„გავბრაზდი, ძალიან გავბრაზდი და შეურაცხყოფილი ვიყავი, როგორ გვატყუებდნენ, როგორ არაფრად გვთვლიდნენ, არანაირი ინფორმაცია არ გვქონდა, რა ხდებოდა მაშინ ჩვენს თავს” – მიყვებოდა ჩემი მეგობრის დედა, რომელიც წლებია ისტორიის მასწავლებელია, თავის შთაბეჭდილებას ახლახან გამოსულ მოკლე სერიალზე, „ჩერნობილი”.

„იმ ზაფხულს ზღვაზე ვიყავით, წარმოდგენა არ გვქონდა, რა საფრთხე გვემუქრებოდა, ახლაც არ ვიცით, როგორ იმოქმედა რადიაციამ ჩვენს ჯანმრთელობაზე, რა ზიანი მოგვადგა. მარტო ჩვენ კი არა, უამრავი ხალხი იყო ჩერნობილის აფეთქების მერე აფხაზეთში, სხვაგანაც”, – ამას ჩემი მეგობარი იხსენებს.  საბჭოთა კავშირში დაბადებულმა და გაზრდილმა მშობლებმა ატომური სადგურის აფეთქება და მომაკვდინებელი რადიაცია არაფრად ჩააგდეს და ჩემი მაშინ მცირეწლოვანი მეგობარი ჩვეულებისამებრ წაიყვანეს ლიძავაში.

„ჩერნობილის” გამოსვლის შემდეგ საბჭოთა კავშირის, როგორც გულგრილობისა და სიცრუის უზარმაზარი და საზარელი იმპერიის ხატმა რუსეთი ისე შეაწუხა, რომ ალტერნატიული ვერსიის გადაღებას შეუდგნენ. პროპაგანდის მანქანა ასე მოქმედებს – მას რაც არ მოწონს, საკუთარ ვერსიებს უპირისპირებს, ალტერნატიულ ამბავს ჰყვება, რომელსაც ვიღაც აუცილებლად დაიჯერებს.

„საბჭოთა კავშირი სიცრუემ მოკლა. მოსახლეობას პლაკატებით არწმუნებდნენ, რომ „სსრკ – მშვიდობის ბურჯია”, თან ამ დროს ჯარებს მთელ ქვეყნიერებაზე აგზავნიდნენ. ცენტრალური ტელევიზიით ხუთწლიანი გეგმების შესრულებას სიხარულით იუწყებოდნენ, მაღაზიების თაროები კი დაცარიელებული იყო. 1985 წელს სსკპ ცკ-მა ალკოჰოლი აკრძალა, მოსკოვის რესტორნებში კი სკკპ ცკ-ის გენერალური მდივნის ქალიშვილი მუდმივად მთვრალი დაეთრეოდა. კინოთეატრებში ფილმები „კომუნისტი” და „ლენინი ოქტომბერში” გადიოდა, კომუნისტური ნომენკლატურა კი დახურულ სეანსებზე მსოფლიო კინოს სიახლეებს ეცნობოდა. ხალხი აქოთებული სოსისებისთვის რიგში იდგა, სამსახურებრივი ავტომობილები კი სპეცმაღაზიებიდან დელიკატესებით გამოტენილი საბარგულებით გამოდიოდნენ. ტელევიზიით გაუთავებლად იმეორებდნენ, საბჭოთა კავშირი საცაა ამერიკას დაეწევა და გაუსწრებს კიდეცო”, – ეს ოლეგ პანფილოვია, რომელმაც საბჭოთა კავშირში ცხოვრებისა და ბევრი წლის განმავლობაში ჟურნალისტად მუშაობის გამოცდილება გააერთიანა წიგნში „ანტისაბჭოთა ისტორიები”, სადაც ბევრ საყურადღებო ამბავს ჰყვება იმაზე, როგორ ჰგავს ერთმანეთს დღევანდელი რუსეთი და საბჭოთა კავშირი და როგორი რთულია ადამიანის ბედი ქვეყანაში, სადაც ადამიანი არანაირ ფასეულობას არ წარმოადგენს.

დღეს, როცა ვინმე მიყვება ხოლმე ამბავს იმის შესახებ, როგორ აშინებენ ადამიანებს,  ქმნიან ცრუ ისტორიებს,  ითხოვენ დაიჯერონ ის, რასაც მათ პროპაგანდა სთავაზობს და  ცდილობენ ქვეყანა და ხალხი ისევე მართონ, როგორც საბჭოთა კავშირის დროს მართავდნენ, როგორ ეშინიათ განსხვავებულის, როგორ სურთ, დასაჯონ მოწინააღმდეგე და როგორ სძულთ ის, ვინც შეიძლება პრინციპების ერთგულება არჩიოს პირში წყლის ჩაგუბებას – ვფიქრობ, მაინც რა იყო ასეთი ეს საბჭოთა კავშირი, რომლის მემკვიდრეობაც აგერ ამდენი ხანია მძიმე ტვირთად გვაწევს, რომელიც შეიძლება არ გახსოვდეს, არ იცოდე, მაგრამ ხვდები, რომ მის მემკვიდრეობას ეხები.

იმ ისტორიის მასწავლებელმა, რომელიც „ჩერნობილის” ყურებით გამოწვეულ აღშფოთებას მიზიარებდა, მითხრა – მე ყველაფერს ვუყურებ და ვკითხულობ, რასაც ჩემი მოსწავლეები კითხულობენ და უყურებენ, მათთან საკომუნიკაციო ველი მოშიშვლებული რომ არ იყოს და ბევრი გადაკვეთის წერტილი გვქონდეს ერთმანეთთანო. გამიხარდა. განა ბევრს ესმის ის, რომ ერთმანეთის გაგებისთვის საერთო გამოცდილებები საჭიროა და თუ მაინცდამაინც თქვენი მოსწავლეებისთვის ან შვილებისთვის იმის ახსნას გადაწყვეტთ, რა ხდებოდა მაინც ასეთი საბჭოთა კავშირში, ალბათ საერთო გამოცდილებებისთვის კარგი ინსტრუმენტი იქნება თუნდაც სერიალი „ჩერნობილი” და ანდა წიგნი „ანტისაბჭოთა ისტორიები”. სავარჯიშოებიც შეიძლება – დანგრეული იმპერიის ნამსხვრევების პოვნა ჩვენს ყოველდღიურობაში, განგრძობადად, იმისათვის, რომ აღარავინ მოგცექცეს ისე უდიერად, როგორც საბჭოთა კავშირი ექცეოდა თავის მოქალაქეებს, როგორც თუნდაც დღევანდელი რუსეთი იქცევა.

ქიმია განყენებული მეცნიერება რომ არ არის, ამაზე ყველა თანხმდება. ვერც იქნება, რადგან ფიზიკა-მათემატიკასა და ბიოლოგიასთან პირდაპირ არის წილნაყარი. ჩემი წერილებით ვცდილობ, ისიც გაჩვენოთ, რომ მისი დაკავშირება ნებისმიერ სფეროსთან შეიძლება. მთავარი ფანტაზია და მონდომება გახლავთ. თუმცა, ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ქიმიით გაჯერებულია ჩვენი ცხოვრება. დიახ, ჩვენ ქიმიის გარემოცვაში ვცხოვრობთ. თუმცა ისიც სიმართლეა, რომ ბევრი ამას ყურადღებას არ აქცევს, ან სულაც არ იცის. ქიმიის გარემოცვაში ცხოვრება დაბინძურებულ გარემოში ყოფნაზე ყურადღების გამახვილებას  არ ნიშნავს. (ისე, არც უამისობაა). ეს ნიშნავს, რომ ყველაზე სუფთა საკვებიც კი ქიმიური ნაერთებისგან შედგება. სწორედ ამიტომ, ჩემს წერილებში შიგადაშიგ საკვების ქიმიასაც გამოვურევ ხოლმე და დღეს სწორედ ნიორზე უნდა დავწერო.

ადრე ნიორზე ალბათ ვამპირები ახსენდებოდათ. თანამედროვე დროში კი ღორის, ქათმის და ათასი ჯურის გრიპი წამოტივტივდება მეხსიერებაში. ორივე შემთხვევაში ნიორს საშველად უხმობდნენ. ვამპირებისგან დასაცავად კისერზე ჩამოკონწიალებული უნდა გეტარებინა და ვერავინ მოგეკარებოდა. გრიპის შემთხვევაში საგულდაგულოდ უნდა ღეჭო და ხალხი ნამდვილად ახლოსაც ვერ გაგეკარება, ვირუსების რა გითხრათ.

პირველი ვამპირი ჩვეულებრივი ადამიანი, სახელად ამბროჯო ყოფილა. სახელზეც ეტყობა, იტალიელი იყო. მოგზაური, ფათერაკების მაძიებელი გახლდათ. ერთ დღეს  ბერძნულ ქალაქ დელფიში ჩასულა. ხიფათიანი იყო ეტყობა ეს კაცი, თორემ რაღა მაინცდამაინც მზის ღვთაება აპოლონს გადაეყრებოდა. ახირებია აპოლონი რაღაცაზე და დაუწყევლია, მზის სხივის შეხებისას კანი დაგეწვასო. თითქოს ეს  წყველა არ ეყოფოდა,  ამბროჯომ სული მიწისქვეშა ღვთაებას დაუტოვა და სავარაუდოდ, უგუნებოდ უკან გამოტრიალებულს, მთვარის ღვთაება არტემიდესთან კინკლაობაც მოუვიდა. იმანაც დაუმატა, ვერცხლის და ნივრის  შეხებისას კანი დაგეფერფლოსო. მოგვიანებით, იმავე არტემიდას ეტყობა შეებრალა და  უკვდავი სიცოცხლე უბოძა, თუმცა სხვა ყველა წყევლა ძალაში დარჩა. აჩუქა ასევე სისწრაფე და ძალა… სისხლის სმაც მანვე დაავალა. მოგვიანებით ეს ახლად გამომცხვარი ვამპირი ამბროჯო ფლორენციაში დაბრუნდა და იქ ვამპირების მთელი კლანი შექმნა.

ასეთია ერთ-ერთი ლეგენდა. თუმცა, ვამპირები ჩვენ ირგვლივაც ბლომად არიან. ენერგეტიკულ ვამპირებს ვგულისხმობ. აი, იმ ხალხს, სხვების დაგესვლას, რომ არ ერიდებიან და სწორედ ამით არიან კარგად. 21-ე საუკუნეში მთლად ფრთები გაშალეს და სხვების ენერგიას ახლა მსოფლიო აბლაბუდაში მიმოფანტული სოციალური საიტებით იტაცებენ,  გულს უამრავი უცნაური კომენტარით იოხებენ. ნიორს რაც შეეხება, წინა დროის ნამდვილ ვამპირებზეც მეპარება ეჭვი და ენერგოვამპირებს ნამდვილად ვერ უშველის. ახლოდან თუ ვერ, შორიდან მოგტაცებენ ენერგიას.

თუმცა…

ნივრის რეგულარული მირთმევა გულ-სისხლძარღვთა სისტემისთვის ძალიან კარგია. თურმე, არტერიულ წნევასაც ამცირებს. ამაზე თანამედროვე ექიმებიც თანხმდებიან. გაცილებით ადრე კი ავიცენაც წერდა და ხოჯაყოფილიც თავის კარაბადინებში. მუდმივი გამოყენება ფილტვებისა და საყლაპავი მილის კიბოს განვითარებას 40%-ით აფერხებს. განსაკუთრებით კი დიაბეტით დაავადებული ადამიანებისთვის ყოფილა კარგი.

ნიორი ერთწლოვანი ბოლქვიანი მცენარეა და შროშანისებრთა ოჯახის წარმომადგენელია. მრავლდება კბილით და ბოლქვაკით. ახლა კი მთავარი კითხვა, რა შედის ნიორში ასეთი? რატომ არის ასე სასარგებლო?

100 გრამი ნიორი შეიცავს: 58გ. წყალს, 6,4გ. ცილას, 0,5გ. ცხიმს, 33გ. ნახშირწყალს, 1გ. დისაქარიდს, ბეტა-კაროტინს 5მკგ., თიამინს 0,2მგ., რიბოფლავინს 0,1მგ., ნიაცინს 0,7მგ., პანტოტენის მჟავას 0,6მგ., პირიდოქსინს 1,2მგ., ფოლიუმის მჟავას 3მკგ., ასკორბინის მჟავას 2მგ., კალციუმს 185მგ., რკინას 1,7მგ., მაგნიუმს 25მგ., ფოსფორს 155მგ., კალიუმს 402მგ., ნატრიუმს, 17მგ., თუთიას 1,2მგ., მანგანუმს 1,7მგ., სელენს 17 მკგ.

არ ვიცი, წინა აბზაცის წაკითხვისას შემადგენლობას თუ მიაქციეთ ყურადღება. თუ კარგად ჩახედავთ, შეამჩნევთ, რომ ვიტამინებს შეიცავს, ოღონდ ძალიან მცირე რაოდენობით. ამიტომ, ნიორი ვიტამინების მარაგის შესავსებად ვერ გამოდგება. ფიზიკურად ვერ მივირთმევთ ნივრის იმ რაოდენობას, რომ მათი აუცილებელი დოზა მივიღოთ. ნიორი მიკროელემენტების მისაღებად არის კარგი.

გარდა, ჩამოთვლილი მიკროელემენტებისა, ის შეიცავს ფიტონციდებს: დიალილდისულფიდს, ალილპროპილდისულფიდს, თიოპროპიონალდეჰიდ-S-ოქსიდს და ალიცინს. შემავალი ცილები შეიცავენ ამინმჟავა ცისტეინს, რომელიც ასევე გოგირდის შემცველია. როგორც კი ნიორი ხვდება პირის ღრუში, ღეჭვისას ქუცმაცდება და გადადის კუჭში, ფერმენტების ზემოქმედებით წარმოიქმნება აქროლადი ნაერთები. Allium ტიპის მცენარეების (ხახვი, ნიორი) სპეციფიკური  სუნი ძირითადად დისულფიდებით არის გამოწვეული. ნივრის სუნს უმეტესად იწვევს დიალილდისულფიდი, ხახვისას კი ალილპროპილდისულფიდი. გარდა ამისა, ხახვის გაფცქვნისას ან დაჭრისას,  მასში შემავალი ამინმჟავებიდან წარმოიქმნება თიოპროპიონ ალდეჰიდი. სწორედ ეს უკანასკნელი იწვევს ცრემლდენას და ტირილის ეფექტს ქმნის.

სხვათა შორის, რამდენიმე წლის წინ ხახვზეც დავწერე სტატია, რომელიც ახლაც შეგიძლიათ გაიხსენოთ https://mastsavlebeli.ge/?p=3906.

მაშ ასე, ნიორი სასარგებლოა, ოღონდ… მისი ჭამის შემდეგ გარეთ ვეღარ გამოვალთ. არა, კი არავინ აგვიკრძალავს, მაგრამ, დამეთანხმეთ, რომ ნიორნაჭამი ადამიანის აღმა-დაღმა სეირნობა მთლად კარგი და მოსაწონი საქმე ვერ იქნება. ზოგიერთი ფიქრობს, რომ დალევს ყავას, ან სულაც ყავის მარცვლებს დაღეჭავს, საღეჭ რეზინასაც მოსინჯავს და სურნელიც გაქრება. არა, არ გაქრება, რადგან… სუნი დგება იმიტომ, რომ სულფიდური ნაერთები (ალილმეთილსულფიდი) შეიწოვებიან სისხლში და შემდეგ ამოსუნთქულ ჰაერთან ერთად გარეთ გამოიყოფიან. ისინი ორგანიზმს ტოვებენ ასევე ოფლისა და შარდის მეშვეობით. სურნელს ჩვენ ვერ ვგრძნობთ, სხვები  გრძნობენ. ამიტომ, სანამ მათი გამოყოფა სრულად არ დასრულდება, ვერავითარი საღეჭი რეზინი საქმეს  ვერ უშველის.

ეს პრობლემა ეტყობა ბევრს ადარდებდა, რადგან ოჰაიოს უნივერსიტეტის მეცნიერებს მთელი კვლევა ჩაუტარებიათ და სამი პროდუქტი შეურჩევიათ, რომლებიც ნივრის სუნს 60%-ით ანეიტრალებს. ოღონდ, ეს პროდუქტები ნივრის ჭამიდან ნახევარი საათის განმავლობაში უნდა მიირთვათ, მერე გვიან იქნება.

პირველი მათგანი რძე გახლავთ. დიახ, ერთი ჭიქა რძე, უფრო სწორად მასში არსებული ცხიმები ბოჭავენ სულფიდურ ნაერთებს და აქროლადი აირის ალილმეთილ სულფიდის წარმოქმნას ხელს უშლიან. იმავეს მოიმოქმედებს ერთი ან ორი ვაშლის ჭამა (მწვანე ვაშლი განსაკუთრებით კარგია) ან სალათ „აისბერგის“ (ჩვენს სუპერმარკეტებში უხვად იყიდება) 5-7 ფოთოლი. მათში შემავალი ფენოლები ასევე ბოჭავენ სულფიდურ ნაერთებს, ამიტომ ისინი 60%-ით ნაკლები რაოდენობით გამოიყოფა ამოსუნთქულ ჰაერთან ერთად. გამოდის, რომ ეს სამი პროდუქტი სურნელს 60%-ით გაანეიტრალებს.

ავიცენას თავის „სამედიცინო ტრაქტატში“ გაახალგაზრდავების სხვადასხვა რეცეპტი უწერია. ის მას ელექსირის რეცეპტს უწოდებს. გახსოვთ არა? ალქიმიკოსები ელექსირს ეძებდნენ. მათი ნაწილი ელექსირით ოქროს მიღებას აპირებდა, მეორე ნაწილს კი მარადიული ახალგაზრდობის რეცეპტის მიგნება სურდა. ავიცენა, იგივე იბნს სინა, სწორედ მეორე ნაწილს მიეკუთვნებოდა და ორგანოებისა და უჯრედების ახალგაზრდობის გზებს ეძებდა. ერთ-ერთ მათგანს აქვე გაგიმხელთ.

აიღეთ ახალი მოსავლის ნიორი (ანუ, შემოდგომის) 350-400გ., გაფცქვენით, დანაყეთ და დაასხით 200-250 მლ. სამედიცინო სპირტი. ათი დღე მშრალ და გრილ ადგილას შეინახეთ. არ შედგათ მაცივარში, რადგან ავიცენას მაცივარი არ ექნებოდა და მისი წესები უშუალოდ უნდა დავიცვათ. შემდეგ გადაწურეთ და მიღებული ნაყენი, რძესთან ერთად,  ქვემოთ დაწერილი სქემით მიიღეთ:

პირველი დღე: საუზმემდე  ნახევარი საათით ადრე  1 წვეთი ნაყენი 50მლ. რძესთან ერთად. სადილამდე ნახევარი საათით ადრე  2 წვეთი ნაყენი 50მლ. რძესთან ერთად. ვახშმამდე ნახევარი საათით ადრე  3  წვეთი ნაყენი 50მლ. რძესთან ერთად. შემდეგ დღეებში თითო-თითო  წვეთი დაამატეთ და როდესაც 12 წვეთამდე ახვალთ, უკან დაიწყეთ წვეთების დაკლება. ამგვარად, მეათე დღეს, ვახშმის წინ კვლავ ერთი წვეთი ნაყენი უნდა მიიღოთ 50მლ. რძესთან ერთად.

მეთერთმეტე დღიდან დღეში კვლავ სამჯერ დალევთ 50მლ. რძეში გახსნილ 25 წვეთ ნაყენს, სანამ ბოლომდე არ დაცლით. იბნ სინა ამტკიცებს, რომ ორგანოები უჯრედულ დონეზე ახალგაზრდავდება და კურსის გამეორება მხოლოდ ხუთი წლის შემდეგ არის რეკომენდებული. თქვენი არ ვიცი და წელს მე გავაკეთებ. იბნ სინას ვენდობი და თან მეთოდის გამოცდაც არ იქნება ურიგო საქმე.

„სამედიცინო ტრაქტატში“ კიდევ ერთი ჩანაწერია, ე.წ. „შავ“ ნიორზე. ეს გამომშრალი ნიორი ყოფილა, რომელსაც ავიცენა ორმოცი დღის განმავლობაში 46 გრადუსზე სპეციალურ ღუმელში აშრობდა. შედეგად, ნიორი შავდებოდა და მოტკბო გემო დაკრავდა. სურნელი აღარ ჰქონდა. იბნ სინას ჩანაწერები ისლამური მეცნიერების მკვლევარს გაბრიელ ფერარიოს აქვს გაშიფრული (იხ. ჩემი ადრინდელი სტატია „ქიმიური ზღაპარი“ https://mastsavlebeli.ge/?p=3808, რომელიც ასევე პროფ. ფერარიოს კვლევის მიხედვით მაქვს დაწერილი). ჰოდა, პროფესორი ფერარიო წერს, რომ თურმე შავი, ანუ გამომშრალი ნიორი ყველა თავის თვისებას ინარჩუნებს და კარგავს მხოლოდ სუნს. იქვე მიუთითებს, თანამედროვე ყოფაში ხილის გამოსაშრობ ღუმელებში შეიძლება შავი ნივრის მიღებაო.

ბებიასგან კი უფრო მარტივი რეცეპტი მაქვს მოსმენილი. გაფცქვენი ნიორი და ზაფხულის პაპანაქებაში ჰაერზე გააშრე  5-7 დღე. მერე ადექი დაფქვი და შეინახე. ასეთი ფხვნილი უსუნო და სასარგებლოა.

…და თუ მაინც ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი რჩევის გათვალისწინება დაგვეზარება, შეგვიძლია გემრიელად მივირთვათ ერთი-ორი ნივრის კბილი და გარეთაც გავიდეთ. ბოლოს და ბოლოს… არც ერთი ვამპირი არ გაგვეკარება.

ტელეფონთან მეგობრობა

სტატისტიკის თანახმად (https://influence-central.com/kids-tech-the-evolution-of-todays-digital-natives/), ბავშვების დიდ ნაწილს პირველ მობილურ ტელეფონს ათი წლის ასაკში ჩუქნიან. თუმცა ამ თემის ირგვლივ მასწავლებლები გამუდმებით ეკამათებიან მშობლებსა და ბავშვებს. როგორ ვასწავლოთ პატარებს სმარტფონის გამოყენება ისე, რომ ამით არავინ იზარალოს და ტელეფონი დროის დაკარგვის კიდევ ერთ დამატებით ინსტრუმენტად არ გადაიქცეს?

Apple-ის დიზაინის ყოფილი დირექტორ ჯონატ აივს მიაჩნია, რომ მობილურის გამუდმებით მოხმარება, მისი არასწორი გამოყენების ტოლფასია.

ერთ-ერთმა ფართომასშტაბიანმა კვლევამ კი, სადაც მილიონამდე მოზარდმა მიიღო მონაწილეობა,  აჩვენა – სმარტფონების ბოროტად გამოყენება ბავშვებში ფსიქოლოგიური კეთილდღეობის გაუარესებას იწვევს. ბავშვებს, რომლებსაც ცოცხალი კომუნიკაცია, ფიზიკური აქტივობა და სწავლა გაჯეტებითა და ინტერნეტით აქვთ ჩანაცვლებული, უფრო დაბალი თვითშეფასება აქვთ და საკუთარ თავს უბედურებად თვლიან.

იმისათვის, რომ სოცქსელები და გაჯეტები ბავშვისთვის რეალობისგან გასაქცევ საშუალებად არ იქცეს, მნიშვნელოვანია, დავუდგინოთ მათ მკაფიო საზღვრები, როდის და რატომ უნდა გამოიყენონ ტექნოლოგიები.

ფსიქოლოგ ქეით ჰერლის რეკომენდაციით, ტელეფონის ხელში დაჭრისთანავე მშობლებმა უნდა შთააგონონ ბავშვებს, რომ ამას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს რაიმე მიზეზი. ვთქვათ, თუკი ტელეფონი აიღე, ე.ეი. მულტფილმის ყურება, სტატიის წაკითხვა ან მეგობართან მიმოწერა გსურს. ტელეფონის პასიურად მოხმარება კი მხოლოდ მასზე დამოკიდებულებას განავითარებს.

ამიტომ მშობლებმა ოჯახში ტელეფონის გამოყენების წესები უნდა განსაზღვრონ. მაგალითად, ბავშვის ჭამის დროს ის ყოველთვის ცალკე გადადონ, სეირნობის დროს კი სმარტფონი ხელში არ დააჭერინონ და შეინახონ.

რეკომენდებულია, მშობლები ესაუბრებოდნენ შვილს გაჯეტების მავნე ზემოქმედების შესახებ. ბავშვმა უნდა გააცნობიეროს, რომ  სმარტფონი ჩვენი ცხოვრების გასამარტივებლად შეიქმნა და არა იმისათვის, რომ ვირტუალობამ რეალობა შეცვალოს.

მშობელს უნდა ახსოვდეს, რომ არ არსებობს კონკრეტული ასაკობრივი პერიოდი, როდესაც ბავშვი იმდენად დიდი ხდება, რომ მისთვის აუცილებელია სმარტფონის შეძენა. ვიღაც ათი წლის ასაკშიც პასუხისმგებლიანია, ვიღაც კი გვიან მწიფდება. ასე რომ, ტელეფონის გონივრული გამოყენება მხოლოდ თქვენს შვილსა და ოჯახში გაჯეტებთან მიმართებაში უკვე არსებულ ურთიერთობებზეა დამოკიდებული.

ბევრი მშობელი ცუდი ჩვევების და ცუდი ქცევის წყაროს ოჯახს გარეთ ეძებს. მიაჩნიათ, რომ ბავშვი სკოლაში სწავლობს გინებას, მულტფილმებიდან – სულელურ ფრაზებს, ვიდეო თამაშებიდან – პერსონაჟების მავნე მანერებს. მაგრამ, პირველ რიგში, საჭიროა საკუთარ თავში ჩაღრმავება. კვლევებით დამტკიცებულია, რომ სწორედ მშობლები არიან ბავშვებისთვის პირველი მაგალითის მიმცემი. ამიტომაა მნიშვნელოვანია, რომ იყვნენ თანმიმდევრული და არ ეწინააღმდეგებოდნენ საკუთარ წესებს. სურთ თუ არა ეს, ბავშვობაში, ადრეულ მოზარდობაში ბავშვები ადვილად იღებენ მშობლების ჩვევებსა და ქცევებს.

უსამართლობაა შვილთან ჩხუბი იმის გამო, რომ „ის მუდმივად ზის ტელეფონში”, როდესაც დედა და მამა თავად არ იშორებენ სმარტფონებს, თუნდაც საუზმისა და სეირნობის დროს. თუ გსურთ, რომ თქვენმა შვილმა სმარტფონი გონივრულად გამოიყენოს, თავად იყავით მისთვის სამაგალითო.  იდეალურ შემთხვევაში, ციფრული ენის სასწავლებლად შეგიძლიათ ერთად შეიძინოთ მსგავსი ტელეფონები და ერთად ისწავლოთ მათი კომპეტენტურად გამოყენება.

სმარტფონი რომ გონივრულად გამოიყენოთ, უნდა იცოდეთ, როგორ შეიძლება ეს სასარგებლო აღმოჩნდეს ბავშვისთვის. ბავშვთა უმეტესობისთვის ტელეფონი, პირველ რიგში, სათამაშოსა და კომპაქტური კინოთეატრიის ფუნქციას ითავსებს, ამიტომ მრავალი მშობლის შიშიც გასაგებია. თუმცა მათ შეუძლიათ აუხსნან ბავშვებს, რომ სმარტფონის გამოყენებით შეიძლება ბევრი სასარგებლო რამ გაკეთდეს.

ვიდეოკავშირი – ბავშვთან ვიდეოურთიერთობის სწავლა აუცილებელია. ეს თქვენს სიმშვიდეს ნაწილობრივ მაინც უზრნველყოფს, თანაც ერთმანეთთან მიმოწერასაც სჯობს – უფრო მარტივია.

შემეცნებითი თამაშები – დიახ, გარდა Cut Rope-ის და Angry Birds-ისა, არსებობს ათასობით განვითარებადი და არანაკლებ საინტერესო პროგრამა. ვიქტორინები, ლოგიკური დავალებები, რთული სიმულატორები,  სტრატეგიები – თუ ტელეფონი „გითრევს“, მაშინ გონებრივი განვითარების სასარგებლოდ მაინც „ჩაითრიოს“ ბავშვი.

საგანმანათლებლო პროგრამები – სათამაშო და გასართობი გზით, შეგიძლიათ შეისწავლოთ არა მხოლოდ ენები, არამედ ყველაფერი დანარჩენიც: გეოგრაფია, ანატომია, ისტორია, მუსიკალური წიგნიერება და პროგრამირება. მართალია, სმარტფონებს იშვიათად გამოყენებენ საკლასო ოთახში, მაგრამ ეს მხოლოდ დროის საკითხია.

ფოტო და ვიდეო – ბავშვებს უყვართ ბლოგერები და სიამოვნებით უსმენენ მათ. თქვენ შეგიძლიათ გამოიყენოთ ისინი როგორც ინსპირაციისა და მოტივაციის წყარო („შენც შეგიძლია, იგივე გააკეთო!“). უბრალოდ, ასწავლეთ ბავშვს ფოტოგრაფიის საფუძვლები, კომპოზიციები და ვიდეოგადაღება.

საგანმანათლებლო ვიდეო – უცნაური ვიდეოებისა და მულტფილმების გარდა, YouTube სავსეა დოკუმენტური ფილმებით სხვადასხვა თემაზე, პოპულარული სამეცნიერო ვიდეოთი, როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოელი ბლოგერებისგან, ასევე ლექციებით მოზრდილთათვის.

მეორე ნაწილი

სტატიის წინა ნაწილში ვისაუბრეთ სკოლაში ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის მიმართ გერმანულენოვან სივრცეში არსებულ რეგულაციებსა და ხედვებზე. ამჯერად დეტალურად განვმარტავთ ხარისხის კულტურის მნიშვნელობას, მის მახასიათებლებსა და მნიშვნელობას. ასევე შევრჩერდებით ისეთ თემაზე, როგორიცაა „შეცდომების კულტურა“ და შევეცდებით გავშალოთ გერმანულენოვან სივრცეში არსებული დამოკიდებულება სკოლის მართვისა და განვითარების საკითხებში დაშვებულ შეცდომებთან დაკავშირებით.

ხარისხის კულტურა გულისხმობს სკოლაში არსებულ თანხმობას, საერთო ნებას სასწავლო პროცესის, შეფასებისა და განვითარების საკითხებზე. სასწავლო პროცესთან დაკავშირებით კი პირველ რიგში „ხარისხის სპირალი“ (plan, do, chek, act) მოიაზრება და მისი მუდმივი რეფლექსურობა, შეფასება და განვითარება. როგორც სტატიის წინა ნაწილში აღვნიშნეთ, საქმე მხოლოდ ფორმალურ სქემებს არ ეხება, არამედ ღირებულებით ნაწილს. ღირებულებების ნაწილში ხარისხის კულტურის საფუძვლად განიხილება კონკრეტული ქცევები, დამოკიდებულებები და აზროვნების სტრუქტურა. ხარისხიც მხოლოდ იმ შემთხვევაში იმუშავებს გამართულად, თუ პიროვნებები მზად არიან ახლის მისაღებად, იჩენენ ღიაობას და გახსნილობას, პოზიტიურად აფასებენ სხვების მცდელობას – გააუმჯობესონ სასწავლო პროცესი. რადგან სკოლები როგორც საქართველოში, ასევე ევროპის ბევრ ქვეყანაში ძირითადად ტრადიციულ ორგანიზაციებს წარმოადგენენ, ისინი მიდრეკილნი არიან უკვე არსებული ქცევის სტრუქტურების შენარჩუნებისაკენ და სკეპტიკურად უყურებენ ცვლილებებს. ხშირ შემთხვევაში განხილვის გარეშე იქმნიან ნეგატიურ დამოკიდებულებას საწყის ეტაპზე კონკრეტული შემოთავაზების მიმართ. ამიტომაც პრაქტიკოსების რჩევაა, სკოლის განვითარების პროცესს ფრთხილად და კონსტრუქციულად მივუდგეთ, წინააღმდეგ შემთხვევაში სურვილი სურვილად რჩება და გატარებული ცვლილებები ფასადურ ხასიათს იძენს. ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ სასკოლო საზოგადოება ცვლილებებისთვის მზაობას ამჟღავნებს, კარგი იქნება ეს ყოველდღიურ საქმიანობაში იყოს ასახული. ხარისხის ციკლი გამართულად მუშაობს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ახალ იდეებსა და პროექტებთან დაკავშირებით საკმარისი და ეფექტური კომუნიკაციაა დირექციასა და მასწავლებლებს, მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს, მოსწავლეებსა და მშობლებს შორის. იმის მაგალითს, თუ რას ნიშნავს ცვლილებებისადმი ყოველდღიური გახსნილობა და მათი პრაქტიკაში დანერგვა – პირველ რიგში დირექცია უნდა აჩვენებდეს.

ხარისხის ციკლის დანერგვისას აქილევსის ქუსლის როლს ხშირად ითავსებს „შეცდომების კულტურა“ და შეცდომებისადმი პერსონალის დამოკიდებულება. ხარისხის უზრუნველყოფის ეფექტური სისტემის ჩამოყალიბებისას მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, თუ რა დამოკიდებულება აქვს განმახორციელებელს შეცდომების მიმართ და როგორ უმკლავდება ის ნეგატიური ხასიათის მოვლენებს. შეცდომის დაშვებისადმი დამოკიდებულებებს თუ გადავხედავთ, ორ მიდგომას შევნიშნავთ:  პირველი – შეცდომა პირდაპირ ნეგატიურ მოვლენას მოასწავებს, მაგალითად, ცუდი ნიშნის მიღება გაკვეთილზე ნეგატიური მოვლენაა და მეორე, თუ შეცდომა ნეგატიური მოვლენაა, მაშინ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ მისი თავიდან ასაცილებლად.

შეცდომები ხშირ შემთხვევაში პირდაპირაა სტიგმატიზებული როგორც „კარგი“ და „ცუდი“, „სწორი“ და „არასწორი“ – როგორც აბსოლუტური სიდიდის მახასიათებელი მოვლენები და არ განიხილება სიტუაციურად, სხვადასხვა გარემოებებისა და პერსპერქტივების გათვალისწინებით. როგორც წესი, ასეთი დამოკიდებულების დროს იწყება „დამნაშავეების“ ძებნა, ან მეორე უკიდურესობაში გადასვლა – რადგან მასწავლებელმა იცის, რომ მის ორგანიზაციაში შეცდომების მიმართ მსგავსი დამოკიდებულებაა და მუდმივად განტევების ვაცის ძებნა მიმდინარეობს. ცდილობს, დამალოს პრობლემა და არასოდეს ისაუბროს მასზე. ამით იგი თავიდან იცილებს პრობლემის გაცხადებისას შეფასებითი ხასიათის კომენტარების მოსმენასა და კრიტიკას. „შეცდომების კულტურის“ მიმართ ყველაზე გავრცელებულ, სტიგმატიზებულ მიდგომებში მსგავსი დამოკიდებულება ჩვეულებრივ მოვლენას წარმოადგენს, თუმცა საერთო შედეგისათვის უარყოფითი მნიშვნელობის მატარებელია. ყველაზე ცუდ შემთხვევაში:

• შეცდომებისადმი მსგავსი დამოკიდებულება იწვევს შიშს კონტროლის მიმართ; შერცხვენა, და მარტო დარჩენა საკუთარ შიშებთან შიდასასკოლო შეფასების საწინააღმდეგო ბარიერად განიხილება (რადგან არავინ საუბრობს პრობლემაზე, შიდა შეფასებაც არ აჩვენებს რეალურ შედეგებს);
• ხელს უშლის მასწავლებლებს, მოსინჯონ ახალი მეთოდები და მიდგომები;
• ხელს უშლის გაკვეთილის რეფლექსიას, კოლეგებს შორის აზრთა გაცვლა-გამოცვლას იმის შესახებ, თუ რა გამოუვიდათ წარმატებულად და რა საჭიროებს გაუმჯობესებას.

რა გავაკეთოთ მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად?

რა თქმა უნდა, ბევრი შეცდომა ნამდვილად არაა მისაღები და სასურველი, თუმცა პირველ რიგში დირექციამ უნდა გააცნობიეროს, რომ ისინი ასევე გვეხმარებიან განვითარებაში. შესაძლებელია პერსონალმა დაუშვას შეცდომა, მაგრამ მთავარია, სწორად შეძლოს თვითშეფასება და ისწავლოს განცდილი წარუმატებლობიდან. მსგავსი ხარისხის კულტურის შესაქმნელად მნიშვნელოვანია საერთო ხედვა და დამოკიდებულება შეცდომების მიმართ.

• სკოლისა და გაკვეთილის წარმატება დამოკიდებულია ბევრ ფაქტორზე, მიზნობრივი კონფლიქტები და დილემები ყოველდღიური სამუშაო პროცესის ნაწილია;
• არ არსებობს საუკეთესო სკოლა, საუკეთესო მასწავლებელი, საუკეთესო მოსწავლე, რომლებიც შეცდომებს არ უშვებენ;
• ხარისხის უზრუნველყოფის პროცესის დროს საქმე მაინცდამაინც „კარგსა“ და „ცუდს“ არ ეხება, არამედ იმას, რომ ერთი მოვლენა/პროცესი განსხვავებულად დავინახოთ/შევაფასოთ და გავაკეთოთ.
• მნიშვნელოვანია, გამოვიდეთ ყოველდღიური რუტინიდან ერთხელ მაინც, მოვსინჯოთ ახალი, მიუხედავად იმისა, რომ ვხედავთ – ყველაფერი ისე არ მიდის, როგორც ვგეგმავდით;
• შეცდომები გვაძლევენ სწავლის საშუალებას;
• შეცდომების დამალვის ნაცვლად ავიღოთ მათზე პასუხისმგებლობა, გავიაზროთ ისინი და სწორად წარვმართოთ შიდასასკოლო შეფასების პროცესი.

როგორც ვხედავთ, შეცდომების დამალვის, შეცდომაზე პასუხისგების, ავტორიტარული დამოკიდებულებისა და მომხდარში დამნაშავის ძიების კულტურა არამხოლოდ საქართველოშია პრობლემური. ამ შემთხვევაში შეგვიძლია საკითხი მხოლოდ სკოლის შიდაპერსპექტივიდან არ განვიხილოთ, არამედ მაკონტროლებლის მიერ სკოლისადმი დამოკიდებულებაც ჩავრთოთ სქემაში (რა დამოკიდებულებაც მოდის მაკონტროლებლისგან, ანალოგიური აისახება სკოლაზე). რაც არ უნდა ზედაპირულად მოგვეჩვენოს, შეცდომებისადმი მსგავს დამოკიდებულებას დიდი გავლენა აქვს სკოლაში ხარისხის კულტურის ჩამოყალიბების საკითხზე. ამის ერთ-ერთი მანიშნებელია ის ფაქტიც, თუ რა დიდი როლი ენიჭება ამ თემას გერმანულენოვან სივრცეში (თავად მაკონტროლებლის მხრიდან).

სტატიების ამ ციკლის შემდეგ ნაწილში შემოგთავაზებთ ხარისხის უზრუნველყოფის კონკრეტულ და ფოკუსირებულ მიდგომას, რომელიც განიხილავს შეცდომას, როგორც თვითსწავლისა და თვითგანვითარების მეთოდს.

(ტუვე იანსონის მოთხრობის, ჯოდი ფოსტერის ფილმისა და დომი შის ანიმაციის მიხედვით)

პირველი ამოსუნთქვა, პირველი კლასი, პირველი სიყვარული – ყოველი ახალი ეტაპი შვილებსა და მშობლებს ერთმანეთისგან აშორებს, თუმცა როგორი მტკივნეულიც არ უნდა იყოს ეს პროცესი, მისი გადალახვა გარდაუვალია. მნიშვნელოვანი ის გახლავთ, რამდენად შენარჩუნდება ურთიერთობაში ყველაზე ძვირფასი განცდები და ემოციები.

ამ წერილში სეპარაციის პროცესზე ვისაუბრებ, ბავშვებთან თავშეკავებულ დამოკიდებულებასა და ჰიპერმზრუნველობას შორის პარალელებს გავავლებ. თვალსაჩინო ნიმუშებს კი ლიტერატურიდან და კინემატოგრაფიიდან შემოგთავაზებთ.

„ბაო“

2018 წლის მოკლემეტრაჟიანი ანიმაციური ფილმების ნომინაციაში „ბაომ“ (https://www.imovies.cc/ka/movies/878369857/Bao/ENG/MEDIUM) ოსკარი დაიმსახურა.

სათაურს ორმაგი დატვირთვა აქვს: ბაო პოპულარული ჩინური კერძია, ერთგვარი ღვეზელი მრავალფეროვანი შიგთავსებით, რომელსაც ორთქლზე ხარშავენ და ძირითადად საუზმეზე მიირთმევენ. ამავდროულად ბაო მთავარი გმირის კნინობით-ალერსობით სახელადაც შეგვიძლია მივიჩნიოთ. გმირისა, რომელიც ფარშით გამოტენილ ცომის გუნდასთან გაუიგივებია ანიმატორს. დანახვისთანავე მისი მოფერება, გულში ჩახუტება და ლოყაზე ჩქმეტა გინდება (ანიმაციის პერსონაჟი ქალბატონების მსგავსად). თუმცა… შვიდწუთიანი სიუჟეტის განმავლობაში „ჩვენი გმირი“ იზრდება, ეცვლება გარეგნობა, მისწრაფებები… დედის დამოკიდებულება კი უცვლელი რჩება! უდავოდ ნაცნობი თემაა: მშობლების უმეტესობისთვის შვილები ხომ მარადიულ ბავშევბად რჩებიან, ხუთი წლისანი იქნებიან ისინი თუ ორმოცდაათის, მაინც პატარები იქნებიან.

ბაოს დედიკოს ემოციებით გაჯერებული მიმიკა და ჟესტები ორჯერ, საკმაოდ მკვეთრად არღვევს ჩინური მელოდიის მშვიდ ჟღერადობას: პირველად ბაო დედის სხეულს რომ მოსწყდება („გამოჩნდება“) და მეორედ, როდესაც გულის რჩეულთან ერთად მშობლიური სახლიდან მიდის (ყოველ შემთხვევაში, ცდილობს).

შვილის დაბადება განშორების პირველი ეტაპია, რაც დედებს არც თუ იოლად გადააქვთ. თუმცა სეპარაციის რთული პროცესი ამით როდი სრულდება. ნებისმიერმა მშობელმა სათანადო მომენტში უნდა გაიაზროს, რომ შვილი მისი განუყოფელი ნაწილაკი არ არის და დამოუკიდებელ ცხოვრებას იმსახურებს. ეს ერთმნიშვნელოვნად აქტუალური თემა რეჟისორ-ანიმატორმა დომი შიმ მართლაც  ოსტატურად შეფუთა ზღაპრული ფაბულით (ცომის გუნდისა და დიასახლისი ქალის ყოველღიური ყოფის მაგალითზე). მან მარტივი და მსუბუქი მხატვრული ხერხებით დაგვანახა, რომ მშობლისგან შვილის გამოყოფის პროცესი მხოლოდ ფიზიკურ განცალკევებას არ გულისხმობს და გაცილებით მნიშვნელოვანი ფსიქოლოგიური ასპექტია. მშობელმა „ბავშვი“ უნდა „გაუშვას“ და არ „შეჭამოს“ ამ სიტყვების პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით. ბაოს გადასანსვლა, სხეულში უკან დაბრუნების მცდელობა რთული სიტუაციიდან გამოსვლის მაგალითად ნამდვილად არ გამოდგება – ბაოს გაუჩინარებით პრობლემები არ ქრება!

დედიკო მერი და სარა 

კიდევ ერთი დედა-შვილი მინდა გაგაცნოთ ფილმიდან „არქეინჯელი“ (https://www.imovies.cc/ka/movies/39494/Black-Mirror/S04/E02/GEO/HIGH).

„არქეინჯელი“ გახმაურებული ბრიტანული ტელე-ანთოლოგიის „შავი სარკის“ მეოთხე სეზონის მეორე ეპიზოდია. თითოეული სერია ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი მხატვრული ფილმია, რომელშიც სხვადასხვა მსახიობები თამაშობენ, განსხვავებული გარემო და თემებია წარმოჩენილი. სერიალის იდეის ავტორი და რეჟისორი ბრიტანელი მწერალი-სატირიკოსი, ტელეწამყვანი და ჟურნალისტი ჩარლი ბრუკერი გახლავთ. „არქეინჯელის“ გადასაღებად კი მან მსახიობი ჯოდი ფოსტერი მიიწვია.

ARKANGEL ტექნოლოგიური იმპლანტანტის სახელია, რომელიც საშუალებას აძლევს მშობლებს შვილებს თვალყური ადევნონ, უფრო ზუსტად და უხეშად რომ ვთვათ –  უთვალთვალონ. მარტოხელა მერი თავის სამი წლის ქალიშვილ სარას ამ ექსპერიმენტისთვის ყოყმანითა და სიფრთხილით, მაგრამ მაინც იმეტებს – მან ხომ პარკში სეირნობისას ბავშვი დაკარგა და ძალიან ინერვიულა! ამართლებს თუ არა დედის შიში მის საქციელს? შესაძლოა, ფილმის დასაწყისში მზრუნველ მერის გამოუჩნდეს კიდეც მხარდამჭერები, მაგრამ მნიშვნელოვანია რამდენი მომხრე შერჩება მას ფილმის დასასრულამდე!

დრო გადის და მერი სათვალთვალო პლანშეტის დამატებით ოფციებს იყენებს: აკონტროლებს შვილის სასიცოცხლო მონაცემებს, ჰიდროკორტიზონის დონეს სისხლში, ადრენალინის მერყეობას, განავლის სიმკვრივეს, ჰორმონალურ ცვლილებებს და ბლენდერის დახმარებით მომზადებულ კერძებსა თუ წვენებში შესაბამის პრეპარატს თავისი ინიციატივით, შვილისგან მალულად აზავებს. არც ამას სჯერდება და ქალიშვილის მხედველობის არეალიდან ბლოკავს არასასურველ სანახაობებს: ავ ძაღლებს, სისხლს, ჩხუბის, ძალადობის სცენებს და აშ. რვა-ცხრა წლამდე სარასთვის გარემომცველი სამყარო სანახევროდ გაუჩინარებულია. თუმცა რიგი გაუთვალისწინებელი შემთხვევების შემდეგ, მერი პლანშეტს დროებით აძინებს (მაგრამ სამუდამოდ ვერ თმობს).

მერის ჰიპერმზრუნველობას სავალალო შედეგები მოაქვს, თვალთვალით თავმობეზრებული სარა ერთ დღეს პირველივე შემხვედრ ტრაილერს აჩერებს და გარბის -უჩინარდება. უჩინარდება სიტყვის პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით, ვინაიდან სათვალთვალო პლანშეტი დამსხვეულია (ახლის შეძენას მერი ვეღარ მოახერხებს, იმის გამო, რომ ARKANGEL წარმატებულ პროექტად არ მიიჩნიეს და გაყიდვიდან ამოიღეს).

რეჟისორი ცდილობს დაგვანახოს, როგორი უსიცოცხლო ყოფილა დედა-შვილის ურთიერთობა გოგონას პარკში დაკარგვიდან ტრაილერით გაუჩინარებამდე. დედა კვლავ სასოწარკვეთილი დარბის ქუჩაში, შვილს დაეძებს და არაფერი გააჩნია ხელჩასაჭიდი. მოსწავლეებთან ერთად, სხვადასხვა ჯგუფში არაერთხელ მინახავს და მისაუბრია ამ ფილმის შესახებ. ბავშვები ერთმნიშვნელოვნად ადანაშაულებენ მერის, იმის გამო, რომ ის მხოლოდ ბლენდერისა და სათვალთვალო პლანშეტის დახმარებით ცდილობდა საკუთარი შვილის პრობლემების მოგვარებას.

მისაღებია შვილებზე ტოტალურად თვალყურისდევნება, მათ ცხოვრებაში უხეშად ჩარევა? – ურთულესი კითხვაა და პასუხის გაცემა მხოლოდ მშობლების პრეროგატივა როდია. არც „არქეინჯელი“ იძლევა ამომწურავ პასუხებს. ეს ფილმი შავ სარკეში საკუთარი ანარეკლის დანახვის კიდევ ერთი მცდელობაა. ჩარლ ბრუკერი და ჯოდი ფოსტერი ციფრული ტექნოლოგიებისა და ფენტეზის მცირე ელემენტების დახმარებით გვაიძულებენ კიდევ ერთხელ გავიაზროთ მანქანების გარეშე რამდენად სწორად ვმართავთ ჩვენს უნარ-ჩვევებს. რა უნდა მოვიმოქმედოთ, რომ არ გაუჩინარდნენ ბავშვები, თვალთვალის გარეშე როგორ უნდა დავინახოთ, შვიცნოთ და მივიღოთ ისინი.

უჩინარი ნინი და დედა მუმინი

მეოცე საუკუნის ლიტერატურაში ნაკლებად მიოიძებნება ისეთი წიგნები, ერთნაირი ინტერესით რომ კითხულობს დიდი თუ პატარა.  და გაცილებით ცოტაა ისეთი საბავშვო მწერლები მშვენიერ სადიდო ტექსტებსაც რომ ქმნიან. სწორედ ასეთი ავტორების  რიცხვშია ტუვე იანსონი. რა თქმა უნდა ის არ გახლავთ პირველი მეზღაპრე, უცნაური არსებებით დასახლებული სამყარო რომ გამოიგონა. მაგრამ… როგორ მოახერხა უფროსების გულების დაპყრობაც, რაში იმალება მისი საიდუმლო? ლიტერატურათმცოდნეები და ფსიქოლოგები მიზეზს იოლად ხსნიან: მუმინსაგაში სახლი არსი უმნიშვლენელოვანესი, ყველაზე მიმზიდველი ადგილი, ის ტუვეს ზღაპრული სამყაროს ცენტრია, ისეთი ადგილია, სადაც გსურს იცხოვრო, სადაც შესაძლებელია საოცნებო ბავშვობა გაატარო.

მუმინების დედა იდეალური დედაა და ეს კიდევ ერთი მიზეზია, რის გამოც გვიყვარდება მუმინების შესახებ დაწეტრილი წიგნები. მის დიდ, შავ ჩანთაში ეტევა ყველაფერი, რაც უსათუოდ საჭირო და აუცილებელია. მას მუდამ მზად აქვს უგემრიელესი კერძები და სასმელები. რაც ყველაზე მთავარია, დედა მუმინს უპირობო სიყვარულით უყვარს თავისი ვაჟი, მუმინტროლი, ყოველთვის ემხრობა მის იდეებს, მხარს უჭერს მის ნებისმიერ სურვილსა და წამოწყებას. არ ზღუდავს და მზადაა ხანგრძლივ და ხიფათიან მოგზაურობაშიც კი გაუშვას. მარტივად რომ ვთქვათ, გვერდში უდგას და უგებს. ალბათ დამეთანხმებით, რომ უდიდესი ბედნიერებაა, როდესაც შენი ესმით!

ზემოთ ჩამოთვლილი მიზეზების გამო დედა მუმინის სახლი საუკეთესო ადგილია ნებისმიერი ბავშვისთვის. სწორედ ამიტომ, ერთ წვიმიან საღამოს ტუუტიკი სწორედ იქ მიიყვანს პატარა ნინის (ასე იწყება ტუვე იანსონის „უჩინარი ბავშვის“ სევდიანი ამბავი). როგორც ირკვევა, პატარა ნინის ახლობლები არ ჰყავდა, მისი აღმზრდელი დეიდა კი „ყინულივით ცივი იყო და ირონიული.“ მზრუნველობისა და სითბოს გარეშე პატარა გოგონა ნელ-ნელა გაფერმკრთალებულა და უჩინარი გამხდარა. თურმე, „ადამიანს ხშირ-ხშირად თუ შეაშინებ, ადვილი შესაძლებელია გაუჩინარდეს!..“

რა მეთოდებითა და ხერხებით უნდა გადაიჭრას ნინის პრობლემა? პასუხებს ამ ურთულეს კითხვებზე კიდევ ერთი, ზღაპრულად შეფუთული ამბავი იძლევა. ნინის გამოჩენა ფსიქოლოგიური ქვეტექსტებით დატვირთული, აბზაც-აბზაც თვალყურსადევნებელი პროცესია. „უჩინარი ბავშვი“ მიგვანიშნებს, როგორ უნდა მოვექცეთ ნებისმიერ პატარას ჩვენს გარშემო (როგორ აღმოვაჩინოთ, „გამოვაჩინოთ“ მისი შინაგანი სამყარო) და კიდევ ერთხელ გვარწმუნებს, რომ ტუვე იანსონის ზღაპრები და მოთხრობები ემპათიის ნამდვილი სახელმძღვანელოებია.

სერიიდან „ჩემი მასწავლებლები“ – ალექსანდრე (საშა) ღლონტი

ადამიანი ამბებისგან შედგება და, საბოლოოდ, ეს „ამბები“ იქცევა ხოლმე ჩვენს ნავიგაციად ცხოვრებაში…. ამა თუ იმ შემთხვევის დროს გაგვახსენდებიან ჩვენი ძვირფასი მასწავლებლები და გზას გვასწავლიან: მარჯვნივ თუ მარცხნივ…

იქნებ პირდაპირ?

ნამდვილი მასწავლებლები მხოლოდ აუდიტორიაში არ გვასწავლიან, ისინი გვასწავლიან ყოველთვის – ნებისმიერი ურთიერთობის დროს და თან ისე, წარმოდგენაც არ აქვთ, რომ ამ დროს მისგან სწავლობ… ეს არის ოსტატისა და შეგირდის ნამდვილი ურთიერთობა; სწავლების მიზანი ხომ ცნობიერების ფორმირებაა და ჩვენს ყოველდღიურ კითხვებზე პასუხი. ეს შესაძლებელია – მეცნიერების შესწავლის გზით, ხელოვნების გზით და ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი ურთიერთობისას.

ასეთი იყო პროფესორი ალექსანდრე ღლონტი  – ენათმეცნიერი, მრავალი წიგნის, გამოკვლევის, ჯილდოს მფლობელი, თუმცა მის საყოველთაოდ ცნობილ დამსახურებებზე კი არ მინდა საუბარი, არამედ იმაზე, რაც მე მაკავშირებდა და რის გამოც ის ჩემთვის უნიკალური ადამიანი და მასწავლებელი იყო.

მრავალთაგან სულ სამ ამბავს მოგიყვებით, რომლებიც ახლა წამოტივტივდება ცნობიერების ზედაპირზე.

ამბავი პირველი: პირველი შეხვედრა

დამფრთხალი აბიტურიენტი ვარ… ქართულის გამოცდაზე გავდივარ და მითხრეს, რომ კომისიის თავმჯდომარეა  პროფესორი ალექსანდრე ღლონტი… მანამდე ჩემმა ქართულის მასწავლებელმა, მურად მთავრელიძემ, ხაშურიდან რომ გამოამცილა, დამარიგა: რომ მაღალ ნიშნებს მხოლოდ კომისიის თავმჯდომარეები წერენო (ვერაფრით ვერ  გავიგე, ეგ რას ნიშნავდა და რატომ არ შეეძლო კომისიის წევრს მაღალი ნიშნის დაწერა და თუ სამაგისო კომპეტენცია არ ჰქონდა, რატომ იჯდა კომისიაში!) და ამიტომო კომისიას რომ ჩააბარებ და თუ არ გაგიშვეს თავმჯდომარესთანო, ეს ნიშნავს, რომ დაბალ ნიშანს გიწერენ და აუცილებლად მოითხოვე თავმჯდომარეო, უფლება არა აქვთ, არ გაგიშვანო! ფეხი არ მოიცვალო, იცოდეო… შენ მხოლოდ ფრიადი გეკუთვნისო!

მოკლედ, ქართულის საკითხებთან ერთად ეს შეგონება კარგად ჩავიბეჭდე გონებაში. შევედი ქართულის ზეპირ გამოცდაზე და 2 ქალია გამომცდელი. ავიღე ბილეთი…. რა თქმა უნდა, არცერთი საკითხი არ ჩამიგდია, დამატებითი ბილეთიც ამაღებინეს, კითხვებიც დამაყარეს… ამხედ-დამხედეს კიდეც და კარგიო, თავისუფალი ხარო! აი, აქ გამახსენდა მურადი მასწავლებლის: ფეხი არ გამოადგა, სანამ თავმჯდომარეს არ ჩააბარებო. ჰო და, გაგულისებულმა: – მეთქი, რას ნიშნავს თავისუფალი ვარ? – შევუტლიკინე დიდ გულზე მყოფმა, თავმჯდომარე სად არის მეთქი? ერთ-ერთმა სათვალეებს ზემოდან გადმომხედა გაკვირვებულმა (როგორ გავბედე აბიტურიენტმა თავმჯდომარის მოკითხვა) და წარბაწეულმა მკაცრად მომახალა: – თავმჯდომარე გასულია და დიდხანს არ მოვაო! მაგრამ ასე ადვილად თავიდან ვერ მომიშორებდნენ და ვუთხარი: – ჰო და, სანამ მოვა, აქ ვიჯდები და დაველოდები მეთქი! (ზუსტად ისე, როგორც „ცისფერ მთებშია“: „დალოდება ხომ შეიძლება?“) თავად, რა თქმა უნდა, არც გამოუძახებიათ და დამივიწყეს კუთხეში მიმჯდარი საერთოდ.

არ ვიცი, რამდენი დრო გავიდა… მინიმუმ 2 საათი…  უკვე სრულდებოდა გამოცდა ყველა აუდიტორიაში. უცებ ღია კარში შემოვიდა მომცრო ტანის და სანდომიანი სახის პროფესორი და გამომცდელებს მიმართა: – მე ხომ არავინ მელოდებაო…? გუმანით მივხვდი, რომ სწორედ ეს იყო თავმჯდომარე. ეგრევე ფეხზე წამოვხტი, სანამ გამომცდელები არას ეტყოდნენ და: – მე გელოდებით, პატივცემულო მეთქი. – ოჰ, მობრძანდითო, – ღიმილით და პატივისცემით რომ მომმართა, გული მომეცა. დავსხედით, გადახედა ჩემს საკითხებს და გადადო გვერდზე. ხელახლა ამაღებინა ბილეთი…. ერთი….მეორე….მესამე…. მისმენდა გულდასმით, კითხვებსაც მისვამდა და კეთილგანწყობა ეწერა სახეზე, რაც ძალას მმატებდა. მერე გადავედით წინადადების გარჩევაზე, რაც ჩემი ყველაზე სასიამოვნო პროცესი იყო და ვნებითი გვარის დეტალური განხილვა რომ დავიწყე, უკვე გამაჩერა…. დაავიწყდა გამოცდა და ყველაფერი და დაინტერესდა, ვინ ვარ, საიდან ჩამოვედი და ვინ მასწავლიდა და ასე შემდეგ. ვუთხარი, რომ ხაშურიდან ვარ… – შიგ ხაშურიდან? – მეკითხება…  – ვაჰ, ვფიქრობ… ახლა ჩემი სოფელი რომ ვუთხრა, საიდან ეცოდინება და ნეტა, რას მეძიება მეთქი. არა და, ჩამეძია…. ვუთხარი, რომ ხაშურთან ახლოს, არის ერთი სოფელი, რომელსაც ჰქვია ოსიაური და იქიდან ვარ და სკოლაც იქ დავამთავრე მეთქი. – ოსიაურიდან ხარო? – კარგი მეზობელივით შემეკითხა, – კი მეთქი… და პირველი გაოცება იყო მისი შემდეგი კითხვა: – ზემო ოსიაურიდან თუ ქვემოდანო? მაშინ რა ვიცოდი, ტოპონიმების მკვლევარს რომ ველაპარაკებოდი… ოსიაურიდან გადავიდა ფრონეს ხეობის სოფლებზე და უკვე 100 წლის მეგობრებივით ვგრძნობთ თავს… გულიანი საუბრის შემდეგ გამომცდელებიც გაგვახსენდა და მკითხა: – რაო, რა გითხრეს ამ გამომცდელებმაო? შევჩივლე ჩუმად: – თქვენთან არ მიშვებდნენ მეთქი? – ჰმ… უყურე ამათო და მოუბრუნდა და ეუბნება: აბა, დამენახეთ, ვინ არ უწერდა ამ გოგოს ხუთსო? უუუჰ…. რა ამაყად გადავხედე ჩემს მტარვალ გამომცდელებს და საგამოცდოს ფრიალით გამოვედი შენობიდან…

ამბის შეგონება:  ამ დღეს მივხვდი, რომ ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი! რომ ზოგჯერ აღმოჩნდები ისეთ ტერიტორიაზე, სადაც ვერავინ დაგიცავს! რომ: გამოცდა, სიკვდილი და სიყვარული – ის ადგილებია, სადაც მარტო ხარ! ჰოდა, მარტომ უნდა ისწავლო თავდაცვა!

გაგარძელება: ამ ამბის გაგრძელება ის იყო, რომ იმ წელს ჩავირიცხე და სულ მინდოდა კიდევ შევხვდეროდი ჩემს მხსნელ პროფესორს… მაგრამ როგორ…? პირველკურსელი პინგვინი ვარ… და პირველივე კვირას აუდიტორიაში შემოდის ახალგაზრდა ქალი და კითხულობს: – ცირა ბარბაქაძე რომელი ხართო? -მე ვარ მეთქი…. წამომყევითო და გავყევი და ვკვდები ინტერესით, სად მივყავარ? შემიყვანა ერთ-ერთ კათედრაზე, სადაც დამხვდა პროფესორი ალექსანდრე ღლონტი (ქართული ენის კათედრის გამგე ყოფილა), რომლიც დიდი სიყვარულით გადამეხვია და მთელ კათედრას გააცნო ჩემი თავი, როგორი ნიჭიერი და ჭკვიანი ვარ (დავიწვი სირცხვილით)… ის დღე იყო და ის დღე… კათედრიდან რომ ბატონი ალექსანდრე მომიკითხავდა, მეძახდნენ: ბაბუა გეძახის, ბარბაქაძე…. და მეც გავრბოდი სიხარულით.

ამბავი მეორე: „ფანჯარა“

ეს უბრალო ფანჯარა არ გეგონოთ, ამ სახელით პროფესორები აღნიშანვენ ლექციებს შორის არა შესვენებას, არამედ დიდ შუალედს, როდესაც 1 ან 2, ან 3  ლექციის შემდეგ აქვთ ლექცია და ამ დროს შინ წასვლასაც ვერ მოასწრებენ…

სულ კადრივით ვხედავ დღემდე ამ სურათს:

სულხან-საბა ორბელიანის (ამჟამინდელი ილიაუნი) სახელმწიფო უნივერსიტეტი… ქართული ენის კათედრა… პროფესორი ლეო კვაჭაძე და პროფესორი ალექსანდრე ღლონტი… პროფესორებს ე.წ. “ფანჯარა” აქვთ და ამ დროს ყოველთვის ჭადრაკს თამაშობდნენ… მიყვარდა მათი მოსმენა და ყურება… ჯერ რა ამბებს იხენებდნენ და ჰყვებოდნენ… ჭადრაკის თამაშის დროს კი ნამდვილი “ბრძოლის ველი” იყო… ერთხელ ბატონმა ალექსანდრემ ფიგურა დამალა და შენიშნა ბატონმა ლეომ… იქ ამბავი დატრიალდააა….მოკლედ, სულ შუაში ვიყავი  და ორივე მიმოწმებდა: – ხედავ, რა ჰქნა….? – ხედავ, რა იკადრა…?

– როგორ თამაშობ, ვაჟბატონო? – ცხარობდა ბატონი ლეო… როგორ მალავ ფიგურებს? ჩამოყალიბდი კიდევ, ცხრა სვლას რომ აკეთებ ერთდროულად და მერე უკან აბრუნებ ფიგურებს… გადაწყვიტე, რა გინდა?

– შენ…შე როგორ იქცევი ბიჭო…?

– როგორ ვიქცევი…? – აღშფოთდა ლეო

– რომ წაავლებ ფიგურას ხელს და ერთი საათი არ უშვებ, რატომ არ აკეთებ სვლას…?

– იმიტომ რომ ვფიქრობ…

– ჰოდა, მეც ვფიქრობ და იმ სვლებს იმიტომ ვაკეთებ…

მე ვიცინოდი და ზუსტად ვიცოდი, რომ მათი ჭადრაკული ვნება მაშინვე დასრულდებოდა, როგორც კი აუდიტორიაში შესვლის ზარი დაირეკებოდა… უცებ ხდებოდნენ სხვანაირები და აღარც ახსოვდათ, თამაშის დროს რომ “ხოცავდნენ” ერთმანეთს…

– წავედით, ბიჭო, ლექციაზე…?  (ალექსანდრე (საშა) ღლონტი)

– წავედით, წავედით… შენგან მაინც არაფერი არ გამოვა… (ლეო)

ფაქიზად ჩაყრიდნენ ჭადრაკის ფიგურებს და მორიგ შესვენებამდე გადაინახავდნენ საპატიო ადგილას.
გამოიცანით, აბა, ამ ფრაგმენტის შეგონება რა შეიძლება იყოს?

თავს უფლება მიეცით, ყოველთვის იყოთ ბავშვები!

ამბავი მესამე: მოგზაურობა

ჩემი რჩეული მასწავლებლები მხოლოდ ლექციებზე არ გვასწავლიდნენ… მათთვის სასწავლო პროცესი“ იყო მთელი ცხოვრება, ყოველი დღე, ყოველი სიტუაცია…  ბატონი ალექსანდრე ფოლკლორისტიც იყო და შემოვლილი ჰქონდა მთელი საქართველო, ამიტომ თავის მოვალეობად თვლიდა, რომ სტუდენტებისთვისაც გაეცნო ეს ადგილები და მეცნიერული ცოდნა ადგილზე გადაეცა. ასე მოგვატარა მთელი საქართველო და, შეიძლება ითქვას, მისი მოგზაურობებიდან პირველად ვნახე და მოვისმინე ბევრი რამ. როგორც კი შესაბამის ტრანსოპრტში ჩავსხდებოდით, ბატონი ალექსანდრე მოიმარჯვებდა მიკროფონს და იწყებოდა ყველა ადგილის, ტიპონიმის დახასიათება, აღწერა, შესწავლის ისტორია… არცერთი უმნიშვნელო დეტალი არ გამორჩებოდა… ან სად იტევდა ამდენ ინფორმაციას?

მისი მთავარი სიტყვები იყო: „- გაიხედეთ მარჯვნივ… გაიხედეთ მარცხნივ… ახლა გამოჩნდება“:  ეს სოფელი, ეს მდინარე, ეს ციხე, ეს ტაძარი, ეს ადგილი…. ეს სახელი ასე დაერქვა, ტოპონიმი ამას ნიშნავს…  მოკლედ, ამოსუნთქვის საშუალებას არ გვაძლევდა და გართობისკენ მიდრეკილებს ავტობუსიდან სვამდა… არასდროს არ კარგავდა დროს ჭამაზე… სულ სირბილ-სირბილში ვჭამდით… ან გამოაცხადებდა: წახემსება 5-7 წუთი… დროს არც დაამრგვალებდა. ცოტა ხანში დაიხედავდა საათზე: დარჩა 1 წუთი… გავდივართ! იმდენი ჰქონდა მოსაყოლი და გადმოსაცემი, სანამ თავის პროგრამას არ ამოწურავდა, შანსი არ იყო, მოვდუნებულიყავით… ამ „პროგრამაზე“ კი წამოსვლამდე გულდასმით მუშაობდა.

ერთხელაც შატილში ვართ… მოვიარეთ ანატორი… ავედით კოშკებზე… ბატონ ალექსანდრეს ყველა კუთხეში თავისი ნაცნობი, მეგობარი, კოლეგა, ნასტუდენტარი ხვდებოდა… შატლშიც აღმოჩნდა ასეთი. ისედაც სულ რამდენიმე მოსახლე იყო. შეგვიპატიჟა კოშკში, მუზეუმივით სახლი იყო, მასპინძელი გვიყვებოდა თავის ამბებს და ბატონი ალექსანდრე უსმენდა და თვალებიდან ცრემლი ჩამოსდიოდა… მერე გარეთ გამოვედით… გავიფანტეთ. მე ვუყურებდი, როგორ იდგა კოშკზე დიდი ხანი დუმილში და სველი თვალებით… ამ სურათმა ძალიან იმოქმედა და იმ დღეს ლექსპრომტი დავუწერე. აი, ისიც:

ხევსურეთში

ზეცის ლილაში გარხეულან

თავქვე დაკიდული ჩანჩქერები,

ჯიხვის რქასავით დახვეულა

გზა და… მივუყვებით დაჯერებით,

უნდოა ცა და მთების ფერი,

ნისლებით სავსეა ხევ-ხუვები,

მაგრამ აღარსად ხევისბერი,

არსად – ამაყგულა ხევსურები.

შატილში მზე ღრუბლებს გაერია,

სხივები წვიმის წვეთებს დააცილებს,

ამ ღრუბლებს გზა თუ აერიათ,

აბა, კოშკის თავზე რა ატირებთ?

და ვიდრე საღამოს გავლექსავდეთ,

სევდა ლოდებისა გვანადგურებს,

კოშკიდან ბატონი ალექსანდრე

სრულიად საქართველოს გადაჰყურებს.

მასპინძელს თვალები ენამება,

წარსულზე გვიყვება დანანებით,

დაცლილი ბუდეები ენანება,

მთებიდან გაფრენილი არწივები…

უნდოა ცა და მთების ფერი,

ოცნებით სავსეა ხევ-ხუვები…

ნეტავ, სად არის ხევისბერი?

ან საით წასულან ხევსურები?

ამ ამბის შეგონება: სწავლებას ბევრი ფორმა აქვს და ის მხოლოდ აუდიტორიაში არ მიმდინარეობს!

დასასრულის მაგიერ: ქუდით ხელში და წერილით ჯიბეში

ერთხელ ბატონი ალექსანდრე ხითხითით შემოდის კათედრაზე: სადღაც 85 წლისაა… გვეძახის: მოდით… მოდით… რა უნდა გიამბოთ. უცებ შევიკრიბეთ: – რა მოხდა, ბატონო საშა?

– რა მოხდა და სახლიდან მოვდივარ (კეკელიძეზე ცხოვრობდა და ფეხით ჩამოდიოდა უნივერსიტეტში) და გზაში ცოტა შეუძლოდ ვიგრძენი თავი და იქვე, სადღაც, უადგილო ადგილას ჩამოვჯექიო. რომ დავჯექი, ქუდი მოვიხადე და მუხლებზე დავიდეო, ვფიქრობ, ცოტას დავისვენებ და წამოვდგებიო…. ამ დროს კი რა ხდება…? უცებ ჩემს ქუდში ისმის ფულის ჩხრიალი… ხალხს მათხოვარი ვეგონე ამობრუნებული ქუდითო… წამოვხტი საწარაფოდ, ვიღას ახსოვდა ცუდად ყოფნა: ავტეხე ამბავი: პროფესორი ღლონტი ვარ… პროფესორი ღლონტი ვარ, დამეხსენით!

ამ ამბავს ისე მხიარულად ჰყვებოდა, ჩვენც დაგვხოცა სიცილით. ბოლოს დაამატა: – აგერ ბატონო, რაღად მინდა პროფესორობა, ფულის იოლად შოვნის გზა ვიპოვეო… თან მაშინდელი პროფესორის ხელფასი….

ერთხელაც ჯიბიდან რაღაც ფურცელი ამოუვარდა. ჩემკენ გადმოფრიალდა, მე დავწვდი და მივაწოდე. უცებ მეუბნება: – იცი, ეს რა არის…? – არ ვიცი, ბატონო საშა. გაშალა ფურცელი და მეუბნება: საიდუმლოდ გეტყვი, ამ ბოლო დროს ცუდად ვხდები ხოლმე, არ ვიცი, შეიძლება ისე მოხდეს, რომ გონება დავკარგო, ქუჩაში დავეცე… ჰო და, ჯიბით სულ დამაქვს, რა უნდა ჰქნან ამ დროს და რიხიანად და ღიმილით მიკითხავს ფურცლიდან: „მე ვარ პროფესორი ალექსანდრე ღლონტი, თუ ქუჩაში მნახოთ დაგდებული, მიმიყვანეთ ამ მისამართზე: კეკელიძის #…“

მაშინაც და ახლაც ცრემლებით ამევსო თვალები…. ვერასდროს ვერ დავუშვებდი, ჩემი ძვირფასი მასწავლებლების გარდაცვალებას… ასეცაა! ისინი გამუდმებულად ჩემთან არიან, როგორც ჩემი განსაკუთრებული ელემენტები…. მე მათგან შევდგები…

ამ ბოლო ამბის შეგონება კი ასეთია: memento mori, ადამიანებო! და იცხოვრეთ სიყვარულით!

ეს კი მისი ბიოგრაფიაა. წყარო https://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00013815/

ალექსანდრე (საშა) ღლონტი

ბიოგრაფია

დაბადების ადგილი: სოფელი დვაბზუ, ოზურგეთის რაიონი.

დაამთავრა საქართველოს სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის ენისა და ლიტერატურის ფაკულტეტი 1932 წელს.

1931-1933 წწ. მუშაობდა გაზეთ “კომუნისტის” კულტურული მშენებლობის განყოფილების გამგედ; 1933-1934 წწ. გაზეთ “ახალგაზრდა კომუნისტის” რედკოლეგიის წევრად და განყოფილების გამგედ; 1934-1936 წწ. იყო საქართველოს სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის ასპირანტი; 1935-1937 წწ. საქართველოს სახელმწიფო გამომცემლობის ახალგაზრდობისა და საბავშვო ლიტერატურის განყოფილების გამგე, ამავე წლებში ლექციებს კითხულობდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში; 1935-1940 წწ. და 1947-1980 წწ. იგი ხელმძღვანელობდა დიალექტურ სამეცნიერო ექსპედიციებს გურიაში, ქართლში, კახეთში, მესხეთში, ხევსურეთში, ფშავში, თუშეთში, სვანეთში, კოლხეთში, ბორჯომის ხეობაში; 1938-1941 წწ. გორის ნ. ბარათაშვილის სახელობის პედაგოგიური ინსტიტუტის ენისა და ლიტერატურის დეკანი, ასევე ხელმძღვანელობდა ინსტიტუტის ქართული ენის კათედრას და იყო საპროფილო დისციპლინების ლექტორი, შეთავსებით მუშაობდა ცხინვალის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის ქართული ენის კათედრის დოცენტად; 1941-1945 წწ. მონაწილეობდა მეორე მსოფლიო ომში. დემობილიზაციის შემდეგ, 1945-1952 წწ. კვლავ ხელმძღვანელობდა გორის ნ.  ბარათაშვილის სახელობის პედაგოგიური ინსტიტუტის ენისა და ლიტერატურის კათედრას; 1953-1958 წწ. ცხინვალის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის ქართული ენის კათედრის გამგე; 1960-1967 წწ. თბილისის ა. პუშკინის სახელობის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის პროფესორი; 1967-1990 წწ. თბილისის სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტის ქართული ენის კათედრის გამგე, 1990 წლიდან  გარდაცვალებამდე – ამავე კათედრის პროფესორი. ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი. მიღებული აქვს: საქართველოს უმაღლესი და საშუალო სპეციალური განათლების სამინისტროს რესპუბლიკური პრემია (1981), საქართველოს უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის საპატიო სიგელი (1985), საქართველოს უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის საპატიო სიგელი (1988) და 7 მედალი.

წყარო: საქართველოს მეცნიერებისა და ტექნიკის დარგის სახელმწიფო პრემიის ლაურეატები 1993-2004 წწ. . -თბ., 2012.-გვ.84

ორგანიზაციის, ასოციაციის ან ჯგუფის წევრი

• საქართველოს ლიტერატურათმცოდნეობის აკადემია, ნამდვილი წევრი
• საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია, აკადემიკოსი

ჯილდოები, პრემიები და პრიზები

• 1995 – ვაჟა-ფშაველას სახელობის პრემია
• 1961 – შრომის წითელი დროშის ორდენი
• საქართველოს სახელმწიფო პრემია, მეცნიერებისა და ტექნიკის დარგში
  1961-1993 წლებში გამოქვეყნებულ შრომათა ციკლისთვის – “ქართული ლექსიკოლოგიისა და ლექსიკოგრაფიის საკითხები” (2 მონოგრაფია, 12 ლექსიკონი – 15 წიგნად)
• საქართველოს მეცნიერებათა დამსახურებული მოღვაწე
• სამამულო ომის I ხარისხის ორდენი

თანამედროვე საგანმანათლებლო მოთხოვნები მოსწავლისგან საგნობრივი დისციპლინის ცოდნასთან ერთად საკუთარი ცოდნის კონკრეტულ ცხოვრებისეულ სიტუაციებში გამოყენების უნარსაც მოიცავს. ამისთვის მოსწავლემ შესაბამისი პრაქტიკული უნარები უნდა გამოიმუშაოს, მაგრამ სწავლა/სწავლების პროცესში ეს მიზანი მიუღწეველი დარჩება სწავლებაში მრავალფეროვანი აქტივობების ჩართვის გარეშე.

რამდენად კარგად ამზადებს საგანმანათლებლო სისტემა მოზარდებს იმ გამოწვევებისთვის, რომლებსაც ისინი სკოლის დასრულების შემდეგ დამოუკიდებლად უნდა გაუმკლავდნენ? რამდენად უზრუნველვყოფთ მათ ესოდენ მნიშვნელოვანი მრავალფეროვანი დავალებებით?

ჰუმანისტური პედაგოგიკის მიხედვით, თითოეულ მოსწავლეს შემოქმედებითი ბუნება აქვს. სწორედ მასზე დაყრდნობით უნდა შეძლოს მასწავლებელმა დასახული პრაქტიკული მიზნების მიღწევა. მაგრამ სწავლებაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს დროის დეფიციტი, რადგან მიზანი ხშირად მეტ საგაკვეთილო საათს მოითხოვს, ვიდრე რეალურად აქვს მასწავლებელს. გამოსავალი ისევ სწავლის ტექნოლოგიისა და შეფასების სისტემის სრულყოფაში უნდა ვეძებოთ, რომელიც გულისხმობს არა სწავლების შინაარსის შეცვლას, არამედ ასაკობრივი ფსიქოლოგიის გათვალისწინებით არსებული მეთოდიკის ხარისხობრივად ამაღლებას. მაგალითად, სწავლებაში აქტიურად უნდა გამოვიყენოთ ისეთი მეთოდური რეკმენდაციები, როგორიცაა:

• სწავლის შინაარსის მეცნიერულობა (მიმართულება მარტივიდან რთულისკენ);
• პრობლემაზე ორიენტირებული დავალებების სიხშირე;
• მასწავლებლის როლის ცვლილებები გაკვეთილზე;
• შედეგების მონიტორინგი და კორექცია;
• საგაკვეთილო დროის სწორი მენეჯმენტი

და სხვა მეთოდური მიდგომები.

ჩამოთვლილთაგან განსაკუთრებული და, შეიძლება ითქვას, შეუცვლელია მუშაობის საგაკვეთილო ფორმა და მისი ისე ორგანიზება, რომ ხელი შეეწყოს ცოდნის დაგროვებსაც და პიროვნულ სრულყოფასაც, მაგალითად:

• მცირე შესავალი საუბარი გაკვეთილის დასაწყისში, სადაც გაიმეორებენ განვლილ მასალას და წამოაყენებენ ახალი მასალის თემას (ზედა საფეხურზე ის შეიძლება ფორმულირებული იყოს თავად მოსწავლეთა მიერ);
• შესასწავლი მასალის ანალიზი, რომელიც შესრულებულია არსებული ინფორმაციის მიხედვით აგებული გეგმის საფუძველზე;
• მოსწავლეთა ინდივიდუალური და ტიპოლოგიური თავისებურებების გათვალისწინებით შედგენილი დიფერენცირებული დავალებების გამოყენება („სუსტი“ და „შედარებით რთული“), რაც საშუალებას მისცემს მასწავლებელს, სხვადასხვა ცოდნისა და უნარის მოსწავლეები ჩართოს სასწავლო პროცესში;
• სხვადასხვა ტიპის ტესტების შეთავაზება გაკვეთილზე;
• რთული დავალებების დროს საგაკვეთილო ტექსტის „დაშლა“ ნაწილებად და მოსწავლეთა შორის განაწილება, შემდეგ – გაანალიზება და ბოლოს – შეჯამება. შესაძლებელია მცირე ჯგუფების შექმნაც და შემდეგ ერთმანეთში შერევაც;
• დაბოლოს – რეფლექსია.

დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლე-მასწავლებლის სწორ კომუნიკაციას და განმარტებას, თუ რატომ უნდა იცოდნენ კონკრეტული თემა, რას მისცემს მისი ცოდნა ახლა თუ მომავალში, ანუ როდესაც ვთხოვთ „ისტორიულად აზროვნებას“, მაგალითად, ასეთი დავალებების დროს:

• ძველი მსოფლიოს ისტორიის თემატიკის შესწავლისას ყურადღება გავამახვილებინოთ იმაზე, რატომ და როგორ გახდა ადამიანი დედამიწის „მმართველი“, ან როგორ გაჩნდა სახელმწიფოები;
• შუა საუკუნეების თემების გავლისას – რატომ მაინცდამაინც დასავლეთ ევროპის ქვეყნებმა შეძლეს „ახალი სამყაროს“ აღმოჩენა და ათვისება;
• ახალი ისტორიის შესწავლისას – როგორ მოახერხა ადამიანმა ტექნოგენური ცივილიზაციის ფორმირება

და სხვა. ამ გზით მოსწავლები გახდებიან არა უბრალოდ პასიური მსმენელები და მასწავლებლის მითითებების შემსრულებლები, არამედ მკვლვარები, რომელთაც შეუძლიათ, დამოუკიდებლად მოიპოვონ ისტორიული ინფორმაცია, დასვან კითხვები და მიაგნონ პასუხებს, შეაფასონ ისტორიული ფაქტები და მოვლენები, ისტორიულ პირები, განუვითარდეთ პრაქტიკული უნარები.

ასეთ მიდგომის შედეგი იქნება:

• ურთიერთრწმენა და უფლებებისა და მოვალეობების „გაფართოება“ (მოსწავლეები ერთგვარად გამოდიან მასწავლებლის როლში);
• თავისუფალი არჩევანის პრინციპის მდგრადობა (მოსწავლე თვითონ ირჩევს ცოდნის შემოწმების ფორმას);
• სრული დამოუკიდებლობა მასალის ათვისების პროცესში

და სხვა.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მექანიზმი, რომელიც მოსწავლის ინტერესსაც ზრდის და მის პიროვნულ სრულყოფასაც უწყობს ხელს, არის მოდელური დავალებების (მოდელზე ორიენტრებული დავალებების) ჩართვა საგაკვეთილო პრაქტიკაში. „მოდელური დავალება“ ტექნიკური ტერმინია. ასე უწოდებენ დავალებას, რომელსაც გამოიყენებენ მეთოდური მიზნით. იგი შეიცავს ნაკრებს ალტერნატიული მექანიზმებისა, რომელთაგან ერთ-ერთი ჭეშმარიტია იმ კონკრეტულ შემთხვევაში, რომელსაც განიხილავენ, მაგრამ არა ყოველთვის. ამ დროს მთავარი ყურადღება ექცევა არსს და არა დეტალებს.

მოდელური დავალება დღეს ფართოდ გამოიყენება მეციერებასა და ტექნიკაში და შედეგება 4 კომპონენტისგან: 1) სუბიექტი; 2) ამოცანა, რომელიც უნდა გადაწყვიტოს სუბიექტმა; 3) ობიექტი – ორიგინალი (რომელიც აღსაწერია); 4) ლექსიკური ერთეულები, რომლებითაც უნდა აღიწეროს მოდელი (ორიგინალი).

მოდელური დავალების შესრულების დროს:

• უნდა შეირჩეს მოდელის (საწყისი სუბიექტის/ობიექტის, ორიგინალის) არსებითი ნიშნები;
• გამოიყოს მთვარი ორიენტირი, რომლის გარშემო დაჯგუფდება ძირითადი ნიშნები;
• გამოიკვეთოს კომპლექსური მიდგომა საკითხის მიმართ.

მოდელური დავალების ტიპი, ფორმა და სტილი მრავალფეროვანია. მოსწავლეს შეუძლია, დავალებად წარმოადგინოს მემუარები, მოგონებები, სტატისტიკური მონაცემები, მხატვრული ტექსტები, ილუსტრაციები და სხვ. ასეთი დავალების სპეციფიკა იმაში მდგომარეობს, რომ ის ხელს უწყობს მოსწავლეთა „სოციალური წიგნიერების“ (სოციალური და სამოქალაო კომპეტენციის) განვითარებას:

• დავალების შესრულება მოითხოვს ადეკვატურ ანალიზს, წყაროს კრიტიკას, სანდოობის დადგენას;

• ისტორიულ დროში ვარირებას (წარსული-აწმყო-მომავალი), მოვლენათა შესაძლო განვითარების პროგნოზირებას;
• სოციალური ხასიათის პრობლემატიკის შესახებ მოსაზრებების ჩამოყალიბებას.

დავალებების შესრულების დროს:

• მოსწავლეებს უვითარდებათ

თეორიული აზროვნების (განზოგადების, სისტემატიზაციის, კლასიფიკაციის, არგუმენტირების) უნარები;

ინფორმაციის გადამუშავების (ანალიზის, სინთეზის, ინტერპრეტაციის, შეფასების) უნარები;

კრიტიკული აზროვნების (ფაქტების შედარება-დახასიათება, წყაროს სანდოობის დადგენა, პოზიციების ჩამოყალიბება, ლოგიკური შეუსაბამობის დადგენა და ა.შ.) უნარები;

შემოქმედებითი აზროვნება (ახალი ინფორმაციის აღმოჩენა – დანახვა ტექსტში, არასტანდარტული სიტუაციის პოვნა, ობიექტის დანახვა განსხავავებული კუთხით;

• ხდება უნარების რეგულაცია (კითხვის დასმის, ჰიპოთეზის ფორმულირების, დაგეგმვის, კონტროლის, ანალიზის და ა.შ.);
• უმჯობესდება აზროვნების ხარისხი (მოქნილობა, ანტიკოფორმიზმი)
• ვითარდება საკუთარი პოზიციის ჩამოყალიბების, პოზიციის დათმობის/გადახედვის უნარი

და სხვა.

ყოველივე ეს მოსწავლისგან, უპირველესად, მოითხოვს ტექსტსა და დავალებებზე გულდასმით მუშაობას და თანმიმდევრულობას მუშაობის პროცესში, რაც არა მარტო წიგნიერების, არამედ ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული სხვა კომპეტენციების განვითარების საშუალებასაც იძლევა. უფრო მეტიც: შეიძლება ითქვას, რომ მოდელური დავალებები არა მარტო საკუთარი მიღწევების შეფასების, არამედ პიროვნული თვისებების ფართოდ ფორმირების შესაძლებლობასაც აძლევს მოსწავლეს.

მოდელური დავალების ნიმუში: „საქართველო XIX–XX საუკუნეების მიჯნაზე“:

მოდელური დავალებები განსაკუთრებით მოხერხებული ინსტრუმენტია ისტორიაში სოციალური ხასიათის პრობლემატიკის შესასწავლად. ის საშუალებას აძლევს მასწავლებელს, ერთდროულად შეაფასოს მოსწავლის როგორც საგნობრივი ცოდნა, ისე მისი პიროვნული განვითარების მიმდინარეობა, გადაწყვეტილებების მიღებისთვის მზაობა.

გაკვეთილის ორგანიზებისადმი მრავალფეროვანი მიდგომებითა და საინტერესო დავალებებით ხელს შევუწყობთ მოსწავლის მიერ ცოდნის დაუფლებას, ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული კომპეტენციების ფორმირებას, აქტიურ კომუნიკაციას მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის, მოსწავლის შემეცნებითი ინტერესების გააფართოებას და მის პროვნულ სრულყოფას, რითაც სწავლა/სწავლების მიზნები გაცილებით დაძლევადი და მიღწევადი გახდება.

მკითხველს ვთავაზობ კიდევ ერთ ამონარიდს მარვინ მარშალის წიგნიდან: „დისციპლინა სტრესის გარეშე“.

მაშ ასე, ბავშვებს არ უნდა შევუზღუდოთ ამა თუ იმ მოვლენაზე რეაქციის თავისუფლად გამოხატვის უფლება. მოსწავლეები უფრო პასუხისმგებლიანები ხდებიან მაშინ, როცა ხვდებიან, რომ პრაქტიკულად ნებისმიერ სიტუაციაში, ნებისმიერი სტიმულების, იმპულსებისა და სურვილების ზემოქმედების მიუხედავად, მათ თავისუფლად შეუძლიათ გამოხატონ რეაქცია. ნებისმიერი ასაკის ადამიანი შესაძლებელია მოხვდეს ისეთ სიტუაციაში, რომლის გაკონტროლებაც მის ძალებს აღემატებოდეს, მაგრამ ჩვენ ყველას შეგვიძლია, ვიქონიოთ თავისუფალი რეაქცია.

მცირე ასაკის ბავშვები აკეთებენ იმას, რასაც, მათი აზრით, მათგან უფროსები მოელიან/მოითხოვენ. პატარებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია უფროსების შეხედულებები და ამიტომ ისინი ცდილობენ, მათ ასიამოვნონ. იგივე ითქმის დაწყებითი  სკოლების მოსწავლეებზეც, ისინი ზუსტად ასევე აღიქვამენ  მასწავლებლებს. ჩემდა სამწუხაროდ, ბევრი მასწავლებელი იყენებს დასჯისა და წახალისების მეთოდებს, რადგან ისინი ფიქრობენ, რომ ასეთი გარეგანი მანიპულაციებით აიძულებენ ბავშვებს, შეიცვალონ „უკეთესობისაკენ“. მოდით, განვიხილოთ ასეთი მაგალითი. დავუშვათ, გიორგიმ აწყენინა ნიკას. ნიკას შეუძლია მას ხურდა დაუბრუნოს, გაიქცეს და უფროსებისგან ითხოვოს დახმარება ან იტიროს. ნიკას თავად შეუძლია აირჩიოს, როგორ მოიქცეს. ჩემი მოსაზრების მთავარი მიზანია, ბავშვებს გავაგებინოთ: მიუხედავად იმისა, თუ რა სიტუაციაში აღმოჩნდებიან, მათ ყოველთვის აქვთ თავისუფლება, მიიღონ ესა თუ ის გადაწყვეტილება. სამოქალაქო საზოგადოების ფუნდამენტური უფლებაა, თავისუფლად გადაწყვიტოს, როგორ მოიქცეს, ხოლო ზრდასრული ადამიანების მოვალეობაა აუხსნას, ასწავლოს ბავშვს, რომ მისთვისვე იქნება უკეთესი, თუ არჩევანი ღირსეული აღმოჩნდება. თუ ბავშვებს დაეხმარებით იმის გაცნობიერებაში, რომ მას ქცევის თავისუფალი არჩევანი აქვს, ეს მათ დაეხმარება, გაიუმჯობესონ თვითკონტროლი და პასუხისმგებლობის შეგრძნება. გარდა ამისა, ბავშვები და მოზარდები ამ დროს თავს გაცილებით თავისუფლად გრძნობენ, ეს განსაკუთრებით მათ ეხება, ვისაც საკუთარი უსუსურობის განცდა აწუხებს და თავს მსხვერპლად გრძნობს.

ახლა რამდენიმე სიტყვა სწორედ მსხვერპლის კომპლექსზე, გნებავთ განცდაზე.

ზემოთ უკვე აღვნიშნე – განაგრძობს მარვინ მარშალი – რომ, როდესაც ბავშვებს ვასწავლით თავისუფალ აზროვნებას (ქცევითი რეაქციების კონტექსტში), ამით ვუხსნით, რომ არ არის აუცილებელი მუდმივად იყვნენ მსხვერპლის როლში და ეს შესაძლებელია მათ ცხოვრებაში ყველაზე მთავარი გაკვეთილი აღმოჩნდეს. მსხვერპლის როლი სრულებით არ უწყობს ხელს პასუხისმგებლიანი პიროვნების აღზრდას. ყველას მოგისმენიათ მსგავსი ფრაზები: „ჩემი ბრალი არ იყო, მან თავად მაიძულა ასე მოქცევა“; „თავს ვერ ვაკონტროლებდი, არ ვიცი, რას ვაკეთებდი“; „მე არაფრის გაკეთება არ შემეძლო“; „არჩევანი არ მქონდა, ასე უნდა მოვქცეულიყავი“… თუ ბავშვი გააცნობიერებს, რომ მსგავსი ტიპის მსჯელობები იმას ნიშნავს, რომ ის კონტროლს „ვიღაც სხვის“ ხელში აგდებს, მერწმუნეთ პასუხისმგებლობის გრძნობა მასში თანდათან გაძლიერდება.

მოსწავლე, რომელმაც ტესტური დავალების შესრულებისას დაბალი შეფასება დაიმსახურა, დაფიქრდა და დაასკვნა: „ამ საგანს ვერ ვითვისებ“. მას მიაჩნია, რომ არ შეუძლია ამის გაკონტროლება და ამიტომ პესიმისტურად განეწყობა, საბოლოოდ კი სულაც ხელს ჩაიქნევს ამ საგნის სწავლაზე. მეორე მოსწავლე – ოპტიმისტია, ამიტომ იფიქრებს: „უფრო მეტი უნდა მემეცადინა, მე ხომ შემეძლო გაცილებით დიდი დრო დამეთმო ამ საგნისთვის?“ ასეთ მოსწავლეს ესმის, რომ მას შეეძლო გაეკონტროლირებინა სიტუაცია. არჩევანი, კონტროლი და პასუხისმგებლობა მჭიდროდაა დაკავშირებული ერთმანეთთან. რაც უფრო ხშირად ირჩევს ბავშვი/ზრდასრული პასუხისმგებლობას, მით უფრო უძლიერდება კონტროლის განცდა.

ბავშვები, მოზარდები, ზრდასრულები, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ ისინი მსხვერპლნი არიან, თვლიან, რომ მათ არ შეუძლიათ რაიმეს მართვა საკუთარ ცხოვრებაში და ფიქრობენ, რომ სამყარო მათ მიმართ ყოველთვის განსაკუთრებით უსამართლოა. ასეთი ადამიანები, ხშირ შემთხვევაში გაბოროტებულნი არიან. ისინი არ აძლევენ საკუთარ თავს უფლებას, იყვნენ ბედნიერი, უბრალოდ იმიტომ, რომ ბედნიერების განცდა მათ მსოფლმხედველობას ეწინააღმდეგება. კიდევ მინდა დავამატო – განაგრძობს – ავტორი, სიტუაციაზე კონტროლის განცდის ნაკლებობა ახალგაზრდების მხრიდან კანონსაწინააღმდეგო ქმედების საბაბიც შეიძლება გახდეს. სწორედ ამიტომაც ბავშვობიდანვე საჭიროა იმის ცოდნა, რომ მათ აქვთ არჩევანი, თავისუფლად გადაწყვიტონ, როგორ მოიქცნენ ამა თუ იმ სიტუაციაში და ამასთან ერთად აიღონ პასუხისმგებლობა მიღებული გადაწყვეტილებაზე.

მინდა დავამატო, რომ მსხვერპლის ასეთი მდგომარეობა იმის შედეგიცაა, რომ მას სწამს გარეგანი ძალების ყოვლისშემძლეობის და არა მისივე პიროვნული შინაგანი რეაქციების. აი, აზროვნების შაბლონების მაგალითები: „ეს „ვიღაცის“ ბრალია“; „რაღაცამ“ პროვიცირება მოახდინა მე არაფერ შუაში ვარ“; „მე ხომ მსხვერპლი ვარ“. ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ, ესაუბრონ საკუთარ თავს ძლიერი პიროვნების პოზიციიდან, რომელიც სრულებით აკონტროლებს საკუთარ ცხოვრებას. ამიტომ იმის ნაცვლად, რომ მოზარდმა თავი იმართლოს და თქვას: „მაიძულეს ამის გაკეთება“ ან „მე იძულებული გავხდი ეს გამეკეთებინა“ უმჯობესია ასეთი ფორმულირებები: „მე მიბიძგეს ამის გაკეთებისკენ“ და „მე მქონდა სტიმული ამის გასაკეთებლად“. ვფიქრობ, ყურადღებიანი მკითხველი ჩაწვდა ამ ფრაზებს შორის განსხვავებას, ისინი არ ართმევენ ბავშვს საკუთარ ცხოვრებაზე ძალაუფლებას, ისინი მხოლოდ აღწერენ სხვა ადამიანების ზემოქმედებას ბავშვის ქცევაზე.

კიდევ ერთი სტრატეგია. მოდით, აბა დაინახეთ განსხვავება „შენ მე მაწყენინე“-სა და „მე ვბრაზობ“-ს შორის. როდესაც ფრაზა, ასე ვთქვათ, პირადული ხდება, ჩვენ დაუყოვნებლივ ვაცნობიერებთ, რა არჩევანი გავაკეთეთ. როდესაც ადამიანი დარწმუნებულია საკუთარ შინაგან დიალოგში – ეს წარმატების საწინდარია. ფენრი ფორდმა (1863-1947წწ. ამერიკელი ბიზნესმენი, გამომგონებელი, მილიარდერი – საავტომობილო ინდუსტრიის ფუძემდებელი. მისი ლოზუნგი იყო – „ავტომობილი ყველას“) ამის შესახებ სიტყვამოსწრებულად აღნიშნა: „თუ თქვენ თვლით, რომ რაღაც შეგიძლიათ, მაშინ ეს ასეა. თუ ფიქრობთ, რომ არ შეგიძლიათ, ესეც ასე იქნება. ნებისმიერ შემთხვევაში თქვენ მართალი ბრძანდებით“.

კიდევ ერთი უნარი, რომელიც ბავშვებში უფროსებმა უნდა დანერგონ – ეს არის რეფლექსია. რეფლექსია, ანუ საკუთარი თავისთვის კითხვების დასმა. მაგალითად ასე: „როგორ უნდა მოვიქცე, რომ არ შევცდე?“; „როგორი იქნებოდა საუკეთესო გადაწყვეტილება?“; „როგორ მოვიქცე, რომ ჩემმა სურვილებმა არ მართონ ჩემი ქცევები?“ მსგავსი კითხვები ეხმარება მოზარდებს პიროვნული ზრდისას და ასევე ავითარებს სოციალურ პასუხისმგებლობას. სიკეთე და კეთილგონიერება ვლინდება მაშინ, როდესაც ადამიანები პატივს ვცემთ ბავშვის პიროვნებას, ვამხნევებთ, ხელს ვუწყობთ მის დამოუკიდებლობას.

მნიშვნელოვანი გარემოებები:

• ნებისმიერ სიტუაციაში, ნებისმიერი ზემოქმედების ქვეშ ადამიანები თავისუფლად გამოხატავენ რეაქციებს;
• ერთ-ერთი ყველაზე ღირებული უნარ-ჩვევა, რომელიც შესაძლებელია ბავშვს გამოვუმუშოთ, არის ის, რომ მას შეუძლია არჩევანის გაკეთება და რომ სულაც არ არის აუცილებელი მსხვერპლის პოზაში ჩადგომა;
• ძირეული სხვაობა პესიმისტურ და ოპტიმისტურ აზროვნებას შორის არის ის, რომ ოპტიმისტს შეუძლია აკონტროლოს საკუთარი ცხოვრება, რომელიც არჩევანის თავისუფლებაზეა დაფუძნებული;
• არჩევანი, კონტროლი და პასუხისმგებლობა მჭიდროდ არიან დაკავშირებული ერთმანეთთან და დიდ გავლენას ახდენენ ბავშვის, მოზარდის/ზრდასრულის ფსიქიკაზე;
• ბავშვებს შესაძლებელია, ვასწავლოთ საკუთარ თავთან საუბარი ისე, რომ მათ შეიგრძნონ საკუთარი ძალა და უნარი, აკონტროლონ პირადი ცხოვრება.

თქვენ გაეცანით ამონარიდებს მარვინ მარშალის  წიგნიდან: „დისციპლინა სტრესის გარეშე“. ამერიკელი დოქტორი მარვინ მარშალი არის მრავალი ბეტსელერის ავტორი. ის მრავალწლიანი სტაჟის მქონე პედაგოგია, რომელმაც შეიმუშავა საკუთარი სისტემა -„დისციპლინა სტრესის გარეშე“. ამ სისტემის მთავარი იდეა ეფუძნება იმ მოსაზრებას, რომ ბავშვს შეუძლია საკუთარი თავის შეცვლა, ხოლო მასწავლებლებისა და მშობლების ამოცანაა – ამ პროცესის დელიკატურად გაკონტროლება. დოქტორ მარშალის აზრით, მთავარია, ბავშვები საკუთარ თავზე მუშაობისკენ წავაქეზოთ. ავტორი საკუთარ პროფესიონალურ მისიად მიიჩნევს, დაეხმაროს პედაგოგებს, მშობლებსა და დაწესებულებების ადმინისტრაციებს, აღზრდის ძალადობრივი მიდგომები შეცვალონ უფრო ქმედითი მიდგომებით. კერძოდ: აღმზრდელებმა უნდა გაუძლიერონ ბავშვებს პასუხისმგებლობის გრძნობა, სწავლის წადილი, გაზარდონ ეფექტურობა და ეს ყველაფერი მოახერხონ ისე, რომ არც ბავშვები და არც უფროსები არ იყვნენ მუდმივი სტრესის პირობებში.

მხატვრული ლიტერატურის უმთავრესი მახასიათებელი რომ სახეობრივი აზროვნებაა, ნათელია არა მხოლოდ ლიტმცოდნეების, არამედ ლიტერატურაზე დილეტანტური წარმოდგენის მქონე ადამიანებისთვისაც. სახისმეტყველება ლიტმცოდნეობის უმნიშვნელოვანესი სეგმენტია. სახეობრიობა არის ის უმთავრესი ხიბლი, რომელიც ლიტერატურულ ტექსტებს მკითხველისთვის მომაჯადოებელ სამყაროდ აქცევს. და მაინც: ყოველთვის პრობლემაა მხატვრული სახეების სწორად აღქმა და მით უფრო – მათზე წერილობითი ტექსტების შექმნა.

დაწყებით საფეხურზე ქართულის მასწავლებლები მოსწავლეებს ხშირად ავალებენ პერსონაჟის დახასიათების წერას, რასაც პატარები იოლად ართმევენ თავს, რადგან ამაში ეხმარებათ უამრავი კოგნიტური სქემა, მაგალითად, პერსონაჟის რუკა ან პერსონაჟის თვისებების „მზე“, რომლის „სხივებზეც“ გმირის თვისებებს წერენ და შემდგომ მისი დახმარებით აგებენ თხზულებას. მიუხედავად დაწყებით საფეხურზე ამგვარი აქტივობების სიხშირისა,  მხატვრული სახის სრულყოფილი პორტრეტების შექმნა საბაზო და საშუალო საფეხურზე, ასევე ერთიან ეროვნულ გამოცდაზეც პრობლემად რჩება. ეროვნული გამოცდების ქართული ენისა და ლიტერატურის სავალდებულო გამოცდის ტესტში მოცემულ მხატვრულ ტექსტზე შესაქმნელი თხზულება ასაგებია სამი მითითების მიხედვით, რომლებიც თითქმის ყოველთვის დალაგებულია ამ სქემის შესაბამისად:

ლიტერატურის არჩევით გამოცდაზე კი აუცილებელია პარალელური ტექსტების სინთეზირება და შესაბამისად აბიტურიენტმა უნდა შეძლოს ორი ტექსტის მხატვრული სახეების სინთეზიც.

ყოველი მხატვრული სახე, რაც უნდა მარტივი და სადა ხერხებით იყოს რეალიზებული, უთუოდ ატარებს გარკვვეულ შიფრ-კოდებს, რომელთა გახსნასაც ვეძახით სახის დეკოდირებას. მხატვრული ტექსტის იდეა და სახე ყოველთვის კავშირშია ერთმანეთთან, რადგან იდეის რეალიზების უპირველესი საშუალება სწორედ სახეა, მასში განასახიერებს ავტორი თავისი სათქმელის ყველა ქვეტექსტს. ამიტომ სახე ტევადი და მრავალშრიანია.

სახის დეკოდირება, ანუ ლიტერატურული პორტრეტის შექმნა არ არის მარტივი ამოცანა, მოითხოვს ემოციურ აღქმას, ღრმა და ფართო ხედვას, ანალიტიკური და ლოგიკური აზროვნების მაღალ უნარებს, თუმცა მასწავლებელმა უნდა შეძლოს პორტრეტის შექმნის გარკვეული ტექნიკის ეფექტურად სწავლება. უსათუოდ უნდა გავმიჯნოთ ლირიკული და ეპიკური ტექსტების სახეები, რადგან მათ გარკვეულწილად სპეციფიკური განმასხვავებელი ნიშნები აქვთ.

ლირიკულ ტექსტებში ყოველთვის ვხვდებით მთავარ ლირიკულ გმირებს და მათთან იდეურად დაკავშირებულ მხატვრულ სახეებს. ლირიკული გმირიც მხატვრული სახეა, მაგრამ ყველა მხატვრული სახე ლირიკული გმირი ვერ იქნება, რადგან დამხმარე საშუალებაა, ეპიკური ტექსტის მეორეხარისხოვან, ეპიზოდურ ან პასიურ პერსონაჟს მოგვაგონებს.

ძალიან ხშირად ვაწყდები მოსწავლეთა პანიკურ დამოკიდებულებას ამგვარი დავალებისადმი: „იმსჯელეთ ამა თუ იმ ტექსტის გმირის მხატვრული სახის გარშემო“. აუცილებელია, რომ მასწავლებელმა შექმნას უნივერსალური  სქემები, რომლებიც ერთგვარ ორგანაიზერად გამოადგება მოსწავლეს. გთავაზობთ ამგვარი სქემის მარტივ ნიმუშს:

მაგალითისთვის სახეობრივად განვიხილოთ ერთი პროზაული და ერთი ლირიკული ტექსტი: იოვანე საბანისძის „აბოს წამება“ და გიორგი ლეონიძის „ღამე ივერიისა“.

„აბოს წამების“ მეორე და მესამე თავები, სადაც მოთხრობილია მარტვილის ქართლად შემოსვლა, ნათლისღება და წამება, გვიხატავს წმინდა მოწამის უაღრესად დამაჯერებელ, საინტერესო, ტევად მხატვრულ სახეს. სასურველია, რომ მისი სახის დეკოდირებისთვის გაკვეთილზე დავამუშაოთ ზემოთ მოყვანილი სქემა და შევავსოთ ის ტექსტიდან მოძიებული მასალით:

გიორგი ლეონიძის „ღამე ივერიისა“ სიმბოლიზმის ეპოქის ტექსტია და მიუხედავად მცირე მოცულობისა, უმდიდრეს მხატვრულ სახეებს აცოცხლებს. აუცილებელია მისი ლირიკული გმირებისა და სხვა სახე-სიმბოლოების დაფიქსირება, ხოლო მათი დეკოდირებისთვის საჭიროა მოვიშველიოთ ფანტაზია, ემოცია, ინტუიცია, შემოქმედებითი აზროვნება. ლექსში იკვეთება 12 უაღრესად საინტერესო და მრავალპლანიანი მხატვრული სახე:

მხატვრულ სახე-სიმბოლოთ ჩხრეკა-ძიების, დეკოდირებისა და ანალიზის პროცესში გადამწყვეტია არა მხოლოდ სიმბოლური მნიშვნელობების სწორად ამოცნობა, არამედ მათი დაკავშირება ტექსტის იდეებთან, ცოდნის გამთლიანება/რეფლექსირება, რაც მოსწავლეს დაეხმარება, რომ ანალოგიური ძიებების დროს გამოიყენოს ეს კარგად დამუშავებული „ქეისები“, რათა ახალი და ახალი მხატვრული სახეების დეკოდირება არ იყოს დაუძლეველი სირთულე.