სასკოლო საქმიანობა მოსწავლეთა დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის მომზადების მნიშვნელოვანი პერიოდია, როდესაც გადამწყვეტი ხდება მოსწავლესა და შედეგზე ორიენტირებული სწავლება, მოსწავლის ასაკთან შესაბამისი ინტერესების, ფიზიკური და ფსიქიკური შესაძლებლობების გამოვლენა, შესაბამისი უნარ-ჩვევებისა და დამოკიდებულებების განვითარება, აზროვნება, მასწავლებლისა და მოსწავლის ერთობლივი მოღვაწეობა, ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება. პედაგოგიკის ფსიქოლოგიაში (ლ. ვიგოტსკი) მოცემული საგანმანათლებლო საქმიანობის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ვარიანტად ითვლება  განმავითარებელი დავალებების აქტიური გამოყენება სწავლებაში.  

განმავითარებელი დავალებების მიზანი და ამოცანაა: მოსწავლეთა შემეცნებითი ინტერესის განვითარება, ისტორიული პროცესის მიმართ მოსწავლის დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება/გამოვლენა, შესასწავლი თემის მიახლოება მთავარ მიზანთან, სწავლისას სიხარულისა და კმაყოფილების გამოწვევა და თვითრეალიზაციისკენ სწრაფვა.

განმავითარებელი ხასიათის დავალებებს გააჩნიათ  გარკვეული თავისებურებები:

• ისინი სწრფად აღვივებს მოსწავლის ინტერესს, ააქტიურებს ფსიქიკურ პროცესებს: ყურადღებას, მახსოვრობას, აღქმას (როგორც ვერბალურ, ისე არავერბალურ, სიმბოლურ, სახეებით აზროვნებას, ასოციაციურ კავშირებს);
• ხასიათდება დავალების პირობის ლაკონურობით, გასაგები და მარტივი ენით, შეიცავს „ღერძს“ – ძირითად სიტყვას, ცნებას, ორიენტირს;
• ამტკიცებს მოსწავლე-მასწავლებელს შორის დადებით ემოციურ კავშირებს;
• ავითარებს მოსწავლის პიროვნულ თვისებებს.

განმავითარებელი სწავლება ერთგვარად ცვლის ჯგუფურ, ახსნა/განმარტებაზე ორიენტირებულ სწავლებას და უფრო მეტად აქცენტირებულია სწავლების ინდივიდუალიზაციაზე, ეფუძნება მოსწავლის უახლოესი განვითარების ზონას და მოსწავლის შინაგანი ფსიქიკური პროცესების ახლებურად წარმართვით თვითონაც ხელს უწყობს ასეთი ზონის გამოკვეთა/ჩამოყალიბებას.

მაგრამ განმავითარებელ სწავლებას არ ექნება შედეგი, თუ არ გავითვალისწინებთ საგნობრივი განათლების შინაარსს, მისი ათვისების ხარისხს და არ ვაღიარებთ, რომ მოსწავლის უნარების ფორმირება კონკრეტულ საგნობრივ მასალაზეა „მიბმული“. შესაბამისად, სასწავლო გარემოს ოპტიმალიზაციისთვის მასწავლებელმა:

•  უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლის უახლოესი განვითარების ზონა, შექმნას პრობლემური სიტუაცია, გამოიყენოს მრავალფეროვანი დავალებები და მიაღწიოს აზროვნების სტიმულაციას;
• შექმნას შეფასების ისეთი სისტემა, რომლითაც შეფასდება სწავლის არამარტო საბოლოო შედეგი, არამედ მოსწავლის საქმიანობის პროცესიც.

ისტორიის სწავლება კვლევა-ძიებასა და ინფორმაციის გადამუშავებაზე კონცეტრირებული სწავლებაა, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც სასწავლო პროცესის ძირითადი ელემენტი გაკვეთილია. მასწავლებელს შეუძლია საგაკვეთილო პროცესის საჭიროების მიხედვით ვარირება და დასახული მიზნის მიღწევა შესაფერისი, განმავითარებელი ხასიათის დავალებით.

განმავითარებელი ხასიათის დავალებებისა და აქტივობების მაგალითი:

კლასი – XI, გაკვეთილის თემა: „რეფორმაცია (XVI ს.)“:

მასწავლებელი, ეყრდნობა რა მოსწავლის წინარე ცოდნას კათოლიკური ეკლესიის როლის შესახებ შუა საუკუნეების ევროპაში:

1. ხსნის რეფორმაციის არსს (ცნება „რეფორმაცია“ დაკავშირებულია რეფორმასთან, გარდაქნასთან, ცვლილებებთან, რაიმეს რეფორმირებასთან. გაკვეთილის მიმდინარეობისას მოსწავლეები აღმოაჩენენ, რისთვის და რატომ განიცადა კათოლიკურმა ეკლესიამ რეფორმა, რა და რატომ იყო „სარეფორმო“);
2. მოსწავლეები ცდილობენ, დამოუკიდებლად შეასრულონ დავალებები: უპასუხონ კითხვაზე, „რა არის რეფორმაცია?“ გამოთქვან თავიანთი მოსაზრება და გააკეთონ დასკვნა (პასუხის გაცემისას ისინი ძირითადად ეყრდნობიან სახელმძღვანელოს ტექსტს, გაიაზრებენ, როდის და როგორ დაიწყო რეფორმა, რა როლი ჰქონდა ამ პროცესში მარტინ ლუთერს, რამ მიიყვანა ეკლესია ამ ნაბიჯამდე, ცდილობენ, ახსნან პაპ ლეო X -ის დამოკიდებულება რეფორმაციის მიმართ);
3. მასწავლებელი ავსებს მოსწავლეთა საუბარს დამატებითი ინფორმაციით, მიუთითებს პაპის როლზე მიმდინარე მოვლენებზე, შემდეგ კი მოსწავლეები და მასწავლებლები ერთად აგებენ მოვლენათა ჯაჭვს;
4. გაკვეთილის დასასრულს მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, უპასუხონ შეკითხვებზე: ა) დაასახელეთ წყარო, რომელიც წარმოადგენს ქრისტიანული სწავლების საფუძველს; ბ) რა განსაკუთრებული როლი შეასრულა მარტინ ლუთერმა ევროპის ისტორიაში?
5. მასწავლებელი თავისი კომენტარებით ამდიდრებს მოსწავლეთა პასუხებს;
6. მოსწავლეები ადარებენ და აჯგუფებენ ინფორმაციას, აკეთებენ დასკვნებს.

ამგვარად, მასწავლებელი მოსწავლის სწავლას მიმართავს მისი პოტენციური შესაძლებლობების გამოვლენისკენ და განვითარების უახლოესი ზონიდან „უბიძგებს“ აზროვნების სფეროს „გაფართოებისა“ და განვითარებისკენ.

განმავითარებელი დავალებებისას აქტიურად გამოიყენება ტექსტთან დამოუკიდებელი მუშაობის სხვადასხვა სტრატეგია, როგორიცაა:

• კითხვა-პასუხის რეჟიმი (პასუხი კითხვებზე: რატომ?.. როგორი?.. რანაირი?.. დაასახელე… საერთო და განმასხვავებელი ნიშნების გამოყოფა… არგუმენტირება… სხვადასხვა ხასიათის შემოქმედებითი პროექტების მომზადება, კროსვორდების, რებუსების, ისტორიული შეცდომების შემცველი ტექსტების, შედარების ცხრილების შედგენა და სხვ.

მაგალითად, VII კლასში „ძველი საბერძნეთის“, „ძველი რომის“ (სქემა 1) ან XI კლასში თემა „გერმანიის გაერთიანება“. (სქემა 2) შესწავლის დროს მოსწავლეებს შეუძლიათ გამოიყენონ წინარე ცოდნა და შეავსონ ცხრილი, გამოყონ მასში ის ნიშან-თვისებების, რომლებსაც თვითონ მიიჩნევენ მნიშვნელოვნად (აღსანიშნავია, რომ მსგავსი ცხრილები მოსწავლეს მასალის განმეორება-განზოგადების საშუალებასაც აძლევს):

სქემა 1  

სქემა 2  

განმავითარებელი სწავლების ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო და მნიშვნელოვან დავალებას წარმოადგენს ლოგიკური ხასიათის ამოცანების გამოყენება გაკვეთილზე.

ლოგიკური და შემეცნებითი უნარების განმავითარებელი დავალებების ნიმუში (სქემა 3):

განმავითარებელი მუშაობისას აუცილებელი წესის დაცვა – სახელმძღვანელოს ტექსტზე დაყრდნობა და მოსწავლის წინარე ცოდნისა და გამოცდილების გათვალისწინება, დავალებების შესრულება დროის შეზღუდვის გარეშე და მასწავლებლის აქტიური მხარდაჭერა, რეალურად დასაძლევს ხდის განმავითარებელი დავალებების გამოყენების მიზანს. საკუთარ პედაგოგიურ გამოცდილებაზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მსგავსი ტიპის დავალებების გამოყენება სწავლებაში მოსწავლეთა ცოდნის ხარისხისა და შედეგების ამაღლების, მათი დამოუკიდებელი უნარ-ჩვევებისა და პიროვნული სრულყოფის მნიშვნელოვანი პირობაა.

მონტესორის სკოლა, მონტესორის მეთოდი, ვალდორფის სკოლა, ვალდოფის პედაგოგიკა – ეს სიტყვათშეთანხმებები არაერთხელ გვსმენია. ვალდორფი ზოგს პიროვნება ჰგონია, ზოგს ტოპონიმი.

რას ნიშნავს „მონტესორი“ და „ვალდორფი“?

ვალდორფი

პირველი თავისუფალი ვალდორფის სკოლა 1919 წელს გაიხსნა შტუტგარტში. დღეს მსოფლიოში 310-ზე მეტი საბავშვო ბაღი, 850-ზე მეტი სკოლა და 150-ზე მეტი სამკურნალო-პედაგოგიური დაწესებულება მუშაობს ვალდორფპედაგოგიკის მიმართულებით.

საკუთარი სახელის ისტორია

1763 წელს, 17 ივლისს, ჰაიდელბერგთან ახლოს მდებარე პატარა ქალაქ ვალდორფში, ყასბის ოჯახში, დაიბადა იოჰან იაკობ ასტორი. 15 წლის იოჰანი უფროს ძმასთან ერთად ლონდონში გაემგზავრა მუსიკალური საკრავების დამზადების ხელობის შესასწავლად. ოცისა იოჰან იაკობ ასტორი ლონდონიდან ამერიკაში გადაბარგდა. თან თავისივე ხელით დამზადებული რამდენიმე ინსტრუმენტიც გაიყოლა. ნიუ-იორკში ახალგაზრდა გერმანელი მუსიკალური საკრავების მაღაზიის გახსნას გეგმავდა, თუმცა მანამდე თავის სარჩენად და თანხის შესაგროვებლად ქუჩის გამყიდველის მძიმე შრომას მიჰყო ხელი. ტყავისა და ქურქების გაყიდვა ყველაზე სარფიანი აღმოჩნდა ემიგრანტისთვის. მალე ეს ბაზარი იმდენად კარგად შეისწავლა და აითვისა, რომ ერთგვარი მონოპოლისტიც კი გახდა დარგში. ფინანსურ კეთილდღეობას უძრავი ქონების შეძენით კიდევ მეტი შემატა და საკმაოდ სოლიდური კაპიტალიც დააგროვა.

ამ ადამიანისთვის ფინანსური კეთილდღეობა ერთგვარი სოციალური პასუხისმგებლობაც იყო. ნიუ-იორკში მან ბიბლიოთეკა დააარსა ( დღეს ნიუ-იორკის საჯარო ბიბლიოთეკა), მის სამშობლოში, ვალდორფში კი დღესაც არსებობს საქველმოქმედო ორგანიზაცია მოხუცებულთა და ახალგაზრდების დასახმარებლად, რომელიც ასტორ-ფონდის ფინანსური მხარდაჭერით სარგებლობს.

იოჰან იაკობ ასტორის შთამომავლებმა სხვადასხვა მიმართულებით მიაღწიეს წარმატებას, გვარი ასტორი არაერთხელ გაკრთა მსოფლიოში სხვადასხვა ქვეყნის წამყვანი გაზეთების გარეკანებზე. დიდი ბრიტანეთის და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფოს პარლამენტის თემთა პალატის პირველი ქალი წევრი ნენსი ასტორი გახლდათ, ჯონ ასტორი, იოჰანის მეოთხე თაობის წარმომადგენელი, ლონდონში „თაიმსის“ მფლობელი იყო, გვარი ასტორი 1912 წელს „ტიტანიკის“ ტრაგიკული მოვლენების აღწერისას ხშირად ჩნდებოდა გაზეთის ფურცლებზე – ჯეკ ასტორი ერთ-ერთი იყო იმ მგზავრთაგან, რომელმაც თავისი ადგილი ქალებსა და ბავშვებს დაუთმო და თავად გემთან ერთად დაიღუპა.

მსოფლიოში ცნობილ სასტუმროების ქსელს „ვალდორფი-ასტორიას“ კი შექმნის გასაოცარი ისტორია აქვს:

მე-19 საუკუნის მიწურულს, ერთ ცივსა და წვიმიან ღამეს ფილადელფიაში მდებარე პატარა სასტუმროს ხანში შესული წყვილი მიადგა. სასტუმროში ადგილები არ იყო, ქალი და მამაკაცი გაბრუნებას აპირებდნენ, როდესაც პორტიემ  საკუთარი ოთახი შესთავაზა, რადგან იცოდა, ახლომახლო თავისუფალი ადგილი სასტუმროებში არც სხვაგან იქნებოდა, იმ საზარელ ამინდში კი წყვილი გვარიანად გაწვალდებოდა.

• ოთახი კეთილმოწყობილი არ არის – მოიბოდიშა პორტიემ – მაგრამ ერთი ღამის თავშესაფრად გამოდგება. ჩემზე არ იღელვოთ, რამეს მოვიფიქრებ.

მეორე დილით ხანში შესული ჯენტლმენი დაემშვიდობა პორტიეს, მადლობა გადაუხადა და სხვათა შორის, უთხრა:

• ისეთ ადამიანს, როგორიც თქვენ ხართ, შეერთებული შტატების საუკეთესო სასტუმროსაც კი ჩააბარებდა კაცი. იქნებ ასეთი სასტუმრო გავაკეთო კიდეც თქვენთვის.

გავიდა ორი წელი, პორტიეს ეს ამბავი კარგა ხნის მივიწყებული ჰქონდა. მოულოდნელად მან წერილი მიიღო – ის უცნაური ჯენტლმენი იმღამინდელ ამბავს ახსენებდა და ნიუ-იორკში ეპატიჟებოდა.  შეხვედრა მეხუთე ავენიუსა და ოცდამეთოთხმეტე ქუჩის კვეთაში შედგა, გრანდიოზული, მშვენიერი, წითელი ქვით მოპირკეთებული შენობის წინ.

• ეს სასტუმრო თქვენთვის ავაშენე! – თქვა ხანში შესულმა ჯენტლმენმა, ვილჰელმ ვალდორფ ასტორმა.

ასე იქცა ჯორჯ ბოლდტი, ყოფილი პორტიე ფილადელფიის სასტუმროდან, ნიუ-იორკში „ვალდორფ-ასტორიის“ სასტუმროს მენეჯერად.

აქ აღწერილ ამბებამდე ცოტა ხნით ადრე ასტორის ოჯახმა დააარსა თამბაქოს მწარმოებელი კომპანია, რომელიც ჩრდილოეთის შტატების ფერმერებთან თანამშრომლობდა. იმ დროს ევროპაში ამერიკული კარტოფილი, საღეჭი რეზინი და თამბაქო ყოველდღიური მოხმარების პროდუქტი იყო. წარმოების გაფართოების მიზნის ოჯახმა შტუტგარტში ააშენა სიგარეტების ფაბრიკა „ვალდორფ-ასტორია“, რომლის დირექტორი და მეწილე იყო ემილ მოლტი. მისი უშუალო ფინანსური მხარდაჭერით მოხერხდა ვალდორფის ფაბრიკაში მომუშავე პერსონალის შვილებისთვის სკოლის გახსნა.

ამ სკოლაში  განათლებას იღებდნენ მუშების შვილები მიუხედავად იმისა, თუ რისი საშუალება ჰქონდათ მათ მშობლებს. ამ სკოლაში იღებდნენ ყველა ბავშვს, მიუხედავად გონებრივი თუ ფიზიკური განვითარების თავისებურებებისა. სახელწოდება ვალდორფი სწორედ ამ პირველი სკოლის სახელიდან მომდინარეობს.

მონტესორი

მონტესორის პირველი სკოლა 1907 წლის 6 იანვარს გაიხსნა რომში. სამეცნიერო წრეებისა და არსებული საგანმანათლებლო სისტემის მესვეურებისგან ამ სკოლის დამაარსებელს, მარია მონტესორის, უამრავი წინააღმდეგობა შეხვდა, თუმცა საკუთარ მეთოდებში დარწმუნებული მარია არ ეპუეოდა კრიტიკას და თავის საქმეს აგრძელებდა. მეთოდით მაშინვე დაინტერესდნენ ევროპაში, მარია ესპანეთში, ნიდერლანდებსა და ინდოეთში მოგზაურობდა, მას იწვევდნენ სხვადასხვა უნივერსიტეტსა და კვლევით ორგანიზაციაში, სადაც ის მოხსენებებსა და ლექციებს კითხულობდა და სწავლების ახალ, ალტერნატიულ მეთოდებს აცნობდა მსმენელებს. მეთოდს მისი სახელი ეწოდა, დღეს ამ სახელწოდების სკოლებს ან სკოლებს, რომლებიც მონტესორის მეთოდს იყენებენ, მსოფლიოს უამრავ ქვეყანაში შეხვდებით.

მარია მონტესორი იტალიაში პირველი ქალი იყო, ვინც მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი მიიღო. 1896 წელს მან ექიმის დიპლომი აიღო და პირველი ქალი ექიმიც გახდა თავის სამშობლოში. საექიმო პრაქტიკის დროს მისი სპეციალობა ნერვული დაავადებები და გონებრივი ჩამორჩენილობა იყო.

იმ პერიოდში სპეციალური საგანმანათლებლო დაწესებულებები, სადაც განვითარების თავისებურებების და გონებრივი ჩამორჩენილობის მქონე ბავშვებს მიიღებდნენ და ასწავლიდნენ, არ არსებობდა. თავის კოლეგა ჯუზეპე მონტესანოსთან ერთად მარია მონტესორი რომში ფსიქიატრიულ კლინიკაში მუშაობდა, სადაც იკვლევდა მენტალური, კოგნიტური (შემეცნებითი) და ქცევის პრობლემების მქონე ბავშვების მდგომარეობას.

ჯუზეპესა და მარიას სამსახურებრივი ურთიერთობის მიღმა პირადი ურთიერთობაც ჰქონდათ, ოღონდ წყვილმა ამის გაოფიციალურება მაშინაც კი არ მოისურვა, როდესაც შვილი, მარიო შეეძინათ. მარიამ თავად არ ისურვა ქორწინების უღელი დაედგა, რაც იმ დროს კარიერის შეწირვასაც გულისხმობდა. მისივე გადაწყვეტილებით, შვილი, მარიო ჯუზეპეს შორეულ ნათესავებთან გაამწესეს აღსაზრდელად. დასვენების დღეებში დედა ხშირად ნახულობდა ხოლმე მარიოს, მთელ თავისუფალ დროს მასთან ურთიერთობდა და საათობით ეთამაშებოდა.

როდესაც მარიო წამოიზარდა და ყოველწუთიერ ზრუნვას აღარ საჭიროებდა, დედამ ის თავისთან წამოიყვანა და ამის შემდეგ სიცოცხლის ბოლომდე აღარ განშორებია შვილს. მოგვიანებით მარიო მისი თანამშრომელი და თანამოაზრეც გახდა.

დღეს მარია მონტესორის მიერ შემუშავებულ მეთოდს და ამ მეთოდით შთაგონებულ სკოლებს მისი სახელით მოიხსენებენ და მოკლედ მონტესორის სკოლებს უწოდებენ.

,,სასწავლო გაჩერებები“ – აქტივობების ერთობლიობაა, რომელიც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს: მიაღწიოს დასახულ მიზანს, შეუქმნას მოსწავლეებს  სახალისო და საინტერესო გარემო, აამაღლოს მოტივაცია, გაზარდოს ჩართულობა მოსწავლეთა შესაძლებლობებისა და ინტერესების გათვალისწინებით.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             გაჩერებებისა და თითოეულ ჯგუფში მოსწავლეთა რაოდენობას განსაზღვრავს მასწავლებელი, გაკვეთილის მიზნიდან, შესასწავლი თემის სირთულიდან  და კლასის სპეციფიკიდან გამომდინარე. ასევე მნიშვნელოვანია მასწავლებელმა სწორად განსაზღვროს თითოეულ ,,სასწავლო გაჩერებაზე“ მოსწავლეებისთვის გათვალისწინებული დრო. აქტივობების სწორად წარმართვა იოლდება, როცა ყველა გაჩერებას თანაბარი დრო ეთმობა, მასწავლებელი აკონტროლებს მოსწავლეთა გადაადგილებას გაჩერებებზე და განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა დროის ლიმიტის დაცვას.  მოსწავლეების ჯგუფებად დაყოფის სხვადასხვა მეთოდი არსებობს. ერთ-ერთი ფორმაა 1-4-ზე გათვლა (მოსწავლეები ითვლიან იმდენამდე, რამდენი გაჩერებაცაა), პირველები დგებიან პირველ გაჩერებაზე, მეორეები – მეორეზე, მესამეები – მესამეზე და მეოთხეები – მეოთხე გაჩერებაზე. მასწავლებელს შეუძლია, პატარა ფურცლებზე დაწეროს გაჩერებების ნომრები, მოსწავლე იღებს ფურცელს და დგება იმ ,,გაჩერებაზე“, რომელი ნომერიც ამოუვიდა.

შესაძლებელია მასწავლებელმა გამოიყენოს დაწყვილებული გაკვეთილი. ასეთი ტიპის გაკვეთილი გამოიყენება, როგორც სამოდელო გაკვეთილის ერთ-ერთი ფორმა – ინოვაციური გაკვეთილი. ამ გზით ის კოლეგებს გააცნობს სწავლების ახალ სტრატეგიას.

გაკვეთილის თემა:  წყლის სიხისტე და მისი თავიდან აცილების გზები.

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს: ფორმულის მიხედვით  წყლის საერთო სიხისტის გამოთვლა და წყლის ტიპის დადგენა (რბილი, საშუალო სიხისტის, ხისტი);  ხისტი წყლის დარბილების ხერხებზე მსჯელობა; ვიდეოს ანალიზი; შეკითხვებზე პასუხის გაცემა მმმ სტრატეგიის გამოყენებით.

გაკვეთილის გრძელვადიანი მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს მდგრადი განვითარების მეექვსე მიზნის გააზრება და წყლის რესურსის ეფექტურად გამოყენება;  მმმ სტრატეგიის გამოყენებით არგუმენტირებული მსჯელობა.

გაკვეთილის ბოლოს მისაღწევი შედეგები:

მოსწავლე შეძლებს: ფორმულის მიხედვით  წყლის საერთო სიხისტის გამოთვლას და წყლის ტიპის დადგენას (რბილი, საშუალო სიხისტის, ხისტი); ხისტი წყლის დარბილების ხერხებზე მსჯელობას; შეკითხვებზე პასუხის გაცემას მმმ სტრატეგიის გამოყენებით.

გაკვეთილის თემისა და მიზნის შესაბამისობა ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნებთან:

კვლ. X.2. მოსწავლეს შეუძლია კვლევითი პროცედურის განხორციელება/მონაცემების აღრიცხვა.     

• მოიძიებს და აანალიზებს შესაბამის ინფორმაციას;
• იყენებს შესაბამის მასალას ან/და აღჭურვილობას და ატარებს დაგეგმილ ცდას უსაფრთხოების წესების დაცვით;
• აწარმოებს დაკვირვებას და/ან გაზომვებს,  იღებს სარწმუნო მონაცემებს;
• იყენებს სათანადო წესებს საკუთარი და სხვათა უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.

კვლ. X.3. მოსწავლეს შეუძლია მონაცემთა წარმოდგენა სხვადასხვა საკომუნიკაციო საშუალების  გამოყენებით.

• იყენებს სხვადასხვა ხერხს (დიაგრამებს, ცხრილებს, გრაფიკებს, სიებს) მონაცემთა წარმოსადგენად;

კვლ. X.4. მოსწავლეს შეუძლია მონაცემთა ანალიზი და შეფასება.

• აანალიზებს მონაცემებს (მაგ., საშუალო არითმეტიკული სიდიდის და საშუალოდან გადახრების დადგენა), საჭიროების შემთხვევაში, საკონტროლო ცდის შედეგების გათვალისწინებით,  გამოიტანს დასკვნებს;
• ადარებს დასკვნებს გამოთქმულ ვარაუდს, განსხვავების შემთხვევაში ხსნის მიზეზებს;

ქიმ. X.12. მოსწავლეს შეუძლია ქიმიური ელემენტების  და მათი  ნაერთების დახასიათება, მათი მნიშვნელობის შესახებ მსჯელობა.

• გეგმავს და ატარებს ცდებს ხისტ და რბილ წყალში საპნის აქაფების პროცესის შესასწავლად. გამოაქვს სათანადო დასკვნა.

გაკვეთილის მსვლელობა

აქტივობა 1.  მასწავლებელი ქმნის პოზიტიურ სასწავლო გარემოს (აცნობს გაკვეთილის მიზანს, შეფასების ფორმებს. ახსენებს ქცევის წესებს).

აქტივობა 2. მოსწავლეთა ახალი საკითხით დაინტერესება – მასწავლებელი აჩვენებს ქოლესტერინით დაზიანებული სისხლძარღვის  და ხისტი წყლით დაზიანებული სარეცხის მანქანის სურათს.  სვამს შეკითხვას: რა განაპირობებს მასალის დაზიანებას?

გონებრივი იერიშის მეთოდის გამოყენებით  მასწავლებელი აფიქსირებს მოსწავლეების მოსაზრებებს, შემდეგ იდეებს ახარისხებენ და იკვეთება სწორი პასუხი.

ამ აქტივობის ბოლოს მასწავლებელი წარადგენს მდგრადი განვითარების მეექვსე მიზანს, წყლის რესურსების დაცვასთან დაკავშირებით. მოსწავლეები გამოთქვამენ ვარაუდს შეკითხვაზე: რას ნიშნავს მდგრადი განვითარება?

შემდეგ მოსწავლეები გადიან  ოთხ ,,სასწავლო გაჩერებას“:

გაჩერება 1: მოსწავლეები გამოთვლიან წყლის სამი განსხვავებული ნიმუშის სიხისტეს და დაადგენენ წყლის ტიპს.  – ამოცანის ამოხსნა

გაჩერება 2: მოსწავლეები ატარებენ ექსპერიმენტს. ადგენენ სხვადასხვა ტიპის წყალში საპნის აქაფების ხარისხს.  ექსპერიმენტის ჩატარება

გაჩერება 3:  მოსწავლეები მმმ სტრატეგიის გამოყენებით პასუხობენ წყლის სიხისტესთან დაკავშირებულ შეკითხვებს. კითხვებზე პასუხი მმმ სტრატეგიის გამოყენებით

გაჩერება 4: მოსწავლეების ჯგუფი  წარმოადგენს საშინაო დავალებას: როგორ დავიცვათ თავი ხისტი წყლისგან და როგორ დავზოგოთ წყალი? სამუშაო ფურცლების შევსების შემდეგ ნამუშევარს კედელზე უკუღმა აკრავენ.

მოსწავლეების ადგილი მოცემულია სქემაზე:

მოსწავლეების ჯგუფები რჩებიან ბოლო გაჩერებაზე. ყველა ჯგუფი აკეთებს იმ გაჩერების პრეზენტაციას, სადაც გაჩერდა.

მიზანი: ახალი მასალის გაგების შემოწმება

ჯგუფები აფასებენ სხვა ჯგუფის ნამუშევარს გაჩერებებზე გაკრული რუბრიკებით. მასწავლებელი აფასებს ჯგუფის მუშაობაზე დაკვირვების რუბრიკით.

ჯგუფი აკეთებს სხვა რომელიმე ჯგუფის ნამუშევრის პრეზენტაციას და აფასებს კომენტარით.

მასწავლებელი აჯამებს გაკვეთილს, კლასის მუშაობას აფასებს კომენტარით (რუბრიკიდან გამომდინარე)  და აძლევს საშინაო დავალებას.

მიზანი: გაკვეთილის შეჯამება, დავალების მიცემა.

სურათზე მოცემულია მესამე გაჩერების დავალების პასუხი.

სასწავლო გაჩერება –  ,,საშინაო დავალება“

• სარეცხი მანქანის დასაცავად: ჩაყარე ფხვნილის უჯრაში 100 გრამი ლიმონმჟავა, ჩართე სარეცხის მანქანა ყველაზე მაღალ ტემპერატურაზე 1-2 საათიან რეცხვაზე;
• რეცხვის დროს ფხვნილთან ერთად შიგადაშიგ ჩაყარე 15 გრამი ლიმონმჟავა;
• ხორცის მოხარშვის დროს წყალში ჩაასხი 2-3 სადილის კოვზი სუფრის ძმარი;
• მცენარეების მოსარწყავად გამოიყენე ღოლოს მჟავა (10 ლ. წყალი – 1/5 ჩაის კოვზი ღოლოს მჟავა).

შეფასება:   განმავითარებელი შეფასება –

1. ჯგუფის მუშაობაზე მასწავლებლის დაკვირვების ფორმა:

2. ჯგუფის მუშაობის შეფასება ჯგუფის ერთ-ერთი წევრის მიერ – ჯგუფის მუშაობის თვითშეფასება

3. ამოცანის ამოხსნის შეფასება

4. მმმ სტრატეგიის გამოყენების უნარის შეფასება

სამუშაო ფურცელი N1

ამოცანა

ცხრილში მოცემული მონაცემების მიხედვით დაადგინე წყლის ნიმუშების საერთო სიხისტე

ამოცანის ამოსახსნელად გამოიყენეთ ფორმულა:

საერთო სიხისტე = [Ca ²⁺ ] / 20,04  +  [Mg²⁺ ] / 12,16

მიღებული მონაცემები შეადარეთ ცხრილში მოცემულს და დაადგინეთ წყლის ტიპი.

სამუშაო ფურცელი N 2

ექსპერიმენტი – წყლის სიხისტის დადგენა

მასალა და ნივთიერებები:

• პერმანენტული მარკერი;
• ერთნაირი ზომის და ფორმის 500 მლ-იანი პლასტმასის ბოთლები;
• გამოხდილი წყალი (1 ლიტრი);
• მინერალური წყალი (1 ლიტრი);
• ონკანის წყალი (1 ლიტრი);
• საზომი ცილინდრი;
• თხევადი საპონი;
• წამზომი;
• პასტერის პიპეტი;
• სახაზავი.

ექსპერიმენტის მსვლელობა:

1. დანომრეთ ბოთლები პერმანენტული მარკერით. დააწერეთ წყლის სახელი (გამოხდილი წყალი, მინერალური წყალი, ონკანის წყალი).
2. თითოეულ 500 მლ-იან ბოთლში ჩაასხით მზომი ცილინდრის საშუალებით 100 მლ. წყალი.
3. თითოეულ ბოთლში პერმანენტული მარკერით მონიშნეთ წყლის დონე;
4. თითოეულ ბოთლს პასტერის პიპეტით დაამატეთ 4 წვეთი თხევადი საპონი;
5. მოამზადეთ წამზომი;
6. შეანჯღრიეთ სამივე ბოთლი 20 წამის განმავლობაში;
7. დადგით ბოთლები სწორ ზედაპირზე და მარკერით მონიშნეთ ქაფის ზედა დონე;
8. სახაზავით გაზომეთ წარმოქმნილი ქაფის სიმაღლე;
9. გაიმეორეთ იგივე (ახლიდან შეანჯღრიეთ) სამჯერ და მონაცემები ჩაინიშნეთ ცხრილში;

10. გამოთვალეთ ქაფის საშუალო სიმაღლე სამივე ბოთლში ცალ-ცალკე.

11. უპასუხეთ შეკითხვებს:

ა) რომელ წყალში წარმოიქმნა ყველაზე მეტი ქაფი? რატომ?

ბ) რომელ წყალში წარმოიქმნა ყველაზე ნაკლები ქაფი? რატომ?

სამუშაო ფურცელი N 3

 უპასუხეთ შეკითხვებს მმმ სტრატეგიის გამოყენებით:

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ტრენინგ მოდულის: „აქტიური სწავლება ქიმიაში“ მასწავლებელთა სამუშაო ფურცლები  –  ნათია არაბული, თინათინ ბუთხუზი – 2017 წელი;
2. 2014 წლის მასწავლებელთა სასერთიფიკატო გამოცდის ტესტები –  გამოცდების ეროვნული ცენტრი;
3. წყლის სიხისტის განსაზღვრა და მისი გასუფთავება – თინათინ ბუთხუზი. https://chemclub.edu.ge/view_ideas.php?id=10

როცა შუქი არ იყო და საიმისოდაც პატარა ვიყავი, რომ ლამფის შუქზე წიგნები მეკითხა, სხვა რა უნდა მეკეთებინა, ბებიაჩემის მოყოლილ ამბებს ვუსმენდი. დაგვსვამდა ხოლმე მე და ჩემს ბიძაშვილებს და გვიყვებოდა “არიკებს”, ანუ ფოლკლორულ-მითოლოგიურ არაკებს. ერთია, როცა ამ ყველაფერს წიგნში კითხულობ და მეორეა, როცა ზეპირად ისმენ იმ ადამიანისგან, რომელიც უშუალო მონაწილეა ამ ამბების (ყოველ შემთხვევაში, თვითონ ასე ამბობს), ან იმათგან მოუსმენია, ვისაც თავს გადახდომიათ. ამ “არიკების” ერთი ნაწილი მისი ბავშვობის დროინდელი იყო და სხვადასხვა პერსონაჟი ჰყავდა, მეორე ნაწილის უცვლელი პერსონაჟი კი ჩვენი სოფლის მღვდელი მიხა ახალაია გახლდათ.

მისი ბავშვობის დროინდელი ამბებიდან მკაფიოდ მხოლოდ ერთი მახსოვს: თურმე მათ სოფელში იყო ერთი კაცი, რომელიც ტყაშმაფას ჰყავდა დატყვევებული, ანუ თავისი გავლენის ქვეშ მოქცეული. თურმე წისქვილში მიდიოდა, როცა ბუჩქებიდან თავისი სახელი შემოესმა. მან მთავარი წესი დაივიწყა: უპასუხა. როცა ღამით ტყეში მიდიხარ და შენი სახელი შემოგესმება, არაფრით არ უნდა მიიხედო და არაფრით არ უნდა გააგონო, ეს შეიძლება ტყაშმაფა ან ჭინკა იყოს. თუ პასუხს გასცემ, შენი საქმე წასულია. ხოდა, თურმე, ამ კაცმა შეცდომა დაუშვა და ტყაშმაფამ იგი დაატყვევა, საყვარლად გაიხადა. იმ დღის მერე თურმე ეს კაცი ხმას არ იღებდა, დამუნჯებული დაიარებოდა. სოფლის ზევით, მუხის დიდ ფუღუროში ათევდა ღამეს, იქ პატარა საცხოვრებელი მოიწყო, სახლიდან ქვაბები და თეფშებიც წაუღია, ცოლი გაგიჟებული იყო თურმე, რა არ სცადა, მაგრამ კაცი ვერაფრით მოარჯულა. იმ ფუღუროში ტყაშმაფა აკითხავდა ხოლმე და ატარებდნენ ვნებიან ღამეებს. შუაღამით, როცა კაცს ეძინა, ტყაშმაფა იმ მუხის ტოტზე ჯდებოდა თურმე და მღეროდა. ბებიაჩემი იფიცებოდა: ერთხელ ბავშვები ავიპარეთ და ვნახეთ, რომ ტოტზე შიშველი, ძალიან ლამაზი ქალი იჯდა და წითური თმა მიწამდე სწვდებოდაო. შემდეგ ამ კაცის ცოლისთვის ვიღაცას უსწავლებია: ტყაშმაფას მიეპარე და თმის წვერი ახალმოწველილი რძით მობანე და შენს ქმარს შეეშვებაო. ქალი ასეც მოქცეულა, ჩუმად მიპარვია სიმღერაში გართულ ტყაშმაფას და მისი ძირს დაყრილი დალალები რძით დაუსველებია. ტყაშმაფას კივილი მოურთავს, ჩამომხტარა ხიდან და სამუდამოდ გადაკარგულა იქიდან. როცა კაცმა გამოიღვიძა, თურმე არაფერი ახსოვდა.

ჩემი სოფლის “არაკების” პერსონაჟი კი, როგორც მოგახსენეთ, მღვდელი მიხა ახალაია იყო. მისი სახლი ჩვენი სახლის უკან, პატარა ტყის შუაგულში დგას. ორსართულიანი სახლი 1908 წელსაა აშენებული, ეს თარიღი ბუხრის თავზეა მიწერილი. მიხა შეძლებული მემამულე მღვდელი იყო, ჩემს სოფელში რაც მიწებია, სულ მისი ყოფილა. კომუნისტებმა კი გააკულაკეს და გაპარსეს, მიწები კი ხალხს დაურიგეს. ერთ ჩემს მეზობელს თოფიც კი დაუმიზნებია სოფლის კრებაზე მოსული ყოფილი მღვდლისთვის, მაგრამ მეორე მეზობელს ხელი აუკრავს და ტყვია თურმე მცირე მანძილით ასცდა მიხას. სოფლელებს დაუტუქსავთ ის თოფიანი მეზობელი, რადგან მიხა არ ყოფილა ცუდი კაცი. მიხას პირველი ცოლი მოუკვდა და მეორე ცოლი ჰყავდა. მეც მოვსწრებივარ მის მეორე ცოლს და გაუთხოვარ ქალიშვილს, რომელიც პირველი ცოლისგან ჰყავდა. გერი და დედინაცვალი თითქმის ტოლები იყვნენ და მეგობრები უფრო ეთქმოდათ. სიბერეში ორივე ლოგინად იყო ჩავარდნილი და ბებიაჩემი უვლიდა, ღამით იქ რჩებოდა და სწორედ იმათგან ჰქონდა მიხას ამბები მოსმენილი. ისე, ძალიან საინტერესო შემთხვევაა, სასულიერო პირი მითოლოგიური ამბების პერსონაჟი რომაა. ერთი-ორ მათგანს მოვყვები:

ერთხელ, თურმე, მიხა გაღმა სოფლიდან, ქელეხიდან შინ ბრუნდება, ღამეა. ხობისწყალი მოდიდებულია. მიხამ ცხენი ფონში შეაგდო. უცებ წყლიდან ჭინკამ ამოყო თავი და ცხენის ფაფარს ჩაეჭიდა.

– მიხა! მიხა! – ეძახის ჭინკა.

მიხა ხმას არ სცემს და არც უყურებს, სხვა მხარეს იყურება, მიხა რისი მიხაა, რომ ასეთ ამბებში შეცდეს. ცხენი ცურვით მიჰყვება მდინარის დინებას და მიიწევს ნაპირისკენს. ჭინკა კი ისევ და ისევ ეძახის, დასცინის, სასაცილო ამბებს იხსენებს მისი წარსულიდან, რომ, როგორმე, წყობიდან გამოიყვანოს, მაგრამ მიხა მტკიცეა, ვითარცა რვალი. ბოლოს იფიქრა: მოდი, დავიჭერ ამ ჭინკას და სახლში წავიყვანო. უჩუმრად ჩამოიცურა მოსხმული ნაბადი, ამოუსვა წყლის ტალღას და ჭინკა შიგ გაახვია. ცხენი კი მიცურავს ნაპირისკენს, მიხას უხარია, რომ ჭინკა დაიჭირა, უკვე წარმოუდგა თვალწინ, როგორ ანახებს ცოლს და ქალიშვილს ამ უცნაურ არსებას. ნაბდის შიგნიდან მოთქმა, ტირილი და ხვეწნა-მუდარა ისმის. მიხამ უცებ იგრძნო, რომ, რაც უფრო უახლოვდება ცხენი ნაპირს, მით უფრო მძიმდება ერთი ბეწო ჭინკა. საბოლოოდ კი ისეთი მძიმე გახდა, რომ დაჭერა ვეღარ შეძლო და იძულებული იყო ხელი გაეშვა.

– შენს სახლში მოვალ და სამაგიეროს გადაგიხდი! – დაუყვირა, თურმე, მდინარეს გაყოლილმა ჭინკამ. მიხა სახლში რომ დაბრუნდა, ცოლ-შვილთან ერთად მოძებნა ყველა უწვრილესი ჭუჭრუტანაც კი, და საგულდაგულოდ ამოქოლა. დილით რომ გაიღვიძეს, მთელი სახლი არეული დახვდათ, მიხას ნივთები ძირს ეყარა. აი, ასე იძია შური ჭინკამ, მაგრამ ვერაფრით გაიგეს, საიდან შემოაღწია სახლში.

კიდევ ერთი ამბავი: ღამეა. მიხა ნავახშმევია, მაგრამ უცებ მჭადი მოუნდა და სთხოვა ცოლს, გამომიცხვეო, მაგრამ გობში ფქვილი აღარ დარჩენილიყო. სხვა რა გზა ჰქონდა, მოიკიდა მიხამ ტომარა ზურგზე და წისქვილში წავიდა. აათავა თუ არა აღმართი, გვიმრებიდან უცნაური პატარა არსება გადმოხტა და წინ გადაუდგა. ამ ამბებში გამოცდილმა მიხამ უცნაური არსების შესაპყრობად ყოველგვარი იმპროვიზაცია წამსვე გამორიცხა, მრავალჯერ გამოცდილ ხერხს – იგნორს – მიმართა და გვერდით აუარა. არსებამ მიაძახა:

– წისქვილში რომ მიხვალ, მეწისქვილეს უთხარი, რომ ეკეს კეკე მოუკვდა!

მივიდა მიხა წისქვილში, მეწისქვილემ ჩაყარა საფქვავი, მერე შუაცეცხლს მიუსხდნენ და გააბეს საუბარი. წამოსვლისას მიხამ იფიქრა: იქნებ მართლა მნიშვნელოვანია იმ არსების დანაბარები და საქმე არ გავაფუჭოო, ამიტომ მეწისქვილეს უთხრა:

– კაცო, კოკი! გზაზე რაღაც არსება შემხვდა და შენთან დამაბარა, რომ ეკეს კეკე მოუკვდა!

– აქამდე რატო არ თქვი! აქამდე რატო არ თქვი, შე წყეულო! – ატყდა ჭინკების გნიასი, რომლებიც, თურმე, წისქვილის სხვენში ისხდნენ, ძირს ჩამოხტნენ, გაკვირვებულ მეწისქვილეს და მიხას გვერდით ჩაუქროლეს და კარში გაუჩინარდნენ.

და ბოლო ამბავი: მიხა თურმე ქუთაისის სასულიერო სემინარიის მოსწავლეა. მშობლების სანახავადაა ჩამოსული. მალევე უნდა წავიდეს, გამოცდები აქვს, მაგრამ ისე მოთოვა, რომ მგზავრობა შეუძლებელია. მიხა მაინც ადგა დილით, მშობლების დაჟინებული თხოვნის მიუხედავად, მოახტა ცხენს და გზას გაუდგა. ცხენი მკერდამდე თოვლს ძლივს მიაპობს. გაიარა მიხამ სოფელი. ცხენი უკვე ძალიან დაღლილია, ძლივს მიდის. საბოლოოდ სოფლის განაპირას მცხოვრები მეზობლის – რომანოზის – ჭიშკარს გაუსწორდა და გაჩერდა.

– აჩუ, წადი, ცხენო! – მათრახს უტყლაშუნებს მიხა ცხენს, ხან ეფერება, მაგრამ ცხენი ადგილიდან არ იძვრის.

– შემოდი ეზოში! – შემოესმა მიხას, მიიხედა. რომანოზი ჭიშკართან დგას. – ხომ გინდა წასვლა?! მე დაგეხმარები! მამაშენისგან ბევრი პატივისცემა მახსოვს!

მიხას შესვლა არ უნდა, რადგან ეშინია (რომანოზზე სოფელში ათასი ჭორი დადის), მაგრამ აგვიანდება, რომანოზი კი დახმარებას დაჰპირდა. ჩამოხტა ბოლოს და ჭიშკრისკენ წავიდა, შემსუბუქებული ცხენიც ფეხის ათრევით უკან გაჰყვა.

– ცხენი მიაბი! მე ჩავუყვან მამაშენს! – უთხრა რომანოზმა და საბძლის ბოძზე მიუთითა, მერე კი საბძელში შევიდა. დაზაფრული მიხაც შეჰყვა. საბძელში ბნელა. სიბნელეში ორად-ორი მანათობელი წერტილი ჩანს. მიხამ სიბნელეს თვალი შეაჩვია და ელდა ეცა: მის წინ უშველებელი წითური მგელი დგას.

– ნუ გეშინია! მიდი და უკუღმა შეჯექი! – ეუბნება რომანოზი. მუხლებაკანკალებული მიხა მიდის და მგელზე უკუღმა ჯდება. რომანოზმა შავი სახვევით თვალები აუკრა და რაღაც შელოცვის წარმოთქმა დაიწყო. მიხას ისეთი შეგრძნება დაეუფლა, თითქოს განათებულ ვიწრო გვირაბში მიჰქროდა. უცებ თვალი გაახილა, აღარც სახვევია, აღარც მგელი, აღარც საბძელი, აღარც რომანოზი. ქუთაისში, სემინარიის წინ დგას. პირჯვარი გადაიწერა და შიგნით შევიდა.

ეს იყო რამდენიმე ამბავი, რაც უცებ გამახსენდა. ვნანობ, რომ, როცა წამოვიზარდე, ის “არიკები” არ ჩავიწერე.

რაღაც აზრით, ძალიან ჩვეულებრივი დღე იყო, შეჩვეული სცენარით და გამეორებული პერსონაჟებით:

დილით აუზზე, ორი კაცი წყალში იდგა, ცურვა ეზარებოდათ და მანტრასავით უმეორებდნენ ერთმანეთს „რუსეთი ოკუპანტია, მაგრამ”-ს; შუადღისას, გორში, სოფელ კარბში ვიყავით, ოკუპაციის ხაზთან მცხოვრებ ბავშვებს ბიბლიოთეკა მოვუწყვეთ და იქაურების თვალებმა იოლად წაშალეს დილის „მაგრამების” ექო; ნაშუადღევს ბიბლიოთეკაში დავბრუნდი, სამუშაოს დასასრულისას, ერთი მონათესავო ადამიანი მესტუმრა (ასმერვედ ან ასმეცხრედ), მიმტკიცებდა, რომ მის გვარს თავის დღეში არ უმუშავია, მაგრამ მაინც სულ კარგად ცხოვრობდნენ და ბოლოს ძალიან დაინტერესდა, ხუთი ლარი ხომ არ მქონდა; სახლისკენ ტაქსით წამოვედი, საჭესთან გოგონა იჯდა, მაინც ცოტა გვიკვირს ხოლმე და მეც შემეტყო: იოლი ხალისით მითხრა, დღე სხვაგან ვმუშაობ, არ მყოფნის და საღამოთი ახლა ეს საქმე წამოვიწყეო. რატომღაც ძალიან გამიხარდა – შეიძლება იმიტომ, რომ იმ „მაგრამივით”, ის მონათესავო კაცი წაშალა უცებ ამ გოგომ.
ჰოდა, ჩვენი ქვეყანა ეს არის. ხშირად, როცა მეკითხებიან, რატომ არ მინდა სადმე სხვაგან გადავბარგდე, პასუხად ჩემი დღეები მაქვს, ამგვარი დღეები, ეს უცნაური და ძალიან საინტერესო დღეები, გაჩვეულებრივებული დღეები. ეს მარადიული ტურბულენტობა უიმედობასა და იმედს, უმადურობასა და თანადგომას შორის.
არავის წასულთაგანს არ ვაძაგებ, ადამიანი მოკლე დროით მცხოვრებია და არჩევანი გასაგები. უბრალოდ, მე იმდენად მიზიდავს ჩემი ქვეყანა, ცოტა სახიფათო, ხან ერთმანეთის გაუტანლობის სპორტში სწორუპოვარი ჩემპიონი და ხან მოულოდნელად ერთიანი, ასე მგონია სხვაგან ვერ გავძლებ. აქ შენება და ბეწვის ხიდზე სიარული მიყვარს – ვიცი, რომ ქვევით ბამბა არ მელის, ფეხი თუ დამიცდა, გულშემატკივრების ლეგიონებიც კი იმ უფსკრულში დამელოდებით და ნაფლეთებად მაქცევთ. გმირი არ ვარ, არც მგონია რომ უნდა ვიყო – უბრალოდ მიყვარს ამ ბეწვის ხიდზე სიარული და მგონია, რომ რაღაც მნიშვნელოვანს ვაშენებ.
და თქვენთან ერთად ვარ ამ ომში.

ოთხი წლის წინ ამ ეზოში მამაჩემი თხილის მოსავალს იღებდა, ცუდად გახდა და ეს ცუდად გახდომა საბედისწერო გამოდგა. ამაზე ბევრი დავწერე და ბევრმაც იცის. ჰოდა, შეიძლება სხვა საქმეში სუსტი არ მეთქმის, მაგრამ აქ ოთხი წელია ძალა ვერ ვიპოვე – სურებში სამჯერ ჩავედი და სახლთან მიახლოებაც კი მიჭირდა. ვერ ვახერხებდი ის ოთახები მენახა, ბუხარი, მაგიდა, ჭურჭელი, საპარსი, გაზეთი ჭადრაკის ამოცანებით, რომელიც მამაჩემმა დატოვა და არც უფიქრია, რომ ვეღარ ნახავდა. დღეს ავედი. გამიჭირდა, მაგრამ მაინც. ვცდილობდი, რომ თვალისთვის საქმიანობა დამეძალებინა – სამომავლო გეგმები გიორგი! ვეუბნებოდი თავს. აივანზე ფეხი შევდგი და ყველაფერი აიმღვრა მაინც – კედლები ხმამაღლა ყვიროდნენ ბავშვობას, ხმამაღლა და განწირულად. ზღაპრებს, თამაშებს, ციცინათელებს, რძეს და მჭადს, ნიავს, სუფსის ხმას, ლამფას, ნარდს, ირისის კანფეტს, ნათესავებს, მკვდრებს, ცოცხლებს, ბებიას, ბაბუას, მამიდაშვილებს, რობერტ ბერნსის ლექსებს, გუაკანაგალოს, რიკი-ტიკი-ტავის, თეფშით ბაბუა იორდანეს სულის გამოძახებას, თეფშზე კაცისთავა მსხალს, ოცნებებს, ნაღრძობ ფეხს, ღამეებს, ჭრიჭინებს, მამაჩემს, მამაჩემს, მამაჩემს.
ეს სახლი ძველია. ძნელად ეშველება. მაგრამ მე აუცილებლად გავაკეთებ ზუსტად ასეთივე სახლს და ზაფხულში აუცილებლად ვიცხოვრებ იმ სახლში. დავწვები აივანზე, დავხუჭავ თვალს და ყველაფერს დავინახავ, რასაც ეს ბებერი კედლები მიყვიროდნენ.

“ლობიეს ელვაა” – ამბობდა მამაჩემი და ცას ახედავდა. აგვისტოში ხშირი იყო. ლობიოს ელვა ნიშნავდა მოწმენდილი ცის შენათებას საიდანღაც. მამა ამბობდა, რომ ლობიოს ზრდიდა ასეთი ელვა სწრაფად. არ ვიცი – ან კი, ან არა. ზოგჯერ მოგონებები ამ ნათებასავით გაკრთება და ქრება, გაუგებრად და უმიზეზოდ. ჩვენც ამ ნათებების ქვეშ ვიზრდებით. თუმცა ან კი, ან არა.

აი, ასე იყო. ზუსტად ასე და ასეთი ქართულით უფრო უხდება:
დუხოვკაში ეწყო შეშები. სველი. სობელი. გამომშრალი. ორთქლი ასდიოდა. უნდა გამოგეშრო შესანთებად. ლამფასთან ვიჯექი და ზოოლოგიის წიგნს ვკითხულობდი. დედაჩემი თეფშებს რეცხავდა. საინებს. ჩაინიკიდან ამატებდა ცხელ წყალს. ჩაინიკი იდგა ფეჩზე. მამაჩემი იჯდა ტახტზე. დაღლილი და ძილთან ახლოს. ამ დროს ვინცხამ დეიძახა. რა დროის მოსლა იყო ახლა. სტუმარი ამბობს: „აფერი არ მინდა ტყულარომა, აგერ ვიყაი და რომ არ შემემევლო, არ გამევიდოდა” . „ოოოჰ, მობძანდი გულივერა” ვეუბნებით ჩვენ ძალიან, ძალიან გულსგარეთ, მაგრამ გარდაუვალი ღიმილით.
თებერვალია, წვიმს, გვიჭირს. „ამღამე ვერ წავალ ჩოხატოურში, მარა აფერი არ მინდა, აგერ დავწობი, კუშეტკაზე” ჩვენ ვამბობთ: „მეიცა, კაცო, რაცხას ვიზამთ, რაფერ ხარ? დედაშენი რაფერაა?” გულივერა მამაჩემის კლასელია. ჩოხატაურიდან. ჩვენ ოზურგეთში ვცხოვრობთ. შეწუხება: ბადრიჯნის მჟავე. იგივე პატრიჟნის. კამპოტის ამოტანა კიბისქვეშადან. ადესა. ყველი. შეშა არ დეიწვას დუხოვკაში. “გუუმარჯოს. გუუმარჯოს. გახსოვს, ჯონდოიე რაფერ ჯდებოდა ცხენზე? რაფერ არ მახსოვს! ამ ბაღანაზე სამეცადინო ქონდა? აგერ, ფეჩთან დაჯდება, მიორე ლამპას ავანთებთ. ჩვენ კლასი რამდენი ხანია დავამათავრეთ?!”
ძნელია ასეთი ღამეების განცდა, თუ არ გიცხოვრია. მე ასეთ ღამეებში გავიზარდე.

არის ერთი მოთხრობა – ათიათასჯერ წამიკითხავს და არ მბეზრდება. უფრო დილაობით. ახლაც, როცა სახლში ჩავდივარ ხოლმე, ვიმეორებ და ვასხვაფერებ. თანაც ასოების ცოდნა არ სჭირდება – ახედეთ ჭერს და უამრავ სცენას დაინახავთ, თუ ოდესმე თქვენი სახურავიდან წვიმა უვლიდა

სტატისტიკის თანახმად, ბოლო წლებში შეიმჩნევა ბავშვების ჯანმრთელობის მკვეთრი გაუარესება:  ქრონიკული დაავადებების გახშირებამ გამოიწვია ჯანმრთელი მოსწავლეების რიცხვის შემცირება. ეს ფაქტორი არა მარტო შეშფოთების, არამედ განგაშის ატეხის  საბაბიცაა, რადგან სწორედ სკოლის გავლით, სოციალიზაციის ამ ეტაპზე ყალიბდება ბავშვის და მთელი საზოგადოების ჯანმრთელობა. ნაკლებად მოძრავი ცხოვრების წესი, გადატვირთული სასწავლო პროცესი, არაბალანსირებული კვება, მრავალ ოჯახში ცხოვრების ჯანსაღი წესის უგულებელყოფა, არადამაკმაყოფილებელი ეკოლოგიური გარემო ამის მთავარი მიზეზებია.

მეცნიერები აღნიშნავენ, რომ ქრონიკული დაავადებებით მოავადე ბავშვების რიცხვის მატების პირველი ცვლილებები  7-10 წელზე მოდის. ამ ასაკში უფრო მეტად სასუნთქი სისტემის დაავადებების, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევების და ტანდეგობის დარღვევის გამოვლენა ხდება.

ბავშვის ჯანმრთელობაზე მრავალი ფაქტორი მოქმედებს: ოჯახური პირობები და აღზრდა, ბიოლოგიური ფაქტორები, მემკვიდრეობითობა, ორსულობის დროს დედის ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ჰაერის სისუფთავე, ნიადაგი და ა.შ.

დაწყებითი  კლასების მოსწავლეების ჯანმრთელობის მდგომარეობა უმეტესად სამედიცინო მომსახურების ხარისხის დონეზეა დამოკიდებული. იმისდა მიხედვით, თუ როგორ ხდება ავადმყოფობის ან მასთან მოსაზღვრე მდგომარეობების ადრეულ სტადიაზე გამოვლენა, დროული, ადეკვატური მკურნალობა, იმატებს ან მცირდება დაავადებების ქრონიზაციის რიცხვი. უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება  მიზანმიმართულ ფიზიკურ აღზრდას, გაკაჟებას, რაციონალურ საზოგადოებრივ კვებას(რაც მოსაწესრიგებელია ჩვენს ქვეყანაში). ჯანმრთელი მოსწავლის აღზრდის პრობლემა  ზოგადსახელმწიფოებრივი მნიშვნელობისაა და მასში კონკრეტული საკითხები უნდა გამოვყოთ, რომლის გადაწყვეტა, დაინტერესების შემთხვევაში, მასწავლებელს შეუძლია. დადგენილია, რომ  მოსწავლეების არადამაკმაყოფილებელი შეფასებების მიზეზი 85% -ის შემთხვევაში ჯანმრთელობის პრობლემებით აიხსნება.  დაწყებითი კლასების მასწავლებელს იმ ასაკის ბავშვები ყავს მინდობილი, როცა  პიროვნება ჰარმონიულად ვითარდება . წინასასკოლო პერიოდში დაშვებული შეცდომების გამოსწორება ამ ასაკში შესაძლებელია, რასაც ვერ ვიტყვით დაწყებით კლასებში აღზრდაში დაშვებულ შეცდომებზე, რის გამოსწორებაც მაღალ კლასებში თითქმის შეუძლებელია.

მასწავლებლის როლი  განსაკუთრებულია. კონკრეტულად რისი გაკეთება შეუძლია დაწყებითი კლასების პედაგოგს? პირველ რიგში,  პედაგოგიური პროცესის ჰიგიენურად სწორად დაგეგმვა- ეს გულისხმობს სტატიკური დაძაბულობის დროულ ცვლას წერისას და კითხვისას- პაუზა, აქტიური დასვენება შესვენებაზე, თვალების დასვენება. სასწავლო მოქმედებების ცვლა, მისი აქტივიზაცია, თვალსაჩინოებების მოხერხებულად გამოყენება ჰიგიენური მოთხოვნილებების გათვალისწინებით-ეს ყველაფერი მოსწავლეების დადებით ემოციებს განაპირობებს. დადებითი ემოციები აადვილებს მასალის ათვისებას, რაც თავის მხრივ, ამცირებს დაღლილობას, ასტიმულირებს ბავშვის  ნერვულ სისტემას, აუმჯობესებს კლასში ფსიქოლოგიურ კლიმატს, აგვარიდებს ბავშვების ნევროტულ რეაქციებს, განსაკუთრებით პირველკლასელების ადაპტაციის პერიოდში. მასწავლებელი ეყრდნობა რა ფსიქოლოგიის, მედიცინის, ჰიგიენის დარგში თავის ცოდნას, ინდივიდუალურად უდგება ბავშვების აღზრდას.

მასწავლებელმა ყურადღება უნდა მიაქციოს ბუნებრივი და ხელოვნური განათების ჰიგიენურ ნორმებს,ტემპერატურულ რეჟიმს და გარემოს სხვა ფაქტორებს.

მასწავლებელს შეუძლია დროულად აღმოაჩინოს დაავადებების ადრეული ნიშნები(მოთენთილობა ან მომატებული აღგზნებადობა,სახის ფერის შეცვლა,ხშირი ხველა,სმენის ან მხედველობის გაუარესება და ა.შ) და აცნობოს ამის შესახებ სკოლის სამედიცინო მიმართულების მუშაკს, რაც განაპირობებს ბავშვის  ადრეულ და წარმატებულ მკურნალობას.

ასაკის და ჰიგიენური ნორმების შესაბამისად, ბავშვებმა მონაწილეობა უნდა მიიღონ საკლასო ოთახების მოწესრიგებაში, დაიცვან სკოლის ეზოსა თუ სასკოლო მოედნის სისუფთავეს მნიშვნელოვანია აღზრდის თვალსაზრისით და  ხელს უწყობს საკუთარ და სხვების ჯანმრთელობაზე ყურადღების ფორმირებას.

ბავშვები დიდ დროს ატარებენ სახლში ახლობლებთან და რომ არ წარმოიქმნას „აღმზრდელობითი მაკრატლის“ პრობლემა სკოლის მოთხოვნებსა და სახლს შორის, აუცილებელია მშობლებთან მჭიდრო კონტაქტი, მათი „ჰიგიენური აღზრდა.“

კლასგარეშე სამუშაოებზე საჭიროა მშობლებს  მიეცეთ სასარგებლო რეკომენდაციები, თუ როგორ გახადონ ბავშვის აღზრდა უფრო სახალისო  თამაშების მეშვეობით.  თამაში და ფიზიკური აქტივობა მნიშვნელოვნად მოქმედებს ბავშვის ნორმალურ ზრდა-განვითარებაზე, ხოლო თუ  ბავშვები სუფთა ჰაერზე თამაშობენ- ორგანიზმის  გაკაჟებაც.

კლასებში შესაძლებელია მშობლებთან ერთად ჩატარდეს ფიზიკური ვარჯიშები, მოძრავი თამაშები, საუბრები. მეცნიერულად დადასტურებულია, რომ მშობლებთან ერთად ერთობლივი თამაშობები სიხარულით ავსებს  ბავშვს, ამდიდრებს და აჯანსაღებს ოჯახურ გარემოს.

ერთობლივი აქტივობების დადებითი შედეგები შემდეგია:

-წაახალისებს მშობლებში ბავშვის ფიზიკური მონაცემებისადმი ინტერესს და განაპირობებს ბავშვებში მათი ასაკის მიხედვით ფიზიკური მონაცემების განვითარებას;

_აღრმავებს მშობლებისა და შვილების ურთიერთობას;

_საშუალებას აძლევს არა მარტო ბავშვებს, არამედ უფროსებსაც მოკლე დროის განმავლობაში დაკავდნენ სპორტით.

_მშობლების და შვილების ერთად გატარებული თავისუფალი დრო ხელს უწყობს ბავშვის ყოველმხრივ განვითარებას.

თავისუფალი დროის ასეთი ფორმით  გატარება ორივე მხარისთვის სასარგებლოა. მშობლებიც ვითარდებიან ფიზიკურად, უფრო ძლიერები და ამტანები ხდებიან. ბავშვი აღფრთოვანებულია მამით, რომელიც ძლიერი, მოხერხებული და სწრაფია! ბაძავს დედას გრაციოზულობასა და კოორდინირებულ მოძრაობებში. ბავშვის ჯანმრთელობაზე სისტემატური ზრუნვა უზრუნველყოფს სასურველ შედეგებს.

ნაკლებადმოძრავი თამაშობები

სკამი დგას და ვერ ჯდები

ხუთ სკამს საზურგით შიგნით წრიულად ალაგებენ. სკამების წინ დგება 6 ადამიანი,  ნიშანზე იწყებენ სიარულს სკამების ირგვლივ ერთი მიმართულებით. თამაშის ხელმძღვანელის ნიშანზე ან მუსიკის შეწყვეტის შემდეგ ყველა ცდილობს ადგილის დაკავებას, ერთი მოთამაშე რჩება უადგილოდ და გადის თამაშიდან. მასთან ერთად წრეს  ერთი სკამიც აკლდება და გრძელდება თამაში. ყოველი სიგნალის შემდეგ მოთამაშეების რაოდენობა იკლებს. როცა რჩება ორი მონაწილე და ერთი სკამი, გაიმარჯვებს ის, ვინც  პირველი დაჯდება სკამზე.

სამიდან ორი

იატაკზე დგამენ სამ კეგლს. ორი მოთამაშე ცეკვავს გარშემო, ხელები დოინჯში ან ზურგსუკან აქვთ დაწყობილი, ნიშანზე „შეჩერდი“, ჩერდებიან და ცდილობენ აიღონ ორი კეგლი, ვისაც შეხვდება  ერთი,  ის დამარცხებულია.

გამქრალი სკამი

2-3 მეტრის დაშორებით დგამენ ორ სკამს საზურგეს გარეშე. მასზე სხდებიან მოთამაშეები ახვეული თვალებით. თამაშის ხელმძღვანელის ნიშანზე დგებიან და წინ 6-8 ნაბიჯს დგამენ.  შემდეგ ორივემ უნდა გააკეთოს სამი სრული ბრუნი წრეზე  და დაუბრუნდეს სკამს.

ამ დავალების შესრულება არ არის ადვილი, დასაწყისში მონაწილეები მიმართულებას კარგავენ და დაბრუნებისას სულ სხვა მხარეს მიდიან.

ფიზიკაში პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილი საუკეთესო საშუალებას წარმოადგენს მოსწავლეთა მოტივაციის ასამაღლებლად. ეს გაკვეთილი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს, როცა პრობლემა ყოფით საკითხებს უკავშირდება. ამ დროს მოსწავლეების უმეტესობა იწყებს ფიქრს ისე, რომ საერთოდ არ უკავშირებენ აღნიშნულ პრობლემას სკოლაში ნასწავლ ფიზიკას და ყოველგვარი ფორმულების გარეშე ინტუიციურად, ან პრაქტიკული გამოცდილების საფუძველზე ცდილობენ საკუთარი მოსაზრება, ჰიპოთეზა გამოთქვან პრობლემის გადაჭრის თაობაზე. ზოგჯერ სწორად, ზოგჯერ არასწორად, მაგრამ ხომ ცდილობენ გაკვეთილში ჩართვას? მონაწილეობენ დისკუსიაში, აანალიზებენ პრობლემას, ფიზიკურ მოვლენას და საბოლოოდ მიდიან ჭეშმარიტებამდე. ხოლო თუ  მათ მიერ ნაპოვნ  პრობლემის გადაჭრის გზას საფუძველს ფიზიკაში ნასწავლი ან გაგონილი ფორმულა უმყარებს, ეს კიდევ უფრო მეტ თავდაჯერებულობას აძლევს მათ… და ამის შემდეგ მოსწავლე „ჩვენია“. დანარჩენი მასწავლებლის პროფესიონალიზმზეა დამოკიდებული. ამდენად, სწავლების თანამედროვე მიდგომა და ეს კონკრეტული სამოდელო გაკვეთილის ტიპი კარგი ინსტრუმენტია საბუნებისმეტყველო და კერძოდ, ფიზიკის მიმართ მოსწავლეთა ინტერესის ასამაღლებლად.

ამ მიმართულებით გაგიზიარებთ ფიზიკაში პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის ჩატარების ჩემს გამოცდილებას და შემოგთავაზებთ აღნიშნული გაკვეთილს გეგმას:

დანართი.1.

შეფასების სქემა –  ჩართულობა

შეფასების სქემა – ამოცანის ამოხსნა

დანართი. 2.

დანართი. 3.

ამოცანა

K  სიხისტის სამი ერთნაირი ზამბარა შეაერთეს მიმდევრობით. იპოვეთ სისტემის სიხისტე.

დანართი. 4.

საშინაო დავალება

1. ამოცანათა კრებული, IX კლასი, გაჩეჩილაძე, ქანთარია, ჩიჩუა. გვ. 156, ## 334, 335
2. PHET-ის ვირტუალური ლაბორატორია https://phet.colorado.edu/sims/html/masses-and-springs/latest/masses-and-springs_en.html.

ნეტავ რისთვის მოიგონეს ზაფხული? რას უნდა აკეთებდნენ ბავშვები ზაფხულის მშვენიერ სამ თვეს? დრო, რომელიც მათ ხელთაა, დავუტოვოთ თავიანთ  განკარგულებაში, თუ ისევ ხშირ-ხშირად შევახსენოთ სკოლის ვალდებულებები და გადასამეორებელი გაკვეთილები?! ეს კითხვები განსაკუთრებით  მშობლებს და მასწავლებლებს აწუხებთ და საერთოდაც, მრავალი შეხედულება არსებობს, როგორ უნდა ატარებდეს ბავშვი საზაფხულო არდადეგებს.

თანამედროვე ცხოვრების აჩქარებულ რიტმში მოყოლილ ბავშვებს, ვფიქრობ, განსაკუთრებით სჭირდებათ ხარისხიანი საზაფხულო თერაპია, რომელიც თავის თავში უამრავ სახალისო აქტივობას მოიაზრებს. იქნება ეს მათთვის საინტერესო წიგნების წაკითხვა, თევზაობა,  ახალი სირთულეების და გამოწვევების დაძლევა,  დასალაშქრი ადგილების სია და თუნდაც  ისეთი მშვენიერი გეგმა, როგორიც კარვებით წასვლა და  ნაკვერჩხალში კარტოფილების  შეწვაა.

ზაფხულში გადახდენილი ამბები განსაკუთრებით შთამბეჭდავია და ასეთი ამბები ბავშვებს არასოდეს ავიწყდებათ. ზაფხულის დასრულების შემდეგ კი შეუძლიათ  მთელი წელი  ჰყვებოდნენ  როგორ აღმოაჩინეს ძველ საყდარში ღამურები, როგორ დალაშქრეს მთა და გაიჩინეს მეგობრები.

საზაფხულო არდადეგების სოფლად გატარება გარემოზე დაკვირვებისთვის იდეალური ადგილია. ბავშვი არა მხოლოდ ცხოვრობს და დროს ატარებს ბუნებაში, არამედ მის ყოველ გამოვლინებას შეიმეცნებს და შეიგრძნობს, აკვირდება იქ მცხოვრები ადამიანების შრომით ჩვევებს და ახალი გამოცდილებით ივსება.

ზაფხულის არდადეგების გახსენება ჩემთვის, სოფლად ბებიასთან მიბარებით იწყება. მას შემდეგ, რაც  მშობლები ქალაქში თავ-თავიანთ სამსახურებში გასწევდნენ, ჩვენ –  ბავშვები  სიმწვანისა და უდარდელობის წიაღში ვრჩებოდით.

რეტროსპექტივა –  საზაფხულო არდადეგები

დილა ადრიანად იწყება მამლის ყივილით და ბებია გაღვიძებასა და ადგომას, მზესაც კი “ასწრებს”. ალაგებს თავის დამდნარ და უნაზესი თეთრეულით გაწყობილ ლოგინს და მიდის ბალახის  დასაკრეფად, თხის მოსაწველად ან ძროხის მოსაწველად. საქათმიდან ფრთხიალით გადმოფრენილი ფრინველის ხმა ძილბურანში ჩაგვესმის.  ბებო მჭადის ფქვილის რძიან  ფაფას გვიხარშავს და ბუხარში კეცებზე მჭადებს აცხობს ვანის ბაზარში ნაყიდი ნეშოთი, რომელიც ისე პრიალაა, მთელ ცხოვრებას აირეკლავს.

შუადღით ბებო ისვენებს, მოვალეობებისგან, პასუხისმგებლობებისგან. სიცხე და ჭრიჭინები ერთმანეთს უმეგობრდებიან.  ბებო თავისი ოთახის ხის წითელ იატაკზე თეთრ ნოხს დააფენს, მუთაქებს დაყრის და ყველა იქ წამოვწვებით, ბებო და შვილიშვილები. ბებოს თმებს ვვარცხნით, უნაზეს თმებს, დასარბილებლად დაბანის შემდეგ  ძმრიან წყალს ივლებს. ბებო ჰყვება ამბებს თავისი ბავშვობიდან, ოჯახის გაჭირვებაზე და თავის მრავალრიცხოვან და-ძმაზე. ბებია ყველა ამბის მოყოლისას  გრძელ ნაწნავებში წარმომიდგება თავისი სოფლის  ქუჩებში, სადაც გოგონები ალბათ ძალიან მოკრძალებულად დადიოდნენ.

ბებოს ხელებს ჭინჭარი ვერ უსუსხავს. შრომისგან გაუხეშებულ ხელებს არც ნაკვერჩხალი უწვავს, ხელს ჰკიდებს და უცებ აგდებს ბუხარში. ბუხარში, გამურულ ქვაბში ინდაურის ჭუკებისთვის ჭინჭარი იხარშება, მოხარშულ ჭინჭარს წყალს გადაუწურავს, ხელით მიჭყლიტ-მოჭყლეტს და ღერღილს აურევს და შემდეგ ხმამაღალი ძახილით ინდაურებს გამოიხმობს: “ჭუა, ჭუა, ჭია” გასძახის ჩვენს ეზოში გაფანტულ ინდაურებს და შემდეგ მისი ხელისგულებიდან ამოაკენკინებს ჭინჭრის ფხალს.

ძილის წინ  ფეხის დაბანის რიტუალი გვაქვს. მთელი დღე ფეხშიშველები დავრბივართ.  ბებო ალუმინის დიდ თასში იბანს ფეხებს. ცივ წყალში, ცოტა ცხელ წყალს ჩაამატებს და როგორც თვითონ ამბობს “ფეხებს იჭკუნავს”, შემდეგ ჩვენც  “ვიჭკუნავთ” ფეხებს.

საღამოს ციცინათელებს დავდევთ ჩვენს ეზოში. ივნისია. ციცინათელები გამოჩნდებიან და ჩვენც მივყვებით. ბავშვობა ალბათ ესეცაა, უეცრად უჩინარდება ციცინათელასავით.

თუკი ზაფხულის  სასიამოვნოდ გატარებაზე მიდგება საქმე, თავბრუდამხვევ შთაბეჭდილებებსა და ათას თავგადასავალში გახვეული ბავშვისთვის არდადეგებზე სკოლიდან გამოყოლილი სამეცადინოების  შესრულება ნამდვილად არ იქნება სასიხარულო. ზაფხული ხომ ნაკლებ ვალდებულებებთან, ბევრ თავისუფალ დროსთან, ახალ ემოციებთან, შთაბეჭდილებებთან  და თავგადასავლებთან  არის დაკავშირებული.

ზაფხული ხომ სულ სხვა გაკვეთილებს გვთავაზობს და ამ გაკვეთილების შესრულება ისევე მნიშვნელოვანი მგონია, როგორც სასკოლო დავალებების შესრულება სკოლის პერიოდში.  ჩვენი, როგორც მშობლებისა და მასწავლებლების პირველი ამოცანაც ის უნდა იყოს, რომ საზაფხულო არდადეგები ბავშვებისთვის ისეთი ნოყიერი  ამბებით იყოს დახუნძლული, მთელი წელი რომ ეყოფათ გასახსენებლად.

სამეწარმეო განათლებამ მთელს მსოფლიოში ბიზნეს სკოლების და უნივერსიტეტების აუდიტორიებიდან უფრო ფართო ასპარეზზე, ქვეყნების განათლების პოლიტიკის დონეზე გადაინაცვლა. სამეწარმეო კომპეტენციები შეერწყა სხვა საგნებსაც. დღეს შეიძლება სწავლობდე ხელოვნებას, ლიტერატურას ან ინჟინერიას, რომელიც თავის მხრივ სამეწარმეო კომპეტენციებს გივითარებდეს. სამეწარმეო კომპეტენციები განათლების ყველა საფეხურზე გახდა აქტუალური დაწყებითი კლასებიდან, პროფესიული და უმაღლესი განათლების ჩათვლით და ამ კომპეტენციების განვითარება არ ისახავს მიზნად, ყველანი მეწარმეებად აქციოს. სამეწარმეო კომპეტენცია არ არის სტარტაპის ან სოციალური საწარმოს შექმნის და მართვის სწავლება. ის მოიცავს შესაძლებლობების დანახვის, იდეების განვითარების, რესურსების მართვის და იდეების განხორციელების უნარებს. ეს გამჭოლი უნარები ნებისმიერი პროფესიის ადამიანს სჭირდება. ბოლო-ბოლო, ყველა ქვეყნისთვის სასურველია, მისი მოქალაქეები თვითრეალიზებული და თვითმყოფადები იყვნენ. შესაბამისად, სამეწარმეო კომპეტენციების განვითარების სახელმწიფო დონეზე მხარდაჭერა ამით აიხსნება. საქართველოში სამეწარმეო კომპეტენციების განვითარება ქვეყნის განვითარების სტრატეგიაშია მოხსენიებული და განათლების პოლიტიკის ნაწილია.

საკმაოდ დიდი ლიტერატურა არსებობს იმის თაობაზე, რომ მეწარმეობის კომპეტენციებს მასწავლებელი მხოლოდ იმ შემთხვევაში განუვითარებს სხვას, თუკი თავად იქნება მეწარმეული (entrepreneurial). მეწარმეობის გამოცდილება მთელს მსოფლიოში და მათ შორის საქართველოშიც ძალიან ცოტა მასწავლებელს აქვს. მაშინ როგორ უნდა განუვითარდეთ მასწავლებლებს სამეწარმეო კომპეტენციები? ფორმალური ტრენინგები, სამეწარმეო გარემო საგანმანათლებლო ინსტიტუციებში თუ  ქვემოდან ზემოთ მიმართული ორგანიზაციული მართვის სტრატეგიები? მეწარმეობა მასწავლებლისთვის არ შემოიფარგლება საკუთარი კომპეტენციების კომერციალიზაციით. სამეწარმეო სწავლების  მასწავლებელი შეიძლება  სასწავლებელში სტუდენტების მიერ შექმნილი კომპანიების სამეწარმეო პროცესების ორკესტრირებას ახდენდეს ან ისეთ იდეებს შეიმუშავებდეს და განახორციელებდეს, რომლებიც თავად სკოლის, კოლეჯის თუ უნივერსიტეტის   გარემოში არსებული რეალური პრობლემების მოგვარებას ემსახურება.

კვლევებით დადასტურებულია, რომ მასწავლებლებისთვის სამეწარმეო კომპეტენციების ამაღლება პედაგოგიკაში შემოქმედებითი თვითგამოხატვის და პიროვნული ზრდის საშუალებაცაა.

უელსის უნივერსიტეტის პროფესორი ჯენ ბარნსი გამჭოლ სამეწარმეო კომპეტენციებზე საუბრობს:

“როგორ შეიძლება მასწავლებელმა უფრო “მეწარმეულად” და უფრო ინოვაციურად ასწავლოს? ამაში არც ბიზნესის და არც სტარტაპის დაგეგმვის უნარებს ვგულისხმობთ. როგორ გავხადოთ ჩვენი საგანი უფრო საინტერესო? როგორ ვასწავლოთ განსხვავებულად, ახლებურად, ინოვაციურად? როგორ შეიძლება სწავლებით მოვახერხოთ ადამიანების ინსპირაცია ისე, რომ მათ შექმნან რაღაც ახალი და ღირებული?
ავიღოთ დაგეგმვა და ორგანიზება. დაფიქრდით საკლასო ოთახის სივრცეზე. როგორ შეგვიძლია მისი გამოყენება? როგორ შეიძლება შევცვალოთ სასწავლო სივრცე კლასში? შეიძლება საგაკვეთილო პროცესი გადავიტანოთ კლასს გარეთ? როგორ გადავიდეთ სწავლების შემდეგ საფეხურზე ისე, რომ მოვახერხოთ ჩვენი აუდიტორიის შემოქმედებით პროცესში ჩართვა? როგორ გავუჩინოთ მოტივაცია, რომ თავად გაუძღვნენ საკუთარი სწავლის პროცესს, თავად განივითარონ ის უნარები, რომლებიც 21-ე საუკუნეშია საჭირო? როდესაც ცვლი სივრცეს, უნებურად პედაგოგიური მიდგომების შეცვლაც გიწევს. მაგალითად, თუკი კლასს გარეთ სივრცეს (მაგალითად ონლაინ სივრცეში კვლევა) იყენებთ, გჭირდებათ თუ არა განსხვავებული სტრატეგიები სტუდენტების ჩართულობისთვის, როდესაც ისინი საკლასო ოთახებში დაბრუნდებიან? იქნებ მეტი დიალოგია საჭირო? იქნებ ჯერ გავარკვიოთ რა ცოდნა შეიძინეს, ვიდრე ჩვენს საკუთარ მოსაზრებებს გავუზიარებთ? შეფასება. ჩემი აზრით, პრობლემა ის არის, რომ ჩვენ ყოველთვის ვაფასებთ, რა გაკეთდა და არა, რა ვისწავლეთ ან რის შესასწავლად ვართ მზად. შეფასება ყოველთვის პროგრესული უნდა იყოს. ის მომავალზე უნდა იყოს ორიენტირებული. მაგალითად, კარგი, ეს ვისწავლე, მაგრამ ახლა როგორ განვავითარო ეს ცოდნა? რა გზა ავირჩიო რომ ამ ცოდნამ შემცვალოს? ცოდნა ხომ კარიბჭეა. შეუძლებელია ის ცალკე, განყენებით იდგეს. მან სადღაც უნდა მიგვიყვანოს. ასე რომ, დავფიქრდეთ, რომელ კარიბჭეში უნდა შევიდეთ და რა უნდა გავაკეთოთ ამ კარიბჭეში შესასვლელად.“

ღირებულებაზე დაფუძნებული პედაგოგიკა (Value Based Pedagogy) ერთ-ერთი საინტერესო მიდგომაა სამეწარმეო კომპეტენციების განვითარებისას. ერთ-ერთი ბარიერი, რომელსაც მეწარმეობის სწავლების დროს ვაწყდებით არა-ბიზნეს სპეციალობის მქონე მოსწავლეებთან, ბიზნესსა და მეწარმეობაზე მოძველებული შეხედულებაა, რომელიც იდეის მიმართ გაუცხოების განცდას უჩენს ადამიანებს. მათი წარმოდგენით, მეწარმეს მხოლოდ მოგების მიღება ამოძრავებს და ამიტომ ბევრს უჭირთ თავის ამ ამპლუაში წარმოდგენა. სინამდვილეში, დღეს ღირებულებები დიდ და მცირე ბიზნესშიც ძალიან შეიცვალა და მოგებაზე ორიენტირებული კომპანიების შემთხვევაშიც კი, თუ იდეა საზოგადოების კეთილდღეობას არ ემსახურება, რთულია მან მომხმარებელი და მხარდამჭერი შეინარჩუნოს.  ღირებულებაზე დაფუძნებული პედაგოგიკა ჰგავს სოციალურ მეწარმეობას, რადგან ორიენტირებულია საზოგადოებაში არსებული პრობლემების მოგვარებაზე. ამ პრობლემებს მასწავლებლები და მოსწავლეები აგვარებენ თავიანთი იდეების რეალურად განხორციელებით.

ღირებულებაზე დაფუძნებული პედაგოგიკის ავტორი მარტინ ლეკაუსი ქალმერსის ტექნოლოგიების უნივერსიტეტის მკვლევარი და IT ენტერპრენერია. მისი თეორია ღირებულებაზე დაფუძნებულ მეწარმეობაზე ეფუძნება იმ მოსაზრებას რომ განათლებაში მეწარმეობა უფრო ადვილად ინტეგრირდება თუ „კაპიტალიზმის კლანჭებს“ ჩამოვაშორებთ. მასწავლებლებს და მოსწავლეებსაც უკეთ ესმით კონცეფცია, თუ მისი მეშვეობით საზოგადოებაში ან მათ უშუალო გარემოში არსებული პრობლემები მოგვარდება და თუკი ისინი რეალურად მოქმედებენ პრობლემის გადასაჭრელად. მაგალითად, როგორ მოვაგვაროთ უპატრონო ძაღლების პრობლემა ჩვენს უბანში, როგორ ამოვქაჩოთ სკოლის კაფეტერია, რა დასვენების და გართობის ზონები შეიძლება შეიქმნას სკოლის ეზოში? ასეთ იდეებზე მუშაობა უფრო საინტერესოა მოსწავლეებისთვის და მასწავლებლებისთვის, მოსწავლეებს და მასწავლებლებსაც რეალური პრობლემების გადაჭრის უნარებს უვითარებს და მეტ კმაყოფილებასაც გვრის, რადგან ხელშესახებ ღირებულებას უქმნის საზოგადოებას.

სამეწარმეო სწავლების  განვითარებაზე საქართველოში რამდენიმე ინიციატივა არსებობს. ერთ-ერთი მათგანია ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტის დაფინანსებით, ორგანიზაცია “გარემო და განვითარების”, საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინიტროსა და კალიფორნიის უნივერსიტეტის (დევისი) D-Lab-თან პარტნიორობით დაწყებული პროექტი, რომლის ფარგლებშიც პროფესიული სასწავლებლის მეწარმეობის მოდულის ევროპის კომპეტენციების ჩარჩოსთან (EntreComp) შესაბამებით ახალი მეწარმეობის მოდული იქმნება.

ახალი მოდული დიდ ყურადღებას უთმობს მეწარმეობის არსის და ფორმების გააზრებას, შესაძლებლობების ამოცნობის და მართვის, იდეების განვითარების და საქმედ ქცევის კომპეტენციებს. ამგვარად, მოსწავლეს უყალიბდება ისეთი ცოდნა და უნარები, რომლებიც საზოგადოებას ახლაც სჭირდება, მომავალში კი აუცილებელი მოთხოვნა იქნება.

ამ ბმულზე შეგიძლიათ იხილოთ ვიდეო რგოლი პროექტის შესახებ:

ნინო ხარატიშვილის რომანის „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“ შთაბეჭდილება

ერთხელ ვუყურე, როგორ ამოდიოდა თვალჩაუწვდენელი ხეობიდან არწივი. ტყვიასავით კი არ ამოიჭრა, უცებ კი არ გაფხრიწა სივრცე და ამოიტყორცნა საკუთარი დიდებულებით ფრთაშესხმული, არამედ მშვიდად, ზომიერი რხევებით, ნება-ნება ამოჰყვა ფსკერიდან ჰაერის სპირალს, ძაბრივით რომ თანდათან განივრდებოდა ხეობის ტუჩისკენ; ასე, ძაბრის ყელიდან, ჯერ ვიწრო ტალღებით, მერე ფართო და საუცხოო კამარებით ამოვიდა, ამოიზიდა და როცა ხეობის თავზე მოექცა, ანუ როცა უსასრულო სილურჯეში დაიგულა თავი, ჰაერის ტალღას მსუბუქად უბიძგა და მერეღა გაინავარდა, თავზე მეფურად გადამიფრინა და ზეცის უფსკრულში გაუჩინარდა.

რამდენჯერაც ამ კადრს ვიხსენებ, იმდენჯერვე მტკიცე რწმენა მიპყრობს, რომ მისი მოწმე შემთხვევით არ ვყოფილვარ; რომ ეს ყოველივე იმ იშვიათ სანახაობაზე დასწრებულობას ნიშნავს, რომელიც ადამიანის ცნობიერებაში რაღაცას ცვლის, ფიქრის სადინარებს ხეთქავს და ახალ სიხშირეზე გადაჰყავს…

ეს კადრი, როგორც საიდუმლო განცდა, ისე დამეუფლა ნინო ხარატიშვილის რომანის „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“ კითხვისას. ზუსტად ისევე მოვინუსხე, როგორც იმ სანახაობაზე დასწრებისას. დიდი, ღონიერი არწივის უფსკრულიდან ამოსვლის თავგადასავალს გავდა ამ წიგნის კითხვის პროცესი _ მთელი ეს ონტოლოგიური დრო და ჩემი შინაგანი მდგომარეობა.

ნინო ხარატიშვილმა „მერვე სიცოცხლე“ გერმანულად დაწერა, გამოცემიდან სულ ცოტა ხანში კი ის არამხოლოდ წლის, არამედ მთელი მომდევნო დროის ბესტსელერად იქცა. ქართველი მკითხველიც დიდი ინტერესით ელოდა ამ რომანს და აი, გამომცემლობა „ინტელექტის“ და ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრის ერთობლივი ძალისხმევით, 2019 წლის თბილისის წიგნის საერთაშორისო ფესტივალზე მისი წარდგენაც გაიმართა. რომანი ნინო ბურდულმა თარგმნა და აქვე უნდა ითქვას, რომ – ძალიან კარგად. მხატვრული ოსტატობით, დახვეწილი და ღრმაშრეებიანი ენობრივი ფორმებით, დინამიკური და ჩამთრევი თხრობის ენობრივი ადეპტი ქართულად _ ეს ყველაფერი უდაოდ მთარგმნელის დამსახურებაა და მისალოცი ამბავია მისთვისაც და ქართველი მკითხველისთვისაც, რომ თანამედროვეობის ერთ-ერთი საუკეთესო წიგნი მშობლიურ ენაზე უკვე გვაქვს.

ეს ენა კი, როგორც ყველამ იცის, ნინო ხარატიშვილისთვისაც მშობლიურია. ის ქართული ენის მხატვრული და სააზროვნო წიაღიდან „გადავიდა“ გერმანულ ენაში, როგორც ყოფიერების სახლში. ეს გადასვლა, ეს იმანენტური მიგრაცია კი იმდენად მძლავრი აღმოჩნდა, რომ მასზე მუდმივად მიუთითებენ ევროპელი კრიტიკოსები და ლიტერატორები _ ნინო ხარატიშვილის გერმანული ენა თავად ამ ენისთვისაა სიახლე, ერთგვარი „რეფრეში“, ახალი სუნთქვა, რამაც ენის შესაძლებლობების ახალი მასშტაბები წარმოაჩინა.

2018 წლის გაზაფხულზე ნინო ხარატიშვილმა წიგნისთვის „მერვე სიცოცხლე“ გერმანიაში პრესტიჟული ლიტერატურული ჯილდო _ ბერტოლდ ბრეხტის პრემია მიიღო.

სხვათა შორის, ასეთი რეაქცია ჰქონდა ნახევარ საუკუნეზე მეტის ხნის წინ ევროპას და კერძოდ, გერმანულ ლიტერატურათმცოდნეობას კიდევ ერთი ქართველის მიმართ, ვის სახელსაც ასევე უკავშირდება გერმანული ენის განახლება და აქამდე უცნობი შრეების გახსნა-აღმოჩენა _ ეს ქართველი გრიგოლ რობაქიძე გახლდათ და მასზე წერდნენ, რომ გოეთეს შემდეგ ასეთი გერმანულით არავის გამოუთქვამს აზრი და ფიქრი გერმანიაში…

რომანის „მერვე სიცოცხლე (ბრილკას)“ გამოსვლას უამრავი წერილი და გამოხმაურება მოჰყვა ევროპულ პრესაში. ბეჭდური და ინტერნეტ-მედია აღფრთოვანებული წერდა „წლის წიგნის“ შესახებ, რომელიც, „ცხელი შოკოლადის თავბრუდამხვევი გემოს“ წყალობით, საოცარ ისტორიებს მოგვითხრობს  სიყვარულსა და სიძულვილზე, კომუნიზმის აღზევებასა და ნგრევაზე; ამ რევიუებში დროის კონცეპტია ხაზგასმული და დაუფარავი აღტაცება მისი მთხრობელის, ახალგაზრდა მწერლის მიმართ, რომელმაც მეოცე საუკუნის შესახებ იმაზე მეტი რამ გვიამბო (და ისე გვიამბო), ვიდრე აქამდე ვინმე სხვამ, სხვა წიგნებში.

„მერვე სიცოცხლე“ გასული საუკუნის, ევროპის ისტორიის ვეებერთელა საგაა, სადაც საქართველო მთავარ როლს თამაშობს _ ეს ხანგრძლივი ისტორია ერთი ქართული ოჯახის _ ჯაშების ოჯახის ფონზე ვითარდება.

ამბავი 1900-იან წლებში, სიმონ ჯაშის და შოკოლადის ფაბრიკანტის ქალიშვილის ქორწინებით იწყება და 2007 წლის 7 ნოემბრის დრამატული ეპიზოდით მთავრდება. თუმცა, როგორც რომანის პირველივე ფრაზაში ვკითხულობთ, ამ ამბავს რამდენიმე დასაწყისი აქვს და საერთოდაც, ყველაფერი პირიქითაც შეიძლება, ანუ, დავიწყოთ ბოლოდან _ კერძოდ, 2006 წლიდან, როცა ერთ არც ისე მშვენიერ დღეს, ევროპაში გადაცხოვრებულ ნიცა ჯაშს მოულოდნელად ატყობინებენ საქართველოდან, რომ მისი 12 წლის დისშვილი ბრილკა, ცეკვის ანსამბლთან ერთად ევროპაში გასტროლებზე მყოფი, ამსტერდამის სასტუმროდან მარტო გამოვიდა და სადგურისკენ გაემართა, რომ გაურკვეველია, სადაა ან რა ჩაიფიქრა ობოლმა მოზარდმა…

1000 გვერდზე მეტი მოცულობის რომანში, ყოველ ახალ თავს ეპიგრაფებად საბჭოთა ლოზუნგები, დისიდენტი პოეტების და მოაზროვნეების ციტატები, პოლიტიკოსების რეპლიკები, სოციალისტური სიმღერების ტექსტის ფრაგმენტები უძღვის. „ჩვენ ბუნების წყალობას ვერ დაველოდებით, ჩვენი ამოცანაა, თვითონ მოვიპოვოთ, რაც გვჭირდება“…“ისწავლო საბჭოეთისგან, ნიშნავს ისწავლო გამარჯვება…“ „მშვიდობა, თავისუფლება, მამული და პური!..“ „ძველი საათი დროს სწორად აჩვენებს“… და ასე შემდეგ. ეს სხარტი და სიმბოლური რემარკები ტექსტს თეატრალურ ელფერს სძენს, მკითხველის წინაშე სცენებად თამაშდება დრამატული და საბედისწერო, ვნებიანი და სასტიკი, წარმოუდგენელი და რეალური ისტორია. ამ რომანს მართლაც აქვს რაღაც მაგიური, რაც კითხვის დაწყებისთანავე გიპყრობს და გითრევს და მალევე აღმოაჩენ, რომ მაყურებლის პოზიციიდან თანამონაწილეს როლში გადაინაცვლე, შენც ერთგვარი მოთამაშე ხარ, შენი ამბებით, შენი პირადი თავგადასავლით ერთვები ამ სახიფათო თამაშში, რომელიც დიდიხნის წინ კი დაიწყო, მაგრამ ჯერაც არ დამთავრებულა, თითქოს ყველაფერი ხელისგულზე დევს, ყველა კარტი გახსნილია, მაგრამ რაღაც ლაბირინთები მაინც დარჩა, მაინც არ სრულდება ადამიანის წინააღმდეგ მიმართული ეს ველური ბრძოლა, ხან თავისუფლების, დემოკრატიის, ხან იმპერიის, ხან ღმერთის და ეშმაკის სახელით…

„მერვე სიცოცხლე“ სცენაზეც დაიდგა _ ჰამბურგში, თალიას თეატრში. სპექტაკლი 2019 წლის გაზაფხულზე თბილისში, რუსთაველის თეატრშიც აჩვენეს მაყურებელს. თეატრალური დადგმა ცალკე საუბრის თემაა, მით უფრო, რომ მასზე დღემდე გაუნელებელი აღტაცებით საუბრობენ, ვინც ის თბილისში ნახა. ეს ბუნებრივიცაა _  ამ ტექსტის მაგია ყველგან შეაღწევს, დარწმუნებული ვარ, მას ფილმადაც გადაიღებენ და ის „მერვე სიცოცხლის“ კიდევ ერთი მატრიცა იქნება.

მაინც, რა არის ამ რომანის მაგიის მთავარი საიდუმლო? ის ცხელი შოკოლადი ხომ არა, რომლის რეცეპტის ბედისწერაც ჯაშების ცხოვრების საუკუნოვან თავგადასავალს განსაზღვრავს?..

ცხელი შოკოლადის მაცდუნებელი და სახიფათო არომატი მთელ წიგნში დგას  _ მისი წყალობით  მოვლენები მაგიური რეალიზმის საბურველში ეხვევა, მისი დამგემოვნებელი წამიერად წყდება რთულ და აუტანელ ყოფიერებას, ინთქმება უდროობისა და უსივრცობის  დღესასწაულში.

საგულისხმოა, რომ ამ რეცეპტის საიდუმლო მხოლოდ ქალებმა იციან _ მას შემდეგ, რაც ის შოკოლადის ფაბრიკანტმა შექმნა, მისგან მისმა ქალიშვილმა _ სტასიამ იმემკვიდრევა, სტასიასგან კი დანარჩენმა ქალებმა აითვისეს _ ზოგმა ლეგალურად და ზოგმაც უკანონოდ. მთავარი ისაა, რომ ეს რეცეპტი ყველა თაობის „ხარისხის ნიშანია“, ბედისწერის ხაზია, რომელზეც შესაშური ლოგიკით ლაგდება ერთი შეხედვით უწესრიგო და ულოგიკო სიტუაციები.

ქალები ‑ „მერვე სიცოცხლის“ უმთავრესი ძალაა. ჯაშების ექვსივე თაობაში იბადებიან სრულიად უნიკალური, მკაფიო სახასიათო შტრიხების მქონე, ძლიერი ქალები. ისინი მთელ პლანეტაზე მოგზაურობენ _ ქმრებს და შვილებს ადევნებულები, რეპრესირებულები, გადარჩენისთვის გადახვეწილები; მათი აწყვეტილი ძალა და ვნება, ზოგჯერ საკუთარი თავის წინააღმდეგაც მიმართული, აძლებინებთ იყვნენ ერთდროულად ცხოვრების შუაგულშიც და მის კიდეშიც _ როგორც მაყურებლები და დამკვირვებლები. მათი ბრძოლისუნარიანობა გადამდებია, ისინი ერთმანეთს აჩენენ და რა გასაკვირიც უნდა იყოს, მათი ეს „ექსკლუზიური გენური მუხტი“ არათუ იწრიტება, არამედ დროის სპირალის ყოველ ახალ წრეზე რაღაც ახალი ელემენტით იხსნება და ძლიერდება, სიცოცხლისთვის ყველაზე საჭირო და არსებითი ელემენტით.

სიცოცხლე _ აი, სიტყვა, რომელიც ამ გმირების, შესაბამისად _ ამ წიგნის მთავარი რელიგიაა, ფილოსოფიაა, საზრისია. მას ანტიკური შინაარსიც აქვს და ულტრათანამედროვე ხასიათიც. ამ რომანში მას ისე ეძებენ, ისე ეწაფებიან, როგორც „ირემი მწყურვალი წყაროსა წყლისასა“ (42-ე ფსალმუნი); ესაა იდეა, რომელსაც ყველა და ყველაფერი ეწირება, გენერალისიმუსის (სტალინი) და პატარა დიდი კაცის (ლავრენტი ბერია) ანტიადამიანური სისტემის მსხვერპლთაგან დაწყებული, წმინდა ადამიანური, პირადი, ოჯახური თუ ნათესაური კონფლიქტების მონაწილეებით დამთავრებული. სიცოცხლის იდეა მთელი საუკუნის იდეაა, ის ზღვრული ჭეშმარიტებაა, რომელმაც მასზე „უმაღლესი“ გამოდევნა სამყაროდან _ ღმერთი. ამ წიგნში, როგორც საუკუნის, ეპოქის ტექსტურ ანაბეჭდში, ღმერთის ადგილი არ არის. ის თითქოს პენსიაზეა გასული და ადამიანების ვნებებში აღარ ერევა, ან, უფრო ლოგიკურად თუ ვიტყვით _ ის ჯვარცმულია, დედამიწის კიდეში, ხის ჯვარზეა გაკრული და ჯერაც არავის ჩამოუხსნია, არ დაუფლავს, შესაბამისად  _ აღდგომა კიდევ დიდიხნით დაიგვიანებს…

ამ რომანში ყველა რელიგიური (ქრისტიანული) აქტი ადამიანებმა „გადმოაწყვეს“ ყოფაში, „ჭერიდან ჩამოიღეს“ ყველა საჭირო რეკვიზიტი და ცხოვრებას შეუდგნენ, თითქოს საჩვენებელ ცხოვრებას _ სად გადის მათი შესაძლებლობების ზღვარი, გინდ ბოროტებაში და გინდ სიყვარულში, ამ თამაშში კი თავად იქცნენ საკუთარი წარმოდგენის მძევლებადაც, რადგან მათდა გასაკვირად, მათივე შესაძლებლობები იმაზე იგავმიუწვდომელი აღმოჩნდა, ვიდრე ეგონათ…

სიცოცხლის დიალექტიკა თავისთავშივე შობს ნუგეშსაც და რწმენასაც, ამიტომ, ამ რომანში არის ნუგეშიც და რწმენაც, თვითონ სათაურიდან გამომდინარე, მერვე სიცოცხლე უკვე შანსია, ახალი შესაძლებლობაა, რომელიც თინეიჯერმა გოგონამ _ ბრილკამ, ცხოვრებასთან ომში უნდა გამოიყენოს, მაგრამ ამავე დროს ის საფრთხეცაა, რომელთან ბრძოლაშიც ხშირად ეს ადამიანური ნუგეში და რწმენა საკმარისი აღარაა. ამიტომ, ჩემი ფიქრით, „მერვე სიცოცხლე“ სასტიკი წიგნია, სადაც ვირტუოზული ოსტატობით ყველაზე მწარე რამ ადამიანისთვის _ სინამდვილეა აღწერილი. ეს სინამდვილე პირადად ჩემში განგაშსაც ტეხს. განგაში კი სიფხიზლის, მღვიძარების იმპულსია. სიცოცხლის ყველაზე მკაფიო გამოვლინების იმპულსი.

„მერვე სიცოცხლე“-მ ევროპელ მკითხველს საქართველო გააცნო. როგორც ვიცი, ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ ბევრს გაუჩნდა ჩვენს ქვეყანაში სტუმრობის სურვილი, ბევრი დაინტერესდა ჩვენი ისტორიით. ამ მშვენიერ ვითარებაში კი ჩვენ, ქართველებს, თვითტკბობის უფლება მაინც არ გვაქვს, რადგან თუკი ვინმემ უნდა წაიკითხოს ეს რომანი ყურადღებით, სწორედ ჩვენ. აქ ჩვენი ეთნო-და ეროვნული კარდიოგრამაა, ჩვენი ბობოქარი თავგადასავალია მოთხრობილი, ყველა (მათ შორის არასახარბიელო, არა საამაყო) ნიუანსით. ილია ჭავჭავაძის არ იყოს, „კარგი გული კი მაშინვე სცნობს, ამ სიძულვილშიც რაოდენი სიყვარულია“-ო, ზუსტად ასეთი სიყვარულითაა დანახული მთელი ჩვენი უახლესი წარსული, ის შეცდომები, „სისუსტეები“ და დანაშაულებები, რამაც ამ წარსულის ტრაგიკული ბედი განსაზღვრა და დღემდე ვიმკით მძიმე შედეგებს. უფრო სწორად, დღემდე ამ „ხასიათში“ ვართ, ამ მოცემულობებში, რადგან, როგორც ჩანს, ასეთია ჩვენი ეთნოფსიქიკა, ჩვენი უცნაური დამოკიდებულება სამყაროსთან.

ამ ტრაგიკულ აქცენტებში კი ნინო ხარატიშვილი, უპირველეს ყოვლისა, ჩვენს რუსეთთან დამოკიდებულებას გულისხმობს. ეს კონფლიქტი _ საქართველოსა და მეზობელ იმპერიას შორის _  ოქროს გასაღებია ჩვენი უახლესი ისტორიისა, მეტიც _ აწმყოსი და მომავლისაც. „მართლა ძალიან ჭკვიანურად განსაჯა მამიკო რუსეთმა, ბრილკა, როცა თავის პატარა, თავნება, ცოტა არ იყოს, თავაშვებულ შვილიკო საქართველოს ყველა სისუსტე წააქეზა და და სიძლიერედ შერაცხა, რადგან შვილმა შეიფერა, დაიჯერა, რომ მამას აჯობა ეშმაკობით, მის ძალაუფლებას დაუსხლტა, და ვერც კი შეამჩნია _ ისე ცდილობდა, მამის სიყვარული და შექება დაემსახურებინა _ როგორ იქცა ნამდვილ მეძავად“.

სხვაც ბევრი „თვალისმომჭრელი“ სიმართლე შეგეჩეხებათ, ყველაფერს კარგად უნდა დააკვირდეთ, ყველა დეტალი ამოიცნოთ და გაიაზროთ. ხომ გეუბნებით _ „მერვე სიცოცხლე“ სასტიკი წიგნია, და ეს „სისასტიკე“ ყველაზე სწორი წამალია ათასი ომით დაჭრილი ჩვენი ეროვნული თვითშემეცნებისათვის. ასეთ სიმართლეებს მხოლოდ მწერლები ბედავენ ხოლმე. მით უფრო, თუ ისინი „დისტანციიდან“ ხედავენ და აღიქვამენ მთავარ სურათს, ეს მანძილი კი სწორედ მათი მტკივნეული და საბედისწერო სიყვარულის თანაფარდია. რომანის მთავარი მთხრობელი _ ნიცა ჯაში, ავტორის ერთგვარი პროტოტიპია, და ის ბრილკასთვის მიწერილ წერილში _ მათი ოჯახის თავგადასავალში _ საკუთარი ქვეყნის, სახლის, მიწის მიმართ ამ განწირულ და ვერაფრით ჩანაცვლებულ სიყვარულზეც საუბრობს…

„მერვე სიცოცხლე“ ის რომანია, რომელზეც უამრავი რაიმეს თქმა შეიძლება და აუცილებელიცაა. მასზე ბევრი წერილი დაიწერება და ბევრი დაინტერესდება ჩვენი დროის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წიგნით, რომელიც სიცოცხლეს ყველა წამკითხველში გააგრძელებს, ვინც ამ მარადიულ ვნებებში და ომებში საკუთარ თავს ამოიცნობს, ვინც მოჯადოებული წრის გარღვევას და სამყაროში რაღაცის სიკეთისკენ შეცვლას მოინდომებს.