ლიტერატურის სწავლებისთვის  მნიშვნელოვანია დისკურსი იმის თაობაზე, თუ როგორ ვასწავლოთ პიროვნების ფსიქოლოგიურ ძვრებთან  დაკავშირებული საკითხები, მათი სწავლების შესაძლო ფორმები.  მასში განხილულია რამდენიმე ლიტერატურული ნაწარმოები, რომლებიც მე-კონცეფციას, მეტამორფოზას შეეხება, ნათელჰყოფს გარდასახვის გამომწვევ მიზეზებსა და შედეგებს. ნაშრომში მოცემული ლიტერატურული მაგალითები შეპირისპირებულია ერთმანეთთან; განხილულია პროტაგონისტთა მორალური პოზიციები. ამ ყველაფრის აღქმა საკმაოდ რთულია, მოითხოვს ლიტერატურულ გამოცდილებასა და შესაბამისი ფსიქოლოგიური ნარატივის ცოდნას. სტატიის მიზანია  დაკვირვება იმ ცვლილებებზე, რომლებიც ადამიანის გარდასახვის პროცესში ხდება, საკუთარი ლიტერატურული გამოცდილების გაზიარება და სწავლებასთან დაკავშირებული ზოგადი საკითხების მიმოხილვაც.

ამ მიმართულებით აღსანიშნავია ვაჟა-ფშაველას ,,ალუდა ქეთელაური“, ჯემალ ქარჩხაძის ,,იგი“, ფრანც კაფკას ,,მეტამორფოზა“. გარდა ამისა, მოცემული თეზისების განსამტკიცებლად წარმოდგენილია ერიკ-ემანუელ შმიტის ნააზრევი ჭეშმარიტების, მორალისა და ინდივიდუალისტურ  კონდიციათა შესახებ.

ზოგადად აუცილებელ საკითხთა შესახებ

იმისათვის, რომ მსგავსი ტიპის ლიტერატურა მკითხველისათვის ახლობელი, შესაგრძნობი გახდეს, აუცილებელია მისი დაკავშირება რეალობასთან, ასევე საინტერესოა ლიტერატურის სწავლება ინტერტექსტუალურ ჭრილში. გრეგორ ზამზასა (,,მეტამორფოზა“) და იგის შეპირისპირება, ვფიქრობ, საინტერესო იქნება. აუცილებელია ადამიანის არსებობის ცნობიერ და ქვეცნობიერის შრეებზე საუბარი. ცნობიერი სამყარო, როგორც ადამიანის ცხოველურ საწყისზე გამარჯვება, ქვეცნობიერი ზრახვების დაძლევა. მორალი – ცნობიერი სამყაროა, სუპერეგოა, განვითარების ის ეტაპია, როდესაც მოთხოვნები მხოლოდ საკუთრი საჭიროებებით არ ისაზღვრება.

მეთოდები, აქტივობები შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს:

ტექსტის წაკითხვამდე აუცილებელია აღნიშნული ფსიქოლოგიური საკითხებით მოსწავლეთა დაინტერესება. ინტერესის აღძვრა შესაძლებელია დისკუსიის მეთოდის გამოყენებით; უმჯობესია  მიმდინარეობდეს ჯგუფებად დაყოფილ კლასში, რათა დისკუსია ჯგუფებს შორის წარიმართოს. დისკუსია ზრდის მოსწავლეთა ჩართულობას, ავითარებს კრიტიკულ აზროვნებასა და სოციალურ უნარებს. დისკუსიის დაწყებამდე მასწავლებელმა უნდა დასვას პრობლემური შეკითხვა ან წარმოადგინოს თეზისი, რომელიც მასალას უკავშირდება. მოცემული საკითხების შემთხვევაში სადისკუსიო შეკითხვა შეიძლება ჩამოყალიბდეს ასე: შეიძლება თუ არა ადამიანის ცხოვრებაში მოხდეს ისეთი რამ, რაც სამუდამოდ და ძირეულად შეცვლის მის პიროვნებას, სხვა ადამიანების დამოკიდებულებებს მის მიმართ? რა შეიძლება იყოს ეს მოვლენა/ცვლილება?

შემდგომ შესაძლებელია სათაურების განხილვა. ასოციაციურად რას უკავშირდება მათთვის სათაური ,,გარდასახვა“ (შესაძლო ასოციაციების მოხმობა და „ასოციაციურ რუკაზე“  განთავსება)?

ტექსტთა შინაარსის რეალიზების შემდგომ  აუცილებელია პროტაგონისტთა საქციელის გაანალიზება, ამისათვის მოსწავლეებმა უნდა გაიხსენონ გმირის მიერ განვლილი გზა: როგორი იყო გმირი ამბის დასაწყისში, რამ შეცვალა ის და როგორი იყო  ცვლილების შემდგომ, ამისათვის შესაძლებელია სააზროვნო სქემის გამოყენება ,,პერსონაჟის ცვლილება“.

შემდეგ ნაწარმოებებში დასმული პრობლემებისა და გადაჭრის გზების შედარებითი ანალიზი კოგნიტური სქემების გამოყენებით, როგორებიცაა ,,ვენის დიაგრამა“, ,,პრობლემა და მისი გადაჭრის გზები“

მოცემულ დიაგრამებში დახასიათდება სამივე პერსონაჟი, მათი ქმედებები ცალ-ცალკე და გამოიკვეთება საერთო ნიშნები, ის, რაც სამივესთვის ან მხოლოდ ორისათვისაა ნიშანდობლივი.

ავტორისეულ იდეაზე საუბრისას ჯერ უნდა გამოიკვეთოს თითოეული იდეა, ხოლო შემდგომ უნდა მოხდეს ამ იდეათა სინთეზი და ჩამოყალიბდეს მთავარი იდეა. ეს აქტივობაც თვალსაჩინოებისათვის შეიძლება წარიმართოს სქემატურად (სქემა – ,,იდეა და მთავარი იდეა“).

მთავარი იდეა

,,ალუდა ქეთელაურისა“ და „იგის“ იდეური ხაზი  შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს: დაფარული ჭეშმარიტების აღმოჩენა – მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობების წინაპირობა და გაადამიანების დასაწყისი. ხოლო ფრანც კაფკა თავის მოთხრობაში ცდილობს, დაგვანახოს მისი ოჯახის წევრების რეალური სახე. მეტამორფოზამ, რომელიც სხვებისთვის უსარგებლო ადამიანად გვაქცევს, შესაძლოა საერთოდ დაგვიკარგოს ცხოვრებისეული დანიშნულება.  საერთო კი სამივესათვის არის ცხოვრების საზრისის ძიებისა და რეალიზების, საკუთარი დანიშნულების ღირსეულად აღსრულების მოტივები. წინააღმდეგობის  დაძლევა ადამიანის არსებობის, ,,კაცის ადამიანად“ ყოფნის უმთავრესი დანიშნულებაა.

მნიშვნელოვანია თეორიული ცოდნისა და არსებული რეალობის ნაწარმოებთან დაკავშირება. მოცემული ნაწილის მიზანია, მოსწავლემ დაინახოს ლიტერატურის კავშირი ცხოვრებასთან.  ამისათვის შეიძლება სქემის გამოყენება ,,ლიტერატურა და ცხოვრება“, რომელშიც 2 მხარე იქნება გამოყოფილი: იგი ლიტერატურაში – იგი ცხოვრებაში; ალუდა ქეთელაური ცხოვრებაში – ალუდა ქეთელაური ლიტერტურაში;

გრეგორ ზამზა ლიტერატურაში – გრეგორ ზამზა ცხოვრებაში.

,,ლიტერატურა და ცხოვრება“

დასკვნა – სიცოცხლე არის ლიტერატურა და პირიქით: ლიტერატურაც ისეთივე ცოცხალი, ადამიანური განზომილებაა, როგორიც თავად ადამიანი, იმიტომ, რომ ის ადამიანებზე, მათ განცდებზეა.

მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებმა იპოვონ კავშირი ტექსტსა და საკუთარ ცხოვრებას შორის. მოიყვანონ გარდასახვასთან დაკავშირებული ცხოვრებისეული მაგალითები ან უბრალოდ წარმოიდგინონ, რამდენად შესაძლებელია მათ ცხოვრებაში მოხდეს მსგავსი რამ (ამ საკითხზე კითხვა-პასუხის მეთოდით შესაძლებელია საუბარი). მოსწავლეებს შეგვიძლია მივცეთ ბარათები, რომლებზეც დაწერილი იქნება პროტაგონისტთა სახელები და ვთხოვოთ, წარმოიდგინონ თავი მათ ადგილზე და წერილობითი ფორმით უპასუხონ ბარათში დასმულ კითხვებს, მაგალითად:

როგორ მოიქცეოდით (იგის ადგილზე) დღევანდელ რეალობაში, აჰყვებოდით შინაგან ხმას თუ წუხილის გარეშე გაარძელებდით ცხოვრებას?

როგორ და რამდენად იმოქმედებდა თქვენზე მტრის ვაჟკაცობა, მოახერხებდით უარი გეთქვათ  სახელსა და დიდებაზე მისი დანდობის სანაცვლოდ?

ხოლო გრეგორ ზამზასთან მიმართებით თავი უნდა წარმოიდგინონ მისი ოჯახის წევრად – დად, დედად ან მამად. როგორ მოიქცეოდით საკუთარ ოჯახში რომელიმე წევრი ისეთივე ,,საზიზღარი“ შესახედაობის, უსარგებლო ადამიანად რომ გარდაისახოს, როგორიც ზამზა იყო? როგორ იქმნება და რით განისაზღვრება ადამიანის ადგილი,  მისი ,,ფასი“  ოჯახსა და საზოგადოებაში?

 დასასრულ, სასურველია აღნიშნულ თემაზე ესეის ფორმით დავალების შესრულება, რომლის მიზანი მიღებული ცოდნის განმტკიცება და სინთეზურად ყველა ძირითადი პრობლემისა და იდეის გაერთიანება იქნება (ჩამოაყალიბეთ მოთხრობებსა და პოემაში წამოჭრილი პრობლემები; მთავარ გმირთა ქმედებების გათვალისწინებით იმსჯელეთ მათ მსგავსება-განსხვავებებზე;  გამოყავით თითოეული ტექსტის მთავარი სათქმელი; ჩამოაყალიბეთ ის მხატვრული საშუალებები და სახეები, რომლებითაც ავტორი სათქმელს გადმოგვცემს).

ვფიქრობ, რომ აღნიშნული თემა საინტერესო და განგრძობადია.  ცხოვრებისეულ რეალობასთან, თითოეული ადამიანის სულიერ სამყაროსთან დაკავშირებული საკითხია, რომლის გაცნობიერებაც საკუთარი თავის აღმოჩენის, პიროვნული განვითარების, შინაგანი ხმის შეგნებით მოქმედების, მე-კონცეფციის სწორად ფორმირების საწყისია.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ფრანც კაფკა, ,,გარდასახვა’’, 23-108, თბილისი, გამომცემლობა ,,ოჩო“, 2010 წელი;
2. ერიკ ემანუელ შმიტი , ,,პილატეს სახარება“, თბილისი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2013 წელი;
3. ვაჟა-ფშაველა-„ალუდა ქეთელაური“,20-40, თბილისი, გამომცემლობა ,,ნაკადული“, 1985 წელი;
4. ჯემალ ქარჩხაძე , ,,იგი“ , თბილისი, ქარჩხაძის გამომცემლობა, 2012 წელი;
5. კარლ როჯერსი, პედაგოგიკის საკითხები, ,,ჰუმანისტური ფსიქოლოგია და სწავლა გამოცდილებით“, 32-37, თბილისი, გამომცემლობა ,,უსტარი“, 2013 წელი.

მშობლის როლი

ადამიანის პირველი მასწავლებელი მშობელია, რომელიც გვასწავლის ლაპარაკს, სიარულს, თვლას, კითხვას, წერას, როგორ მოვიქცეთ საზოგადოებაში და სხვა.  მშობლებზე ძალიან ბევრი რამ არის დამოკიდებული: ჩვენი ხასიათი, მსოფლმხედველობა, კულტურა…

ზოგიერთ ოჯახში საკითხი – ვასწავლოთ თუ არა ბავშვს მუსიკა, საერთოდ არ განიხილება. მშობლებს კარგად მოეხსენება, რომ მუსიკა, როგორც კულტურის ნაწილი ადამიანს მრავალმხრივად და სრულფასოვნად ავითარებს. ვინაიდან 5-7 წლის ბავშვს მხოლოდ თამაშის სურვილი აქვს, ამიტომ ეს მნიშვნელოვანი საკითხი მშობლების გადასაწყვეტია.

მუსიკის სარგებელი

მშობელთა ცნობიერებაში ორი მცდარი შეხედულება არსებობს: პირველ შემთხვევაში, როცა ბავშვს აუცილებლად აბსოლუტური სმენა უნდა ჰქონდეს, ხოლო მეორე შემთხვევაში, სწავლას აზრი მხოლოდ მაშინ აქვს, თუ ბავშვი მუსიკას თავის პროფესიად აქცევს.

მშობლებს არ უნდა დაავიწყდეთ, რომ სკოლამდელი ასაკის ბავშვის განვითარების პროცესი აქტიურად მიმდინარეობს და რომ მუსიკა ტვინის ცალკეული უბნების სტიმულირებით შესანიშნავ თერაპიულ ეფექტს ახდენს.

გვახსოვდეს, მუსიკის შესწავლის პროცესში განუსაზღვრელი შესაძლებლობა არსებობს. სწავლების მრავალფეროვნებისა და სურვილის შემთხვევაში შესაძლოა ვიპოვოთ ის, რაც ბავშვს „აქ და ამ წუთში“ დააინტერესებს და ამავდროულად მუსიკით გატაცებაშიც გადაზრდის.

ერთობლივი მეცადინეობები

მუსიკის შესწავლის პროცესში ბავშვისა და მშობლის ერთობლივი მეცადინეობები, გაკვეთილის მომზადებაში მონაწილეობის მიღება უკიდურესად მნიშვნელოვანი და ძალზე სასარგებლო ჩვევაა, რადგან დახმარება ყოველთვის დადებითი შედეგის მომტანია. მშობელი მოთმინებით უნდა მოეკიდოს ბავშვის სისუსტეებს. კრიტიკულ შენიშვნებში ფრთხილი იყოს. მშობელს მუდამ უნდა ახსოვდეს, რომ მუსიკალური საკრავის ათვისება ძნელია, ამიტომ მცდელობისთვის, დავალების შესრულებისთვის და მცირე პროგრესისთვისაც კი ბავშვი უნდა შეაქოს. მშობლების მხრიდან ძალზე კარგი ჩვევაა ბავშვში წარმატების რწმენის მუდმივად ჩანერგვა. ბავშვი თუ დაიჯერებს, რომ სწავლის შესაძლებლობები საკმარისზე მეტი აქვს, წარმატება გარანტირებული ექნება.

აქვე მშობლის უარყოფით როლზეც უნდა ითქვას: მშობელი ბავშვის სიზარმაცის მიზეზი იმ შემთხვევაში შეიძლება გახდეს, თუ მეცადინეობის ორგანიზების ჰუმანური და კონსტრუქციული მეთოდის გამოძებნა  ვერ მოახერხა.

მასწავლებლის როლი

ბავშვის ცხოვრებაში მუსიკის პირველი მასწავლებლის როლი ფასდაუდებელია. მასზეა დამოკიდებული მოსწავლის მუსიკისადმი სიყვარულის გაღვივება, სწავლით დაინტერესება, პირველი წარმატება, პროფესიონალური გზის გასაგრძელებლად შესაძლებლობების მაქსიმალური გამოვლენა და სხვა. ამიტომ, მშობლებს დიდი პასუხისმგებლობა ენიჭებათ მასწავლებლის შერჩევის საკითხში.

მასწავლებლის შერჩევა

მუსიკის სწავლების ხანგრძლივ გზაზე ერთ-ერთი უმთავრესი საკითხი მასწავლებლის შერჩევას შეეხება. პირველ რიგში, ყურადღების მიღმა არ უნდა დარჩეს მასწავლებლისა და თქვენი ბავშვის ფსიქოლოგიური თავსებადობა. მათ შორის ურთიერთობამ დადებითი ენერგეტიკა უნდა წარმოშვას და იმის შეგრძნება, რომ ერთმანეთი მოსწონთ და სჭირდებათ. ამიტომ მშობელს, რომელიც მასწავლებელს დამოუკიდებლად შეარჩევს, არ უნდა დაავიწყდეს შვილს ჰკითხოს, მოეწონა თუ არა მომავალი მასწავლებელი და თუ აქვს მასთან მეცადინეობის სურვილი.

შესაძლებლობების დაბლოკვა

მასწავლებლებმა გაკვეთილი არ უნდა დავიწყოთ ფრაზით „დღეს ჩვენ რთულ თემაზე უნდა ვისაუბროთ“, ან „ჩვენ ამას ვერ დავძლევთ“, ან „ამის სწავლა შეუძლებელია“. სიტყვა „რთულია“ ბავშვის შესაძლებლობებს ბლოკავს. ამ კონტექსტში „რთული“ „საინტერესოთი“ შევცვალოთ და ბავშვებს ასე მივმართოთ: „დღევანდელი თემა საინტერესოა“, „ჩვენ ამას დავძლევთ“ და ა.შ. აგრეთვე შესაძლებელია აზრის ასე ფორმულირება: „ვითამაშოთ“. ბავშვის წარმოდგენაში თამაში ხომ გართობაა.

კლასგარეშე თავისუფალი სწავლება

საკრავის თავისუფლად ფლობის ერთ-ერთი პირობაა მუდმივი დაკვრის პრაქტიკა. ბავშვებს უყვართ საყვარელი სიმღერის სმენით გარჩევა და აკომპანირება. შესაბამისად, ძალზე მნიშვნელოვანია მასწავლებლისა და მოსწავლის ერთობლივი სწრაფვა სწავლების ტრადიციული პროგრამის ჩარჩოებიდან გამოსვლისკენ და მოსწავლის რეპერტუარის იმ ნაწარმოებებით გამდიდრება, რომლებიც მას აინტერესებს. გაკვეთილის ორგანიზების ახალი და განსხვავებული ფორმები ბავშვებისთვის მიმზიდველია და მეცადინეობა აღარ არის მოსაწყენი. ბავშვს მაქსიმალური თავისუფლება მივანიჭოთ და ის გაკვეთილზე მშვიდად და სიამოვნებით იმუშავებს. და ერთიც, მასწავლებელს უნდა ახსოვდეს, რომ მის მიერ შერჩეული პროგრამა მოსწავლის ასაკსა და განვითარების დონეს ზუსტად უნდა შეესაბამებოდეს.

სანიმუშო მასწავლებლის პარამეტრები

მასწავლებლებისთვის იმის შეხსენება, რომ მუსიკის გაკვეთილები სიცოცხლით სავსე, საინტერესო და მხიარულ გარემოში უნდა მიმდინარეობდეს, უხერხული მეჩვენება. ბუნებრივია, ამგვარ ატმოსფეროში ჩატარებული გაკვეთილები და თავად მუსიკით გატაცებული მასწავლებლის ენერგეტიკა მოსწავლეებისთვის აუცილებლად გადამდები იქნება. მუსიკის მასწავლებელი ბავშვების მოყვარული და ამავდროულად კარგი ფსიქოლოგიც უნდა იყოს. ძალზე მნიშვნელოვანია ყოველ მოსწავლესთან ინდივიდუალური მიდგომა და მეგობრული ატმოსფეროს შექმნა. და მაინც, საინტერესოა სანიმუშო მასწავლებელს რა პარამეტრები გამოარჩევს:

• გულისხმიერება
• მზრუნველობა
• პასუხისმგებლობის გრძნობა
• სამართლიანობა
• კომუნიკაბელურობა
• მოსმენის უნარი
• მუდამ ღია დიალოგისათვის
• ოპტიმიზმი და სიცოცხლისადმი სიყვარული
• მეტყველების კულტურა
• ერუდიცია

კარგი მასწავლებელი კეთილი ჯადოქარია, რომელიც ჩვენს თვალწინ სასწაულებს ახდენს.

P.S. ძალიან კარგია სწავლების ადრე დაწყება, მაგრამ მუსიკის შესწავლა ნებისმიერ ასაკშია შესაძლებელი, თუ ადამიანს ამის მიდრეკილება და სურვილი აღმოაჩნდება.

სექტემბრის იმ სევდიან დღეს, როცა მარჯვენახელმოტეხილი და წინა დღეებისგან გამოღლილი თბილისი-ზუგდიდის გზას დავადექი, ვეცადე გამეხსენებინა დიდი ხნის წინანდელი შეხვედრა დათო თოლორაიასთან – ბებიაჩემის ძმასთან, რომელიც უკვე ცოცხალი აღარ იყო. მეტიც – მე სწორედ მის უკანასკნელ გზაზე გასაცილებლად ჩავდიოდი ქალაქში, სადაც ის მეოცე საუკუნის 20-იანების დასაწყისში დაიბადა და 2010 წლიდან დაბრუნდა რუსეთში ხანგრძლივი ცხოვრების შემდეგ.

უბრალო და შემთხვევითი კაცის ცხოვრებით არ უცხოვრია, რასაც მისი უკანასკნელი ნაბიჯიც მოწმობს, მაგრამ სანამ იქამდე მიაღწევდა, ბევრისთვის მოუწია დამტკიცება, რომ სხვა ნიჭისა და გაქანებისა იყო. ჯერ ჯანმრთელობის გამოცდა ჩააბარა – მაშინ ძალიან გავრცელებული ტუბერკულოზისგან განიკურნა, მარტო, ოჯახისგან შორს მყოფ სტუდენტს რომ შეეყარა. მერე კი უკვე საბოლოოდ გადაწყვიტა, იმპერიის დედაქალაქში გამოეცადა თავი, გასაცემიც გაეცა და მისაღებიც იქ მიეღო.

ინჟინერ-მშენებლის პროფესიით რუსეთისა და ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბევრ ქალაქში, მათ შორის დახურულ და საიდუმლოებით მოცულ ელექტროსტალსა და სემიპალატინსკში უმუშავია და ალბათ ბევრი რამ იცოდა იმ ეპოქის კულუარებზე, რომელსაც მცირე დოზით ოჯახურ თავყრილობებზეც ჰყვებოდა. ასეთი შეკრებები კი ძალიან უყვარდა და ხშირად თვითონვე იყო ინიციატორი – დედ-მამის, მეუღლის, და-ძმის დაბადების დღეებს უგამონაკლისოდ იხდიდა, სულ მარტოც რომ დარჩენილიყო და მხოლოდ მას აენთო სანთელი ძვირფასი სახეების წინაშე. წესრიგი და სიჯიუტე, რომლითაც მოხუცი ფორმაში ყოფნასაც ახერხებდა და სხვებზე ზრუნვასაც, თითქმის ბოლო დღეებამდე მიჰყვა; გაჭირვების ფასიც იცოდა და ფუფუნებისაც, ამიტომ ახლობელ-ნათესავებისთვის დახმარების ჩვევას მკაცრ ხელმომჭირნეობასთან აზავებდა, ამიტომ ფული ყოველთვის ჰქონდა და არც პატივისცემის გარეშე დაუტოვებია ვინმე.

დათო ბიძიას (ყველანი ასე ვეძახდით) ნაშუადღევის ძილი უცვლელ წესად შემოეღო და ჯერ კიდევ ახალგაზრდობიდან ერთგულობდა. და საერთოდ, როგორც ყველა ჭკუაკითხული მეგრელი, ისიც ამოჩემებული თუ მის მიერ საკუთარი თავისთვის დაწესებული ნორმების განუხრელად დამცველი და შემსრულებელი იყო. ეს ეხებოდა შრომის პროცესს, კვებას, მკურნალობას, ადამიანების შეფასებას თუ პოლიტიკურ სიმპათიებს. ალბათ ამიტომაც არ შევიდა კომუნისტურ პარტიაში – და არა იმიტომ რომ დისიდენტობა უნდოდა – უბრალოდ მიაჩნდა, რომ ვიღაც-ვიღაცებმა პარტიული პლატფორმა პირადი კეთილდღეობისთვის გამოიყენეს და იდეალებისთვის ბრძოლის ნაცვლად, მომხვეჭელობასა და მექრთამეობას მიჰყვეს ხელი. თავისი პროფესიული კარიერის მწვერვალს – საბჭოთა კავშირის რკინა-ბეტონის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის გენერალურ დირექტორობას – ამის გამო ვერ მიაღწია და მხოლოდ მის წინა საფეხურს დასჯერდა, მაგრამ ამაზე საერთოდ არ სწყდებოდა გული. მე კი მუდმივად განვიცდიდი იმას, რომ საინტერესო ადამიანების მემუარულ ტექსტებზე დაგეშილს დათო თოლორაიას ცხოვრებიდან მხოლოდ ფრაგმენტები მქონდა მოსმენილი. არადა, ყოფილი საბჭოთა კავშირის არაერთი ცნობილი თუ დასამახსოვრებელი პერსონაჟის ამბავი მოეყოლა სუფრებსა და ხანმოკლე შეხვედრებისას და კიდევ რამდენის გახსენება შეეძლო: უმაღლესი რანგის პოლიტიკურ ფიგურებთან შეხვედრები, ათასი იდუმალი თუ გაუხმაურებელი თემა – მათ შორის სტალინის შვილის – ვასილის ოჯახთან ურთიერთობის დეტალები, უშუალო პირველწყაროდან მოსმენილი ბერიას მკვლელობის საქმე და ბევრი სხვა…

მოსკოვში სულ უფრო იშვიათად ბრუნდებოდა და უკვე ყველამ იცოდა, რომ მშობლიურ ქალაქში, დედ-მამის გვერდით უნდა გაჭრილიყო მისი საფლავი, მაგრამ სანამ ეს წუთი დადგებოდა, ერთხელაც გადავწყვიტე და აგვისტოს ცხელ დღეს, კივის ტალავრის ჩრდილში ჩამომჯდარს ჩემი განზრახვა გავუმხილე, – კითხვებს და დიქტოფონს მოვამზადებ, დავსხდეთ რამდენჯერმე, რამდენიმე საათით და კარგი რამე გამოვა-მეთქი. ფასეული, ყველას რომ გამოადგება, ოჯახსაც და ქვეყანასაც. დღესაც და მომავალშიც.

გაიღიმა, თავი გააქნია და მეუბნება:

– არ გამოვა.

– რატომ?

– ვის სჭირდება ჩემი ბიოგრაფია?

– როგორ თუ ვის…

– ჰო, ვის აინტერესებს ჩემი ცხოვრება? კაცის, რომელმაც შეიძლება დიდ წარმატებას მიაღწია, მაღალ თანამდებობებზეც იყო, მაგრამ თავისი ქვეყნისთვის არაფერი გაუკეთებია.

– როგორ არ გაუკეთებია… – დავიბენი, ამის თქმაღა შევძელი, არადა სათითაოდ მინდოდა ჩამომეთვალა, რაც გაუკეთებია, რაც იყო ეს ერთი კაცი ჩვენი ოჯახისა და თავისი გვარისთვის.

– მოკლედ, არ ღირს.

გაგრძელებაც არ ღირდა. მივხვდი, რომ იმ მომენტში ყველაზე გულწრფელი კაცი იდგა ჩემ წინ და მასთან შეკამათების ყველა ცდა ყალბიც იყო და განწირულიც. ამაყი და პატიოსანი კაცის აღსარება ხომ იმაზე მეტი წონისაა, ვიდრე ყველა ის ადამიანური სიკეთე, ჩვენ რომ სიკეთე გვგონია ხოლმე.

…დემეტრემ მითხრა ამასწინათ, – ზუგდიდში რომ ჩავალთ, დათო ბიძიას ხომ ვნახავთო. როგორ, მამა, – ვუთხარი გაკვირვებულმა, – შენც იქ არ იყავი, დათო რომ დავასაფლავეთ-მეთქი.

არადა, ოცი საუკუნე გავიდა და ჩვენ მაინც გვგონია, სხეული თუ ქრება, ადამიანის ნიშანწყალი არ უნდა დარჩეს…

აღმოსავლეთისა და დასავლეთის მეტაფიზიკურ მსგავსება-განსხვავებას არაერთგზის შეხებიან და რადიკალურად განსხვავებული აზრებიც გამოუთქვამთ. გრიგოლ რობაქიძისთვის ეს ნაცნობი და საყვარელი საფიქრალია, რომელსაც ხშირად უღრმავდება. მის ამ წერილშიც – `სიცოცხლის განცდა აღმოსავლეთსა და დასავლეთში~ – არსობრივად და ხატოვნადაა გაჩხრეკილ-გაანალიზებული ეს თემა.

თაურშიშის ფენომენი მწერლისთვის საყრდენია, რომელიც ეხმარება მას ერთმანეთისგან განასხვავოს აღმოსავლეთი და დასავლეთი. მისი აზრით, ადამიანის გონებაში მუდმივი ჭიდილია ღმერთსა და არარსებობას შორის, მაგრამ ამ ჭიდილისას აღმოსავლელი „მესგან“ თავისუფლდება და თაურსაწყისს უახლოვდება, მას არ შორდება დაკარგული სამოთხის წუხილი. ამ წუხილს შეიგრძნობს მწერალი აღმოსავლური სიმღერების მონოტონურ ნაღვლიან ჟღერაში, ქარავნის ნელ სვლაში, აქლემთა მელანქოლიურ მზერაში _ პირველსამშობლოს მეტაფიზიკური სევდა აქ ყოველივეს მოიცავს.

მწერლის დაკვირვებით, დასავლეთში თაურშიშის დასაძლევად ადამიანი საკუთარ `მეს~ კი არ ამდაბლებს, არამედ აფართოებს და ამგვარად „მე“ ნაკლებად განიცდის ტკივილს, თითქოს მეტაფიზიკურის საზღვრებს გადასწევს, მაგრამ არ შლის. საზღვართან შეხლა კი შეიძლება მოულოდნელი და  დამანგრეველი აღმოჩნდეს. მწერალს მოჰყავს მაგალითი საშუალო ამერიკელისა, 77-ე სართულზე რომ ცხოვრობს, არაფერი აკლია _ სამსახური, მეგობრები, საქმეები, ურთიერთობები, მაგრამ იგი წლების განმავლობაში ვერც ერთ ცხოველს ვერ ხედავს და ფოთოლთა სურნელებას ვერ შეისუნთქავს. იგი საზღვრებს ვერ შეიგრძნობს, მაგრამ საკმარისია ერთი შეცდომა ამ მექანიკურ ცხოვრებაში, რომ ყველაფერი დაკარგოს – სამსახური, ურთიერთობები, მაშინ გაუსაძლისი სიცარიელე ისადგურებს, რომელიც მას არარაობად აქცევს.

მწერალი მკითხველის ყურადღებას მიაქცევს აღმოსავლური და დასავლური ლანდშაფტებისკენ. მისი აზრით, აღმოსავლეთის პეიზაჟები ადამიანს მარადიულობის სუნთქვას შეაგრძნობინებენ, აქ დედამიწა კოსმიური ყოფიერებაა, რომელშიც მითის სუნთქვაა: `დრო აქ არ მიედინება, ის, სივრცეში ამაღლებული, გაქვავებულია _ და წამი თავის თავში მარადისობას ინახავს,  როგორც ნიჟარა ხმაურს დიდი ხნის წინათ უკუქცეული ოკეანის ტალღებისას~. დასავლეთში კი, მართალია, უხვადაა მშვენიერი და საუცხოო სანახები, მაგრამ გენეზისის სუნთქვა არ შეიგრძნობა, აქ დედამიწა მხოლოდ ნიადაგია, რომელსაც უვლიან. დასავლეთში ხელშეუხებელი აღარაფერია, აღარ არსებობს ტოტემი და ტაბუ: `წამი აქ არ გახლავთ ჩასუნთქვა, რომელშიც მარადიულობის კეთილსურნელება შეიწოვება~. არადა, მწერალი ფიქრობს, რომ დასავლეთის პეიზაჟთა ესთეტიკურ ხიბლს მთავარი რამ აკლია _ სივრცე, რომელიც უსაზღვროებას შეიცავს. ამიტომ მისტიკურ შეგონებას აძლევს დასავლელებს, მიწის რაღაც ნაწილი ხელშეუხებელი დატოვონ, რათა დედამიწა კოსმიურმა სუნთქვამ არ დატოვოს.

დასავლეთისა და აღმოსავლეთის განსხვავებულობის წარმოსაჩენად რობაქიძე კვლავ მცენარესა და თაურმცენარეს იხსენებს. აღმოსავლეთში თაურმცენარის შეგრძნება მეტადაა, დასავლეთში _ მცენარისა. თაურსაწყისში ყველა ნივთი ერთეულია, საგანთა შორის ზღვარი წაშლილია. ყოველივე, რაც ჩანს, მაიაა, სინათლით სავსე ნათება. იგი ძველ ინდოელთა შეგონებას იხსენებს: `ყველაფერი, რასაც შენ ხედავ, თვით შენ ხარ~. დასავლეთში კი ყოველ ნივთს მტკიცე მონახაზი აქვს. რობაქიძე ამ განსხვავებულობის გამოვლენას, უპირველესად, ხელოვნების ნაწარმოებებში ხედავს. მისი აზრით, უსაზღვროებაში ჩაძირულმა აღმოსავლეთმა დასრულებული ნაწარმოების შექმნა ვერ შეძლო, მაგრამ შექმნა `ბაბილონური ეპოსი~, რომელიც უსასრულოს სუნთქვას ინახავს. დასავლეთმა კი სამყაროსა და „მეს“ სისრულე `ღვთაებრივი კომედიითა~  თუ გოთური კათედრალებით გამოხატა.

რობაქიძე ამ განსხვავებას ჩვეულებრივ რიგით მოკვდავებშიც ამჩნევს და ცხოვრებისეულ მაგალითებს ასახელებს. `სინამდვილე და პოეზია აღმოსავლეთში ერთია~, ამიტომაც უჭირთ აქ რაიმეს ზუსტი დათვლა თუ ამბის ობიექტურად მოყოლა. `აღმოსავლეთის ადამიანი ღმერთს დახუჭული თვალებით ხედავს~, დასავლელი კი გახელილი თვალებით ცდილობს მასთან შეხებას. მწერლის დაკვირვებით, დასავლელის მზერა გარეთ მიემართება, აღმოსავლელისა _ შიგნით, დასავლეთში კითხულობენ: `საით?~ და მოუთმენლობით მოუსვენრად დრტვინავენ, აღმოსავლეთში: `საიდან?~ და აუჩქარებელ მოლოდინში ირინდებიან. აღმოსავლეთში ყოველთვის აქვთ დრო, დასავლეთში კი არა. მწერალი აპოკალიფსის ფრაზას იმოწმებს: `ეშმაკს ცოტა დრო აქვს~. წერილში კიდევ არაერთი მაგალითია, რომლებიც მოწმობენ აღმოსავლეთ-დასავლეთის მეტაფიზიკურ სხვაობას. თუმცა, მწერლის აზრით, დასავლეთი და აღმოსავლეთი, ყოფიერების ორი სახე, ერთმანეთს ავსებენ: `დასავლეთი აღმოსავლეთს რომანტიკულად ესწრაფვის და აღმოსავლეთი მოლოდინით უმზერს დასავლეთს~. მისი აზრით, როგორც თაურსაწყისია წარმოუდგენელი საწყისის გარეშე, ასევე დასავლეთი და აღმოსავლეთი უერთმანეთოდ. მართალია, დასავლეთის კუთვნილებაა ტექნიკის ჯადოსნური ძალა, მაგრამ მხოლოდ მის ამარა დარჩენა შეუძლებელია. ტექნიკა საფრთხის შემცველია, რადგან ადამიანს ღმერთზე აღმატებულად, ან მის დარად, `შემქმნელად~ წარმოადგენინებს თავს, მაგრამ ღვთის  გარეშე ქმნა დემონურია და ურჩხულთა წარმომქმნელი (ფრანკეშტეინიდან დაწყებული თანამედროვე რობოტებით დამთავრებული).  მწერლის აზრით, ადამიანმა უნდა გადალახოს ტექნიკის გზით განცდილი დემონური თრობის ცდუნება. ამას მხოლოდ ის შეძლებს, ვინც თაურსაწყისს არ დაშორდება.

როგორ შეიძლება დროსთან შეჭიდება, მისი უკან დაბრუნება?

რობაქიძის აზრით, ადამიანი მუდმივად საიდუმლოს წინაშეა უცხო შიშით შეპყრობილი. რაღაცის, თანაც, ავის მოლოდინი უფლეთს ადამიანს გულს. რატომ? მწერალი ცდილობს ამ მოვლენის ახსნას ესეში `თაურშიში და მითოსი~ (კრებულიდან `დემონი და მითოსი~).

ადამიანს უცნაური შიში იპყრობს მაშინ, როდესაც მეტაფიზიკურად ეხება ყოფიერებას, როდესაც მატერიალისტურად ვერ ხსნის რაიმე მოვლენას. მწერლის აზრით, შიში ყოფიერებაშია ფესვგადგმული, რადგან ადამიანის `მე~  გამუდმებით ეხლება საზღვარს, რომელიც „მეს“ ანადგურებს.  არადა, `არაფერია უფრო ტკბილი, ვიდრე საკუთარი `მეს~ შემოსაზღვრული კიდეებით ტკბობა. მწერალი სვამს კითხვას: `არის კი `მე~ კოსმიური ბოროტება?~ ამ კითხვაზე საპასუხოდ მწერალი იხსენებს `ბიბლიას~, თუ როგორ დაარღვიეს ადამმა და ევამ ღვთის ნება და სამოთხე დაკარგეს.

მწერალი სვამს კითხვას: `სინამდვილეში `მე~ ხომ არ არის წყევლა, რომლისგანაც ადამიანს სურს თავი გაითავისუფლოს?~ აღმოსავლურ სამყაროში „მესგან“ გათავისუფლება ცხოვრების წესივითაა. ამის დამადასტურებლად მწერალი მოიხმობს მაგალითებს: `ჩინელი შორდება `მეს~, როდესაც ცდილობს, თაურარსს მიუბრუნდეს. ინდუსი საგნებს, მათ შორის, საკუთარ `მესაც~, მარადიულ გამონათებად აღიქვამს და თავდავიწყებით უპიროვნო ნირვანას ერწყმის~. რობაქიძე  ირანელი პოეტის, ჯალალ-ედინ-რუმის (რომელსაც იგი ნათელმხილველს უწოდებს) სტრიქონებსაც მოიხმობს დასტურად:

`…სადაც სიყვარული იზრდება,

კვდება `მე~, ბნელი დესპოტი.

გათავისუფლდი ამ `მესგან~, მოკვდეს ღამეში

და განთიადზე თავისუფლად ამოისუნთქე~.

ამგვარად, აღმოსავლეთისთვის `მეს~ სიკვდილი სამყაროსთან თავისუფალ ურთიერთობას უხსნის გზას. დასავლეთშიც აქვთ განცდა იმისა, რომ მე შემბოჭველია, მაგრამ აქ მისგან მთლიანად მაინც ვერ თავისუფლდებიან.

რობაქიძე ბიბლიაში ეძებს „მეს“ საიდუმლოს გასაღებს და პოულობს კიდეც.  მისი აზრით, „მე“ არა მხოლოდ წყევლა, არამედ ყოფიერების უმაღლესი საჩუქარია. იგი ყურადღებას მიაქცევს იმას, რომ  `შესაქმეში~ ღმერთს `ელოჰიმი~ ეწოდება, რაც ძველებრაულად `ღმერთებს~ ნიშნავს. იგი ცდილობს ამ უცნაურობის ახსნას და მახვილგონივრულ მსჯელობას ამგვარ დასკვნას მოაყოლებს: `ღმერთი `მეა~, უზენაესი და ყველაზე სიღრმისეული, მაგრამ, ამავე დროს, `სხვაცაა~, იგი საკუთარ თავს თავისივე თავისგან წარმოქმნის, და როდესაც მისგან შექმნილი მისი `მესგან~ გამოცალკევებულია, ის თითქმის `სხვაა~, თითქმის უცხო~.

რობაქიძე სამოთხისეულ ადამს ბავშვს ადარებს, რომელსაც არა აქვს სივრცის აღქმა. მისი `მე~ არ იცნობს საზღვარს და უსასრულობის ნაწილია. მხოლოდ აკრძალული ნაყოფის გემოსხილვის შემდეგ (რობაქიძე იმასაც მიაქცევს ყურადღებას, რომ, ქართველთა ტრადიციით, ადამმა ვაშლი კი არა, ლეღვი იგემა), ღვთაებრივთან განშორებისას, შეიგრძნო სიშიშვლე, მეტაფიზიკურ საზღვრებთან შეხებამ მას შიში გაუჩინა `მეს~ გაქრობისა.

საინტერესოა, თუ როგორ გაიაზრებს რობაქიძე ევასა და ადამის მაცდუნებელი გველის სახეს. აქ იგი ორიგინალურ ახსნას გვთავაზობს. მისთვის გველი სწორედ ეს საზღვარია _ `გესლიან-ცივი ტალღა, რომელიც ღვთაებრივსა და არაღვთაებრივს შორის ელვისებურად მიიკლაკნება~. ამგვარად, მისთვის გველი `თაურშიშის ხორცშესხმაა~. ამ შიშს დევნიან, `ან კლავენ (წმინდა გიორგი და დრაკონი, ან უყვავებენ (გველის შელოცვა, ან სულაც თაყვანს სცემენ (მაგალითად, გველის კულტი საქართველოში, სვანებთან). გველი ოდენ ურჩხული არ არის, ის მეტაფიზიკური რეპტილიაა. ზიგფრიდი დრაკონის სისხლისგან ახლად დაიბადა, მას ესმის ჩიტების გალობა და ხეების ჩურჩული. ქართული მითის მიხედვით, მინდია, მას შემდეგ, რაც მან გველის ხორცი გასინჯა, ყველა ცოცხალი არსების ენას იგებს~.

მწერლის აზრით, ყოველ არსებულში (სულიერსა თუ უსულოში) თაურსაწყისია იდუმალად, რაც წარმოშობს ყოფიერების  მითიურ აღქმას, რომელიც მარადიული უკანდაბრუნების იდეაში გამოიხატება. რობაქიძე პითაგორას იხსენებს, ეგვიპტურ სადუმლოებებს ნაზიარებ ბრძენკაცს, რომელმაც მარადიული უკანდაბრუნების იდეა გააცნო მსოფლიოს. პითაგორელებს სჯეროდათ, რომ ათასი წლის შემდეგ ისინი კვლავ შეხვდებოდნენ ერთმანეთს და კვლავ მოისმენდნენ ამ იდეას. შეიძლება ეს ვინმეს სასაცილოდ მოეჩვენოს, მაგრამ დემონური კი ნამდვილად არისო, ფიქრობს რობაქიძე.

საგულისხმოა, რომ მწერალი ევროპულ აზროვნებაში გაშლილ ამ იდეას მცდარად მიიჩნევს. იგი მკითხველს ნიცშესეულ თვალსაზრისს შეახსენებს: `ყოფიერების მარადი ქვიშის საათი მუდამ გადაბრუნდება და მასთან ერთად შენც, მტვრის მცირე ნამცეცი მტვრისაგან~. მისივე აზრით, ამგვარადვე აღიქვამდა ამ იდეას დოსტოევსკი (ეშმაკი ივანთან, `ძმები კარამაზოვები~, სვიდრიგაილოვი `დანაშაული და სასჯელი~). რობაქიძე ფიქრობს, რომ ცალკეული მარად კი არ უბრუნდება საკუთარ თავს, არამედ მარადიული, იგივე თაურსაწყისი,  ბრუნდება ცალკეულში.  მისი აზრით, სწორედ ეს არის `თაურმითოსი ყოველივე მომხდარისა დედამიწაზე~.

როგორ შეიძლება ყოველივე ამის შემეცნება? რობაქიძის აზრით, მხოლოდ ჭვრეტით. სამწუხაროდ, ადამიანმა დაკარგა `მითიური ჭვრეტით საგნების ხილვის უნარი და სიკვდილივით ცივი ცნებები აქ საბოლოოდ უძლურია~. თუმცა, იგი ბედნიერ გამონაკლისად მიიჩნევს გოეთეს, რომელიც მას `აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის მსოფლიო-ისტორიული სინთეზის ცოცხალ ხატად~ აღიქვამს. მისი აზრით, გოეთე საგნებს წმინდა მითიურად სწვდება და მარადიული დაბრუნების თაურმითოსს სიმბოლურად ხსნის. რობაქიძე  მკითხველს კიდევ ერთხელ გამოწვლილვითა და ხატოვნად უხსნის იმ გზას, რომელმაც გოეთე თარსაწყისის გენიალურ აღმოჩენამდე მიიყვანა. საგულისხმოა, რომ ამ თემას რობაქიძე სხვადასხვა წერილში ხშირად დასტრიალებს და მისი რომანებიც სწორედ თაურსაწყისის, მარადიულის ერთეულში განცდის,  იდეას დასტრიალებს.

რობაქიძე გოეთესა და შილერის ერთ შეხვედრას იხსენებს, რომელშიც წარმოჩნდება ორი განსხვავებული სამყარო, ორი სახე ჭვრეტისა. გოეთემ შილერს თაურმცენარის მეტაფიზიკა გააცნო და სიმბოლური პალმის მცენარე დაუხატა. შილერს უთქვამს: `ეს ცდა არ არის, ეს იდეაა~. ამაზე გოეთეს უპასუხია: `მე იდეებს არა მხოლოდ ვიცნობ, არამედ ვხედავ კიდეც~.

ამგვარად, რობაქიძეს მიაჩნია, რომ  თაურმცენარის იდეა მოაზროვნეს საშუალებას აძლევს ყოფიერება წარმოიდგინოს, როგორც მითიური რეალობა: `ყოველივეში თაურსაწყისი თვლემს და მარადიული ცალკეულშია წარმოდგენილი~.

რობაქიძე პოულობს გასაღებს, თუ როგორ უნდა დაძლიოს ადამიანმა თაურშიში. მან თავი მარადიულთან წილნაყარად უნდა შეიგრძნოს, მაშინ მისთვის ყველა სასიკვდილო ზღვარი წაიშლება და `მეტაფიზიკურ მიჯნას შეჯახებული მისი „მე“ გადარჩება~. მას სჯერა, რომ მითიური რეალობის ცოცხალი წვდომა არის თაურშიშის დაძლევის ერთადერთი გზა. გერმანულ ენაზე დაწერილი ეს ესეები მანანა კვატაიამ შესანიშნავად თარგმნა, კრებული კი გამომცემლობა „არტანუჯმა“ გამოსცა.

• ადექი, მომიყევი გაკვეთილი! – მიძახებს დაფასთან მასწავლებელი. ვდგები, მთელი კლასი მე შემომყურებს, ამხელა ბიჭმა რომ დავდგე და მოყოლა დავიწყო, რა გაუძლებს თანაკლასელების დამცინავ მზერას და რეპლიკებს: – პროფესორა მოდის! გზა დაუთმეთ, ნასწავლი კაცი გაატარეთ! და ა.შ. ამიტომ ვარ ჩუმად, თორემ გაკვეთილი როგორ არ ვიცი?! გუშინ მთელი საღამო შევალიე, ბოლო ფურცლამდე ჩავიკითხე უტასა და კოლონკელიძის ქალის დიალოგი, გამოვიტირე დიდოსტატის მარჯვე მარჯვენა, ხვლიკისფერი სვეტიცხოველი მესიზმრებოდა მერე… გაკვეთილი ვიცი, თანაც ,,ტექსტთან ახლოს“, როგორც მასწავლებელს უყვარს. ძალიან მინდა, ვინმეს ჩემი შთაბეჭდილება გავუზიარო. ერთი წუთითაც არ ვიყოყმანებდი, ბოლო მერხზე სოფლის გამგებელივით მედიდურად წამოჭიმული გოგია ასე რომ არ მიბრიალებდეს თვალებს.
• დაჯექი, ორიანი! – გამოაქვს მოსალოდნელი განაჩენი ჩემი დუმილით თავგაბეზრებულ მასწავლებელს, რომელსაც კუდიანების წერით დაღლილი ხელი ახლა სხვა საკბილოსკენ მიუმართავს და ეძახის:
• ახლა შენ ადექი და მომიყევი გაკვეთილი!

ეს ისტორია ალბათ ძალიან მოუხდებოდა მეოცე საუკუნის ქართულ სკოლებზე დაწერილ ნებისმიერ მოთხრობას, მაგრამ მსგავსი სცენარით მოვლენები დღესაც არაერთ სკოლაში ვითარდება. საგანმანათლებლო რეფორმებისა და მეთოდოლოგიური სიახლეების მიუხედავად, მოსწავლეების ცოდნა უმეტესად ისეთი პრიმიტიული ინსტრუმენტებით იზომება, როგორიცაა გაკვეთილის მოყოლა, ლექსების, ციტატების, წესების გაუაზრებლად დაზეპირება, საკონტროლო წერისთვის სტანდარტული თემების (,,მეგობრობა ვეფხისტყაოსანში“-ს მსგავსი) შედგენა-დაზუთხვა და ა.შ. მოკლედ რომ ვთქვათ, ფაქტობრივი ცოდნის დამახსოვრებაზე ორიენტირებული ქმედებები, რომელთა გამოუსადეგარობაც საკუთარ თავზე ალბათ ყველას გამოგვიცდია. სამწუხაროა, რომ მოსწავლის შეფასების ეს ,,ტრადიციული“ მეთოდი მასწავლებლების დიდი ნაწილისთვის დღესაც ყველაზე მოსახერხებელ შეფასების ინსტრუმენტებს წარმოადგენს, მაგრამ ისიც გასათვალისწინებელია, რომ საგანმანათლებლო სისტემაში საფუძვლიან ცვლილებებს ხელს ბევრი რამ უშლის, მათ შორის, კლასში მოსწავლეთა ჭარბი რაოდენობა, რაც შეფასების პროცესს მნიშვნელოვნად ართულებს. დროთა განმავლობაში თვითგამოვლენის სურვილიც იკლებს და აღსაზრდელები ხშირად მიმართავენ ,,მასაში ჩაკარგვის“ სხვადასხვა ხერხს. თუ დაწყებით საფეხურზე მასწავლებლის მიერ დასმულ შეკითხვას კლასი აწეული ხელებით ეგებებოდა, საბაზო საფეხურზე დაუმორჩილებელ, თავისუფლების მოპოვებისთვის მებრძოლ მოზარდებს გამოკითხვის მეთოდით ვეღარ შეაფასებ. თან ფაქტობრივი ცოდნის გამოვლენა ჯერ კიდევ არ ნიშნავს რომელიმე სასწავლო უნარის სათანადოდ ფლობას. მთავარია მოსწავლეებს თვითსწავლის უნარი გამოვუმუშაოთ და შემეცნების სურვილი გავუღვივოთ. დავიწყებას უნდა მიეცეს ის დრო, როცა გამოცდის გადაბარება იმის გამო გიწევდა, რომ რომელიღაც ლექსი ზეპირად ვერ გაიხსენე. არავინ შეგეკითხებოდა, გესმოდა თუ არა მტკვრის პირას ჩაფიქრებული პოეტის ტკივილი. შენ მხოლოდ მისი ეპოქის მთავარი პრობლემის – გარეული მტრის შესახებ ინფორმაციით იყავი შეიარაღებული და ეს საკმარისი იყო ყველა კითხვაზე პასუხის გასაცემად.

პირველ რიგში, მკაფიო წარმოდგენა უნდა გვქონდეს იმის შესახებ, თუ რას ვაფასებთ. მოქმედი ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, სასწავლო პროცესი და მათ შორის, შეფასების სისტემაც მოსწავლის წინაშე მდგომ გამოწვევებსა და საჭიროებებს უნდა ერგებოდეს. სკოლაში მიღებული გამოცდილება მას დინამიკური და ფუნქციური ცოდნის კონსტრუირების საშუალებას უნდა აძლევდეს (კონსტრუქტივისტული საგანმანათლებლო კონცეფცია) და რადგან მოსწავლის შეფასება სწავლა-სწავლების განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, ისიც ზემოხსენებულ კონცეფციას უნდა ეფუძნებოდეს. ამას გარდა, შეფასება მოსწავლის ინდივიდუალურ პროგრესს უნდა აღწერდეს.

ცოდნის აგების (ცოდნის, გამოცდილებისა და შეხედულებების სინთეზი) პროცესი წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით ახლის შემეცნებასა და გამოყენებას გულისხმობს. აქედან გამომდინარე, მოსწავლის შეფასების ძირითად მიზანს თავად სწავლის პროცესის მიმდინარეობისა და ,,ცოდნათა ურთიერთდაკავშირების ჩვენება“ (ესგ 2017-23) წარმოადგენს. განახლებული მოთხოვნების საპასუხოდ, სკოლამ მოსწავლეს მრავალფეროვანი სასწავლო პროცესი და განვითარების თანაბარი შესაძლებლობა უნდა შესთავაზოს.

მნიშვნელოვანია ისიც, თუ რა ტიპის სამუშაოს შესრულებას ვითხოვთ. მოსწავლეთა დაინტერესებას უფრო ადვილად კომპლექსური და მკაფიო კონტექსტის მქონე დავალებებით (ესე, პროექტი, კვლევა, პრობლემის გადაჭრა, დისკუსია, შემეცნებითი ექსკურსიები, დებატები და სხვ.) შევძლებთ. დავალება უნდა იყოს მნიშვნელოვანი (საგნობრივი კრიტერიუმების შესაბამისი), გასაგები (მკაფიო ინსტრუქციით შეიარაღებული), მიუკერძოებელი (ყველა მოსწავლეს, მის ხელთ არსებული ცოდნისა და გამოცდილების გამოყენებით, თანაბრად უნდა შეეძლოს მასზე მუშაობა), დაძლევადი (სასწავლო საფეხურის შესაბამისი), შეფასებადი (უნდა შეიძლებოდეს მისი გაზომვა შეფასების რუბრიკის დახმარებით) და მოსწავლის მაღალ ჩართულობას მოითხოვდეს. მოსწავლე თავად უნდა იღებდეს გადაწყვეტილებას, თანამშრომლობდეს, შეეძლოს ახალი პრობლემის წინარე ცოდნასა და გამოცდილებაზე დაყრდნობით გადაჭრდა და სხვ. მრავალფუნქციური დავალებები საინტერესოსთან ერთად გაცილებით ნაყოფიერი და გრძელვადიანი შედეგის მომცემია. საკამათო თემაა ისიც, თუ რა სიხშირით უნდა გამოვიყენოთ განმსაზღვრელი შეფასება. განათლების მკვლევარები ასევე საუბრობენ  განმავითარებელი შეფასების უპირატესობაზეც, რადგან პროცესის შეფასების დროს  ინდივიდუალური პროგრესი უფრო ნათლად ჩანს.

შეფასების სისტემის ერთ-ერთი მთავარი დანიშნულება მოსწავლისთვის საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების ჩვენებაა. ჩვენ ის უნდა შევაფასოთ, თუ რამდენაც ნაყოფიერ და კარგად გააზრებულ ნაბიჯებს დგას მოსწავლე თვითგანვითარების მიზნით. სწავლების შედეგის გაზომვის მრავალფეროვანი მეთოდების გამოყენებით კი მოსწავლეს ცოდნისა და უნარების სხვადასხვა გზით გამოვლენის საშუალებას მივცემთ. მოკლედ რომ ვთქვა, შეფასებადი დავალება შეფასების მიზნებს უნდა შეესაბამებოდეს და ღირებული ცოდნის შეძენა-განმტკიცებას ემსახურებოდეს.

ყველა საგანს მიზნის შესაბამისი შეფასების ინსტრუმენტები ესაჭიროება. მასწავლებელს ეძლევა მიმართულება, კრიტერიუმთა (სასწავლო უნარ-ჩვევათა ერთობლიობა) ჩამონათვალი, რომლითაც ის ხელმძღვანელობს. თითოეული შეფასების რუბრიკა დავალების მიზნის შესაბამის ინდიკატორებზე დაყრდნობით უნდა შეიქმნას (ნიმუშების ნახვა შეგიძლიათ ესგ-ში). შეფასების პროცესი მაქსიმალურად გამჭვირვალე უნდა იყოს. აქედან გამომდინარე, შეფასების რუბრიკაზე ხელი მოსწავლეებსაც უნდა მიუწვდებოდეს. მეტიც, მათ აუცილებლად უნდა ვასწავლოთ შეფასების რუბრიკის გამოყენება, სამუშაოს სწორად დაგეგმვისა და შესრულების მიზნით.

შეფასებადი დავალების შედგენამდე ჯერ რამდენიმე კითხვას უნდა ვუპასუხოთ: რას ვაფასებთ? არის თუ არა ფასეული ის ცოდნა, რომელსაც მოსწავლისგან ვითხოვთ? გაზომვადია თუ არა სწავლის შედეგები? სწორად არის თუ არა შერჩეული დავალების/აქტივობის ფორმა? შეესაბამება თუ არა დავალების სირთულეს ქულების სისტემა? თუ ფაქტობრივი ცოდნა არა, მაშინ რა უნდა შევაფასო ყოველი თემის დასასრულს? თუ ერთ წერილობით ნაშრომში მიღებული ქულა მოსწავლის წერით უნარ-ჩვევას მხოლოდ ამ კონკრეტულ დროსა და მომენტში ზომავს, მაშინ რატომ აქვს ერთნაირი წონა მიმდინარე და შემაჯამებელ შეფასებებს?.. მოკლეთ, კითხვები უამრავია,  მათზე პასუხის გაცემა კი არც ისე ადვილია.

რაც შეეხება შეფასებადი დავალების სტრუქტურას, რაც უფრო მრავალფეროვანი და არასტანდარტული თავსატეხებითაა აგებული, მით უფრო რთულდება ჯამური ქულის გადანაწილება. უნდა შევეცადოთ და დავალებებს ქულები სირთულის მიხედვით მივანიჭოთ. მოსწავლემ ადვილი და რთული დაბრკოლების გადალახვისთვის სხვადასხვა ჯილდო უნდა მიიღოს, ამ გზით ის საკუთარი ნაშრომის ადეკვატურად შეფასებასაც ისწავლის. მოსწავლეთა დიდი ნაწილისთვის დავალების ინსტრუქციის წაკითხვა და გაგება პრობლემას წარმოადგენს, არადა, ამაზეა დამოკიდებული დავალების შესრულების ხარისხი. ჩემი აზრით, შეფასების რუბრიკა ამ მიმართულებითაც უნდა ასახავდეს მოსწავლის პროგრესს.

აქვე გაგიზიარებთ ჩემ მიერ შედგენილ შეფასების რუბრიკას, რომლის მიხედვითაც მიმდინარე სასწავლო წელს მოსწავლეების წერითი აზროვნების უნარებს ვაფასებ.

არგუმენტირებული ესეს შეფასების რუბრიკა (დაწყებითი საფეხური, VI კლასი)

დაბადების დღე მქონდა. 10 აპრილს. კედლის კალენდარში გადავაწყდი თავს. არც კი ვიცი, ასეთ კალენდრებს დღეს იყენებს თუ არა ვინმე. ადრე, იმ უცნაურ ოთხმოცდაათიანებში, ნავთისლამპიან ღამეებში, მამაჩემი ჩამოხსნიდა კედლიდან და ერთად ვკითხულობდით. განსაკუთრებით – უკანა გვერდებს. აბა, სხვა რა გასართობი გვქონდა – ეგ, ჭადრაკი და დომინო. და ალბათ ძნელად წარმოიდგენდა, რომ ერთხელაც 10 აპრილის ფურცლის უკანა გვერდზე მე ვიქნებოდი, მით უფრო – მასზე დაწერილი ტექსტით. ამიტომაც რაღაცნაირად გამიხარდა, იმ უამრავ, გადაჭარბებულ და დაუმსახურებელსიტყვებიან მილოცვას შორის, რომლებიც თქვენგან მივიღე. უკან გადამისროლა უკანმოუხედავად.

ჰოდა, ქება ყველას სიამოვნებს, ყალბად მანერული თავმდაბლობა იქნება ახლა ამის ართქმა. მაგრამ ერთიცაა – ცოტა ზედმეტი მგონია ჩემს ასაკში ადამიანისთვის ძეგლის კვარცხლბეკის შენება. არც საამისო გამიკეთებია რამე და არც სასარგებლო საქმე მგონია. მე მოძრაობის ადამიანი ვარ. ვაღიარებ – ამბიციური და დიდ საქმეებს შეჭიდებული. ეს ზოგს ალბათ აღიზიანებს, უფრო მეტს – პირიქით. მაგრამ მცირედი სურვილიც კი არასდროს მქონია, საკუთარ თავში ის პატარა ბიჭი დამეკარგა, მამასთან ერთად კალენდარს რომ ფურცლავდა და ოცნებობდა, ცოტა ხნით დენი მოსულიყო, რომ მეზობელთან „მარიო“ ეთამაშა. ასე უფრო მიადვილდება ცხოვრება და ამიტომ არც დაბლა დანარცხების მეშინია ძალიან, თუ ამას „დაბლა“ ჰქვია, და არც მაღლა ავარდნის, თუ ამას ჰქვია „მაღლა“. მთავარი, რაც ამ წლებმა მომცა – ცვლილების უნარია. ძველი, უვარგისი ტყავის გამოცვლის და ახლის მორგების. ის, რასაც გუშინ ვაკეთებდი თუნდაც შეცდომით, ცხადია, ნიშნავს ჩემს პასუხისმგებლობას, მაგრამ ეს პასუხისმგებლობა არ გულისხმობს იმას, რომ მე, შენ და ისინი არ ვიმსახურებდეთ განახლების შანსს. ბიბლიური ფერისცვალების მთავარი მისტერიაც ეს არის და ადამიანად ყოფნის უმთავრესი ნიშანიც.
სულ ვამბობ: ფრაზა „ყველას უყვარხარ“, რომელსაც ჩემი მისამართით ხშირად გაიგონებთ, ელვის სისწრაფით შეიძლება სხვა ზმნით ჩანაცვლდეს – თუნდაც ერთი უმნიშვნელო ან სულაც დაუდასტურებელი ფეხის წამოკვრის გამო. ჩვენი სამწუხარო ეროვნული სპორტიც ეს არის, ჯერაც მოურჩენელი დაავადება. მშვიდად ვერ, მაგრამ ამასაც ველოდები და დანამდვილებით ვიცი, ადრე თუ გვიან მოხდება. ამიტომაც ჩემი ვნება შედეგებს დიდად არ გულისხმობს, უფრო პროცესისაა. მე მართლა მიყვარს ეს ქვეყანა, ის სოფლები და ადამიანები, ყოველდღე რომ ვხედავ, და მინდა, უკეთესი გახდეს. ამას მეტი შრომა, თავისუფლება და სწავლა სჭირდება. ერთმანეთის გათვალისწინებით. არასდროს მოვალ კლასიკურ პოლიტიკაში, არ მგონია ჩემი საქმე და იმიტომ. აქედან, გვერდიდან უკეთ ვმუშაობ და მგონია, რომ რაღაც გამოვა იმ უამრავ საქმეთაგან, რომლებსაც მოვედე.

ნახევარი წლის წინ ჩემს ხუთი წლის ძმისშვილს მამა გარდაეცვალა და ერთ-ერთი პირველი საგანგაშო კითხვა, რომელიც იმ კრიტიკულ დღეებში დაისვა, იყო, რა ვუთხრათ ბავშვს, მამას რომ მოიკითხავსო. ჯერ დიდი ბჭობა და თათბირი გაიმართა, ვინ დაელაპარაკებოდა და გააგებინებდა ამ ამბავს გონიერ პატარა ბიჭს, რომელიც, ბუნებრივია, მალევე დასვამდა უამრავ კითხვას. განიხილეს ერთი ვარიანტი, განიხილეს მეორე ვარიანტი, იფიქრეს იმაზე, იფიქრეს ამაზე და საბოლოოდ არჩევანი ჩემზე შეაჩერეს. ერთხმად გადაწყდა, რაკი ყველაზე მეგობრულად მე ვიყავი მის მიმართ განწყობილი, ეს ამბავიც მე მეთქვა.

მერე განხილვის მეორე სერია გაიმართა – რა მეთქვა. აქ აზრი ორად გაიყო. ერთ მხარეს მიაჩნდა, რომ იმის თქმა ჯობდა, თითქოს მამა სადღაც წავიდა და მალე დაბრუნდებოდა, მეორე მხარე ფიქრობდა, რომ დამალვას აზრი არ ჰქონდა, თანაც ბავშვი იმსახურებდა სიმართლის ცოდნას. მხარეებმა ბევრი იკამათეს, მოიშველიეს რკინის არგუმენტები, არ დაინდეს ერთმანეთი და რაკი ვერ შეთანხმდნენ, ისევ მე დამეკისრა ვალდებულება, როგორც სწორად მივიჩნევდი, ისე მოვქცეულიყავი.

მთელი ღამე ვფიქრობდი, რანაირად ჯობდა თქმა – პირდაპირ თუ შელამაზებულად, ან როგორი ემოციით… ოთახიდან ოთახში დავდიოდი და გონებაში ტექსტს ვალაგებდი, ადგილს ვარჩევდი, სადაც წავიყვანდი და მშვიდად დაველაპარაკებოდი. ამ მდგომარეობაში ვიყავი, როცა წიგნების თაროსკენ გავიხედე და „ბაბუს კუნძულმა“ მომჭრა თვალი.

„ბაბუს კუნძული“ ბრიტანელი მწერლისა და ილუსტრატორის ბენჯი დეივისის ილუსტრირებული საბავშვო წიგნია, რომელიც ქართულ ენაზე ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ გამოსცა (მთარგმნელი – დავით გაბუნია). წიგნი ბავშვისთვის გასაგები, მარტივი ენით და საოცარი ნახატებით გვიყვება, რა სევდიანია ახლობლის დაკარგვა. ნაწარმოებში მოქმედება ბაბუისა და შვილიშვილის გარშემო ვითარდება. ხანში შესული ბაბუა პატარა ბიჭუნას მფრინავი გემით წაიყვანს საოცარ კუნძულზე, სადაც ყოველთვის მზეა და ლივლივა ზღვაში ცურვა ნებისმიერ დროს შეიძლება. კუნძულზე უამრავი ცხოველი და ფრინველია, შეგიძლია, სახლი აიშენო ხეზე და მთელი დღე ინებივრო. აქ ცუდი არაფერი ხდება, ცხოვრება ბედნიერი და ჰარმონიულია, არაფერი გემუქრება – არავითარი ტკივილი, სევდა და იმედგაცრუება, დილით ადრე ადგომას და სკოლაში წასვლას არავინ დაგაძალებს, შეგიძლია, იმდენი ბანანი ჭამო, რამდენიც მოგესურვება და გარეთაც იმდენ ხანს იყო, რამდენიც გაგიხარდება. სწორედ ამ კუნძულზე ატარებენ მთელ დღეს ბაბუა და შვილიშვილი, საღამოს კი უკან ბრუნდებიან. მეორე დღეს ბიჭუნა ისევ მიაკითხავს ბაბუას, მაგრამ ის შინ არ დახვდება. ბიჭი წერილიდან შეიტყობს, რომ ბაბუ კუნძულზე გაემგზავრა საცხოვრებლად.

წიგნი მარტივი ენით ცდილობს აუხსნას ბავშვებს, რომ ადამიანები, რომლებიც გვიყვარს, ყოველთვის ჩვენთან იქნებიან, რომ არ ღირს მათზე დიდხანს დარდი, რადგან ისინი კარგად არიან და კუნძულზე განცხრომაში ატარებენ დროს.

სწორედ ეს წიგნი წავუკითხე მეორე საღამოს პატარა ნიკოს, ბაბუ მამით შევცვალე, პატარა ბიჭუნას კი ნიკო დავარქვით.

ბავშვი ყურადღებით მისმენდა, გზადაგზა მაჩერებდა, ცხოველების ამოცნობას ცდილობდა, უნდოდა, დაწვრილებით გაეგო, როგორი იყო ცხოვრება კუნძულზე. მეც არ დავზარდი, ყველა კითხვაზე ვუპასუხე, ვცდილობდი, გამემდიდრებინა მისი წარმოდგენა კუნძულზე, სადაც მამა წავიდა. ავუხსენი, რომ მამა დაიღალა ამდენი პრობლემით: სულ სამსახური, მუშაობა, ბრძოლა… მანაც გადაწყვიტა, რომ ასეთი ცხოვრება აღარ უნდოდა და კუნძულზე გადასახლდა. ისიც ვუთხარი, რომ დიდი, ძალიან დიდი ხნის შემდეგ ჩვენც წავიდოდით იქ – მეც, დედაც, ბებიაც, ბაბუაც, ყველა, ვინც მას უყვარს, იქ კი მამა დაგვხვდებოდა, რომელიც ჩვენს მისვლამდე დიდ სახლს ააშენებდა ხეზე; ყველა ერთად ვიცხოვრებდით და ბედნიერები ვიქნებოდით. დავპირდი, რომ იმდენი სათამაშო ექნებოდა, რამდენიც მოუნდებოდა და ბევრს ითამაშებდა, ვერც დედა აიძულებდა წყალწყალა სუპის ჭამას და აღარც დილით გავაღვიძებდით ბაღში წასასვლელად.

მერე შევთანხმდით, რომ ბევრს არ ვიდარდებდით, რომ დარდით ვერაფერს შევცვლიდით – უფრო მეტად შევაწუხებდით ჩვენს საყვარელ ადამიანს, თანაც, სინამდვილეში, ის ყოველთვის ჩვენ გვერდით იქნებოდა და როცა მოგვინდებოდა, დაველაპარაკებოდით.

მას მერე ტრადიციად გვექცა – როცა ერთად ვიძინებთ, დაძინებამდე აუცილებლად მთხოვს კუნძულის ამბების მოყოლას. მეც ვუყვები, რა ხდება იქ, როგორ აშენებს მამა სახლს, როგორ აგროვებს ნიკოსთვის სათამაშოებს, როგორ გველოდება და როგორ ზრუნავს შორიდან ჩვენზე. ნიკოსაც ძალიან უხარია, ხან გულით იცინის, ხან დაფიქრებული მისმენს და ცდილობს, არც ერთი სიტყვა არ გამოეპაროს.

თანდათან ყველაფერი დალაგდა. ჯერ საფლავზე წაყვანა მოგვთხოვა, მერე ისიც თქვა, ვიცი, რომ გარდაიცვალაო, ყველაფერი გაიგო ნელ-ნელა, მაგრამ არაფერი აღმოჩნდა მისთვის იმაზე უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე კუნძული და ბედნიერი ცხოვრება ბევრ ცხოველსა და ფრინველთან ერთად ქვიშიან პლაჟზე, მარადიულ ზაფხულში.

დღემდე, როცა ვინმეს მოწყენას შეამჩნევს, ღიზიანდება, არ მოსწონს, როცა ვდარდობთ, ვტირით, განვიცდით. ხანდახან ვფიქრობ: თითქოს ყველაზე დაუცველი და პატარაა, მაგრამ მასთან შედარებით ჩვენ, ზრდასრულები, უფრო ვართ პატარები, ჩვენთვის უფრო რთულია საყვარელ ადამიანთან განშორება, იმის აღიარება, რომ ადამიანები ასე უბრალოდ არ მიდიან, რომ ისინი სულ ჩვენთან არიან. სწორედ ამიტომ მგონია, რომ დამალვას აზრი არ აქვს, ყოველთვის გამოინახება სწორი სიტყვები, სწორი ამბები, ყოველთვის მოხერხდება ბავშვთან ნებისმიერ თემაზე ლაპარაკი, სხვა თუ არაფერი, ერთი წიგნი მაინც იქნება თაროზე, რომელიც მოგვიყვება, რომ სადღაც შორს, ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას იქით, არის კუნძული, სადაც ყველა ბედნიერია. მჯერა, რომ ჩვენ უფრო დავკარგეთ ძმა, შვილი, ქმარი, მეგობარი; ბავშვისთვის მამა არსებობას კიდევ დიდხანს გააგრძელებს.

თანამედროვე მასწავლებლების მოვალეობაა, არ შემოიფარგლონ მხოლოდ საგნის სწავლებით – ისინი მოსწავლის პიროვნების აღზრდასა და მის მოქალაქეობრივ ჩამოყალიბებაზეც უნდა ზრუნავდნენ. ამავე დროს, ზოგადი განათლების მიზნები უბიძგებს მათ, ხშირად გამოიყენონ ინტეგრაციაც, რათა მოსწავლეებმა ისწავლონ ერთი თემის მეორესთან, ერთი სასწავლო საგნის მეორესთან დაკავშირება. ეს ხელს უწყობს ცოდნის გამთლიანებას და შეძენილი ცოდნისა და უნარების ერთი სფეროდან მეორეში გადატანას – ტრანსფერს. მასწავლებლის პროფესიული სტადარტის ეს მოთხოვნა ასახულია სამოდელო გაკვეთილის ტიპშიც – ინტეგრირებულ გაკვეთილშიც. ის ერთი და იმავე, მონათესავე ან გამჭოლი თემატიკის ირგვლივ გაერთიანებული ორი ან რამდენიმე სასწავლო საგნის მიხედვით დაგეგმილი და ჩატარებული გაკვეთილია, რომელიც უზრუნველყოფს ინტეგრირებული საგნების შესაბამისი სასწავლო შედეგების მიღწევას.

გთავაზობთ ჩემი სამოდელო ინტეგრირებული გაკვეთილის ნიმუშს – „ისტორიული პერსონალიები. მოქალაქე და პიროვნება შუა საუკუნეების საქართველოში „წმინდა ნინოს ცხოვრების“ მიხედვით“, რომელიც ჩავატარე ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელ ასმათ გაფრინდაშვილთან ერთად. გაკვეთილზე შევეცადეთ, მოსწავლეებში გაგვეაქტიურებინა ტრანსფერული ცოდნა და უნარები და მათი პიროვნული თვისებების განვითარებისთვისაც შეგვეწყო ხელი.

„ისტორიული პერსონალიები, მოქალაქე და პიროვნება შუა საუკუნეების საქართველოში „წმინდა ნინოს ცხოვრების“ მიხედვით

1. კლასი: IX
2. საგანი: ისტორია, ქართული ენა და ლიტერატურა
3. თემა: „ისტორიული პერსონალიები. მოქალაქე და პიროვნება შუა საუკუნეების საქართველოში „წმინდა ნინოს ცხოვრების“ მიხედვით
4. სასწავლო მიზნები: მოსწავლემ შეძლოს ახსნა, რა კავშირია მოქალაქესა და პიროვნებას შორის, დააკავშიროს ერთმანეთთან ინფორმაციის სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ცოდნა, წარმოადგინოს სხვადასხვა თვალსაზრისი პრობლემურ საკითხზე, შეაჯამოს განსხვავებული შეხედულებები და გამოიტანოს დასკვნა პიროვნებისა და მოქალაქის ურთიერთმიმართების შესახებ შუა საუკუნეების საქართველოში, იმსჯელოს საქართველოში არსებულ რელიგიაზე.
5. კავშირი ეროვნულ სასწავლო გეგმასთან – ისტ. IX.6.: მოსწავლემ იმსჯელოს საქართველოში არსებული რელიგიის შესახებ; ქართული. IX-1: მოსწავლე წარმოადგენს აუდიტორიის წინაშე სხვადასხვა თვალსაზრისს სადავო ან პრობლემურ საკითხზე. IX-9: აჯამებს განსხვავებულ შეხედულებებს მოცემულ საკითხზე.
6. გაკვეთილის ტიპი – ინტეგრირებული

7.ლექსიკონი: ქართული ენა და ლიტერატურა

მუხრანით-კერძო – მუხრანისკენ

მოუხდა უჩინო იგი მტერი – ეკვეთა უჩინარი მტერი (ეშმაკი)

მახვილითა მოწყუედა – მახვილით მოსპობა, მოკვლა

უდებ ვიქმენენით – ვერაფერი შევძელით, ვერაფერი ვიღონეთ

მიუშვით – საშუალება მივეცით

გრძნება – ეშმაკით მოქმედება (საბა) გრძნეულება

ბოროტად მოვსრნეთ – სასტიკად გავუსწორდეთ, დავხოცოთ

მოსავნი ჯვარცმულისანი – ჯვარცმული ქრისტეს მოიმედენი, მორწმუნეები

ღმერთნი მპყრობელნი ქართლისა – იგულისხმება ქართლის კერპები

დაიპყრა ბნელმან არენი – სიბნელემ მოიცვა არემარე

მაღნარი – ხშირი და შამბიანი ტყე მთაში

წარეწირა სასოება – გადაეწურა იმედი

ვხადე ღმერთთა ჩემთა – შევთხოვე ჩემს ღმერთებს (კერპებს)

ყოვლისა ქუეყნისათვის – მთელი ქვეყნისათვის

ოდენ ჩემთვის – მხოლოდ ჩემთვის

დაისწვა ადგილი იგი – დაიმახსოვრა ის ადგილი

მოერთო – შეუერთდა

წარწყმედა – დაღუპვა

მოსწრაფებით – სასწრაფოდ

ხელსა ქუეშე – ხელით

ისტორია: 1. „უცხო“ – „ვითარცა ტყვე“ – „მკვიდრისგან“ განსხვავებული; 2. „მკვიდრი“ – მოქალაქე

9. 9. შეფასება – განმავითარებელი
10. საჭირო საგანმანათლებლო რესურსების ჩამონათვალი:

ა) ნარატივი – საქართველოს ისტორია, IX კლ., ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბ., 2012; მასწავლებლის ინტერაქტიური მინი-ლექცია; ქართული, IX კლ., ვახტანგ როდონაია, მარინე ხუციშვილი, ნინო ნაკუდაშვილი, ავთანდილ არაბული გამომცემლობა „სწავლანი“, თბ., 2012

ბ) დაფა; მარკერი;

გ) მულტიმედიარესურსი – „იესო ქრისტე – უნიკალური პიროვნება“

https://www.youtube.com/watch?v=s3fILfZ7nv0 ლინკი მოცემულ დროზე: 0:26-1:20

4. ისტორიის მასწავლებლის სლაიდები: „დრო და ისტორიული პერსონალიები“
5. 10. გაკვეთილის დროში გაწერილი მიმდინარეობა:

აქტივობა N1 (6 წთ) – მასწავლებელი მიმართავს მოსწავლეებს კითხვებით. მოსწავლეები, გამოცდილებიდან და წინარე ცოდნიდან გამომდინარე, გასცემენ პასუხებს. მიღებული პასუხები აისახება სქემაზე (სქემა 1):

სქემა1.

პრობლემის გამოკვეთა: ნინოს ქადაგებით უნდა დაიძლიოს ქართლის მკვიდრობის ის გაგება, რომელიც დაკავშირებული იყო არმაზიანელობასა და მეფის უსიტყვო მორჩილებასთან.

აქტივობა N2 (15 წთ) – ისტორიის მასწავლებლის ინტერაქციული მინილექცია სლაიდშოუს თანხლებით პიროვნებისა და მოქალაქის ურთიერთმიმართების საკითხზე „წმინდა ნინოს ცხოვრებაში“. მინილექციის მოსმენის პარალელურად მოსწავლეები პასუხობენ მასწავლებლის კითხვებს:

ისტორიის მასწავლებელი აგრძელებს მინილექციას: „მკვიდრი“ დასახელებულ ისტორიულ მონაკვეთში ნიშნავდა საზოგადოების პოლიტიკურად აქტიურ წევრს, შვილს – მემკვიდრეობითი უფლების მქონე პირს, სპას ანუ სამხედრო ვალდებულების მქონე ერთობის წევრს, იმავე თავისუფალ პირს. ეს ერთობა (თავისუფალთა ფენა) უნდა წარმოვიდგინოთ სახელმწიფოს მოქალაქის სტატუსის მქონე პირებად. ამ მკვიდრთა შორის არიან მცხეთის მკვიდრნიც.

„ნინოს ცხოვრებიდან“ ვიგებთ, რომ მკვიდრობის სტატუსი ჰქონიათ არაადგილობრივი სარწმუნოების მიმდევრებსაც, მაგალითად, მცხეთის ებრაული დიასპორის თავს, „ჰურიათა ბაგინის“ მღვდელს – აბიათარს. ჩანს, თავის ერთობაში უცხოების შემოყვანით მცხეთის საქალაქო თემი აძლიერებდა თავის სამხედრო (და, შესაძლოა, არა მარტო სამხედრო) პოტენციალს. მოქალაქეთა, იმავე მკვიდრთა იდენტობაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა სამეფო სახლისა და სამეფო კულტის მიმართ ლოიალობასაც. როდესაც მირიან მეფე „მკვიდრობას“ სთავაზობს ნინო განმანათლებელს, ამით მას ნინოს „უცხოობის“ სამოქალაქო ცხოვრებისთვის დამახასიათებელ ჩარჩოებში მოქცევა სურს.

ისტორიის მასწავლებელი აგრძელებს მინილექციას: ძველი ქართული ენის ლექსიკონის მიხედვით, „ტყვე“ არის ნაძარცვი, ალაფი; „ტყვენვა“ – იავარყოფა, ტყვედ წაყვანა; „მოსვრა“; „ტყუეობა“ – ტყვეობა, უცხოობა (აბულაძე 1973: 415), ძალით აყრა და გადასახლება (იმნაიშვილი 1986: 573). როდესაც ნინო თავის თავს სამისიონერო მოღვაწეობის სამიზნეს – მცხეთის ერს ამგვარად წარმოუდგენდა, გულისხმობდა, რომ ის დევნილი ქრისტიანი იყო. ამავე დროს, ნინოს „უცხოობა“ არა მხოლოდ ეთნიკურ (უცხო ნათესავი, უცხო ენა) საფუძველზე იყო დამყარებული, არამედ რელიგიურ სფეროსაც გულისხმობდა და „არმაზიანელობისგან“ სრულიად განსხვავებულ მდგომარეობაზე მიანიშნებდა. ნინომ უარი უთხრა მირიან მეფეს და არც ქადაგება შეუწყვეტია. ქრისტეს ქადაგებით ის მათ „ზეციურის“ დამკვიდრებას სთავაზობდა, რომელიც „გამოსულია“ ამ ქვეყნის მეფეთა ძალაუფლებიდან და მისი მოქალაქე სულ სხვა ღირებულებებს აღიარებს: წმინდა მამათა გადმოცემით, ჭეშმარიტი ქრისტიანები ზეციური იერუსალიმის მკვიდრნი არიან, ზეციური ძალის ქვეშევრდომები და მისი მხედრები, რაც სრულიად განსხვავებული ერთობაა, ვიდრე არაზმის მსახურთა წარმოდგენაში იყო.

ისტორიის მასწავლებელი აგრძელებს მინილექციას და ეკითხება კლასს: როგორია ქრისტიანი როგორც პიროვნება? მოსწავლეები პასუხობენ: ქრისტიან პიროვნებას ახასიათებენ ქრისტეს ათი მცნების მიხედვით.

ისტორიის მასწავლებელი აგრძელებს მინილექციას: თხოთის მთაზე ნადირობის შემდეგ ქართლის მეფე მირიანი გაქრისტიანდა და ქართლის საზოგადოებაც მოინათლა. ქართლის გაქრისტიანების შემდგომი თხრობის დროს „მკვიდრნი ქართლისანის“ ნაცვლად მემატიანე ხმარობს ცნებას: „მეფე და ყოველი ერი“.

აქტივობა N3 (5 წთ) – ქართულის მასწავლებელი კლასს უყვება, რომ ქართულმა მწერლობამ შემოინახა ცნობები იმის შესახებ, თუ როგორ მოხდა ძირეული ცვლილება ქართლის საზოგადოებაში წმინდა ნინოს მოღვაწეობის შედეგად, რამ შეუწყო ხელი ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებას, რა როლი შეასრულა ამაში მირიან მეფემ; სთხოვს კლასს, გაეცნონ სახელმძღვანელოში (გვ.260) წარმოდგენილ ნარატივს: „მირიან მეფის ნადირობა თხოთის მთაზე და მისი მოქცევა“ და უპასუხონ მასწავლებლის კითხვებს. მოსწავლეები ასრულებენ დავალებას და პასუხობენ დასმულ კითხვებს. პასუხები აისახება სქემაზე (სურ.2):

აქტივობა N4 (9 წთ): ქართულის მასწავლებელი სთხოვს კლასს, გააგრძელონ ტექსტის კითხვა. მოსწავლეები ასრულებენ.

აქტივობა N5 (3 წთ) – ქართულის მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს: ა) ნახონ ვიდეოფილმი; ბ) უპასუხონ კითხვებს და შეავსონ სქემა 1.

ა) ვიდეოფილმი – „იესო ქრისტე- უნიკალური პიროვნება“

ბ) სქემა 1:

 აქტივობა N6 (4 წთ) – მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, იმუშაონ წყვილებში და ინფორმაციების შეჯამების, გააზრების საფუძველზე გამოხატონ თავიანთი დამოკიდებულება აღნიშნული საკითხისადმი – რამდენად ახლოს დგას პიროვნებისა და მოქალაქის ის გაგება, რომელიც შემოგვინახა „წმინდა ნინოს ცხოვრებამ“, თანამედროვე საზოგადოებაში ჩამოყალიბებულ შეხედულებასთან მოქალაქისა და პიროვნების შესახებ?

მიღებული პასუხებით ივსება ფლირჩატი:

• დღესაც იგივე ღირებულებებია.
• იგივე მოთხოვნილებებია.
• მოქალაქე უნდა იყოს აქტიური პიროვნება.
• პიროვნებას უნდა შეეძლოს სწორი არჩევანის გაკეთება.
• უნდა იყოს შემწყნარებელი.
• ტოლერანტი.

აქტივობა N 7 (1 წთ) – შეფასება და საშინაო დავალების მიცემა: „ჩამოწერეთ, თქვენთვის ცნობილმა ისტორიულმა პირებმა რა გავლენა მოახდინეს თანადროულ საზოგადოებაზე? თანამედროვეობაზე? რა ღირებულებები დაგვიტოვეს? რამდენად აქტიურია ეს ღირებულებები დღეს?“

აქტივობა N8 (2 წთ) – განმავითარებელი შეფასება – ქართულის მასწავლებლისა და ისტორიის მასწავლებლის ზეპირი კომენტარი /განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტები და კრიტერიუმები:

სამოდელო ინტეგრირებულმა გაკვეთილმა საშულება მისცა მოსწავლეებს, ემსჯელათ, გამოეტანათ ლოგიკური დასკვნები, გამოევლინათ ტრანსფერული ცოდნა და უნარები, ხელი შეუწყო თანამშრომლობითი კულტურის ამაღლებას და კოლეგიალობას, სწავლა/სწავლების ხარისხის ამაღლებას და მოსწავლეზე ორიენტირებული პოზიტიური სასწავლო გარემოს ჩამოყალიბებას.