მასწავლებელთა პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, სამოდელო გაკვეთილის ოთხი ძირითადი ტიპი არსებობს: ინოვაციური, ინტეგრირებული, პრობლემის გადაჭრაზე დაფუძნებული და გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული.

ტერმინს – „სამოდელო“ თუ დავუკვირდებით, საკმაოდ ამბიციურად ჟღერს. ამავდროულად, ეს ცნება დიდ პასუხისმგებლობას ანიჭებს მასწავლებელს, რომელიც  ამ ტიპის გაკვეთილის ჩატარებას გადაწყვეტს. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელი მუდმივად იყოს სიახლის ძიებაში, კარგად შეაფასოს საკუთარი შესაძლებლობები, ერთგვარი მიმოხილვა გაუკეთოს მის მიერ ჩატარებულ გაკვეთილებს, გამოყენებულ მეთოდებსა და მიდგომებს, გააანალიზოს პროფესიული გამოცდილება და ობიექტურად შეაფასოს საკუთარი ცოდნა, შესაძლებლობები და უნარები.

ჩვენს სასკოლო რეალობაში არსებობენ მაწავლებლები, რომელნიც, მიუხედავად კრიტერიუმების დაკმაყოფილებისა, მაინც შიშობენ, ფრთხილობენ, ხშირად არაობიექურად ფიქრობენ, რომ ჯერ არ არიან მზად, ჩაატარონ სამოდელო გაკვეთილი. სწორედ აქ სჭირდება მასწავლებელს კოლეგებისგან და დირექციისგან წახალისება და სტიმულის მიცემა.

მას შემდეგ, რაც მასწავლებელი გადაწყვეტს, რომ აღჭურვილია ახალი ცოდნითა და უნარებით, ფსიქოლოგიურად მზად არის, შესთავაზოს კოლეგებს სიახლე და გაუზიაროს საკუთარი გამოცდილება და თვლის, რომ მისი მოსწავლეები კარგად არიან დახელოვნებულნი ამ სიახლეში, მოსდევს რუტინული შრომა და მზადება გაკვეთილისთვის, რაშიც მოიაზრება რესურსის მოძიება – შექმნა, კონკრეტული რუბრიკების მომზადება, ინსტრუქციების გაწერა და სხვა. მასწავლებელი თავდაუზოგავად მუშაობს მოსწავლეებთან ამა თუ იმ მეთოდისა და სტრატეგიის დასანერგად, რომელსაც შემდგომ გამოიყენებს საკლასო სივრცეში სხვა თემის შესწავლის დროს.

სამოდელო გაკვეთილი ემსახურება კოლეგებისათვის გამოცდილების გაზიარებას, თვით მასწავლებლის პროფესიულ ზრდასა და იწვევს მოსწავლეთა ინტერესის, მოტივაციისა და სასწავლო პროცესში მათი ჩართულობის გაზრდას. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, გაკვეთილის განსხვავებული სტრატეგიებით ჩატარება.

მინდა შემოგთავაზოთ ჩემ მიერ, 2017-2018 სასწავლო წელს ჩატარებული ინოვაციური სამოდელო გაკვეთილის გეგმა თანდართული ფაილებით. გაკვეთილზე გამოვიყენე სასწავლო გაჩერებების სტრატეგია, რომელიც დიფერენცირებული სწავლების ერთ-ერთი საუკეთესო და სახალისო მიდგომაა და მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების ყველა მოთხოვნას პასუხობს. გაჩერებებით სწავლება ხელს უწყობს სასწავლო პროცესში ყველა მოსწავლის ჩართვას, რადგან გაჩერებებისთვის მოწყობილი საკლასო გარემო უმალვე აღძრავს მოსწავლეებში ცნობისმოყვარეობას და ზრდის სასწავლო პროცესში მათი ჩართულობის ხარისხს და თანამშრომლობის სურვილს. ამ მიდგომის გამოყენებით მოსწავლეები თავად იღებენ პასუხისმგებლობას სწავლაზე, აქვთ დამოუკიდებლად ფიქრისა და ანალიზის შესაძლებლობა, ამავდროულად თანამშრომლობენ ჯგუფის წევრებთან, უზიარებენ მოსაზრებებს  და ერთობლივად იღებენ გადაწყვეტილებებს. ამ დროს მასწავლებელი დადის ჯგუფებს შორის, საჭიროებისამებრ დახმარებას უწევს ჯგუფებს დამაზუსტებელი შეკითხვებითა და მოკლე მინიშნებებით. პარალელურად, მოსწავლეთა ქმედებებს ინიშნავს დღიურში, აკეთებს ეფექტურ უკუკავშირს სიტყვიერი განმავითარებელი კომენტარებით.

გაკვეთილის გეგმა

საორგანიზაციო საკითხები: დასწრება / გაკვეთილის თემისა და მიზნების გაცნობა / გაკვეთილის მსვლელობის ეტაპების გაცნობა და ზოგადი ინსტრუქციების მიცემა / ქცევის წესების შეხსენება / შეფასების ფორმების გაცნობა.               1 წთ.

აქტივობა N 1                                                                                              30 წთ.

სტრატეგია:  სასწავლო გაჩერებები

სტრატეგიის ზოგადი აღწერა:  წინასწარ დაკომპლექტებული ხუთი ჯგუფი წრიულად მოძრაობს, ჯგუფის წევრები მონაცვლეობით გადადიან თითოეულ გაჩერებასთან, სადაც განსხვავებული დავალებები დახვდებათ. წინასწარ გაწერილი ინსტრუქციების მიხედვით მუშაობენ სამუშაო ფურცლებზე.

გაჩერება N1

საკითხავი მასალა / 6 წთ.

აქტივობის მიზანი:

მოსწავლე შეძლებს წაკითხული მასალიდან ძირითადი და მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ამოკრებას და თანამშრომლობის გზით, მოკლე დროში მეტი მასალის ათვისებას (ასაკობრივი ჯგუფი გათვალისწინებულია).

აქტივობის აღწერა:

სამუშაო მაგიდაზე განთავსებულია ინსტრუქცია, რომლის გაცნობის შემდეგ მოსწავლეები ინაწილებენ საკითხავ მასალას და თითოეული კითხულობს სხვადასხვა ინფორმაციას აქტიური კითხვის მეთოდით, შემდეგ მარკერით ნიშნავენ და გადააქვთ სამუშაო ფურცელზე. კითხვის დასრულების შემდეგ ჯგუფის წევრები ერთმანეთს უზიარებენ ძირითად ინფორმაციას.

გაჩერება  N 2

პრაქტიკული მუშაობა / 6 წთ.

აქტივობის მიზანი:

მოსწავლე იმსჯელებს ცოცხალ ორგანიზმთა მრავალფეროვნების შესახებ და დააჯგუფებს მათ აგებულების თავისებურებების მიხედვით.

აქტივობის აღწერა:

სამუშაო მაგიდაზე განთავსებულია ინსტრუქცია. მოსწავლეები მიკროსკოპში ათვალიერებენ წინასწარ მომზადებულ პრეპარატებს (ბაქტერიებისა და საფუარი სოკოს). დიაგრამის საშუალებით გამოსახავენ მათ მსგავსება-განსხვავებებს.  გააკეთებენ ჩანახატს.

გაჩერება  N 3

კვლევითი მუშაობა /  6 წთ.

აქტივობის მიზანი:

მოსწავლე იმსჯელებს, რა გავლენა აქვს ტემპერატურას მიკროორგანიზმების ცხოველქმედების პროცესზე და როგორ დამოკიდებულებაშია მათი რიცხვის ცვლილება ტემპერატურის ცვლილებასთან.

აქტივობის აღწერა:

სამუშაო მაგიდაზე განთავსებულია ინსტრუქცია და გრაფიკი. მოსწავლეები აკვირდებიან და აანალიზებენ გრაფიკს,  გამოაქვთ სათანადო დასკვნა.

გაჩერება  N 4

ვიდეოს ნახვა / 6 წთ.

აქტივობის მიზანი:

მოსწავლემ მიზანმიმართულად გამოიყენოს ინტერნეტ რესურსები და წყაროები

აქტივობის აღწერა:

1. ქართული ანიმაცია ბაქტერია                           დრო – 1.32 წთ.

2. ინგლისური – ბაქტერია VS ვირუსი                დრო – 1.45 წთ.

ჯგუფი გაეცნობა ინსტრუქციას, შეავსებს  სამუშაო ფურცელს:

1. უცხო ინგლისურენოვანი სიტყვები (არსებობის შემთხვევაში);
2. უცხო ქართული ტერმინოლოგია (არსებობის შემთხვევაში);
3. მოსმენილი ინფორმაციიდან 1 მნიშვნელოვანი სიახლე.

გაჩერება  N 5 / 6 წთ.

კომპეტენტური სტუმარი

აქტივობის მიზანი:

კვალიფიციური პირისგან კომპეტენტური ინფორმაციის მიღება.

აქტივობის აღწერა:

მოსწავლეები შეკითხვებით მიმართავენ მიკრობიოლოგს, პროფესორ მაგდა დავითაშვილს. პასუხებს ინიშნავენ ფურცელზე.

აქტივობა N 2     

შეჯამება

პრეზენტაცია 10 წთ. (თითოეულ ჯგუფს 2-2 წთ.)

აქტივობის მიზანი:

მოსწავლემ შეძლოს ინფორმაციის ორგანიზება და მისი წარდგენა აუდიტორიის წინაშე.

აქტივობის აღწერა:

თითოეული ჯგუფში შერჩეული პრეზენტატორი (/ები მაქსიმუმ 2) ჯგუფის ნომრის შესაბამის ბაინდერში შეგროვილ სამუშაო ბარათებზე განთავსებულ მასალას წარადგენს აუდიტორიის წინაშე.

აქტივობა N 3

მოსწავლეთა შეფასება / 1წთ

აქტივობა N 4

გასასვლელი ბარათები / 2 წთ.

აქტივობის მიზანი:

მოკლე დროში თოთოეული მოსწავლისგან ინდივიდუალურად მივიღო უკუკავშირი, რაც მომცემს შსაძლებლობას სიღრმისეულად გავაანალიზო, რამდენად იქნა მიღწეული ჩემ მიერ დასახული მიზანი მოცემულ გაკვეთილზე, გამოვკვეთო ძლიერი და გასაუმჯობესებელი ასპექტები და ისე დავგეგმო მომდევნო გაკვეთილი.

აქტივობის აღწერა:

მოსწავლეები ინდივიდუალურად ავსებენ გასასვლელ ბილეთებს, ტოვებენ მითითებულ ადგილზე, აიღებენ საშინაო დავალების ინსტრუქციას და გადიან კლასიდან.

დანართები

ინსტრუქცია  N 1

გაჩერება N 1       

გაჩერების დრო 6 წთ.

მაგიდაზე მოთავსებულია ტექსტი ბაქტერიების, ვირუსებისა და საფუარი სოკოების შესახებ.

• ჯგუფის წევრებმა გადაინაწილეთ ტექსტი;
• წაიკითხეთ და მონიშნეთ ძირითადი ინფორმაცია მარკერით;
• ინფორმაცია ჯგუფის წევრებმა გაუზიარეთ ერთმანეთს;
• მონიშნული ინფორმაცია თეზისებად გადაიტანეთ სამუშაო ფურცელზე N1;
• ნამუშევარი განათავსეთ თქვენი ჯგუფის ნომრის შესაბამის ბაინდერში.

ინსტრუქცია  N 2

გაჩერება N 2

გაჩერების დრო 6 წთ.

სამუშაო მაგიდაზე განთავსებულია ბაქტერიებისა და საფუარი სოკოს პრეპარატი.

• დაათვალიერეთ ისინი მიკროსკოპის ქვეშ;
• სამუშაო ფურცელზე N2 აღწერეთ აგებულების მიხედვით მიკროსკოპში; დანახული ორგანიზმები და/ან გამოსახეთ დიაგრამის სახით;
• სურვილის შემთხვევაში დახატეთ ან შექმენით მოდელი;
• ნამუშევარი განათავსეთ თქვენი ჯგუფის ნომრის შესაბამის ბაინდერში.

ინსტრუქცია  N 3

გაჩერება N 3

გაჩერების დრო 6 წთ.

• გააანალიზე მოცემული გრაფიკი;
• სამუშაო ფურცელზე N3 ჩამოაყალიბე, რა დამოკიდებულება არსებობს ტემპერატურისა და მიკროორგანიზმების რიცხვის ცვლილებას შორის;
• გამოიტანე დასკვნა.

                                                                                                     ⁰ C

• ნამუშევარი განათავსეთ თქვენი ჯგუფის ნომრის შესაბამის ბაინდერში

ინსტრუქცია  N 4

გაჩერება N 4

გაჩერების დრო 6 წთ.

გაეცანით ქვემოთ მითითებულ ლინკებს :

1. https://www.youtube.com/watch?v=lRZMqO7ZaIU ქართული ანიმაცია ბაქტერია                           დრო – 1.32 წთ.
2. https://www.youtube.com/watch?v=NeZgwR4DcWM                     ინგლისური – ბაქტერია VS ვირუსი                დრო – 1.45 წთ.

• ვიდეო რესურსების გაცნობის შემდეგ სამუშაო ფურცელზე, ცხრილში შეიტანე:

1. უცხო ინგლისურენოვანი სიტყვები;
2. უცხო ქართული ტერმინოლოგია;
3. მოსმენილი ინფორმაციიდან 1 მნიშვნელოვანი სიახლე.

• ნამუშევარი განათავსეთ თქვენი ჯგუფის ნომრის შესაბამის ბაინდერში

საშინაო დავალების ინსტრუქცია  (დავალების ჩაბარების ბოლო ვადა – 3 აპრილი)

I.

• აიღე 3 თანაბარი ზომის პურის ნაჭერი;
• პირველი მოათავსე მინის ქილაში, რომლის შიდა კედელზეც მიმაგრებული იქნება სველი ღრუბელი. მოარგე საფარებელი;
• მეორე მოათავსე მინის ქილაში, რომლის შიდა კედელზეც მიმაგრებული იქნება სველი ღრუბელი. დატოვე საფარებლის გარეშე;
• მესამე მოათავსე მინის ქილაში. დატოვე საფარებლისა და სველი ღრუბლის გარეშე.

გაითვალისწინე, რომ საკვლევ ობიექტებს უნდა დააკვირდე პრალელურად ორ გარემოში:

• ოთახის ტემპერატურაზე;
• მაცივარში.

დაკვირვების დრო – 5 დღე.

II.

• დააკვირდი პროცესს, გადაიღე ფოტო ყოველდღე – ერთსა და იმავე დროს, ან გააკეთე ჩანახატი; აღრიცხე მონაცემები შენთვის სასურველი ფორმით;
• გააანლიზე, იმსჯელე შედეგებზე და გამოიტანე დასკვნა;
• ნამუშევარი წარმოადგინე პრეზენტაციის სახით.

გამოყენებული ლიტერატურა და რესურსები:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა (2011-2016)
2. ეროვნული სასწავლო გეგმა (2018-2024)
3. კაპანაძე მ. (2016). განმავითარებელი შეფასება საბუნებისმეტყველო საგნებში. ჟურნალი ,,მასწავლებელი”, #6, 2016. გვ.18
4. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემა. (მაისი, 2019) https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4570026?publication=0
5. ყუნძაყიშვილი მ. & ბივერი ს. (2017) განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება. გვ. 47-51
6. ყუნძაყიშვილი მ. & ბივერი ს. (2017) განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება. გვ.114 – 119
7. ყუნძაყიშვილი მ. & ბივერი ს. (2017) განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება. გვ. 155 – 156
8. მჭედლიშვილი ხ. (2016). გაჩერებით სწავლა. ge/?p=1044
9. აქტიური სწავლება ბიოლოგიაში. სატრენინგო მასალა, მოდული 5. ათასწლეულის გამოწვევის კორპორაცია. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.

(მუხრან მაჭავარიანის ერთი ლექსის მაგალითზე)

როდესაც ჩვენს მოსწავლეებს მხატვრული ტექსტის ანალიზის შესახებ ვესაუბრებით, აუცილებლად უნდა მივაქციოთ ყურადღება სამ ფაქტორს. ეს სამი ფაქტორია ავტორი, ისტორიული კონტექსტი და ტექსტი. ცხადია, იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე გვაქვს ისეთ ტექსტებთან, რომლის ავტორის შესახებაც არაფერი არ ვიცით, პირველი ფაქტორი გამოირიცხება; ხანდახან მეორე ფაქტორსაც არანაირი დატვირთვა არა აქვს ტექსტის შესწავლისას. აი, მესამე ფაქტორს კი ვერსად გავექცევით, თუნდაც ცალკე აღებულმა ტექსტმა შეცდომაში შეიყვანოს მკითხველი. უკეთ რომ განვმარტო, თუ რაზე მაქვს საუბარი, შემოგთავაზებთ მუხრან მაჭავარიანის ერთი ლექსის ანალიზს სამივე ფაქტორის გათვალისიწინებით. ეს ლექსია „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“.

1.რას გვეუბნება ავტორი?

მუხრან მაჭავარიანი ამ ლექსის შესახებ ასეთ ინფორმაციას გვაწვდის: 1949 წლიდან 1952 წლამდე ჩემს ლექსებს დაბეჭდვა არავინ აღირსა: „ფორმალისტურიაო“, „უიდეოაო“. პირველად მხოლოდ 1952 წელს უნივერსიტეტის ლიტერატურული წრის ალმანახ „პირველ სხივში“ დაიბეჭდა ჩემი სამი ლექსი: „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“, „საბა“ და „კომუნიზმი“. სამივეს დიდი მოწონება ხვდა წილად. „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“ განსაკუთრებით უყვარდა ნიკოს (იგულისხმება ნიკო კეცხოველი). ამ ლექსზე მუსიკა დაწერა ანდრია ბალანჩივაძემ. ამ ლექსს მღეროდნენ დები იშხნელები…

თუკი დავეყრდნობით მხოლოდ ავტორის ჩანაწერებს, სინამდვილეს დავშორდებით და აი, რატომ:

სინამდვილეში ლექსი „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“ პირველად დაიბეჭდა 1951 წლის ივლისში გორის „სტალინელში“. რასთან გვაქვს საქმე? რატომ ცრუობს ავტორი? საქმე ისაა, რომ თარიღების განზრახ დამახინჯება ლამის ჩვეულებრივი ამბავია, განსაკუთრებით, ეს ახასიათებთ რეჟიმის პირობებში მოღვაწე მწერლებს. მაგალითად, მკვლევრებმა იციან, რომ გალაკტიონის მიერ მითითებული თარიღები ხშირად არასანდოა. გალაკტიონი შეგნებულად უცვლიდა თარიღებს თავის ლექსებს. მუხრან მაჭავარიანის შემთხვევაშიც აშკარაა, რომ საქმე გვაქვს მიზანმიმართულ გაყალბებასთან. მიზეზი, თუ რატომ მოიქცა ასე მწერალი, მარტივია. როგორც ჩანს, პოეტს სურდა, ეს ლექსი „პარავოზად“ გამოეყვანა, ანუ მკითხველი დაერწმუნებინა იმაში, რომ თითქოს ეს ლექსი რომ არა, სხვა, მეორე ლექსის დაბეჭდვა გაჭირდებოდა. ეს სხვა მეორე ლექსი კი არის „საბა“. ჩვენ, როგორც მკითხველმა, რა თქმა უნდა, პატივი უნდა ვცეთ ავტორის სურვილს, თუმცა ურიგო არ იქნება, თუკი გვეცოდინება ფაქტებიც.

აქვე განვმარტავ მათთვის, ვინც არ იციან „პარავოზის“ მნიშვნელობა, რა არის ეს სიტყვა. ამ ბოლო დროს სოციალურ ქსელებში ხშირად გადააწყდებთ პოსტებს, რომლებშიც პოსტის ავტორები დებენ ცნობილი პოეტების ლექსებს, რომლებშიც ისინი ხან რომელმე ბელადს, ხანაც გაბატონებულ პოლიტიკურ წყობას ასხამენ ხოტბას, შემდეგ კი ნიშნის მოგებით ასახელებენ მითითებული ლექსის ავტორს. კომენტარებში ატყდება ვაიუშველებელი, იწყება პოეტის გაკიცხვა, შერცხვენა და ცოტა თუ უფიქრდება, რასთან გვაქვს სინამდვილეში საქმე. მიუხედავად იმისა, რომ პროფესიონალები განმარტავენ ლექსების დაწერის მიზეზს, მსგავსი პოსტები მაინც მეორდება. ალბათ თქვენც ბევრჯერ გტკენიათ გული, როდესაც თქვენი საყვარელი პოეტის შემოქმედებაში აღმოგიჩენიათ ისეთი ლექსები, რომლებიც ხოტბას ასხამდა ბელადებს, ლენინს ან სტალინს, დაწერილი იყო, ერთი შეხედვით, კომუნისტური სულისკვეთებით. ხშირად ამ ლექსების არჩვეულებრივი ავტორები სულაც არ ეთანხმებოდნენ თავისივე ლექსების სულისკვეთებას. ეს ლექსები ერთადერთი მიზნით იწერებოდა – დასხლტომოდა ცენზურის მახვილ მზერას და გამხდარიყო ლოკომოტივი პოეტური კრებულისთვის, რათა დღის სინათლე ეხილათ დანარჩენ ლექსებს. თუ ასე არ მოიქცეოდა მწერალი, მაშინ მისი კრებულის დაბეჭდვა იმ დრომდე გადაიდებოდა, ვიდრე რეჟიმი არ შეიცვლებოდა, პოლიტიკური სიტუაცია არ გამოსწორდებოდა, ანუ მწერალს ნაწარმოებები კარგ დრომდე უჯრაში უნდა გადაენახა. ჩემი აზრით, საბჭოთა ბანაკის ქვეყნებში უჯრის მწერლობა ცალკე შესწავლის საგანს უნდა წარმოადგენდეს, ისევე როგორც, ცალკე შესწავლის საგანი უნდა იყოს ე.წ. ლექსი-პარავოზები.

როგორც ვნახეთ, თუკი ლექსის ანალიზისას გავითვალისწინებთ მხოლოდ პირველ ფაქტორს, ანუ ფაქტორს, რომელიც თითქოს ყველაზე უფრო სანდო უნდა იყოს, შეცდომაში შევალთ.

2. რას გვეუბნება ისტორიული კონტექსტი?

ომის დამთავრების შემდგომ, საზოგადოებრივი აზრის შესაქმნელად, ქართულ პერიოდულ გამოცემებში აქტიურად დაიწყეს ჯერ ისტორიკოსებმა და ენათმეცნიერებმა პატრიოტული პათოსით გამსჭვალული შეკვეთილი წერილების ბეჭდვა ქართული ისტორიული ტერიტორიების შესახებ. ეს შეკვეთილი წერილები გამოიწვია სტალინის მარცხმა თურქეთის იურიდიულად აღიარებული ტერიტორიების მისამართით. მას შემდეგ, რაც სტალინს არ დაუჭირა მხარი დასავლეთმა, პერიოდიკაში, ჯერ ქართულში, შემდეგ კი სომხურში, მეცნიერებმა დაიწყეს ისტორიული მიწებისთვის პრეტენზიების გამოცხადება თურქული მხარისთვის. ეს წერილები ითარგმნებოდა თურქულ და სხვა ენებზეც და შუქდებოდა უცხოურ პრესაში. მეცნიერების მიერ ატეხილ აჟიოტაჟს მოჰყვა ასეთივე პათოსით გამსჭვალული ლიტერატურული ნაწარმოებების შექმნა. მეცნიერთა წერილების (ნიკო ბეძენიშვილი, სიმონ ჯანაშია, არნოლდ ჩიქობავა, ექვთიმე თაყაიშვილი) კვალდაკვალ პრესაში გაჩნდა ემოციური მხატვრული ტექსტები, რომლებიც დაკარგულ ტერიტორიებზე წუხილს ეძღვნებოდა. სასულიერო ლიდერებიც, აჭარის ყადი რასიხ ბერიძე და პატრიარქი კალისტრატეც კი ჩაერთნენ საკითხის განხილვაში. თურმე კრემლს თანამდებობებიც დარიგებული ჰქონია. ლაშა ბაქრაძე წერს, რომ მას ერთხელ ქუჩაში მამამისმა, აკაკი ბაქრაძემ,  დაანახა ტრაპიზონის რაიკომის მდივანი – ვინმე მერკვილაძე, რომელიც ისე მოიაზრებოდა შემოერთებული ტერიტორიის რაიკომის მდივნად, რომ ტერიტორია ჯერ კიდევ თურქეთის იურისდიქციის ქვეშ იმყოფებოდა. ბუნებრივია, ამგვარმა მითქმა-მოთქმამ, აგორებულმა ჭორებმა, ყველაფერმა ერთად მოამწიფა არასწორი აზრი, თითქოს სტალინი დღედღეზე დაუბრუნებდა „საქართველოს“ იმას, რაც ეკუთვნოდა. გასაგებია, რატომაც ჩავსვი სიტყვა „საქართველო“ ბრჭყალებში. იმ პერიოდში ქვეყანა, სახელწოდებით საქართველოს, რუკაზე არ არსებობდა. იმ დროს რუკაზე იყო ერთი დიდი წითელი ლაქა, რომლის ნაწილიც იყო საქართველო, ამიტომაც, ტერიტორია საქართველოს კი არ დაუბრუნდებოდა, როგორც ეს ემოციურად აღიქვეს ქართველებმა, არამედ ტერიტორია დაემატებოდა ამ დიდ წითელ ლაქას, ანუ ქვეყანას, რომლის სახელიც იყო საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი. არასწორ მოლოდინებს წერტილი სტალინის გარდაცვალებამ დაუსვა. ნაწარმოებების ჯგუფი, რომლებიც ამ თემაზე შექმნილ ქმნილებებს აერთიანებდა, ვარლამ ჟურულის, ალიო ადამიას, ნესტორ მალაზონიასთან ლექსების მხარდამხარ და ილო მოსაშვილის პიესასთან ერთად, ახალ სიმაღლეზე აიყვანეს ირაკლი აბაშიძემ, გრიგოლ აბაშიძემ, გიორგი ლეონიძემ. სტალინის მიერ წამოწეულ საკითხზე მსჯელობა მას შემდეგ შეწყდა, რაც 1951 წლის 22 ოქტომბერს ხელი მოეწერა პროტოკოლს, რომლის მიხედვითაც თურქეთი 1952 წლის 18 თებერვლიდან ოფიციალურად ხდებოდა ნატო-ს წევრი ქვეყანა. ამას მოჰყვა სტალინის გარდაცვალებაც და სტალინის პოლიტიკური ოცნება, რომელსაც ქართული და სომხური სანუკვარი ოცნება დაერქვა, კრახით დასრულდა. ქართული საზოგადოება იმედგაცრუებული დარჩა, მოგებული დარჩა მხოლოდ ქართული ლიტერატურა, რომელიც ამ ტალღაზე შექმნილი მრავალი სხვადასხვა ხარისხის ნაწარმოებით გამდიდრდა.

ვინც ისტორიულ კონტექსტს გაეცნობა, შესაძლოა დაუშვას, რომ მუხრან მაჭავარიანის ლექსის „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“ წაკითხვა სწორედ ამ ჭრილში უნდა მოხდეს. ეს ლექსი, შესაძლოა, საზოგადოებრივი აზრის მოსამწიფებლად არც არის შექმნილი, მაგრამ ფაქტია, რომ პოეტის სხვა ლექსებისგან განსხვავებით, ლექსის დაწერის თარიღის გათვალისწინებით და ამ ლექსის გვერდით გამოქვეყნებულ მეორე ლექსში („საბა“) გამომკრთალი ალუზიის გამო, ცხადი ხდება, რომ ისინი სწორედაც რომ არასწორად შექმნილი და აზვირთებული საზოგადოებრივი აზრის ტალღაზეა დაწერილი. და თუ ეს ასეა, მაშინ ლექსი „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“ ე.წ. ლექსი-პარავოზი კი არაა, როგორც ამას თავად ავტორი გვიმტკიცებს, არამედ ამ ლექსში ჩანს, რომ მუხრან მაჭავარიანი, ისევე როგორც მრავალი სხვა იმ პერიოდში მოღვაწე ავტორი, მზად იყო „ეპატიებინა“ სტალინისთვის ჩადენილი არაერთი დანაშაული, თუკი ის ქართველი ხალხის სანუკვარ ოცნებას აასრულებდა და ქვეყანას დაკარგულ მიწებს დაუბრუნებდა. სამწუხაროდ, ასეც რომ მომხდარიყო, ის ფაქტი, რომ მიწებს საქართველო მხოლოდ ფორმალურად დაიბრუნებდა, არავინ უფიქრდებოდა (ან უფიქრდებოდა და ამას ხმამაღლა ვერ იტყოდა. სხვაგვარად როგორ უნდა დავიჯეროთ, რომ სიმონ ჯანაშიას, ნიკო ბერძენიშვილს, არნოლდ ჩიქობავას ან ექვთიმე თაყაიშვილს ეს ყველაფერი არ ესმოდათ).

როგორც ვნახეთ, მეორე ფაქტორის გათვალისწინებით, ანუ ისტორიული კონტექსტის შესწავლით, ლექსის ანალიზი საკმაოდ საინტერესო სურათს გვაძლევს. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ ცალკე შესასწავლია, სომხურ და ქართულ ლიტერატურაში ისტორიული ტერიტორიების დაბრუნების მოტივზე შექმნილი ლიტერატურული ქმნილებების ჯერ გამოვლენა და შემდეგ უკვე შესწავლა. საინტერესო იქნება, პასუხი გაეცეს შეკითხვას, რამდენად გულუბრყვილოდ ჩაერთნენ მწერლები ამ ტენდენციაში. ამას უნდა დაემატოს იმავე პერიოდის აზერბაიჯანული ლიტერატურაც, ვინაიდან აზერბაიჯანსაც თავის კუთვნილ ტერიტორიას „უბრუნებდა“ სტალინი, მხოლოდ აზერბაიჯანისთვის დასაბრუნებლად განკუთვნილი ტერიტორია არა თურქული იურისდიქციის, არამედ ირანის სახელმწიფოს შემადგენლობაში იყო.

3. რას გვეუბნება ლექსი?

მესამე ფაქტორის გათვალისწინებით ლიტერატურული ქმნილების კვლევა ალბათ ყველაზე რთულია, რადგან ამ დროს, მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებების გამოვლენა, ქვეტექსტებისა და სტრიქონებს შორის დაფარული აზრის ამოკითხვა, გადაკრულ სიტყვებსა და სიტყვების დენოტაციების მიღმა კონოტაციების აღმოჩენა, სიტვებით თამაშის დადგენა, ალეგორიების დეკოდირება, ალუზიების და ინტერტექსტუალური კავშირების იდენტიფიცირება ხდება, ანუ ხდება ის, რასაც ფილოლოგიური ანალიზი ჰქვია.

სანამ ფილოლოგიურ ანალიზზე გადავალთ, გავიხსენოთ ლექსი „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“.

გორის ციხის ახლოს მდგარი

ჭადარს ეტყვის ჭადარი:

-აქ რომ ბიჭი თამაშობდა,

ნეტავ ახლა სად არი?!

-შენც ხომ გახსოვს მისი სახე

და მაყვალა თვალები…

ეჰ, მასუკან სულ აქ ვდგევართ

და არ დავიღალენით!

-გახსოვს? ნუთუ აღარ გახსოვს

მისი შავო მერცხალო?!

ნუთუ ჩვენ მას ვეღარ ვნახავთ

ვერც დღეს, ვერცა ხვალაო?

-როგორ არა… ნახავთ! ნახავთ! –

ამბობს სიო შრიალა.

-ის გეწვევათ, მე მგონია,

მაგრამ სოსოდ კი არა –

ისე როგორც ცისარტყელა

ციდან ჩამოტანილი,

და თქვენს ჩრდილში სოსოობას

მოიგონებს სტალინი.

რომც არ ვიცოდეთ მუხრან მაჭავარიანის მონაყოლიდან, როგორ უყვარდა პოეტის დედას აკაკი წერეთელი და შესაბამისად, რამდენად კარგად იცნობდა ის აკაკის შემოქმედებას, შეუძლებელია, თვალში არ მოგვხვდეს ორი სიტყვა, რომელიც საკვანძო ხდება ლექსისთვის. ეს სიტყვებია „ჭადარი“ და „ცისარტყელა“.

ჭადარი ის ხეა, რომელიც გორის ციხესთან, საკრალურ ადგილას ხარობს და ასაკის გამო ემოწმება სხვადასხვა ისტორიულ ფაქტს. აკაკის შემოქმედებაში არაერთხელ გვხვდება სწორედ ჭადარი, რომელიც ამავე ფუნქციის მატარებელია. გავიხსენოთ ისტორიულ თემატიკაზე შექმნილი ნაწარმოებები „ბაში აჩუკი“ ან „თამარ ცბიერი“. „თამარ ცბიერი“ ასე იწყება: საბურთაო მოედანი. წინ დიდი ჭადრის ხე ქვის ტახტით. იქვე მახლობლად, რიონის პირას, ოქროს ჩარდახის ცალი გვერდი მოჩანს. ხმაურობაა… გარემოს აღწერას მოსდევს უკვე გალექსილი ფორმით ბიჭების თამაშობის აღწერა. ინტერტექსტუალური კავშირი აშკარაა: აკაკისთანაც და მუხრან მაჭავარიანთანაც ჭადარი ემოწმება ბიჭების ბურთაობას, რომელიც საკრალურ ადგილას მიმდინარეობს – ერთგან ეს ქვის ტახტია და ოქროს ჩარდახი, მეორეგან კი ციხე. აკაკის ისტორიულ პოემაში მგოსანი ამბობს სიტყვებს: „თვალწინ მეხატვის მაღალი გორა, ზედ აგებული წმინდა ტაძარი და იმის გვერდით თავმომწონებით შტოებგაშლილი დიდი ჭადარი.“ ამ ჭადრის ქვეშ ოცნებობენ საქართველოს ერთიანობაზე, რომელიც ქვეყანამ თამარის, დავითის და გიორგის დროს მიაღწია. თითქოს ეს სტრიქონები ადასტურებს მუხრან მაჭავარიანის ლექსის წაკითხვას მეორე ფაქტორის გათვალისწინებით, ანუ ისტორიული კონტექსტის აქცენტირებით. მაგრამ საქმე ისაა, რომ არ უნდა დაგვავიწყდეს მეორე საკვანძო სიტყვა, „ციასარტყელა“, რომელიც ასევე აკაკის ნაწარმოებებთან ავლენს ინტერტექსტუალურ კავშირებს. პირველ რიგში ესაა, რა თქმა უნდა, ლექსი „რუსთველის სურათზე“, პოემა „თორნიკე ერისთავი“, რომელიც იწყება ცისარტყელას მიერ მოცემული ნიშნით, თითქოს ერი ისევ გაიღვიძებს, რადგან არ მომკვდარა და ასევეპოემის დასასრულში ისევ ცისარტყელას გამოსახვით. პოემის დასასრული არის სიზმარი, სიზმარში ნინო, ქეთევან, თამარი ლოცულობენ საქართველოსთვის და მათი ლოცვის შესმენის ნიშნად ცაზე ცისარტყელა გამოისახება. თითქოს, მესამე ფატორი – უშუალოდ ლექსის ანალიზი – ისევ მიუთითებს, რომ ისტორიული კონტექსტი, სტალინის მიერ საქართველოსთვის ისტორიული ტერიტორიების დაბრუნება და ამ გზით ქვეყნის გაერთოანება უნდა იყოს მუხრან მაჭავარიანის ლექსის იდეა. მაგრამ, როგორც ვხედავთ, პოემაში ცისარტყელა სიზმარში ნანახი ზმანებაა. სიტყვა „სიზმარზე“ კი წარმოუდგენელია არ გაგვახსენდეს აკაკის ლექსი „სიზმარი“, რომელიც იწყება სიტყვებით „ერთხელ მხოლოდ, ისიც ძილში“ და სრულდება სიზმრიდან გამორკვეული მგოსნის მწარე რეალობასთან შეჯახებით, რომელსაც ასევე ცისარტყელას გადმოშვება უძღვის წინ, რომლის შუქსაც თან გაჰყვნენ ლეგენდარული პერსონაჟები. რა არის მწარე რეალობა აკაკისთვის? „მე კი დავრჩი… შემეშინდა! მიმოვავლე გარს თვალები… და რა ვნახე იმათ ნაცვლად? სხვა ხალხი და სხვა ქალები! არც თამარი, არც თინათინ, აღარც ნესტან-დარეჯანი! აღარც ერთს არ ეტყობოდა ქართველობის რამ ნიშანი. გული დამწყდა, გამეღვიძა, ნაღვლიანად გამეცინა… ვთქვი: „ნეტავი არ მენახა, საუკუნოდ დამეძინა!“.

რა დაგვანახა მესამე ფაქტორის მიხედვით ლექსის ანალიზმა: ლექსი „ჭადარს ეტყვის ჭადარი“ მხოლოდ ერთი შეხედვითაა სტალინის სადიდებლად (გადამეტებული სიტყვაა) შექმნილი ნაწარმოები. ამ ლექსში იკითხება იგივე აზრი, რაც მუხრან მაჭავარიანის მთელ პოეზიას ლაიტმოტივად გასდევს: ესაა ტკბილ სიზმრებს აყოლილი ქართველი ერის გამოფხიზლების მცდელობა, რათა მათ დაინახონ მწარე რეალობა. სამწუხაროდ, მწარე რეალობის პირდაპირ თქმა გამორიცხული იყო სტალინის არა მარტო სტალინის ეპოქაში, არამედ სსრკ არსებობის ბოლო დღემდე. პოეტი ირჩევს სხვადასხვა პოეტური ხერხებს და ხან ბიოგრაფიულ მოგონებებში გაფანტული სხვადასხვა მინიშნებით ცდილობს, სათქმელი გასაგები გახდეს მკითხველისთვის.

ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე ქართული ენისა და ლიტერატურის ტესტის ის ტიპი, რომელსაც კარგად იცნობენ აბიტურიენტები, სტუდენტები და მასწავლებლები,  2011 წლიდან დამტკიცდა და უკვე 8 წელია წარმატებით მუშაობს, კარგად აპრობირებულია, აბიტურიენტს ცოდნის რეალიზების მაქსიმალურ შესაძლებლობას აძლევს და ამ სფეროთი დაინტერესებულნი მას უკვე შეჩვეულნი არიან. ტესტის 4 დავალება (ტექსტის რედაქტირება, არგუმენტირებული ესე, მხატვრული ტექსტის გააზრება და ტექსტის საანალიზო თხზულება) წლევანდელ ეროვნულ გამოცდებზე სამი დავალებით ჩანაცვლდა, მხატვრული ტექსტის გააზრებასთან დაკავშირებული დახურული ტესტი, რომელიც 15 კითხვისგან შედგებოდა, საგამოცდო ცენტრმა ამოიღო, რამაც აბიტურიენტთა უკმაყოფილება გამოიწვია ორი მიზეზის გამო: 1. აბიტურიენტები თვლიდნენ, რომ ეს კითხვები მათ ტექსტის კარგად გააზრებასა და თხზულების წერაში ეხმარებოდა; 2. კითხვარი შედარებით მარტივად დასაძლევი იყო და ქულების მოპოვების, ბარიერის იოლად გადალახვის შესაძლებლობას იძლეოდა.

საგამოცდო ცენტრის პოზიცია კი ამგვარი იყო: ეს კითხვები და მათი სავარაუდო პასუხები თხზულების წერის დროს შაბლონურ აზროვნებას უწყობდა ხელს, ტესტში მოცემული ფრაზებისა და კონცეპტების მექანიკურად გამოყენების პრეცენდენტებს ქმნიდა, ხელს უშლიდა აპლიკანტს ტექსტის დამოუკიდებლად და ორიგინალურად გააზრებაში, აიძულებდა მას, რომ მიჰყოლოდა კითხვარის სავარაუდო პასუხებს.

ცნობილია, რომ ტესტში აბიტურიენტს ეძლევა ორი სანალიზო ტექსტი, ერთი ქართული ენისა და ლიტერატურის სასკოლო პროგრამიდან, ხოლო მეორე – უცნობი ტექსტი ქართული ლიტერატურის კლასიკოსების ნაწარმოებებიდან. დაცულია ის პრინციპიც, რომ ორ საანალიზო ტექსტს შორის ერთი პოეტურია და მეორე – პროზაული.

აბიტურიენტთა უმრავლესობას ურჩევნია, რომ სკოლაში ნასწავლ, უკვე კარგად გააზრებულ, ხშირად რეპეტიტორთან არაერთხელ დამუშავებულ ტექსტს მოკიდოს ხელი, რათა მისი რომელიმე კომპონენტის არაადეკვატური გაგების საფრთხე თავიდან აიცილოს.

მაშ, ვინ ირჩევს საანალიზოდ უცხო ტექსტს? ჩემი დაკვირვებით, ამგვარ არჩევანს აკეთებს აბიტურიენტთა ორი კატეგორია – მაღალი ინტელექტის, საუკეთესო უნარებისა და კარგი ზოგადი განათლების მქონე, ნაკითხი აპლიკანტები, რომელთათვისაც ტექსტის გაგება-გააზრება-ანალიზის მეთოდები მარტივი დასაძლევია, გააჩნიათ ემოციური და შემოქმედებითი აღმქმელობა ნებისმიერ ახალ ტექსტთან მიმართებაში და შეუძლიათ საკუთარ თავს მისცენ ფუფუნება, რომ თხზულება დაწერონ იმ ტექსტზე, რომელიც იდეურ-მხატვრულად უფრო მოეწონებათ, მათ  ემოციურ ინტელექტს მეტ იმპულსებს აღუძრავს. როგორც წესი, ასეთი აბიტურიენტები საუკეთესო შედეგებს აღწევენ და მათთვის უცხოა შიში უცნობი ტექსტისადმი. ხოლო მეორე კატეგორიას მიეკუთვნებიან დაბალი უნარებისა და სუსტი მომზადების აბიტურიენტები, რომელთათვისაც სასკოლო პროგრამული და უცხო ტექსტი ერთნაირად რთული და დაუძლეველია, რეალურად ორივე უცნობია და ირჩევენ იმას, რომელიც გამოცდაზე უფრო იოლად აღიქვეს. მათთვის ხშირად მნიშვნელობა აქვს, რომელ ტექსტს აირჩევენ, პოეტურს თუ პროზაულს, რადგან ზოგს ლექსის განხილვის წერა ეძნელება, ზოგი კი პროზაული ტექსტიდან ბევრ რამეს ვერ იგებს და ლექსზე წერას არჩევს.

ქართულის მასწავლებლები კარგად ვიცნობთ ერთიანი ეროვნული გამოცდების ტესტებს, ვინაიდან სისტემატურად გვიწევს მათზე მუშაობა არა მხოლოდ სკოლაში, არამედ, როგორც რეპეტიტორებს, ან როგორც გამოცდების ცენტრის გამსწორებლებს. ცენტრის სპეციალისტები უცხო ტექსტებიდან ძირითადად არჩევენ XX-XXI საუკუნეების ავტორებს, თანამედროვე მწერლობას, უფრო ხშირად – მოდერნისტებსა და პოსტმოდერნისტებს.

სტატიაზე მუშაობის დროს კიდევ ერთხელ გადავავლე თვალი 2012 წლიდან ეროვნული გამოცდების ტესტებისთვის შერჩეულ ავტორებს და აი, ისინიც:

ძველი ქართული მწერლობიდან: სულხან-საბა ორბელიანი და დავით გურამიშვილი;

რეალიზმის ეპოქიდან: აკაკი წერეთელი და დავით კლდიაშვილი;

მოდერნიზმის ეპოქიდან: გიორგი ლეონიძე, ლადო ასათიანი, ტიციან ტაბიძე, ლეო ქიაჩელი, მიხეილ ჯავახიშვილი;

პოსტმოდერნიზმის ეპოქიდან: რევაზ ინანიშვილი, ჭაბუა ამირეჯიბი, ნოდარ დუმბაძე, მურმან ლებანიძე, გურამ გეგეშიძე, გურამ დოჩანაშვილი, ჯემალ ქარჩხაძე, ოთარ ჭილაძე, გივი გეგეჭკორი, ნუგზარ შატაიძე, გოდერძი ჩოხელი, კოტე ჯანდიერი, დავით წერედიანი, გურამ ოდიშარია, აკა მორჩილაძე.

ამ მოცემულობის მარტივ ანალიზს თუ გავაკეთებთ, მივხვდებით, რომ მეტი წილი პოსტმოდერნისტებზე მოდის და ეს სწორი არჩევანია, რადგან პოსტმოდერნიზმი უახლესი ეპოქის მწერლობაა, მისი ენა აბიტურიენტს უკეთ უნდა ესმოდეს, ყველაზე ნაკლები დოზით სწორედ ამ ეპოქის მწერლობა ისწავლება სკოლაში (თუ არ ჩავთვლით, ძალზე პოპულარულ რევაზ ინანიშვილსა და ნოდარ დუმბაძეს). ამიტომაც მასწავლებლებისა და აბიტურიენტებისთვის სარეკომენდაციოდ ვიტყოდი:

1. ამ ავტორების შემოქმედება უფრო ინტენსიურად უნდა წავაკითხოთ ჩვენს ბავშვებს;
2. უსათუოდ დეტალურად უნდა გავაცნოთ მოსწავლეებს მოდერნიზმისა და პოსტმოდერნიზმის ეპოქალური კონტექსტები და ნაწარმოებების ქვეტექსტები;
3. ამ მიმართულების მხატვრული ტექსტების ენა (ხშირად კოდირებული და დაშიფრული) ესოდენ უცხო და გაუგებარი არ უნდა იყოს თანამედროვე მოსწავლისთვის, თორემ შედეგად ვიღებთ იმას, რომ ძველი ქართული მწერლობის საუკუნეებით დაშორებული ენა უფრო ესმით ჩვენს აბიტურიენტებს, ვიდრე უახლოესი წარსულის ავტორთა შემოქმედება.

უახლესი მწერლობის ტექსტებთან გაუცხოებაზე მართლაც ბევრი გვაქვს მასწავლებლებს სალაპარაკო და სამუშაო. მოვიყვანოთ  ორი ყველაზე ცხადი და საყოველთაოდ გახმაურებული მაგალითი ერთიანი ეროვნული გამოცდების ტესტებიდან: 2013 წლის ეროვნული გამოცდების მეოთხე სესიაზე (ე.წ. IV ვარიანტი) უცხო ტექსტებიდან ტესტში შედიოდა ნაწყვეტი რევაზ ინანიშვილის მოთხრობიდან „ლარა“, ხოლო წლევანდელი ეროვნული გამოცდის II ვარიანტის ტესტში შეტანილი იყო გოდერძი ჩოხელის მოთხრობა „ანაბარი“. 2013 წლის სტატისტიკა რამდენადაც მახსოვს, იმ აბიტურიენტთა შორის, ვინც საანალიზოდ აირჩია რევაზ ინანიშვილის მოთხრობა, 57%-მა მოთხრობის სათქმელი საერთოდ ვერ გაიგო და ეს შოკისმომგვრელი იყო გამსწორებლებისთვის. ბევრი უხერხულობა წარმოშვა აბიტურიენტთა ამგვარმა გაუთვითცნობიერებლობამ. აბიტურიენტები წერდნენ, რომ სტალინური რეპრესიების მსხვერპლი კაცი, რომელმაც საკუთარი მზრუნველი ქალიშვილი და შვილიშვილი დანაშაულებრივ რეჟიმთან, საკუთარ მოსისხლე მტერთან დაასმინა, გმირი იყო და რომ ამგვარი მოქმედებაა სწორედ სახელმწიფოებრივი აზროვნება. აბიტურიენტებს რომ ელემენტარული წარმოდგენა ჰქონოდათ სტალინური ეპოქის რეალობაზე, ჰომოსოვიეტიკუსად აღზრდილი, მენტალურად დასახიჩრებული პიროვნების მდგომარეობაზე, რასაკვირველია, ამგვარ გაუგებრობას არ მივიღებდით. და ეს ყველაფერი ხდება მიუხედავად იმისა, რომ სასკოლო პროგრამებში შედის და ისწავლება ყველასთვის განსაკუთრებით საყვარელი ავტორის, მინიატურული პროზის ჯადოქრის, რევაზ ინანიშვილის მოთხრობები: „პატარა ბიჭი გოლგოთაზე“, „დამრიგებელი“, „ჩიტების გამომზამთრებელი“, რომელთა შესწავლის დროს მასწავლებლის უთუო ვალდებულებად უნდა ჩავთვალოთ, რომ ნათლად და გასაგებად გააცნოს მოსწავლეებს ამ ეპოქის პოლიტიკური კონიუნქტურა და მისი ასახვა მხატვრულ ტექსტებში, ცალკეული ავტორების მიმართება რეჟიმისადმი (უპირველესად ვგულისხმობ რევაზ ინანიშვილს, როგორც სტალინური რეპრესიების მსხვერპლი ოჯახის წარმომადგენელს).

რაც შეეხება წლევანდელ ქეისს: გოდერძი ჩოხელის „ანაბარი“ როგორც კი ვნახე ტესტში, გამიჩნდა მოლოდინი, რომ აბიტურიენტებს ამ ტექსტის გაგება გაუჭირდებოდათ. მომწერა ოქროს მედალოსანი აბიტურიენტის დედამ, რომ მისმა შვილმა მოთხრობის გმირი ბასილა ყოველმხრივ უარყოფით პერსონაჟად დაახასიათა და მკითხა მოსალოდნელი შეფასების შესახებ. აბიტურიენტს, რომელსაც დანარჩენ ორ დავალებაში მაქსიმალური ქულები ჰქონდა მიღებული,  თხზულება გამსწორებლებმა გაუნულეს და არც გაემტყუნებოდათ, ვინაიდან შეფასების პრიველი კრიტერიუმი „მოცემული ტექსტის ადეკვატური გაგება და გააზრება“ 5 პუნქტისგან შედგება და მე-5 პუნქტი გამსწორებელს ეუბნება, რომ თუ „ტექსტი მთლიანად არაადეკვატურადაა გაგებული“, „ნაწერი აღარ სწორდება“. გამსწორებელმა, ნახა რა, რომ აბიტურიენტი მთლიანად აცდა ავტორის მიზანდასახულობას, დამშვიდებული სინდისით გაანულა ნაშრომი. აბიტურიენტს აპელაცია ვურჩიეთ ბევრი ფაქტორის გათვალისწინებით და აპელაციის შედეგი იყო გამაოგნებელი: სააპელაციო კომისიამ განულებული თხზულება 20 ქულით შეაფასა. რასაკვირველია, აბიტურიენტის სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა, მან 100%-იანი დაფინანსებაც დამსახურებულად მიიღო და სასურველ უნივერსიტეტშიც ჩაირიცხა.

როგორ ავიცილოთ თავიდან მსგავსი უხერხულობანი? ვინ აგებს პასუხს შეფასების სიზუსტეზე? ვინ ტყუის ამ შემთხვევაში? ტესტის შემდგენლები არავალიდური ტესტის შედგენისთვის? გამსწორებელი? აპლიკანტი? საქართველოს განათლების სისტემა? კონკრეტული მასწავლებლები? თუ სულაც ამოუცნობი მფრინავი ობიექტები? თუ არავინაც არ ტყუის და ეს ისაა, რაც უნდა იყოს?

ჩემი პასუხი ასეთია: რასაკვირველია, აბსურდია ვინმეს დადანაშაულება. საჭიროა პრობლემის გენეზისის მიგნება, მისი კვლევა და ინტერვენციები საიმისოდ, რომ დაიძლიოს მსგავსი გაუგებრობები. სამართლიანია მშობელთა და აბიტურიენტთა პროტესტი, რომ თუკი ვითხოვთ ტექსტების თავისუფალ ინტერპრეტაციებს, დაე, ყველას მიეცეს საშუალება, რომ გაიგოს ტექსტის ყველა კომპონენტი ისე, როგორც სურს, თუნდაც ეს აცდენილი იყოს ავტორის იდეებს და მსოფლხედვას. კი, ბატონო, მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტების გაგება-გააზრებაში შეზღუდვებს არ ვაწესებთ, მიუხედავად იმისა, რომ მხატვრული ტექსტი ხელოვნების ნიმუშია, უნიკალური და ორიგინალური ფენომენია ყოველთვის, არსებობს მეცნიერება, რომელსაც ლიტერატურათმცოდნეობა ეწოდება და ტექსტებზე დაკვირვებების სივრცეები ფართოც არის და გარკვეულწილად შემოზღუდულიც. მკითხველმა (აბიტურიენტმა) უნდა შეძლოს ავტორის ესთეტიკის, დრო-სივრცული კონტექსტების თავისებურებების გააზრება. გოდერძი ჩოხელი თვითმყოფადი, გამორჩეული და განსხვავებული ავტორია. ის, ვაჟას, ყაზბეგის, კლდიაშვილის მსგავსად, ირჩევს ერთ ვიწრო ლოკალურ მოცემულობას და აცოცხლებს იმ გარემოსთვის ბუნებრივ გმირებს. გუდამაყარი! – ეს გოდერძის მიკროკოსმოსია, თავისებური, ექსცენტრული, ექსტრავაგანტური, გამომწვევი, განსხვავებული ემოციისა და აღმქმელობის ადამიანების სამყარო, მისი წაკითხვა აბიტურიენტმა უნდა შეძლოს ისე, რომ არ აცდეს ავტორის იდეას, ოცდამეერთე საუკუნის შვილმა უნდა შეძლოს მეოცე საუკუნის, საბჭოთა ეპოქის ადამიანის ტემპერამენტის, მსოფლგაგების, ურთიერთობების ადეკვატურად ამოცნობა. როგორც კომაროვის სკოლის ქართულის მასწავლებელმა, ქალბატონმა ლია გოგოხიამ დაწერა სოციალურ ქსელში, თუნდაც მოთხრობის სათაური უნდა ყოფილიყო მინიშნება, კოდი აბიტურიენტისთვის, რომ ბასილას სახით ქალთმოძულე, უხიაგი და უგვანი ადამიანი კი არ დახატა გულწრფელმა მწერალმა გოდერძი ჩოხელმა, არამედ წესიერი, ზნეობის სადარაჯოზე მდგომი, სხვისგან მობარებულის შემნახავი, არა საკუთარ კეთილდღეობას დახარბებული, სანდო და უანგარო, ბაჯაღლო პატიოსნების კაცი, შეიძლება ცოტა ჯიუტი, გაკერპებული და უხეში მთიელი.

გოდერძი ჩოხელი განსაკუთრებული მოვლენაა ქართულ მწერლობაში. ჩვენ რომ სკოლაში მის მოთხრობებს, მის სამწერლო ენას, სტილს, ესთეტიკას, მსოფლაღქმას სათანადოდ ვასწავლიდეთ, ეროვნულ გამოცდებზე ამგვარ სურათს არ მივიღებდით. ასევე ტესტის შემდგენლებსაც უნდა მივმართოთ ალბათ, რომ მოერიდონ ამგვარი განსაკუთრებული სპეციფიკის ტექსტების შეტანას საგამოცდო ტესტში, რათა ნაშრომების შეფასებისას ამგვარ კურიოზებს არ გადავაწყდეთ. ორაზროვანი, დამაბნეველი, რთულად ამოსაცნობი ტექსტების შერჩევა საანალიზოდ, თანაც იმ ვითარებაში, როცა ვიცით, რა პრობლემებიც აქვს ჩვენს განათლების სისტემას, თუნდაც მასწავლებელთა კვალიფიკაციის და ადეკვატურობის სეგმენტში, არ მგონია, რომ იყოს გამართლებული. ასევე მახსენდება 2016 წლის ერთიანი ეროვნული გამოცდების III ვარიანტის ტესტში შეტანილი ჩემი უსაყვარლესი პოეტის, გენიალური დავით წერედიანის ლექსი „ზახილი“, რომელიც ლექსიკური სტრუქტურით, ესთეტიკით, ქვეტექსტებით ურთულესი გასაგები იყო აბიტურიენტებისთვის. სამწუხაროდ, ჩვენ ვცხოვრობთ რეალობაში, როცა მასწავლებლის სასერთიფიკაციო გამოცდებზე გასულ აპლიკანტებთან ვაწყდებით ტექსტების არაადეკვატური, სრულიად გაუკუღმართებული გაგების შემთხვევებს არცთუ იშვიათად.

აბიტურიენტებს კი მართებთ მეტი ტექსტების წაკითხვა, მეტი სიახლოვე ჩვენი მწერლობის კლასიკოსებთან, რათა თავიდან აიცილონ მსგავსი გაუგებრობები.

ალბათ მეტი კლასგარეშე აქტივობაც უნდა ტარდებოდეს სკოლებში ტექსტების გაგებისა და ანალიზის უნარების განსავითარებლად: სამეცნიერო კონფერენციები, ლიტერატურული კონკურსები და დისკუსიები, ლიტერატურული კვირეულები მიმდინარეობების, ცალკეული კლასიკოსი ავტორების, ლიტერატურული ჟანრებისა და კონცეპტების უკეთ გასაცნობად. უნდა დავძლიოთ პრობლემა, რომლის თაობაზეც არაერთხელ დაგვიჩივლია: ჩვენი ქვეყნის უახლოესი წარსულის, გასული საუკუნის, ავადსახსენებელი საბჭოთა ეპოქის ამსახველ მხატვრულ ტექსტებთან გაუცხოება…

პროტესტის გარეშე პროგრესი წარმოუდგენელია. უძველესი საუკუნეებიდან დღემდე განვითარებისა და გათავისუფლებისკენ გადადგმული თითქმის ყველა ნაბიჯი წინააღმდეგობის გამოვლენასთან და ალტერნატიული გზის მოთხოვნასთან არის დაკავშირებული. პროტესტი თავის მნიშვნელობას დემოკრატიულ საზოგადოებაშიც ინარჩუნებს და ადამიანთა ინტერესების გამოხატვის, ხელისუფლებასა და ხალხს შორის კომუნიკაციის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საშუალებად რჩება.

საქართველო მუდმივი პროტესტის პირობებში ცხოვრობს. საპროტესტო ტალღები განსაკუთრებით გაზაფხულსა და შემოდგომაზე აქტიურდება ხოლმე. ჩემი მშობლების თაობის წარმომადგენლები ხშირად ამბობენ, რომ ოცდაათი წელია ქუჩაში დგანან და უკეთეს ქვეყანში ცხოვრებას ითხოვენ, მაგრამ უშედეგოდ. უზარმაზარი ტრადიციის მიუხედავად, ჩვენი საპროტესტო კულტურა მაინც ძალიან ერთფეროვანია. საქართველოში პროტესტს ორიგინალური და დასამახსოვრებელი მეთოდებით იშვიათად გამოხატავენ.

პროტესტის ყველაზე შთამბეჭდავი და დასამახსოვრებელი რამდენიმე შემთხვევა გავიხსენოთ. დავიწყოთ ქართული მაგალითების გახსენებით. სკოლის პერიოდში ჩემმა ქართულის მასწავლებელმა, ძვირფასმა მაკა ბრეგვაძემ ნუგზარ წერეთლის წიგნი წამაკითხა. ნაშრომი 26 წლის ასაკში გარდაცვლილი გენიოსის, გურამ რჩეულიშვილის ცხოვრებას ეძღვნება. დღემდე ჟრუანტელი მივლის, როდესაც გამორჩეული ქართველი მწერლის მოღვაწეობიდან ერთ შესანიშნავ ეპიზოდს ვიხსენებ. ნადირობაზე მიმავალმა, მეგობრების მოლოდინში დღევანდელ თავისუფლების მოედანზე შეფერხებულმა გურამმა თოფი დამიზნებით ესროლა ქალაქის ცენტრში წამოჭიმულ ლენინის ძეგლს. ტყვია ბელადს პირდაპირ თავში მოხვდა. 1950-იან წლებში საბჭოთა სახელმწიფო თავისი ძლიერების ზენიტში იყო. მის წინააღმდეგ მოქმედებას ვერავინ ბედავდა. ბევრის აზრით, ნებისმიერ ანტისაბჭოთა საქმიანობას აზრი ჰქონდა უკვე დაკარგული. ყველა საყოველთაო შიშში ცხოვრობდა და ელემენტარული გამბედაობის გამოჩენაც კი უჭირდათ. გურამ რჩეულიშვილის მოქმედება განწირული ადამიანის პროტესტი გახლდათ. მან იცოდა, რომ ვერაფერს შეცვლიდა, ვერაფერს გამოასწორებდა, მაგრამ მაინც სურდა, რომ პარტიულ მოხელეებს რიგითი მოქალაქეების ბრაზი და სიფხიზლე სიმბოლურად მაინც ეგრძნოთ. გურამ რჩეულიშვილმა თავისი სრულიად არანორმალური და გიჟური მოქმედებით დადუმებული და უფლებებშეკვეცილი ხალხის სურვილი, ოცნება ფიგურალურად გამოხატა.

ანტისაბჭოთა დისიდენტობის ისტორია პროტესტის ისეთ ფორმებსაც კი იცნობს, რომლებშიც ადამიანები მხოლოდ ირიბად მონაწილეობდნენ. მაგალითად, საქართველოს ეროვნული მოძრაობის წევრებისგან ერთი უცნაური ამბავი მსმენია. თურმე, ისინი პროკლამაციებს მაღვიძარებისა და ხაფანგების საშუალებით ავრცელებდნენ. ახალგაზრდა ოპოზიციონერები გვიან ღამით ცენტრალურ გამზირებზე მდებარე შენობების სახურავებს სტუმრობდნენ და იქ უცნაურ აპარატურას ამონტაჟებდნენ. ხაფანგზე პროკლამაციები იყო დალაგებული, მაღვიძარა ხაფანგის კავს ძაფით უკავშირდებოდა. საათის დარეკვის დროს კი სათაგური პროკლამაციების დასტას ჰაერში სტყორცნიდა ხოლმე. ბუნებრივია, უშიშროების სამსახურებს უჭირდათ დამნაშავეების დანაშაულის ადგილზე დაკავება.

ხანდახან ადამიანები საკუთარ სიცოცხლესაც კი სწირავენ, რათა თავიანთი ღირებულებებისთვის ბრძოლა განაახლონ და მათთვის პრობლემური საკითხი ხელახლა დააბრუნონ საზოგადოების დღის წესრიგში. ფემინიზმის პირველი ტალღის მკვლევრებს კარგად ახსოვთ ემილი დევისონის სახელი. მეოცე საუკუნის დასაწყისში დიდი ბრიტანეთის პოლიტიკური ელიტა ყველაფერს აკეთებდა, რათა ქალთა და მუშათა უფლებებისთვის მებრძოლი ჯგუფების ხმა ჩაეხშო. გავლენიანი ლიდერები არაფრად აგდებდნენ ათასობით მათი თანამოქალაქის ბრძოლას არჩევნებში მონაწილეობის უფლების მოპოვებისათვის. შესაბამისად, ყურადღების მიღმა დარჩენილი ადამიანები თავიანთი პროტესტის გამოხატვას ყველაზე არაორდინალური მეთოდებით ცდილობდნენ. 1913 წელს ემილი დევისონმა გადაწყვიტა, რომ ეპსონის ცნობილ დოღს დასწრებოდა, მოედანზე შეჭრილიყო და სუფრაჟისტული შეძახილებით მეფე ჯორჯ მეხუთის ცხენი შეეჩერებინა. საუბედუროდ, მეფის ცხენი დოღზე შეჭრილ ქალს დაეტაკა, ქალთა უფლებებისთვის მებრძოლი აქტივისტი კი სასიკვდილოდ დაშავდა.

ზოგიერთი პროტესტს ყოველგვარი ტრაგიზმისა და უბედურებების გარეშე გამოხატავს. პირიქით, ბევრისთვის წინააღმდეგობის მოძრაობა ზეიმად იქცევა ხოლმე. რამდენიმე წლის წინ ათასობით კანადელი ახალგაზრდა ნახევრად გაშიშვლდა, სხეული შეიღება და მთავარი ქალაქების ქუჩებში გამოვიდა. ამგვარად სტუდენტებმა განათლების დაფინანსების შემცირება გააპროტესტეს.

არის შემთხვევები, როდესაც საკუთარი პოზიციის გამოხატვის მიზნით განსხვავებულად იცვამენ. ავსტრალიაში ერთი ულტრანაციონალისტური პარტია მოქმედებს, რომელიც განსაკუთრებით მუსლიმებს ებრძვის და მათი ტრადიციებისა თუ წეს-ჩვეულებების კრიტიკით ცდილობს სახელის მოხვეჭას. 2017 წელს პარტიის ერთ-ერთი ლიდერი, პაულინ ჰენსონი სენატის სხდომაზე ბურკაში გამოწყობილი გამოცხადდა და შემდეგ კი დაწვრილებით აუხსნა მთელ ქვეყანას, თუ რამდენად დამამცირებელია აღნიშნული თავსაბურავის ტარება ქალებისათვის.

რამდენიმე დღის წინაც მოხდა ერთი საინტერესო შემთხვევა. სამხრეთ კორეაში ოპოზიციონერები იუსტიციის მინისტრს დაუპირისპირდნენ და საყოველთაო ყურადღების მისაპყრობად საჯარო მიტინგი დანიშნეს. მიტინგზე მისულ ხალხს მოედნის ცენტრში აღმართული სცენა დახვდათ, რომელზეც ორი-სამი სავარძელი იყო შემოდგმული. სავარძლები პოლიტიკოსებმა დაიკავეს, სცენაზე პარიკმახერები ავიდნენ და იქ მსხდომთ თავები გადაპარსეს.

როგორც ხედავთ, პოლიტიკასა და თეატრს ძალიან ბევრი რამ აქვთ საერთო, ორივე შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა საშემსრულებლო ოსტატობასა და დრამატურგიას ენიჭება. ნიჭის დეფიციტი კი საშინლად მოსაწყენ ელფერს ანიჭებს მთელ პროცესს.

ჩემს პირველკლასელ შვილიშვილს ვთხოვე, შთაბეჭდილება გაეზიარებინა თავის მასწავლებელზე. ლამაზი და მოსიყვარულეაო, ასე დამიხასიათა. მივხვდი, რომ, რაც მის ასაკში მნიშვნელოვანი იყო, იმას მიაქცია ყურადღება. ასეთია მოსწავლეების “დაკვეთა” დაწყებით საფეხურზე.

როგორები არიან კარგი მასწავლებლები? რა არის მათი ეფექტურობის მაჩვენებელი? როგორი მასწავლებლები რჩებიან სამუდამოდ მოსწავლეების მეხსიერებაში?

……………..
შუშანა გუნია ქართულ ენასა და ლიტერატურას მასწავლიდა მეოთხე-მერვე კლასებში. ტიპური საბჭოთა პედაგოგი იყო კარგი გაგებით: მკაცრი, დინჯი, სერიოზული, საქმიანი, გაუთხოვარი, უშვილო, “მაგრამ ათასი ბავშვის მშობელი“. აი, ისეთი, მასწავლებელი ლობიოს თუ ჭამს (სხვა მაგალითს აღარ მოვიყვან),არ მგონიაო,რომ იტყოდნენ ჩემს ბავშვობაში. არ მახსოვს მისი გაცდენილი გაკვეთილი ან უსაქმოდ გატარებული თუნდაც ერთი წუთი. დერეფანში გვერდით რომ ჩაგვივლიდა, კედელს ავეკვრებოდით. საკრძალავი, მოსარიდებელი (მასთან მეგობრობა და სიახლოვე წარმოუდგენელი იყო), თუმცა, კეთილგანწყობილი და მშვიდი. არც ყვირილი მახსოვს მისი და არც ხმის ოდნავადაც აწევა. ისეთი გარეგნობა ჰქონდა, მაღალი, წარმოსადეგი, უკან გადავარცხნილი ჭაღარა თმებით, თავისთავად განგაწყობდა, რომ პატივისცემით მოქცეოდი. მხოლოდ ჩვენს კლასს ასწავლიდა და მთელ თავის ენერგიას ჩვენთან ხარჯავდა. ასე ამბობდა, უნდა დავამტკიცო, რომ რეპეტიტორის გარეშე შეიძლება უმაღლესში ჩაბარებაო (როდინდელი პრობლემაა ) და დაამტკიცა კიდეც. ნამდვილად არ მოვმზადებულვარ არავისთან, ისე ჩავაბარე ინსტიტუტში. რაც კარგია ჩემში პროფესიული თვალსაზრისით, ყველაფერს საფუძველი შუშანა მასწავლებელმა ჩაუყარა. არ ვიცი, რა მიზეზით დაანება თავი პედაგოგიურ მოღვაწეობას, მაგრამ, როცა ერთხელ შემთხვევით ვნახე (სად, აღარ მახსოვს), ისევ იმას დარდობდა, დაწყებული საქმე, რეპეტიტორის გარეშე უმაღლესში ჩაბარებისა  რომ ვერ მიიყვანა ბოლომდე.
……………..
ერთხელ თბილისში მივდიოდი მატარებლით. შევედი კუპეში და …გამაცივა…აგერ არ ზის ჩემი შუშანა მასწავლებელი! არადა, კაი ხნის გარდაცვლილია უკვე… დისშვილი აღმოჩნდა მისი… მოვიგონეთ… გამიხარდა, ვიღაც კიდევ რომ დადიოდა ამქვეყნად მისნაირი.
………………
თინიკო, თინა ოსეფაშვილი, კარგი მასწავლებელი თანამედროვე გაგებით. მეცხრე კლასიდან სწორედ მან მოჰკიდა ხელი ჩვენი აღზრდა-განათლების საქმეს. ლამაზი, მეგობრული, მოსიყვარულე, ხალისიანი, თავისუფლად მოაზროვნე (ჩემს შვილიშვილს რომ მოეწონებოდა ისეთი!). ჰქონდა რაღაც, რაც აღგაფრთოვანებდა და სხვებისგან გამოგარჩევინებდა, გაზვიადებულად რომ წარმოგადგენინებდა მის ღირსებებს. ერთხელ გვითხრა, “მე, ბებია, ილიკო და ილარიონში“ მერის როლზე ვიყავი მიწვეული და სინჯებშიც გადამიღესო. მიუხედავად იმისა, რომ როლზე არ დაუმტკიცებიათ, ჩემთვის ეს საკმარისი აღმოჩნდა, ლეგენდარულ ადამიანად მიმაჩნია. არანაკლებ ხიბლს სძენდა მის პიროვნებას ნელი დუმბაძის რძლობა (ეს ის ნელი დუმბაძეა, ლადო ასათიანთან ერთად რომ სწავლობდა ქუთაისის პედაგოგიურ ინსტიტუტში. სტუდენტებში კურსიდან კურსზე ჩურჩულით გადადიოდა პოეტისადმი მისი უპასუხო სიყვარულის ამბავი).  კარგი მეუღლე,  რომელიც ძალიან უდროოდ და ტრაგიკულად დაეღუპა და სამი უკარგესი შვილი ჰყავდა.
მუდამ მახსოვს და არც არასდროს დამავიწყდება, როგორ მისაყვედურა ერთხელ უყურადღებობისთვის (“მე და ღამეს“ ხსნიდა):
– არ ეკადრება შენგან გალაკტიონს ასე მოსმენაო!
ეს იყო ყველაზე დიდი საყვედური, რაც ოდესმე ჩემ მიმართ მომისმენია, იმიტომ რომ ძალიან შეეხო ჩემს ამბიციებს და პატივმოყვარეობას. სკოლის დამთავრების შემდეგაც არ დამვიწყებია და შემიწყვეტია მასთან ურთიერთობა, ხშირად ვსტუმრობდი. მისი სახლის კარი, როგორც ჩემი ახლა, მუდამ ღია იყო მოსწავლეებისათვის და დაუკაკუნებლად შევდიოდი.
სიცოცხლის ბოლო წლებში თოჯინების თეატრში ვხვდებოდით ხშირად ერთმანეთს. მას შვილიშვილები და მე ჩემი შვილი დამყავდა სპექტაკლების საყურებლად. შევუშვებდით ბავშვებს დარბაზში და ჩვენ ეზოში ხან ალუდაზე ვსაუბრობდით და ხან ოთარაანთ ქვრივზე. უკვე კოლეგები, აღტაცებულები და ანთებულები ვუზიარებდით ერთმანეთს ჩვენ-ჩვენს აღმოჩენებსა და მიგნებებს და ეს გაკვეთილები სკოლისაზე უკეთესი იყო.
სკოლის დასრულების ბოლო დღეს გამოსამშვიდობებელი სიტყვა ჩამიწერა სამახსოვრო რვეულში, რომელსაც დღესაც ვინახავ, და მხოლოდ სახელი მიაწერა, რაც ასე ახსნა: ღმერთმა ნუ ქნას, დაგავიწყდეს ჩემი გვარი. მასწავლებლის უკვდავება ხომ მოსწავლის ხსოვნაში ჩარჩენილი მოგონებააო!

რა დამავიწყებს ამ ორ ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებულ პიროვნებას!

და რას ვფიქრობ, იცით? კარგი მასწავლებლობისთვის გადამწყვეტი მაინც პროფესიონალიზმია!

„შემახის გზაზე ვიღაც შავმა, შავნაბდიანმა,

შუაღამისას დაძრა შავი ყარაბახული“.

ნიკოლო მიწიშვილი

ამ ადამიანის ბიოგრაფიას თარიღების გარეშე უნდა მოვყვე. თარიღებს მიღმა და მათ მაგივრად შევეცდები გადმოვცე ნიკოლო მიწიშვილის პირადი ტრაგედია, რომელიც სულ არ იყო მხოლოდ პირადი – ათასების ამბავია. ნიკოლო მიწიშვილის ცხოვრება – ლექსები, ცისფერყანწელური სიგიჟე, პარალელურად – საოცრად ნაყოფიერი საგამომცემლო საქმიანობა, ბოლოს კი – დახვრეტა…

დიახ, არც ისე დიდი ხნის წინ საქართველოში იდგა ეპოქა, როდესაც ადამიანებს იმისთვის ხოცავდნენ, რომ თამამი ლექსი დაწერეს ან ბელადის სადღეგრძელო არ შესვეს. ამ ადამიანების ისტორიები ერთმანეთის მსგავსია, ერთნაირად ტრაგიკული და ერთნაირად აღმაშფოთებელიც.

ნიკოლო მიწიშვილი (ნამდვილი სახელი – ნიკოლოზ სირბილაძე) დაიბადა ქუთაისის სოფელ ჯვარისაში. ჯერ ქუთაისის სამოქალაქო სასწავლებელი დაუსრულებია, მერე – ქუთაისის რეალური სასწავლებელი. დაამთავრა ორწლიანი სამასწავლებლო კურსებიც. მასწავლებლობდა ვანის რაიონის სოფლებში – ტობანიერსა და საჩინოში. 16 წლისამ გამოაქვეყნა ლექსი ჟურნალ „თეატრი და ცხოვრებაში“.

მერე იყო რედაქტორობა, ჟურნალები, პუბლიცისტიკა, „ცისფერყანწელთა ორდენი“ და მისი აქტიური წევრობა.

რედაქტორობდა თბილისში დაარსებულ ჟურნალ „ფიგაროს“. გამოსცა კრებული „წმინდანიანი“.

ამის შემდეგ ნიკოლო საზღვარგარეთ მიემგზავრება. პარიზში აპატიმრებენ – არ ენდობიან კომუნისტური საქართველოდან გამომგზავრებულს. გასაბჭოების პირველ წლებში განსხვავებულად ხედავდნენ საქართველოს მომავალს. ნიკოლო მიწიშვილიც მოუწოდებდა ემიგრანტებს საქართველოში დაბრუნებისკენ – საბჭოთა ხელისუფლების ამნისტიის სჯეროდათ. თუმცა იმედი სულ მალე გაუცრუვდათ და საბჭოეთის მთელი სისასტიკე, დაუნდობლობა და უსამართლობა საკუთარ თავზე გამოსცადეს.

სწორედ საზღვარგარეთ ყოფნისას დაწერა წერილი „ფიქრები საქართველოზე“. ამ წერილს გამოეხმაურნენ და ავტორის მოსაზრებები გააკრიტიკეს მიხეილ ჯავახიშვილმა, გრიგოლ რობაქიძემ: „საქართველო პასიური მოვლენაა. მისი ენერგია გამოწვეული იყო სხვა, მის გარეშე მყოფ მოვლენისაგან (ენერგია ჭიის, როცა მას ფეხს აჭირებენ). საკუთარ შინაგან აქტივობას მოკლებული იყო საქართველო და მოკლებული იყო, მაშასადამე, შემოქმედების გენიასაც. ამის შედეგია, ჩემის ფიქრით, სიმჩატე ქართველი არსებისა, ქართული ჭკუისა, განწირვა ქართული ხელოვნების, პოეზიის. მე მგონია, ესაა მიზეზი იმისა, რომ ყველაფერი ქართული უდღეოა, რომ ქართული ბედი სწყდება და ტყდება ყოველთვის შუა გზაზე, დაუმთავრებელი, მიუღწეველი…“

როცა ამას წერდა, ნიკოლო მეტისმეტად ახალგაზრდა იყო. შესაძლებელია, ეს განწყობა სწორედ იმ თაობის პესიმიზმით და უიმედობით იყოს გამოწვეული, ან იქნებ ამ შეფასებით საპირისპიროს თქმა სურდა. მისმა შვილმა, ილამაზ მიწიშვილმა, უკვე ახლა, ამდენი წლის შემდეგ, გამოსცა „ფიქრები საქართველოზე“ და შიგ შეიტანა მამის მოსაზრებებზე უამრავი კრიტიკული, ნეგატიური გამოხმაურება – თანამედროვე თუ წინა საუკუნის.

უცხოეთში მიღებულ შთაბეჭდილებებს ნიკოლო „ეპოპეაში“ აღწერს. ის წერს, რომ მისი ახალგაზრდობა უხეიროდ წავიდა და რომ ახალგაზრდობაში ახალგაზრდა არ ყოფილა: „ძნელია, როცა ოცდაშვიდი წლის მანძილზე ერთ მეტრ პირდაპირ გზას ვერ პოულობ: სულ ნამტვრევები, სულ დაჩეჩქვილი ძარღვები. მოტეხილი ვარ“. მიუხედავად ამ განწყობილებისა, პარიზში მან ჩამოაყალიბა „ქართველ ხელოვანთა კავშირი“ და თანამშრომლობდა გრ. ვეშაპელის რედაქტორობით გამომავალ გაზეთ „ახალ საქართველოსთან“.

საზღვარგარეთიდან დაბრუნებული ნიკოლო აქტიურად ჩაება ლიტერატურულ-საზოგადოებრივ საქმიანობაში. რედაქტორობდა ჟურნალ „ქართულ მწერლობას“, სხვებთან ერთად დააფუძნა ლიტფონდი, ხელმძღვანელობდა სახელგამს.

როგორც მისი თანამედროვეები იხსენებენ, ნიკოლოს ჰქონდა დიდი ორგანიზატორული და პრაქტიკული მოღვაწეობის უნარი და ნიჭი. იყო თავისი საქმის მცოდნე გამომცემელი. საგამომცემლო საქმიანობისთვის გუნდში შემოიკრიბა საუკეთესო მხატვრები, მწერლები, სტილისტები, კორექტორები: ლ. გუდიაშვილი, ლ. ქუთათელაძე, ალ. ლორდელი, ძველი სტამბის მუშა -ასოთამწყობი, ალექსანდრე ყაზბეგის მეგობარი ლუარსაბ ხელაძე. მისი ინიციატივით შეიქმნა სახელგამთან არსებული სემინარი სტილისტებისთვის, რედაქტორებისა და კორექტორებისთვის, სადაც ლექციებს კითხულობდნენ არნოლდ ჩიქობავა, ვარლამ თოფურია და სხვები. ეს იყო უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი იმდროინდელი ქართული გამომცემლობების და, შეიძლება ითქვას, წიგნიერების განვითარების საქმეში.

კონსტანტინე გამსახურდიას „გოტიეს ცხოვრების რომანი“ სწორედ ნიკოლო მიწიშვილის თხოვნით მოუმზადებია, თედო სახოკიას უთარგმნია „დეკამერონი“, ბოროზდინის „სამეგრელო“, მოპასანის „ფუნთუშა“ და სხვ. ნიკოლო მიწიშვილი დაეხმარა ვახტანგ კოტეტიშვილს „ქართული ხალხური პოეზიის“ პირველი ტომის დაბეჭდვაში. როდესაც თბილისში ვერ მოხერხებულა წიგნის აწყობა, ქუთაისში გაუგზავნია.

კომუნისტური ხელისუფლება ყველანაირი ხერხით ცდილობდა ქართველი მწერლობის მორალურ დათრგუნვას და გატეხვას. კომუნისტებთან ზოგი ანგარებით, ზოგი შიშით, ზოგიც ნებაყოფლობით თანამშრომლობდა. არ არსებობდა მწერალი თუ პოეტი, რომელსაც „დიდი ბელადისთვის“ ოდა არ მიეძღვნა. ზოგი ამას ნებით აკეთებდა, ზოგიც – მოვალეობის მოხდის მიზნით, შიშით. მტერი იყო ყველა, ვისაც განსხვავებული აზრი ჰქონდა, ვინც ინდივიდუალურობას მალულად მაინც ინარჩუნებდა, ვინც ეჭვს შეიტანდა კოლექტიურ ფიქრებსა და დასკვნებში.

ნიკოლო მიწიშვილიც ერთი მათგანი იყო, ვინც „მტრად“ მიიჩნიეს და გაანადგურეს. ერთი თარიღი უნდა ვახსენო – 1937 წელი. სწორედ ამ წელს დაიწყო მწერლობის ფიზიკური განადგურება. სტალინი ქვეყნის მტრებისგან გაწმენდას შეუდგა. აი, ნიკოლოს მეორე მითი/რეალობაც: მისი დაპატიმრება ბერიას პირადი მოთხოვნა ყოფილა. რეპრესიებამდე ერთი წლით ადრე დრამატურგ სანდრო შანშიაშვილთან წვეულება გამართულა. სუფრასთან ტიციან ტაბიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, გიორგი ლეონიძე, შალვა აფხაიძე, აკაკი ვასაძე და სხვები იმყოფებოდნენ. საღამო დასასრულს უახლოვდებოდა, მასპინძელს, სანდრო შანშიაშვილს, ბერიას სადღეგრძელო უთქვამს. მიწიშვილს სადღეგრძელო გაუპროტესტებია. შალვა აფხაიძე იგონებს: „მიწიშვილმა ბერიას გინება დაიწყო. სხვისი წიგნის მიმთვისებელიო, ქურდების მფარველიო, თავისი დამქაშების, დიდი გაიძვერების მიერ დაწინაურებული ატამანიო… მე და ტაბიძე ვაწყნარებდით. ორი დღის შემდეგ ბერიამ ყველაფერი იცოდა. დღესაც მაწვალებს კითხვა – ახლო მეგობრებიდან ვინ იყო ენის მიმტანი? იმ სუფრის ყველა მონაწილე გამოიძახა ბერიამ. მე და შანშიაშვილი იმ დროს ქალაქში არ ვიყავით“.

დრო იყო ასეთი – ვერავის ენდობოდი. გიორგი ლეონიძე იხსენებს: „მე და ტიციან ტაბიძე ბერიამ ცეკაში გამოგვიძახა, გაგვლანძღა და ბოლო გაფრთხილება მოგვცა. მიწიშვილზე თქვა, რომ გინებას არ შეარჩენდა და ციხეში დაალპობდა“. თქვა და აასრულა კიდეც. 1937 წლის 2 ივნისს დააპატიმრეს. ოფიციალურად მას კონტრრევოლუციური ტროცკისტული ცენტრის ხელმძღვანელობა დაბრალდა. დახვრიტეს 1937 წლის 13 ივლისს.

მისი წიგნები გარდაცვალების შემდეგ სულ ორჯერ გამოიცა, ხოლო 2006 წელს გამომცემლობა „არტანუჯმა“ გამოსცა ნიკოლო მიწიშვილის „თებერვალი“, „ქართული ქრონიკა რევოლუციის დროიდან. ახალგაზრდობა“, ხოლო გამომცემლობა „ინტელექტმა“ – „ფიქრები საქართველოზე“ და „წმინდანიანი“.

როგორც წინა სტატიაში გითხარით, სინგაპურის მეთოდი არის სტრუქტურების (თეზისებისა და ფორმულების) ერთობლიობა (დაახლოებით 250 სტრუქტურა). ზოგადად, სინგაპურის მეთოდოლოგია ჩვეულებრივი სასწავლო პროცესის მართვის მეთოდიკაა. ის არ იძლევა კონკრეტული საგნის მეთოდოლოგიურ ცოდნას. მასწავლებელმა სწავლისას უნდა გამოიყენოს მხოლოდ ინგლისურენოვანი სტრუქტურების სახელები. არავითარი გაკვეთილის გეგმა, მხოლოდ სტრუქტურები, რომლებიც ასახავს მასწავლებლის მუშაობის არსს.

ყველაზე მეტად რაც მომწონს, ის არის, რომ სტრუქტურები ასწავლის მასწავლებელს მუშაობის პრინციპებს. მას აღარ სჭირდება, ეძებოს ინფორმაციის გადაცემის გზები. მასწავლებელი ამ სტრუქტურებით შეზღუდული არ არის, რადგან იგი ჰგავს შენობას შიშველი კედლებით. მასწავლებელმა თავად უნდა შეარჩიოს გაკვეთილის შესაბამისი მოდული, გამოიყენოს იგი სხვადასხვა კომბინაციით და ინდივიდუალურად შეავსოს შინაარსით. იმავდროულად, მასწავლებელი არ არის კლასში ცოდნის ერთადერთი წყარო, რომელიც ყველას კარნახობს, რა უნდა აკეთონ – ის მხოლოდ ეხმარება ბავშვებს განვითარებასა და სწავლაში.

სტრუქტურები მიმართულია მოდელზე „მოსწავლე-მოსწავლე“ და „მოსწავლე-მოსწავლე-რესურსი“, მაგრამ არა „მასწავლებელი-მოსწავლე“. ახალ მასალას ბავშვები დამოუკიდებლად სწავლობენ, ისინი რიგრიგობით ირგებენ მასწავლებლის როლს. მერე კი მასწავლებელი აჯამებს შედეგებს – ითვლება, რომ ასეთი მუშაობა აყალიბებს გუნდურობას და დამოუკიდებლობას.

არ მომწონს, რომ გაკვეთილზე მოსწავლეებს სახელების ნაცვლად მინიჭებული ნომრებით მიმართავენ.

გავეცნოთ რამდენიმე სტრუქტურას.

High five! ეს სტრუქტურა გამოიყენება გაკვეთილის დასაწყისში: მასწავლებელი ასწევს ხელს და ამბობს: „High five!“. მე პირადად გამომიყენებია ხელის აწევა და მისალმება: „გამარჯობა! მზად ხართ? დავიწყოთ?“ პასუხად მოსწავლეებმა ასევე უნდა ასწიონ ხელი და შეხედონ მასწავლებელს. ეს სტრუქტურა გვასწავლის გაკვეთილზე ფოკუსირებას და მუშაობის მომდევნო ეტაპისთვის მომზადებას.

Manage Mat (კლასის მართვის ინსტრუმენტი). მოსწავლეები ნაწილდებიან 4-კაციან გუნდებად. ისინი სხედან შეერთებულ მაგიდებთან, რომელთა შუაგულში მოთავსებულია ცხრილი „Manage Mat“ 1, 2, 3, 4 ნომრებით და A, B, A, B ასოებით. ამგვარად, ყველა მოსწავლეს აქვს განსაზღვრული საკუთარი ადგილი გუნდსა და წყვილებში მუშაობისას. ეს ტექნიკა საშუალებას გვაძლევს, მოხერხებულად და მარტივად გავანაწილოთ მოსწავლეები და განვსაზღვროთ მათი საქმიანობა და როლი გუნდში ეფექტური სასწავლო პროცესის ორგანიზების მიზნით.

სასწავლო სტრუქტურა ეფუძნება შემდეგ პრინციპებს: თანაბარი შესაძლებლობები ინდივიდუალურად და ჯგუფებში მუშაობის დროს. აქ კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტია: ჯგუფებად გადანაწილების შემდეგ აუცილებელია ერთმანეთთან მისალმება და გაღიმება.

Clock buddys (“მეგობრობის საათი” ან “დროის მეგობარი”) – ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მოსწავლეები ხვდებიან თანაკლასელებს “მასწავლებლის მიერ გამოყოფილ” დროს ეფექტური ურთიერთქმედებისთვის.

გაკვეთილის თემა: საშინაო დავალების შემოწმება

წინასწარ მოამზადეთ საათის სურათი. დადექით მაგიდასთან. ბავშვებმა უნდა მონიშნონ საათზე დრო, მაგალითად, 3 საათი და 9 საათი. ჩამოწერონ, ვისთან ისურვებდნენ შეხვედრას ამ დროის განმავლობაში. მასწავლებელი გვთავაზობს შეხვედრას მეგობართან, რომელიც შეირჩევა 9 საათისთვის და საშინაო დავალების განხილვას. მადლობა გადაუხადეთ ერთმანეთს. შემდეგ მასწავლებელი გვთავაზობს მომდევნო დავალების განხილვას 3 საათზე არჩეულ მეგობართან ერთად. დავალებების რაოდენობიდან გამომდინარე, შეხვედრა შეიძლება დაინიშნოს, მაგალითად, 12, 3, 6 და 9 საათზე. განხილვა შესაძლებელია 30 წამის განმავლობაში.

Jot thoughts („ჩამოწერეთ აზრები“) – ეს გახლავათ საგანმანათლებლო სტრუქტურა, რომლის მონაწილეებიც ხმამაღლა ჩამოთვლიან თემის შესაბამის გამოგონილ სიტყვებს, ჩამოწერენ ქაღალდზე და ათავსებენ მაგიდის შუაგულში. თითოეულმა მონაწილემ უნდა შეავსოს 4 ფურცელი, ამიტომ მაგიდის შუაგულში 16 ფურცელი იქნება. ამისთვის შეიძლება მიეცეთ 3 წუთი. დროის ამოიწურვის შემდეგ მოსწავლეები კითხულობენ თთავიანთ მოსაზრებებს.

Tic-Tac-Toe – სტრუქტურაა, რომელიც გამოიყენება კრიტიკული და კრეატიული აზროვნების გამოსამუშავებლად, ტერმინებისა და ცნებების დასამუშავებლად. მონაწილეებმა უნდა შეადგინონ წინადადებები საჭირო სიტყვების (ტერმინების) გამოყენებით. მასწავლებელი თავდაპირველად იყენებს Jot thoughts სტრუქტურას. მოსწავლეები 16 ფურცლისგან ამზადებენ ცხრილს, რომელშიც ჩაწერილია 9 სიტყვა (ტერმინი-ცნება), მოსწავლეები ირჩევენ ნებისმიერი (ვერტიკალური, ჰორიზონტალური და დიაგონალური) მწკრივიდან სამ საჭირო სიტყვას (ტერმინს-ცნებას) და ადგენენ სამ წინადადებას.

Inside-Outside Circle („შიდა და გარე წრე“) – სტრუქტურაა, რომელშიც მოსწავლეები ქმნიან შიდა და გარე წრეებს და ერთმანეთს უზიარებენ მოსაზრებებს.

წრეში მყოფი მოსწავლეები ერთმანეთის პირისპირ დგანან. მასწავლებელი ასახელებს რიცხვს, მაგალითად, 3-ს. ეს რიცხვი მიუთითებს იმ ნაბიჯების რაოდენობაზე, რომლებიც შიდა წრეში მდგომმა მოსწავლეებმა უნდა გაიარონ საათის ისრის მიმართულებით.

თუ კლასიკურ ჯგუფში მუშაობის დროს ბავშვები ყოველთვის მუშაობენ ერთსა და იმავე პარტნიორთან, ამ სტრუქტურის წყალობით შესაძლებელია სხვადასხვა ადამიანთან მოსაზრების გაზიარება, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სოციალური უნარების განვითარებისთვის. მოსწავლეები სწავლობენ სხვადასხვა ადამიანთან კონტაქტს.

მოსწავლემ ახალ თანამოსაუბრესთან შეხვედრისას უნდა თქვას: „გამარჯობა, მოხარული ვარ თქვენი ნახვით. მე ველოდები თქვენს მოსაზრებებს“. შემდეგ მასწავლებელი სვამს კითხვას და აძლევს ფიქრის დროს. თითოეულ წრეს ერთი წუთი აქვს პასუხის მოსაფიქრებლად. მოსწავლეები, მას შემდეგ, რაც მოსაზრებებს გაცვლიან, მადლობას უხდიან ერთმანეთს.

ამის შემდეგ მასწავლებლის სიგნალზე ისინი კვლავ გადაადგილებიან. ყოველ ჯერზე -ახალ მეწყვილესთან ერთად უნდა განიხილონ საკითხი. წინასწარი შეთანხმებით შიდა წრეში მდგომი პასუხობს, ხოლო გარე წრეში მდგომი უსმენს. შემდეგ როლებს ცვლიან და გარე წრეში მდგომი მოსწავლე პასუხობს, შიდა წრეში მდგომი კი უსმენს.

Connect-Extend-Challenge (“დაკავშირება, გაფართოება, გამოწვევა”). ეს სტრუქტურა ხელს უწყობს გამოცდილებაზე დაფუძნებული ცოდნის გაღრმავებას და შესაძლო საფრთხეების განსაზღვრას თემის შესახებ.

Think-Write-Round Robin (“იფიქრეთ-დაწერეთ-განიხილეთ”). ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე მარტივი სტრუქტურა, რომლის გამოყენებისას მონაწილეები პასუხობენ ნებისმიერ კითხვას, ჩაწერენ და რიგრიგობით განიხილავენ გუნდში. მაგალითად, მასწავლებელი გაკვეთილის დასაწყისში აძლევს მოსწავლეებს თემის შესაბამისს კითხვას. ისინი ფიქრობენ, ჩამოწერენ პასუხებს და რიგრიგობით მსჯელობენ თავიანთ ვარიანტებზე. ყველა მოსწავლე ჩართულია და გამოთქვამს საკუთარ აზრს. ამ სტრუქტურის რამდენიმე ვარიაცია არსებობს, რადგან მისი გამოყენება გაკვეთილის ნებისმიერ ეტაპზე შეიძლება.

Stir the class (”აურიეთ კლასი”). ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მოსწავლეები ჩუმად მოძრაობენ საკლასო ოთახში, რათა რაც შეიძლება მეტი იდეა დაამატონ თავიანთ მოსაზრებებს:

– მასწავლებელი სვამს კითხვას ან წამოჭრის თემას და აძლევს ბავშვებს ფიქრის დროს.

– მოსწავლეები ჩამოწერენ რაც შეიძლება მეტ პასუხს მოცემულ დროში და შემდეგ ხმამაღლა კითხულობენ.

– მოსწავლეები დგებიან, ხელს იწევენ და პოულობენ მეწყვლეს.

– მოსწავლეები ერთმანეთს უკითხავენ პასუხებს, აკრიტიკებენ და შემდეგ ჩამოწერენ ახალ იდეებს.

Corners (“კუთხეები”). ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მოსწავლეები სხვადასხვა კუთხეში გადანაწილდებიან პასუხის არჩეული ვარიანტის მიხედვით. მაგალითად:

– მასწავლებელი გაკვეთილის თემიდან გამომდინარე სვამს კითხვას ან აძლევს დებულებას. მაგალითად, “ხელოვანი რომ ყოფილიყავი, ამ ოთხი პროფესიიდან რომელს აირჩევდი: ფოტოგრაფი, მხატვარი, მოქანდაკე ან გრაფიკული დიზაინერი?” მოსწავლეებმა ერთმანეთს უნდა გაუზიარონ თავიანთი მოსაზრებები (დრო – 30 წმ). მასწავლებელს წინასწარ აქვს გაკრული სხვადასხვა კუთხეში სავარაუდო პასუხები. ის აკონტროლებს დროს ტაიმერის გამოყენებით. შემდეგ სთხოვს რამდენიმე მოსწავლეს, გაუზიარონ თავიანთი მოსაზრება და განიხილონ პარტნიორის აზრი.

Quiz-Quiz-Trade (“კვლევა-გამოკითხვა-გაცვლითი ბარათები”). მოსწავლეები ამოწმებენ და ასწავლიან ერთმანეთს განვლილ მასალას, იყენებენ კითხვისა და პასუხის ბარათებს თემის შესახებ.

Mix-Freeze  ჯგუფები. ეს არის სტრუქტურა, რომელშიც მონაწილეები მუსიკის თანხლებით ირევიან. როდესაც მუსიკა შეწყდება, ერთიანდებიან ჯგუფებად და შეთავაზებულ თემას განიხილავენ. ჯგუფები ერთიანდებიან პასუხების მიხედვით: Reble Robin (მოკლე პასუხებისთვის) და Timed-Pea-Shea (დეტალური პასუხებისთვის).

Freierer (Frayer Model). ეს სტრუქტურა ეხმარება მოსწავლეებს ცნებებისა და კონცეფციების ღრმად წვდომაში. მონაწილეები განიხილავენ კონცეფციას სხვადასხვა კუთხით, ჩამოწერენ მის ყველა მახასიათებელს, მაგალითებს და ანტიმაგალითებს (რაც არ შეიძლება იყოს მაგალითი).

Zoom In. ეს ეხმარება ბავშვებს, უფრო კონკრეტულად და დეტალურად განიხილონ ტექსტური ან ვიდეომასალა, უპასუხონ კითხვებს კონკრეტულ თემაზე.

რამდენიმე ამ სტრუქტურათაგანი, სავარაუდოდ, გეცნოთ – მათი სხვადასხვა ვარიანტი ჩვენც გამოგვიყენებია, მაგრამ ოდნავ განსხვავებულ კონტექსტში. პირადად მე ვაპირებ პრაქტიკაში მცირედი ინტერპრეტაციით ზოგიერთი მათგანის გამოყენებას. ამაზე მოგვიანებით მოგიყვებით.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://docplayer.ru;

https://infourok.ru;

https://eduinspector.ru;

https://ped-kopilka.ru ; https://laughteachlove.com/kagan-inspired-fan-n-pick-manage-mats-free-printable-classroomtips-funinfirstgrade/

ჟურნალ „მასწავლებლის“ სტუმარია უკრაინის მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს მფლობელი, მელიტოპოლის 23-ე სპეციალიზებული სკოლის პედაგოგი, ინგლისური ენისა და უკრაინული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ნატალია კიდალოვა.

– თქვენ საქართველოს მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ ორგანიზებული საერთაშორისო კონფერენციის მონაწილე ბრძანდებით. კონფერენცია „დემოკრატია სკოლაში“ მიზნად ისახავს საერთაშორისო გამოცდილების ურთიერთგაზიარებას და სამომავლო ერთობლივი პროექტების ინიცირებას. მცირე ხნის წინ თქვენ უკრაინის საუკეთესო მასწავლებლის ჯილდო მოგანიჭეს. მასწავლებლის ეროვნული ჯილდო საქართველოშიც ძალიან საამაყოა. გილოცავთ! საინტერესოა, როგორ ხდება უკრაინაში საუკეთესო მასწავლებლის არჩევა და როგორ ფიქრობთ, რისთვის დაგაჯილდოეს თქვენ?

– დიდი მადლობა მოლოცვისთვის. უკვე მესამე წელია, ჩვენთან Global Teacher Prize Ukraine და ეს არ არის კონკურსი, ეს არის პრემია, რაც მისი გაცემისადმი მიდგომაშიც იგრძნობა.

Global Teacher Prize Ukraine-ის ორგანიზატორი და დამფუძნებელი განათლების საკითხებით დაკავებული საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „Освіторія“ გახლავთ. სწორედ მან დაამკვიდრა პრემიის გაცემის ფორმატი.

საუკეთესო მასწავლებლის არჩევა საკმაოდ რთული და ხანგრძლივი პროცესია. 2019 წელს უკრაინის მასშტაბით პრემიაზე განაცხადი 2972-მა პედაგოგმა შეიტანა. განაცხადს ჰქონდა ანკეტის სახე. მისი შევსება პრემიის მიღების მსურველს თავადაც შეეძლო, თუმცა ნომინაციაზე მასწავლებლის წარდგენის უფლება ასევე ჰქონდათ სკოლას, მოსწავლეებს, სხვადასხვა ორგანიზაციას, ცალკეულ პირებს.

თითოეულ ანკეტას 4-დან 20-მდე ადამიანი კითხულობდა და განსაზღვრული კრიტერიუმებითა და ქულებით აფასებდა. შეფასებაში ჩართული იყო არაერთი განათლების ექსპერტი, პრაქტიკოსი პედაგოგი, უმაღლესი სკოლის მასწავლებელი.

თავდაპირველად შეირჩა 50 მასწავლებელი, რომელთა ვინაობა ღია ეთერში გამოცხადდა. შემდეგ ჩატარდა მათთან ვიდეოინტერვიუები, დააწერინეს ესეებიც თემაზე „7 შეკითხვა საკუთარ თავს, რომლებზეც პასუხი არ მაქვს“. ეს საკუთარ თავში ჩაღრმავება ძალიან საინტერესო იყო. ჩემი კითხვები უფრო პირადული ხასიათისა გახლდათ.

ამის საფუძველზე საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივი ორგანიზაციის ექსპერტებით დაკომპლექტებულმა კომპეტენტურმა ჟიურიმ მასწავლებელთა ტოპათეული შეარჩია, რომელშიც მეც მოვხვდი.

ათივე მასწავლებელი სამი დღით ქალაქ ხარკოვში შეგვკრიბეს. შეკრების მიზანი ჩვენი გაცნობა და დამეგობრება იყო. გაიმართა თვითპრეზენტაციები და მასტერკლასებიც წყვილებად (სხვადასხვა საგნების მასწავლებლებს გვაწყვილებდნენ). მე ინფორმატიკის მასწავლებელთან ერთად მომიწია წყვილში ყოფნა და ერთად ვიმუშავეთ თემაზე „აზროვნების დიზაინი განათლებაში“. ჩავატარეთ ღია გაკვეთილები.

ეს მართლაც საინტერესო გამოწვევა იყო – ჩავსხედით ავტობუსში და ხარკოვის უცნობ სკოლაში გავემგზავრეთ. ავტობუსში, შემთხვევითი შერჩევის წესით, ავირჩიეთ, ვინ რომელ კლასს ჩავუტარებდით გაკვეთილს, რა თემას გავშლიდით და ვისთან ერთად.

მე სამ მასწავლებელთან ერთად 25 წუთში მომიწია გაკვეთილის დაგეგმვა. ეს უნდა ყოფილიყო ინტეგრირებული გაკვეთილი, რათა ყველას ჩვენ-ჩვენი საგნის საუკეთესო მხარეები წარმოგვეჩინა.

ეს გახლდათ ჯგუფური მუშაობის ბრწყინვალე მაგალითი: ერთი მხრივ, შეგეძლო, განსაზღვრულ მომენტში კოლეგის მხარდაჭერის იმედი გქონოდა, მეორე მხრივ კი დომინირების უფლება არ გქონდა. ბალანსი უნდა დაგეცვა.

როდესაც გაკვეთილს მარტო, დამოუკიდებლად ატარებ, შეგიძლია, საჭიროების შემთხვევაში რამე შეცვალო, მაგრამ ჯგუფურად მუშაობის დროს სხვაზეც ხარ დამოკიდებული და უნდა აღვნიშნო, რომ თანადამოკიდებულება უკეთესი ყოფილა, ვიდრე გაკვეთილის დამოუკიდებლად ჩატარება. მაგონდება ერთი აფრიკული ანდაზა: „თუ გინდა, სწრაფად იარო, იარე მარტო. თუ გინდა, შორს წახვიდე, ვინმესთან ერთად იარე“. იმავეს თქმა შეიძლება განათლებაზე. ჩვენ გვჭირდება თანამშრომლობა, ერთობლივი ძალისხმევა და ერთობლივი პროექტები.

იმასაც გეტყვით, რომ ფინალში გასულ დანარჩენ ცხრა მასწავლებელს კონკურენტებად არ მივიჩნევ. ისინი ჩემი არაჩვეულებრივი თანამოაზრეები, პარტნიორები და მეგობრები არიან, ვაგრძელებთ დაწყებულ ურთიერთობას, ვგეგმავთ ახალ პროექტებს.

– რა გამოწვევები და სირთულეები აქვს დღეს უკრაინაში მასწავლებლებელს და როგორია ამ პროფესიის ადამიანებისადმი სახელმწიფოს დამოკიდებულება?

– Global Teacher Prize Ukraine-ის დევიზი სწორედ ეს გახლავთ – „მასწავლებელი მნიშვნელოვანია“. ამ პრემიის ერთ-ერთი მთავარი მისიაა, ვაჩვენოთ საზოგადოებას, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს პროფესია. ყველა ადამიანს ჰყოლია მასწავლებელი, რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა მასზე. ყველამ ვიცით, რა ბედნიერებაა, როდესაც მოსწავლე ხვდება მასწავლებელს, რომელიც დროულად აამოქმედებს მის პოტენციალს.

თუმცა სტატისტიკური მონაცემები სამწუხაროა – მასწავლებელთა 82% საზოგადოების მხრიდან არასაკმარის პატივისცემას გრძნობს. ეს კომპლექსური პრობლემაა – ღირებულებითიც და, ცხადია, ფინანსურიც. მასწავლებლის შრომა დატვირთვის შესაბამისად უნდა ფასდებოდეს. ვიტყოდი, რომ მასწავლებლობა არა მარტო პროფესია, არამედ მისიაც არის.

უკრაინაში ბევრი რამ იცვლება უკეთესობისკენ და ეს იგრძნობა, თუმცა სიტუაცია იდეალური როდია. პრობლემებიც გვაქვს.

უნივერსიტეტებში მასწავლებლის პროფესიის ასათვისებლად სტუდენტები არცთუ მაღალი ქულებით აბარებენ. მჯერა, რომ პირიქით უნდა იყოს – მომავალი მასწავლებლები საუკეთესო სტუდენტები უნდა იყვნენ. სამწუხაროდ, სკოლაში არასათანადოდ მომზადებული ახალგაზრდა მასწავლებლები მოდიან. ვფიქრობ, ამ თვალსაზრისით უმაღლესი განათლების ხარისხი გადახედვას მოითხოვს.

კანონში არის ნორმა მასწავლებლის ანაზღაურების ზრდის შესახებ, მაგრამ გაყინულია, ქაღალდზეა დარჩენილი.

– როგორ ზრუნავს სახელმწიფო თქვენს პროფესიულ წინსვლაზე და რა რესურსები აქვს მასწავლებელს თავისი პროფესიული უნარების გასაუმჯობესებლად?

– ჩვენ გვაქვს დიპლომის შემდგომი განათლების ინსტიტუტი ყველა საგნის მასწავლებლებისთვის, სადაც ისინი ხუთ წელიწადში ერთხელ გადიან კურსებს, აგროვებენ განსაზღვრული რაოდენობის საათებს და შეუძლიათ, გააგრძელონ სწავლება. კანონში შესული ახალი ცვლილებების თანახმად, შეგიძლია ისარგებლო ალტერნატიული საშუალებებით და დააგროვო საათები იმ ორგანიზაციებში, რომლებიც ამ მომსახურებას გთავაზობენ. ეს ცვლილებები ახლა იწყებს მოქმედებას. საზოგადოდ, ბოლო ხანეს უკრაინაში, ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში, კვალიფიკაციის ამაღლების ბევრი საშუალება გაჩნდა, თუნდაც არაფორმალური ტიპის თემატური ტრენინგების სახით მედიაწიგნიერებაში, კრიტიკლი აზროვნების განვითარების, დებატების ტექნოლოგიების გამოყენებით.

არსებობს როგორც ფასიანი, ისე კონკურსის წესით გასავლელი უფასო კურსები მასწავლებლებისთვის.

ბევრია განათლების საკითხებით დაინტერესებული და მოქმედი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაც, მათ შორის – ამერიკული ფორმატის ინიციატივა EdCamp-ი, რომელიც უკრაინაში ძალიან კარგად არის განვითარებული. მისი არასაკონფერენციო ფორმატის ფარგლებში შეგიძლია ჩამოხვიდე, იპოვო თანამოააზრეები, გაუცვალო გამოცდილება, გამოთქვა ახალი იდეები, ააწყო პარტნიორული ურთიერთობა.

ასე რომ, მასწავლებლებს, რომლებსაც კვალიფიკაციის ამაღლება სურთ, საამისოდ ბევრი საშუალება აქვთ.

– რა შთაბეჭდილება დაგრჩათ კონფერენციაზე? რითია ასეთი ფორუმები მნიშვნელოვანი?

– როდესაც შენს გარემოში, შენს სკოლაში იმყოფები, თითქოს საკუთარ წვენში იხარშები, ბევრ რამეს ვერ ამჩნევ, ხოლო როდესაც ერთი ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონის ან, როგორც აქ, სამი ქვეყნის – საქართველოს, მოლდოვის და უკრაინის – მასწავლებლები ვხვდებით ერთმანეთს, გვაქვს პრაქტიკის გაზიარების შანსი. ასეთ ფორუმებზე იკრიბებიან როგორც საკანონმდებლო პრაქტიკოსები, ისე ისინი, ვინც სკოლებსა და სხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ახდენს ამ კანონების იმპლემენტაციას. ეს ძალიან ჰგავს საათზე დროის ერთმანეთთან გადამოწმებას ან კომპასს, რომელიც გვიჩვენებს, საით მივდივართ, რა გზას უნდა დავადგეთ.

ამ კონფერენციაზე ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო მომენტები, რომლებზეც საუბრობდნენ ჩემი კოლეგები, სხვადასხვა ქვეყნის დელეგაციები, მოსწავლეები – ისინი ყველაზე მეტად გვმატებენ შემართებას. ჩვენ ხომ სამოქალაქო, დემოკრატიის კულტურის განმავითარებელ კომპეტენციებზე ვსაუბრობთ. ბავშვებში ამ კომპეტენციების განვითარება კი შეუძლია მხოლოდ იმ მასწავლებელს, რომელსაც თავად აქვს ისინი. ძნელია იმის სწავლება, რასაც თვითონ ვერ ფლობ, რისიც არ გჯერა.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მესიჯი ის არის, რომ სამოქალაქო კომპეტენციების სწავლება არ ნიშნავს ცოდნის სწავლებას. ეს არის უნარების, ურთიერთობებისა და ღირებულებების გადაცემა, ეს არის მოქმედებით სწავლება. გამოცდილება, რომელსაც ბავშვები იღებენ, იმაზე მნიშვნელოვანია, რასაც უფროსები დეკლარირებენ.

ჩვენ ვუყურეთ სხვადასხვა სკოლის შესანიშნავ პრეზენტაციებს, რაც მშობლების ჩართულობის, ერთობლივი გადაწყვეტილებების შედეგია.

სკოლის ცხოვრებისთვის ეს მნიშვნელოვანია. არ შეიძლება მოსწავლეების ნაცვლად გადაწყვეტილებების მიღება. მოსწავლეები ჩვენი სრულფასოვანი პარტნიორები უნდა იყვნენ. მაშინ ისინი ისწავლიან არა მხოლოდ არჩევანის გაკეთებას, არამედ პასუხისმგებლობასაც ამ არჩევანზე.

ასეთი კონფერენციებიდან შთაგონებული, ფრთაშესხმული და ახალი იდეებით სავსე ვბრუნდები. ვიძენ ახალ ნაცნობებს და, რაც მთავარია, შენს ენაზე მოსაუბრე თანამოაზრეებს. ეს არის დემოკრატიული ღირებულებების – ნდობის, პასუხისმგებლობის, თავისუფლების, ადამიანთა თანაბარი უფლებების – ენა.

– თქვენ ბრძანეთ, რომ უკრაინაში მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს მთავარი გზავნილია „მასწავლებელი მნიშვნელოვანია!“ თქვენი აზრით, რა სჭირდება პედაგოგს, რომ ეს პროფესია მართლაც მნიშვნელოვანი იყოს?

– მასწავლებლობა უნდა გინდოდეს და თუ ასეთი სურვილი გაგიჩნდა, უნდა მიჰყვე შინაგან ხმას. უნდა ენდო ბავშვებს, მეტი თავისუფლება მისცე, გაუნაწილო პასუხისმგებლობა, ჩართო მასალის დაგეგმვაში, მათთან ერთად გაარჩიო დამუშავებული თემები. უნდა ვიმეგობროთ მოსწავლეებთან. ვუსმინოთ იმ მუსიკას, რომელსაც ისინი უსმენენ, გავეცნოთ მათ ცხოვრებას სოციალურ ქსელებში. როდესაც მასწავლებელს მოსწავლეების ენაზე შეუძლია საუბარი, ისინი ენდობიან მას.

ახალგაზრდა სპეციალისტებს ვურჩევდი, არ შეუშინდნენ მეთოდურ ექსპერიმენტებს, მოიძიონ ახალი სამუშაო მეთოდები, არ იმუშაონ მხოლოდ ქულებისთვის, მეტი ყურადღება მიაქციონ ბავშვის განვითარებას. არ შეადარონ ბავშვები ერთმანეთს.

მასწავლებელმა თავისი პროფესიისგან სიამოვნება უნდა მიიღოს და ახსოვდეს, რომ მასწავლებელი მნიშვნელოვანია. როდესაც ეს გვახსოვს და ამას ვგრძნობთ, ეს ჩვენს  ღიმილში, ჩვენს გამოხედვაში იკითხება. დაბოლოს, ბავშვებისგან მადლიერებას არ უნდა ველოდეთ.

ფოტო: გელა ბედიანაშვილის