის წარმატებით განხორციელებისთვის ლადო მასწავლებელი თავის მოსწავლეებს ასწავლის როგორ უნდა დაისახონ მიზანი და მიაღწიონ მას. მისი თქმით, ბავშვები საკრებულოს სხდომებსაც კი ესწრებოდნენ, უფროსებთან ერთად განიხილავდნენ სხვადასხვა ინიციატივებს.

ლადო მასწავლებლის ხელმძღვანელობით სოფლის მოსახლეობამ, რომელსაც ყოველ დღე  უწევდა ცენტრალური მაგისტრალის გადაკვეთა პირუტყვის საძოვრებზე გასარეკად და რომელიც მუდმივად იყო ავტოავარიების რისკის ქვეშ, „ზებრა“ გადასასვლელები მიიღო. ეს პრობლემა X კლასის მოსწავლე იზა მიქაძის და მისი კლასელების აქტიურობით გადაიჭრა.

ჩიბათის სკოლაში არსებული რეიტინგული სისტემის ფარგლებში პრობლემის აღმოჩენა 100 ქულით ფასდება, მოგვარება კი – 350 ქულით. ქულების ცხრილი პირველ სართულზეა გაკრული და ყველა მოსწავლეს შეუძლია თავისი და სხვისი შრომის შეჯამება.

სკოლაში განხორციელებული პროექტი უამრავია. აი, ბავშვებმა მდინარე ნარჩენებით დაბინძურებას გადაარჩინეს და მათი ადვოკატირების შედეგად სოფელში ურნები დაიდგა. აი, მათ სოფელ-სოფელ იარეს, დაკალმების უძველესი მეთოდებს იკვლიეს, ჩარგეს ქოთნებში  სხვადასხვა ჯიშის მცენარეები, დააწერეს საკუტარი სახელები – თავიანთი, მშობლებიის და მასწავლებლის და სათითაოდ მეურვეობდნენ. მშობლებიც იძულებულები გახდნენ ევლოთ სკოლაში და მოეარათ მცენარეებისთვის. ახლახან კი სოფლის გამგეობამ მიაწოდა მასალა და ერთობლივი ძალებით სკოლის ეზოში სათბური გააკეთეს, მისი აღჭურვა ჯერ არ დაწყებულა, თუმცა ამის თანხა უკვე მოპოვებულია.

ჩიბათის საჯარო სკოლას სოცქსელებში თავისი გვერდი აქვს, სადაც ყველა აქტივობა იტვირთება. სხვათა შორის, მას 2 ათასზე მეტი მომწონებელი ჰყავს! მოზარდებს სჯერათ, რომ აქტიური მოქალაქეობა „გადამდებია“ და ყველას შეუძლია შეცვალოს რაიმე თავის ირგვლივ. საკუთარ გამოცდილებას ისინი უკვე ახლომდებარე სკოლებშიც აზიარებენ.

„თუ გაკვეთილი ისწავლე, სულაც არ არის საჭირო მასწავლებლის წინაშე მოყვე და ქება დაიმსახურო. ჩიბათის მე-9 და მე-10 კლასის მოსწავლეებს აქვთ საშუალება შექმნან პატარებისთვის ტრენინგ-მოდული და მათვის გასაგებ ენაზე აუხსნან, თუ რა ისწავლეს თვითონ და რატომ არის ამ თემის ცოდნა მათთვის აუცილებელი. დღეს მე-10 კლასელმა თეონა ფუტკარაძემ და დავით პატარაიმ მე-6 კლასელ პატარებს კონფლიქტის თემაზე სახალისო და საინტერესო გაკვეთილი ჩაუტარეს, მოახერხეს კლასის ჩართვა საგაკვეთილო პროცესში, დებატებსა და სახალისო აქტივობებში,“ – ვკითხულობთ ჩიბათის სკოლის „ფეისბუქზე“.

პროგრამა „მომავლის თაობის“ დირექტორი მარინა უშვერიძე ამბობს, რომ ბავშვებმა სამოქალაქო განათლების გაკვეთილზე მხოლოდ თეორიული ცოდნა კი არ უნდა დააგროვონ მოქალაქის უფლება-მოვალეობებისა და სახელმწიფო მოწყობის შესახებ, არამედ პრაქტიკაშიც გამოიყენონ.

„ჩვენ ვუწყობთ ხელს მოსწავლეებს ჩამოყალიბდნენ კარგ მოქალაქეებად. ეს არის ისეთი უნარ-ჩვევები, რომლებსაც ვერ შეიძენენ დიდობაში, ისინი ბავშვობიდან უნდა ჩამოყალიბდეს: სხვაზე ზრუნვა, საერთო სარგებელზე ფიქრი და ბევრი სხვა რამ. პროგრამის ხიბლი არის პრაქტიკული სწავლება, სწავლება ქმედებით.  ეს არის საგანი ინდივიდის როლზე საზოგადოებაში,“ – აზუსტებს ქალბატონი მარინა.

ასევე, მისი თქმით, ინფორმაცია მცირე გრანტებზე სამოქალაქო ინიციატივების მხარდაჭერისთვის მასწავლებლებს შეუძლიათ ნახონ ინტერნეტ გვერდზე www.initiatives.ge, ელექტრონული რესურსების და სხვა საჭირო ინფორმაცია პედაგოგების, სკოლის ადმინისტრაციის, მოსწავლეებისა და მშობლებისთვის სამოქალაქო განათლების შესახებ კი პორტალზე www.civics.ge. პროგრამის ერთ-ერთი საუკეთესო შედეგი სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ფორუმიცაა, რომელსაც დღეს ათასზე მეტი წევრი ჰყავს.

ვიდრე ჩიბათის სკოლის მეცხრეკლასელები იმაზე ფიქრობენ, თუ როგორ მოაგვარონ სოფელში წვიმით დაზიანებული შიდა გზები, ლადო აფხაზავა მსოფლიოს საუკეთესო მასწავლებლის კონკურსზე საქართველოს სახელით წარსდგა. მომავალი წლის მასწავლებლის ეროვნულ ჯილდო კი სხვა პედაგოგს ელის.

მშობლებს შვილებისთვის ყველაფერი საუკეთესო გვემეტება: გამოსადეგი სპეციალობა, პრესტიჟული სამსახური, მყარი ოჯახი. ჩვენ თავს უფლებას ვაძლევთ, განუწყვეტლივ რაღაც ვურჩიოთ ბავშვებს, მივცეთ მზა ინსტრუქციები, გავუზიაროთ პირადი გამოცდილება. თუმცა, მსგავსი რამ, ყოველთვის არ მუშაობს, რჩევებიც არცთუ გონივრული გვაქვს. სტენფორდში, თანაგრძნობისა და ალტრუიზმის ცენტრის დირექტორმა, ემა სტოპოლმა, მშობელთა ყველაზე საშიშ რეკომენდაციებს მოუყარა თავი  და გვირჩია შეგვეცვალა ისინი. ჩამონათვალი გამომცემლობა Psychology Today-ში გამოქვეყნდა.

„იცხოვრე ახლა და ამ წამს!“ და არა „დაფიქრდი მომავალზე!“

ადამიანი, რომელიც ყოველთვის ფიქრობს მომავალზე (მაგალითად, თუ როგორ უნდა მიიღოს კარგი ქულები და ჩაირიცხოს უნივერსიტეტში), დიდ სტრესს განიცდის. თუ ის  გამუდმებით სტრესშია, ეს უარყოფითად აისახება მის ჯანმრთელობასა და ინტელექტუალურ შესაძლებლობებზე (ირღვევა ყურადღებისა და მეხსიერების ფუნქციები). გამოდის რომ, ზედმეტი კონცენტრირება მომავალზე აუარესებს ჩვენივე შრომისუნარიანობას.

ბავშვები, რომლებსაც რეალური ცხოვრებით ცხოვრება ასწავლეს, უფრო მეტად გრძნობენ თავს ბედნიერად. ბედნიერი ადამიანები კი გაცილებით სწრაფად სწავლობენ, ითვისებენ და დასახულ მიზნებს აღწევენ. პოზიტიური ემოციების ხშირი განცდა გვიცავს სტრესისგან, გვიიოლებს პრობლემების გადაჭრას, არ გვაყრევინებს ფარ-ხმალს.

ცხადია, ბავშვებმა უნდა იცოდნენ მიზნის დასახვა და მათი მიღწევა, მაგრამ გამუდმებით იმის შეხსენება, რომელი პუნქტი რის მერე აქვთ შესასრულებელი, უარეს შედეგს გვაძლევს. უმჯობესია, დავეხმაროთ ბავშვებს მიზნის მიღწევაში.

„დასვენება მნიშვნელოვანია! წავიდეთ კინოში“ და არა „ყველა იღლება! თუ გინდა, რომ  გქონდეს მეტი, მეტი იმუშავე“

სკოლის ასაკში ბავშვები ბევრს განიცდიან. ისინი ნერვიულობენ ნიშნებზე, არიან მშობლების მუდმივი დაკვირვებისა და გარკვეულწილად ზეწოლის ქვეშ. ასეთი სახის სტრესი სუიციდის მიზეზიც ხდება.

მოზარდებზე აირეკლება უფროსების ცხოვრება: ბავშვები იწყებენ ფიქრს, რომ სტრესი წარმატებული ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ყოველდღიურად ჩვენ ძალიან ბევრს ვმუშაობთ, ბოლომდე ვიტვირთავთ თავს. ღამით კი ისეთი აღგზნებული ვართ, რომ დაძაბულობის მოსახსნელად ალკოჰოლს, საძილე და დამამშვიდებელ აბებს ვიღებთ. ეს ბავშვებისთვის ცუდი მაგალითია.

ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ არა სტრესულ გარემოში ცხოვრება, არამედ სტრესთან გამკლავება და მისი თავიდან აცილება. რა თქმა უნდა, ბოლომდე ვერ შევცვლით ჩვენი ცხოვრების პირობებს, ვერც სამუშაო მოთხოვნებს, მაგრამ შეგვიძლია ვისწავლოთ, როგორ უნდა გავუმკლავდეთ სტრესულ ზეწოლას. ბავშვებს უნდა შეეძლოთ პარასიმპათიკური ნერვული სისტემის გადაყვანა რეჟიმზე „დაისვენე და გადახარშე“ (და არა „ებრძოლე ან გაიქეცი“).

„სიზარმაცე სამარცხვინო არ არის“ და არა „არ დაჯდე უსაქმოდ”

რატომღაც დადებით, მკვეთრად გამოხატულ ემოციებს უფრო ვაღიარებთ, ვიდრე თავშეკავებასა და სიმშვიდეს. გამუდმებით რაღაცის კეთება, რათა გარდავქმნათ ჩვენი და ჩვენი შვილების ცხოვრება, იქცევა ხოლმე დამქანცველ მარათონად. ჩვენი შვილების თავისუფალი დრო ბოლომდეა გახარჯული კლასგარეშე აქტივობებით, ნათესავებთან სტუმრიანობით. ბავშვებს საკუთარ ჭკუაზე დასვენების დრო არ რჩებათ.

არადა, ბრწყინვალე იდეები უფრო მაშინ იბადება, როდესაც ჩვენი ყურადღება ნაკლებად კონცენტრირებულია. გენიალური აზრები მარტივი საქმიანობის დროს მოგვდის – ჭურჭლის რეცხვის ან აბაზანის მიღების დროს.

მიეცით ბავშვებს საკუთარ თავთან დარჩენის შესაძლებლობა. დაე, თვითონ გადაწყვიტონ რით სურთ/არ სურთ დაკავდნენ. ბავშვები ნებისმიერ სიტუაციაში გამონახავენ თამაშის შანსს: ექიმთან ვიზიტის დროს ან სკოლიდან მომავალ გზაზე. ბავშვებს უნდა ჰქონდეთ წიგნის კითხვის, ძაღლის გასეირნების და თოვლში კოტრიალის დრო. ეს ხელს შეუწყობს მშვიდად შეაფასონ ცხოვრებისეული მოვლენები.

ასწავლეთ ბავშვებს განმუხტვა.

რა თქმა უნდა, ბავშვებისთვის რთული ამოცანები და გადაჭრის გზებიც უნდა დავსახოთ, მაგრამ ნუ წავართმევთ დამოუკიდებლობას, საკუთარ თავთან დარჩენისა და ოცნების შესაძლებლობას. ბავშვებმა უნდა გაიგონ არა მხოლოდ დასახული მიზნების მიღწევა, არამედ ეს ცხოვრება თავისთავად არის უკვე ბედნიერება.

„თუ შეგეშალა, ნორმალურია“ და არა „იყავი საუკეთესო!“

მშობლები ხშირად აფასებენ შვილებს იმის მიხედვით, რა ეადვილებათ მათ ყველაზე მეტად.  ისინი თავად „აკერებენ“ იარლიყებს: მათი შვილი ნამდვილი მათემატიკოსია, მხატვარი, ბიოლოგი და სხვ. ეს მიდგომა ბავშვებს ჩარჩოში ამწყდევს. შედეგად უყალიბდებათ სხვა რაღაცის მცდელობის შიში. ვთქვათ, თუ ჩავჩიჩინებთ შვილს, რომ ის დაბადებიდან სპორტსმენია, მას ნაკლებად მოუნდება კომფორტის ზონიდან გასვლა და თეატრალურ სტუდიაში საკუთარი შესაძლებლობების გამოცდა. ასე იბადება ბავშვის სტრესი და შიში, რომ სპორტის გარდა, სხვა ვერაფერი გამოუვა.

ჩვენი ტვინი ისეა ამოწყობილი, რომ ახალ-ახალი რამ უნდა აითისოს. ვიდრე ადამიანი ახალგაზრდაა, საკუთარ შეცდომებზე სწავლა მისთვის ორმაგად სასარგებლოა. ამიტომ, იმის ნაცვლად, რომ ბავშვის ძლიერ მხარეებზე მუდმივად ხაზგასმით ვისაუბროთ, უნდა დავაჯეროთ ის, რომ ბევრ სფეროში შეუძლია წარმატების მიღწევა! უნდა განვუმარტოთ, რომ წარუმატებლობა დროებითია, აუცილებელია ცდა, თანაც არაერთხელ. ამგვარად „დაპროგრამირებულ“ ბავშვს არ შეეშინდება შეცდომების დაშვება და თუ რამე შეეშალა, დროებით წარუმატებლობად აღიქვამს.

„მიიღე შენი თავი ისეთი, როგორიც ხარ“ და არა „ეს კაბა შენს ფიგურას არ უხდება“

ხშირად გვჯერა, რომ კრიტიკა სასარგებლოა თვით სრულყოფისთვის, მაგრამ როდესაც მშობლები სულ აკრიტიკებენ შვილებს, ისინი ზედმეტად თვითკრიტიკული იზრდებიან.

კვლევები ცხადყოფს, რომ თვითკრიტიკა, ფაქტობრივად, თვითდაზიანების ტოლფასია. თვითკრტიკის გამო ჩვენ განსაკუთრებით ბევრ ყურადღებას ვუთმობთ იმაზე დარდს, რას ფიქრობენ ჩვენზე სხვები და ეს გვაიძულებს ვიყოთ ნაკლებად თავდაჯერებული. ჩვენ გვაშინებს წარუმატებლობა, რის გამოც ჩვენი სამუშაო შესაძლებლობები უარესდება: უფრო ხშირად ვიხევთ უკან და არასწორ გადაწყვეტილებებს ვიღებთ. თუ ძალიან თვითკრიტიკულნი ვართ, სირთულეების დროს უფრო დეპრესიულნი ვხდებით.

ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ბავშვები საკუთარ თავზე შეყვარებული უნდა იყვნენ და მიიჩნევდნენ, რომ ყოველთვის და ყველაფერში მართლები არიან. უბრალოდ, ბავშვი ძალიან მტკივნეულად არ უნდა განიცდიდეს იმას, რომ მორცხვია, სრულია, ტანდაბალია ან ცუდად ესმის მათემატიკა.

„დაეხმარე სხვებს და არაფერს ელოდო სანაცვლოდ“ და არა „სამყარო სასტიკია – იფიქრე მხოლოდ საკუთარ თავზე“

მშობლებმა უნდა ასწავლონ ბავშვებს თანაგრძნობა. ბავშვმა მეგობრის პრობლემა საკუთარ პრობლემად უნდა მიიღოს.

ჩვენი სოციალური კავშირები ბავშვებთან დიდ გავლენას ახდენს ჩვენს ჯანმრთელობაზე, ბედნიერებაზე და სიცოცხლის ხანგრძლივობაზე. ჩვენი კეთილდღეობისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია კარგი და მჭიდრო ურთიერთობები სხვა ადამიანებთან. ჩვენი ინტელექტუალური შესაძლებლობები და წარმატება პირდაპირ კავშირშია ჩვენს კეთილდღეობასთან.

ადამ გრანტის წიგნში „მოდი და აიღე“ არის ასეთი თეზისი: თუ მხოლოდ საკუთარ თავზე იფიქრებ და იზრუნებ, არ გამოიჩენ სხვების მიმართ თანაგრძნობას და მათთან მჭიდრო ურთიერთობას არ დაამყარებ, საბოლოოდ, ნაკლებად წარმატებული იქნები.

თავისი ბუნებით ბავშვი სავსეა თანაგრძნობითა და სიკეთით. თუმცა ჯიგ ტუენგე თავის წიგნში „თაობა „მე“ მიუთითებს, რომ თანამედროვე ახალგაზრდების უმეტესობა საკუთარ თავშია ჩაკეტილი. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, მხარი დავუჭიროთ ბავშვების  ბუნებრივ სურვილებს – იზრუნონ სხვაზე.

ჩვენი სამყარო მართლაც მკაცრია, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია უკეთესი გავხადოთ. ასწავლეთ ბავშვებს ერთმანეთთან საერთო ენის გამონახვა და არა კონკურენცია მხოლოდ იმისათვის, რომ ქება დაიმსახურონ და თავდაჯერებული იყვნენ.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

„ოქროს ჯაჭვი სჯობს თავისუფლებას’’ – ეს სიტყვები უინტერესო და უნიჭო კაცს როდი ეკუთვნის. მანამდე სხვა ფიქრებიც ტანჯავდა და შეთქმულებსაც გულშემატკივრობდა, მაგრამ ბოლოს ამ აზრამდე მივიდა. კითხვითი წინადადება სულ არსებობდა და იარსებებს კიდეც. აქაც და სხვაგანაც. აგერ, ამ დღეებშიც უთქვამთ ირიბად და არაერთხელ. იარსებოს. მთავარია, პასუხები გვქონდეს. უფრო დიდი და მტკიცე ვიდრე ხანდახან გვესმის. უფრო ღრმა და არაზერელე. ამ პასუხებმა უნდა იხსნან მომავალი ოთხოზორიები და ტატუნაშვილები. შენ და მე. ამ პასუხებმა უნდა შვას ნამდვილი დამოუკიდებლობა, დამოუკიდებლობამ კი თავისუფლება – ადამიანად ყოფნის უმაღლესი საფეხური. რადგან შინაური მღვდლისა არ იყოს, არც თანამედროვეს ექნება შენდობა – წარსულისკენ გავიხედოთ. იმ წარსულისკენ, რომელსაც თითქოს ყველა თანაბრად ვცემთ თაყვანს. მეცხრამეტე საუკუნე – იქ, სადაც იაკობ გოგებაშვილი ,,დედა–ენით’’, ივანე მაჩაბელი თარგმანებით და ნიკო ნიკოლაძე ტექნოლოგიების დამკვიდრებით ცდილობდა საქართველოს ხელახლა დაბადებას. ირიბი გზებით ომი განგებ ვახსენე, ამ ხალხს არც პირდაპირობა აკლდა – არც ამათ და არც სხვებს. აგერ სახელდახელო, მცირე კოლაჟი სახელმძღვანელოდ. იოლ და მკაცრ სახელმძღვანელოდ.
,,ქვეყნის დაარსებითგან მამულსა ჩვენსა აქვნდა თავისი საკუთარი მდგომარეობა, აქვნდა თვისნი სჯულნი, თვისი სარწმუნოება, თვისი ენა და თვისი ჩვეულება… ნუუკუე ჩვენ არა ვართ შვილნი მამა-პაპათა ჩვენთანი? ნუ-უკუე ჩვენ არა გვაქვს სიმხნე და ძალი ესოდენი, რაოდენიც ჩვენს მამათა ანუ სხვათა მსგავსთა კაცთა?! მაშ რაისთვის ვცოცხალვართ?!’’
სოლომონ დოდაშვილი

,,ვორონცოვს ჩემი ბევრი ორგულობა უთხრეს რუსეთისა – არც ტყუოდნენ’’
ალექსანდრე ორბელიანი

,,ესრეთ რას არგებს კაცსაც დიდება,
თუ მოაკლდება თავისუფლება?’’
ნიკოლოზ ბარათაშვილი

,,მას აქეთ, რაცა კურთხევა ღვთისა
მიეცა ტანჯულს ივერიის ერს,
რაც კარგი ექნას რუსისა შტიკსა –
ღმერთმა იმ რუსსვე ასკეცად მისცეს’’.
ილია ჭავჭავაძე (ლერმონტოვის მწირის თარგმანში აზრს ცვლის და ფაქტობრივად საკუთარ ლექსს გვთავაზობს. თავის დროზე შენიშნა აკაკი ბაქრაძემ).

,,დამეხსენი, ჩრდილოელო!
რა მაქვს შენთან საზიარო?
ნუ, ნუ ჰფიქრობ, ჩემო მწველო,
რომ მფლობელად აღგიარო.’’
აკაკი წერეთელი

,,იქ ვინ ნახა თავისუფლება, საცა მე ჩემს დედაენაზე ლაპარაკს მიშლიან: არც მასწავლიან, არც მაუბნებენ, არც მამღერებენ, არც მაგალობებენ?! რა გული უნდა მქონდეს მაშინ? რას უნდა ვგრძნობდეთ?! – სხვას არაფერს, გარდა ზიზღისა, მძულვარებისა. მოწამლულ-მოშხამულია ჩემი სიცოცხლე, ვგრძნობ მხოლოდ უსიამოვნებას, სიძულვილს და ვწყევლი იმ ძალებს, იმ მგლებს, რომელნიც ყველა ზემორე აღნიშნულ საქმეში ხელს მიშლიან, წინ მეღობებიან და ვუცდი მარჯვე შემთხვევას, შევმუსრო ისინი… როცა ეს დრო დგება და მეც მოქმედებას ვიწყებ ამ ძალთა შესამუსრავად, დასათრგუნად, მაშინვე იწყება ჩემი თავისუფალი ცხოვრება; აქ არის დასაწყისი თავისუფლებისა. და უკეთუ ვითმენ, ხმას არ ვიღებ, არაფერს ვამბობ, მაშინ ვარ მონა, არა მძულს ჩემი მჩაგვრელი ძალა; იქნება მძულს კიდეც, მაგრამ ამ მძულვარებას გულში ვმალავ; მაშინ ვარ ლაჩარი, უფრო საზიზღარი, ვიდრე მონაა. არა, მძულვარება როცა უკიდურესობამდეს მიდის, მაშინ ლაჩრული გრძნობა ისპობა, მაშინ ამბობს ადამიანი: ან მოვკვდები, ან ვძლევ ჩემს მტანჯველს’’.
ვაჟა–ფშაველა

არიან პროზაიკოსები, რომლებიც ერთი ნაწარმოებით შემორჩებიან ხოლმე ლიტერატურის ისტორიას. რომანის შემთხვევაში გასაგებია, შეიძლება მწერალმა მხოლოდ ერთი, ძლიერი რომანი დაწეროს, მაგრამ მოთხრობა სხვა შემთხვევაა. თითქმის შეუძლებელია, ვინმემ ერთადერთი მოთხრობა დაწეროს და ლიტერატურას შემორჩეს. როგორც წესი, „ერთი მოთხრობის მწერლებს“ სხვა მოთხრობებიც აქვთ დაწერილი, მაგრამ მხოლოდ ერთია მათ შორის საუკეთესო.

სამოცდაათიანელთა თაობიდან ვოვა სიხარულიძის გახსენება შეიძლება, თავისი ბრწყინვალე მოთხრობით „მეათე მოწმე“; ასევე შეიძლება ჯემალ თოფურიძე გავიხსენოთ, თუმცა ჯემალი უფრო „ორი მოთხრობის მწერალია“: „მათთვის, ვინც მამამ მიატოვა“ და „დიოსკურია ზღვაში ჩაძირული ქალაქია“.

ასეთ ამბავთან გვაქვს საქმე ანა მხეიძის შემთხვევაშიც. მისი მოთხრობა „არჩევანი მე“ ძალიან პოპულარული იყო თავის დროზე, განსაკუთრებით – გოგოებში. მსმენია, როგორ გადადიოდა ხელიდან ხელში „ცისკრის“ ის ნომერი, რომელშიც ეს მოთხრობა დაიბეჭდა. მოთხრობას წინ რეზო ინანიშვილის მცირე წინასიტყვაობა ჰქონდა წამძღვარებული:

ცნობილმა მთარგმნელმა ციალა ჩხეიძემ ფართო ფორმატის საერთო რვეული გადმომცა და მთხოვა, – ეს ერთი პატარა გოგონას ჩანაწერებია, მისმა მეუღლემ მომიტანა, მოდი გულდასმით წაიკითხე. მე ვგონებ, ძალიან საინტერესო რაღაცებიაო… ეს მოხდა “ლიტერატურული საქართველოს” რედაქციაში. იქიდან წამოსულმა რვეული მაჩაბლის ქუჩაზევე გადავშალე და კითხვა დავიწყე, ვკითხულობდი ქვემოთაც, სხვა ქუჩებში, შემდეგ მეტროში, შემდეგ ისევ ქუჩაში. შინ მივედი და ერთი ვრცელი ჩანაწერი უკვე წაკითხული მქონდა. იმავე ღამეს წავიკითხე სხვა ჩანაწერებიც. ყველა ჩანაწერი ცალკე მოთხრობა იყო, თუმცა არცერთი არც დასათაურებული იყო, არც ავტორის გვარსა და სახელს გვაცნობებდა. როგორც შემდგომ გავიგე, ჩანაწერების ავტორს, მართლაც მთლად ახალგაზრდას. ორი შვილი ჰყოლია, – ბავშვებს რომ მივაძინებ, მაშინ ვწერ, რომ არ ვწერო, არ შემიძლიაო. ქალბატონმა ციალამ და მე მხოლოდ სათაური მოვაგონებინეთ ერთ-ერთი ჩანაწერისათვის, რომელიც ორივეს ძალიან საინტერესო მოთხრობად მიგვაჩნია და „ცისკრის” მკითხველებს გთავაზობთ. თუ თქვენც ასე მოგეჩვენებათ, მეგობრებო, ერთად დავულოცოთ პატარა ქალბატონ ანას, განათლებით ეკონომისტს, ახალი, სასიამოვნო გზა“.

ინტერნეტში ამ საინტერესო მოთხრობის ავტორის შესახებ არანაირი ინფორმაცია არ მოიპოვება. მხოლოდ „ეროვნული მწერლობის“ მიერ 2010 წელს გამოცემული „უახლესი ქართული პროზის ანთოლოგიიდან“ შეიძლება გავიგოთ მწერლის მოკლე ბიოგრაფია. 1951 წელს დაბადებული მწერალი გარდაცვლილა ნაადრევად, 1998 წელს. ბიოგრაფიულ ცნობას ერთვის ასევე ფოტო, საიდანაც ძალიან ლამაზი ახალგაზრდა ქალი იყურება. პირველი კრებული „საფეხური“ მის სიცოცხლეშივე გამოსულა, ხოლო მეორე კრებული – „არჩევანი მე“ – გარდაცვალების შემდეგ.

ხსენებული მოთხრობის მიხედვით ფილმიც გადაიღეს. ადრე მაქვს ნანახი და საშინლად არ მომეწონა. ამ ბლოგის დაწერა რომ გადავწყვიტე, ვცადე კიდევ ერთხელ მენახა, მაგრამ ვერაფრით ვუყურე (სადღაც ისიც წავიკითხე, რომ ფილმის გამოსვლის შემდეგ მწერლის ოჯახს ფილმის ავტორებთან დავა მოსვლია სავტორო უფლებების  გამო. ავტორებმა შეიძლება სცადეს მოძებნა, მაგრამ ვერ მიაგნეს ოჯახს. კარგა ხნის წინ, მგონი, რაღაც ანთოლოგიას ადგენდნენ და მარიამ წიკლაურიც ეძებდა ფეისბუქზე. იპოვა თუ არა, არ ვიცი). ქუთაისის თეატრში მოთხრობის ინსცენირებაც გაუკეთებიათ, არ მაქვს ნანახი და სპექტაკლზე ვერაფერს ვიტყვი, მაგრამ დარწმუნებით შემიძლია გითხრათ, რომ ეს არაა ის ტექსტი, რომლის ეკრანიზებაც და ინსცენირებაც შესაძლებელია, არა სირთულის (უმარტივესი ტექსტია), არამედ ფორმის გამო.

მოთხრობა მონოლოგური ფორმისაა, მთავარი გმირი თვითონ ჰყვება თავს გადახდენილ ამბავს. დედა და ნათესავები გადაწყვეტენ, რომ ის უნდა გათხოვდეს და საქმროსაც აურჩევენ, ძალიან კარგ ჯეელს და მალევე ქორწილსაც დაგეგმავენ. მოკლედ, გაჩარხული ამბავია, მაგრამ კუჭის ერთი აშლა ყველაფერს თავდაყირა აყენებს. გოგო და საქმრო რესტორნიდან მოდიან მანქანით, გოგოს კუჭი აეშლება და უცხო სადარბაზოსთან გააჩერებინებს მანქანას, ჩემი დაქალები ცხოვრობენ, ქორწილში დავპატიჟებ და ახლავე ჩამოვალო. შევარდება სადარბაზოში. „ზღაპრის მაგვარად, ორი ისარი რომ შემხვედროდა იმ წუთში – ერთი ბანკის მილიონიანი ჩეკით, მეორე კი ორი ნოლით აღნიშნული, უეჭველად მეორეს ავირჩევდი“-ო, თვითონვე ამბობს. პირველივე კარს ეცემა, კარი გაიღება, გოგო მასპინძელს გვერდით ჩაუქროლებს, ისე, რომ ზედაც არ შეხედავს და საპირფარეშოში დურთავს თავს.

მოკლედ, მოილევს თავის საქმეს, შვებით ამოისუნთქავს და ახლაღა გაახსენდება მასპინძელი და შერცხვება. მასპინძელი ახალგაზრდა ბიჭი აღმოჩნდება, მხატვარი, რომელსაც ქალები, დალევა და მოწევა უყვარს. მეორე დღეს ბიჭს საჩუქრად მთელ შეკვრა უცხოურ სიგარეტს მიუტანს და ჭურჭლის დარეცხვაშიც დაეხმარება, მესამე დღესაც მივა. ერთი სიტყვით, ძალიან შეუყვარდება ეს ბიჭი, საქმროს უარს ეტყვის და დედის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ბიჭთან გადავა საცხოვრებლად. მთელი მოთხრობის მანძილზე ჩანს, რომ ბიჭი უბრალოდ ერთობა, რადგან მისთვის ეს ჩვეულებრივი ამბავია, გოგო კი ამას ძალიან განიცდის.

მოთხრობის უმთავრესი ღირსება, ეპოქის კონტექსტის გათვალისწინებით, გაბედულებაა. პერსონაჟების სასიყვარულო ურთიერთობის დაწყებას  ისეთი არარომანტიკული და წამგებიანი რამით, როგორიც კუჭის აშლაა, მწერლის მხრიდან თავზეხელაღებულობა სჭირდება, მით უმეტეს, თუ ავტორის სქესს, დაწერის დროსა და გეოგრაფიულ სივრცეს გავითვალისწინებთ. ასევე ტექსტში ღიადაა საუბარი პლანის მოწევაზე, თუმცა სახელი არაა ნახსენები, მხოლოდ ერთხელაა მოხსენიებული, როგორც „მწვანე ფხვნილი“. ამ კუთხით დღეს, როცა ამდენი ვნებათაღელვა იყო და არის მარიხუანას დეკრიმინალიზაციის შესახებ, ეს მოთხრობა განსაკუთრებით სანტერესოა, რადგან ჩანს კომუნისტური მთავრობის პროპაგანდის შედეგი: პლანი გაიგივებულია უმძიმეს ნარკოტიკებთან, ნარატორი პლანის ზემოქმედების ქვეშ მყოფ პერსონაჟებს ისე აღწერს, გეგონება ჰეროინი ან მეტამფეტამინი გაიკეთეს და რომელიმე მძლავრი ჰალუცინოგენი დააყოლეს ზედ.

მოწევა მძიმე ნარკომანიასთან არის გაიგივებული. ბიჭი როცა იგებს, რომ შვილი უნდა ეყოლოთ, ექიმთან მიდის სამკურნალოდ, მაგრამ უკვე გვიანაა, რადგან ამით თავიდან ვერ აირიდებს გენეტიკურ ანომალიას: გოგოს უდღეური ბავშვი უჩნდება, თან ისეთი მახინჯია, მიმიქარავს ის ახალდაბადებული პატარა, მახინჯი არსება დევიდ ლინჩის „საშლელთავადან“. ექიმი გოგოს პირდაპირ მიანიშნებს, რომ ეს ყველაფერი მამის ნარკომანობის ბრალია, და სწორედ ეს გახდება წყვილის დაშორების მიზეზი: ბიჭი, რომელმაც არ იცის, როგორი შვილი შეეძინა, სამშობიაროს პალატაში გოგოს სიყვარულით სავსე წერილს უგზავნის, ისეთ რამეებს ეუბნება, რაც არასოდეს უთქვამს, ანუ გოგო მიაღწევს იმას, რომ თავს შეაყვარებს, მაგრამ ახლა თვითონ აღარ უყვარს და პასუხად წერს მხოლოდ სამ სიტყვას: „წადი, აღარ მიყვარხარ“.

მოკლედ, ამ გულუბრყვილო ჰიპერბოლიზაციის მიუხედავად, მოთხრობა ძალიან საინტერესო და გულში ჩამწვდომია (და არა სენტიმენტალური) და მჯერა, რომ მას მომავალი თაობებიც სიამოვნებით წაიკითხავენ.

ახლო აღმოსავლეთი, რომლიც ევროპის, აზიისა და აფრიკის შესაყარზე მდებარეობს,  ერთ-ერთი ძირითადი კვანძი იყო, სადაც თავს იყრიდა და ვრცელდებოდა  სხვადასხვა კულტურა.  ამ რეგიონში ბუნებრივ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული პირობებითა  და ცხოვრების წესით განსხვავებული რამდენიმე  სახელმწიფოა, რომელთა უმეტესობა არაბული სამყაროს ნაწილია. სწორედ აქ მდებარეობს უძველესი და, ამავე დროს,  შედარებით ახალი, მსოფლიოში ერთადერთი ებრაული  ქვეყანა – ისრაელი. იგი 1948 წლის 14 მაისს შეიქმნა და აღდგა ებრაელი ხალხის სუვერენიტეტი. ამჟამად ქვეყნის ფართობი  20 770 კვ. კმ-ია. ქვეყანა  ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 470 კმ.-ზეა გადაჭიმული, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი სულ რაღაც 137 კმ-ია. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან მკვდარ ზღვამდე 1.5 სთ.-ის სავალი გზაა.

მიუხედავად ტერიტორიის სიმცირისა, ქვეყნის რელიეფი, კლიმატი და,  საერთოდაც, ბუნება დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დიუნებიანი ყვითელი ფერის ქვიშიანი ზოლი ვრცელდება, სადაც ალაგ-ალაგ კურკარის (სილისა და ნიჟარების მარჩენებისგან აგებული ქანი) ბორცვებია აღმართული.  დღესდღეობით სანაპირო ზოლი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული  ტერიტორიაა ქვეყანაში. აქ მცხოვრებ ადამიანებს  ამისთვის  უწყლობასა და უნაყოფობასთან  ხანგრძლივი ბრძოლა მოუხდათ. დღეს  ეს რეგიონი საირიგაციო სისტემებით ირწყვება. დიუნების ადგილას გაჩნდა დასახლებები, ბაღები, ციტრუსების პლანტაციები, პარკები.

ისრაელის ჩრდილოეთი ნაწილში ერთმანეთს ენაცვლება  მაღალი მთები და ღრმა ხეობები, მიწისზედა და მიწისქვეშა კარსტული რელიეფის ფორმები  მ.შ. მღვიმეები.  ლანდშაფტების მრავალფეროვნებამ ეს მხარე  ნაკრძალების სამეფოდ  აქცია: აქ  ასამდე ნაკრძალი და ეროვნული პარკია თავმოყრილი, რომელთა  საერთო ფართობი 1000 კვ. კმ-ზე მეტია. ქვეყანაში  ბუნების დაცვა სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეა. უფრო მეტიც, ფრინველთა გადაფრენის დროს თვითმფრინავებისა და ფრინველების შეჯახების თავიდან ასაცილებლად იკრძალება მოძრაობა  ფრინველთა გადაადგილების მიმართულებით. ბიბლიაში მოხსენიებული ფლორისა და ფაუნის სახეობების აღდგენისა და შენარჩუნების მიზნით ქვეყნის ცენტრში ბოტანიკური ნაკრძალი „ნეოთკედუმიმი“  და ზოოლოგიური ნაკრძალი  „ჰაიბარია“ შექმნილი.  ამ ნაკრძალებში მომუშავე მეცნიერები მთელ მსოფლიოში მოგზაურობენ და აგროვებენ მცენარეთა და ცხოველთა სახეობებს.

ტყეების ფართობი ისრაელში ყოველწიურად იზრდება.  იგი ერთადერთი ქვეყანაა მსოფლიოში, რომელიც 21-საუკუნეს მწვანე ნარგავების ზრდის რეკორდული რაოდენობით შეხვდა. ამასთან ეს ნარგავები ძირითადად უდაბნოს ტერიტორიაზეა. ისრაელის ჩრდილოეთით შემორჩენილია ზეთისხილის  ხეები, რომელთა ასაკი 2000 წელზე მეტია და თითქმის რომის იმპერიის ხნისაა.

ისრაელის წყლის მთავარი არტერია მდინარე იორდანეა, რომელიც სათავეს სამი ნაკადულის  – დანის, ხერმონისა და სნირის შეერთების ადგილიდან იღებს. იორდანე ჯერ  ტბა კინერეთსა და ტიბერიადის გაივლის და შემდეგ  მკვდარ ზღვაში ჩაედინება.  მკვდარი ზღვის შესახებ ბევრი რამაა ცნობილი: ის, რომ იგი დედამიწის ხმელეთის ყველაზე დაბალი ადგილია და ზღვის დონიდან 401 მ.-ით დაბლა მდებარეობს; ის რომ იგი ყველაზე მარილიანი ტბაა  დედამიწაზე (მარილის კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება) და სწორედ ამიტომ, მიუხედავად  მისი  დიდი სიღრმისა (356 მ), მასში ჩაძირვა შეუძლებელია; ის, რომ, მისი ნაპირები მარილის სქელი ფენითაა დაფარული, ხოლო წყალი მდიდარია ნატრიუმისა და კალიუმის მარილებით, ასევე ბრომით და ამიტომაც ზღვის წყალი და ტალახი  სამკურნალო და კოსმეტიკური თვისებებით  გამოირჩევა. ტბის დასავლეთ ნაპირას, მდ. იორდანეს შესართავთან ახლოს ბიბლიური ცნობილი ქალაქები სოდომი და გომორი მდებარეობდა.

ისრაელში 8 მლნ. კაცი ცხოვრობს და მოსახლეობის 76 %-ზე მეტი ებრაელია. ასევე ცხოვრობენ არაბები, სომხები და კიდევ  70 სხვა ეროვნების წარმომადგენლები. ისრაელელების ცხოვრების  წესი მერყეობს თანამედროვედან ტრადიციულამდე, საქალაქოდან – სასოფლომდე, კოლექტიურიდან – ინდივიდუალურამდე. ისტორიული და რელიგიური თვალსაზრისით ებრაელები ერთი ხალხია, თუმცა მრავალი საუკუნის განმავლობაში  მსოფლიოს სხვადასხვა  ქვეყანაში ცხოვრებამ მნიშვნელოვანი განსხვავებები შექმნა მათი ცხოვრების წესსა და ჩვევებში. ამ ნიშნის მიხედვით ებრაელი ხალხი რამდენიმე ჯგუფად იყოფა. მათ შორის გამოიყოფა აშქენაზი ებრაელები, რომლებსაც მიეკუთვნება აღმოსავლეთ და ცენტრალური  ევროპიდან, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან გადმოსული ებრაელები. მათი სალაპარაკო ენა იდიშია. მეორე მნიშვნელოვანი ჯგუფია აღმოსავლეთის ებრაელები, რომლებიც ჩრდილეოთ აფრიკისა და ახლო აღმოსავლეთის ისლამურ ქვეყნებში მცხოვრები ძველებრაული ეთნოსდიან მოდიან. მათ მიეკუთვნება ირანელი, მაროკოელი, ერაყელი ებრაელები.

ისრაელს მე-8 ადგილია უკავია მსოფლიოში სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით, დაახლოებით  81.5 წელი  და ამ მაჩვენებლით ის აშშ-ს, გერმანიასა და გაერთიანებულ სამეფოს უსწრებს.

ისრაელი ურბანიზებული ქვეყანაა და მისი მოსახლეობის 90% ქალაქებში ცხოვრობს. ქვეყანაში 37 დასახლებულ პუნქტს ქალაქის სტატუსი აქვს, რომელთაგან სიდიდით გამოირჩევა იერუსალიმი, თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, ბათიამი, ნეთანია და სხვ.

ისრაელის  დასახლებებს შორის  აღსანიშნავია კიბუცები – გაერთიანებები, კომუნები, სადაც წარმოების საშუალებები მთლიანად  განსაზოგადებულია და მათზე კერძო საკუთრება არაა, დღეს ისრაელში  270 კიბუცია. აქ შემოსავალი არ ნაწილდება  კომუნის წევრებს შორის არც ფულადი და არც ნატურალური სახით. მათი შემოსავალი ირიცხება საერთო სალაროში, საიდანაც შემდეგ ხდება კომუნის წვერების  უზრუნველყოფა კვების პროდუქტებით, საცხოვრებლით, ჯანდაცვით. კიბუცის წევრობა ნებაყოფლობითია და ნებისმიერ დროს შეიძლება მისი დატოვება.

ისრაელი საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ქვეყნის მეთაურია პრეზიდენტი, ხოლო უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო ერთპალატიანი პარლამენტი  ქნესეთია. მისი სახელწოდება და დეპუტატთა რაოდენობა (120 კაცი) სიტყვიდან „კნესეტ-ხა-გდოლადან“ მოდის და უდიდეს კრებას ნიშნავს, რომელიც იერუსალიმში ძვ. წ.-აღ-ით  მე-5 საუკუნეში იკრიბებოდა.

ქნესეთის  შენობა 1966 წელს იერუსალმში გაიხსნა. მისი მშენებლობა ამერიკელმა ებრაელმა ჯეიმს როტშილდმა დააფინანსა, ხოლო შენობის პროექტი  ასევე ებრაელმა არქიტექტორებმა მარკ შაგალმა, დანი კარვინმა და დავით პალუმბომ შექმნეს. შენობის წინ დგას ებრაელი ხალხის სიმბოლო – შვიდქიმიანი კანდებლარი მენორა, რომელიც ებრაელი ხალხის ისტორიის ამსახველი 29 ბარელიეფითაა შემკული. მენორა 1956 წელს  დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ უსახსოვრა ისრაელის სახელმწიფოს.

ისრაელის დროშა თეთრი ფერისაა, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს, ისე რომ კიდეებს არ ეხება  ორი ლურჯი ზოლი გასდევს და ებრაელთა საკულტო ჩასამელს – თალესის ფერებს იმეორებს. დროშის ცენტრში გამოსახულია მაკენ-დავიდი – დავითის ვარსკვლავი. დროშა დიდი ხნის შექმნილია, თუმცა სახელმწიფო სიმბოლოდ 1897 წელს, სიონისტების პირველ კონფერენციაზე გამოცხადდა, ხოლო საბოლოოდ 1948 წლის 26 ოქტომბერს დამტკიცდდა.

თანამედროვე ისრაელი მსოფლიოს ერთ-ერთი მაღალგანვითარებული ქვეყანაა, ხოლო ეკონომიკური განვითარების ტემპების მიხედვით  სწრაფად განვითარებადი ქვეყნების ათეულში შედის. ისრაელში, ე.წ. „ეკონომიკური რევოლუცია“ 1985 წელს დაიწყო და  ის წვრილი და საშუალო მეწარმეობის განვითარებაზე, ევროკავშირის ქვეყნებთან ეკონომიკური კავშირების დამყარებაზე, მაღალკვალიფიციური კადრების შრომატევად დარგებში დასაქმებასა და ამ დარგების ზრდაზე აისახა.  მრეწველობის ტრადიციული დარგების პარალელურად ისრაელში განვითარდა და მსოფლიო დონეს მიაღწია ახალმა დარგებმა: აგროტექნიკამ, სამხედრო მრეწველობამ, ალმასების დამუშავებამ, ფარმაცევტულმა წარმოებამ და სხვ.  ქვეყანა მაქსიმალურად იყენებს განახლებად რესურსებს. შენობების 90%  მზის ენერგიაზე მუშაობს.

ცალკე  უნდა აღინიშნოს ისრაელის სამხედრო მრეწველობა. ქვეყანაში 800-მდე სამხედრო საწარმოა, რომელთა მიერ გამოშვებული პროდუქციის 95% აკმაყოფილებს ქვეყნის არმიას – ცახალს. ეს არმია კი ერთ-ერთი ყველაზე ბრძოლისუნარიანია მსოფლიოში. ისრაელის ჯარში სამსახური პრესტიჟულ და საპატიო საქმიანობად ითვლება. ამასთან 800 სამხედრო თანამდებობიდან  500 დასაშვები და ხელმისაწვდომია ქალებისთვის.

ისრაელის საინტერესო ისტორიულმა წარსულმა, გეოგრაფიულმა მდებარეობამ და ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნებამ, არქიტექტურული და კულტურული ძეგლების სიუხვემ ქვეყანაში ტურისტული ინდუსტრიის  განვითარება  განაპირობა. ქვეყანა 1 სულ მოსახლეზე მუზეუმების რაოდენობით პირველ ადგილზეა მსოფლიოში.

დაბოლოს, ებრაელები საქართველოში 26 საუკუნე მშვიდობიანად ცხოვრობდნენ. ისრაელმა ჩვენს ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობა 1992 წელს დაამყარა და დღემდე  აგრძელებს მეგობრულ  და პარტნიორულ კავშირებს.

ნუ მისცემ უფლებას სხვისი აზრების ხმაურს თაქვენი შინაგანი ხმა დაჯაბნოს!

სტივ ჯობსი

სტივ ჯობსი წერდა, რომ მან კოლეჯში სწავლა მიატოვა იმიტომ, რომ იქ ვერ იპოვა პასუხები თავის მთავარ კითხვებზე და დაიწყო დამოუკიდებელი ძიება. როდესაც გვგონია, რომ საუნივერსიტეტო განათლება მხოლოდ სარფიანი სამსახურის პერსპექტივაა, ალბათ სწორედ ამ დროს ვცდებით. ცოდნა, პირველ რიგში, ცნობიერების გაფართოებაა და ამ გაფართოებულ ცნობიერებაში საკუთარი უნარების აღმოჩენისა და რეალიზების გზების ძიება. ჩვენ კი რას ვაკეთებთ…? დაბადებისთანავე უკვე გამზადებულ გზას მივყვებით. ჩვენზე ზრუნავს: ოჯახი, სახელმწიფო, ნათესავები და მეზობლებიც კი… ურთიერთზრუნვის ამ მაგიურ წრეში ჩვენი შინაგანი ადამიანი ან საბოლოოდ იძინებს, ან კვდება, ან თვლემს და ძალიან იშვიათად იღვიძებს და უფრო იშვიათად აღარ უბრუნდება თვლემის პროცესს. ასეთ პერსპექტივაში ადამიანი წარმოგვიდგება, როგორც შინაგანი და გარეგანი ადამიანის ერთობა, თუმცა ამ შინაგანი ადამიანის გამუდმებული შევიწროების გამო ცხოვრებას მხოლოდ გარეგანი ადამიანი აგრძელებს. და ვინ არის გარეგანი ადამიანი? რომლის გზა უკვე განსაზღვრულია: რომელიც ამთავრებს სკოლას, სადაც ასწავლიან ყველაფერს, ცხოვრების გარდა, შემდეგ ასრულებს უნივერსიტეტს, სადაც აძლევენ თეორიულ ცოდნას, რომელსაც უმრავლეს შემთხვევაში, ცხოვრებაში ვერ გამოიყენებს… შემდეგ ეძებ და პოულობ სამსახურს, სადაც ფულს შოულობ, მაგრამ სამსახური არ მოგწონს (თუმცა რა უნდა ჰქნა? ოჯახი გყავს უკვე სარჩენი), შემდეგ ზრდი შვილებს და იწყებ მათ დამოძღვრას და ემგვანები მშობლებს… ბოლოს აუცილებლად მოკვდები უსიხარულოდ, რადგან ყველაფერი აქციე მოვალეობად, დაივიწყე შინაგანი ადამიანი, იქეცი ბიოლოგიურ რობოტად – დაპროგრამებული ტანჯვით, სევდით, გამარჯვებებით და დამარცხებებით და არასდროს არ ყოფილხარ ნამდვილი…

აი, ამ მდგომარეობაზე წერს სწორედ Manuel Vicent-ი:  “როგორც კი ადამიანმა პალეოლითს გადააბიჯა, კეფაში მოვალეობა გაეჭედა: უნდა ადგეს 8-ზე, წავიდეს სამსახურში, უნდა გაიჩინოს შეყვარებული, გახდეს წარმატებული, უნდა მისწვდეს ცას, უნდა დაემორჩილოს კანონებსა და წესებს. და ეს ყველაფერი მხოლოდ იმიტომ უნდა გააკეთოს, რომ უბრალოდ, მოვალეა…
კატეგორიული იმპერატივი სახიფათო დაავადებაა… როგორ შეიძლება მისგან განკურნება?”

და მაინც ვინ არის ეს უჩინარი, ჩვენი „შინაგანი ადამიანი“? აი, ლექსიკაშიც ხომ შემოიჭრა – გარეგანი და შინაგანი… გარეგანი ენა და შინაგანი ენა… ზედაპირი და სიღრმე, სარჩული და პირი… განსხვავებული მეტაფორებით შეგვიძლია გამოვხატოთ ისინი. როდის ვაჩუმებთ ჩვენს შინაგან ადამიანს და არ ვაძლევთ საშუალებას, რომ გამოიხატოს? – როცა ვხდებით სხვებზე დამოკიდებული, როდესაც ანგარიშს ვუწევთ ყველას, საკუთარი შინაგანი ადამიანის გარდა.

რამდენჯერ გაუჩუმებიხართ მასწავლებელს სიტყვებით: „რა სისულელეს ლაპარაკობ?“, „თავში როგორ მოგდის ასეთი აზრები?“, „შენ მეტი ვინ იქცევა ასე…?“ „ხმა ჩაიწყვიტე“, „შენი ხმა არ გავიგონო“, „ენა დაიმოკლე“, და  სხვა და სხვა. და რატომ აჩუმებენ მასწავლებლები მოსწავლეებს ასეთ შემთხვევაში? – რადგან მისი ნათქვამი არ დაემთხვა სახელმძღვანელოს ავტორის მიერ გამოთქმულ აზრს, ან არ დაემთხვა მასწავლებლის აზრს, ან საყოველთაოდ მიღებულ აზრს, მაგალითად, რომელიმე ლიტერატურულ პერსონაჟზე, რომელიმე მეტაფორის (გ)ახსნსისას… ასეთი მოსწავლეების საპირწონედ მასწავლებელს ყოველთვიის ჰყავს კლასში მისაბაძი, წინა მერხზე მჯდომი მოსწავლე და ხშირად ისმის კლასში ხმა: მიბაძე დათოს, მიბაძე თეკლეს, მიბაძე პეტრეს… ისინი კარგად იქცევიან, გაკვეთილებს სწავლობენ, მასწავლებელსაც თვალებში შესციცინებენ, მოწესრიგებულები არიან, წესებს ემორჩილებიან, ზარის დარეკვამდე კლასიდან არ გადიან და დარეკვისთანავე კლასში შერბიან… ჰო და, უნდა მიბაძო მათ. შენ კი სხვა ადამიანი ხარ, სხვა ნიჭი გაქვს, სხვა უნარი… დაზუთხვაშიც ვერ დახელოვნდი, აზრის გამოთქმისას სახელმძღვანელოში არ იყურები და არც მასწავლებელს უყურებ თვალებში… ჰო და, როგორ უნდა მიბაძო სხვას? იმ სხვას სხვა უნარები აქვს. თუმცა ამაზე ვინ ფიქრობს? თუ კლასში ზიხარ, შენც ყველასნაირი ხარ და მასწავლებელიც ყველას ერთნაირად ექცევა (აბა, ხომ არ გაარჩევს?), ასეთია კოლექტივის წესები. სინამდვილეში კი, ყველა განსხვავებულია, მაგრამ ვის შეუძლია დაინახოს და აღმოაჩინოს მათში ეს განსხვავებულობა? მაგალითად, შენ ვერ იზუთხავ ლექსებს, მაგრამ შეგიძლია წაიკითხო და ისაუბრო იმ ემოციაზე, რომელიც ლექსმა დაგიტოვა, მაგრამ ეს არავის აინტერესებს, რადგან ყველაფერი სტანდარტულ წესებს უნდა დაემორჩილოს, მასწავლებელსაც ტყუილად კი არ დაუწერია გაკვეთილის გეგმა-კონსპექტი, რომელშიც ყველაფერი წინასწარ გაწერილია და კითხვებზე სავარაუდო პასუხების ნუსხაც…

აი, ასე იჩქმალება და იკარგება შინაგანი ადამიანი… მერე სწავლობ არა მარტო გაკვეთილებს, არამედ იმასაც, როგორ ისწავლო ისე, რომ მასწავლებელს (მშობელს, ნათესავს, მეზობელს) მოეწონოს და აღარასდროს ფიქრობ იმის გამოთქმაზე, სინამდვილეში შენ რას განიცდიდი გალაკტონის რომელიმე ლექსის წაკითხვის დროს ან განიცდიდი თუ არა საერთოდ რამეს, არამედ ფიქრობ იმაზე, „მასწავლებელს როგორი პასუხი გაეხარდება“. მოსწავლეების ამ „შედეგს“ კარგად ვამოწმებ პირველკურსელებთან ლექციის დროს, როდესაც კითხვაზე პასუხისას სკოლიდან გამოყოლილი ჩვევით ისინი თვალებში გიყურებენ და გამოწმებენ, როგორი პასუხი მოეწონება პროფესორს…

აი, ასე იკარგება კავშირი საკუთარ თავთან; ამ კავშირის გაწყვეტაში აქტიურად მონაწილეობენ: მშობლები, მასწავლებლები, მღვდლები, მეზობლები, ნათესავები… ყველამ შენზე უკეთ იცის, როგორ უნდა მოიქცე, რომ ცხოვრებაში კაცი (ქალი) დადგე და ქვეყანა შენ შემოგნატროდეს, როგორ უნდა ასახელო სკოლა, ოჯახი, ნათესაობა… როგორ უნდა გახდე სანიმუშო… ანუ როგორ გახდე კარგი „პროგრამა“, რობოტი; ამ პროგრამაზე ხომ შენი დაბადებიდან მუშაობდნენ…? ჰოდა, ნუ ჩაუყრი წყალში ამაგს.

მერე კი… ცხოვრების რომელიღაც ეტაპზე დადგება დრო, როცა ვიღაც გკითხავს: შენ რას ფიქრობ…? მართლა რას ფიქრობ და არა მოჩვენებითად, როგორც მიჩვეული იყავი, რომ გეპასუხა… შენ კი პასუხს ვერ გაიხსენებ, რადგან უკვე აღარ იცი, სინამდვილეში რას ფიქრობ ან სინამდვილე რა არის საერთოდ? იქნებ გალაკტიონის ეს ლექსიც გაგახსენდეს (თუ წაკითხული გაქვს, რა თქმა უნდა):

„არ ვემდური სინამდვილეს,

არ ყოფილა თითქმის,

არყოფილზე სამდურავი

არასოდეს ითქმის…“

არც სინამდვილე ყოფილა, არც შენ ყოფილხარ ნამდვილი, რადგან მეტაფორულადაც და პირდაპირი მნიშვნელობითაც ყოველთვის იმას აკეთებდი, „რაც მამას უნდოდა“. ჰოდა, გალაკტიონი თუ არა, ერეკლე დეისაძე მაინც გაგონილი/მოსმენილი  გექნება, აი, ის, გახსოვს…? დიახ, დიახ…  „რაც მამას უნდა…“ ტექსტს გაგახსენებ, თუ გინდა:

„შენ დგახარ იქ,

სადაც მამას უნდა;

თანდათან ხვდები,

რაც მამას უნდა;

შენ აღებ პირს,

როცა მამას უნდა;

უსიტყვოდ ხვდები,

რაც მამას უნდა….“

დანარჩენი შეგიძლიათ ამ ლინკზე მოისმინოთ და გაბრაზდეთ: https://www.youtube.com/watch?v=22mVZ4oewao

ამის შემდეგ კი რეკომენდირებულია ჩარლზ ბერნშტეინის ლექსი „აჯანყდი“ წაიკითხოთ (ნუ დაიზეპირებთ):

აჯანყდი,რადგან მამა ძალიან ბევრს გატყუებდა ბავშვობაში
აჯანყდი,რადგან გულს გირევს დაპირებები და გადაგდებები
აჯანყდი,რადგან იმედი იმედგაცრუებით იწყება
აჯანყდი,რადგან მხოლოდ კოლექტიური ქმედებები გვაშორებენ ბოროტოკრატიას
აჯანყდი ,რადგან შენი გაყიდვა არ შეიძლება
აჯანყდი,რადგან თავი დაკარგე
ერთიდაიგივე კოშმარების წრეზე სიარულში
აჯანყდი ,რადგან შვილები ამტკიცებენ რომ ეს არაფერს მოიტანს
ხოლო მშობლები ამტკიცებენ რომ ამის დრო ჯერ არ დამდგარა

აჯანყდი,რადგან დემონებიც მოკვდავნი არიან
აჯანყდი,რადგან ტკივილი აუტანელია, სამუშაო ძალიან ბევრი
ხოლო ჯილდო ზედმეტად ძუნწი
აჯანყდი,რადგან ლაპარაკს არ გაცლიან
აჯანყდი ,რადგან ეს ასე არ უნდა ყოფილიყო
აჯანყდი,რადგან უნდა მოიგერიო ყველა შემოტევა
და უპასუხო ყველა შეურაცხყოფას
აჯანყდი,რადგან შენი ღირსება მეტია მათ ორპირობაზე
აჯანყდი,რადგან ხელები მოგვეცა რათა შევქმნათ
და არა იმისთვის, რომ უკანასკნელი წვეთი გამოვადინოთ
სასოწარკვეთილ ადამიანებს
აჯანყდი,რადგან ხელისუფლება ესაა ქუჩა ორმხრივი მოძრაობით,
შესახვევებით, გადასვლელებით და შეუსწაველი გვირაბებით
აჯანყდი, რადგან შენი შიშველი ხელები შენი ერთადერთი ჰეჯ-ფონდია
აჯანყდი,რადგან ნახშირის მტვერი ახრჩობს
ხოლო შახტა ცოცხალთა სასაფლაოა

აჯანყდი, რადგან გულს გირევს ყველაფერი,რასაც ახალს ეძახიან
შენ კი სასოწარკევეთილი ხარ იმით, რომ არაფერი იცვლება
აჯანყდი, იმიტომ რომ შენ მიგატოვეს
აჯანყდი, იმიტომ რომ ასე ცხოვრება აღარ შეგიძლია
აჯანყდი, იმიტომ რომ ყველა უსმენს და არავინ ლაპარაკობს
აჯანყდი, იმიტომ რომ ამის სხვაგვარად გამოხატვა არ შეგიძლია

აჯანყდი, იმიტომ რომ აზრი უნდა შექმნა, მისი სწავლა შეუძლებელია
აჯანყდი, რადგან ცხოვრება მოთხრობაა, ხოლო შენ მთხრობელი ხარ
აჯანყდი, რადგან ეს მე გითხარი
აჯანყდი, რადგან მე არასდროს გიღალატებ,
აჯანყდი, რადგან მე ერთი გითხარი, მეორე კი გავაკეთე
აჯანყდი, რადგან მე იმედი გაგიცრუე
აჯანყდი, რადგან მე გაგასულელე და გაიძულე გეყვირა
აჯანყდი, რადგან არ აქვს მნიშვნელობა მოიგებ, თუ წააგებ,
მთავარია რაღაც ქნა

აჯანყდი, იმიტომ რომ შოუზე დასასწრები ბილეთები ვერ იშოვე
აჯანყდი, რადგან საკუთარი აზრი არასდროს გქონია
აჯანყდი, რადგან შენ შეგიძლია, ან გგონია რომ შეგიძლია
ან გეგონა რომ შეგეძლო
აჯანყდი, რადგან ეს შესაძლოა შენი ბოლო შანსი იყოს
აჯანყდი, რადგან წინააღმდეგობა დამცირებაზე უკეთესია
აჯანყდი, რადგან ბნელ რესტორანში ასანთის ღერიც კი საკმარისია
მენიუს წასაკითხად
აჯანყდი, რადგან შენ არ მოგწონს როგორც გადააკეთეს სამყარო
აჯანყდი, რადგან შენი ჩადენილი ბოროტება მათ ბოროტებასთან ვერ მივა
აჯანყდი, რადგან ზარები რეკენ, შენ კი თითქმის ყრუ ხარ
აჯანყდი, რადგან თვითდამშვიდება დროის ფუჭად კარგვაა

შენ არ აჯანყდი, როცა შეგეძლო, ახლა კი ძლიერ გვიანაა.
აჯანყდი, რადგან ხმაურია
აჯანყდი, რადგან შენს ცხოვრებაში არასაკმარისია პოეზია,
ან ეს ის პოეზია არ არის
აჯანყდი, რადგან ყველაფერი მოგბეზრდა
აჯანყდი, რადგან შეყვარებული ხარ, ან გადაიყვარე,
ან აღმართში ხარ, ან დაღმართში, ან ჩიხში,
თავი ცარიელი გაქვს, თუ იდეებით სავსე,
კრიზისში ხარ, თუ მშვენიერ სპორტულ ფორმაში.

აჯანყდი, რადგან მდიდრებს ურჩევნიათ შენ ჩაძაღლდე,
ვიდრე, გადასახადები სრულად გადაიხადონ
აჯანყდი, რადგან სიღარიბე კანონს მიღმა დააყენეს,
ხოლო კორპორაციების მძარცველობა დააკანონეს
აჯანყდი, რადგან ტანგოს მარტო ცეკვა უხალისოა
აჯანყდი, რადგან ეს აუცილებელია
აჯანყდი, რადგან ზოგჯერ უნდა ადგე, რათა ჯდომისგან სიამოვნება მიიღო
აჯანყდი, რადგან შენ ვერ წარმოგედგინა რომ ეს შეგეძლო
აჯანყდი, რადგან შენ ამის ტრაკი არ გაქვს
აჯანყდი, რადგან შენ გამოტოვე რევოლუცია
აჯანყდი, რადგან რევოლუცია ცხოვრებაში მხოლოდ ორჯერ ხდება
აჯანყდი, რადგან შენს აპათიას შენთვის უსაზღვრო სიხარული მოაქვს
აჯანყდი, რადგან შენი ხმა დაკარგე
აჯანყდი, იმიტომ რომ შენ გაქვს არჩევანი
აჯანყდი, რადგან გუნდში სიმღერა გინდა
აჯანყდი, რადგან სულ გინდოდა სოლისტი ყოფილიყავი,
აჯანყდი, ეს დიდხანს იწელება
აჯანყდი, რადგან გინდა იმღერო ეს სიმღერა.

თარგმანი : გიორგი ხასაია

გქონიათ ასეთი შემთხვევა, რომ კითხულობთ მოსწავლეების ნაწერებს და ამ ნაწერებში ვერ ხედავთ თქვენს მოსწავლეებს და თქვენი მოსწავლეების ხმის ნაცვლად უცნობის ხმა გესმით? ანდა ასწორებთ ნაწერს და ზუსტად იცით, რომ ის, რაც თქვენს ხელშია, ის რაც ამ ნაწერში წერია, იმის მეათედიც არ არის, რაც რეალურად იცის მოსწავლემ? სიტყვების რახარუხი დალაგებული აზრების ნაცვლად, ერთმანეთთან  დაუკავშირებელი წინადადებები – კითხულობ და გიპყრობს გაოცება, გაბრაზება, უსუსურობის განცდა, კარგავ იმედს, ყრი ფარხმალს. ეჭვი არ მეპარება, რომ თქვენც გქონიათ არაერთი ამგვარი შემთხვევა და თქვენც გეუფლებათ ასეთ დროს აქ ჩამოთვლილ ემოციათა სპექტრიდან რომელიმე მაინც. არ გიკვირთ, სად აორთქლდა ის ცოდნა, რომელიც მოსწავლეს აქვს, სად გაქრა ის აზრები, რომელთაც ზეპირი განხილვების დროს დაუზარებლად გიზიარებდათ მოსწავლე გაკვეთილზე, რატომ ვერ ახერხებს გამოამჟღავნოს ეს ყველაფერი წერისას და თავისთვის არ დაიტოვოს სათქმელი? არადა, დანამდვილებით იცით, რომ ახლა ამას არ უნდა კითხულობდეთ, ახლა სხვა ნაწერი უნდა გეჭიროთ ხელში. რომ მეორე დღეს, როცა გამოჰკითხავ მოსწავლეს, პასუხებს სწორად გაძლევს, ჩაეძიები, რა დაემართა, რატომ დაეზარა და არ ასახა მისმა ნაწერმა ეს პასუხები და პასუხად მხოლოდ მხრების აჩეჩვას იღებთ.

რეალობა მწარეა, განსაკუთრებით, როცა დამწყები მასწავლებელი ხარ. მერე და მერე კი ეგუები, იცი, რომ მოლოდინები უფრო დიდია ხოლმე, რეალობა კი სხვა, მაგრამ მაინც გიჭირს, ამ რეალობას უბრძოლველად დანებდე. საგამოცდო ნაწერების გამომზეურება აჩვენებს, რომ ბევრი მასწავლებელი ნებდება. ალბათ ბევრი იმიტომაც ნებდება, რომ იმასაც ხედავს, როგორც აგრძელებენ ამ უვარგისი ნაწერების ავტორები სწავლას უმაღლეს სასწავლებლებში. აი იქ კი ნამდვილად აღარაა არც იმის ადგილი და არც იმის დრო, ვინმემ მათი წერითი უნარების განვითარებაზე იზრუნოს.

ვაღიაროთ: სამწუხარო ფაქტია, რომ ჩვენი მოსწავლეების უმრავლესობას, ზეპირი მეტყველებისგან განსხვავებით, ძალიან უჭირს წერა. წერის სწავლება ალბათ ყველაზე რთული ამოცანაა, რომლისთვის თავის გართმევაც ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებს უჭირთ, ხოლო როგორ ვასწავლოთ კარგად წერა ალბათ ყველაზე რთულად გასაცემი შეკითხვაა. ერთია გამართულად წერა, როდესაც ენის კანონებს იცავ და მეორეა აზრის გამართულად კომუნიკაციის უნარი. პირველის სწავლება ბევრ რამეს უკავშირდება, მათ შორის, გრამატიკის – სინტაქსის თუ მორფოლოგიის, ორთოგრაფიის, პუნქტუაციის ცოდნას. მეორეს სწავლება კი წარმოუდგენელია, თუკი მოსწავლეები, დაწყებითი კლასებიდან დამამთავრებელი კლასების ჩათვლით, ხშირად არ შეასრულებენ სხვადასხვა ტიპის დავალებებს: წაკითხულის შინაარსის გადმოცემის უნარი, დასმული შეკითხვის გააზრებისა და მასზე ამომწურავი პასუხის გაცემის უნარი, თავისუფალ თემაზე წერილი დავალებების შესრულების უნარი – ეს ყველაფერი ნელ-ნელა უვითარებს ბავშვს წერით უნარებს. ამიტომაც ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს, რამდენად კეთილსინდისიერად ასრულებს თავის სამუშაოს ის მასწავლებელი, რომელმაც მოსწავლე უნდა დააყენოს სწორ გზაზე. დამამთავრებელ კლასებში ხშირად ვაწყდებით პრობლემას, რომ მოსწავლეებს არათუ რთულად გადმოსაცემი აზრის ჩამოყალიბება უჭირთ წერით, არამედ ელემენტარულ უმარტივეს დავალებასაც ვერ ასრულებენ. პრობლემას თვალი უნდა გავუსწოროთ, მივიღოთ როგორც მოცემულობა და თავის მართლების ნაცვლად, რომ ეს ჩვენი დანაშაული არაა, მის დროულად აღმოფხვრას უნდა შევეცადოთ. ძალიან ძნელია, როცა მასწავლებელს ერთდროულად ერთმანეთისგან დაშორებული საქმეების გაკეთება გიხდება: თან ნაწარმოებების ესთეტიკურ ტკბობაზე, მწერლის სათქმელის ამოცნობაზე, ტექსტის ფარულ შრეებზე ესაუბრებოდე მოსწავლეებს, ცდილობდე, მისი ლიტერატურული გემოვნების განვითარებაზე იზრუნო, ლიტერატურული პარალელების დაძებნით იყო დაკავებული და თან უმარტივეს წერით დავალებებს აძლევდე, რომ მერე იმის გადმოცემაც შეძლონ მოსწავლეებმა წერისას, რომელიც ნამდვილად იციან, მაგრამ უნარი არა აქვთ, წესიერად ასახონ ნაწერში. რას ვიზამთ? ელემენტარულით უნდა დავიწყოთ და ნელ-ნელა გადავიდეთ რთულ დავალებებზე.

ერთ-ერთი და არა ერთადერთი დავალება, რომელიც ხშირად უნდა მოვთხოვოთ მოსწავლეებს, ეს არის „სახელდახელოების“(prompt) დაწერა (პრომპტების შესახებ ერთ-ერთ საიტზე წავიკითხე, რომელზე წვდომაც შეზღუდულია). პრომპტი ითარგმნება, როგორც ჩქარი, დაუყოვნებელი, ხოლო, თუკი ზმნის ფუნქცია აქვს, მაშინ ის წაქეზებას აღნიშნავს. გადავწყვიტე, მეთარგმნა როგორც „სახელდახელო“, რადგან მათ მართლაც სახელდახელოდ ვაწერინებ ხოლმე მოსწავლეებს. ნუ დაგეზარებათ, აწერინეთ თქვენს მოსწავლეებს სახელდახელოები და, დამიჯერეთ, ეს მეთოდი ძალიან დაეხმარება მათ ისწავლონ, როგორ დაალაგონ სათქმელი, როგორ გადმოსცენ მარტივად ის, რაც მთავარია, არ მიედ-მოედონ ზედმეტს. ხშირად მოსწავლეები იმ დავალებებს არც ასრულებენ სახლში, მასწავლებელი რომ აძლევს მათ. ამიტომ სახელდახელოების დასაწერად გაკვეთილის ბოლო წუთები უნდა გამოიყენოთ. ყველაზე კარგია, თუკი მოსწავლეები ერთ სამუშაო რვეულს კლასში დატოვებენ. მათ შეეძლებათ, რომ რაღაცები ჩაინიშნონ გაკვეთილზე, რომელსაც მერე სახელდახელოების წერისას გამოიყენებენ. არ შეგეშინდეთ, რომ ამ რვეულს სხვა მიზნითაც გამოიყენებენ მოსწავლეები, მაგალითად, სახატავად, „კრესტიკი-ნოლიკის“ სათამაშოდ. თუკი ეტყვით, რომ ეს რვეული კლასში რჩება და მას დროდადრო მასწავლებელი წაიკითხავს, მაშინ რვეულს დანიშნულებისამებრ გამოიყენებენ. თუმცა, თუკი სხვა ჩანაწერებს და ნახატებს წააწყდებით რვეულში, ამისთვის მოსწავლეს კი ნუ უსაყვედურებთ, დაფიქრდით, ხომ არ იყო თქვენი ჩატარებული გაკვეთილი უინტერესო ბავშვისთვის და შეეცადეთ, უფრო საინტერესო გახადოთ ის. არაა საჭირო, სახელდახელოებს ყოველ ჯერზე კითხულობდეთ და უსწორებდეთ მოსწავლეებს. სახელდახელო იმიტომაცაა სახელდახელო, რომ მარტო მათ წერას კი არ უნდა ეთმობოდეს მცირე დრო, მათმა კითხვამაც არ უნდა წაიღოს თქვენი საქმიანობის დიდი დრო. დაასრულეთ ნაწარმოებზე მუშაობა? აი მაშინ რომ გადაავლოთ თვალი სახელდახელოებს, ესეც საკმარისია. აუცილებელი პირობაა, სახელდახელოებში მოსწავლეს ნიშანი არ დაუწერთ. სახელდახელო ნაწერები ნიშნით არ უნდა ფასდებოდეს. ამიტომ არც ისაა საჭირო, მოსწავლემ რედაქტირება გაუკეთოს სახელდახელოებს და არც ის, მასწავლებელმა გაასწოროს ისინი. მოსწავლემ უნდა იცოდეს, რომ ეს სახელდახელოები სემესტრის ბოლოს დაეხმარება მასწავლებელს, განსაზღვროს, სწორად გაიგო თუ არა მოსწავლემ ამა თუ იმ გაკვეთილზე განხილული მასალა, გაიაზრა თუ არა მთავარი სათქმელი, შეძლო თუ არა დასკვნის გამოტანა. არც ის არის საჭირო, ზედმეტად გაგიტაცოთ სახელდახელოებმა და ყველა გაკვეთილის ბოლოს სახელდახელოები აწერინოთ მოსწავლეს. თითო ტექსტზე სამის დაწერა სავსებით საკმარისი იქნება. თავიდან მოსწავლეების დაწერილი სახელდახელოები არ მოგეწონებათ. ამიტომ თავიდან ცოტა ხშირად მოგიწევთ მათი წაკითხვა და მითითებების მიცემა. ნელ-ნელა მოსწავლე ისწავლის ლაკონიურად წერას, მნიშვნელოვანის გამორჩევას, თანმიმდევრულ და მწყობრად წერას, ამიტომ მათი ხშირად წაკითხვაც აღარ იქნება აუცილებელი. სახელდახელოებისთვის განკუთვნილი სპეციალური რვეული იმითიცაა კარგი, რომ ეს შესანიშნავი მტკიცებულებაა, ნებისმიერმა მსურველმა ნახოს, რას აკეთებდით და როგორ აკეთებდით გაკვეთილებზე; მოსწავლისთვის კი საუკეთესო გზაა, ასათვისებელ მასალასთან ერთად ისწავლოს, წერით გამოხატოს სათქმელი.

სახელდახელოებისთვის თქვენს მოსწავლეებს რამდენიმე შეკითხვა გაუმზადეთ და ჩამოაწერინეთ რვეულის თავში ან ბოლოში. ეს შეკითხვები მათი გზამკვლევი იქნება წერის პროცესში. თითო სახელდახელო ერთ რომელიმე შეკითხვაზე გაცემული პასუხი უნდა იყოს. მოსწავლე თავისუფალი უნდა იყოს შეკითხვის არჩევისას. ეს შეკითხვები თქვენც დაგეხმარებათ სწორად დაგეგმოთ გაკვეთილი. თუკი მიხვდებით, რომ მოსწავლე ჩამოთვლილი შეკითხვებიდან ვერცერთს პასუხობს, ეს იმას ნიშნავს, რომ გაკვეთილს რაღაც მოაკელით. ამიტომ მოიფიქრეთ თქვენ თვითონ თქვენთვის სასურველი შეკითხვები, რომლებიც დაგეხმარებათ თქვენი საქმიანობის გასაანალიზებლად. გთავაზობთ რამდენიმე შეკითხვას, რომელსაც მე ვიყენებ გაკვეთილებზე. ეს შეკითხვები საიტიდან მაქვს აღებული:

1. რისი გაგება გაგიჭირდათ და რისი გაგება გაგიადვილდათ ტექსტზე მუშაობისას?
2. რა კავშირები დაინახეთ ნაწარმოებში ასახულ საკითხებსა და თქვენს გამოცდილებას შორის? ან: როგორ დაუკავშირებთ ნაწარმოებში ასახულ საკითხებს თქვენს კულტურულ გამოცდილებას?
3. მწერლის მიერ გამოყენებული მხატვრული ოსტატობის რომელი ასპექტი იყო განსაკუთრებით საინტერესო თქვენთვის?
4. რა როლი ეკისრება მეორეხარისხოვან პერსონაჟებს შესწავლილ ნაწარმოებში?
5. რამდენად მნიშვნელოვანი იყო დრო და ადგილი ნაწარმოებისთვის (სიუჟეტისთვის, მწერლის სათქმელის უკეთ გამოსახატად)?
6. ამოიცანით რომელიმე სიმბოლო, მოტივი ან გამომსახველობითი საშუალება და იმსჯელეთ მასზე.
7. რომელი პერსონაჟია ნაწარმოებში ისეთი, რომლის ფუნქციაც კულტურული ღირებულებების დაცვაა?

სახელდახელოს წერისას თხოვეთ მოსწავლეებს გაითვალისწინონ და, სანამ წერას დაიწყებენ მიუთითონ, რომელ ნაწარმოებს განიხილავენ და რომელ ეპიზოდს შეეხებიან. ასე რვეული უფრო მოწესრიგებულად გამოიყურება. მაგ.:

ნაწარმოების დასახელება: „ჯაყოს ხიზნები“

განხილული ეპიზოდი: თეიმურაზის და ნახუცარი ივანეს საუბარი

შეკითხვა 4

ანდა:

ნაწარმოების დასახელება: „ჰაკი აძბა“

განხილული ეპიზოდი: ფინალური სცენა

შეკითხვა 7

ანდა:

ნაწარმოების დასახელება: „სტუმარ-მასპინძელი“

განხილული ეპიზოდი: ჯოყოლას დაპირისპირება თემთან

შეკითხვა 7

თუკი გაკვეთილზე პოეზიას განიხილავდით, მაშინ მოსწავლეები მეორეს გამოტოვებენ და მიუთითებენ მხოლოდ ლექსის სათაურს და შეკითხვის რიგით ნომერს (ცხადია, ლექსის განხილვისას მხოლოდ მესამე და მეექვსე შეკითხვები გამოდგება). ამის შემდეგ მოსწავლეებმა პასუხი გასცენ შეკითხვას.

არ დაგავიწყდეთ რჩევები, რომლებიც უნდა მისცეთ მოსწავლეებს, სანამ სახელდახელოების წერას დაიწყებენ:

სათქმელი მოკლედ გადმოეცით, წერეთ მოკლე წინადადებებით!

ნუ გამოიყენებთ მაღალფარდოვან სიტყვებს (თუ დარწმუნებული არა ხართ მნიშვნელობაში) და ჟარგონს!