გლობალური პრობლემების შესახებ საუბრისას, პირველ რიგში ეკოლოგიური პრობლემა  გარემოს – ჰაერის, წყლის, ნიადაგის დაჭუჭყიანება და კლიმატის ცვლილება, ტყეების დაცვა, ნარჩენების უტილიზაცია და სხვ.  გვახსენდება. ჩვენი პლანეტის  სიცოცხლის უზრუნველყოფის სისტემებთან დაკავშირებული საკმაოდ ბევრი პრობლემა არსებობს. მაგრამ, ამავე დროს, უნდა გვახსოვდეს, რომ მათ გვერდით არსებობს ადამიანებთან დაკავშირებული სოციალური და ეკონომიკური ხასიათის პრობლემებიც. სამწუხაროდ, მარტო ბუნება არაა საფრთხეში. იუნესკო-მ გამოიკვლია ეს პრობლემები და მათ შორის 5 ყველაზე აქტუალური პრობლემა გამოყო. მოკლედ მიმოვიხილოთ ეს პრობლემები.

დედამიწის მოსახლეობის რაოდენობის სწრაფი ზრდა და არათანაბარი განაწილება

1950 წელს ჩვენი პლანეტის მოსახლეობა 2.5 მლრდ. ადამიანი იყო. 2000 წლისათვის მოსახლეობის რაოდენობამ  6 მლრდ-ს გადააჭარბა, ხოლო  2005 წელს  ექსპერტთა ვარაუდით  იგი 8 მლრდ-ს მიაღწევს.  (იხ. ნახ.1 ) არ საჭიროებს მტკიცებას, რომ მოსახლეობის ზრდა  გარემოს დეგრადაციას  იწვევს.  მით უმეტეს, რომ მოსახლეობის შედარებით ინტენსიური ზრდა  დედამიწის იმ ზონებში აღინიშნება, სადაც ბუნებრივი რესურსები ისედაც საკმაოდ შეზღუდულია. 1990-1995 წლებში მოსახლეობის ნამატის 94% სწორედ განვითარებად ქვეყნებზე მოდიოდა. ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ ეს ტენდენცია  21-ე საუკუნეშიც გაგრძელდება.

ნახ. 1. დედამიწის მოსახლეობის  რაოდენობის ცვლილების თავისებურებანი.

მოსახლეობის რაოდენობის ზრდის შედეგების პროგნოზებს შორის, განსაკუთრებით მაღალი სიმჭიდროვის რეგიონებსა  და  ღარიბ ქვეყნებში, გამოირჩევა: მსხვილი ქალაქების ზრდა (ურბანიზაცია); ცხოვრების დონის შემდგომი გაუარესება;  დაფინანსების  შემცირება განათლებასა და ჯანდაცვაზე; გარემოს მდგომარეობის გაუარესება და დეგრადაცია.

სიღარიბის მუდმივი  ზრდა

 სიღარიბე ნაწილობრივ მოსახლეობის  რაოდენობის მუდმივი ზრდის თანამდევი შედეგია და მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის კაცობრიობის არსებობასა და მდგრად განვითარებას.  მილიარდზე მეტი ადამიანი, ანუ განვითარებადი ქვეყნების მოსახლეობის 1/3-ზე მეტი განსაკუთრებულ სიღატაკეში ცხოვრობს და მათი შემოსავალი დღეში 1დოლარზე ნაკლებია. მსოფლიოში ასობით მილიონი ადამიანი  სიღარიბის ზღვარზე ცხოვრობს. სიღარიბეს თან სდევს ბუნებრივი რესურსების – მიწის, წყლის, ხე-ტყის, მცენარეულობის ბოროტად გამოყენება. სიღარიბე ართულებს ისეთი გლობალური პრობლემების გადაწყვეტას, როგორიცაა გარემოს დაცვა, სასურსათო უზრუნველყოფის უსაფრთხოება.  სიღარიბე პრაქტიკულად ხელმიუწვდომელს ხდის განათლებას, სამედიცინო მომსახურებას,  ჯანსაღი თაობის აღწარმოებას.  გარდა ამისა, სიღარიბე  პროვოცირებას უკეთებს ძალადობის, ომებისა და ლოკალური კონფლიქტების კერების წარმოქმნას, რომლებიც აფერხებენ ქვეყნის განვითარების სტაბილურობასა და სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას.

ნახ. 2 . სიღარიბის ინდიკატორები

სიღარიბის პრობლემა მხოლოდ ეკონომიკური ზომების გატარებით არ გადაიჭრება. საჭიროა პოლიტიკური და სოციალური რეფორმების გატარება, რადგან სიღარიბე წარმოქმნება არა მხოლოდ ბუნებრივი  მიზეზებით, არამედ განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებს შორის არსებული წარმოებისა და  პროდუქციის არათანაბარი განაწილებითაც.  ამჟამად, დედამიწის  უმდიდრესი მოსახლეობის ¼ მსოფლიოს ბუნებრივი რესურსების ¾-ს იყენებს. აღსანიშნავია, ის გარემოებაც, რომ დიდი განსხვავებაა არა მხოლოდ მდიდარ და ღარიბ ქვეყნებს შორის, არამედ ცალკეულ ადამიანებს შორისაც.

ნახ. 3.  მსოფლიო მოსახლეობის გეოგრაფიული განაწილება და  უთანაბრობა მსოფლიო შემოსავლების  განაწილებას შორის. 

სიღარიბის შემცირება მსოფლიოს ყველა ქვეყნის მდგრადი განვითარების  აუცილებელი, მნიშვნელოვანი და გადაუდებელი პირობაა.

გარემოზე მზარდი ზემოქმედება

სამრეწველო რევოლუციამ და ინტენსიურმა სოფლის მეურნეობამ, ქიმიური სასუქებისა და პესტიციდების მოხმარებამ, სწრაფად მზარდი მოსახლეობის  სურსათითა და ტანსაცმლით დაკმაყოფილების  მიზნით, სერიოზული ნეგატიური  ზემოქმედება მოახდინა ეკოსისტემაზე გლობალური მასშტაბით.  ამჟამად არსებული პრობლემები და რისკები მეტად მრავალფეროვანია. მაგ; მსოფლიოს ბევრ რეგიონში ელექტროენერგიის მისაღებად საწვავ წიაღისეულს იყენებენ. ნახშირისა და მაზუთის წვის შედეგად  მიღებული გამონაბოლქვი ნიადაგის მჟავიანობის მიზეზი ხდება, რაც დამანგრეველ ზემოქმედებას ახდენს მცენარეულ საფარსა და წყლის ეკოსისტემაზე.  ასევე იწვევს ატმოსფეროში სათბური აირების დაგროვებას,  რის შედეგადაც ხდება გლობალური კლიმატის ცვლილება და ოკეანის დონის მატება.

გარემოს დაჭუჭყიანებისა და ბუნებრივი რესურსების  გადაჭარბებული ექსპლუატაციის შედეგად ადგილი აქვს მიწების დეგრადაციას, სასოფლო-სამურნეო სავარგულების ფართობებისა და პროდუქტიულობის შემცირებას. მაშასადამე, გარემოზე ხანგრძლივი ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად  ირღვევა ბუნებრივი სისტემების წონასწორობა და ნადგურდება ეკოსისტემები. ზოგიერთი ასეთი ცვლილება, მაგ: ბიომრავალფეროვნების შემცირება შეუქცევადი პროცესია. თუ არ იქნება მიღებული შესაბამისი ზომები, სხვა პროცესებმაც  შესაძლოა ასევე მალე გადალახონ კრიტიკული ზღვარი. მდგრადი განვითარების იდეოლოგია დაფუძნებულია ეკონომიკური განვითარებისა და ეკოლოგიურ მიზნებს შორის არსებული „უთანხმოების“ აღმოფხვრაზე.

ადამიანის დემოკრატიული თავისუფლებისა და უფლებების შეზღუდვა, ძალადობისა და კონფლიქტების ზრდა

უთანასწორობა შეინიშნება თანამედროვე საზოგადოების ცხოვრების ყველა სფეროში: ბუნებრივი რესურსების გამოყენებაში, სამუშაო ადგილების განაწილებაში,  სოციალური უზრუნველყოფისა და მომსახურების სფეროს მიღწევადობაში და, რა თქმა უნდა, პოლიტიკურ გავლენებსა და მართვაში.  სწორედ ესაა მსოფლიოში  მუდმივად მიმდინარე კოფლექტების ძირითადი მიზეზები. თვით ყველაზე „დემოკრატიულ“ ქვეყნებშიც  კი არ არსებობს მდგრადი დემოკრატიული ინსტიტუტები. მაგ: მოქალქეებს შეუძლიათ მონაწილეობა მიიღონ არჩევნებში, თუმცა  სინამდვილეში ისინი არ ახდენენ მნიშვნელოვან გავლენას საზოგადოების ცხოვრებასა და სახელმწიფოზე.

სახელმწიფო, რომლის მოვალეობაა კანონის შესრულება და დაცვა, ხშირად თავადვე იგნორირებას უკეთებს მას, რის გამოც ირღვევა ადამიანის უფლებები, ხოლო  ეთნიკური და რელიგიური ურთიერთობები მწვავდება პოლიტიკური და პირადი მიზეზების გამო. 1990 წლიდან მოყოლებული ათიდან ცხრა ომი ქვეყნების შიგნით მიმდინარეობს და ამ კონფლიქტების შედეგად  დაზარალებულთა 90% მშვიდობიანი მოსახლეობაა.  მშვიდობა –  მდგრადი განვითარების მთავარი პირობა და გარანტია.

ეკონომიკური განვითარების მიზნების შეუსაბამობა გარემოს დაცვასთან 

დღევანდელი რეალობა მოითხოვს ეკონომიკური ზრდის ცნებაში ეკოლოგიური და სოციალური ასპექტების შეტანას. ეკონომიკური ზრდა უნდა შეესაბამებოდეს  საზოგადოების  სოციალურ სტრუქტურას და არ უნდა სცდებოდეს ბუნების კანონებით განსაზღვრულ ჩარჩოებს. საზოგადოების ეკონომიკური განვითარების დონის შესადარებლად ადამიანთა კეთილდღეობის დონე ითვლება, რომელიც ეროვნული შიდა პროდუქტით იზომება.  შეფასება, რომ  ხშირად შედეგის მიღწევა ბევრად უფრო საშიშია, ვიდრე საბოლოო  მიზანი, მე-20 საუკუნეში დაინერგა და მხოლოდ ახალი საუკუნის  დასაწყისში გახდა ნათელი.  უკვე  ნათელია, რომ შემდგომში ტექნიკური პროგრესი  და საზოგადოების განვითარება  შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა საზოგადოება ბუნებასთან ჰარმონიაში განვითარდება.

დღეს კაცობრიობა უკვე აღჭურვილია საკმარისი აუცილებელი ცოდნითა და გამოცდილებით, რომ განვითარება შემოატრიალოს მდგრადობის მიმართულებით და  დანერგოს ახალი, ე.წ.  „მდგრადი განვითარების ტექნოლოგიები“.

მოსწავლეებისთვის მნიშვნელოვანია, თუ  როგორ  მიმდინარეობს  საგაკვეთილო პროცესი. ისინი უფრო მეტი ინტერესით ერთვებიან, როდესაც  ის  სახალისოა. დაწყებით კლასებში დიდი დრო ეთმობა თამაშით სწავლებას.  მათ მოსწონთ, როდესაც ეძლევათ საშუალება, საკუთარი უნარები გამოავლინონ. ასევე ძალიან მოსწონთ  საკუთარი გამოცდილებისა  და  ამბის გაზიარება მასწავლებელთან  და  კლასთან.

მოსწავლეები დაწყებითი კლასიდანვე ეჩვევიან საკუთარი თავის წარდგენას. მე ვისაუბრებ კონკრეტულად მათემატიკის გაკვეთილზე, როგორ შეიძლება წარადგინო საკუთარი პორტრეტი ისე, რომ იყოს სახალისო, საინტერესო და ამავდროულად შემეცნებითი.

მინდა გაგიზიაროთ ჩემი  მოსწავლეების საყვარელი აქტივობა „ავტოპორტრეტი მათემატიკურად“,  რომელსაც ხშირად ვიყენებ დაწყებით კლასებში.

გაკვეთილის დაწყებისთანავე მოსწავლეებს ვაცნობ, რომ  დღევანდელი  გაკვეთილი  იქნება   ძალიან სახალისო და საპასუხისმგებლო და მათ მოუწევთ    მათემატიკურ  ენაზე  შექმნან და წარადგინონ  საკუთარი  „პორტრეტები“ , ვესაუბრები  იმაზე,  თუ  რა  არის  პორტრეტი,  რომელიც  ხელოვნების  საგანში  უკვე  შესწავლილი  აქვთ , დღეს  კი  მათემატიკის  გაკვეთილზე  მათემატიკური  განხრით  იქნება  ის  განხილული.  ვმარაგდებით  რესურსებით,  როგორიცაა: თაბახის  ფურცელი, ფერადი  ფურცლები,  მაკრატელი,  წებო  და  ფერადი  ფანქრები.  მოსწავლეებს  ვაცნობ,  რომ  მუშაობა  იქნება  ინდივიდუალური.

პირველ  რიგში,  მათ  ვაცნობ დაფაზე  წარმოდგენილ  სქემას,    რისი  გაკეთება  მოუწევთ.  შემდეგ  ისინი  ამ  ყველაფერს  გადაიტანენ  ფურცლებზე.  ვწერ  რამდენიმე  სათაურ-კითხვას, რისი  პასუხებითაც  იქმნება    „ ავტოპორტრეტი  მათემატიკურად“.  ეს  სათაურებია:

ჩემი  ასაკი –

ჩემი  დაბადების  რიცხვი –

დაბადების  თვე –

ჩემი  სახელის  ასოების  რაოდენობა –

ჩემი  კლასი –

ჩემი  ფეხის  ზომა –

სპორტის რამდენ სახეობაზე  დავდივარ  –

ჩემი  ოჯახის  წევრების  რაოდენობა –

თითოეული  სათაურის  ქვეშ  უნდა  მოიფიქრონ  ისეთი  ტოლობები,  რომელიც  სათაურის  პასუხი  იქნება.  აუცილებლად  უნდა  გამოიყენონ  შეკრება-გამოკლება,  გაყოფა-გამრავლება  (რაც  შესწავლილი  აქვთ).  მაგალითად,  თუ  ჩემი  სახელი  შედგება  ხუთი  ასო-ბგერისგან,  მოსწავლემ  სათაური  ,,ჩემი  სახელის  ასოების  რაოდენობ”-ის  ქვეშ  უნდა  დაწეროს  შემდეგი  ტოლობა :  25:5.  პასუხებს  არ  ვუწერთ, რადგან  ვინც  ჩვენი  პორტრეტის  გაცნობას  მოინდომებს,  თავად  გამოთვლის. ფურცლის  ცენტრში  ვხატავთ  ასევე  ჩვენს  თავს,  ვუკეთებთ  სათაურს  ,,ეს  მე  ვარ.”  მოსწავლეებს  გემოვნებისამებრ  შეუძლიათ  გააფორმონ  სათაური,  პასუხები,  მთლიანი  ფურცელი.  სასურველია,  თუ  იქნება  ადვილად  აღსაქმელი. მეც ვადგენ ჩემს პორტრეტს მათემატიკურად და ჩემს მოსწავლეებს როცა აქვთ სამუშაო, მეც ვმუშაობ მათთან ერთად.  აი ჩემი ნამუშევარი:

მას  შემდეგ,  რაც  ყველა  მოსწავლე  შეადგენს  თავის  პორტრეტს,  ხდება  პრეზენტაცია.  მოსწავლეებს  უვითარდებათ  პრეზენტაციის  უნარ-ჩვევები.  ყოველი  მოსწავლის  პრეზენტაციის  შემდეგ  ხდება  გამოთვლა  და  მონაწილეობის  მიღება  თანაკლასელის  პრეზენტაციაში.  ამ დროს ყველა  მოსწავლე  არის  პროცესში  ჩართული.  რა  თქმა  უნდა,  მასწავლებელს  შეუძლია  სათაურები  შეცვალოს , მოსწავლის  ინტერესებს  და  ასაკობრივ  თავისებურებას  მოარგოს.

ეს სავარჯიშო ძალიან მიყვარს, რადგან  ის მეხმარება ისეთი გაკვეთილის ჩატარებაში რაც მოსწონთ ჩემს მოსწავლეებს,  აყვარებთ საგანს, აყვარებთ ერთმანეთს და უვითარებთ ემოციურ ინტელექტს.

ადრეულ და სკოლამდელ აღზრდასა და განათლებაში ჩართულ მხარეებად, დაწესებულებების თანამშრომლებთან ერთად, დიდი ხანია მოიაზრებიან მშობლები და თემის წარმომადგენლები. კვლევებით დასტურდება, რომ მხარეების ყოველდღიური, ინდივიდუალური თუ გუნდური დიალოგი, გამოცდილებების გაზიარება, ცოდნის გაცვლა და პოზიტიური დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება ბავშვის ჯანსაღი განვითარების გარანტიაა. კოლეგიალური დამოკიდებულება ჩართულ მხარეებს ეხმარება კომუნიკაცია მოაქციონ თანასწორ და თანამშრომლურ ჩარჩოებში, სადაც მშობელი, აღმზრდელი, ბაღის ადმინისტრაცია თუ თემის წარმომადგენლები აცნობიერებენ ერთმანეთის, როგორც თანასწორი და პროფესიონალი თანამშრომლის, მნიშვნელობას.

ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების სახელმწიფო სტანდარტებში აღნიშულია, რომ ხარისხიანი სკოლამდელი განათლების დაწესებულების თანამშრომლები მუშაობენ მშობლებთან და მათთან ურთიერთობისთვის იყენებენ ფორმალურ და არაფორმალურ კომუნიკაციას. ხარისხის სტანდარტს ვერ დააკმაყოფილებს ბაღი, რომელიც ხელს არ უწყობს ბავშვის ოჯახის აქტიურ მონაწილეობას ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულების ყოველდღიურ საქმიანობაში. ამასთან, მშობლები/კანონიერი წარმომადგენლები უნდა იცნობდნენ პროგრამის ფარგლებში განხორციელებულ მეთოდოლოგიას, კურიკულუმის მიზნებს, დაგეგმილ საქმიანობებს ბავშვებთან მისაღწევი მიზნების განსასაზღვრად და მისი განვითარების განსახილველად. მეტიც, ხარისხიანი სკოლამდელი დაწესებულებების თანამშრომლები წაახალისებენ მშობლებს, პროგრამის ფარგლებში ბავშვებს გაუზიარონ საკუთარი პროფესიული ცოდნა, უნარები, ინტერესები და  სთავაზობს მათ ბავშვის განვითარების ხელშემწყობ საქმიანობებს. ასევე, აღმზრდელ-პედაგოგი აღმზრდელთან ერთად, მშობელს სისტემატურად უნდა აცნობდეს ინფორმაციას ბავშვზე დაკვირვებასა და შეფასებასთან დაკავშირებით;

საქართველოში სკოლამდელი განათლების ხარისხის კვლევა (2018) აღნიშნავს, რომ მშობლებთან კომუნიკაცია ძირითადად დასკვნითი ღონისძიებებით შემოიფარგლება და  არ უკავშირდება ყოველდღიურ პრაქტიკასა თუ სკოლამდელი დაწესებულების პოლიტიკას. შესაბამისად, კომუნიკაციის ნაკლებობა ქმნის უნდობლობას სკოლამდელი დაწესებულებების თანამშრომლებსა და მშობლებს შორის. ეს ყველაფერი კი, თავის მხრივ, აჩენს ბარიერს და ბავშვის სათანადო განვითარებას აფერხებს, ვინაიდან, არ არის ბმა ბაღში მიმდინარე აქტივობებსა და ოჯახში  მიღებულ ინფორმაციას შორის.

სკოლამდელი განათლების ხარისხის კვლევა (2018)  ასევე ცხადყოფს, რომ ბავშვზე ინდივიდუალურ დონეზე დაკვირვება და დოკუმენტირება გავრცელებული პრაქტიკაა. თუმცა არათუ მშობელი, არამედ აღმზრდელთა ნაწილიც კი არ არის ინფორმირებული იმის შესახებ, რომ ჩანაწერების წარმოება აუცილებელია და მათი მუშაობის განვითარების ინსტრუმენტს წარმოადგენს. ამასთან, მშობლები არ მონაწილეობენ და არ არიან ინფორმირებულნი შვილების საჭიროებების შესახებ.

დაბადებიდან 5 წლის ასაკამდე, ბავშვის ტვინის ჯანსაღ განვითარებაზე შეიძლება უამრავმა ფაქტორმა მოახდინოს უარყოფითი გავლენა, რომლის გამოსწორებაც მომდევნო წლებში  რთულია. ბავშვის პირველი აღმზრდელი, მისი მშობელია. თავისი ქმედებით, გადაწყვეტილებებითა და დამოკიდებულებებით მშობელმა შესაძლოა ხელი შეუწყოს ან შეუშალოს ბავშვის, როგორც პიროვნების განვითარებას. სკოლამდელი დაწესებულების როლი კი ამ კუთხით შეგვიძლია დავინახოთ როგორც მშობლების მხარდამჭერი, რომელიც მათ ეხმარება სწორად და კომპლექსურად წარიმართოს ბავშვის მრავალმხრივი, ფიზიკური, სოციალური, ემოციური და სულიერი განვითარება და არა პირიქით. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვის აღზრდის პროცესში ჩართულ მხარეებს შორის კომუნიკაციის წახალისება მოხდეს სპეციალისტების, მშობლების ან თემის სხვა წარმომადგენლების მიერ. ასეთ დროს, დიალოგის ხელშესაწყობად სასურველია, რომ შეხვედრა ნეიტრალურ სივრცეში მოხდეს და არა საბავშვო ბაღში.

2018 წლის 7 სექტემბერს,  წნორში, ცოდნის კაფეში გაიმართა შეხვედრა მშობლებსა და სკოლამდელი დაწესებულების თანამშრომლებთან. პროცესს განსაკუთრებულად საინტერესოს ხდიდა ის ფაქტი, რომ შეხვედრას  ესწრებოდნენ ადამიანები, რომლებსაც ბავშვების პოზიტიური განვითარების საერთო ინტერესი ჰქონდათ და ამასთან, წარმოადგენდნენ მუნიციპალიტეტის სხვადასხვა ბაღს. როგორც ამ შეხვედრაზე აღმოჩნდა, მხარეებს  სხვადასხვა წარმოდგენები ჰქონდათ გარკვეულ საკითხებზე და ნეიტრალურ გარემოში ერთობლივად მათზე მსჯელობა  დაეხმარათ, უფრო თანამიმდევრული დამოკიდებულებები ჰქონოდათ ბავშვის განვითარების  მიმართ.

ბევრ სხვა საკითხთან ერთად, შეხვედრის საუბრის თემა იყო ბავშვის განვითარების სტადიები, ხარისხიანი სკოლამდელი განათლება, პროცესში მშობლებისა და აღმზრდელების კომუნიკაციის როლი და ამის პარალელურად შეხვედრის ფორმატი დაინტერესებულ მხარეებთან დიალოგის ხელშესაწყობად იყო გამოყენებული. აღნიშულ თემებზე საუბრისას, რამდენიმე ძირითადი საკითხი გამოიკვეთა:

1 – ბაღის თანამშრომლები აღნიშნავდნენ, რომ უმეტეს შემთხვევაში, ბაღში ბავშვის წამოსაყვანად მისული მშობლების ყოველდღიური ინტერესი მხოლოდ აღსაზრდელების კვების რაციონით შემოიფარგლება;

2 – როდესაც პედაგოგები აღსაზრდელებს ასწავლიან რთული ქცევის მართვას და შემდგომ ცდილობენ ეს განუმარტონ მშობლებს, მათი ნაწილი არ იზიარებს აღმზრდელების მითითებას, რომ მათ ოჯახშიც განამტკიცონ ბავშვის სწორი ქცევა.

3 – მშობლების მხრიდან ბაღის აქტივობების მიმართ ინტერესი განსაკუთრებით აქტიურ ფაზაში სასწავლო წლის ბოლოს და ზეიმებზე შედის, ვინაიდან მათთვის მნიშვნელოვანია თავიანთი შვილების კარგად წარმოჩენა. ხშირ შემთხვევაში, მშობლების მოლოდინები საბავშვო ბაღის საწყის პერიოდში არის საბაზისო საჭიროებების დაკმაყოფილება, უსაფრთხო გარემოში დროის გატარება და საოჯახო საქმეების მოწესრიგებისას სიმშვიდის გარანტი. საბავშვო ბაღის მოგვიანებით წლებში კი მშობლების ინტერესი, ბავშვის სკოლისთვის მზაობის უნარებზე ფოკუსირდება.

4 – მშობლების ხედვა სხვაგვარი აღმოჩნდა, ისინი მიიჩნევენ, რომ აღმზრდელებს ხშირად უჭირთ იმ აზრთან შეგუება, რომ მშობელმა შესაძლოა ურჩიოს, თუ როგორ მიუდგეს თავისი შვილის განსაკუთრებულ საჭიროებებს. არაკოლეგიალური დამოკიდებულებები, ბუნებრივია, აჩენს დისტანციას მშობლებისა და ბაღის თანამშრომლების ურთიერთობაში.

ადრეული განათლების დაწესებულებების მიზანი უნდა იყოს ბავშვის ფიზიკური და სენსორული განვითარება; სოციალურ-ემოციური განვითარება; კომუნიკაციის უნარების, ენისა და მეტყველების განვითარება; შემეცნებითი განვითარება; დამოუკიდებლობა და ადაპტური ქცევის განვითარება; ხელოვნების, წიგნიერების, ჯანსაღი ცხოვრების წესისა და მეცნიერების გაცნობა. მაშინ, როცა აღზრდის კომპლექსური და დიდი მიზნები ვიწროვდება და მშობლის მხრიდან განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა მხოლოდ კვების, წერა/კითხვის ან მხოლოდ ნაწარმოებების დასწავლის უნარების განვითარებას, მშობელი ამით აგზავნის კონკრეტულ შეტყობინებას ბაღის თანამშრომლებთან, რომ სწავლების განმავლობაში მთელი რესურსი და ყურადღება სწორედ იმ საკითხებს დაუთმონ, რითიც მშობელი სისტემატურად ინტერესდება. ამ პროცესში კი გვავიწყდება აღსაზრდელები, რომლებიც მთელი არსებით გამოხატავენ მზაობას განვითარდნენ, ისწავლონ და სხვადასხვა გარემოში პოზიტიურად ადაპტირდნენ.

მშობლებს და აღმზრდელებს ხშირად უჭირთ იმის გააზრება, რომ თითოეულ ბავშვს აქვს ინდივიდუალური გამოცდილებები, კულტურული გარემო და ისინი იზრდებიან განსხვავებული ტრადიციების მქონე ოჯახებში. ამ განსხვავებების აღიარება და პატივისცემა დღესდღეობით ყველაზე დიდ გამოწვევად რჩება. ამ პროცესში მშობლებს, სკოლამდელი დაწესებულების თანამშრომლებსა და ბავშვებს შორის ეფექტური კომუნიკაცია და კონფლიქტების მოგვარება არის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უნარი, რომელიც შეიძლება ასევე გამოყენებულ იქნას წარმატების მისაღწევად როგორც სკოლაში, ასევე ცხოვრების სხვა ეტაპებზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების სახელმწიფო სტანდარტები. მუხლი 6; მუხლი 18.

გაეროს ბავშვთა ფონდი. (2018) საქართველოში სკოლამდელი განათლების ხარისხის კვლევა. https://unicef.ge/uploads/Pre-school_quality_study-ge.pdf
Gramling M. (2015). The Great disconnect in early childhood education. What we know vs what we do.

მეზობლობა, როგორც კულტურული მოვლენა, თავისი ლოკალური და გლობალური მნიშვნელობით, უნიკალური რესურსია პიროვნული აღქმისა და ადაპტაციისთვის საზოგადოებაშიც და სამყაროშიც. მუზეუმის მეზობლობა _ კიდევ უფრო  საინტერესო და მრავალშრიანი მდგომარეობაა და სწორედ ამ მდგომარეობის, მოვლენის კვლევა და ყოფით აქტად ქცევაა ერთი ახალი პროექტის მთავარი მიზანი.

პროექტი თბილისის მუზეუმების გაერთიანებას ეკუთვნის. ამ გაერთიანების შესახებ უკვე ბევრი რამ იცის არა მხოლოდ თბილისმა, არამედ მთელმა ქვეყანამაც. მეორე წელია, გაერთიანებაში შემავალი 9 მემორიალური მუზეუმი (ილია ჭავჭავაძის, გალაკტიონ ტაბიძის, მიხეილ ჯავახიშვილის, ნიკოლოზ ბარათაშვილის, ზაქარია ფალიაშილის, ვახტანგ ჭაბუკიანის, კოტე და სოსო წერეთლების, მერაბ კოსტავას და თოჯინების და სათამაშოების) აქტიურად, ახლებურად, თანამედროვე გამოწვევების შესაბამისად მუშაობს და დამთვალიერებლებს, დაინტერესებულ სტუმრებს  მრავალფეროვანი შინაარსით მასპინძლობს.

საგანმანათლებლო–შემეცნებითი პროგრამები, კონკურსები, არტ–აქციები, სალონური შეხვედრები და კიდევ უამრავი რამ ამ სივრცეებს ყველა ასაკის ადამიანისთვის სასურველ და საინტერესო ადგილებად აქცევს. ასეთი რამ კი, ჩვენს რთულ და დეზორიენტირებულ გარემოში განსაკუთრებულად ფასეულია. თბილისის მუზეუმების გაერთიანების დირექტორი, ნინი სანადირაძე გაერთიანების მიზანს ასე განმარტავს: „მუზეუმების გაერთიანების მისია, ეს არის მუზეუმების ახალი როლი თანამედროვე საზოგადოებაში, რომელიც შეიძლება აღვწეროთ, როგორც ტრადიციული სამუზეუმო საქმიანობის შენარჩუნებისა და საგანმანათლებლო ასპექტის სინთეზი, რომლის ფარგლებშიც ყურადღება გამახვილებულია თითოეული ადამიანისთვის ცოდნის გაზიარებაზე. თანამედროვე მუზეუმებმა უნდა გააფართოოს თავისი თვალსაწიერი და პრიორიტეტად კოლექციასთან ერთად დამთვალიერებელი აქციოს.“

„მუზეუმი მეზობლად“ _ ასე ჰქვია ახალ პროექტს, რომლითაც ეს წერილი დაიწყო.

სწორედ ამ პროექტის შესახებ, ვრცლად და დაწვრილებით, ვესაუბრები ქალბატონ ნინი სანადირაძეს:

_ თბილისის მუზეუმების გაერთიანებამ ბოლო დროს ბევრი ინიციატივა და მნიშვნელოვანი ღონისძიება განახორციელა. ამან ბუნებრივად გაააქტიურა კავშირი მუზეუმსა და საზოგადოებას შორის. „მუზეუმი მეზობლად“ – გაერთიანების და პირადად თქვენი ახალი პროექტია, რომელიც სულ მალე გახდება ცნობილი ჩვენი თანაქალაქელებისთვის. როგორ დაიბადა პროექტის იდეა? გარკვეულწილად, ხომ არ მოგცათ ბიძგი სწორედ საზოგადოების მზარდმა ინტერესმა?

თბილისის მუზეუმების გაერთიანების ორწლიანი ისტორიისთვის, მართლა ბევრი და საინტერესო იდეა განვახორციელეთ. კულტურული მემკვიდრეობის დაცვისა და მოვლის გარდა, ჩვენი მიზანია სამუზეუმო სივრცეები გახდეს ადამიანებისთვის  საყვარელი ადგილი, სადაც სტუმრობა სასიამოვნოსთან ერთად სასარგებლო და შემეცნებითიც იქნება. მუზეუმები, გარდა კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საკითხებისა, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ფორმალური და არაფორმალური საგანამანათლებლო მიმართულებების  ჩამოყალიბებაში. თანამედროვე მუზეუმების მისია –  ადამიანური კაპიტალის მობილიზება და მათი ჰარმონიული თანამშრომლობაა.

პროექტის „მუზეუმი მეზობლად“ მიზანია თბილისის მუზეუმების გაერთიანების სტრუქტურული ერთეულების მობილიზება და მათი ინტეგრაცია მუნიციპალიტეტისა და ქვეყნის ცხოვრებაში.

შესაბამისად თბილისის მუზეუმების გაერთიანების შექმნის მერე, გარდა რეორგანიზაციის საკითხებისა, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი იყო მუზეუმების ახალი სიცოცხლე და დამთვალიერებლის დაინტერსება ერთის მხრივ სამუზეუმო სივრცეებით, მეორეს მხრივ კი იმ შესაძლებლობებით, რომელსაც მუზეუმები სთავაზობენ სტუმარს. მუზეუმებისთვის ახალი ფუნქციების მოძიება, თავისთავად გულისხმობდა კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტებისა და რესურსების იმ მთავარ კომპონენტად ქცევას, რაც საგანმანათლებლო მნიშვნელობის იქნებოდა.

თბილისის მუზეუმების გაერთიანების მუზეუმებს, ბევრ სხვა მნიშვნელოვან თავისებურებასთან ერთად ერთი გამორჩეული ნიშანი აქვს, ესაა სამუზეუმო სივრცეების მეზობლები. მიუხედავად საქართველოს მუზეუმების მრავალფეროვნებისა, ჩვენი მუზეუმები ნამდვილი სამეზობლო არეალით ხასიათდება და ყოველდღიურ სამუზეუმო ცხოვრებაშიც ჩვეულებრივ ერთვება.

ის განსაკუთრებულობა, რომელიც ერთის მხრივ ინსტიტუციური სივრცეა და მეორეს მხრივ სამუზეუმო კუნძული, რომელიც მობინადრეებითაა შემოფარგლული, ვინმესთვის შეიძლება შეზღუდვა ყოფილიყო, ჩვენთვის კი კიდევ ერთი გამოწვევა აღმოჩნდა, რასაც, ვფიქრობთ დადებითი და სასიამოვნო შედეგები მოყვება.

პროექტი „მუზეუმი მეზობლად“  ჩემთვის მართლა მნიშვნელოვანი პროექტია, რომლის განხორციელებაც ერთის მხრივ ადამიანთა სამეზობლო ჯგუფების მობილიზების სურვილმა, მათთვის მოტივაციის შექმნამ და მეორეს მხრივ კი სხვადასხვა საინტერესო შეხვედრებმა განაპირობა. ერთ–ერთი ასეთი შეხვედრა, მუზეუმის სამეზობლოდ, ჩემსა და ექვსი წლის სამეზობლოდ მოთამაშე მეზობელ ბიჭთან ერთად შედგა, რომელმაც ჩემს დაპატიჟებაზე მკაცრად მიპასუხა, რომ მუზეუმში თამაში არ შეიძლება.

• რამდენად იცნობთ გაერთიანების მუზეუმების სამეზობლოებს და რამდენად არიან ისინი ჩართულები მუზეუმების განვითარების საქმეში?

მუზეუმების სამეზობლო თავისთავად საინტერესო სივრცეებია, რადგანაც ნებისმიერი ცვლილება, დამოკიდებულება თუ სიახლე მათ ჩვეულებრივ იციან, ისევე როგორც ნებისმიერ თბილისურ სამეზობლოში. გაერთიანების შექმნის შემდეგ დაწყებული სიახლეების და რეაბილიტაციის პროცესების დროს, პირველი გულშემატკივარი და ამბის გამზიარებელი სამეზობლო მობინადრეები იყვნენ. შესაბამისად, მოგვიწია ბევრ მეზობელთან გასაუბრება, დამეგობრება, მოსაზრებების გაზიარება და სხვა. იყო საკმაოდ რთული თემებიც, რაც კიდევ უფრო ამძაფრებს შეგრძნებას, რომ პროექტი „მუზეუმი მეზობლად“  გაამართლებს და საინტერესო შედეგებს მივიღებთ. ჩვენი მიზანია მუზეუმების ჩართულობა ყოველდღიურ ცხოვრებაში, რა თქმა უნდა, სამუზეუმო კანონმდებლობისა და წესების დაცვით და კულტურის რესურსების გამოყენებით მეზობლების სრული ინტეგრაცია კულტურის სფეროში.

თბილისის მუზეუმების უმრავლესობა მემორიალურ სივრცეებს წარმოადგენს და მათი ადგილმდებარეობა მჭიდროდაა დასახლებული, როგორც თბილისის ისტორიულ უბნებში, ასევე ცენტრალურ ქუჩებზე. მუზეუმების სამეზობლო ადგილმდებარეობა აერთიანებს სხვადასხვა ტიპის ისტორულ მეხსიერებას, რომელიც გარდა მუზეუმებში დაცული მემორიალობისა, ასევე მნიშვნელოვან რესურსს წარმოადგენს კულტურისა და საზოგადოებისთვის. ისტორული მეხსიერება ის კომპონენტია, რომელიც ერისა და თუ ქვეყნის გამოცდილებასა და განვითარებას განაპირობებს.

• რა იქნება პროექტზე თქვენი მუშაობის პრინციპი?

პროექტზე რამდენიმე თვის განმავლობაში მუშაობს ჯგუფი, რომელთა შედეგებიც ძალიან მნიშვნელოვან რამდენიმეშრიან კვლევით მასალასა და ზეპირ ისტორიებს გულისხმობს. ისტორულ მეხსიერებას ქმნის არა მხოლოდ საზოგადოდ ცნობილი მასალები და ერთეულები, არამედ ზეპირი მონათხრობები. ისტორიული ნარატივი _ როგორც ქალაქის ისტორიისა და გეოგრაფიის იდენტობა. საუბრებში მოყოლილი ადგილის ისტორია (როგორც ამბავი) შეიძლება გახდეს გზამკვლევი თბილისის მუზეუმების გაერთიანებისა, და მთლიანად ქალაქის უძველესი კულტურისა და იდენტობისთვის.

განსაკუთრებით საინტერესოა მეზობლების დამოკიდებულება არამარტო მუზეუმის, როგორც კულტურის სფეროს დაწესეულებისადმი, არამედ ადამიანებისადმი, რომელთა სახელსაც ატარებს ესა თუ ის მუზეუმი. მიუხედავად იმისა, რომ იგივეს ვერ ვიტყვით ნიკოლოზ ბარათაშვილზე, ილია ჭავჭავაძეზე და სხვებზე, მაგრამ ქართული კულტურისა და უახლესი ისტორიისთვის მნიშვნელოვანი სახელები, გალაკტიონი,  მერაბ კოსტავა, ვახტანგ ჭაბუკიანი და სხვები ადამიანებს კარგად ახსოვთ და სრულად შეიძლება უახლესი წარსულის აღდგენა და სხვადასხვა სოციო – კულტურულ ჭრილში წარმოჩენაც.

 –          რას ელოდებით პროექტისგან?

პროექტის შედეგი დაუსრულებელი და მუდმივად განგრძობადია. საზოგადოების  სოციალური სარგებელი ყოველთვის შთაგონებაზე დგას და ის ხელოვნებისა და კულტურიდან მომდინარეობდა. კულტურა ყველგან აღწევს, რაშიც ხელს უწყობს სოციალურად ინტეგრირებული ფონი, შემოქმედებითობა, კავშირები  და სიცოცხლისუნარიანობა.  პროექტის შედეგი გარდა სხვადასხვა მიმართულებებისა, ასევე მნიშვნელოვანია ისტორიის, მითოლოოგისა  და რეალობის გააზრებისთვის. მითოლოგიის შეცვლისთვის, საინტერესოა, პროექტის მიმდინარეობისას მიღწეული შედეგები და რესურსები, რომლებიც კვლევის პროცესში მოგროვდა, განსაკუთრებით შთამბეჭდავია კონკრეტული სუბიექტების მიერ დანახული თუ განცდილი ზეპირი ისტორიები საზოგადოებისთვის ცნობილი ფაქტებისა და  ამა თუ იმ მოვლენის შესახებ. ვფიქრობთ, პროექტის შედეგების გასაჯაროება ბევრ საინტერესო ამბავს მოგვიყვება და მუზეუმებისადმი ინტერესს კიდევ უფრო გააღრმავებს.

–           როგორ წარმოგიდგენიათ „იდეალური სამეზობლო“ მუზეუმისათვის?

კითხვაზე კითხვითვე შეიძლება ვუპასუხოთ _  როგორია მეზობლებისთვის იდეალური მუზეუმი?! მეზობლებში მხოლოდ სადარბაზოს და ქუჩის სამეზობლო არ იგულისხმება, არამედ ურბანული და გეოგრაფიული არეალიც. ჩვენი კვლევისას ერთ–ერთი კითხვა ზუსტად ეს იყო და მიღწეული პასუხებიდანვე ნათელი ხდებოდა, რომ სწორი  გზით მივდივართ. კარჩაკეტილობის პრობლემა წლების მანძილზე ბევრმა მუზეუმმა გამოიარა, არ აქვს მნიშვნელობა, რითი იყო ეს ჩაკეტილი წრე განპირობებული. ფაქტია, რომ  ჩვენს საზოგადოებაში სამუზეუმო სივრცეები სხვადასხვა შეზღუდვებითა და სტერეოტიპული დამოკიდებულებებითაა ცნობილი. თუმცა ჩვენი მისიაა, სამუზეუმო სივრცეები გავხადოთ ყველასთვის  ხელმისაწვდომი და სასიამოვნო ადგილი, სადაც ნებისმიერი ინტერესისა და ასაკის ადამიანს შეეძლება მოსვლა და სამუზემო ცხოვრებაში ჩართვა.

ბავშვთა და მოზარდთა შემეცნებით-ინტერაქტიული მუზეუმი ,,შუქურა”  2016 წელს დაარსდა. მისი დამფუძნებლები არიან : ქეთი იაშვილი – მხატვარი პედაგოგი და სოციალური მუშაკი; სოფიო ლაპიაშვილი – კულტურის პროექტების კოორდინატორი და კურატორი; და თათია სხირტლაძე – ხელოვანი, მხატვარი პედაგოგი, ვენის გამოყენებითი ხელოვნების უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი.

სამი სხვადასხვა გამოცდილების სინთეზით და ერთი იდეით აღჭურვილ თანამოაზრე ადამიანთა ჯგუფის სურვილი – დაეარსებინათ უნივერსალური ფორმატის საგანმანათლებლო სივრცე, ორი წლის წინ წარმატებით განხორციელდა; და, რადგან მუზეუმისთვის მუდმივი საგამოფენო სივრცე ჯერ არ მოიძებნა, მუზეუმი მომთაბარე ფორმატით ამუშავდა.

,,შუქურის” მიზანია მოაწყოს შემეცნებით-ინტერაქტიული გამოფენები და ერთი თემის ირგვლივ, პედაგოგიკის და ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქოლოგიის ჩართვით; შეიმუშაოს ექსპოზიციის შინაარსი და მრავალმხრივად გაშალოს არჩეული თემატიკა. მუზეუმის ერთ-ერთი დაამარსებელი სოფო ლაპიაშვილი მომთაბარე მუზეუმის ფორმატსა და გეგმებზე გვიყვება.

თავდაპირველად , „შუქურას“ საგანმანათლებლო კონცეფციაზე მოგვიყევით, რას ისახავს მიზნად მომთაბარე მუზეუმის საგანმანათლებლო ფორმატი?

შუქურა შემეცნებით-ინტერაქტიული მუზეუმია, რომელიც თავისი აქტივობები კულტურისა და ბუნების ფენომენს ეხება და მათ არსებულ რეალობასთან აკავშირებს. ეს ხელს უწყობს სამყაროში ურთიერთკავშირების დანახვას და მისი, როგორც ერთი მთლიანობის აღქმას. „შუქურას“ საგამოფენო სივრცე თავისი კონცეფციით არღვევს კლასიკური მუზეუმის პრინციპს, რომელიც დამთვალიერებელის პასიურ როლს გულისხმობს. ჩვენი ერთ-ერთი მთავარი მიზანია, მუზეუმის დამთვალიერებელი ინტერაქციაში მოვიყვანოთ ექსპოზიციის ობიექტებთან, რაც მოცემული შინაარსის უკეთ შემეცნებისა და იოლად ათვისების საწინდარია. ასევე მის ფარგლებში მოვიაზრებთ გამოფენაში ინტეგრირებულ სამეცნიერო ლაბორატორიას, რათა სრულფასოვნად მოხდეს ამა თუ იმ ფენომენის სამეცნიერო კონტექსტში მოქცევაც.

ასეთი ტიპის საგანმანათლებლო სივრცე მართლაც ძალიან საინტერესო  ფორმატია ბავშვის განვითარებისთვის. როგორ მოხდა გამოცდილების დაგროვება მუზეუმის ჩამოსაყალიბებლად?

„შუქურას“ დამფუძნებლები ვართ სამი სხვადასხვა გამოცდილების მქონე ადამიანი, რომლებიც გავერთიანდით ერთი იდეის ირგვლივ – შეგვექმნა ისეთი საგანმანათლებლო სივრცე, რომელიც საქართველოში არ არსებობს. კონკრეტული დეტალების განვითარებაში დაგვეხმარა ვენის ბავშვთა მუზეუმიც – ZOOM, რომელთანაც კონსულტაციებს გავდიოდით და ახლაც გავდივართ.

ამ ეტაპზე ავამუშავეთ მხოლოდ ECO-სახელოსნო, სადაც მეორად ნივთებს ახალ სიცოცხლეს შთავბერავთ და ბუნებრივი მასალებით ხელოვნებასა და დიზაინს ვქმნით. ჩვენ ვატარებთ ვორქშოფებს სხვადასხვა სოციალურ კონტექსტში და სხვადასხვა ასაკობრივ ჯგუფთან, ასევე ვთანამშრომლობთ ზრდასრულებთან და მასწავლებლებთანაც.

ECO-ხელოვნების და დიზაინის სახელოსნოს საქმიანობა მიმართულია ბუნების შემეცნებისკენ და მდგრადობის პოპულარიზაციისკენ. როგორ შეიძლება მოხდეს საზოგადოების ეკოლოგიური  ცნობიერების ამაღლება?

საქართველოში დღევანდელ კატასტროფულ ეკოლოგიურ მდგომარეობას ამ თემაზე განათლების სიმწირეც ემატება. ამიტომ ვთვლით, რომ მნიშვნელოვანია, ჩვენი გამოცდილება პატარა ასაკშივე გავუზიაროთ ბავშვებს, რათა დროულად გაცნობიერებულ იქნეს გარემოს როლი ჩვენს ცხოვრებაში, მისი დაცვის მნიშვნელობა და თითოეული ჩვენგანის პასუხისმგებლობა ამ პროცესში. ამ მიმართულებით განათლების როლი უმნიშვნელოვანესია და ამიტომ ჩვენ იმ ადამიანებთან ვთანამშრომლობთ,  რომლებიც მდგრადობის მიმართულებით მუშაობენ. შარშან ჩავერთეთ გოეთეს ინსტიტუტის პროექტში „გავერთიანდეთ მდგრადი მომავლისთვის“, რომლის ფარგლებშიც ვითანამშრომლეთ ქუთაისში პედაგოგებთან, ჩავატარეთ ინტეგრირებული გაკვეთილები. ჩვენ მიერ ჩატარებული სემინარები სხვადასხვა საგნის პედაგოგების თანამშრომლობის ხელშეწყობას ისახავდა მიზნად.

ფიზიკის ხელოვნებისა და გერმანულის მასწავლებლების მცდელობით მეორადი დაშლილი მოწყობილობებისგან სანათები შევქმენით. პროცესები და საგნები, რომლებიც სანათურის ანთებას იწვევს შევისწავლეთ და ერთად ვიმუშავეთ ობიექტის დიზაინსა და ვიზუალური მხარეზე.

ვითანამშრომლეთ ქიმიის პედაგოგებთანაც და ბუნებრივი ნივთიერებების სინთეზით მივიღეთ ფერები. მაგალითისთვის: სხვადასხვა ბოსტნეულის ნახარში ძმართან ან ლიმონის წვენთან შერევისას სხვადასხვა ფერს გვაძლევს, რომლითაც პედაგოგებმა ნახატები შექმნეს და შემდეგ ნახატებისგან ბლოკნოტებიც აკინძეს.

ნებისმიერ სკოლას შეუძლია სასწავლო აქტივობებში მსგავსი შინაარსის ჩადება, რაც მასწავლებელთა და ასევე მოსწავლეთა დამოკიდებულებას მგდრადობის მიმართ უდავოდ საინტერესო ასპექტს შეჰმატებს და სასწავლო პროცესს გაამდიდრებს.

რამდენად გამოიყენება ასეთი მეთოდები დღეს სკოლის პრაქტიკულ საქმიანობაში?

მე, როგორც მშობელი და როგორც სკოლის მოსწავლეების დედა ვაკვირდები, რომ მსგავსი მეთოდები სკოლაში აქტიურად არ გამოიყენება, თუმცა ამის გაკეთება ძალიან მარტივია და არც დამატებითი რესურსს მოითხოვს. ასეთ პროცესს სჭირდება პედაგოგების ერთად თავმოყრა და იმაზე დაფიქრება, თუ როგორ შეიძლება სხვადასხვა სასკოლო საგნების ერთმანეთთან დაკავშირება.

თქვენ არ გაქვთ მუდმივი საგამოფენო სივრცე, მაგრამ მაინც აქტიურად მუშაობთ ECO-ხელოვნების მიმართულებით. საზაფხულო ბანაკიც განახორციელეთ ბედიანის ბავშვთა ცენტრთან ერთად? რა იყო თქვენი მუშაობის ძირითადი კომპონენტები?

„შუქურას“ ECO-ხელოვნებისა და დიზაინის სახელოსნო მუშაობს სპეციფიკურად. დამკვეთი ორგანიზაციები თავისთან გვიწვევენ ღონისძიების ჩასატარებლად და ჩვენ ვცდილობთ, თემატიკა მათ მიმართულებასა და ინტერესის სფეროს მოვარგოთ, რომელიც ლოგიკურად ჩაეწერება მოცემულ კონტექსტში.

წელს პირველად ვითანამშრომლეთ საზაფხულო ბანაკის ფორმატში წალკის მუნიციპალიტეტის დაბა ბედიანში არსებულ ბავშვთა ცენტრთან. ჩვენი მუშაობის ძირითადი კომპონენტი შემეცნებაა და რადგან ბედიანი ბუნების წიაღშია, შევეცადეთ ჩვენი აქტივობებიც ბუნებასთან მიმართებაში დაგვეგეგმა და ამისათვის ადგილზე მოპოვებული მასალებით გვემუშავა. ამიტომ ავირჩიეთ იაპონელი დიზაინერის, მასაიო ავეს დიზაინის სწავლების მეთოდოლოგია, რომელიც დაფუძნებულია გარემოს დაკვირვებაზე. ეს არის იმდენად მარტივად დაგეგმილი საგანმანათლებლო პროცესი, რომ 4 წლიდან ბავშვს შეუძლია მასში მონაწილეობის მიღება. მასაიო ავეს მეთოდის გამოყენებით ბავშვებმა, რომლებსაც არ ჰქონდათ არანაირი შეხება ხატვასთან, ბუნებაზე, ფოთლებზე, ყვავილებზე ლუპით დაკვირვებისას შექმნეს რეალისტური ესკიზები და ჩანახატები, მუშაობის პროცესისას კი ისეთი დეტალები აღმოაჩინეს, რომელსაც ჩვენ შეუიარაღებელი თვალით ვერ ვხედავთ.

ბედიანის ბანაკის ფარგლებში ასევე გავაკეთეთ ფურცლები ბალახისგან. ბალახისგან ფურცლის გამოყვანის პროცესი ჩვენ, ECO-ხელოვნების და დიზაინის სახელოსნოს ხელმძღვანელებმა მრავალი მცდელობისა და ექსპერიმენტების შედეგად შევიმუშავეთ.

ამას გარდა, ბავშვებმა ბედიანში მობილური ტელეფონებით ჩაწერეს ბუნების ხმები და ერთად შექმნეს მუსიკა. მობილური ტელეფონებით ხელოვნების კონტექსტში მუშაობის საგანმანათლებლო მოდული ავსტრიაში მომუშავე ხელოვანთა ჯგუფმა Mobile Pictures შეიმუშავა, რომლებთანაც ჩვენ ასევე ვთანამშრომლობთ.

ჩემ მიერ აღწერილი პროცესების მიღმა ბავშვებს ბედიანში შესაძლებლობა მიეცათ სოფლის მეურნეობის აქტივობებს გაცნობოდნენ, რის მიმართაც მათ დიდი ინტერესი გამოავლინეს.

ვფიქრობ, ეს მეთოდი სკოლის მასწავლებლებისთვისაც საინტერესო შეიძლება აღმოჩნდეს სასწავლო პროცესის გასამრავალფეროვნებლად…

ვიმეორებ, რომ ჩვენი მეთოდები არც დიდ აღჭურვას მოითხოვს და არც განსაკუთრებულ ხარჯებს. მონდომებისა და იდეის თანხვედრაა საჭირო. მნიშვნელოვანია ცოდნის პრაქტიკულ პროცესებში ჩართვით მიიტანო ბავშვებთან და არ შემოიფარგლო მხოლოდ სახელმძღვანელოთი. მე ვთვლი, რომ მაგალითისთვის თბილისში შემორჩენილ პარკებსა და ბაღებში ნებისმიერ მასწავლებელს შეუძლია გაიყვანოს ბავშვები და იქვე ელაპარაკოს ბუნებაზე, მცენარეებზე, გამწვანებაზე და აუხსნას, თუ რატომ არის ეს ყველაფერი სასიცოცხლო მნიშვნელობის ჩვენთვის. ეს შეიძლება მაგალითისთვის ნებისმიერმა ბოტანიკის მასწავლებელმა გააკეთოს. ასეთ დროს ცოდნის მიღების პროცესი უფრო სახალისო, მრავალფეროვანი, შემეცნებითი, თვალსაჩინო და შეხებადი ხდება.

თქვენმა მუზეუმმა საქართველოში პირველი,,მზის სამზარეულო”, ანუ შუქ–ქურა ააწყო და მის აწყობას დაინტერესებულებსაც ასწავლის. შუქ–ქურა კონკრეტული გამოყენებისაა და ფაქტობრივად ამცირებს ბუნებრივი აირისა და ელექტროენერგიის მოხმარებას. მოგვიყევით ამის შესახებაც…

დიახ, ეს არის დანადგარი ,,მზის სამზარეულო”, ანუ შუქ-ქურა, რომელსაც გვინდა პოპულარიზაცია გავუწიოთ. იგი პირველად ორი წლის წინ ქალთა ფონდის დახმარებით შევქმენით და მის დახვეწაში DVV international-ის (სახალხო უნივერსიტეტთა გერმანული ასოციაციის საქართველოს ფილიალი) საგრანტო პროგრამა „ინოვაციური ფონდი“ დაგვეხმარა. ჩვენ გავემგზავრეთ გერმანიაში და გავიარეთ შუქ-ქურას აწყობის კურსები იმ ორგანიზაციაში, რომელმაც თავის დროზე ეს დანადგარი დახვეწა და პოპულარიზაცია გაუწია ევროპასა და მსოფლიოში. ეს არის პარაბოლოიდის ფორმის ქურა, რომელიც მზის სხივებს ირეკლავს და მათი აკუმულირების წერტილში საჭმლის მომზადებასა და წყლის ადუღებას ახდენს. დანადგარი მხოლოდ მზის ენერგიით მუშაობს.

გერმანიაში გავლილმა კურსმა მოგვცა იმის უფლება, რომ თავადაც დავამზადოთ და ვასწავლოთ შუქ-ქურის დამზადება და ჩვენი ცოდნის პოპულარიზაცია მოვახდინოთ. ვფიქრობთ, რომ ეს დანადგარი

საქართველოს მთიანი რეგიონებისთვის მისწრებაა, იქ სადაც გაზის და ელექტროენერგიის ნაკლებობაა და მზიანი დღეები და მოწმენდილი ცა ჭარბადაა. თუმცა მისი გამოყენება ქალაქშიც შეიძლება. ამ დანადგარით ბუნებრივი რესურსის – მზის ენერგიის მაქსიმალურად ეფექტურად გამოყენება და სხვა ამოწურვადი რესურსების დაზოგვაა შესაძლებელი.

სამომავლო გეგმებზე საუბარი ალბათ რთულია მუდმივი საგამოფენო სივრცის არარსებობის გამო, მაგრამ მაინც რა მიზნები გაქვთ, რომელთა განახორციელებაც გსურთ?

მიუხედავად, იმისა რომ შენობა არ გვაქვს, ჩვენ ვაგრძელებთ მომთაბარე ფორმატში მუშაობას. იმედია, მომთაბარე გამოფენების გაკეთების საშუალებაც მოგვეცემა, რომლებსაც ხანგრძლივი ვადით დავგეგმავთ, რათა მათ მაქსიმალურად ბევრი მნახველი ჰყავდეს.

2012 წელს ინგლისის ქალაქ მანჩესტერში სამეცნიერო კონფერენციაზე გავემგზავრე. ამ ქალაქზე სხვა სტატიებშიც დამიწერია. მანჩესტერის ვიწრო, ძველ ქუჩებში პრისტლი სეირნობდა. ამოჩემებული ვეგეტარიანული კაფეც ჰქონდა, სადაც ყველაფერი ძველებურადაა. არაფერი შეუცვლიათ და პრისტლის საყვარელი მაგიდაც კვლავ ფანჯარასთან დგას.

მოკლედ, სასტუმროში მოვეწყვე თუ არა, უნივერსიტეტის იმ კორპუსისკენ გავეშურე, რომელშიც ჯერ რეგისტრაცია უნდა გამევლო, შემდეგ კი მონაწილეთათვის პატარა მიღება-ფურშეტი იმართებოდა.

სხვა ადამიანების გაცნობის დიდი უნარით ვერ გამოვირჩევი. არა, არც „ქოჩორზე დავიწყებ ხელის სმას“ (გახსოვთ ალბათ, ფილმ „რაც გინახავთ, ვეღარ ნახავთ“-ში, სიძე ბატონი, უხერხულობისგან რომ ისვამდა თავზე ხელს), თუმცა, ვერც ვერავისთან მივიჭრები, გაუმარჯოს, შენი ჭირიმე, როგორ ხარ, რას საქიანობ-მეთქი. მოკლედ, ვიდექი, წვენს ვაგემოვნებდი და გარეული ცხოველების ფიტულებს ვათვალიერებდი, რომლითაც ინტერიერი გაეფორმებინათ.

ერთი საშუალო ასაკს გადაცილებული ქალი მომიახლოვდა. ისე შემომცინა, ერთი წამით ვიფიქრე კიდეც, რომ უკვე მრავალი წელია ერთმანეთს ვიცნობდით. ხომ ხდება ხოლმე ასე, ადამიანს პირველად ნახავ, მაგრამ განცდა გიჩნდება, რომ თვალი გაახილე თუ არა, სწორედ ის დაინახე.

– რა გქვიათ? – პირდაპირ გაცნობაზე გადმოვიდა.

– ქეთევანი, მოკლე ვერსია ქეთი, – მეც შევცინე – თქვენ?

– გუნეში, ანუ მზე, – მხიარულად ჩაიხითხითა, – ვგიჟდები ჩემს სახელზე.

– გუნეში…

– ჰო, თურქული სახელია, თურქი ვარ, ოღონდ აქ, მანჩესტერში ვცხოვრობ და ლაბორატორიაში  ვმუშაობ.

– აა, გასაგებია, ანუ, „მზე“ ხართ. დედაჩემსაც „მზე“ ჰქვია, ოღონდ სახელი ცოტა გართულებულია და ასე ჟღერს: „მზისადარი“.

სასაცილოდ იმეორებს და შემდეგ მეკითხება, თქვენებურად ამხელა სიტყვა „მზეს“ ნიშნავსო?

– ეს ნიშნავს, რომ მზის დარიაო, მზის შესაფერიო, – ღიმილით  ვუხსნი.

– მოიცა, პარაცელსივით ყოფილა საქმე. ოღონდ, პარაცელსი „ცელსზე“ აღმატებული იყო და დედათქვენი მზის სადარი ყოფილა. ასე გამოდის.

ორივე მშვენივრად გავმხიარულდით და საუბარი გავნაგრძეთ.

ვუხსნი, რომ გაშიფვრა სხვაგვარადაც შეიძლება. მაგ. „მზე სად არის“?

გუნეშს მომდევნო დღეებშიც შევხვდი. ერთსა და იმავე სესიებზე დავდიოდით ორივე. ერთხელაც არ შევთანხმებულვართ, უბრალოდ ემთხვეოდა.

წამოსვლის დღეს თავისი ნახელავი ნიგვზიანი ღვეზლები მომიტანა, ბედნიერება მისურვა, გადამეხვია და დამემშვიდობა. მე თბილისში გამოვფრინდი, ის მანჩესტერში დარჩა.

მერე კვლავ გამოჩნდა, ოღონდ სოციალურ ქსელში. მას შემდეგ ყოველდღე რაღაცას მაინც მწერდა ხოლმე. თან, როცა მომწერდა, ეტყობა სიტყვებს კარგ აურასაც ატანდა თან, რადგან… რადგან, რაიმე იღბალი კი არ მოდიოდა, უბრალოდ ეს კარგი აურა იგრძნობოდა და მორჩა.

ცოტა ხნის წინ გუნეში ავად გახდა…

ცუდი რაღაცები უთხრეს ექიმებმა. ვიდეო ზარით დამირეკა და რომ მითხრა, ორივენი ვტიროდით. სენტიმენტალობა არ მჩვევია, მაგრამ პატარა ბავშვივით მოვრთე ღრიალი. იმდენი ვქენი, რომ ისევ გუნეშის დასამშვიდებელი გავხდი.

დამენანა რაღაცნაირად…

მერე ვინანე… რატომ ავაფოქრიაქე ეს ქალი. ჩემთან დასამშვიდებლად დარეკა, მე კიდევ, რა გავაკეთე-მეთქი. „ქეთო გოგო“ (ასე მეძახდა), მომცესო დრო, მომცესო…

– რამდენი გუნეშ, რამდენი მოგცეს? – მოლოდინით შევაჩერდი.

– მომცეს, მომცემს , – რაც შეეძლო სასაცილოდ დამანჭა სახე, რომ მე გამცინებოდა.

რა ძლიერი უნდა იყო ადამიანი, რომ თავად გჭირდებოდეს დამშვიდება და სხვას ამშვიდებდე.

მანჩესტერში ყოფნისას, ერთ დღეს გუნეშმა „შეშლილი ქიმიკოსის“ მაღაზიაში წამიყვანა. ქიმიკოსები, სხვათა შორის, ყველაზე ჭკვიანი და მოწესრიგებული ხალხია და თუ სადმე ცოტა თავს იგიჟიანებენ, მხოლოდ იმიტომ, რომ მომავალ თაობას ქიმია შეაყვარონ და ქიმიით გაართონ.

ჰოდა, რას აღარ ნახავდით ამ მაღაზიაში. ერთ თაროზე სასაჩუქრედ შეფუთული  ჩაის  ულამაზესი კოვზები იდო. ოღონდ… გალიუმისგან იყო დამზადებული.

– ჰაჰაჰა, გაიცინა გუნეშმა, ეს რომ ვინმეს ჩემს მშობლიურ ქალაქში ვაჩუქო… აუჰ, მაგრად გაბრაზდებიან. წარმოიდგინე, ჩაის მორევამდე ხელში ჩაუდნებათ.

– ჩემთანაც, გუნეშ, მეც ყველას გავაბრაზებ ამ კოვზებით. ისე, მშვენიერი ხუმრობაა, კოვზს იღებ და… ხელში დნება.

ჩაგადნება აბა  რა,  მასალა ხომ გალიუმია, მეტალი, რომელიც ხელის გულზე დნება.

გალიუმი 1875 წელს ლეკოკ დე ბუაბოდრანმა აღმოაჩინა. თუთიის მადნების სპექტრული ანალიზის შედეგად, რაღაც უცნობი ელემენტის ზოლი შენიშნა. ახლად აღმოჩენილ ელემენტს საფრანგეთის სახელი – გალიუმი (გალია  საფრანგეთის ლათინური სახელწოდებაა) უწოდა. გალიუმის არსებობა და მისი ძირითადი ფიზიკური და ქიმიური თვისებები ჯერ კიდევ 1870 წელს პერიოდულობის კანონზე დაყრდნობით დ. მენდელეევმა იწინასწარმეტყველა და მას ეკაალუმინი დაარქვა.

ლეკოკ დე ბუაბოდრანის მიერ აღმოჩენილი ელემენტის – გალიუმის თვისებები სრულად დაემთხვა მენდელეევის მიერ ნაწინასწარმეტყველევი ეკაალუმინის თვისებებს.

გალიუმი გაბნეულ ელემენტებს მიეკუთვნება. ბუნებაში მხოლოდ ნაერთების სახით გვხვდება. მცირე რაოდენობით, სხვადასხვა მეტალების, თუთიის, ალუმინის, რკინის, ტყვიის, გერმანიუმის, სპილენძის მადნებში მოიპოვება. ასევე არის მინერალურ და ზღვის წყლებში, ქვანახშირის საბადოებში.

გალიუმის შემცველ მთავარ მადანს გალიტი GaCuS2 წარმოადგენს. ძირითადად, სწორედ მისგან ღებულობენ გალიუმს. მადანში მისი შემცველობაა 34%. გალიუმს ასევე ღებულობენ  ალუმინის მრეწველობის ნარჩენებისგანაც.

გალიუმი ვერცხლისფერი თეთრი, რბილი, მსხვრევადი მეტალია. მისი ლღობის ტემპერატურა 29 გრადუსია. ამიტომ, ოთახის ტემპერატურაზეც კი თხევად მდგომარეობაშია.

მყარ მდგომარეობაში გალიუმის სიმკვრივე 5,907გ/სმ3-ია. მისი ელექტროგამტარობა თითქმის ორჯერ მეტია ვერცხლისწყლის ელექტროგამტარობაზე. გალიუმი კარგად ეკვრის მინის ზედაპირს და მაღალი ხარისხის სარკე მიიღება.

მეტალებთან: Al, Bi, Pb, Sn,Zn,Mn წარმოქმნის დაბალი ლღობის ტემპერატურის მქონე შენადნობებს.

ჩვეულებრივ ტემპერატურაზე გალიუმი შეიძლება მინის ჭურჭელში შევინახოთ. მაღალ ტემპერატურაზე კი – კვარცის ან გრანიტის ჭურჭელში.

გალიუმს, ვერცხლისწყლის მსგავსად, ამალგამების წარმოქმნა შეუძლია. ამალგამას წარმოქმნის ალუმინთან ან რკინასთან. გალიუმი ალუმინის კრისტალურ მესერში შეაღწევს და მის სტრუქტურას არღვევს. თავად ალუმინი მინასავით  მყიფე ხდება. თუ ალუმინის ფოლგას ძალიან წვრილად დავაქუცმაცებთ, ფაიფურის როდინში ჩავყრით და დაახლოებით 2-3 გ გალიუმს დავამატებთ, მინის წკირით მუდმივი მორევის პირობებში ალუმინი გალიუმში გაიხსნება. წარმოიქმნება ვერცხლისფერი ფაფისებრი მასა, რომელიც ალუმინის და გალიუმის ამალგამას წარმოადგენს. თუ ამალგამას წყალში ჩავაგდებთ, დიდი რაოდენობით გამოიყოფა წყალბადი. ეს, ჟანგვისგან დამცავი ფენის გარეშე დარჩენილი ალუმინი ურთიერთქმედებს წყალთან ალუმინის ოქსიდის და წყალბადის წარმოქმნით. გალიუმი ამ რეაქციაში არ იხარჯება. ეს რეაქცია ერთ-ერთმა ამერიკულმა კომპანიამ დააპატენტა და მისი მეშვეობით წყალბადის წარმოება განიზრახა. თუმცა, გალიუმის სიძვირის გამო პროექტი არ შედგა. მართალია, გალიუმი რეაქციაში არ იხარჯება, მაგრამ მაინც ძვირი პროექტი გამოდგა.

გალიუმს ახასიათებს ზოგიერთი ისეთი თვისება, რომელიც განაპირობებს მის ფართოდ გამოყენებას. ამ თვისებათა შორის აღსანიშნავია მისი გამყარების ტემპერატურა და დუღილის მაღალი ტემპერატურა (2237გრადუსი). ამ ტემპერატურათა დიაპაზონში გალიუმი თხევად მდგომარეობაში იმყოფება, ის ინერტულია ცოცხალი ორგანიზმების მიმართ და  ნახევრად გამტარია.

მისი შენადნობები კვარცის თერმომეტრებში მაღალი ტემპერატურის გასაზომად გამოიყენება.

როგორ ფიქრობთ, სუფთა გალიუმის გამოყენება მინის თერმომეტრებში შეიძლება?

–         არა, რადგან ის მინის კედელს დაასველებს და ტემპერატურის დადგენა შეუძლებელი გახდება.

გალიუმის არსენიდი, როგორც ნახევრად გამტარი, მზის ელემენტებში გამოიყენება.

გუნეშს დღესაც ვესაუბრე. ოპტიმისტურადაა და თვლის, რომ ადამიანმა მხოლოდ კარგზე უნდა იფიქროს, რათა სამყარომაც კარგი დაუბრუნოს უკან. ცუდზე იფიქრებ და ცუდი მოვაო.

– კი მაგრამ, გუნეშ (ვეკამათები), ეგ როგორღაა, როცა მართლა კარგზე ფიქრობ, კარგს აკეთებ  და უკან არც თუ მთლად კარგი რაღაცები ბრუნდება?

– ჰმ, რა გითხრა აბა. ფრანგული ანდაზა ამბობს: ახალი ამბების არქონა, კარგი ახალი ამბავიაო.

– ეგ როგორ?

– როგორ და კარგი ამბავი არ არის, მაგრამ ცუდიც ხომ არ არის? მზესავით ხარ გამოკიდებული „კარგსა“ და „ცუდს“  შორის და გულში იმედი მაინც გაქვს, რომ წონასწორობის ისარი „კარგისკენ“ გადაიხრება.

– აუცილებლად გადაიხრება, გუნეშ, აი, ნახავ!

ბავშვები არც იმდენად სუსტი არსებები არიან, როგორც ზოგიერთ დედას ჰგონია. თუმცა ბავშვობის ასაკში ისინი ხშირად დგებიან „ბავშვთა დაავადებების“ სახელით ცნობილი სნეულებების საფრთხის ქვეშ. თანამედროვე მედიცინამ შეძლო მრავალ მათგანთან გამკლავება.

ბავშვთა დაავადებები დღევანდელ დღეს ისე საშიში აღარაა, როგორც წინათ. ჩვენს დროში მათ უყურებენ, როგორც ბავშვთა ფსიქიკური განვითარების შემაფერხებელს და არა როგორც საფრთხეს ფიზიკური ჯანმრთელობისთვის. დადგენილია, რომ, როცა ბავშვი ავადმყოფობის შემდეგ სკოლაში ბრუნდება, უჭირს მეგობრებთან ურთიერთობის განახლება. ავადმყოფობის დროს ისინი უფრო ინფანტილურები არიან, ვიდრე სხვა დროს. 5 თუ 6 თვის განმავლობაში შეძენილი საუკეთესო თვისებების ნაწილი ქრება და ბავშვი უბრუნდება ფსიქიკური განვითარების ქვედა საფეხურს. ეს ავადმყოფობის ყველაზე აშკარა შედეგია, რასაც, სამწუხაროდ, უმნიშვნელოდ მივიჩნევთ.

ექიმის ვიზიტების, წამლებისა და შეუძლოდ ყოფნის მიუხედავად, ბავშვს შეიძლება ავადმყოფობა მოეწონოს, როგორც ზოგიერთ მოზრდილსაც ემართება ხოლმე. არაჰარმონიულ ოჯახში ალერსით განებივრებული ბავშვი ცდილობს, რომ ავადმყოფობა იმისთვის გამოიყენოს, რომ მშობლებისაგან მეტი ალერსი და ყურადღება მიიღოს. ჩვენ, მშობლებმა ყოველთვის უნდა ვეცადოთ, რომ ჩვენმა შვილებმა საკუთარი ჯანმრთელობის შეფასება ისწავლონ და ავადმყოფობის მიმართ გააზრებული, გულგრილი და მტრული დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდეთ.

რა უნდა გავაკეთოთ, როცა ბავშვი ავად ხდება?

1. პირველეს ყოვლისა, მეტი სიყვარული და ყურადღება უწილადეთ პატარას. ეცადეთ, რაც შეიძლება, მეტი დრო გაატაროთ მის სასთუმალთან;
2. მეორემხრივ, მზადყოფნით უნდა შეხვდეთ იმას, რომ ავადმყოფი ბავშვი უფრო ინფანტილურია, ვიდრე ჯანმრთელი და ამისთვის ნუ გაკიცხავთ მას;
3. ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ შეძლოთ ბავშვის ქცევის საპასუხოდ თქვენი რეაქციის შეკავება. თუ ბავშვს მაღალი სიცხე ან შემაწუხებელი ტკივილი აქვს, ძველებურად მშვიდად გეჭიროთ თავი, არ შეიმჩნიოთ შეშფოთება, ნუ შეუქმნით ბავშვს წარმოდგენას, რომ მისი ავადმყოფობით ქვეყანა იქცევა. თუ სიტუაცია კრიტიკული არ არის და არ გაიძულებთ ცხოვრების წესის შეცვლას, აკეთეთ თქვენი საქმეებიც;
4. ელაპარაკეთ იმ პერიოდზე, როცა გამოჯანმრთელდება, როგორც ჯადოსნურ დროზე. შეჰპირდით მრავალ გასართობს, საინტერესო საქმიანობას, რომლებსაც ერთად გააკეთებთ. აღუწერეთ ის საჩუქარი, რომელსაც გამოჯანმრთელების აღსანიშნავად მიიღებს;
5. ყურადღება მიაქციეთ, რომ ბავშვი უსაქმოდ არ დარჩეს. გაუჩინეთ ისეთი საქმე, რომელსაც მარტო გაართმევს თავს. მაგალითად, მასთან ერთად დაიწყეთ სურათების გაფერადება, შემდეგ კი სთხოვეთ, თვითონ დაასრულოს;
6. შეზღუდეთ ტელევიზორთან და კომპიუტერთან კონტაქტი, თუმცა ეს კარგად ართობს ბავშვს. სამწუხაროდ, ეს აყალიბებს ჩვევებს, რომლებიც გამოჯანმრთელების შემდეგაც რჩება;
7. კონკრეტული ფაქტებით აღუწერეთ მისი მეგობრების საქმიანობა. ამით აღუძრავთ სურვილს, მალე შეუერთდეს მათ;
8. არ დაუთმოთ, თუ წამლების მიღების შეწყვეტას მოგთხოვთ. იყავით ალერსიანი, მაგრამ მტკიცე;
9. როცა ბავშვი შეძლებს საწოლიდან ადგომას, აღფრთოვანებით აღნიშნეთ, თუ რა მალე გამოჯანმრთელდა, რა ძლიერი ორგანიზმი აქვს და რა სწრაფად დაამარცხა ავადმყოფობა.

ბავშვის ქცევაში გამოიხატება ბავშვის ხასიათი. ზრდილი ბავშვი ავადმყოფობის დროსაც კარგად იქცევა. ბავშვი, რომელსაც დაძაბული ურთიერთობა აქვს გარშემომყოფებთან და თავს მიტოვებულად, დაჩაგრულად, უბედურად გრძნობს, ავადმყოფობის დროს მეტ ყურადღებას მოითხოვს. უფრო მეტიც, ასეთი ბავშვი ზოგჯერ მშვენივრად იყენებს თავის მდგომარეობას. სავარაუდოდ, ის ავადმყოფობის გახანგრძლივებასაც კი შეეცდება (მსგავსი ტენდენცია მოზრდილებშიც შეიმჩნევა).

ავადმყოფ ბავშვთან ურთიერთობისას შეცდომების თავიდან ასაცილებლად, მნიშვნელოვანია მათთან სწორი ურთიერთობა, როცა ის ჯანმრთელია. ამას კიდევ ერთხელ ადასტურებს აზრი, რომ ყველაფერი, რასაც ბავშვებთან ურთიერთობის გასაუმჯობესებლად ვაკეთებთ, შედეგს მოიტანს მაშინაც, როცა ამას ყველაზე ნაკლებად ველით.

ჩემს განვითარებად სამშობლოში, სადაც რუსეთის იმპერიის 190-წლიანი მონობიდან გამოგლეჯილი სახელმწიფოებრივი სუვერენიტეტი ჩემი, სრულიად უმნიშვნელო ადამიანის, ბრძოლითა და მონაწილეობითაც არის ალბათ მოპოვებული მეოცე საუკუნის მიწურულს, რა არ მინახავს: ეთნოკონფლიქტები, სამოქალაქო ომები, კრიმინალური მოძრაობები, პოლიტიკური და ეკონომიკური კრიზისები, კულტურული დეკადანსი, ფსიქოლოგიური ტერორი და მსხვრევა, სიკვდილი და ცრემლები, დასახიჩრებული სულები და სხეულები, სიღარიბე და უსამართლობა, მაგრამ 1991 წლის მერე გამოვლილი ყველა განსაცდელი მაინც მირჩევნია ჩემს რუხ, საშინელ, სულისშემხუთველ საბჭოთა ბავშვობას. როცა არ გვშიოდა და ფულიც ჯიბეში სულ გვქონდა, მაგრამ აუტანელი მდუმარება და სიმახინჯე მეფობდა ყველგან, ყველაფერში…

ტრადიციულ ქართულ ოჯახში გავიზარდე, დედაქალაქიდან მოშორებულ პროვინციაში… პატივს ვცემდი და ვცემ ჩვენს ჯანსაღ  ეროვნულ ტრადიციებს. ვგრძნობდი, რომ საბჭოთა რეალობა, სადაც ვცხოვრობდი, არ მსურდა, მიუღებელი, პირქუში და ბუნდოვანი იყო ჩემთვის. არავის უთქვამს, რომ ევროპული ცივილიზაციაა კარგი ან ამაზე უპირატესი და მე ის უნდა მომწონდეს. პირიქით: ყოველივე დასავლურის საწინააღმდეგო პროპაგანდა მესმოდა მუდამ. მაგრამ ევროპა თავისით მოვიდა ჩემთან ჩემს მიყრუებულ სოფელში ინგმარ ბერგმანის კინოსცენარების კრებულით ”სცენები ცოლ-ქმრული ცხოვრებიდან”… მანამდე სხვა უამრავი ევროპელი მწერლის ტექსტი მქონდა წაკითხული, მაგრამ ასე ცხადად განსხვავება ჩვენსა და ევროპას შორის არ განმიცდია. დასავლური ფილმებიც უხვად მქონდა ნანახი, ჰოლივუდი, ჩინეჩიტა და ფრანგული კინემატოგრაფი ჩემი სულის ოაზისი ისედაც იყო, მაგრამ ბერგმანის ამ წიგნმა პატარა გოგონა უცებ მაქცია ევროპელად! სიყვარული და თვითგამოხატვა ევროპულად! – ეს ახალი კოსმოსი იყო ჩემთვის!

მერე კი დაიწყო ჩემთვის ორ ნაწილად გახლეჩილ სამყაროზე დაკვირვებები… მე მინახავს სოფლებში ძველებური გლეხური ქოხების ნაშთები, ჩვენი ეროვნული ეთნოგრაფიის უამრავი სურათი, რომელთაც ახლა დედაქალაქის ეთნოგრაფიულ მუზეუმში იხილავთ ერთად თავმოყრილს… ეს ქოხები ერთოთახიანი იყო და ხალხი ახერხებდა, რომ საოცარი კულტურით, საკვირველი აკურატულობით განეთავსებინა ამ პაწაწინა სივრცეში სამზარეულო, მისაღები, საძინებელი, შემოქმედებითი კუთხე, სადაც ვიღაც რაღაცას ქმნიდა…

მაწვალებდა კითხვები: როგორ იმყოფინებდა ხოლმე ძველი ეპოქის ადამიანი ასე ცოტას? ნეტა ევროპელი როგორ ცხოვრობდა ამ დროს?

მერე ევროპელმა მწერალმა, პროსპერ მერიმემ, აღმიწერა მატეო ფალკონეს ქოხი და მომითხრო, რომ კორსიკელი მწყემსებიც ზუსტად ასეთსავე სივრცეში, ზუსტად ამგვარივე ყოფის წესებით ცხოვრობდნენ.

აფხაზეთის მეზობლად დავიბადე და გავიზარდე, სამეგრელოში. სოხუმი და ბიჭვინთა ჩემი ქალაქები იყო, ხშირად მიწევდა სიარული ნათესავების მოსანახულებლად, ბიძასთან, დეიდასთან… მერე კი, როცა აფხაზეთის ომი დაიწყო, ტანკები ჩემს სხეულზე გადადიოდნენ თითქოს…

ახლა თბილისის კლასიკურ გიმნაზიაში ვმუშაობ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლად. ეს სკოლა ნომერ პირველია საქართველოში თავისი ისტორიით, ტრადიცებით, გარემოთი. ის ქართული კულტურისა და სულიერების ძეგლია. დაცულია საქართველოს უდიდეს მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა სწავლის ან მასწავლებლობის ამსახველი მასალები, არის დარბაზი, რომელიც პირველი ქართული თეატრალური წარმოდგენის მასპინძელი იყო 1850 წელს, გვაქვს ე.წ. ტატოს კიბე, სადაც ქართული ლირიკის ჯორჯ ბაირონმა, ნიკოლოზ ბარათაშვილმა, ფეხი მოიტეხა და ეს მისი ცხოვრების ბედისწერად იქცა. აქვე არის უნიკალური მუზეუმი და მემორიალური დაფები, სადაც ოქროს ასოებით გამოყვანილია ჩვენი ქვეყნის  სასიქადულო მამულიშვილთა სახელები.

2017 წლის ნოემბერში მონაწილეობა მივიღე ბრიტანეთის საკონსულოს მიერ ორგანიზებულ მე-12 საერთაშორისო კონფერენციაში „ენა და მდგრადი განვითარების მიზნები“, რომელიც შორეულ აფრიკის კონტიტეტზე, სენეგალის დედაქალაქ დაკარში ჩატარდა და მულტილინგვურ გარემოში ლოკალური ენების პრობლემებს მიეძღვნა. კონფერენციაზე გავემგზავრეთ ხუთი მონაწილე საქართველოდან. საქართველოს მთავრობის ინიციატივით, კონფერენციაში მონაწილეობა მიიღო ასევე 9 აფხაზმა მონაწილემ, რომლებიც სოხუმიდან მოსკოვი-სტამბული-დაკარის გავლით ჩამოფრინდნენ დანიშნულების ადგილზე. ჩემს მღელვარებას საზღვარი არ ჰქონდა, როცა ჩვენს აფხაზ კოლეგებს შევხვდი. ვფიქრობდი, რომ მნიშვნელობა არ ჰქონდა, რომელ ენაზე: ქართულად, რუსულად თუ ინგლისურად, კომუნიკაციას შევძლებდით, მაგრამ ჰოი, საოცრებავ: ისინი უბრად იყვნენ! ვცხოვრობდით ერთ სასტუმროში. ყოველ დილით ერთად ვემზადებოდით „მეფე ფადის სასახლის“ საკონფერენციო დარბაზებში წასასვლელად, მაგრამ… ჩვენი „Good morning“ ყოველ დილას უპასუხოდ რჩებოდა. ჩვენ, საქართველოს კუთხეების შვილები, ვისაც ჩვენს სახლებს შორის მხოლოდ რამდენიმე ათეული კილომეტრი გვაშორებს და ახლა ბედმა ატლანტის ოკეანის სანაპიროზე შეგვყარა, ეგზოტიკურ ქვეყანაში, სადაც უამრავი ფერი, მზე, ოკეანის ბრიზი და ულამაზესი ფერადკანიანი ადამიანები ხალისით გვავსებენ, ერთმანეთს მდუმარედ ვუვლით გვერდს… საკონფერენციო დარბაზებში, ლანჩებსა თუ ვახშმებზე ვეცნობით ადამიანებს ევროპის, ამერიკის, აფრიკის, ევრაზიის კონტინენტებიდან, აქ უამრავი კანის ფერი, ენა, კულტურა და გემოვნება ირევა ერთმანეთში, ყველას უხარია ერთმანეთის გაცნობა, ყველა თვალებგაფართოებული ისმენს უამრავ ახალ ინფორმაციას, სამეცნიერო დაკვირვებას, შეფასებებს და ამ დროს ერთმანეთს ზედაც არ ვუყურებთ ჩვენ, ვისაც მხოლოდ რამდენიმე ათეული კილომეტრის მომიჯნავედ გვიწევს ცხოვრება, ჩვენ, ვისზეც ქართველი პოეტი წერდა:

„რა პატარა ხარ! (ალბათ ცრემლს თუ აღემატები!)

და რამდენ, რამდენ სიმწარეს და სიხარულს იტევ.

მანდ, აფხაზეთში დაგვიგია კაკანათები,

აქ კი საფარში ვუჯექით ჩიტებს.

ძიძიშვილობდნენ წინაპარი სახლიკაცები

და მხარზე ეჯდათ ერთი ჭინკა და ანგელოსი.

ქორი, წიწილას აფხაზეთში თუ იტაცებდა,

ჰაუ, ჰაუო, გვიყვირია სამეგრელოში…

ერთ ცას, ერთ ჰაერს, როგორც უნდა, როდი ვაფასებთ,

ერთი მამალი აღვიძებდა ოდიშ-აფხაზეთს“…

ეს ჩვენი უბრადყოფნა აუტანლად მტკივნეული იყო. დაკარში დღიურებს ვწერდი და ფეისბუქზე ვაქვეყნებდი. აი, რა ჩამიწერია პირველ დღეს: „საუზმეზე რომ ამოვედით ოუშენ ბიჩიდან, აფხაზი კოლეგების დელეგაციის მხლებელი, ბრიტანეთის საკონსულოს წარმომადგენელი, ნატალია გავიცანით. ცხრანი არიან აფხაზები. ერთ სასტუმროში ვცხოვრობთ. რანაირად არ ვცადეთ მათი ყურადღების მიპყრობა, მაგრამ ზედაც არ გვიყურებენ. ნატალიას ინგლისურად რომ დაველაპარაკეთ, გვკითხა: მათთან რუსულად საუბარი ხომ შეგიძლიათო? რუსულად საუბარი ყველას შეგვიძლია, მაგრამ ოკუპანტის ენაზე მათთან საუბარი არ გვინდა. ან საერთოდ რა მნიშვნელობა აქვს ენას, თუკი ადამიანებს ერთმანეთთან კომუნიკაცია სურთ და რომელიმე ერთ ენაზე საუბარი შეუძლიათ? არ ვიცი, როდემდე ვუყურებთ ასე შორიდან ერთმანეთს, როცა აფრიკის ქვეყნებიდან უამრავი საოცარი მონაწილე გავიცანით და დავმეგობრდით“…

კონფერენციაზე ფოტოებს ვუღებდი სახეებს… ან სად ვნახავდი ამდენ განსხვავებულ კანის ფერსა და იმიჯს ერთად თავმოყრილს? აფხაზ კოლეგებსაც გადავუღე რამდენიმე ფოტო… ჩვენი მოწვევის ფურცელში რომ მათი სახელები ეწერა, სულ იმას დავყურებდი, რომ დამემახსოვრებინა, ან ფეისბუქზე დამემეგობრებინა… საერთო მოსაწვევზე ჩვენი სახელების გვერდით ეს სახელები ამოვიკითხე: რუსტამ ანშბა, ნატალია არლან, თამილა არშბა, ალხას ძოფუა, რუსლან ძოფუა, ასლან ქუთელია, ადა კარვარჩელია, ირინა კვეკვისკირი, გუნდა კვიწინია, საიდა ჟვანია, ნალა არგუნ… ვცდილობდი დამემახსოვრებინა ეს სახელები…

როცა კონფერენციის გახსნაზე ბრიტანეთის საკონსულოს სენეგალის ოფისის დირექტორი, ქალბატონი დაუნ ლონგი სიტყვით გამოდიოდა, განსაკუთრებით მკვეთრად მესმოდა მის მიერ ომახიანად წარმოთქმული სინტაგმა – Here, in Senegal… ჰია ინ სენეგოულ… აქ, სენეგალში… იმდენ ასოციაციას აღმიძრავდა ეს ფრაზა, დამატარებდა კონტინენტიდან კონტინენტზე… აქ მესმოდა ჩემი უსაყვარლესი რომანის, თომას მანის „ჯადოსნური მთის“ ცნობილი „იქ, ზევით“… ჩემი საყვარელი გმირის, ჰანს კასტორპის სამყაროში…  Here მესმოდა როგორც Hear (მოსმენა, გაგება), ხოლო სენე-გოულ, როგორც Goal (მიზანი, თუნდაც ის მიზანი, რომელიც საუკუნეების მანძილზე განვითარებულ ევროპას ამოძრავებდა აფრიკისადმი), სენე-გოულ, მესმოდა, როგორც გოლი, ჩვენი, განვითარებადი ქვეყნების კარში გატანილი… ან გოულზ, როგორც განვითარებადი ქვეყნების მიზნები, რომ გამოვიდეთ ამ წყეული მესამე სამყაროდან, მოვიშოროთ განვითარებადი ქვეყნის საზიზღარი იარლიყი თუ სტიგმა და შევუდგეთ ცივილიზებული, დემოკრატიული ევროპის გზას… ახლა, ამ დღეებში, როცა ფრანკფურტის ცნობილ ბუხმესსეზე საქართველო მასპინძელი ქვეყანაა და ევროპელები გაოცებას და აღფრთოვანებას ვერ ფარავენ ქართული კულტურის, ლიტერატურის, ეგზოტიკის მიმართ, გამიმძაფრდა განცდა, რომ დაუოკებელი წყურვილი გვაქვს ქართველებს, გავხდეთ ევროპის თანასწორი, მათნაირი, მათთან მყოფი…

როცა კონფერენციის დასრულების შემდეგ აეროპორტში ვიდექით აფხაზებთან ერთად, ისევ ვცადე მათთან გამოლაპარაკება… ორიოდე სიტყვით ნალა არგუნი გამომელაპარაკა… გული მწყდებოდა, რომ სტამბულიდან ისინი მოსკოვში უნდა გაფრენილიყვნენ და მოსკოვიდან – სოხუმში. არ ჰქონდათ შესაძლებლობა სტამბულიდან საათნახევარში თბილისში ჩაფრენილიყვნენ და თბილისიდან სულ რაღაც 460 კილომეტრში სოხუმში ჩასულიყვნენ…

ახალგაზრდა აფხაზ მასწავლებელს ვკითხე:

• რას ასწავლით?
• მშობლიურ ენას! – მიპასუხა მან რაღაცნაირი ნიშნისმოგებით… ეტყობოდა, რომ ჩემთან საუბრის გაგრძელება არ სურდა…

ხოლო თამილამ, რომელიც დაახლოებით ჩემი ასაკისა იყო, რაღაცნაირი შიშით, ქურდულად მითხრა, რომ მან იცის ქართული, რადგან თბილისში ექვსი წელი ცხოვრობდა, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი დაამთავრა და ჩემითაც დაინტერესდა… რამდენიმე ფრაზა გავცვალეთ რუსულად… ემოციები მახრჩობდა, პულსი, მგონი, ორასამდე ამივიდა, მაჯაზე ხელს ვიჭერდი და ცრემლები თავისით მომდიოდა… აფხაზური ენის მასწავლებელი ბიჭი და თამილა გააოგნა ჩემმა ცრემლებმა, სახეზე დაკვირვებით შემომხედეს, რომ დარწმუნებულიყვნენ, მართლა ვტიროდი თუ არა… როგორც კი ტელეფონი და ინტერნეტი ჩავრთე თბილისის აეროპორტში, ნალა არგუნი ვიპოვე ფეისბუქზე და ფრენდ რიქვესტი გავუგზავნე, მან არ დამიდასტურა და მხოლოდ ფოლოვინგის უფლება მომცა ფეისბუქმა… ნალას მოსაკითხი მესიჯიც მივწერე: Hi, Nala, glad to meet you on facebook. Hope we can make a good friendship…  მაგრამ ნალას ჩემი მესიჯი არც კი „დაუსინავს“, როგორც თანამედროვე თინეიჯერები ამბობენ… ზოგჯერ გადავხედავ ხოლმე მის კედელს ფეისბუქზე… ულამაზესია ნალა, ფოტოებზე მისი სილამაზით მოხიბლული მეგობრები აღტაცებულ კომენტარებს უწერენ… როგორ მინდა, რომ მეც მქონდეს ამის საშუალება, ვუთხრა, რომ ძალიან ლამაზია, რომ ჩვენს შორის კონფლიქტი რაღაც გაუგებრობაა და შეგვიძლია ვხარობდეთ ერთმანეთით… იშვიათად რომ ქართველმა მოახერხოს სოხუმის კადრების გადაღება, იქ მოგზაურობა… რაც კი მინახავს ვიდეოები, ყველგან ეს თვალხატულა აფხაზეთი გამოიყურება, როგორც უკიდურესად განუვითარებელი სამყარო, დანგრეული ინფრასტრუქტურით… და ამ ვიდეოებს ყოველთვის ახლავს სახლებწართმეული, დევნილი ქართველი სოხუმელების ცრემლები, გულები, სევდით გაჯერებული კომენტარები…

საზღვარი არა აქვს ქართველთა მონატრებას, სევდას და ტკივილს და საზღვარი არა აქვს არც აფხაზთა რისხვას ჩვენდამი… ჩვენ გვგონია, რომ ჩვენი სხეულის ნაწილი მოგვაჭრეს, საიდანაც დღემდე სისხლი გვდის და ველოდებით ჟამს, როცა ეს ჭრილობა შეხორცდება… მას კი მხოლოდ სამართლიანობის აღდგენა, ამ ხალხის საკუთარ სახლებში დაბრუნება თუ განკურნავს, აფხაზებს კი ეჩვენებათ, რომ მათი განუვითარებლობა, თვითგამოცხადებული სახელმწიფოს უღიარებლობა, ეკონომიკური კრახი და სამყაროსგან სრული იზოლაცია ქართველების დამსახურებაა… ჩვენ ვერ გაგვიგია, როგორ შეიძლება წაგვართვან ჩვენი ისტორიული მიწა, ხოლო მათ ვერ გაუგიათ, როგორ შეიძლება, რომ სამყარომ უარი უთხრას დამოუკიდებელ განვითარებაზე…

არ ვიცი, რა პოლიტიკური გზა არსებობს ეთნოკონფლიქტების რეგულირებისთვის, მაგრამ მგონია, რომ ყოველგვარი კონფლიქტი დედამიწაზე ჩვენი უვიცობის, უსულგულობის, მიუხვედრელობის პირდაპირპროპორციულია… რომ შეუძლებელია არ არსებობდეს ალტერნატიული გზები… რომ ზეციდან ეს მიწები თანასწორი, დაუყოფელი, თავისუფალია და რომ პოლიტიკური საზღვრების რეგულირება, სახელმწიფო მოწყობა ყოველთვის შეიძლება იყოს ისეთი, ამ მიწაზე მაცხოვრებელი არცერთი მოქალაქე არ დააზიანოს, არავის წაართვას საკუთარ სახლში ცხოვრების უფლება, არავისთვის იყოს აუცილებელი იარაღის აღება…

საქართველოს ევროინტეგრაციის პროცესი არა მხოლოდ 1991 წლის დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან, სულხან-საბას ევროპაში ელჩობის ამბიდან იწყება… ზუსტად 305 წლის წინ დაიძრა ერთი ბრძენი კაცი და ლუდოვიკო მეთოთხმეტესთან ”მეთხუთმეტე კაცად მიიღეს”… თუმცა მან მაშინ ”რაც შეიტანა, ისევე ის გამოიტანა იმ სახელგანთქმულ ვერსალიდან”, მაგრამ დღეს სამყარო ღიაა, ქართულ-ევროპული ურთიერთობები სულ სხვა ფაზაშია…

ქართველები ხშირად ვღიზიანდებით, რატომ იწელება საქართველოს ევროინტეგრაციის პროცესი, მაგრამ გვიჭირს მწარე სინამდვილის აღიარება, რომ საქართველო არ არის ევროპული სტანდარტების ადეკვატური… ბევრჯერ მომისმენია, რომ ევროკავშირი არის არა პოლიტიკური, არამედ ეკონომიკური გაერთიანება, რომ ამ კავშირის უძლიერეს სახელმწიფოებს ნაკლებად სჭირდებათ პოლიტიკური ალიანსები, უფრო ეკონომიკური განვითარების მიმართულებითაა საჭირო თანამშრომლობა, რათა კაცობრიობამ მიაღწიოს მიზანს, რომელიც ჯერ კიდევ მეთორმეტე საუკუნის ქართველმა პოეტმა, მსოფლიო რენესანსის სათავეებთან მდგომმა რუსთველმა გააცხადა თავისი გმირის, ავთანდილის პირით, როცა მან მეფე როსტევანს მიმართა: „მიეც გლახაკთა საჭურჭლე, ათავისუფლე მონები, შენ დაამდიდრე ყოველი ობოლი, არას მქონები“… „რაცა თქვენთვის არ ვარგიყოს საჭურჭლესა დასადებლად, მიეც ზოგი ხანაგათა, ზოგი ხიდთა ასაგებლად“… ადამიანთა კეთილდღეობის იდეას ბევრი მწერალი შეხმიანებია, მაგრამ საოცარი ფილოსოფიური ლირიზმით თუ ლირიკული ფილოსოფიით გადმოსცა ეს იდეა მეოცე საუკუნის უდიდესმა ქართველმა მწერალმა ოთარ ჭილაძემ ლექსში „ადამიანი გაზეთის სვეტში“:

„ჯარი სამშობლოს მტრისაგან იცავს და სიცოცხლესაც

მხოლოდ სამშობლო მოსთხოვს ჯარისკაცს.

ვერც ჯარისკაცი ვერ ეტყვის უარს, თუ აქვს და იცის საკუთარ ჭერის და პურის გემო,

თუ მზეს აფასებს და თუ კუსავით ყოველთვის თან არ დაათრევს ჯავშანს“…

ამ სიტყვებით სახელმწიფო მოწყობის მთელ ფილოსოფიას ნათელი ეფინება: ჯარისკაცს სიცოცხლეს სამშობლო მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოსთხოვს, თუკი მას უპუროდ და უჭეროდ არ ამყოფებს, თუ თავისუფლებას არ უზღუდავს და თუ სამყაროს შემეცნების, ესთეტიკური ტკბობის უნარსაც შეარჩენს…

2016 წელს ნატოსა და ევროკავშირის საინფორმაციო ცენტრმა მიმიწვია სემინარზე ”მასწავლებელი – მეგზური ევროპისკენ”… მომდევნო სასწავლო წელს კი ისე დაემთხვა, რომ ქართული ლიტერატურის პარალელურად სკოლაში ვასწავლიდი არჩევით საგანს ”XIX-XX საუკუნეების დასავლეთ ევროპისა და ამერიკის ლიტერატურა”… მეათეკლასელებთან ერთად იმდენი რამ გავიაზრეთ ქართული და დასავლური მწერლობების საერთო პარადიგმებზე, რომელთა ასახვა ლიტერატურას, როგორც ყოფის პროექციას,  ყველაზე ეფექტურად ძალუძს… გავიაზრეთ ქართული მწერლობა დასავლური ლიტერატურის გზაჯვარედინზე, რუსთველი, როგორც  მსოფლიო რენესანსის მამამთავარი, ლიტერატურული მიმდინარეობების სტილური და იდეური ერთობა, მუდმივმა სინთეზირებამ უამრავ აღმოჩენამდე მიგვიყვანა…

როგორც მშობლიური ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელს, ბევრი ვალდებულება მაქვს და მიმაჩნია, რომ რაღაც მნიშვნელოვანი მისიაც უნდა ვიტვირთოთ მასწავლებლებმა ჩვენი ახალი თაობების წინაშე, მაგრამ აღნიშნულ სემინარზე დასწრების შემდეგ განმიმტკიცდა განცდა, რომ ჩემი მოსწავლეებისთვის ვარ მეგზური ევროპისკენ, რომელმაც ხელი უნდა შეუწყოს ისეთი თაობების აღზრდას, რომელთათვისაც ევროპული ღირებულებები: უფლებათა დაცვა, თანასწორობა, სამართლიანობა, კეთილდღეობა, კულტურული განვითარება უმთავრესია… რომ მხოლოდ სკოლის მისიის დოკუმენტად შედგენილ ქაღალდზე არ უნდა დარჩეს თანამედროვე განათლების ეს მიზნები…

ამასწინათ ვკითხულობდი რომენ გარის შესანიშნავ რომანს „ევროპული აღზრდა“, სადაც პოლონეთის ოკუპაციის საშინელი სცენებია აღწერილი. ეს ამ ავტორის პირველი რომანია, 1945 წელს გამოქვეყნდა და ფრანგი კრიტიკოსების ლიტერატურული პრემიაც დაიმსახურა. რომანის გმირი, 14 წლის არაჩვეულებრივი ბიჭი იანეკ ტვარდოვსკი, რომელსაც ფაშიზმმა ოჯახი გაუნადგურა და თვითგადარჩენისთვის იბრძვის, ნათლად ხედავს, რომ არსებობს ორი ევროპა: ფაშისტური და მაღალცივილიზებული, მსოფლიო კულტურას ნაზიარები, ვისაც ხელოვნება უყვარს და სიმშვიდეში ცხოვრება ურჩევნია.

ეს ხომ ევროპის უახლოესი წარსულის ამბებია… იანეკი ოცნებობს, რომ შეიქმნას „ახალი სამყარო… ერთიანი… შრომასა და სიხარულში ნაშენი“… სადაც იქნება „ მუსიკა და წიგნები, პური და ძმური სითბო ყველასთვის… არანაირი ომები… არანაირი სიძულვილი“… რომ „ჩვენ სინათლისკენ მივდივართ“, რომ „მნიშვნელოვანი არაფერი კვდება… მხოლოდ ადამიანები და პეპლები“…

რომანის ფინალში გმირის გამგმირავი კითხვა: „რისი გულისთვის უნდა იბრძოლო, ილოცო? რაში გარგია ეს იმედები, ან რატომ უნდა გწმადეს? სამყარო, სადაც ადამიანები იტანჯებიან და კვდებიან, არაფრით განსხვავდება იმ სამყაროსგან, სადაც ჭიანჭველები იტანჯებიან და კვდებიან“… და თუკი ეს ფერადი სამყარო საოცარი წესრიგით გაუჩენია უფალს, სადაც ჭიანჭველებსა და  ფუტკრებსაც კი აქვთ საკვირველი წესები, შრომობენ, ქმნიან და ცდილობენ კეთილდღეობა მოიპოვონ, რატომ უნდა უჭირდეთ ამის მიღწევა ადამიანებს?

ევროპული აღზრდა… მე – მეგზური ევროპისკენ… ჩემი მოსწავლეები შორს ჰომოფობიისგან… ტოლერანტობა… სოლიდარობა… თანამშრომლობა… შემოქმედებითი განვითარება… თავისუფლება… სილაღე… ეს ის სამყაროა, სადაც მინდა, რომ თქვენთან ერთად ვცხოვრობდე, ადამიანებო… ვინც არ უნდა იყოთ, სადაც არ უნდა იყოთ და როგორებიც არ უნდა იყოთ თქვენ…