ბევრს ჰგონია, რომ ფანტაზია და შემოქმედებითი უნარი თანდაყოლილია.

ან არის, ან – არა.

გამოცდილება აჩვენებს – შემოქმედებითობა და ფანტაზია შეიძლება დამუშავდეს, გაუმჯობესდეს, განვითარდეს.

პროცესი სახალისო, საინტერესო და შემეცნებითია (იშვიათი ნაკრებია, სხვათა შორის. შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ შემეცნება და სწავლა მხოლოდ სასიამოვნო უნდა იყოს ან შეიძლება იყოს).

სასკოლო ცხოვრებაში არის დღეები, როდესაც პროგრამით და საგნის სწავლების სტანდარტით გათვალისწინებული რუტინული საქმეების გადადება ან გადავადება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.

ჰოდა, ასეთი „შეტევების“ დროს ყველა მასწავლებელს აქვს სუფთა ჰაერივით საჭირო აქტივობების ნაკრები.

ამჯერად ჩემი „მარაგიდან“ რამდენიმეს შემოგთავაზებთ. ეზოში გავარდნასა და სიტყვობანას, ტაშობანას, ჰი-ჰა-ჰუს, ბურთით თამაშებისა და სხვა ამგვარ საჭირო აქტივობებზე ამჯერად არაფერს ვიტყვი. ეს უფრო სანახავია, ვიდრე აღსაწერი.

ქვემოთ ჩამოთვლილი აქტივობების შესასრულებლად საკლასო ოთახი ან ნებისმიერი ისეთი სივრცე დაგვჭირდება, სადაც რაიმეს დაწერა, ფიქრი და განტვირთვა შეიძლება. პირველი და მნიშვნელოვანი – საკლასო სივრცის ჩვეული ინტერიერის შეცვლაა – შეატყუპეთ მერხები ისე, რომ 6-8 ადამიანი შემოუსხდეს ირგვლივ, მიადგით მერხები კედლებს და გაათავისუფლთ ოთახის შუა სივრცე ისე, რომ პირდაპირ იატკზე იყოს შესაძლებეი წრეში დასხდომა, ერთი სიტყვით, მიეცით განსხვავებული იერი საკლასი ოთახს. ეს მნიშვნელოვანია.

დავალებების ინსტრუქცია დაწერეთ დაფაზე.

მოსწავლეებს მიეცით დრო – თუნდაც, მთელი გაკვეთილი ან ხვალამდე, ან შემდეგ გაკვეთილამდე…

თავადაც მოკალათდით კომფორტულად ( დავალებას თქვენც ასრულებთ)

და შეუდექით:

1.გადაშალეთ სახელმძღვანელო N გვერდზე.

2. წაიკითხეთ ტექსტი გადარბენით, სწრაფად.

3.გვერდზე მოცემული სიტყვებიდან შეარჩიეთ და ამოიწერეთ საინტერესო სიტყვები, რომლებსაც ფაზლის დეტალებივით გამოიყენებთ ახალი ტექსტის შესაქმნელად.

4.შექმენით ახალი ტექსტი მოცემული სიტყვების გამოყენებით (ლექსი, ჰაიკუ, იგავი, ჩანახატი, აღწერა, არარსებული არსების პორტრეტი…).

5. სულ ესაა! სურვილის შემთხვევაში – წარადგინეთ ნაშრომი.

(წინასწარ შეათანხმეთ ერთი რამ – იყენებთ თუ არა სხვა სიტყვებს, თუ მხოლოდ ისინი უნდა იყოს მარაგში, რომლებიც მოცემულ გვერდზეა).

შედეგად – ერთი და იგივე მოცემულობიდან ( სახელმძღვანელოს ერთი გვერდი, ერთი ტექსტი) იქმნება რამდენიმე სხვადასხვა საინტერესო, უჩვეულო, ახალი ტექსტი.

ხალისი გარანტირებულია.

სხვათა შორის, ეს დავალება ერთგვარი მოდიფიცირებული და საკლასო ოთახს მორგებული ვარიანტია. ორიგინალური იდეა ოსტინ კლეონს ეკუთვნის. სწორედ მას დავესესხე. მეთოდს „გადაჯღაბნე ზედმეტი“ შეიძლება ვუწოდოთ პირობითად და თუ ამის შესახებ ვრცლად მოისურვებთ წაკითხვას, მოიძიეთ  Newspaper Blackout Poems.

თუ კლასში წინასწარ მიიტანთ ჟურნალ-გაზეთებს და შავ მარკერებს, კიდევ უფრო მეტად „დაშორდებით“ საკლასო რუტინულ გარემოს და მეტსაც იხალისებთ. ამ შემთხვევაში მოსწავლეები შავი მარკერით „დაუვლიან“ გაზეთებს, გადახაზავენ ყველაფერს, რაც ზედმეტია და დატოვებენ მხოლოდ „საჭირო სიტყვებს“. საგაზეთო თვითნაკეთი ლექსები საოცრად საინტერესო საკითხავი იქნება!

არსებითი, ზედსართავი, ზედსართავი ანუ შემწვარი ფაქტი…

აიღეთ რომელიმე არსებითი სახელი.

მოიფიქრეთ 10 ზედსართავი – როგორი შეიძლება იყოს ეს რაღაც/ვიღაც?

ახლა კიდევ მოიფიქრეთ 10 ზედსართავი – როგორი არ შეიძლება იყოს ეს რაღაც/ვიღაც?

მაგალითად, ფაქტი – შეიძლება იყოს დაუჯერებელი, მაგრამ ვერ იქნება მჟავე ან შემწვარი.

თუ იქნება? როგორი ფაქტი იქნება მჟავე ან შემწვარი? რა ვითარებაში?

მარტივი გრამატიკული სავარჯიშო საინტერესო, ცხარე და მწვავე დისკუსიად შეიძლება იქცეს.

ჩაიწერეთ ყველაფერი! ამ ჩანაწერის კითხვა ფენტეზის ჟანრის ტექსტის კითხვასავით ჩამთრევი და გამაოგნებელი შეიძლება გახდეს.

გაშიფრეთ იეროგლიფები

მოიძიეთ ინტერნეტში ან ენციკლოპედიებში იეროგლიფების ილუსტრაციები/ნიმუშები.

გაშიფრეთ ეს იეროგლიფები და „წაიკითხეთ“ გზავნილები შორეული წარსულიდან.

მეორე წელია, რაც ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფინანსებულ პროექტზე ვმუშაობ. ამ პროექტის ფარგლებში მე-19 საუკუნეში რუსულ ენაზე გამოცემულ პერიოდულ ლიტერატურას ვამუშავებ და საინტერესო ინფორმაციას, რომელიც ფოლკლორული და ეთნოგრაფიული თვალსაზრისით საქართველოს შეეხება, ვაგროვებ. წლის ბოლოს ანოტირებული კატალოგიც მზად იქნება და დაინტერესებული მკითხველისთვის ხელმისაწვდომი გახდება ერთად თავმოყრილი დიდი მასალა, თუმცა ანოტაციების სახით, მაგრამ კვლევის საწყისი ეტაპისთვის შეუცვლელი მეგზური. სწორედ პროექტზე მუშაობისას გადავაწყდი, ჩემი აზრით, საკმაოდ საინტერესო წერილებს, რომლებიც, ვფიქრობ, უცნობი უნდა იყოს ლიტერატურის მასწავლებლებისთვის. არადა, ამ წერილების ცოდნა და გათვალისწინება ახლებურად შეგვახედებს არაერთ მნიშვნელოვან საკითხზე. გადავწყვიტე, პერიოდულად შემოგთავაზოთ ამ მასალიდან ისეთი წერილები, რომლებიც, იმედია, თქვენც ისევე დაგაინტერესებთ, როგორც მე.

Новое Обозрение-ის 1889 წლის N1968 დაბეჭდილია ილარიონ ხონელის წერილი. ამ წერილში ავტორი მოგვითხრობს ლეგენდას, რომელიც მას მთაში ჩაუწერია და რომელიც, ავტორის ვარაუდით, საფუძვლად უნდა დასდებოდა ილია ჭავჭავაძის პოემა „განდეგილს“. ავტორი აღნიშნავს, რომ ეს ლეგენდა პოემაში წარმოდგენილია საგრძნობი სახეცვლილებით და ამიტომაც თავს ვალდებულად თვლის, წარმოადგინოს ლეგენდა უცვლელი სახით.

ყაზბეგის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ფერდობზე ორწვერის მყინვარის უკან ოდესღაც მონასტერი იყო. როგორ ააგეს მონასტერი, რითი იკვებებოდნენ აქ მცხოვრები წმინდა საძმოს წევრები, ბურუსითაა მოცული. ერთადერთი ისაა ცნობილი, რომ ამ ადგილას ახლა მხოლოდ ვეებერთელა თეთრი ჯვარია აღმართული და რამდენიმე ხის სენაკია შემორჩენილი. ოდესღაც ამ მოწყვეტილ ადგილას მოვიდა განდეგილი თავის საძმოსთან ერთად, რადგან ამაზე უკეთეს ადგილს ქვეყნისგან განსარიდებლად სხვაგან სად მოძებნიდა. აქ ცხოვრებამ სულ გადაავიწყა განდეგილს ამქვეყნიური საზრუნავი და თავი მარხვასა და ლოცვას მიუძღვნა. ღმერთმა ისმინა მისი ლოცვები და სასწაული მოუვლინა: კუთხეში, ხატების ქვემოთ, იქ, სადაც წმინდა წიგნები ინახებოდა, იყო ვიწრო ღრიჭო და აქედან სენაკში შემოდიოდა მზის სხივები. ლოცვის წინ განდეგილი გადმოიღებდა წმინდა წიგნებით სავსე აბგას (ეს სიტყვა რუსულ ტექსტში უცვლელადაა დაფიქსირებული და ჩასმულია ბრჭყალებში) და ისე გადაჰკიდებდა მას სხივებზე, თითქოს ეს უკანასკნელი თოკი ყოფილიყოს. სასწაულით წახალისებული განდეგილი კიდევ უფრო მეტი მონდომებით აგრძელებდა ლოცვას, რადგან მისი სურვილი იყო, საძმოს დანარჩენი წევრებიც გამხდარიყვნენ სასწაულის ღირსები. მონასტერში მკაცრი წესები ჰქონდათ, დილიდან საღამომდე ისმოდა ბერების ხმა, ფსალმუნებს რომ გალობდნენ. არავინ იცოდა მათი მოღვაწეობის შესახებ, მხოლოდ უფალმა და ყაზბეგის ქარბუქმა. ასეც გაგრძელდებოდა, რომ არა ყმაწვილი ბერები, რომლებიც ეშმაკის ცდუნებასა და ადამიანურ ვნებებს აჰყვნენ. მათი ფიქრები დღითიდღე შორდებოდა მონასტრის კედლებს და ყაზბეგის დათოვლილ მწვერვალებს. მათი დაუცხრომელი გულები ცოდვით დამძიმებულ მორევში მიიწევდა, იმისკენ, რაც მათ აკრძალული ჰქონდათ, თავიანთ თავს ცეკვითა და სიმღერით გართულ ჭაბუკებს და ლამაზ ქალწულებს შორის ხედავდნენ. ღამე ძილი აღარ ეკარებოდა მათ თვალებს. მხოლოდ განდეგილი იყო სუფთა, როგორც ყაზბეგის მთის სუფთა ჰაერი და ხელუხლებელი თოვლი მის მწვერვალებზე. აცდუნა ცბიერმა საძმოს წევრები. მათი უგვანი ჩანაფიქრის მიხედვით, განდეგილს ისეთი ცოდვა უნდა ჩაედინა, რომ მათ დამსგავსებოდა. „თავად რომ უცოდველია, ამიტომაც მკაცრია სხვათა მიმართ, ცოდვა კი ცოდვას ეძებს და ამრავლებს მას,“ – ასე მსჯელობდნენ შეკრებილნი. „მაგრამ სად ვეძებოთ დახმარება, ვის მივმართოთ, რომ ქვა გაალღვოს, ააღელვოს იმის გული, ვისთვისაც უცხოა ხორციელი სიამენი?“ ყველაზე ახალგაზრდა ბერმა მოიფიქრა გამოსავალი. მან გაიხსენა, რომ ყაზბეგის ძირში, სოფელ გერგეთში, ცხოვრობდა ულამაზესი დორა – მისი თვალები მზეზე მწველი, მისი ბაგენი მარჯანზე წითელი იყო, ცბიერებით ეშმაკიც ვერ აჯობებდა მას და არ არსებობდა ქვეყნად არაფერი, რაც მის მომხიბლველობას გაუძლებდა და გადაურჩებოდა. გვიან ღამით, როცა ყველამ დაიძინა, ახალგაზრდა ბერი დაუყვა ფერდობს სოფელ გერგეთისკენ. გავიდა ხანი. ერთ ღამეს, როცა გარეთ ქარბუქი თარეშობდა და მონასტერს თოვლში მარხავდა, ბერის სენაკის კარზე ვიღაცამ დააკაკუნა. ასეთი რამ განდეგილს არ ახსოვდა, ალბათ ეშმაკი მის გამოსაცდელად ჩამოვიდა. კაკუნი განმეორდა. „ვინა ხარ და რა გინდა ღვთის მსახურისგან?“ – იკითხა ბერმა. „გზააბნეული მონადირე ვარ, ჯიხვმა შემომიტყუა, უკან ვერ ვბრუნდები, ამინდს ვერ ვემალები. შემომიშვი და ღმერთი გადაგიხდის ჩემი შეფარებისთვის,“ – უპასუხა უცნობის ხმამ განდეგილს. „ვერა, ვერ გაგიღებ კარს, არასოდეს არცერთ მოკვდავს არ შემოუბიჯებია ჩემს სენაკში, წადი, სხვა ბერები შეგიფარებენ,“ – უთხრა განდეგილმა ღამის სტუმარს. „უკვე ვიყავი მათთან, მაგრამ არავინ მიღებს კარს,“ – შეაცოდა თავი უცნობმა. „კიდევ ერთხელ სცადე, ახლა უკვე ჩემი სახელით სთხოვე მათ, შეგიფარონ,“ – ეს ურჩია განდეგილმა და მოესმა სტუმრის ნაბიჯების ხმა, რომელიც ნელ-ნელა შორდებოდა მის სენაკს. ის იყო, ძილი მოეკიდა განდეგილის დაღალულ თვალებს, რომ ისევ გაისმა კარზე კაკუნი. „შემომიშვი, ჩემი სიცოცხლე შენს ხელთაა, ნუ გახდები ჩემი დაღუპვის მიზეზი, ქარბუქი ძლიერდება, ყინვა იმატებს, არ მიშვებენ ჩაძინებული ბერები სენაკში და შენს კართან რომ ამომხდეს სული, რა პასუხს გასცემ სამსჯავროზე წარმდგარი უფალს?“ რაღას იზამდა განდეგილი, შემოუშვა უცნობი მონადირე სენაკში. ღამე რომ არ ყოფილიყო და სიბნელე, დღის სინათლეზე ადვილად შეამჩნევდა ბერი, ტყავში გახვეული უცნობი მონადირე რომ არ იყო, იმასაც შენიშნავდა, რომ დაუპატიჟებელ სტუმარს არც იარაღი ჰქონდა და არც მონადირის დაკუნთული ხელები ჰქონდა. სივიწროვის გამო განდეგილმა გვერდით მიიწვინა ერთი ღამით შეფარებული მონადირე. დილით ამდგარს აღარავინ დახვდა სენაკში, მის სხეულს კი ღამეული სიტკბო ახსოვდა, რომელიც მანამდე არასოდეს განეცადა. რა იყო ეს, ცოდვა, რომელსაც ვეღარ მოიშორებდა? როგორ შეემოწმებინა, ხილვა იყო თუ ცხადი? განდეგილმა აიღო აბგა და სხივზე გადაკიდა, მაგრამ აბგა ძირს ხმაურით დაენარცხა. ოფლით დაეცვარა გაფითრებული სახე განდეგილს, აიღო აბგა და ისევ სცადა მისი გადაკიდება სხივზე, მაგრამ ამაოდ. მეორე წარუმატებელი ცდის შემდეგ აბგასთან ერთად განდეგილიც დაეცა მიწაზე. მეორე დილით ბერებს გაუკვირდათ, როცა მათი წინამძღოლის სენაკი ცარიელი დახვდათ. მათ ვერსად მიაგნეს განდეგილის კვალს, მხოლოდ ერთმა გაიხსენა, რომ დილაუთენია გარეთ გამოსულმა დაინახა, როგორ მიუყვებოდა გაუკვალავ თოვლს მოხრილი ფიგურა ყაზბეგის მწვერვალისკენ. არავინ იცის, მიეტევა თუ არა მას ცოდვა, მოეთხოვა თუ არა მას პასუხი ჩადენილის გამო. თუმცა ამტკიცებენ, რომ განდეგილი ზეცად ამაღლდა. საძმო კი დაისაჯა იმით, რომ სასჯელად მონასტრის თავზე შავი ღრუბელი გამოჩნდა და გავარდნილმა მეხმა სრულიად გაანადგურა იქაურობა.

ერთი შეხედვით, თითქოს ამ ლეგენდასა და ილის პოემას შორის დიდი განსხვავება არაა. ლეგენდაში არის საძმო, პოემას ეს დეტალი აკლია, ასევე ლეგენდა ასახელებს მაცთუნებელი ქალის სახელს. სწორედ ამ სახელზე მინდა შევაჩერო თქვენი ყურადღება, რომელიც საკმაოდ საინტერესოა, თუკი გავიხსენებთ, რომ მსგავსი სახელი ერქვა ბერძნული მითოლოგიის ერთ პერსონაჟ ქალს, რომელიც ასეთივე მაცთუნებელი იყო. სახელი „პანდორა“ ყველასგან დასაჩუქრებულს ნიშნავს („პან“ არის „ყველა“, ხოლო „დორა“  – „საჩუქრები“) ან ყველას დამსაჩუქრებელს. პანდორას იმიტომ ეწოდა პანდორა, რომ როდესაც ის ზევსის დავალებით შექმნა მჭედლობის ღმერთმა ჰეფესტომ, მისივე დავალებით დანარჩენმა ღმერთებმა სხვადასხვა საჩუქარი უბოძეს. პანდორა ზევსმა პრომეთეს დასასჯელად შექმნა და გაუგზავნა მის ძმას, ეპიმეთეს. სიტყვა „პრომეთე“ წინდახედულს (წინდაწინ მცოდნე) ნიშნავს, მისი ძმის სახელი კი – საპირისპიროს. პანდორას ზევსმა ჭურჭელი გამოატანა (შემდგომში ეს ჭურჭელი არასწორი წაკითხვის გამო ყუთად იქცა), რომელშიც მოთავსებული იყო ათასნაირი ტანჯვა, ტკივილი და სნეულება. მიუხედავად პრომეთეს გაფრთხილებისა, ეპიმეთემ პანდორა მიიღო, ამ უკანასკნელმა კი მოხსნა თავი დალუქულ ჭურჭელს და დედამიწას მოედო ყველანაირი უბედურება. პანდორამ ისღა მოასწრო, დაეხურა ჭურჭელი და მის ფსკერზე ჩაეტოვებინა იმედი.

რას გვაძლევს ამ ყველაფრის ცოდნა? გვეხმარება თუ არა ლეგენდა ილიას პოემის უკეთ გაგებაში, განსხვავებული კუთხიდან მის გააზრებაში? ან გვეხმარება თუ არა პანდორას მითის ცოდნა „განდეგილის“ სხვაგვარ წაკითხვაში? ჩემი აზრით, პასუხი დადებითია. პოემის ახლებური წაკითხვისას უნდა გავითვალისწინოთ ბერძნული მითის თეოდიცეა. თეოდიცეა – ეს არის მცდელობა, გაამართლოს ის ტანჯვა,  უსამართლობა, უბედურება, რაც თან ახლავს ადამიანის ამქვეყნიურ სიცოცხლეს. ტერმინი ლაიბნიცის მოფიქრებულია. ვინაიდან ცნობილია ილიას ლაიბნიცით გატაცების შესახებ, სავარაუდოა ისიც, რომ მწერალმა მისი მოფიქრებული ტერმინის შესახებაც იცოდა და მას უნდოდა, ხანგრძლივი ისტორიის მქონე დისკურსი ქართულ ლიტერატურაშიც შემოეტანა.

თეოდიცეა, მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინი გვიანდელია, სხვადასხვა სახით არსებობს არაერთ რელიგიაში. იმისთვის რომ თეოდიცეა კარგად გავიგოთ, ალბათ უნდა მოვიხმოთ ეპიკურეს ტრილემის მაგალითი, რომელიც საუკეთესოა და შემოკლებული სახით ასე გამოიყურება: „1. უნდა (ღმერთს) აღკვეთოს ტანჯვა და მას ეს არ ძალუძს? გამოდის, ღმერთი უძლურია. 2. შეუძლია (ღმერთს აღკვეთოს ტანჯვა) და არ სურს? მაშინ ის შურისმაძიებელია. 3. ძალუძს (ღმერთს ტანჯვის აღკვეთა) და სურს კიდეც? მაშინ რატომ არის ჩვენ გარშემო ამდენი ბოროტება?“ ამ ბოლო კითხვაზე პასუხს ეძიებდნენ წმინდა წიგნების კომენტატორები, განმმარტებლები, ამ კითხვას თავისებურად პასუხობს ზოგიერთი მითი. პანდორას მითის მიხედვით, დამნაშავე არის ზევსის დავალებით შექმნილი ქალი. ამ მითის გავლენით, პირველპანდორას უწოდებენ ევასაც. სამწუხაროდ, პანდორასა და ევას ამბავი გადაიზარდა მიზოგინიაში, ანუ ქალების მიმართ სიძულვილში. თუკი ქალია ყველანაირი უბედურების მიზეზი, ყველანაირი ბოროტების გაჩენის სათავე, ცხადია, ეს მოსაზრება მყარი საფუძველი ხდება ქალების დასადანაშაულებლად. ფაქტია, რომ ილია ჭავჭავაძემ გადაამუშავა ლეგენდა და ქართველ მკითხველს შესთავაზა, დაფიქრებულიყო თეოდიციის საკითხზე არა მიზოგინურ, არამედ იობისეულ კონტექსტში: რატომ გაწირა ღმერთმა საყვარელი ადამიანი, თუკი მან იცოდა, რითი დასრულდებოდა ამბავი. ილიას პასუხი გასაგებია. დასადგენია მკითხველის პასუხი, როდესაც ის ახალი კუთხით წაიკითხავს მის პოემას.

ჩემი აზრით, ილიამ მოისმინა ლეგენდა განდეგილზე, სახელმა დორამ მას გაახსენა პანდორას მითი და ამ მითის თეოდიციური დისკურსი, რომელიც მან ლაიბნიციდან იცოდა. მაგრამ სიუჟეტის დამუშავების პროცესში რაღაც დაიკარგა, რაღაცამ კი სრულიად მოულოდნელი სახე მიიღო. ამიტომაც არის, რომ მკითხველთა უმრავლესობა „განდეგილში“ სხვა პრობლემებს ხედავს. ორი აზრი არაა, ეს სხვა პრობლემებიც დასანახია, რადგან მწერლის სურვილი იყო ამ პრობლემების წარმოჩენა. თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს თეოდიციის საკითხიც, რომელიც, ჩემი აზრით, ასევე მნიშვნელოვანია პოემის სრულფასოვნად გაგებისთვის.

აქვე დავძენ, რომ როდესაც ამირან არაბულს ვესაუბრე ამ წერილში გამოთქმული მოსაზრების შესახებ და დავეკითხე სახელი დორას შესახებ, მან მირჩია ჩამეხედა ეთერ თათარაიძის წიგნში „დემონოლოგიური თქმულებები“. ამ წიგნიდან შევიტყვე, რომ თურმე მთაში არსებობდა თქმულებები დორაისხეველებზე. „დორაისხეველები თუშეთში ხიბალ-კუდიან არსებათა მთელ წყებას განაგებდნენ. ისინი ღვთიურ არსებებთან დაპირისპირებულნი იყვნენ. ეს არსებები აღწერით ციკლოპებს ჰგავდნენ შუბლზე ერთი საცრისოდენა წითელი თქანთქალა თვალით და გოლიათური აღნაგობით. მხრებს შავი ნაბადი უფარავდათ. დორაისხეველის გამოცხადების და ადამიანთათვის ჩვენების დრო ხიბალ-კუდიანთა არევის ჟამს ემთხვეოდა. ხსენებული კუთხის მკვიდრთა რწმენით, სწორედ დორაისხეველია ეშმაკების და ქაჯების საქმეთა გამნაწილებელი, მათთვის ბედ-ყისმათის მწერალი და მათი უფალი. ამ დემონური პერსონაჟის დავალებას თითქმის უსიტყვოდ ემორჩილებიან მისი ტომის ქალ-კაცნი“. ცხადია, ამ ინფორმაციის გათვალისწინების შემდეგ მე-19 საუკუნის ჟურნალში დაფიქსირებული ლეგენდა კიდევ უფრო საინტერესო ხდება. დორა ალბათ დორაისხეველის ტომის ქალია და ის უსიტყვოდ ემორჩილება დემონის დავალებას, მონადირედ გადაცმულმა აცთუნოს განდეგილი.

შენიშვნა: თეოდიციის საკითხით დაინტერესებულ მკითხველს კი ვურჩევ, გაეცნოს დავით თინიკაშვილის სტატიას, რომლის ელექტრონული ვერსიაც ხელმისაწვდომია ინტერნეტში.

„ხე­ლოვ­ნე­ბა რთუ­ლია, ის არ არის გარ­თო­ბა,” – ეს თანამედროვე გერ­მა­ნელი მხატ­ვრის, ან­სელმ კი­ფერის, სიტყვებია. ასეა, ხელოვნების სირთულე განაპირობებს იმას, რამდენად შეიძლება მისი გამოყენება. ეს გამონათქვამი ყველაზე მეტად არქიტექტურას შეესაბამება. აღიარებული პარადოქსია, რომ ხელოვნების ეს დარგი არა მარტო აშენებს, არამედ ანგრევს კიდეც. ეს განსაკუთრებით იგრძნობა დღეს, როცა არქიტექტურა პრაგმატულია, მაქსიმალურად მომხარებაზე გათვლილი და ადამიანების მიერ იგნორირებულია საუკეთესო ხედები და პეიზაჟები. ჩვენთან მოიშალა არქიტექტურული აზროვნების მთავარი პრინციპი ძველისა და ახლის ჰარმონიული შეხამებისა. ეს ბალანსი მნიშვნელოვანია ხელოვნების ამ სფეროში, რადგან ერთი შენობის ზედმეტმა სიმაღლემ შეიძლება რომელიმე სხვა ნიუანსი, მაგალითად, თავისთავად მშვენიერი ნაგებობის ეფექტი შესაციროს. დღევანდელ არქიტექტურაში არცთუ იშვიათად შეიმჩნევა ძალისმიერი ფაქტორი, შენობები ერთმანეთს ეჯიბრებიან სიმაღლესა თუ სიგანეში, დამთრგუნველი იერსახით. თითქოს მეორეხარისხოვანი გახდა ისეთი მნიშვნელოვანი ფაქტორის გათვალსიწინება თუ სწორად გამოყენება, როგორიცაა, ბუნებრივი პოტენციალი (რელიეფი, მწვანე ელემენტი, ფონი).

არქიტექტურა საცხოვრებელი გარემოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილია, შესაბამისად, მისი გავლენაც ადამიანებზე საკმაოდ დიდია. თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ არქიტექტურა და ადამიანი თანაბრად ზემოქმედებენ ერთმანეთზე, იმიტომ, რომ ადამიანი ქმნის არქიტექტურას, რომელიც, თავის მხრივ, გავლენას ახდენს საზოგადოებაზე. ნებისმიერი ახალი იდეა, ტენდენცია, ნებისმიერი ახალი არქიტექტურული სტილი არ იბადება შემთხვევით. არქიტექტორი ქმნის ნამუშევარს თავის ქვეყანაში და მსოფლიოში არსებული ვითარების გავლენის ზემოქმედებიდან გამომდინარე. დღევანდელ არქიტექტურაში ერთობლივი სტილის არქონამ დასაბამი მისცა უამრავ მიმართულებას, ზოგიერთი უცნაური და კომიკურიც კია. თითოეული მათგანი უნიკალურია და ჰყავს მოყვარულები. შეიძლება ითქვას, რომ ყველა თანამედროვე სტილი არის ერთგვარი ტენდენცია, სწრაფვა რაღაცის მიმართ, მაგალითად თვითგამოხატვის, ეპატაჟურობის, კომფორტის ან სიმშვიდის. დღეისთვის ყველაზე აქტუალური სტილებია:

• კლასიციზმი (ერთ-ერთი უძველესი არქიტექტურული სტილია, რომელიც აღმოცენდა მე -16 საუკუნეში. მისი არსი მდგომარეობს უძველესი არქიტექტურის ელემენტების გამოყენებაში. ის შეიძლება დავახასიათოთ ეპითეტებით როგორებიცაა: მონუმენტურობა, ჰარმონია, უბრალოება, სიმკაცრე. ამ სტილით აშენებული შენობა ყოველთვის გამოირჩევა თავშეკავებულობით. მათ აქვთ სწორი ფორმები და თითქმის ყოველთვის სიმეტრიული არიან);
• კონსტრუქტივიზმი (ეს სტილი ხშირად გამოიყენება ადმინისტრაციული შენობების მშენებლობისას, მაგრამ იმის გამო, რომ არ გააჩნია კლასიკური სილამაზე და მორთულობა ისინი ნაკლებად „ელიტარულად” გამოიყურებიან. ასეთი შენობები ზოგჯერ ერთფეროვანი და მოსაწყენია, თუმცა, რა თქმა უნდა, არქიტექტორები არ ამბობენ უარს კონსტრუქტივიზმზე საცხოვრებელი სახლების მშენებლობისას, რადგან ისინი იაფია და სწრაფად შენდება. მყიდველების მოსაზიდად მათ შემოიტანეს მინიმალური დეკორი, მკაფიო ფერების სახით, რაც შენობას აჩენდა უფრო მხიარულს, ვიდრე მათ წინამორბედებს);
• ჰაი-ტეკი (გაჩნდა მე -20 საუკუნის ბოლოს. თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებამ შესაძლებელი გახადა მათი გამოყენება შენობა-ნაგებობებში ადამიანების კომფორტის გასაუმჯობესებლად და ასევე შენობისათვის უფრო საინტერესო, უჩვეულო და ფუტურისტული ფორმების მისაცემად);
• კიჩი (გერმანულიდან ითარგმნება, როგორც ,,უგემოვნობა“. ის შეიძლება ვიპოვოთ ყველაფერში. საშუალო შემოსავლის ადამიანები ამშვენებენ თავიანთ ბინებს კიჩის საგნებით, რომლებიც მხოლოდ ძვირადღირებულ სახეს აძლევს მას, სინამდვილეში კი არ წარმოადგენს ხელოვნების ნიმუშებს. შენობა ამ სტილში – ძირითადად ეპატაჟურ და იაფფასიანი შოუს ხასიათს ატარებს. ეს სტილი არის ადამიანებისათვის, რომლებისთვისაც გამორჩეულად ყოფნის სურვილმა უკანა პლანზე გადასწია რაციონალურობა და ფუნქციონალურობა);
• ორგანული არქიტექტურა (ამ ტიპის ძირითადი კონცეფცია არის გარემოსთან ჰარმონია. შენობები არ ცდილობენ გამოკვეთას, არამედ, პირიქით. ეს აძლევს ხალხს ბუნებასთან სიახლოვის გრძნობას, რომელიც ასე აკლია ქალაქში მცხოვრებლებს. არქიტექტორები, უპირველეს ყოვლისა, იყენებენ ბუნებრივ მასალებს. დიდ ყურადღებას მოითხოვს გეოგრაფიული გარემო. შენობის ფორმა დამოკიდებულია რელიეფზე);
• მინიმალიზმი (იქიდან გამომდინარე, რომ საზოგადოება დაღლილია ყოველდღიური აქტიური ცხოვრებით, გასაკვირი არაა, რომ გაჩნდა ერთგვარი ტენდენცია საცხოვრებლის მაქსიმალური გამარტივებისა, რამაც XX-XI საუკუნეების მიჯნაზე შექმნა ფონი ამ სტილის ჩამოყალიბებისა. ასეთ გარემოში ადამიანი ისვენებს. იგი შორდება ხმაურიან და მტვრიან მეგაპოლისს. მინიმალიზმი თავისი სწორხაზოვნებით, სიმშვიდით, მინიმალური ავეჯითა და მწირი ფერთა გამით, მართლაც რომ, ქაოსისგან თავის დაღწევის საშუალებად იქცა და დიდი პოპულარობით სარგებლობს დღევანდელ საზოგადოებაში).

ეს სტილები სინთეზურად არსებობს თანამედროვე არქიტექტურაში, თუმცა ჭარბობს ზოგიერთი მათგანი, თუნდაც კონსტრუქტივიზმი. ასეთი ბინები იყიდება, ძირითადად, საშუალო კლასის ადამიანებზე, რომლებიც არ ისწრაფვიან ფუფუნებისკენ. 21-ე საუკუნეში, კონსტრუქტივიზმი ნაკლებად მოქმედებს ხალხის გარეგნობაზე, მაგრამ მე -20 საუკუნის დასაწყისში, როდესაც იგი ჩაისახა და ნამდვილი გადატრიალება მოახდინა მოდის ინდუსტრიაშიც. არქიტექტურა გათავისუფლდა ზედმეტი დეტალებისა და დეკორაციებისგან – სამოსიც გახდა უბრალო და მაქსიმალურად ფუნქციონალური.

პროგრესი ქალაქის არქიტექტურაში აუცილებელია, მაგრამ არა ისე, რომ ახლის თვითდამკვიდრება  აზიანებდეს მის იერსახეს. თუ ამ კონტექსტში განვიხილავთ თბილისს, თავისი არცთუ ისე ხანმოკლე ისტორიით,  დავინახავთ, რომ  ის ყო­ველ­თვის იყო ერ­თგვა­რი არ­ქი­ტექ­ტუ­რუ­ლი ქმე­დე­ბის ველი და არა მხო­ლოდ შე­ნე­ბის, ნგრე­ვის, დე­კონ­სტრუქ­ცია-რეკონ­სტრუქ­ცი­ის, გარ­და­სახ­ვა-ფე­რის­ცვა­ლე­ბის კუ­თხით. თბილისი, როგორც განსხვავებულ რელიგიათა თუ კულტურათა გადამკვეთი, ყველა ეპოქაში რაღაცას დაიმჩნევდა ხოლმე თავის სხეულზე, დაწყებული გვი­ან ან­ტი­კუ­რი ეპო­ქის უმ­წი­რე­სი ნარ­ჩე­ნით, გაგ­რძე­ლე­ბუ­ლი საბ­ჭო­თა ეპო­ქის მო­დერ­ნის­ტუ­ლი თუ სო­ცი­ა­ლუ­რი პრო­ექ­ტე­ბი­თა და დას­რუ­ლე­ბუ­ლი 90-ია­ნე­ბის სტი­ქი­უ­რი და ქა­ო­სუ­რი მშე­ნებ­ლო­ბე­ბით. როგორია ჩვენი დედაქალაქი დღეს არქიტექტურულად?  ყველანი მოწმენი ვართ, როგორც აცოცდა თბილისი მთაწმინდაზე, როგორც ,,დადაბლდა“ თბილისის ფიქრისგორა მაღალი და მძიმე არქიტექტურით და დღეს გორადაც არ აღიქმება. მომ­რავ­ლდა შუ­შის შე­ნო­ბე­ბი. თბი­ლი­სე­ლე­ბის გან­სა­კუთ­რე­ბულ გაღიზი­ა­ნე­ბას იწ­ვევს თა­ბუ­კაშ­ვი­ლის ქუ­ჩა­ზე წა­მო­ჭი­მუ­ლი მრა­ვალ­სარ­თუ­ლი­ა­ნი შუ­შის შენო­ბა, რო­მე­ლიც „უცხო” სხე­უ­ლი­ვით არის თბი­ლი­სის გულში ჩა­სო­ბი­ლი… უკან­საკ­ნელ წლებ­ში ყო­ველ­გვა­რი გა­ნახ­ლე­ბუ­ლი გე­ნე­რა­ლუ­რი გეგ­მი­სა და და­მა­ტე­ბი­თი სპე­ცი­ა­ლუ­რი დო­კუ­მენ­ტა­ცი­ე­ბის, სა­თა­ნა­დო კვლე­ვე­ბი­სა და შე­სა­ბა­მი­სი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის ჩა­ტა­რე­ბის გა­რე­შე ქა­ლაქ­ში იბა­დე­ბა სხვა­დას­ხვა მას­შტა­ბი­სა თუ ფაქ­ტუ­რის, სტი­ლის­ტი­კუ­რად მრა­ვალ­ფე­რა­დი და ყო­ველ­გვა­რი კონ­ტექ­სტი­დან ამო­ვარ­დნი­ლი ნა­გე­ბო­ბე­ბი. ეს წმინდა ესთეტიკური თვალსაზრისით. სხვა სა­კი­თხია უკვე ნა­შე­ნის ხა­რის­ხი, მდგრა­დო­ბა, ეკო­ლო­გი­ურ თუ სა­ნი­ტა­რულ ტექ­ნი­კურ პი­რო­ბებ­თან ავ­თენ­ტუ­რო­ბა. უმ­თავ­რეს მიზ­ნად ფარ­თო­ბის გაყიდვისუნარიანობა, კო­მერ­ცი­უ­ლო­ბა დად­გა, ირ­ღვე­ვა პრო­ექ­ტი­რე­ბის არა­ერ­თი ნორ­მა, რომელ­თა დაც­ვის უმ­თავ­რე­სი ფუნ­ქცია – შე­ნო­ბა­ში მო­ბი­ნად­რე­თა თუ მო­მუ­შა­ვე­თათ­ვის ჯანსა­ღი, უსაფრ­თხო და კომ­ფორ­ტუ­ლი გა­რე­მოს შექ­მნაა. საილუსტრაციოდ სპორტის სასახლის მიმდებარე ტერიტორია გამოდგება, რომლის აღ­წე­რი­სას გა­მოგ­ვად­გე­ბა ერთი მოქნი­ლი გა­მო­ნათ­ქვა­მი – უ რ ბ ო ც ი დ ი. ახა­ლი ნიშ­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც მარ­თა­ლია გაუთვითცნობ­რი­ებ­ლად, მაგ­რამ მა­ინც აქ­ტი­უ­რად მოქ­მე­დებს მო­ქა­ლა­ქე­თა შეგ­რძნე­ბა-შემეცნე­ბა­ზე და აყალიბებს ახლებურ გემოვნებას (თუ უგემოვნობას), ეტალონურ-მენტორულ ხატებს, რაც არქიტექტურისათვის დამახასიათებელია. სწორედ ამიტომაა საჭირო დიდი სიფრთხილე. საჭიროა ეს გაითვალისწინოს არქიტექტორმა, რომ არ დაირღვეს თბილისის, როგორც ისტორიული ქალაქის, სტილი და იერასხე, რაც ,,თანამედროვე“ ფორმებით თამაშმა შეიძლება გამოიწვიოს, მით უმეტეს, ყოველგვარი კვლევისა და მეცნიერული შესწავლის გარეშე. არქიტექტურა უნდა იყოს შემოქმედი, რომელიც ქალაქის ისტორიას გაიაზრებს და სათქმელს, აღიარებულ ჭეშმარიტებას თავის ენაზე გამოთქვამს.

საბჭოთა კავშირის დაშლის მომდევნო პერიოდში, თბილისის განაშენიანების ქაოსურმა განვითარებამ და ქალაქის არქიტექტურის ხელახლა გააზრების აუცილებლობამ, თბილისის პირველი, არქიტექტურული ბიენალეს თემა გამოკვეთა, რომელიც  2017 წელს თინათინ გურგენიძემ, ნათია კალანდარიშვილმა, ოთარ ნემსაძემ და გიგი შუკაკიძემ დააარსეს და ის საცხოვრებელი უბნების არაფორმალურ ურბანულ და სოციალურ სივრცეებს შეისწავლის. „ბიენალე იმ ტრანსფორმაციის კვლევას ეხება, რომელიც საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ, თბილისის მიკრორაიონებში საბჭოთა არქიტექტურამ და ურბანულმა სივრცემ განიცადა. ქალაქი არ არის მხოლოდ არქიტექტურა. ქალაქს ადამიანები ქმნიან. გვინდა ბიენალეს საშუალებით ადამიანების ხედვა და ცნობიერება ამაღლდეს და მცხოვრებლებმა სწორად გაიაზრონ საკუთარი ქალაქი“. – ამბობს ნათია კალანდარიშვილი, თბილისის არქიტექტურის ბიენალეს ერთ-ერთი დამფუძნებელი. ბიენალე განსხვავებულ და აქტუალურ თემატიკას 2 წელიწადში ერთხელ აირჩევს და ქალაქის სხვადასხვა უბანში გადაინაცვლებს.

ნამდვილი აქრიტექტურა ვალდებულია დააკმაყოფილოს საზოგადოების ყოფითი მოთხოვნილებებიც, მაგრამ უნდა იზრუნოს თავის შექმნილზე, როგორც ხელოვნების ნიმუშსა და ესთეტიკურ პროდუქტზე, რომელმაც უნდა ჩამოაყალიბოს მნახველთა თვალთახედვა, სტილი, დამოკიდებულება. არქიტექტურას, როგორც ღვინოს, დაძველებაც სჭირდება. სწორედ დრო აყვარებს ან აძულებს ამა თუ იმ ნაგებობას ადამიანებს. მოკლედ, არქიტექტორი რეალობის მზარდ მომხმარებლურ მოთხოვნებსა და ინტერესებს კი არ უნდა არგებდეს თავის შემოქმედებას, არამედ უნდა ზრდიდეს და აპროგრესულებდეს საზოგადოების შეფასების კრიტერიუმებსა და გემოვნებას.

მაია იანტბელიძე

ამ სტატიაში სრულიად განსხვავებული წიგნი მინდა გაგაცნოთ. წიგნი, რომელშიც თავმოყრილია სხვადასხვა ასაკის ბავშვების მოყოლილი ისტორიები, რომლებიც უნდა წაიკითხოთ თავად და წაუკითხოთ საკუთარ შვილებს, მოსწავლეებს…

წიგნის ავტორები არიან: ჯეკ კენფილდი, მარკ ვიქტორ ხანსენი, ირენ დუნლაპი და პეტერ ხანსენი. მაშ ასე, წაიკითხეთ მცირე ისტორიები სერიიდან: „ქათმის ბულიონი სულისათვის. ისტორიები ბავშვებისათვის“.

ზამთარი და უსახლკარო ქალბატონი

როდესაც თქვენ კეთილ საქმეს აკეთებთ, თქვენი სული მშვიდად არის.

თქვენი სხეული კი  ამბობს: „სწორედ ასე უნდა გრძნობდეს თავს ადამიანი“.

(ჰაროლდ კუშნერი – მწერალი)

აი, ნანატრი ზამთარიც დადგა და მე ციგით ვისრიალებ – ვფიქრობდი იმ დღეს, რომლის შესახებაც ახლა გიყვებით. იმდენი ხანი ვოცნებობდი თოვლის მოსვლაზე, რომ ძალიან გახარებული ვიყავი. მაღალ გორაკზე ავდიოდი და თან ჩემს ციგასაც  მივათრევდი. ჭრაჭუნა თოვლში გზას ვიკვლევდი, ხელები და ფეხები თანდათან მეღლებოდა, ქარი ლოყებს მიწვავდა, თვალები მეცრემლებოდა. მიუხედავად ამისა, მაინც ზევით მივიწევდი, რადგან ციგით სრიალი ძალიან მიყვარს. როგორც იქნა მივაღწიე დანიშნულ ადგილს, მუცლით ციგაზე დავწექი და ქვევით დავეშვი. ფანტასტიურია, აი ეს მესმის, ვფიქრობდი და თან პირდაპირ ვიყურებოდი, როდესაც თვალი მოვკარი ქალს, რომელიც ძალიან შილიფად იყო ჩაცმული, ძლივს მიდიოდა გაუკვალავ თოვლში და ძველ მონჯღრეულ ურიკას მიათრევდა.

ამასობაში უკვე ჩავსრიალდი, შევჩერდი. უსახლკარო ქალი თანდათან მიახლოვდებოდა. ის ძალიან დაღლილი და მშიერი ჩანდა. მას მივაჩერდი და მივხვდი, რომ ხელები სრულიად გაყინვოდა. ვუყურებდი იმ ქალს და ვფიქრობდი: „როგორ შემეძლო მე თოვლის მოსვლა და ყინვების დადგომა გამხარებოდა, როდესაც სხვა ადამიანს ასე სცივა?“ ძალიან მომინდა იმ ქალს დავხმარებოდი და უეცრად გამახსენდა, რომ იქვე ეკლესია იდგა. სწრაფად გავიქეცი, ტაძარში შევქანდი და დავინახე, რომ იქ ერთი მამაკაცი იყო, რომელსაც მოვუყევი უსახლკარო ქალის შესახებ. მე და ის კაცი დავეწიეთ საცოდავ ქალს და მამაკაცმა ეკლესიიდან აუხსნა მას, რომ უფლის სახლს ნებისმიერი მიუსაფარი ადამიანისათვის აქვს თავშესაფარი და თუ მისი სურვილიც იქნება შეუძლია ისარგებლოს ამ შეთავაზებით. ქალს ძალიან გაუხარდა, ის მადლიერებას ასხივებდა. მე მგონი მასზე მეტად გავიხარე, უზომოდ კმაყოფილი ვიყავი, რომ მოვახერხე და დავეხმარე უსახლკარო, მიუსაფარ ადამიანს.

როდესაც ტაძრიდან გამოვდიოდი, მსუბუქი თოვლი წამოვიდა. მე სიმშვიდე დამეუფლა, შემდეგ ხელახლა დავწექი მუცლით ციგაზე და ფერდობიდან დავეშვი. ამ შემთხვევაში ქარი უკვე აღარ მწვავდა ლოყებს და თვალებიც აღარ მეცრემლებოდა. შინაგანად დიდ სითბოს ვგრძნობდი. ის დღე ჩემთვის სრულიად განსხვავებული და სამუდამოდ დასამახსოვრებელი გამოდგა! (11 წლის ალისი).

დახმარება, როცა მას სრულებით არ ელი.

ჩვენს რაობას განაპირობებს ჩვენი არჩევანი და არა ჩვენი უნარები

ჯოან როულინგი

თეომ და ბერგმა საკუთარი ხელით რძის ყუთებისაგან გაკეთებული ნავი წყალში ჩაუშვეს. თეო კმაყოფილი იყო და მიაჩნდა, რომ იმ წელს აუცილებლად გაიმარჯვებდნენ შეჯიბრში, რადგან მეგობრებს საუკეთესო ნავი ჰქონდათ. „ეს ჩვენი ბოლო შანსია ამ ასაკობრივ ჯგუფში გამარჯვების მოსაპოვებლად, რადგან უკვე თორმეტი წლის ვართ და მომავალ წელს ჩვენზე უფროსებთან მოგვიწევს გამკლავება“. ასე ფიქრობდა ორი მეგობარი, რომლებიც რამდენიმე თვის განმავლობაში ასობით რძის კარდონის ყუთს ხსნიდა, შემდეგ ხელახლა აწებებდა და ადგილობრივი რძის მწარმოებელი ფერმერების მიერ ორგანიზებულ ყოველწლიურ შეჯიბრში მონაწილეობასთვის ემზადებოდა.

„წელს ჩვენ ძალიან სუსტი მეტოქეები გვყავს და ეს ფაქტორიც დაგვეხმარება პირველი ადგილის მოპოვებაში. ტბა აუცილებლად პირველებმა უნდა გადავცუროთ ჩვენი გაკეთებული  ნავით“. აი ასე ამხნევებდნენ ერთმანეთს მეგობრები, როდესაც შეჯიბრი დაიწყო.

თეომ მათ შორიახლოს ერთი ნავი შენიშნა, რომელშიც რვა წლის პატარა ბიჭი მარტო იჯდა და არცთუ ისე კარგად კონსტრუირებულ ნავს მართვდა. ბიჭი აშკარად ახალბედა იყო და ამიტომ მისი ნავი წინ სვლის ნაცვლად ცერად მიცურავდა. მეგობრები მძლავრად უსვამდნენ ნიჩბებს და მცირე ხანში ყველას გადაასწრეს. თეომ უცებ ნიჩბების მოსმას თავი დაანება და იმ პატარა ბიჭის ნავისკენ გაიხედა და მეგობარს გასძახა: „ბერგ, ხედავ იმ ბიჭის ნავი სულ ოდნავ მოშორდა სტარტს, მას ძალიან უჭირს მართვა“. ბერგმა არ მიაქცია ყურადღება მეგობრის სიტყვებს და ნიჩბების მოსმა განაგრძო, თან თედოსაც შეუძახა, მასაც იგივე გაეკეთებინა, თორემ კონკურენტები ფეხდაფეხ მოსდევდნენ და შესაძლოა მალე დასწეოდნენ კიდეც. „ჩვენ უნდა გავიმარჯვოთ, ხომ გახსოვს ეს ჩვენი ბოლო შანსია“, – გასძახა ბერგმა მეგობარს.

„დიახ, ჩვენ გავიმარჯვებთ“ – გაიფიქრა თეომ, მაგრამ მას მოგონებები აწუხებდა. რამდენიმე წლის წინ, როდესაც მეგობრები პირველად იღებდნენ მონაწილეობას შეჯიბრში. მათი იმდროინდელი ნავი ზუსტად ისევე ცუდად იყო გაკეთებული და ბიჭებმა საერთოდ ვერ მიაღწიეს ფინიშამდე. თედომ და ბერგმა ბევრი იტირეს იმ წელს. „უნდა დავეხმაროთ პატარას“ – გასძახა ბერგს მეგობარმა. „რას ამბობ, ჩვენ სულ ცოტა დაგვრჩა და გავიმარჯვებთ, თანაც იმ ბავშვს საერთოდ არ ვიცნობთ, არა უშავს თუ დამარცხდება, რას ვიზამთ თავისი ბრალია, არ იცის ნავის მართვა. მომავალში გამოასწორებს“, – გააპროტესტა ბერგმა. თედო არ აპირებდა საკუთრ განზრახვაზე უარის თქმას და უკვე ნავიდან წყალში გადახტომას და პატარა ჩამორჩენილი ბიჭისკენ აპირებდა გაცურვას.

„მოიცა, თანახმა ვარ, უშენოდ მაინც ვერ მოვახერხებ გამარჯვებას“, – აღიარა ბერგმა და ნავი უცხო ბიჭისკენ მიაბრუნა. როდესაც მეგობრები ბიჭთან მიცურდნენ, მათ მისი ნავი საკუთარს ბოგირით გამოაბეს. პატარა ბიჭს თვალები ცრემლებით აევსო და ისე შეჰყურებდა მოულოდნელ დამხმარეებს. თედომ და ბერგმა ბუქსირის მაგივრობა გაწიეს და პატარა ბიჭის ნავი ფინიშისაკენ გაქაჩეს.

„დიდი მადლობა, თქვენ რომ არა მე საერთოდ ვერ მივიდოდი ფინიშთან, მაგრამ ახლა თქვენ ჩემ გამო ვეღარ მოიგებთ ამ შეჯიბრს“ – ამბობდა თვალცრემლიანი და ძალიან მადლიერი ბიჭუნა.

„არ იდარდო, გამარჯვება მთავარი არ არის“. თეო ძალიან გახარებული იყო, რომ მან და ბერგმა დახმარების ხელი გაუწიეს პატარა ახალბედას. (თეო 12 წლის).

მფარველი ანგელოზი

დაივიწყე ჭრილობები და სიძნელეები; სიკეთე არასდროს დაივიწყო.

კონფუცი (ჩინელი ფილოსოფოსი )

მე და შერიმ ყურადღება მივაქციეთ სკოლის სასადილოში დასვენებაზე სრულიად მარტო მჯდომ გოგონას, რომელიც ჩვენკენ იყურებოდა. ის თითქმის არაფერს ჭამდა. ჩვენ დავუძახეთ გოგონას, რომელსაც შარლოტა ერქვა. ჩემი და შერის მახვილ მზერას არ გამოპარვია, რომ შარლოტას ძალიან ძველი თითქმის ორი ზომით დიდი შარვალი ეცვა, არც დიდი ხნის დაუბანელი და მოუვლელი თმის შემჩნევა გაგვჭირვებია.

გაცნობის შემდეგ მე შარლოტას შევთავაზე, რომ მას ჩვენთან ერთად ეჭამა ბუტერბროდი, და თანაც „ავუხსენი“: „დღეს დედამ ორი ნაჭერი გამომატანა, რადგან მიაჩნია, რომ ძალიან გამხდარი ვარ და ცოტა მოსუქება არ მაწყენს. მე კი ორ ბუტერბროდს ვერასდროს ვერ ვჭამ. თუ გინდა, შენ მიირთვი“.

სკოლის შემდეგ შარლოტა სახლში დავპატიჟე და საკუთარი ნივთები დავათვალიერებინე. სტუმარს განსაკუთრებით მოეწონა ჩემი ულამაზესი ოქროსგან დამზადებული ანგელოზის გამოსახულებიანი საყურეები.

„მართლაც, ძალიან ლამაზია, ეს სამკაული ჩემი მფარველი ანგელოზია“ – ავუხსენი ახალ მეგობარს და სამზარეულოში გავედი, რათა თეფშით სალათი შემომეტანა შარლოტასთვის. მაგრამ სტუმარმა მადლობა გადამიხადა და საჩქაროდ სახლში წასვლა გადაწყვიტა.

„ხვალ მე სკოლაში ვერ მოვალ“, – ვუთხარი შარლოტას და თანაც შევპირდი, რომ ზეგისთვის კვლავ მივუტანდი საჭმელს ახალ მეგობარს.

– მადლობა ქეით, – მიპასუხა შარლოტამ და დაამატა, რომ ცოტა ხნის წინ მისმა დედამ სამსახური დაკარგა და ახლა მის ოჯახს ფინანსურად ძალიან გაუჭირდა.

მეორე დღეს მაინც მომიწია სკოლაში წასვლა და შემცბარ შარლოტას ავუხსენი, რომ კბილის ექიმთან ვიზიტი გადაიდო. შემდეგ, შარლოტას ხელი მოვკიდე და ბუტერბროდი მივაწოდე. მოულოდნელად შემობრუნებულ გოგონას ყურებზე ჩემი ოქროს ანგელოზებიანი საყურეები ეკეთა. აღშფოთებული, წარმოუდგენლად ნაწყენი ვერაფრით ვხვდებოდი, როგორ შეეძლო შარლოტას ასე მოქცევა. მე ხომ მას მეგობრობა შევთვაზე, მან კი საყურეები მომპარა.

როდესაც სახლში დავბრუნდი ტელეფონის ზარი გაისმა. შარლოტა ტიროდა და ბოდიშს იხდიდა. „მაპატიე, მაპატიე“ – ზლუქუნებდა შარლოტა და ცოტა ხანის შემდეგ ამიხსნა, რომ თავად ვერაფრით მოახერხებდა ჩემთან სახლში მისვლას საყურეების დასაბრუნებლად. „იქნებ შენ მოხვიდე ჩემთან? მე და დედა ერთ-ერთ ვაგონში ვცხოვრობთ, რომლებიც სპეციალურად უსახლკაროებისთვის ტრაილერების პარკში არის განთავსებული“.

გაბრაზებულმა არაფერი ვუპასუხე, ისე დავკიდე ყურმილი. მაგრამ შემდეგ თვალწინ დამიდგა შარლოტას ჩაცმულობა და მისი მოუვლელი თმა, იმავე წუთს სიბრაზემ და წყენამ თითქმის გადამიარა. მალევე მივხვდი, რომ ასეთ სიტუაციაში მხოლოდ ორი არჩევანი მქონდა. შემეძლო სამუდამოდ გავბრაზებოდი შარლოტას ან დავხმარებოდი. მე დედას ვთხოვე, წავეყვანე ტრეილერების პარკში, რომ იქ როგორმე მეგობრის საცხოვრებელი ვაგონი მოგვეძებნა.

„მაპატიე“ – ისევ გაიმეორა შარლოტამ ჩემი დანახვისას. „არ იდარდო“ – ვუპასუხე მას და მეგობარს დიდი პარკი გავუწოდე, რომელშიც ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი და საჭმელი ეწყო. შარლოტას დიდი ცისფერი თვალები გაუნათდა, გადამეხვია და საყურე დამიბრუნა.

„როდესაც მფარველი ანგელოზები დავინახე – თქვა შარლოტამ, – გავიფიქრე, რომ ისინი მე უფრო მჭირდება ვიდრე შენ, მაგრამ შევცდი, რადგან მე მფარველი ანგელოზი უკვე მყოლია და ის შენ ხარ ქეით.“ (ქეითი 12 წლის).

ჩვენს სკოლებსა და სასწავლო დაწესებულებებში არცთუ იშვიათია შემთხვევები, როდესაც ბავშვებს მეტყველების პრობლემები აქვთ, მაგრამ არასათანადო ინფორმირებულობის გამო სხვადასხვა იარლიყის მსხვერპლნი ხდებიან.  გყოლიათ მოსწავლე, რომელსაც ესმის, მაგრამ ვერ იგებს, ვერ ხვდება, რაზე ესაუბრებიან, იქცევა არასათანადოდ და უყურადღებოდ,  არ ასრულებს მიმართულ მითითებებს, სიტყვიერ ინსტრუქციას, არ რეაგირებს ხმის ტონის ცვლილებაზე, ვერ ეგუება თანატოლებს, იპყრობს შიში და სიმორცხვე?

თუკი ასეა, შესაძლოა, საქმე  რეცეპტული ანუ იმპრესიული  მეტყველების   დარღვევასთან გვქონდეს. როგორც წესი, იმპრესიულ ანუ რეცეპტულ მეტყველებას მიმართული მეტყველების  აღქმა–გაგებას უწოდებენ. ამ დროს ფიზიკური სმენა ნორმაშია. დარღვეულია სხვის მიერ მიმართული საუბრის აღქმა-გაგება. ფიზიკურად ადამიანს ესმის, მაგრამ ვერ იგებს სიტყვის, წინადადების აზრს, შინაარსს, ვერ ვხდება რაზე ესაუბრებიან, არ ესმის მნიშვნელობა. ბავშვი არ ასრულებს მიცემულ მითითებას, სიტყვიერ ინსტრუქციას, არ რეაგირებს ხმის ტონის ცვლილებაზე. ამ დროს აგრეთვე ხშირია:

• თანმხლები სოციალური, ემოციური და ქცევითი დარღვევები;
• ჰიპერაქტივობა, უყურადღებობა, სოციალური შეუგუებლობა სამყაროსთან და თანატოლებთან;
• თვითიზოლაცია, შიში, შფოთვა, სიმორცხვე.

   იმპრესიული მეტყველების დარღვევის მიზეზებად მოიაზრებენ:

• ფონემატიური სმენის დარღვევას _ ჟღერადობით მსგავსი ფონემების (ბ ფ პ ; დ თ ტ) გარჩევა;
• ხანმოკლე სმენით მეხსიერებას _ გრძელი გამონათქვამების გაგების სირთულე;
• სემანტიკურ პრობლემას _ სიტყვის მნიშვნელობის, სიტყვის გადატანითი მნიშვნელობის გაგების სირთულე (ხუმრობის, ფრაზების გაგება);
• პრაგმატულ სირთულეს _ სიტუაცის შესაბამისად სხვისი მინიშნების გაგება. გაძნელებულია ჟესტების, მიმიკის, არავერბალური მანიშნებლის მიხვედრა-გამოყენება;

გარდა ამისა, დარღვევათა ტიპი მოიცავს მეტყველების შერეულ დარღვევას, რომელიც, თავის მხრივ, აერთიანებს  როგორც ექსპრესიული, ისე იმპრესიული მეტყველების პრობლემებს. ყველა ამ შემთხვევაში ირღვევა გარემოსთან ენის საშუალებით კომუნიკაცია, რაც შემდგომში ხელს უშლის სასწავლო პროცესში სრულყოფილ ჩართვას, წერა-კითხვის, თხრობის, მათემატიკურ სიძნელეებს, ამიტომაც ხშირია ქცევის დარღვევებიც.

მიჩნეულია, რომ მეტყველების  დარღვევას იწვევს ისეთი ფაქტორები, რომლებიც, იმთავითვე მუცლადყოფნის (პრენატალურ), მშობიარობის (პერინატალური) და  მშობიარობის შემდგომ 3 წლამდე (პოსტნატალურ) კრიტიკულ პერიოდს მოიცავს. ამ პერიოდებში გარკვეული მნიშვნელობა  შეიძლება მიენიჭოს ყველაფერს: გადატანილ ინფექციებს, მოწამვლას, დედის ასაკს, სისხლის ჯგუფის შეუთავსებლობას, კვების ნაკლოვანებას, ტოქსიკოზს, ალკოჰოლისა თუ ნარკოტიკის მოხმარებას, დაბინძურებულ გარემოს, გადატანილ ასფიქსიას და სამშობიარო ტრავმას, გართულებულ მშობიარობას, ვიწრო მენჯს, სწრაფ მშობიარობას, ჭიპლარის შემოხვევას, ტრავმებს, ინფექციებს (წითურა, წითელა, ყივანახველა), მენინგიტსა და ენცეფალიტს (თავის ტვინის ანთებას), ყურის ინფექციებსა თუ ვირუსებს. ასევე:

• გარემოს დეპრივაცია/[1];
• სოციალური ფაქტორი; სტრესი.

განირჩევა ორგანული მეტყველების ისეთი ტიპის დარღვევები, როდესაც ბავშვის მეტყველების განვითარება მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ასაკს. ესენია:

• მოტორული ალალია ანუ ექსპრესიული ტიპის განვითარების დისფაზია, რომელიც გამოწვეულია თავის ტვინის ორგანული დაზიანებით მუცლადყოფნის, მშობიარობის ან დაბადებიდან ადრეულ ასაკში სხვადასხვა მავნე აგენტთა ზემოქმედების შედეგად. კერძოდ, ბროკას ცენტრი, რომელიც წარმოთქმას ახორციელებს.  ამ დროს შენარჩუნებულია მიმართული მეტყველების გაგების უნარი ანუ იმპრესიული მხარე, მაგრამ ექსპრესიული მეტყველება მკვეთრად დაზიანებულია და ბავშვს ძირითადად არ შეუძლია სიტყვის, ფრაზების წარმოთქმა, საუბარი.
• სენსორული ალალია ანუ რეცეპტული ტიპის განვითარების დისფაზია გამოწვეულია თავის ტვინის ორგანული დაზიანებით მუცლადყოფნის, მშობიარობის ან დაბადებიდან ადრეულ ასაკში.Aამ დროს ვერნიკეს ცენტრი ზიანდება ძირითადად და მკვეთრად განუვითარებელია მიმართული მეტყველების აღქმა-გაგება, გააზრება, სემანტიკური მხარე, ხმის ტემბრის ცვლილების აღქმა და რეაგირება. შემდგომში გრამატიკული სტრუქტურების გაგების უუნარობა.
• მოტორული აფაზია ანუ ექსპრესიული ტიპის განვითარების აფაზია,  სენსორული აფაზია ანუ რეცეპტული ტიპის განვითარების დისფაზიაა,  რომელიც აღმოცენდება თავის ტვინის დაზიანებით (სისხლჩაქცევა, ინსულტი) და ამ დროს გაძნელებულია სხვისი მომართული საუბრის აღქმა-გაგება. ძალიან გართულებულია ნასწავლის გახსენება-აღდგნაზე მუშაობა და დიდ დროს საჭიროებს. უნდა შეინიშნოს, რომ ბავშვთა აფაზია განსხვავდება მოზრდილთა აფაზიისგან მეტყველების დარღვევის სიმპტომებით, მეტყველების აღდგენის ტემპით.
• სენსორული აფაზია ანუ რეცეპტული ტიპის განვითარების აფაზია (ლკს, ანუ ლანდაუ–კლეფნერის სინდრომი), რომლის ძირითადი ნიშნებია: ეპილეფსიური გულყრები, ქცევითი აშლილობა (ჰიპერაქტივობა, იმპულსურობა, ოპოზიციური ქცევა), მწირი ზეპირი მეტყველება და აქვე გვხვდება წერითი და მათემატიკური დარღვევებიც, არავერბალური ინტელექტი კარგადაა შენახული, უჭირთ სიტყვის მოძებნა და ექსპრესიული მეტყველება. ქალა–ტვინის ტრავმით გამოწვეული მეტყველების დარღვევის დროს ბავშვთა აფაზიისას დაქვეითებულია ვერბალური მხარე, მსჯელობის დეფიციტი  ამბის მოყოლისას, იდიომატური გამოთქმების გაგება და გამოყენება, უქვეითდებათ მეტყველების უნარი. თუ ადრეულ ასაკში მიიღეს ქალა-ტვინის ტრავმა, ხანგრძლივ პერიოდში უქვეითდებათ მიმართული კომუნიკაციის უნარი ანუ უჭირთ ინსტრუქციის შესაფერისი დასკვნის გამოტანა; უქვეითდებათ მეტყველებასთან დაკავშირებული აკადემიური უნარები, უჭირთ ლექსიკური მარაგის აღდგენა ასაკის დონეზე. უკანა ფოსოს სიმსივნეებთან თანმხლები მეტყველების დარღვევისას ბავშვებში ვლინდება შეძენილი მეტყველების უნარის სწრაფი, პროგრესირებადი დაქვეითება, თვალის მოძრაობების დარღვევა და სხვ.

მეტყველების დარღვევისას ძალიან გავრცელებულია ბგერათწარმოთქმის  დარღვევები, როგორიცაა:

დისლალია ბგერათწარმოთქმის დარღვევა, რომლის დროსაც შენარჩუნებულია ნორმალური სმენა და სამეტყველო აპარატის მოქმედება. დისლალიას ახასიათებს: მეტყველების გვიან დაწყება, ფონემატიური სმენის დაქვეითება, არასასურველი სოციალური გარემო და სოციალური კონტაქტის შეზღუდვა, როცა მშობელი უწონებს არასწორად წარმოთქმას ბგერებისა და სიტყვების “ენის მოჩლექა”. დარღვეული ბგერების რაოდენობის მიხედვით დისლალიის ორი სახეს განასხვავებენ: მარტივ დისლალიას (დარღვეულია 1-დან 4 ბგერის წარმოთქმა)  და რთულ დისლალიას (დარღვეულია 5 ან მეტი ბგერის წარმოთქმა).   ბგერათწარმოთქმის დარღვევების აღსანიშნავად გამოიყენება საერთაშორისო ტერმინები: როტაციზმი _ რ ბგერის დარღვევა,        ლამბდაციზმი _ ლ  ბგერის  დარღვევა, კაპაციზმი _ კ  ბგერის დარღვევა, გამაციზმი _ გ  ბგერის დარღვევა, ხიტიზმი _ ხ  ბგერის დარღვევა, სიგმატიზმი _  სისინა (სზძცწ)  და შიშინა ბგერების გარღვევა (შჟ ჯჩჭ).

ბგერაწარმოთქმის ასევე გავრცელებული სახეა რინოლალია, რომლის დროსაც თანმხლებია ხმის ტემბრის დარღვევაც. ის წარმოიშობა სამეტყველო აპარატის ანატომიურ_ფიზიოლოგიერი დარღვევის შედეგად.  დისლალიისაგან ხმის ცხვირისმიერი ტემბრით განსხვავდება. დიზართრია კი ბგერათა მკვეთრად გამოთქმის დარღვევაა, რომელიც გამოწვეულია ცენტრალურ-ნერვული სისტემის ორგანული დაზიანებით და თანმხლებია ბავშვთა ცერებრალური დამბლისას. ამ დროს ღეჭვის და ყლაპვის უნარი ან სუსტია, ან საერთოდ არ აქვთ; ხმა სუსტია და ყრუ, ტემბრი შეცვლილი, მეტყველება შენელებულია. ზოგჯერ ბავშვის სახე მიმიკის გარეშეა, უმოძრაოა. თვალისა და წარბების მოძრაობა, მოტორიკა დაზიანებულია, წარმოთქმა – ძნელად გასაგები. დიზართრიის ყველაზე მძიმე ფორმაა ანართრია, როდესაც  შეუძლებელია მეტყველების გაგება საერთოდ. ბავშვის საუბარს თვითონ მშობლებიც ვერ იგებენ.

ხმის ტემბრის დარღვევებში განირჩევა: აფონია – ხმის სრული უქონლობა, გამოწვეულია სახმო აპარატის არასრულფასოვნებით და დაზიანებით; დისფონია   ხმის ტემბრის, სიმაღლისა და სიძლიერის დარღვევაა, რომელიც შეიძლება წარმოიშვას ცენტრალური ნერვული და პერიფერიული სისტემების ბგერათწარმომქმნელი აპარატის ორგანული ან ფუნქციური დაზიანებით. ის წარმოიშობა ბავშვის განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე.  ეს დარღვევა შეიძლება იყოს იზოლირებულად ან იყოს თანმხლები მეტყველების რომელიმე დარღვევისა.

მეტყველების დარღვევებს განეკუთვნება:

მეტყველების ტემპის დარღვევები: ბრადილალია – შენელება; ტაქილალია –პათოლოგიური სისწრაფე, რომელსაც ხშირად თან ერთვის პოლტერნი ანუ უმიზეზო პაუზები, წაბორძიკება.

• უწესრიგო მეტყველება:
• ელექტიური მუტიზმი დამოკიდებულია ბავშვის ემოციურ განწყობაზე.  გარკვეულ პირობებში ბავშვი მეტყველების ფლობის საკმაოდ კარგ უნარს ავლენს, ზოგ  სიტუაციაში კი საერთოდ წყვეტს საუბარს. ბავშვი საუბრობს კარგად ოჯახის წევრებთან, მაგრამ არ საუბრობს სკოლაში, კლასელებთან, პედაგოგებთან და უცხო ადამიანებთან. ელექტიური მუტიზმი იწვევს სირთულეებს სოციალური კონტაქტის დამყარებისას. იგი ცუდად მოქმედებს სასწავლო პროცესზე; აკადემიურ მიღწევებზე; ყოველდღიური ცხოვრების აქტივობებზე. დარღვევა ხშირია ბავშვის ადრეულ ასაკში. ის გოგონებსა და ვაჟებში ერთნაირი სიხშირით ვლინდება და თანხვედრია ისეთ პიროვნულ თავისებურებებთან, როგორიცაა სოციალური შფოთვა, გარიყულობა, სენსიტიურობა ან ნეგატივიზმი.
• მეტყველების ტემპისა და რიტმული ორგანიზაციის დარღვევა – ენაბორძიკობა განპირობებულია სამეტყველო აპარატის კრუნჩხვითი მდგომარეობით.  ამ დროს არ ირღვევა მთლიანად კომუნიკაციის პროცესი, მაგრამ გაძნელებულია ზოგიერთი ბგერის გამოთქმა, ბგერების, მარცვლების ან სიტყვების გამეორება, წამოძახილი, შეფერხება  მეტყველებისას, ჩუმი ან შესამჩნევი პაუზები, სხვა სიტყვის ჩანაცვლება პრობლემური სიტყვის მაგივრად, დაძაბულობა. ეს კი არღვევს მეტყველების რითმულ, რწყმულ მიმდინარეობას. ასევე ახლავს  სახისა და სხეულის სხვა ნაწილების ასოცირებული მოძრაობები. ენაბორძიკობა უნდა გამოიყოს უწესრიგო მეტყველებისგან და ტიკებისგან. ენაბორძიკობის  ფსიქიკურ და სოციალურ მიზეზებად განიხილება: თვით ენაბორძიკობის მქონე ადამიანის ნევროპათიური თავისებურებები, ხანგრძლივი ფსიქიკური ტრავმები, ხანმოკლე ერთჯერადი ფსიქიკური ტრავმა (შიში), ღამის შიშები, ენურეზი, ემოციური დაძაბვა, უარყოფითი ემოციები, გაძლიერებული გაღიზიანებადობა, გადაჭარბებული სიხარული, მიბაძვა მშობელთა სწრაფ მეტყველებაზე, არასწორი სუნთქვა საუბრისას, უმცროსი ასაკის ბავშვის სამეტყველო მასალით დატვირთვა, პოლიგლოსია ანუ ადრეულ ასაკში რამდენიმე ენის ერთდროულად შესწავლა, ცაციობასთან ბრძოლა და ხშირი შენიშვნები, ზოგჯერ მემკვიდრულობაც,  ბავშვის ზედმეტი განებივრება; ანატომიურ-ფიზიოლოგიური მიზეზები – ფიზიკური დაავადებები, ტრავმები მუცლდყოფნისას ან მშობიარობისას  ასფიქსია, ტვინის შერყევა და ტვინის ორგანული დაზიანება, როცა ზიანდება მოძრაობის განმახორციელებელი ქერქქვეშა მექანიზმები, ნერვული სისტემის გადაღლა-გამოფიტვა, ინფექციური და  სხვა დაავადებები (ყივანახველა, წითელა, ტიფი, რაქიტი, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა). არსებობს ენაბორძიკობის მსუბუქი, საშუალო, რთული და სხვ.[2]  ფორმები.

მეტყველების განვითარებას შემდეგ თავისებურებებს უკავშირებენ: ბავშვი შეიძლება საერთოდ ვერ საუბრობდეს, შეიძლება შეეძლოს საუბარი, მაგრამ არ საუბრობდეს თანატოლებთან, პედაგოგებთან. ერჩივნოს ისაუბროს სახლში და ახლობლებთან, კომუნიკაციისთვის შეიძლება იყენებდეს სტანდარტულ ფრაზებს. შეიძლება ჰქონდეს სიტყვათა გარკვეული მარაგი, მაგრამ საუბარი მაინც არ იყოს პროდუქტიული;  საუბრისას  ყოყმანობდეს, საუბრისას შეიძლება ურევდეს წინადადებაში სიტყვებს,  სიტყვაში მარცვლებს და არ შეეძლოს გარითმვა, შეიძლება ჰყვებოდეს გაკვეთილს ან მომხდარ ამბავს, მაგრამ ვერ იცავდეს თანამიმდევრობას და მოყოლისას გადადიოდეს ერთი სიტუაციიდან მეორეზე, მოყოლისას იყენებდეს დაუმთავრებელ წინადადებებს, ბურდღუნებდეს, საუბრობდეს გაუგებრად ან ჩუმად, შეიძლება საუბრობდეს კონტექსტის შეუსაბამოდ. საუბრობდეს მარტო იმაზე, რაც თვითონ სურს და აინტერესებს, არ ითვალისწინებდეს მოსაუბრის აზრს, არ უწევდეს ანგარიშს მას, შეიძლება ჰქონდეს უცნაური ან არაადეკვატური კომენტარები გაკვეთილზე; იწევდეს ხელს და ვერ პასუხობდეს; უჭირდეს სიტყვების პოვნა; იყოს დაძაბული გაკვეთილსა და სხვა სიტუაციაში და დაძაბული უსმენდეს მოსაუბრეს და გაფაციცებით ადევნებდეს თვალს.

როგორ უნდა შეფასდეს მეტყველების  დარღვევის მქონე მოსწავლე?

• მოსწავლეზე დაკვირვება უნდა მიმდინარეობდეს როგორც არაფორმალურ, აგრეთვე ფორმალურ სიტუაციაში სპეციალური პედაგოგის, კლასის პედაგოგების, ახლობლების მხრიდან;
• სასურველია ინფორმაციის მოპოვება წინასწარ მშობელთან გასაუბრებით, ანამნეზის (სამედიცინო ისტორიის) გაცნობა;
• მშობლის მხრიდან ლოგოპედიური კითხვარის შევსება მოსწავლის შესახებ ინფორმაციის მიღებისათვის;
• მეტყველების პრობლემის შეფასება, უმჯობესია, მოხდეს მულტიდისციპლინარული გუნდის მიერ მოსწავლის მთლიანობაში შესწავლისათვის;
• მეტყველების თერაპევტის მხრიდან მეტყველების სამივე კომპონენტის (ლექსიკის, გრამატიკის, ფონეტიკის, ფონემატიური სმენის) მთლიანი,  ზუსტი შემოწმება  სხვადასხვა რესურსისა და სტრატეგიის გამოყენებით;
• ძლიერ მხარეზე დაყრდნობით განვითარებასა და მეტყველებაში აღმოჩენილი სიძნელეების დროული იდენტიფიკაცია და სპეციალისტების დახმარება;
• მშობელთან შეთანხმებით, მულტიდისციპლინარულ გუნდთან, ექიმთან და სპეციალურ და საგნის პედაგოგებთან ერთად მოსწავლის განმავითარებელი სტრატებიების შემუშავება, რესურსის, მომსახურების განსაზღვრა, თვითშეფასების ფორმატების მომზადება, რაც გაიწერება ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმაში, რომელიც ეფუძნება ეროვნულ სასწავლო გეგმას (კურიკულუმს);
• შეფასების მიზანია, მოსწავლის საერთო მდგომარეობის გაუმჯობესება და მეტყველებაში აღმოჩენილი დარღვევის გამოსწორება ინდივიდუალური შესაძლებლობიდან გამომდინარე და ინკლუზიურ პროცესში უკეთ ჩართვისა და სოციალიზაციის ხელშეწყობა.

სწავლების სტრატეგიები:

• აუცილებელია კლასში მოსწავლისთვის სასურველი სასწავლო გარემოს შექმნა;
• მრავალმხრივი კომუნიკაციის დამყარების ხელშეწყობა გაკვეთილებსა და სხვადასხვა სიტუაციებში თანატოლებთან და უფროსებთან ურთიერთობისას. მოსწავლის სურვილებისა და ინტერესების გამოხატვის თავისუფალი შესაძლებლობა და პატივისცემა პედაგოგთა და ახლობელთა მხრიდან;
• აუცილებელია პედაგოგი იყოს აქტიური და ყურადღებიანი მსმენელი;
• ისაუბროს მოსწავლესთან გასაგებად, ექსპრესიულად, ნორმალური ხმის ტემბრის, ინტონაციებისა და ტემპის გამოყენებით;
• საუბრისას არ გამორჩეს პედაგოგს მოსწავლის არავერბალური კომუნიკაციის გამომხატველი დეტალები: მოსწავლის გამოხედვა, მიმიკა, მხრის აჩეჩვა, თითით მინიშნება რაიმეზე ან სიტყვით რაიმეს გადმოცემა. Aამის შეუმჩნევლობამ პედაგოგის მხრიდან შეიძლება გამოიწვიოს მოსწავლის საკუთარ თავში  ჩაკეტვა ან უწესო ქცევა;
• საჭიროა პედაგოგმა საუბარი შეზღუდოს და მისცეს საშუალება მოსწავლეს, აზრის გამოხატვის, საუბრის დაწყების;
• პედაგოგმა გაკვეთილზე სწორად დასვას კითხვები  აქტოვობიდან გამომდინარე და არ გამოიყენოს ვრცელი ფრაზები ან რთულად გასაგები კითხვითი სიტყვები;
• შეამოწმოს მიწოდებული ინფორმაციის აღქმა მოსწავლის მხრიდან უკუკავშირის გამოყენებით;
• მოაწყოს ჯგუფური მსჯელობები კლასში და ეცადოს, ჩართოს მასში მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლე;
• დააკვირდეს, როგორ ერთვება კლასში კომუნიკაციის კუთხით, სხვების საუბრებში, საგაკვეთილო სისტემაში მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლე;
• დააკვირდეს, ამჟღავნებს თუ არა მოსწავლე ინიციატივას საუბრის დაწყებისას; თუ იცავს რიგითობას; რამდენ წუთს შეუძლია თემის ირგვლივ საუბარი და როგორ; პასუხობს თუ არა ადეკვატურად დასმულ კითხვას და როგორია ლექსიკურ-გრამატიკული წყობა სიტყვების, ბგერების, წინადადებების წარმოთქმა, ხმის ტემბრი და საუბრის რითმი;
• კომუნიკაციის სტიმულირებისათვის სასურველია, პედაგოგმა  ბავშვის პასუხი განავრცოს უფრო გრძელი ფრაზით;
• საჭიროა, გამოიყენოს პარალელური საუბრები. ესმოსწავლეს გარემოსთან ურთიერთობის სხვადასხვა სტილს უვითარებს;
• საჭიროა, გამოიყენოს სიტყვიერი, ვიზუალური ან ჟესტური მინიშნებები მოსწავლეებთან ურთიერთობისას, აქტივობის დაწყებისას.

ასეთი მიდგომა დაეხმარება მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლეს განუვითარდეს კომუნიკაციის უნარ-ჩვევები და უკეთ ჩაერთოს საგაკვეთილო პროცესში; დაამყაროს ურთიერთობა თანატოლებთან, პედაგოგებთან და სხვებთან.

M

მეტყველების დარღვევებისას  განმავითარებელი აქტივობები

სპეციალურ ლიტერატურაში მითითებულია სხვადასხვა ტიპის ვარჯიშები და აქტივობები. ესენია: 1. სამეტყველო ორგანოთა ვარჯიშები: ა) ღეჭვის იმიტაცია ტუჩებისა და ყბების მოძრაობით; ბ) ტუჩების წინ წამოწევა, ორივე ტუჩის ერთმანეთზე დადება და გაღიმება, ტუჩების ისე გაწევა, რომ კბილები ჩანდეს, მონაცვლეობით ტუჩის პოზის შეცვლა _ ხან გაღიმება, ხან გაბრაზება, მოკუმული ტუჩების გაწევა ხან მარჯვნივ, ხან მარცხნივ. გ) ყბის ვარჯიში – პირის გაღება და დახურვა (5-6 ჯერ), ოდნავ გაღებული პირით ქვედა ყბის მოძრაობა მარჯვნივ და მარცხნივ, ენის ვარჯიში – ენის გამოყოფა გარეთ სწორად და მოძრაობა მრჯვნივ და მარცხნივ; ენის წვერის მიტანა ცხვირთან და ჩატანა ნიკაპთან; ენით ტუჩების მოლოკვა წრიულად; ენით წრიული მოძრაობით კბილების დათვლა; ენით შეხება ზედა და ქვედა კბილებთან; ენის მიდება რბილ სასაზე და უკან გატანა; ენის წვერის გარეთ გამოტანა; ენით ‘კოვზის” გაკეთება; ფრუტუნის იმიტაცია ე) კბილების ვარჯიში – კბილების ერთმანეთთან მიტანა და ზედ დადება; კბილების “დაკრეჭილ” მდგობარეობაში გაჩერება; ქვედა კბილებით ზედა კბილების დაჭერა.

2. სუნთქვის მოსაწესრიგებელი ვარჯიშები – შებერვა ხელის გულზე, ბამბაზე, ქაღალდზე, წყალზე და სხვა.

თამაშები: „ქარი“, “შემოდგომა” _ სხვადასხვა ფერის დაჭრილი ქაღალდები ფოთლების მაგივრად და ქარის დაბერვა.  ბავშვი უბერავს ფოთლებს; “საპნის ბუშტი” _ ბავშვი უბერავს საპნის ბუშტებს. “ტალღები” _ ნახევრად სავსე ჭიქაში ჩასხმულ წყალს უბერავს მოსწავლე. შემდეგ კი საწრუპით  უბერავს; “ქარბორბალა” _ ჯოხზე  გავაკეთებთ ქაღალდის ბორბალს და ბავშვი უბერავს.

3. ცხოველთა და ფრინველთა იმიტაციები (ხმაძახილები, ხმამიბაძვები) – ძაღლის ყეფა; კატის კნავილი; ძროხის ზმუილი; თხის კიკინი; ბაყაყის ყიყინი; ბატის სისინი; კრუხის კაკანი, ღორის ღრუტუნი; ჩიტის ჭიკჭიკი.
4. თითოეული ბგერის წარმოთქმა-განსახიერება მოქმედებით. მაგ,: შ-ს წარმოთქმისას ხელით ქარის განსახიერება, ჯ ბგერის წარმოთქმისას ხელით ნაჯახის მოძრაობის გაკეთება; რ ბგერის წარმოთქმისას ხელით ბორბლის დატრილების იმიტაცია.
5. ფონემატიური სმენა – ვასმენინებთ სხვადასხვა ხმას და უნდა გაარჩიოს, წარმოვთქვამთ ხმაძახილს და უნდა გაიმეოროს და მიუსადაგოს ცხოველს; ვარჩევთ ხმოვან ბგერებს მთლიან სიტყვაში; ვმუშაობთ მსგავს წარმოთქმაზე; ვასახელებთ კონკრეტულ ასოზე სიტყვებს ან პირიქით, მიცემულ სიტყვაში გამოჰყოფს პირველ ასოს; ვაძლევთ ისეთ სურათს, სადაც კონკრეტული ასო სიტყვის შუაშია; ჯერ ჩვენ ვუკრავთ ტაშს და ვეუბნებით გაიმეოროს; ვუსახელებთ სიტყვას, უნდა დამარცვლოს და იმდენჯერ ტაში დაუკრას.
6. ლოგოპედიური რიტმიკა _ მოძრაობისა და წარმოთქმის გავარჯიშება ერთდროულად და კოორდინირებული მოქმედების შესრულება; კონკეტულ ასოზე სამეტყველო ლექსის, ენის გასატეხის წარმოთქმა და გამოხატვა მოძრაობაში. მაგ: ლექსში კ ასო სადაც შეხვდება, იმ ადგილზე ტაში დაუკრას, ფეხი დააბაკუნოს, გადააწოდოს ბურთი გვერდზე მჯდომს. სხვადასხვა რითმული ლექსების წარმოთქმა ტემპის ცვლით.
7. სწავლება წამღერებით. ბევრისთვის ეს ყველაზე უფრო საყვარელი მეთოდია.
8. იდეებისა და გრძნობების გამოხატვაზე მუშაობა საუბრით – მოვაყოლოთ ოჯახზე, თავის საქმიანობაზე, საყვარელ თემაზე
9. 9. სურათის აღწერა; სურათებით პატარა მოთხრობის შედგენა.
10. დრამატული თამაშები.
11. განასახიერონ ზღაპრის გმირები თოჯინების გამოყენებით.
12. შემეცნებითი კონცეფციების დახასიათება _ მივცეთ ტომარაში ჩაყრილი საგნები. Mმოსწავლემ დაუნახავად ტომარაში რომელიმეს მოჰკიდოს ხელი და თქვას, თუ რა არის და როგორია. შემდეგ ამოიღოს და დაახასიათოს.
13. კითხვასა და თხრობაზე მუშაობა – მოჰყვეს წაკითხულ მოთხრობას; უპასუხოს კითხვებს; დაახასიათოს პერსონაჟები; დაასრულოს და განავრცოს მოთხრობა; გააკეთოს ანალიზი; ისაუბროს სხვადასხვა თემებზე განვლილი მასალის ირგვლივ.
14. წერითი მეტყველება – წერილობითი დავალებების შესრულება; ასოების, სიტყვების წინადადებების წერა; გადაწერა; კარნახით წერა. კითხვებზე წერილობით პასუხის გაცემა; მოთხრობის შინაარსის წერა. საკუთარი აზრის, სურვილის, მოსაყოლი დავალების წერილობით გადმოცემა სურვილის ან საჭიროების შემთხვევაში.

მეტყველების დარღვევის მქონე მოსწავლეებთან მუშაობისას უნდა გვახსოვდეს, რომ ექსპრესიული  მეტყველების დარღვევისას, თუ რეცეპტული ენა შენარჩუნებულია,  მოსწავლეს შეუძლია ჟესტების საშუალებით გამოხატოს აზრი, გვიჩვენოს ასო, სიტყვა და ა. შ.  ჟესტით შეუძლია გამოხატოს განწყობა, ემოცია მასთან მუშაობის პროცესში. ასევე უნდა გვახსოვდეს, რომ  ძირითადი და მნიშვნელოვანია  პედაგოგების, მულტიდისციპლინური გუნდის, მშობლების, თანაკლასელების, ახლობლების თბილი დამოკიდებულება, საგაკვეთილო მუშაობის სწორად წარმართვა. რესურსის, სავარჯიშოების, სტრატეგიების შერჩევა და ადეკვატურად განხორციელება დაეხმარება მოსწავლეს მეტყველებაში არსებული სიძნელეების დაძლევაში, სწავლასა და განვითარებაში, შრომით და საზოგადოებრივ საქმიანობაში უკეთ ჩართვაში. აუმაღლდება თვითშეფასება. ჩვენ კი ვიტოვებთ იმედს, რომ ეს  ინფორმაცია დაეხმარება როგორც მასწავლებლებს, ასევე მშობლებს და ენა-მეტყველების დარღვევის მქონე მოზარდთან  მოკონტაქტე  ნებისმიერ ადამიანს, ვინც ლიტერატურის სიმცირესა და დაბალ  საზიაროობას  უჩივის.

გამოყენებული ლიტერატურა: 

1. თ. გაგოშიძე, თ, ჭინჭარაული, ქ. ფილაური, მ. ბაგრატიონი “ინკლუზიური განათლების პრინციპები”.  Gგამომცემლობა “ ნეკერი” 2008.
2. თ. გაგოშიძე “ ბავშვის ფსიქიკური განვითარების დარღვევები”, 2007
3. ა. ლაღიძე, თ, პაჭკორია, მ. ბაგრატიონი “ინკლუზიური განათლება, გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის.”
4. მ. ფუტკარაძე, ქ. ვაშაკიძე, “ლოგოპედია“,  თბილისი

[1]  დეპრივაცია განისაზღვრება, როგორც „ურთიერთობათა უკმარისობა“. ამ დროს ყალიბდება სტერეოტიპული მოძრაობები, მონოტონური თვითაგზნება, კლებულობს უფროსებთან ურთიერთობის მოთხოვნილება. მძიმე შემთხვევაში კი ბავშვი საერთოდ ,,გარიყულია“ გარემოდან. ასეთი მდგომარეობა გამოიხატება ტერმინით  ,,რესიგნაცია“, რაც ნიშნავს გაუცხოებას.

[2] მსუბუქი ენაბორძიკობა მჟღავნდება მხოლოდ აგზნებულ მდგომარეობაში ან რაიმე აზრის სწრაფად გამოხატვის სურვილისას. Aმისი  დაძლევა შედარებით იოლია, რადგან ბავშვს არ რცხვენია თავისი ნაკლის.  საშუალო ხარისხის ენაბორძიკობისას ბავშვები მშვიდ და ნაცნობ სიტუაციაში საუბრობენ თავისუფლად და ნაკლი იშვიათად მჟღავნდება. ემოციურ მდგომარეობაში კი თავს იჩენს შესამჩნევი ენაბორძიკობა. მძიმე ხარისხის ენაბორძიკობისას ბავშვები მეტყველების პროცესს თან აყოლებენ მოძრაობსაც.  მუდმივი ენაბორძიკობისას მუდმივად მჟღავნდება მეტყველებისას სხვადასხვა ფორმაში და სიტუაციაში. ტალღისებური ენაბორძიკობა ხან ძლიერდება, ხან სუსტდება, მაგრამ არ ქრება.  რეციდიული ენაბო რ ძიკო ბისას ბავშვი გარკვეული დროის პერიოდში, დიდი ხნის განმავლობაში საუბრობს კარგად და თავისუფლად, შემდეგ კი ისევ ეწყება ენაბორძიკობა ე. ი. ადგილი აქვს რეციდივს.

ადამიანის ცხოვრების გზა სავსეა დაბრკოლებებით, გამარჯვებებითა და დამარცხებებით. ხშირია შემთხვევა, როცა საქმეში ხელმოცარულ ადამიანს მისი გაგრძელების სურვილი და მოტივაცია აღარ რჩება, სურვილი გადაულახავ ბარიერად, ხოლო აისბერგივით უეცრად აღმართული პრობლემა წარუმატებლობის გარანტად იქცევა. ადამიანი ყოველ განუხორციელებელ მიზანს დამარცხებად აღიქვამს, რაც საკუთარი ძალებისა და შესაძლებლობების რწმენას აკარგვინებს.

თუ როგორ აღმოვაჩინოთ საკუთარი მიძინებული შესაძლებლობები, როგორ ვმართოთ რთულ სიტუაციებში ჩვენი შინაგანი ძალები, როგორ გადავეჩვიოთ არასასურველ ჩვევებს, რა სტრატეგიები არსებობს წარმატების მისაღწევად, ამ პრობლემების მოგვარების გზებს გვთავაზობს ნეიროლინგვისტური პროგრამირება, თავისი პრაქტიკული ფსიქოლოგიით, რომლის პრინციპებით  მოქმედების შედეგი შეიძლება იყოს უკუკავშირი და არა მარცხი. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების მიხედვით სასურველი მიზნის მისაღწევი გზა ჩნდება კრიტიკული უკუკავშირისა და მიზნისაკენ მიმავალი მრავალი ალტერნატივიდან სწორი მიმართულების შერჩევის შედეგად. ყველაფერი ის, რაც ამ გზაზე პრობლემად, დაბრკოლებად და მარცხად ვლინდება, ბევრად ღირებული და დახმარებებით სავსე უკუკავშირებია. ისინი ადამიანისთვის ეფექტური მიმთითებლის როლს ასრულებს მომავალში მიზნის გონივრულ დროში მისაღწევად.

მეცნიერების ეს შედარებით ახალი დარგი, პრობლემებით სავსე ცხოვრებისეულ გზაზე, ერთერთი პრინციპის მიხედვით  მიგვითითებს– ,,როცა რაიმე არ გამოდის, მოსინჯე სხვაგვარად”, ,,Wenn etwas nicht funktioniert, probiere etwas anders” (4, 60) ნეიროლინგვისტური პროგრამირება ადამიანს ეხმარება ადრინდელი, არაეფექტური ქცევისა და მოსაზრების შეცნობასა და ეფექტურით შეცვლაში. როცა რომელიმე კონკრეტული  მიდგომა პრობლემის დაძლევაში ვერ გეხმარებათ, ეცადეთ მის შეცვლას.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების პრინციპი  თითოეული პრობლემისთვის ერთი  კონკრეტული გამოსავლის არსებობაზე მიუთითებს – თავისთავად არაფერი ხდება, შესაბამისად არც პრობლემა წარმოიშობა. ადამიანის ირგვლივ მიმდინარე მოვლენები, მისივე შინაგანი მსოფლხედვის ინტერპრეტაციით, პრობლემად ყალიბდება.  როცა ის თავის მენტალურ რუკაზე პრობლემასთან გასამკლავებლად შესაბამის ცოდნა–გამოცდილებას ვერ მოძებნის,  წინ აღმართული „ბარიერი“ მისთვის დაუძლეველ პრობლემად იქცევა. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების დახმარებით შევძლებთ,  პრობლემები გადაუჭრელ საკითხად კი არ წარმოვიდგინოთ, არამედ, მოვსინჯოთ მათი მოგვარება. ნეიროლინგვისტიკური პროგრამირების მიხედვით, დაბრკოლების  არსებობის შემთხვევაში ჩვენი ქმედება უნდა იყოს არა პრობლემაზე, არამედ მიზანზე ორიენტირებული. თუ ამ პრინციპს საგანმანათლებლო სფეროში გადავიტანთ, უსიამოვნო სასწავლო პროცესი შესაძლებელია სასიამოვნო აქტივობად ვაქციოთ.

ადამიანები ერთმანეთისაგან ,,მენტალურ რუკაზე დატანილ’’ პრობლემათა დაძლევის ინდივიდუალური მიდგომებითაც განსხვავდებიან. შესაბამისად, მენტალური რუკა წარმოადგენს შინაგან, ფსიქიკურ გზამკვლევს, რომელიც ინდივიდის გაჩენის წუთიდან გარემოსთან დამოკიდებულების შედეგად იძენს მასშტაბებს და აფართოებს მოქმედების არეს.  ნეიროლინგვისტური პროგრამირების მიხედვით ინდივიდთა ის მენტალური რუკაა საუკეთესო, რომელზეც გამოცდილების ან ცოდნის მიღების შედეგად პრობლემათა მოგვარების არაერთი ალტერნატიული გზაა ასახული. ნეიროლინგვისტიკის გააზრება პედაგოგიკის სფეროში მოღვაწე ადამიანებს დაეხმარება ღრმად გაიაზრონ, თუ რაოდენ დიდი ღირებულება აქვს ექსპერიმენტული სწავლების კომპონენტსა და ამგვარი გაკვეთილის დაგეგმვის აუცილებლობას.

ჩვენს სასწავლო სივრცეში თუ ფართო საზოგადოებაში ხშირად გვხვდებიან მოვლენათა  განსხვავებული აღქმის უნარის მქონე ადამიანები, რომელთა გამოცდილებებიც სწორედ აღქმის სხვადასხვა ბუნებიდან გამომდინარე ხედვის, სმენის, შეგრძნებების, ყნოსვისა და გემოს მიხედვით სტრუქტურირდება. თითოეული მათგანის მიხედვით გამოცდილების ცვლილებამ შესაძლებელია აღქმის საერთო ეფექტზე დიდი ზეგავლენა იქონიოს. ამ შესაძლებლობას იყენებს ნიროლინგვისტური პროგრამირება ადამიანში სასიამოვნო მოგონებების გაძლიერების, ახალი გამოცდილების სასიამოვნოდ მიღებისა და არასასიამოვნო მოგონებების ნეიტრალიზებისა და გაუვნებელყოფისათვის. ამგვარი პრინციპი ღირებულია სასწავლო გარემოში, ისეთ მოსწავლეებთან სწავლა–სწავლების პროცესში, რომლებიც არასასიამოვნო მოვლენად აღიქვამენ სასწავლო პროცესს.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირება საინტერესო ახსნას გვთავაზობს უარყოფითად შეფასებული ქცევის შესახებ, თუ ეს ქცევა უმძიმეს შედეგებს არ იწვევს. თუ სიტუაციას, რომელშიაც ქცევა ვითარდებოდა, პოზიტიური შედეგები ჰქონდა, მენტალურ რუკაზე ის ფასდება როგორც ხელსაყრელი გზა. თუ უარყოფითად შეფასებული ქცევის მიღმა შეიმჩნევა დადებითი განზრახვა, შესაძლებელია ახალი ქცევის განვითარება, რომელიც დადებითად შეფასდება. აღნიშნული პრინციპი წარმოადგენს მორალური განვითარების თეორიაში პოსტკონვენციონალური მორალური პრინციპის პრაქტიკულ ვერსიას, რომლის მიხედვითაც ადამიანი არღვევს კანონს ისევ უფრო მაღალი ადამიანური ღირებულებების დასაცავად. ნეიროლინგვისტური პროგრამირების ეს პრინციპი დაეხმარება პედაგოგებს, გააცნობიერონ, თუ რამდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება თავიანთი აღსაზრდელების მხრიდან გარკვეული წესების სიღრმისეულ დასწავლას და როგორ დაეხმარება მათ მიღებული გამოცდილება მორალური, ზოგადადამიანური და ტოლერანტული ქცევების გამოვლენა–ფორმირებაში.

ყველა ის რესურსი, რაც ადამიანს სჭირდება გარემოსთან ინტერაქციისათვის, მის განკარგულებაშია და მოიცავს ხედვის, სმენის, შეგრძნების, ყნოსვისა და გემოს აღქმის ელემენტებს. მისთვის ხელმისაწვდომი აღქმის ბუნებიდან გამომდინარე იყენებს რესურსს შესაბამისი მახასიათებლით გარემოსთან ადაპტაციისა და სამყაროს აღქმისათვის. სასწავლო გარემოში აღნიშნული პრინციპი ითვალისწინებს აღსაზრდელთათვის მრავალფეროვანი სასწავლო მასალის მიწოდებას, რომ შეძლონ  უნარების სწორი შეფასება  და პრაქტიკულ ცხოვრებაში მართებულად რეალიზება.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების პრინციპები შესაძლებელს ხდის კუნთებზე განტვირთვის კონტროლით გრძნობებსა და ფიქრებზე დადებით ზემოქმედებას, რაც სასწავლო გარემოში სასიამოვნო ატმოსფეროს შექმნის შედეგად მიიღწევა.

ნეიროლინგვისტური პროგრამირების უმთავრეს პრინციპს წარმოადგენს ადამიანსა და მის კომუნიკაციურ პარტნიორს შორის განხორციელებული ჯანსაღი კომუნიკაცია. ის ამ მოვლენას ასე ხსნის: ა პიროვნება ამოძრავებს ტუჩებს საუბრის დროს, ხმის ტალღები ხვდება ბ პიროვნების ყურს. ისინი გარდაიქმნება ელექტრონულ სიგნალებად და ბ პიროვნების ტვინისკენ იგზავნება, რომლის რეაქციაც აუცილებელია ა პიროვნებისთვის. ა პიროვნებისთვის მნიშვნელოვანია ისეთი კომუნიკაცია, სადაც ბ პიროვნება მოქმედებს ა პიროვნების ნათქვამისა და სურვილის მიხედვით. ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში გადამწყვეტი არ არის ის, რისაც მთქმელს სჯერა, არამედ ის, თუ როგორ მიიღებს ადრესატი და მიაღწევს თუ არა კონკრეტულ შედეგს. ამ მოცემულობის გამოყენება პროდუქტიულია პედაგოგთათვის, რათა სასწავლო მასალა აღსაზრდელებს კომუნიკაციის ამ პრინციპების დაცვით მიაწოდოს, რომ შედეგი თვალნათელი იყოს.

პრაქტიკული ფსიქოლოგიის ეს მიმართულება თანამედროვე მეცნიერებაში დიდ დახმარებას გაუწევს ნებისმიერ პედაგოგსა  თუ მოქალაქეს საკუთარი შესაძლებლობებისა თუ ემოციური ფონის სწორად მართვაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჯანაშია, ნ., იმედაძე ნ.,გორგოძე ს., განვითარებისა და სწავლების თეორიები. მასწავლებლის პროფესიული განვითრების ეროვნული ცენტრი, 2011
2. დიუი, ჯ., ჩემი პედაგოგიური მრწამსი –სკოლა და პროგრესი, ჟურნალი მასწავლებელი, 2014 წლის 06 ოქტომბერი
3. ბარბაქაძე, ც., აუდიალური და კინესთეტიკური არხები–მულტისემიოტიკური პრეზენტაციის უნარები, ჟურნალი მასწავლებელი, 2016 წლის 30 აგვისტო
4. Long, A., Schweppe, R., Praxisbuch NLP, Die eigene Kräfte aktivieren und sich auf Erfolg programmieren. Südwest-Verlag, 2013

ვფიქრობ, ძნელია მოიძებნოს მშობელი, რომელსაც სურვილი არა აქვს და არ ცდილობს, რომ აღზარდოს საკუთარი შვილი ჰარმონიულ, წარმატებულ ადამიანად, ისეთად, რომელიც შეძლებს საკუთარი პოტენციური შესაძლებლობების სრულად გამოვლენას და რეალიზებულ პიროვნებად ჩამოყალიბებას.

რა ცოდნა და გამოცდილება უნდა მივცეთ ბავშვს იმისათვის, რომ დავეხმაროთ მას მოემზადოს იმ სამყაროში ცხოვრებისთვის, რომელიც ყოველწლიურად სულ უფრო და უფრო რთული ხდება. როგორც წესი, მშობელთა უმრავლესობა დარწმუნებულია იმაში, რომ  წარმატების მისაღწევად მის შვილს კარგი განათლება ესაჭიროება, მან რაც შეიძლება მეტი უნდა იცოდეს, მეტი წიგნი უნდა ჰქონდეს წაკითხული, დიდი ინფორმაციის მატარებელი და თავისი ინტელექტუალური განვითარებით მაღალ დონეზე მდგომი უნდა იყოს. აღნიშნული მიზნების მისაღწევად მშობლები ძალას, ენერგიას და მცდელობას არ იშურებენ – არჩევენ საუკეთესო სკოლას, საუკეთესო პედაგოგებს, დამატებითი მეცადინეობებითაც საკმაოდ ტვირთავენ შვილს. თუმცა, საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ მომავალი წარმატებისთვის საჭიროა ბავშვის არა მხოლოდ კოგნიტურ, ინტელექტუალურ განვითარებაზე ზრუნვა, არამედ ასევე, და შეიძლება უფრო მეტადაც მისი სოციალური და ემოციური განვითარების საკითხებით დაინტერესებაც. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ გონებრივი განვითარების, არამედ ემოციური განვითარების კოეფიციენტის მაღალი მაჩვენებელი. თავისუფლად შეიძლება ითქვას, და ვფიქრობ, ამაში არაფერია გასაკვირი, რომ ადამიანის წარმატებულობა ჩვენს ეპოქაში უფრო მეტად არის დამოკიდებული ემოციური განვითარების კოეფიციენტზე, ვიდრე გონებრივი განვითარების კოეფიციენტზე. ადამიანი, რომელსაც არ შეუძლია საკუთარი ემოციების რეგულირება, არა აქვს როგორც საკუთარი, ასევე სხვა ადამიანების  ემოციების გაგების უნარი, გარშემომყოფთა რეაქციების სწორად შეფასების უნარი, შეუძლებელია ცხოვრებაში წარმატებული იყოს. საკუთარი და სხვა ადამიანის გრძნობების და ემოციების გაგების უნარზე პასუხისმგებელია ემოციური ინტელექტი.

ზოგადი განმარტებით, ემოციური ინტელექტი ეს არის საკუთარი და სხვა ადამიანების ემოციების გაგების და მართვის უნარი. ვფიქრობ, ეჭვს არ უნდა იწვევდეს ის ფაქტი, რომ ემოციური ინტელექტი 21-ე საუკუნის ადამიანის მთავარი უნარია, ამიტომ, მის განვითარებაზე ზრუნვა ბავშვში აუცილებელია უკვე საკმაოდ ადრეული ასაკიდანვე. პროფესიები ჩნდება და ქრება, ბევრი უნარ-ჩვევა დროთა განმავლობაში უსარგებლო ხდება, მაგრამ ისეთ ადამიანად ყოფნა, რომელიც კარგად ერკვევა, როგორც საკუთარ, ასევე სხვების გრძნობებში, ემოციებში, ყოველთვის აქტუალური იქნება. თანამოსაუბრის თანაგანცდის, მისი ქცევის მოტივების გაგების, მასთან შეთანხმების და გადაწყვეტილების მიღების უნარი სულ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს. წარმატებული კარიერისთვის დღეს საკმარისი არ არის მაღალი ინტელექტის ქონა და ექსპერტობა საკუთარ სფეროში. აუცილებელია რაღაც უფრო მეტი, რაც დაკავშირებულია ადამიანის გრძნობებთან, ემოციებთან და რაც „ემოციური ინტელექტის“ სახელს ატარებს.

ემოციური ინტელექტის ძირითადი კომპონენტები:

• თვითცნობიერება – ადამიანის უნარი სწორად გაიგოს საკუთარი ემოციები, შეაფასოს საკუთარი სუსტი და ძლიერი მხარეები, განსაზღვროს მიზნები და ცხოვრებისეული ღირებულებები;
• თვითრეგულაცია – საკუთარი ემოციების კონტროლის და იმპულსების შეკავების უნარი;
• მოტივაცია – მიზნისკენ სწრაფვის უნარი მისი მიღწევის თავად ფაქტის გამო;
• ემპათია – იმ ემოციების გაგების უნარი, რომლებსაც განიცდიან გარშემომყოფები, ასევე გადაწყვეტილების მიღებისას სხვა ადამიანების გრძნობების გათვალისწინების და მათი თანაგანცდის უნარი;
• სოციალური უნარ-ჩვევები – ადამიანებთან ურთიერთობის და მათი ქცევის სასურველი მიმართულებით წარმართვის უნარი.

ემოციური ინტელექტი გვეხმარება განვსაზღვროთ, გავიგოთ, გამოვიყენოთ და ვმართოთ ჩვენი საკუთარი ემოციები სოციალურად მისაღები ფორმით, გარშემომყოფებთან დავამყაროთ ეფექტიანი კომუნიკაცია, პოზიტიური და ემოციურად ჯანსაღი ურთიერთობა, ადვილად გადავწყვიტოთ პრობლემები, თავიდან ავიცილოთ სტრესი და გამოვავლინოთ ემპათია სხვა ადამიანების მიმართ.

ადამიანი, რომელსაც არა აქვს საკუთარი და სხვა ადამიანების ემოციების და გრძნობების შეცნობის, გაგების უნარი, ცხოვრებაში დახუჭული თვალებით დადის. ადამიანი მიზანს მხოლოდ მაშინ აღწევს, როცა ნათლად ხედავს, თუ საით უნდა წავიდეს და ესმის რა ხდება მის გარშემო. სწორედ ამიტომ არის ასეთი მნიშვნელოვანი ბავშვებში ემოციური ინტელექტის აღზრდა. ემოციები ეს ისეთი რამ არის, რაც ადამიანებს ერთმანეთთან გვაკავშირებს. ბავშვის სოციალურ და ემოციურ აღზრდაზე ზრუნვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც მისი ჯანსაღი კვებით უზრუნველყოფა. კარგად განვითარებული  ემოციური ინტელექტი მშობლებს ბავშვის აღზრდას უადვილებს. კარგი აღზრდა დამოკიდებულია პოზიტიურ და ეფექტიან ურთიერთობებზე, ემოციები კი მის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. გავითვალისწინოთ, რომ როდესაც ბავშვი საკუთარი ემოციების მართვით არის დაკავებული, ნაკლები ქცევითი პრობლემები აქვს. სწორედ ამიტომ აუცილებელია, რომ ბავშვებში ემოციური ინტელექტის განვითარებაზე უკვე ადრეული ასაკიდან ვიზრუნოთ.

რეკომენდაციები ბავშვებში ემოციური ინტელექტის განვითარების ხელშესაწყობად:

• ვაღიაროთ ბავშვის გრძნობები, ვაგრძნობინოთ, რომ ჩვენ გვესმის მისი, გვესმის, რომ ის დაბნეული, ნაწყენი და ნაღვლიანია. ნუ განვიკითხავთ ბავშვის ემოციებს, გრძნობებს, უბრალოდ შევიცნოთ, გავახმოვანოთ და ვაღიაროთ ისინი. ხადახან ეს არის მთელი დახმარება, რომელიც აუცილებელია ბავშვისთვის საკუთარ ემოციებთან გასამკლავებლად. ეს მას ასევე ასწავლის მსგავსი ემოციების და გრძნობების შეცნობას, როდესაც ისინი კვლავ შეხვდება;
• მივაწოდოთ ბავშვს ცალკეული ემოციების განმარტებები, ვუკარნახოთ სიტყვები, რომლებიც მას გრძნობების გარკვეულ სახელწოდებებთან დაკავშირებაში დაეხმარება. დავიწყოთ ისეთი მარტივი და ბავშვისთვის გასაგები გრძნობებით, როგორიცაა: სიხარული, სიბრაზე, ბედნიერება, წყენა და ა.შ. ბავშვის გაზრდასთან ერთად გადავიდეთ უფრო რთულ გრძნობებზე, მაგ. იმედგაცრუება, ფრუსტრაცია და ა.შ.;
• ნუ დავტოვებთ ბავშვს საკუთარ გრძნობებთან მარტო. მძიმე ემოციური განცდებით შეპყრობილი ბავშვისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მშობლების გვერდით ყოფნას, თანაგრძნობას და თანაგანცდას მათი მხრიდან;
• მხატვრული ლიტერატურის ერთობლივი კითხვით და ცალკეული ლიტერატურული პერსონაჟების გრძნობებზე და ემოციებზე საუბრით ჩვენ ასევე შევუწყობთ ხელს ბავშვში ემოციური ინტელექტის განვითარებას;
• როლური თამაშები ემოციური ინტელექტის განვითარების კარგი საშუალებაა. როდესაც ბავშვს უჭირს საკუთარ გრძნობებთან და ემოციებთან გამკლავება, სასურველია ის როლურ თამაშებში ჩავრთოთ. ეს მას დიდ დახმარებას გაუწევს და ემოციურ განვითარებაშიც დაეხმარება;
• შემოქმედებითი განვითარება და პრობლემების დამოუკიდებლად გადაჭრის უნარ-ჩვევების გამომუშავება ასევე მნიშვნელოვანი ხელშემწყობი იქნება ბავშვში ემოციური ინტელექტის განვითარებისთვის;
• ვიზრუნოთ ბავშვებში ემპათიის, თანაგანცდის უნარის განვითარებაზე. ცხოველებთან ურთიერთობა ემპათიის განვითარების საუკეთესო ხერხს წარმოადგენს. ბავშვებში არსებობს ბუნებრივი სიყვარული ცხოველების მიმართ, ისინი მათ ხშირად ადამიანურ თვისებებს მიაწერენ. შინაური ცხოველი შესაძლებლობას აძლევს ბავშვს დაუკვირდეს ქცევას, რომელსაც ის იყენებს თავისი მოთხოვნილებების გამოსახატად. ეს შესანიშნავი ხერხია ბავშვებისთვის ისწავლონ არავერბალური ურთიერთობების სიგნალებზე დაკვირვება და მათი გაგება;
• გავითვალისწინოთ, რომ ემოციური ინტელექტის ფორმირებაზე გავლენას ახდენს ისეთი პიროვნული თვისებების განვითარება, როგორიცაა ემოციური მდგრადობა, დადებითი დამოკიდებულება საკუთარ თავთან და ემპათია. ამდენად ბავშვში ამ თვისებების განვითარებით შეიძლება ავამაღლოთ მისი ემოციური ინტელექტის დონე;
• დავეხმაროთ ბავშვს შეიცნოს, გაანალიზოს თავისი გრძნობა, ემოცია. კი არ ჩაახშოს, ან უარყოს, არამედ შეიგრძნოს ის, მიხვდეს რატომ განიცდის ამ გრძნობას და ისწავლოს მისი გამოხატვა.

     დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ ემოციური ინტელექტის განვითარების მაღალი დონე საშუალებას მოგვცემს თავიდან ავიცილოთ ფსიქოლოგიური პრობლემები მომავალში. ამასთან, ნურც იმას დავივიწყებთ, რომ განვითარებული ემოციური ინტელექტი პირადი კეთილდღეობისა და წარმატების წინაპირობაა. ამდენად, სასურველია, რომ დღეს ნებისმიერი მშობელი ზრუნავდეს აღზარდოს არა მხოლოდ ჯანმრთელი და განათლებული ბავშვი, არამედ ემოციურად განვითარებულიც, ანუ ბედნიერი და პოტენციურად წარმატებული მომავალში.

(მოკლემეტრაჟიანი ანიმაციური ფილმის „ზღარბის“ მიხედვით)

იცნობთ პატარა ბიჭუნას, გამუდმებით, ლამის ყველგან და ყველასთან ზღარბებზე რომ საუბრობს? სტუდია GOBELINS–ის ანიმაციური ფილმის გმირზე მოგახსენებთ და წერილის წაკითხვამდე გთავაზობთ მის გაცნობას ოთხწუთნახევრიან ფილმში „ზღარბი:“

https://vimeo.com/276013718

„ზღარბები, ზღარბები, ზღარბები,“ – გაიძახის ბიჭუნა სკოლის ეზოში, სასადილოში, საპირფარეშოში, ხელსაბანთან,  ექიმთან ვიზიტზე, გაკვეთილზე. ყველა გაურბის: ბავშვები ემალებიან, უფროსები მოჩვენებითი ყურადღებით უსმენენ… ის მუდამ მარტოა, თუ არ ჩავთვლით თანაკლასელ გოგონას, რომელიც უსმენს, გულშემატკივრობს, არ შორდება, მაგრამ ბოლომდე გაყოლას ვერც ის ახერხებს („ბოლომდე“ არ მიესვლება).

„ზღარბის“ ნახვის შემდეგ, ისეთი გრძნობა გვეუფლება, თითქოს გვეცნობაო ეს პატარა ბიჭი (გამუდმებით, ლამის ყველგან და ყველასთან ზღარბებზე რომ საუბრობს), თითქოს ადრეც გვინახავს (მერე რა რომ დახატული და გამოგონილია). ვცდილობთ გავიხსენოთ, ვის გვაგონებს – მეზობლის ბავშვს, უბნელს თუ უბრალო შემხვედრს?.. დანამდვილებით ვიცით, რომ თვალი მოგვიკრავს ამ ჩაფიქრებული, აფორიაქებული გამოხედვისთვის, სასაუბროდ შემართულისთვის ყური მოგვირიდებია, მოუცლელობა მოგვიმიზეზებია, გავქცეულვართ, მიგვიტოვებია. შესაძლოა, ზღარბებზე არ საუბრობდა, მაგრამ  ერთსა და იმავეს გვიმტკიცებდა (რა იოლად გვავიწყდება უგულისყუროდ მოსმენილი)… სამაგიეროდ, ახლა „ზღარბს“ ვუყურებთ მეორედ… შესაძლოა მესამედ და  მრავალჯერაც.

„ზღარბს“ ნამდვილად ჩავუღრმავდებით, განვიხილავთ ერთმანეთში, გაკვეთილზე, სამასწავლებლოში, ოჯახში. წარმოვთქვამთ ტერმინებით დახუნძლულ ფრაზებს, ფსიქოლოგიის ცოდნაში საკუთარ კომპეტენტურობას გამოვავლენთ, აღვნიშნავთ, რომ ბავშვის სოციალური განვითარება მშობლებთან ურთიერთობით იწყება; რომ შიში, უკმაყოფილება, რისხვა, სიხარული და გაკვირვება ის საბაზისო ემოციებია, რომელთა გამოვლინებასაც კონკრეტული მიზეზები აქვს; და კიდევ ათასჯერ ვიტყვით – „რომ!“

და შესაძლოა, ამ ურთულეს და უთავბოლო მსჯელობაში კვლავ ვერ მოვახერხოთ მარტივი პასუხის მოსმენა (პასუხისა, მხოლოდ ერთ სიტყვას „ზღარბს“ რომ გულისხმობს). შესაძლოა, ბოლომდე ვერც ახალი ფერებითა და ფორმებით შეფუთული პროექტი მოვისმინოთ (პროექტი სათაურით „ზღარბები“). შესაძლოა, ვერც იმ იდუმალ უკანა ეზოში მოვხვდეთ, უწყინარი მღრღნელები დამსხვრეული თეფშის გარშემო რომ იკრიბებიან.

მაგრამ იქნებ უფრო მარტივად მოვიქცეთ და ზოგჯერ… უბრალოდ, მოვეფეროთ ბავშვებს – მათი ტკივილის სიმაღლეზე ჩავიმუხლოთ!.. მათ მიხვრა-მოხვრაში, შეყრილ წარბებში, მკაცრად მოკუმულ ტუჩებში, ხელების უნებლიე მოძრაობაში, თავის ქავილში, არეულ ნაბიჯებში, ხმის ინტონაციაში ამოვიკითხოთ ქვეტექსტები. იქნებ, ამიერიდან აღარ წავუყრუოთ, შუა გზაზე არ მივატოვოთ, ბოლომდე გავყვეთ და მივაკვლიოთ მისი ფიქრების უკანა ეზოს, გავარკვიოთ, სალბუნად რატომ ედებათ ზღარბის უხეში, მჩხვლეტავი ეკლები.

და თუ ჩვენს თავსაც წარმოვიდგენთ მათ ადგილას, იქნებ ვაღიაროთ, რომ ხშირად ჩვენც მათ მსგავსად ვიქცევით: ვისთანაც თავს კარგად ვგრძნობთ, გამუდმებით მასზე გვსურს საუბარი; წამალი რომ მოგვარჩენს, ვცდილობთ, ყველას ვაცნობოთ მისი მაკურნებელი ძალის შესახებ; არასასურველ გარემოში მოხვედრილები კი მყუდრო კუთხე-კუნჭულებს დავეძებთ.

***

უკანა ეზოს ბნელი კუთხიდან მზრუნველი და ფრთხილი დედიკო–ზღარბი შვილებს მოუძღვის… პატარა ბიჭუნა ცდილობს დაგორგოლავდეს… პატარა ბიჭუნას სურს მათი ოჯახის წევრად იქცეს, მათ მიეკედლოს… ის ხომ  ჯერჯერობით ზღარბებში მეტ სიკეთეს ხედავს, ვიდრე ადამიანებში.

დიახ, ახლა ჩვენ უკვე ვიცნობთ პატარ ბიჭუნას გამუდმებით, ლამის ყველგან და ყველასთან ზღარბებზე რომ საუბრობს. ვიცნობთ მისი ამოჩემებული თემის მიზეზსაც, თუმცა… თუ ვერ მივაგნებთ, ოთხწუთნახევრიანი ფილმივით ერთ წრეზე იტრიალებს მისი ამბავი.

არნოლდ ბიოკლინი – აპოლინერის, ფროიდის, ირიკოს, დალის, კანდინსკის, რახმანინოვისა და სხვათა შთამაგონებელ გერმანელ მხატვარ ბიოკლინის ნახატთა მელანქოლიურობა  ზუსტად ასახავდა საზოგადოების იმ განწყობას, რომელსაც ერქვა დეკადანსი – ბუნდოვან დარდს, ბნელ წინათგრძნობებს, საიქიოთი ხარბად დაინტერესებას, ცხოვრებისგან დაღლის განცდას, უხეში მიწიერი სინამდვილის უარყოფას, ინდუსტრიული ცივილიზაციის მიერ დამარცხებული ჰუმანისტურ ღირებულებებზე დაფუძნებული ეპოქისადმი მიძღვნილ რექვიემს. „მსოფლიოში ყველაფერი უნდა გავიგოთ, როგორც გამოცანა” – ჯორჯო დი კირიკოს ეს სიტყვები კარგად მიესადაგება არნოლდ ბიოკლინის შემოქმედებას, რომელშიც მხატვარმა მაშინდელი ევროპის ამაღელვებელი მხატვრული იდეების სინთეზი მოხდენა. მას ეძახდნენ სიმბოლისტს და ნეოკლასიკოსს, უკანასკნელ რომანტიკოსს და სიურეალიზმის წინამორბედს. ბიოკლინი წმენდს რეალობას ყველაფერი ყოფითისგან, კონკრეტულისგან. გამოსახულებას მასთან აქვს რაღაც მაგიური დამაჯერებლობა და ამავე დროს ბოლომდე გამოუთქმელობა.

ბიოკლინის სიმბოლიზმი იყო განცდილი, ბუნებრივი, არა წიგნიერი და თეორიული. ის ისე გამოსახავდა საგნებსა და სტიქიებს, რომ ხილული სახის მიღმა იგრძნობოდა რაღაც იდუმალი მოუხელთებელი არსი. მეტაფიზიკური ფერწერის შემქმნელი ჯორჯო დე კირიკო ბიოკლინს თვლიდა თავის ერთ-ერთ მასწავლებლად. ბიოკლინის გავლენას აღიარებდა მაქს ერნსტი, სალვატორ დალიმ კი არნოლდ ბიოკლინს პატივი მიაგო თავის ერთ-ერთ ნახატში. ბიოკლინი, რა თქმა უნდა, არ ყოფილა ნაციზმის იდეოლოგიის წინამორბედი, მაგრამ ჰიტლერის მიერ მისი დაფასების ფაქტმა სახელი შეულახა მხატვარს.
ბიოკლინი საბოლოოდ გამოვიდა მოდიდან, მაგრამ კლასიკოსებში არ ჩაირიცხა. მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში გამოცემულ ხელოვნების ისტორიებში მას ეძღვნება სულ რამდენიმე გულგრილი პწკარი. ხელოვნებათმცოდნეები მხატვრის ყოფილ პოპულარობაშიც კი ხედავდნენ მისი ნაწარმოებების დაბალი დონის დადასტურებას. ეს არაა ახალი და აუხსნელი შემთხვევა ევროპული ხელოვნების ისტორიაში. მეოცე საუკუნის ფერწერის განვითარების საწყის წერტილად იქცა ბიოკლინის მოწინააღმდეგე და ანტაგონისტი იმპრესიონისტების შემოქმედება, თუმცა დამდგარმა საუკუნემ მოახდინა არნოლდ ბიოკლინის რეაბილიტაცია და მისი გარდაცვალების ასი წლისთვისადმი მიძღვნილი გამოფენა ტრიუმფალური წარმატებით გაიმართა 2001-2002 წლებში ბაზელში, პარიზსა და მიუნხენში. გამოვიდა სოლიდური კატალოგები და ალბომი-მონოგრაფიები, ბიოკლინზე დაწერეს სერიოზული წერილები და გადაიღეს ტელეფილმები. არნოლდ ბიოკლინის სახელი ისევ არასაკმარისადაა ცნობილი, მაგრამ ეს მხატვარი ბრუნდება ხანგრძლივი და დაუმსახურებელი დავიწყებიდან.

*     *     *

მიწის წიაღი, როგორც იდუმალი არსი: სიცოცხლის მშობელიც და დამასამარებელიც, როგორც ბნელისა და ნათლის შერწყმა ამ ნახატზე.

ედვარდ მუნკი – ნორვეგიელი მხატვარი და გრაფიკოსია. 1880 -1900 წლებში ცხოვრობდა საფრანგეთში. განიცდიდა პოსტიმპრსიონიზმის გავლენას. გერმანიასა და იტალიაში მისმა მსოფლმხედველობამ ცვლილება განიცადა სიმბოლისტების ზემოქმედების შემდეგ, რამაც განსაზღვრა მისი ხატვის თემატიკა – სიკვდილი, მარტოობა, განგაში და სხვა.

მუნკის შემოქმედება 1890 წლის დასაწყისიდან ვითარდებოდა მოდერნის სტილში. ეს გამოიხატება კომპოზიციის გაძლიერებული დინამიკით, კონტურული ნახატებით, რომლებიც ამძაფრებდა ტრაგიზმს (,,კივილი”, 1893 წ). 1890 -1910 წლების ნახატების უმრავლესობა შედის ციკლში ,,ცხოვრების ფრიზი”. მუნკი იყენებდა მონუმენტურ-დეკორატიულ სტილს, ამასთან ლირიკულსაც. მან შექმნა პორტრეტების გალერეა.

*      *     *

რა არის სიცოცხლე? მაინც სევდიანი, ქარვისფერი სიმარტოვე საკუთარ თავთან და ღმერთთან, მტკივნეულიც და დიდებულიც. გეშინია, წუხხარ თუ იბრძვი არსებობისთვის, შენს სიმართლესა თუ საიდუმლოშიც – მარტო ხარ. სიცოცხლე მთავრდება, როცა ამ ბრძოლას წყვეტ და უკვე სიკვდილი ავსებს შენს ლურჯ სიმარტოვეს. ამ ნახატზე ორივე სიმარტოვეა, სიცოცხლისაც და სიკვდილისაც. მარადისობაში რაფერია სიმარტოვე, ნეტა?…….

გუსტავ კლიმტი – არაერთი ადამიანის საყვარელი მხატვარი, რომლის ნახატებიც სინაზის, რომანტიკის, სიშიშვლის, მშვენიერებისა და სილამაზის ტრიუმფია.
კაშკაშა ოქროსფერი მხატვარს ყველა სხვა ფერზე მეტად უყვარდა, რაც მის ნახატებში ნათლად ჩანს. საბედისწერო ქალები – ისინი დღეს კლიმტის ნახატებმა შემოგვინახეს. მხატვრის პირადი ცხოვრება ამაღელვებელი და უცნაური გახლდათ. მას ქალის სხეულის მიმართ განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა. მხოლოდ კი არ მოსწონდა, ცდილობდა, ფუნჯით გამოეხატა ის, თუ როგორ აღმერთებდა ამ ქმნილებას. კლიმტის ცხოვრებაში ამბოხის დრო დადგა, როცა ძმა და მამა გარდაეცვალა. იმ პერიოდში ჩამოაყალიბა ავანგარდული ჯგუფი „სეცესიონი“ და კონსერვატიული საზოგადოება შემოიკრიბა. წლების შემდეგ მას აუბუნტდნენ. მის ნამუშევრებს ეროტიკის სიჭარბეს და მოტივების აღრევას ვერ პატიობდნენ.

ქალების მოყვარულ მხატვარს ოფიციალური ცოლი არასდროს ჰყოლია, თუმცა მის გვერდით ზრდასრული ცხოვრების ყველა პერიოდში იყო ქალი. სწორედ ერთ-ერთი მათგანის (რომლის მიმართაც პლატონურ სიყვარულს მიაწერდნენ მხატვარს) კალთაში დალია სული 52 წლის კლიმტმა, საკუთარ სახელოსნოში, იქ, სადაც ინსულტმა და პნევმონიამ სძლია. გუსტავ კლიმტმა ვერ დაამარცხა ავადმყოფობა, მაგრამ დაამარცხა დრო, რადგან მის ნახატებში მისი ყოველი ემოცია და სულია. ის დღემდე არის ინსპირაციის წყარო და რაღაც ახლის დასაწყისი. „მე ვარ მხატვარი, რომელიც დილიდან დაღამებამდე ხატავს. ვისაც სურს, რამე გაიგოს ჩემზე, ყურადღებით შეხედოს ჩემს ნახატებს”…

*     *     *

სონია კნიპსი –
ჩვენი მეხსიერება სულშია უჯრებად. ხანდახან რაღაცა სასიამოვნო ასოციაციას ,,ეძებ” და იმ უჯრას არ გამოაღებ, რომელიც საჭიროა, რადგან შავარშიიანი მოგონება შეგრჩება ხელთ. ხან კი გულმდუმარეს ხასხასა მაქმანი მოგჭრის თვალს. ეს ისაა, ადრე რომ ეძებდი, მაგრამ ახლა იპოვე… და ასეა საჭირო ზოგჯერ, რომ უჯრა შეგეშალოს. ცხოვრების იდუმალება სწორედ განწყობათა ამ მოულოდნელ ცვლაშია, რომელიც ბადებს სასურველ თანაფარდობას, ფილოსოფიურ შემგუებლობას, ამაოების სიბრძნეს, თვალში უცნაურ გაკრთომად აკიაფებულს…

ეჟენ დელაკრუა – ფერწერაში ფრანგული რომანტიზმის მამამთავარი იყო (1798-1863). ამ მხატვრის უსაზღვრო წარმოსახვის უნარმა შექმნა მთელი სამყარო მებრძოლი, ვნებათაღელვით აღსავსე სახეებისა. მასთან ნახავთ სცენას დანტეს ჯოჯოხეთიდანაც, ძლიერი განცდებით შეპყრობილ გმირებს გოეთეს, შექსპირისა და ბაირონის ნაწარმოებებიდან. დელაკრუამ მრავალი აღმოსავლელის სახე შექმნა, განსაკუთრებით, ალჟირელებისა და მაროკოელების, რომლებსაც აფრიკაში მოგზაურობისას ხვდებოდა.

*     *     *

გოგონა სასაფლაოზე

არსადაა არსებობის ისეთი მძაფრი და მტკივნეული შეგრძნება, როგორიც აქ. ჩვენი სხეულის დროში დასაზღვრულობასაც შევიგრძნობთ და მარადიულსაც. აქ წარმავალობის კაეშნიანი სიმშვიდეა და ამსოფლიური მწარე სიტკბოს შეგრძნება.
რატომ ხდება, რომ ხანდახან გვგონია, სხვის წილ ჰაერს ვსუნთქავთ, სიცოცხლის პულსმოდუნებულები, ვისაც ასე სწყუროდა ამქვეყნად ყოფნა და არ დასცალდა. ვიღაცისთვის კი ცხოვრებას ჩალის ფასი აქვს.
არც აქაა ლოგიკა…
თუმცა, ვინ განსაზღვრავს ჩვენი არსებობის მეტ-ნაკლებ ფასეულობას?…

ეფექტური სასწავლო პროცესის წარმართვისთვის გვჭირდება მუდმივი უკუკავშირი მოსწავლეების მხრიდან: როგორ ისწავლეს ახალი სასწავლო მასალა, რა პრობლემები ჰქონდათ მათ? უკუკავშირი საშინაო დავალებების გამოკითხვებით არ შემოიფარგლება.

დამოუკიდებელი მუშაობის ხშირად ჩატარება არაპრაქტიკულია. მასწავლებლის მიერ ცოდნის რაიმე კონტროლი არ უნდა აღიქმებოდეს როგორც მოსწავლის „სასჯელი”, იგი საჭიროა სასწავლო პროცესის ეფექტური მონიტორინგისთვის. ამავე დროს გასათვალისწინებელია, რომ ყველაფრის გაზომვა ქულებით არ  შეიძლება, მაგალითად, როდესაც ჩვენ გვჭირდება ანალიტიკური, ლოგიკური აზროვნების დონის დადგენა, ან როგორ მივაღწიეთ გაკვეთილზე დასახულ მიზანს. ჩვენ გვჭირდება ისეთი ტექნოლოგიური საშუალებები, რომლებიც დაგვეხმარება მოსწავლის მიერ მიღებული ინფორმაციის ხარისხის ოპერატიულ მონიტორინგში.

მასწავლებელმა უნდა იცოდეს, რამდენად კარგად აითვისა კლასმა ახალი მასალა. კვლევებს, დამოუკიდებელ სამუშაოს, ტესტებს დიდი დრო სჭირდება. და მაინც, ყოველთვის ზუსტად ვერ აფასებს იმას, რამდენად თავისუფლად ფლობს მოსწავლე მასალას, რამდენად გააზრებულად აღიქვა იგი.

სწავლის ეფექტური პროცესი მოსწავლეთა მხრიდან მუდმივ უკუკავშირს მოითხოვს: როგორ ისწავლეს ახალი სასწავლო მასალა? რა პრობლემები ჰქონდათ მათ?

მნიშვნელოვანია პრიორიტეტების განსაზღვრა: პირველი – დრო; შესაძლებლობა – შეაფასოს არა მხოლოდ ერთი მოსწავლე;

მეორე – მონიტორინგის ინფორმაციულობა – მნიშვნელოვანია ანალიზის, ლოგიკური აზროვნების შემოწმება, ან როგორ მივაღწიეთ გაკვეთილის სასწავლო მიზნებს.

თანამედროვე გაკვეთილი უნდა ემყარებოდეს საგანმანათლებლო პროცესში მოსწავლეთა აქტიურ ჩართულობას, მათ თვითორგანიზებას, პასუხისმგებლობას (იცის საკუთარი პასუხისმგებლობა, იღებს, ახორციელებს და აკონტროლებს მათ).

რაც უფრო აქტიურია სასწავლო მხარე, მით მაღალია სწავლის შედეგი. სასწავლო პროცესში მონაწილეთა ჩართულობა მისი ხარისხის გარკვეული გარანტიაა.

როგორ დავგეგმოთ გაკვეთილი ისე, რომ ყველა მოსწავლე იყოს აქტიური და შემეცნებითი, რათა მათ გააზრებულად (ინტელექტუალურად) შეისწავლონ სასწავლო მასალა? როგორ გავზარდოთ მოსწავლეებში თვითგანათლების უნარი, როგორ ვასწავლოთ ცოდნის გამოიყენება?

ჩვენ გვჭირდება თანამედროვე საგანმანათლებლო ტექნოლოგიები, რომლებიც წარმოადგენენ არა მხოლოდ უნარებს, არამედ კომპეტენციებს, ე.ი. უნარები, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია პრაქტიკაში მათი გამოყენების გამოცდილებასთან.

ვინაიდან კომპეტენციების განვითარების ფუნდამენტური ელემენტია პრობლემების გადაჭრის უნარი, ამიტომ, კომპეტენციების ფორმირება შეიძლება სასწავლო დავალებებისა და სასწავლო სიტუაციების მეშვეობით; მოქმედებით, რომელიც პრობლემების გადაჭრის გამოცდილებას ქმნის.

შესწავლილი მასალის გასაძლიერებლად, ცოდნის სისტემატიზაციის მიზნით, ჯგუფური დისკუსიების ორგანიზებისას მიზანშეწონილია გამოიყენოთ PRES-ფორმულა (პოზიცია – მიზეზი, ანუ ახსნა-განმარტება ან მაგალითი – შეჯამება).

ეს ინტერაქტიული მეთოდი ეფექტური საშუალებაა სასწავლო მასალის ცოდნის კონტროლისათვის. მისი ავტორი არის სამხრეთაფრიკელი სამართლის პროფესორი დევიდ მაკკოიდ-მეისონი.

ამ ფორმულის გამოყენება მოსწავლეებს დაეხმარება ზეპირი გამოსვლის ორგანიზებაში, რადგან იგი სიტყვის ორგანიზების უმარტივესი გზაა, რომელიც დიდად დაეხმარება ჩვენს მოსწავლეებს გამოსვლებსა და წერის პროცესში.

მისი კომპონენტები საშუალებას გვაძლევს დაიშალოს და დამუშავდეს საგანმანათლებლო პრობლემა, გავამყაროთ განვლილი თემები. საკონტროლო ტესტის ფორმისგან განსხვავებით, რომელშიც ხშირად ხდება შემთხვევითი, ინტუიციური პასუხების გაცემა, ეს ფორმულა უფრო ნათლად გამოავლენს მოსწავლეებში არსებული ცოდნის ხარვეზებს.

ეს ტექნიკა შეიძლება იყოს შესანიშნავი ინსტრუმენტი დისკუსიის ჩასატარებლად. იგი საშუალებას გვაძლევს მოკლედ და დასაბუთებულად გამოიტანოთ შესაბამისი დასკვნა, რაც იწვევს მოსწავლეთა დაინტერესებას და მათ დისკუსიაში ჩართვას.

PRES ფორმულის სტრუქტურა შეიცავს 4 მნიშვნელოვან კომპონენტს, რაც წარმოადგენს ამ აბრევიატურის დაშიფვრას. იგი არის ტექსტის აგების აუცილებელი ელემენტი.

P – პოზიცია. აუცილებელია გამოთქვან საკუთარი აზრი მოცემულ პრობლემასთან დაკავშირებით. ამ დროს ხშირად უნდა გვესმოდეს ფრაზები: „მე მჯერა, რომ …”, „ჩემი აზრით, ეს პრობლემა იმსახურებს / არ იმსახურებს ყურადღებას”, „ვეთანხმები …”; „მე ვფიქრობ, რომ…“; „მე მჯერა, რომ …”);

R – დასაბუთება (არამარტო ხსნის მის პოზიციას, არამედ ასაბუთებს საკუთარ პოზიციას). აქ  უნდა წარმოადგინონ ყველა შესაძლო არგუმენტი მოსაზრების დასამტკიცებლად. პასუხი უნდა იყოს დასაბუთებული. მასზე უნდა იყოს საუბარი სასწავლო თემიდან, გავლილი ცნებების გამოყენებით. ამ ბლოკში მთავარი კითხვაა, რატომ ფიქრობთ ასე? და ეს ნიშნავს, რომ უნდა დაიწყოს  სიტყვებით „იმიტომ …”; „რადგან..“ ან „მას შემდეგ …”.

E- მაგალითი (მისი პოზიციის არსის ახსნისას, იყენებს კონკრეტულ მაგალითებს).

მათი სიტყვების გაგების სიცხადისა და დადასტურებისთვის, აუცილებელია ფაქტების ციტირება. ეს პუნქტი გვიჩვენებს მოსწავლეების უნარს, დაადგინონ თავიანთი პოზიციის სისწორე პრაქტიკაში. შეიძლება გამოიყენონ როგორც საკუთარი გამოცდილება, ასევე სხვადასხვა დისციპლინებიდან მიღებული ცოდნა  ან სოციალური კვლევების შედეგები. მთავარია, რომ იყოს დამაჯერებელი. ამ ეტაპზე იყენებენ ფრაზებს როგორიცაა: „მაგალითად …”, „მე შემიძლია დავამტკიცო ეს მაგალითით …”; „მე ამის დადასტურებისთვის შემიძლია ვთქვა, რომ …”.

S – შედეგი-რეზიუმე (დასკვნა). ეს ბლოკი არის საბოლოო, იგი შეიცავს საბოლოო დასკვნებს, რომლებიც დაადასტურებს დასახელებულ პოზიციას. ამ დროს წინადადებები უნდა იწყებოდეს ასე: „ამ გზით …”, „ასე, რომ …”, „მაშასადამე …”, „ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, დავასკვენი, რომ …”; „ამის საფუძველზე დავასკვნი, რომ …”).

PRES-ს შეიძლება შევუსაბამოთ კითხვები: რა? (P – პოზიცია), რატომ? (R – დასაბუთება მიზეზი), როგორ? (E- მაგალითი – განმარტება) და What If (შეჯამება / წინადადება / შედეგი).

ამ ტექნიკის ღირებულება არის ის, რომ იგი საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს მოკლედ და სრულყოფილად გამოხატონ საკუთარი პოზიცია პრობლემის შესახებ.

ამრიგად, ჩვენ რამდენიმე წუთში უნიკალურ შესაძლებლობას ვიღებთ, რომ გავარკვიოთ მოსწავლეების „ცოდნის” ხარისხი, პროცესებისა და მოვლენების გაგება, ანალიზი და შეფასება.

ასეთი ექსპრეს გამოკითხვის შედეგად, ჩვენ მივიღებთ მყარ დიაგნოსტიკურ მასალას მიღებული ცოდნის ხარისხის შესაფასებლად.

ამ მეთოდის გამოყენება ძალიან კარგია ზეპირი გამოსვლებისთვის ჰუმანიტარული საგნების მასწავლებლებისთვის. ვის მივმართავთ ჩვეულებრივ ზეპირი გამოკითხვისა თუ პრეზენტაციის დროს? ყველაზე ხშირად – „ძლიერ მოსწავლეებს”, რადგან გვეშინია, რომ შეუსაბამო, გრძელი პაუზებით, „სუსტი მოსწავლის” პასუხი გავლენას მოახდენს გაკვეთილის ტემპზე.

ხშირად გვგონია, რომ სანამ „ძლიერი” მოსწავლე პასუხობს, დანარჩენები „ყურადღებით უსმენენ” და იმეორებენ იმას, რაც ისწავლეს. ხშირად მოსწავლის ნათქვამის პერიფრაზსაც ვაკეთებთ.

მაგრამ თუ  ჩვენ თავს არ მოვიტყუებთ, შევამჩნევთ, რომ ეს ასე არ არის. მოსწავლეების უმეტესობა უყურებს და ფურცლავს სახელმძღვანელოს იმის მოლოდინში, რომ მათ აუცილებლად გამოიძახებენ.

„ძლიერი მოსწავლეების” პასუხებიც ხშირად სცდება თემას. როგორც წესი, პასუხი იწყება  „ე, ე“, „მ, მ…“, „რა კითხვა დასვით?“  და ა.შ.

PRES ფორმულა მოსწავლეს მოკლე და ამომწურავი პასუხის ჩამოყალიბების შესაძლებლობას აძლევს.

ჩვენ მოსწავლეებს ვთავაზობთ არამარტო ერთგვარ ჩარჩოს ზეპირი და წერითი პასუხებისთვის, არამედ ვთავაზობთ გამოთქვან საკუთარი აზრი, საკუთარი პოზიცია: „მე მჯერა, რომ …” ან „მე მგონია, რომ …”, „მე ვფიქრობ, რომ …”, „ჩემი აზრით …”; „ვეთანხმები ამ განცხადების ავტორს”, „მე არ ვიზიარებ მსგავს აზრს…” და ა.შ.

რაც მთავარია, ჩვენ ვთავაზობთ სწავლის სწავლებას…

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://magicalbali.wordpress.com/2016/02/28/tips-on-organizing-your-speech-the-p-r-e-s-formula/; https://infourok.ru/statya-opit-primeneniya-tehnologii-pops-formuli-v-praktike-prepodavaniya-obscheprofessionalnih-i-socialnogumanitarnih-disciplin–3487116.html; https://didaktor.ru/priyomy-obratnoj-svyazi-pops-formula/.