თამაშს შესაძლებელს სამართლიანობა და თავაზიანობა ხდის. ბავშვები წესრიგსა და თავაზიანობას თამაშის დროს სწავლობენ.

ავტორი: პიტერ გრეი, ფსიქოლოგიის დოქტორი, მასაჩუსეტსის კოლეჯი, აშშ

ცოტა ხნის წინ ფსიქოლოგმა მარკ ბერკოფმა საინტერესო წერილი გამოაქვეყნა კანიდების (ძაღლისებრთა ოჯახის ცხოველები: მგლები, ძაღლები, კოიოტები, და სხვა) თამაშებზე – წერილის სახელია: „როდესაც ძაღლები თამაშობენ, ისინი თავაზიანობის „ოქროს წესებს“ მისდევენ“. დოქტორი ბერკოფის დაკვირვებები ძაღლისებრთა ოჯახის ცხოველებში არსებულ იმ წესებს ეხება, რომლებსაც კანიდები თამაშის დროს იყენებენ. როგორც ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგი პიტერ გრეი წერს, მან „მოიპარა სათაური“ დოქტორი ბერკოფის წერილიდან და ამ მწერლისთვის იგი ოდნავ შეცვალა.

თამაში-ბრძოლები ძაღლებსა და ბავშვებში

ძაღლებს შორის თამაში-ჩხუბი (შერკინება, ბრძოლა), ამ სახეობაში გავრცელებული ერთ-ერთი მთავარი თამაშია. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ ადამიანებზეც, განსაკუთრებით კი ბიჭებზე. დიახ, ბიჭებს უყვართ თამაში-შერკინება ან თამაში-ჭიდაობა. სამწუხაროდ, ხშირად ადამიანებს, როდესაც ისინი ასეთ თამაშს ხედავენ (ბავშვებში თუ ძაღლებში), შეცდომა მოსდით და თამაში ბრძოლაში ერევათ. შესაბამისად, ხშირია, როცა ისინი ასეთ თამაშში ერევიან და „მორკინალებს“ ერთმანეთისგან აშველებენ… სინამდვილეში კი ასეთი თამაში-ბრძოლები ნამდვილი, აგრესიული ჩხუბის სრულიად საპირისპირო მოვლენა გახლავთ.

ნამდვილი ბრძოლის ან ჩხუბის მიზანი მოწინააღმდეგის დამარცხება, დამორჩილება ან დაზიანება გახლავთ. ბრძოლისას, უნდა შეაჩერო შემტევი ინდივიდი და შეწყვიტო დაპირისპირება. თამაში-ბრძოლის მიზანი კი, ჩხუბის საპირწონედ, საკუთარი თავისა და „ჩხუბში“ პარტნიორის გართობა გახლავთ. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან პარტნიორიც უნდა ერთობოდეს (!) და ასეთი თამაში მასაც უნდა სურდეს, სხვაგვარად თამაში არ გამოვა. ამის უზრუნველსაყოფად ორივე მხარე უნდა ეცადოს, არ დაჩაგროს, არ აწყენონოს და არ ატკინოს მეორეს. რეალური დაპირისპირება და ჩხუბი მტრების შეძენის საწინდარია, თამაში-შერკინება კი – მეგობრების. სწორედ ამ წესებს ეძახის დოქტორი ბერკოფი „თავაზიანობის ოქროს წესებს“. ეს წესები ერთნაირია როგორც ბავშვებისთვის, ისე – ძაღლებისთვის.

წარმოგიდგენთ იმ „ოქროს“ წესებს, რომლებსაც მარკი წერილში აღწერს.  მოგვიანებით მას ადამიანებთან მიმართებაში განვიხილავთ:

1. ჯერ სთხოვე და მკაფიოდ გააგებინე – მარკი ხაზს უსვამს, რომ ძაღლები ერთმანეთს სიგნალებით ატყობინებენ, რომ თამაში სურთ: ამას ისინი თავის „სათამაშო“ დახრით ასრულებენ და თვალებში უყურებენ თამაშის პოტენციურ პარტნიორს. ამ დროს ძაღლის წინა ფეხები და სხეულის წინა ნაწილი მიწისკენ აქვთ მიმართული, ხოლო უკანა ფეხები – მაღლა აქვს აწეული. როდესაც ორივე ძაღლი ამ „სიგნალს“ შეასრულებს, შეთანხმება მიღწეულია და იგი ნიშნავს: „მოდი ვითამაშოთ!“

სხვა ცხოველებს, თამაშის დაწყებისთვის სხვაგვარი მინიშნებები და სიგნალები აქვთ. პრიმატების უმეტესობისთვის ეს არის სახის გამომეტყველება, რომელსაც relaxed open-mouth display-ს ან play face-ს ეძახიან (მოშვებული ღია პირი ან „სათამაშო სახე“), რაც ადამიანებს შორის ბედნიერი ღიმილის ან სიცილის გამომეტყველებაა. ბავშვები, რა თქმა უნდა, თამაშის სიგნალს ვერბალურად იძლევიან: „მოდი ვითამაშოთ“, თუმცა სიტყვებს, როგორც წესი, კეთილი ღიმილი ან სიცილი ახლავს თან, რაც კიდევ უფრო სასიამოვნოს ხდის ამ შეთავაზებას.

2. კარგად მოიქეცი (ანუ იყავი ზრდილობიანი). თამაშის გასაგრძელებლად, თითოეული მოთამაშე ვალდებულია, „მოერგოს“ მეორის შესაძლებლობებსა და საჭიროებებს. ძაღლებში, უფრო მსხვილ ან დომინანტურ ცხოველს საკუთარ თავში დომინაციის ტენდენციების ჩახშობა მოუხდება, რადგან დომინანტურობის გამოხატულება ან დომინანტური ქცევა პარტნიორს ან შეაშინებს, ან თამაშის სურვილს გაუქრობს, რაც გართობის დასასრულს ნიშნავს. მსგავსად, ბავშვებში, ყველაზე ძლიერმა და გამოცდილმა ბავშვმა არ უნდა დაჩაგროს პარტნიორი და ტკივილი არ უნდა მიაყენოს მას.

ასეთ ყველა თამაშში, ძაღლებსა თუ ბავშვებში, ყოველი მონაწილე უნდა ეცადოს არ დააზიანოს პარტნიორი-მოთამაშე ან არ ატკინოს მას. ძაღლებში ეს ნიშნავს იმას, რომ კბენა მსუბუქი და უმტკივნეულო იყოს. ბავშვებში კი თამაშზე „მორგება“ ნიშნავს ამ კონკრეტული გართობა/თამაშის მკაფიო და ნათელი წესების დაცვას: აკრძალულია კბენა, ფხოჭნა, ფეხის დარტყმა (თუ ფეხსაცმელებით ხართ), ხელის ძლიერად ჩარტყმა; ჭიდაობისას, თუ პარტნიორს აგდებთ ან მოისვრით, იგი რაიმე რბილზე უნდა დაეცეს და ა.შ.

ამასთან, თამაში ძაღლებსა თუ ბავშვებში, როგორც წესი, მოიცავს რიგითობას. მაგალითად, თამაში-ჭიდაობისას მონაწილეები რიგ-რიგობით დგებიან, ვთქვათ, ჩოქბჯენში, როდესაც ერთის პოზიცია უფრო სუსტია, ხოლო მეორესი – უპირატესი. რეალურ ჩხუბში არც ძაღლი და არც ბავშვი არასოდეს ჩაიყენებს თავს სუსტ მდგომარეობაში.

3. აღიარე, როდესაც ცდები! ხანდახან, გახურებულ თამაშში, ჭიდაობისას თუ ბოქსის ილეთებით ბრძოლისას ბავშვებმა შეიძლება ვერ მოზომოს დაგდების ან დარტყმის ძალა; ძაღლების შემთხვევაში, შესაძლოა ერთმა მეორეს უნებურად მისაღებზე მაგრად უკბინოს. ასეთ სიტუაციაში ძაღლმა შეიძლება დაიწკმუტუნოს, ბავშვმა კი ტირილი მორთოს ან მოწინააღმდეგეს დაემუქროს. თამაშის გასაგრძელებლად, აუცილებელია დროულად მოიხადოთ ბოდიში. ძაღლებში ეს სწრაფი “სათამაშო დახრით“ გამოიხატება, რაც ნიშნავს: „მაპატიე, ეს შემთხვევით მოხდა. მოდი, თამაში გავაგრძელოთ“.

როგორც წესი, დაზარალებული მხარე მალევე იღებს მობოდიშებას – ძაღლებში „სათამაშო დახრით“, ხოლო ადამიანებში მოკლე „კარგით“ ან „ოქეი-ს“ მეშვეობით. ორივე მხარეს თამაშის გაგრძელება სურს, შესაბამისად, ბოდიში და პატიება მალევე მიიღება.

4. იყავი გულწრფელი. თეორიულად, ძაღლს ან ბავშვს, ორივეს შეუძლია თამაშისა და მობოდიშების სიგნალები არაკეთილსინდისიერად გამოიყენოს და შემდეგ სერიოზულად შეუტიოს მოწინააღმდეგეს, დაკბინოს ან დარტყმით დააზიანოს იგი. მაგრამ ეს იშვიათად ხდება. ძაღლებსაც და ადამიანებსაც თამაში სურთ და ამისთვის ღირებულ სოციალურ უნარებს სწავლობენ. ისინი, ვინც თამაშისას იტყუება, განწირულნი არიან პარტნიორების გარეშე დარჩენისათვის – ისინი ვეღარ იპოვიან თანამოთამაშეს. ამის გამო კი შესაძლოა საგრძნობლად შემცირდეს მათი სოციალური უნარები, რომლებიც მათთვის მთელი ცხოვრების განმავლობაში იქნება საჭირო.

კოიოტების (კოიოტი, Canis latrans – ერთგვარი მოზრდილი ტურაა, რომელიც ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტზე ცხოვრობს, ლ.ა.) საველე კვლევისას, დოქტორმა ბეკოფმა აღწერა რამდენიმე ახალგაზრდა კოიოტი, რომლებიც უწესოდ თამაშისათვის ჯოგიდან მოკვეთეს, რაც მარტოობასა და სავარაუდო სიკვდილს ნიშნავს ახალგაზრდა მტაცებელი ცხოველისთვის.

სავარაუდოდ, ის ბავშვები, რომლებიც არაგულწრფელი არიან ბრძოლა-თამაშებისას, სამომავლოდ სოციალურად იზოლირებულ ინდივიდებად ჩამოყალიბდებიან და ვერაფერს მიაღწევენ, რადგან ჩვენ, ადამიანები, მარტო იშვიათად ვაღწევთ წარმატებას.

სამართლიანობა ბავშვების თამაშისას

თუ ბავშვების თამაშისთვის შორიდან გიცქერიათ, ალბათ დამეთანხმებით, რომ თამაშისას ბავშვები ძალიან სერიოზულად ეკიდებიან წესების დაცვასა და სამართლიანობას – ხშირად გაიგებთ შემდეგ ფრაზებს: „აუ, ასე არ შეიძლება!“, ან „აუ, ასე არა!“. ამ ფრაზებს არა მხოლოდ ისინი ამბობენ, რომლებსაც მეტ-ნაკლებად უწესოდ მოექცნენ, არამედ ის ბავშვებიც, რომლებიც წესებს არღვევენ.

წესებით თამაში და მათი დაცვა თითქმის ყველა ასაკის ბავშვის თამაშების ნაწილია, 3-4 წლის ასაკის პატარებისაც კი (რომლებიც ფანტაზიურ თამაშებს თამაშობენ და თვითონვე ინაწილებენ სხვადახვა გმირის როლს). იგივე ვრცელდება 12-15 წლის ყმაწვილების თამაშებზეც, რომლებიც უკვე თვითონ აკეთებენ ბურთით თამაშების ორგანიზებას.

1996 წელს ჰანს ფურტი საბავშვო ბაგა-ბაღების ბავშვებზე დაკვირებისას აღნიშნავდა, რომ ბავშვებში თამაშის მთავარი მეტაწესი „თავაზიანობა და წესების დაცვა“ გახლავთ; ეს წესი მოქმედებაშია თამაშის ნებისმიერ ეტაპზე.

არსებობს მარტივი მიზეზი, რის გამოც თამაში სამართლიანი და თავაზიანი უნდა იყოს. სამართლიანობა არ მომდინარეობს რომელიმე მორალური ფილოსოფიიდან ან ღრმად ჩაბუდებული ალტრუიზმიდან. ბავშვები არც ფილოსოფოსები არიან და არც ანგელოზები. იგივე შეიძლება ითქვას ძაღლებზეც. თამაშის სამართლიანობის ერთადერთი მიზეზი არის ის, რომ მის გარეშე თამაში ვერ შედგება. თამაშისათვის ყველა მონაწილე თანახმა უნდა იყოს მის გაგრძელებაზე და ის ინდივიდი (ან ძაღლი), რომელსაც უსამართლოდ ან არათავაზიანად ექცევიან, უბრალოდ გავა თამაშიდან – მიატოვებს მას.

თამაშებში არსებული თავისუფლებიდან გამომდინარე, თამაშის მიტოვების თავისუფლება (ნებისმიერ მომენტში) ამ სოციალური ინტერაქციის ერთ-ერთი ფუნდამენტური პირობა გახლავთ. თუ ჩვენ ორნი ვთამაშობთ, აუცილებელია ერთმანეთს კარგად მოვექცეთ. სხვაგვარად შენ მიატოვებ ჩემთან თამაშს და მე მარტო დავრჩები. საბოლოოდ, ასეთი გამოცდილების დაგროვების შედეგად, მე ვსწავლობ სამართლიანობასა და თავაზიანობას. როგორც აღვნიშნეთ, თამაშის დატოვების უფლება ერთ-ერთი მთავარი თავისუფლება გახლავთ და იგი ბავშვებს ასწავლის სამრთლიანობას და უკრძალავს უხეშობასა და ჩაგვრას თამაშის დროს, რომელიც თავისუფლებაზე დგას.

თამაშის ოქროს წესი

დოქტორი ბერკოფის მიერ ნახსენებმა „ოქროს წესებმა“, რომლებიც მან ძაღლების თამაში-შერკინებებისათვის იხმარა, გამახსენა საკვირაო სკოლაში ნასწავლი „ოქროს წესი“: „როგორც თქვენ გსურთ, გექცეოდნენ კაცნი, თქვენც ასევე მოექეცით მათ, ვინაიდან ესაა რჯული და წინასწარმეტყველნი“ (მათეს სახარება, 7:12).

კარგად მახსოვს, ბავშვობაშიც კი გამჩენია შეკითხვა „ოქროს წესის“ შესახებ: რა ხდება, როცა სხვისი სურვილები და საჭიროებები ჩემისგან განსხვავებულია? როდესაც ბავშვები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან სიმაღლით, შესაძლებლობებითა და მიდრეკილებებით და ერთად თამაშობენ, ამ დროს შესაძლოა „ოქროს წესი“ საკმარისი არ აღმოჩნდეს.

ყოველმა მოთამაშემ უნდა გაითვალისწინოს მეორის შესაძლებლობები და საჭიროებები, რომლებიც ყოველთვის შეიძლება არ დაემთხვეს თქვენსას. სამართლიანობა სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ყველას ერთნაირად უნდა მოექცეთ. სამართლიანობა ნიშნავს, რომ ყველას მოექცეთ ისე (და გექცევიან), როგორც თამაშის გაგრძელებისთვის იქნება საჭირო.

თამაში-ბრძოლებისას, დიდსა და ძლიერს საშუალება ეძლევა, თავზე გამოსცადოს პატარა და სუსტი მოთამაშის „მთელი ძალით“ დარტყმები, თუმცა საპასუხო შეტევა (ძლიერის მხრიდან), სავარაუდოდ, არ მოეწონება სუსტ მეტოქეს და მას თამაშის გაგრძელებას აღარ ისურვებს. თამაშისას, ბავშვები სწავლობენ განსხვავებული შესაძლებლობების ადამიანების პატივისცემას. სამართლიანობა და თავაზიანობა ყველას თანაბრობიდან კი არ მომდინარეობს, არამედ განსხვავებულობის აღქმიდან და მათი პატივისცემიდან.

„კარგად“ თამაშისათვის (რომელიც სახალისოა, გასართობია და სასიამოვნო გამოცდილებას გაძლევთ) აუცილებელია, როგორღაც „შეაღწიოთ“ სხვის გონებაში და „გამოიცნოთ“ მისი სურვილები. ეს აუცილებელია, რადგან ადამიანმა არასდროს იცის, რა სურს სხვას. საკვირველია, მაგრამ მცირე ასაკის ბავშვებიც კი კარგად ახერხებენ ამას. ეს განსკუთრებული ნიჭი ყოველთვის ჩანს მათი რეგულარული თამაშებისას (ბავშვებს ხომ ძალიან მოსწონთ თამაში!). ბოლოს კი იმას გეტყვით, რომ თამაში, თამაშის წესების დაცვა, სხვებთან ერთად თამაში და თამაშით სიამოვნების მიღება ბავშვებს, როგორც ჩანს, ბევრად უკეთ გამოსდით, ვიდრე ჩვენ, მოზრდილებს, რომლებიც ხშირად არასწორად ვერევით ბავშვების სამყაროში და „ვაფუჭებთ“ მათ თამაშებს.

სტატია მოამზადა ლევან ალფაიძემ

წყარო: https://www.psychologytoday.com/us/blog/freedom-learn/201911/when-children-play-they-follow-the-golden-rules-fairness

გასული წლის მიწურულს სტუმრად ვეწვიეთ სიღნაღის რაიონის სოფელ ნუკრიანის საჯარო სკოლას. ნანახმა ყველა სტუმარს მოგვიკლა გული. სოფლის ცენტრში უზარმაზარი, მეტ-ნაკლებად კეთილმოწყობილი სასწავლო შენობა დგას, მაგრამ საკლასო ოთახები ცარიელია. სკოლაში, სადაც სულ რამდენიმე წლის წინ 500-ზე მეტი მოსწავლე სწავლობდა, დღეს მხოლოდ 150-მდე ბავშვი ცდილობს საშუალო განათლების ატესტატის მოპოვებას. მიგრაცია ქიზიყის ულამაზესი კუთხის უმძიმეს პრობლემადაც იქცა. დასევდიანებულს მეგონა, რომ ვეღარაფერი გამომიკეთებდა ხასიათს, მაგრამ ჩემი მოლოდინი მცდარი აღმოჩნდა. სკოლის სამოქალაქო განათლების მასწავლებელმა, „ჩერქეზამ“ საგნით ბავშვების დაინტერესების შესანიშნავი მეთოდის შესახებ მომიყვა. პედაგოგი მოსწავლეებს მათი საყვარელი კომპოზიციების ტექსტების გარჩევას თხოვს. სიმღერის ტექსტის შინაარსის უბრალო გადმოთარგმნა დავალების შესასრულებლად საკმარისი არ არის. აუცილებელია, რომ მოზარდმა ნაწარმოების შექმნის პერიოდი და ავტორის მოტივაციაც შეისწავლოს. შედეგად, ახალგაზრდები უამრავ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ პრობლემას აღმოაჩენენ ხოლმე. შემდეგ კი მთელი გაკვეთილი სამოქალაქო სფეროში არსებული კონკრეტული დილემის განხილვას ეთმობა.

სახლში დაბრუნებისთანავე ჩემთვის საყვარელ სიმღერებს გადავავლე თვალი. ჩამონათვალში პირველი არეტა ფრანკლინის ნაწარმოებები შემომეფეთა. ის მხოლოდ „სოულის დედოფალი“ და 18 გრემის მფლობელი მუსიკოსი არ ყოფილა. თავისი თითქმის ოთხმოცწლიანი მოღვაწეობის განმავლობაში, მან არაერთხელ დაამტკიცა, რომ ნამდვილად იმსახურებდა ღირსეული მოქალაქისა და პატრიოტის საპატიო სახელს.

გავიხსენოთ არეტა ფრანკლინის პირველი საერთაშორისო ჰიტი – „Respect” („პატივისცემა“). კომპოზიციის ავტორმა ოტის რედინგმა თავდაპირველ ტექსტში მთავარ გმირად შრომით გადაღლილი და სამსახურიდან შინ გვიან დაბრუნებული მამაკაცი გამოიყვანა, რომელიც ცოლისგან პატივისცემას მოითხოვს. „სოულის დედოფალმა“ კი მიიჩნია, რომ პატივისცემას მხოლოდ მამაკაცები არ იმსახურებენ. მას სურდა მთელი ქვეყნისთვის შეეხსენებინა, რომ ღირსების განცდა ყველა ადამიანს აქვს, განურჩევლად სქესისა თუ რასობრივი კუთვნილებისა. აქედან გამომდინარე, მღვდლის ოჯახში გაზრდილმა ვარსკვლავმა სიმღერის მისეულ ვარიანტში აქცენტები გადაანაცვლა და ნაწარმოების პროტაგონისტად საკუთარი უფლებებისთვის მტკიცედ მებრძოლი ქალი წარმოაჩინა. მთელ მსოფლიოში პოპულარული მუსიკა ხალხს მხოლოდ „რიტმ ენდ ბლუზის“ სტილით კი არ ხიბლავდა, არამედ მათ თავიანთ სამოქალაქო პასუხისმგებლობასა და თანასწორობის მნიშვნელობასაც შეახსენებდა. პატივისცემა იყო ის, რასაც არეტას სიმღერის დახმარებით დედამიწის ყველა კუთხეში ითხოვდნენ დაჩაგრული და დამონებული საზოგადოებრივი ჯგუფები.

არეტა ფრანკლინი მხოლოდ მუსიკით არ თანაუგრძნობდა სამოქალაქო უფლებების მოძრაობას. მისი სახლის კარი ყოველთვის ღია იყო დემოკრატიის დამცველებისთვის. „სოულის დედოფალი“ თავად დაჰყვებოდა მარტინ ლუთერ კინგსა და მის მიმდევრებს ქალაქიდან ქალაქში, რათა ემანსიპატორული ბრძოლა ეწარმოებინათ. არეტა უფასო კონცერტებითა და გულუხვი შემოწირულობებით ცდილობდა კიდევ უფრო მეტად გაეძლიერებინა სოციალური სამართლიანობის იდეით გაერთიანებული მოქალაქეები.

არეტა ფრანკლინის მრავალწლიანი ბრძოლა შავკანიანი მოსახლეობისა და ქალების დაქვემდებარებისგან გათავისუფლებისთვის არ დასრულებულა. შრომა დღესაც გრძელდება. თუმცა, შეგვიძლია გავიხსენოთ 2009 წელი, როდესაც უკვე გამოცდილი და საქვეყნოდ აღიარებული მომღერალი კიდევ ერთხელ ავიდა პოლიტიკურ სცენაზე. მარტინ ლუთერ კინგის მოძრაობის მონაწილემ პირველი აფროამერიკელი პრეზიდენტის ინაუგურაციაზე იმღერა. სიმღერა თემატურად იყო შერჩეული. „ამერიკის“ ტექსტში ავტორი მადლობას უცხადებს ღმერთს თავისუფლების ქვეყნის, შეერთებული შტატების შექმნისათვის და ამასთანავე, მას მიღწეული სიკეთის ზრდასა და საყოველთაო გავრცელებას შესთხოვს. არეტამ მთელ ძველ გვარდიასთან ერთად დიდი საქმის პირველი ეტაპის სიმბოლური დასასრული იზეიმა.

არეტა ფრანკლინი ამერიკელებს ყოველთვის ემახსოვრებათ არა მხოლოდ როგორც შესანიშნავი ავტორ-შემსრულებელი, არამედ როგორც დიდი მოძრაობების შთაგონების წყარო და მტკიცე თანამდგომი.

მე პატარა ქალაქში დავიბადე და გავიზარდე. პატარა ქალაქებს (და ხანდახან დიდ ქალაქებსაც) აქვთ ერთი წესი და ეს წესია – არ გეკადრება!

არ გეკადრება, იმიტომ რომ მამაშენის შვილი ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ შენი ძმის და ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ ბიძაშენის ძმისშვილი ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ პაპაშენის შვილიშვილი ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ შენი ქმრის ცოლი ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ შენი ძმაკაცის დაქალი ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ პატარა ქალაქის სრულიად სამამაკაცეთის მეზობელი, მეგობარი, ნათესავი, ახლობელი, ნაცნობი ან არც ისე ნაცნობი ხარ.

და რა თქმა უნდა, არ გეკადრება ის, რაც არ ეკადრებოდა დედაშენს, ბებიაშენს, დეიდაშენს, მამიდაშენს, ბიცოლაშენს, შენს დაქალს, მეზობელ ქალს, ნათესავ ქალს, ახლობელ ქალს, ნაცნობ ქალს, იმიტომ რომ არავინაა დედაშენი, არავინაა ბებიაშენი, არავინაა დეიდაშენი, არავინაა მამიდაშენი, არავინაა ბიცოლაშენი, არავინაა შენი დაქალი და მითუმეტეს არავინაა შენი მეზობელი ქალი და მსგავსნი მისი.

ბავშვობაში, არა – უფრო მოწიფულობისას, ვიცნობდი გოგოს, რომელიც ჩემს პატარა ქალაქში ველოსიპედს იყენებდა ტრანსპორტად და მას ეს არ ეკადრებოდა, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

მე ვმეგობრობდი ერთ ქალთან, რომელზეც ქმარი თითქმის ყოველღამ ძალადობდა, ისიც ყოველღამ მიდიოდა სახლიდან და ეს მას არ ეკადრებოდა, ამიტომაც ბრუნდებოდა ყოველ ჯერზე უკან, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

ბავშვობიდან ვიცნობ ქალს, რომელიც ბევრზე ბევრი წელია სადღაც ჯურღმულში ჩადის ერთი ღერი სიგარეტის მოსაწევად, იმიტომ რომ ჯურღმულს გარეთ ეს მას არ ეკადრება, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

ჩემს ქალაქში იყო ერთი გოგო, რომელიც 9 თვის განმავლობაში მალავდა ჯერ მუცელს და მერე წლების განმავლობაში – შვილს, რადგანაც მას უქმროდ შვილი არ ეკადრებოდა, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

მე მინახავს ქალი, რომელსაც ქმარი ყველას დასანახად ულაწუნებდა სახეში მაშინ, როცა ის თავის აზრს გამოხატავდა და ეს მას არ ეკადრებოდა, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

ბავშვობაში ვიცნობდი გოგოს, რომელსაც იმის გამო ურტყამდნენ, რომ მოკლე კაბები მოსწონდა და ეს მას არ ეკადრებოდა, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

და ვიცნობდი ქალს, რომელიც მასწავლებლად განამწესეს, რადგანაც მას მსახიობობა არაფრით არ ეკადრებოდა, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

მე ასევე ვიცნობდი ქალს, რომელსაც ქმარი არ ჰყავდა, მაგრამ ჰყავდა პარტნიორი და რაკი ეს არ ეკადრებოდა, სანათესაომ მოიძულა, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

ბავშვობაში მე მყავდა ერთი მეგობარი, რომელსაც მამამ დედა მოუკლა, იმიტომ რომ ჩემი მეგობრის დედას რაღაც არ ეკადრებოდა.

ჩვენ ჩვენი ბავშვობიდან მოვდივართ – ეს ფრაზა ყველამ ვიცით და ხშირად ვიმეორებთ. ჩემი თაობის ქალები კი მოვდივართ ბავშვობიდან, რომლის მთავარი ფრაზა იყო – არ გეკადრება! და შვილებსაც ალბათ ასე ვზრდით, იმიტომ რომ სხვა ვერაფერი ვისწავლეთ იმ ბავშვობიდან, რომელშიც ქალებს ერთით მეტი ამოსუნთქვაც კი არ ეკადრებოდათ და ეს – იმ ქალებს, რომლებმაც მერე მართლაც „უკადრებელი სიმძიმე“ იკადრეს და ოჯახები გადაარჩინეს სიკვდილისაგან, მაგრამ თავად ვერ გადარჩნენ და ვერც შვილების სიცოცხლე ვერ დაიცვეს მკვლელი ფრაზისაგან – არ გეკადრება, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ.

პატარა ქალაქებს აქვთ მეორე წესი, რომელიც პირდაპირი გამოძახილია წესისა – არ გეკადრება! და ამ წესს ჰქვია – სხვისთვის ცხოვრება. სხვისთვის ანუ – ქმრისთვის, მამისთვის, ვაჟიშვილისთვის, ბიძისთვის, ძმაკაცისთვის, ნათესავი კაცისთვის, მეზობელი კაცისთვის და ზოგადად – კაცებისათვის. თუ ქალი ხარ და თუ კაცისთვის არ ცხოვრობ – პატარა ქალაქში არ დაგედგომება, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ. თუ ქალი ხარ და კაცისთვის ცხოვრება აღარ გინდა, პატარა ქალაქში შენი ადგილი არ არის, იმიტომ რომ იხ. ზემოთ და იხილეთ ის სინამდვილე, რომელშიც 25 წლის გოგო, მკვიდრი პატარა ქალაქისა, დღეს ყველა იმ ქალის სახელით იბრძვის სიცოცხლისათვის, ვისაც ბრძოლა არ ეკადრება!

კაცები კი, პატარა ქალაქის „დიდი“ კაცები, აუცილებლად გაიხსენებენ ქალთა რიგით დღესასწაულს, შეიკრიბებიან საძმაკაცოებით სადმე პატარა ქალაქის რომელიმე პატარა რესტორანში და დიდი გულმოდგინებით შესვამენ – ყველაზე მშვენიერი, ყველაზე კეთილი, ყველაზე ძვირფასი ქართველი ქალების, უკაცრავად – მანდილოსნების სადღეგრძელოს. მათ გვერდით ალბათ იქნებიან მათი ცოლები, რომლებსაც მერე მეორე დღეს ან იმავე დღეს აუცილებლად შეახსენებენ, რომ იქ, იმ საძმაკაცოს შეკრებაზე ისე ჯდომა, ისე სიცილი, ისე ღიმილი, ისე თქმა, ისე დამწუხრება, ისე ცეკვა, ისე სიმღერა და საერთოდაც ისე არსებობა არ ეკადრებოდათ.

ეს პატარა ქალაქის წესებია და პატარა ქალაქში მცხოვრებ ქალებს მათი დარღვევა არ ეკადრებათ, იმიტომ რომ ქალებს ბრძოლა არ ეკადრებათ – საკუთარი თავისთვის ბრძოლა, თორემ კაცებისა და შვილების გამო ყველაზე უფრო სასტიკ ბრძოლაში გადახვეწილი ქალები დღემდე საყვედურების გარეშე კადრულობენ იმ უკადრებელ სიმძიმეს, რასაც სხვების არსებობისთვის სიკვდილი ჰქვია.

ათენი დიდი ქალაქია. მაგრამ ამ ქალაქში ბევრი პატარა ქალაქის მკვიდრი ცხოვრობს – დროებით, მერე რა რომ ეს სიტყვა – დროებით, უკვე ათწლეულებს ითვლის. ათენში მცხოვრებ პატარა ქალაქელთაგან უმრავლესობა ქალებია. რომელიმე კვირა დღეს, ომონიაზე, ეკლესიასთან თუ გაივლით, აუცილებლად გაიგონებთ ქართულ ლაპარაკს. ესენი ქართველი ქალები არიან, რომლებიც ფულ-ამანათების დაგზავნის მოლევის შემდეგ, დასვენების ერთადერთ დღეს ყველაზე საშინელი და ბნელი უბნის სკვერის სკამზე ატარებენ, რათა იმ პატარა ქალაქებში დატოვებულ ქმრებსა და შვილებს კაფეში ჭიქა ყავაში გადახდილი 1 ევრო არ მოაკლონ, იმიტომ რომ არ ეკადრებათ საკუთარი თავს ერთი ჭიქა ყავა უყიდონ, მაშინ როცა ქმარს ჯიპი აქვს საყიდელი…

პატარა ქალაქებს თავისი წესები აქვთ. ამ წესებში არაფერია თქმული კაცებზე, იმიტომ რომ:

მე არასოდეს შემხვედრია ბავშვობაში ბიჭი, რომელიც ველოსიპედს იყენებდა ტრანსპორტად და მას ეს არ ეკადრებოდა.

მე არასოდეს მინახავს ჩემს ბავშვობაში კაცი, რომელზეც ცოლი ძალადობდა, ის კი სახლიდან მიდიოდა და ეს მას არ ეკადრებოდა.

მე არასოდეს შემხვედრია კაცი, რომელიც ბევრზე ბევრი წელია ჯურღმულში ჩადის სიგარეტის მოსაწევად, იმიტომ რომ ჯურღმულს გარეთ ეს მას არ ეკადრება.

მე არ ვიცნობ კაცს, რომელსაც შვილი საკუთარი ნებითა და სურვილით ჰყავს პარტნიორთან და ამ შვილს მალავს, იმიტომ რომ არ ეკადრება.

მე არასოდეს მინახავს კაცი, რომელსაც ცოლი სახეში ყველას დასანახად ულაწუნებს, იმიტომ რომ საკუთარი აზრის გამოთქმა არ ეკადრება.

მე არასოდეს მინახავს კაცი, რომელსაც სცემდნენ შარვლის ჩაცმის გამო, რადგან არ ეკადრება.

მე არასოდეს მინახავს კაცი, რომელიც მასწავლებლად განამწესეს, იმიტომ რომ მსახიობობა არ ეკადრებოდა.,

მე არასოდეს მინახავს კაცი, რომელიც ქალი პარტნიორის ყოლის გამო ნათესაობამ მოიძულა, იმიტომ რომ არ ეკადრება.

მე არასოდეს არ მყოლია მეგობარი, რომელსაც დედამ მამა მოუკლა, იმიტომ რომ მამას რაღაც არ ეკადრებოდა.

და მე მინახავს უამრავი ქალი, რომელიც ისე ცხოვრობს, როგორც მხოლოდ ქალს ეკადრება – ანუ სხვის გამო, სხვისთვის, სხვისი ცხოვრებით.

მე მინახავს უამრავი ქალი, რომელსაც თავისუფლება სალანძღავი სიტყვა ჰგონია, იმიტომ რომ ასე ასწავლეს – პატარა ქალაქს თავისუფალი ქალი არაფრით ეკადრება.

და სხვათა შორის, არც კაცი არ ეკადრება თავისუფალი. და ეს კაცები, პატარა ქალაქის მკვიდრი, შეჭმუხნული მენტალობის მქონე კაცები – თავადაც მსხვერპლნი საკუთარი გარემოსი, ხვალ აუცილებლად დალევენ იმ „მანდილოსნების“ სადღეგრძელოს, რომლებმაც საკუთარი ცხოვრება არ იკადრეს, სამაგიეროდ იკადრეს მათი, მათთვის, მათ გამო ცხოვრება და სიკვდილი, დიახ, სიკვდილი – რომელშიც ამ წელს უკვე მერვედ გაისმა პატარა ქალაქების მომაკვდინებელი ლოზუნგი – არ გეკადრება!

არ გეკადრება, იმიტომ რომ მამაშენის შვილი ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ შენი ძმის და ხარ.

არ გეკადრება, იმიტომ რომ ბიძაშენის ძმისშვილი ხარ და ასე შემდეგ დაუსრულებლად…

ახალი თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა დაწყებითი საფეხურის თითოეულ საგანში სამიზნე ცნებებსა და მის მკვიდრ წარმოდგენებს საზღვრავს, რომელთა გააზრება-გათავისება მოსწავლემ ქვესაფეხურის ბოლოსთვის უნდა შეძლოს. სკოლისა და მასწავლებლის ამოცანებიც ამ გრძელვადიანი მიზნებიდან მომდინარეობს და პირველი-მეოთხე კლასის ვადაში ნაწევრდება.

ამჯერად კონკრეტული საგნის _ ,,მე და საზოგადოების“ სამიზნე ცნებებსა და მისი გათავისების გზებზე ვსაუბრობთ.  ,,მე და საზოგადოებაში“  III და IV კლასელები 6 სამიზნე ცნებაზე და მათ მკვიდრ წარმოდგენებზე _ საზოგადოება, ინსტიტუცია, დაგეგმვა, ზრუნვა, ცვლილებები, ამბავი, უნდა ვამუშაოთ, ასევე  ექვსი თემის (ჩემი ოჯახი; სკოლა, მეგობრები და თანატოლები; გარემო, რომელშიც ვცხოვრობ; მედია და ინფორმაცია; სად და როგორ ვიღებ განათლებას; მე და ჩემი ქვეყანა;) კონტექსტში;  ანუ თითოეულ თემაში მუშავდება ყველა სამიზნე ცნება  მისი მკვიდრი წარმოდგენებით. მკვიდრი წარმოდგენებით შემოსაზღვრულია სამიზნე ცნების გარკვეული არეალი, რომელიც მოსწავლემ ქვესაფეხურის ბოლოს უნდა  გაითავისოს.

სწავლების პროცესში მასწავლებელი მონიტორინგს უწევს მოსწავლის წინსვლას გრძელვადიანი მიზნისკენ. როგორ ითავისებს მოსწავლე სამიზნე ცნებასა და მის მკვიდრ  წარმოდგენებს ამაზე დაკვირვებისთვის და შეფასებისთვის ეროვნული სასწავლო გეგმის წლიური პროგრამით კომპლექსური დავალებების გამოყენებაა რეკომენდირებული.

კომპლექსური დავალება გულისხმობს დავალებას, რომელსაც ექნება გარკვეული კონტექსტი და თავისი ამოცანით ორიენტირებული იქნება სამიზნე ცნებაზე, მის რომელსამე ან ყველა მკვიდრ წარმოდგენაზე. დავალების შესრულება მოსწავლისგან სამივე ტიპის ცოდნის  გააქტიურებას უნდა უწყობდეს ხელს და რაც მთავარია, დავალებაში შეფასებით კომპონენტთან ერთად სასწავლო კომპონენტიც უნდა მოიაზრებოდეს.

როგორ შევადგინოთ კომპლექსური დავალება, რომ ის იქცეს  მოქნილ და ეფექტურ ინსტრუმენტად განმავითარებელი შეფასებისთვის და სწავლებისთვის?

სამაგალითოდ ავიღოთ სამიზნე ცნება ,,ინსტიტუცია“, როდესაც ის მე-4 კლასში, თემის ,,სად და როგორ ვიღებთ განათლებას“ ფარგლებში მუშავდება.

ეროვნულ სასწავლო გეგმა ამ სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებით ასეთ ფორმულირებას გვთავაზობს:  სამიზნე ცნება _ ინსტიტუცია;

მკვიდრი წარმოდგენები:

კონკრეტული დანიშნულების, ფუნქციის მქონე დაწესებულება, რომლის მიზანია ადამიანებსა და მათ საჭიროებებზე ზრუნვა;

ინსტიტუცია უფრო ეფექტურად ზრუნავს ადამიანებზე, ვიდრე ეს ცალკეულ ადამიანებს შეუძლიათ;

სხვადასხვა ინსტიტუციაში სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები მუშაობენ.

იმის გათვალისწინებით, რომ მესამე კლასში  სამი თემის  (ჩემი ოჯახი; სკოლა, მეგობრები და თანატოლები; გარემო, სადაც ვცხოვრობ;) ფარგლებში, მოსწავლეებს უკვე მოუწიათ მუშაობა, მათ საკმაო ინფორმაცია აქვთ ,,ინსტიტუციის“ სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებით. იციან, რომ საჭიროების შემთხვევაში,  მათ ოჯახს დახმარებას უწევს სამედიცინო დახმარება, სახანძრო და ასე შემდეგ. იციან, რომ თავად და მისი მეგობრები, დადიან სკოლაში, რომელიც ასევე ინსტიტუციას წარმოადგენს. მათ თემს ემსახურება სხვადასხვა ადგილობრივი მმართველობის, კომუნალური, სავაჭრო დაწესებულებები  და ასე შემდეგ.

ჩვენი შერჩეული თემის ,,სად და როგორ ვიღებ განათლებას“ ფარგლებში, როცა  ვამუშავებთ სამიზნე ცნება ,,ინსტიტუციას“, ერთ საკითხად შეიძლება მოვიაზროთ ,,მუზეუმი_ განათლების კიდევ ერთი კერა“. ვიწყებთ ფიქრს კომპლექსურ დავალებაზე.  დავუშვათ, შევჩერდით ასეთ კომპლექსურზე : ,,ნახატით ან ციფრულად შექმენი იმ მუზეუმის  სარეკლამო ილუსტრაცია, რომლის ნახვასაც ურჩევდი თანატოლებს. ილუსტრაციას დაურთე სარეკლამო ტექსტი. მასში მოკლედ და გასაგებად ახსენი: რას ურჩევ? რატომ ურჩევ?   რაში გამოადგებათ ამ მუზეუმის ნახვა? რა ცოდნას შეიძენენ/განიმტკიცებენ და როგორ? მუზეუმში ვინ და რა დაეხმარება ამაში?

წარუდგინე მეგობრებს შენი ნამუშევარი, ახსენი, რა და რატომ გააკეთე. შეაფასე შენი დავალება, რას გააუმჯობესებდი? უპასუხე მეგობრების კითხვებს.“

ამ დავალებას მოსწავლეებს სამიზნე ცნებაზე მუშაობის დაწყებისთანავე ვაცნობთ, რათა ჰქონდეთ ინფორმაცია რომელი კრიტერიუმების მიხედვით შეფასდებიან (რა თქმა უნდა განმავითარებელი შეფასებით) და ჰქონდეთ  დრო გააქტიურონ ძალისხმევა საჭირო ნაბიჯების გადასადგმელად. კომპლექსური დავალების შესრულებამდე მასწავლებელს მოუწევს დაგეგმოს ისეთი აქტივობები, რომლებიც ან პირდაპირ კომპლექსური დავალების შესრულების წინაპირობას შექმნის, ან ირიბად დაეხმარება საკითხების გაგება-გააზრებაში. ყველაფერი ერთად კი, სამიზნე ცნების და მკვიდრი წარმოდგენების გათავისებაში შეუწყობს ხელს. ამას  რამდენიმე გაკვეთილი დასჭირდება.

სავარაუდო აქტივობები შეიძლება ასე გამოიყურებოდეს:

ა) ვააქტიურებთ წინარე ცოდნას ,,განათლებასთან“, მის საჭიროებასთან დაკავშირებით. შემდეგ გონებრივი იერიშის საშუალებით, ვქმნით ასოციაციურ რუკას ,,მუზეუმი“. ჩამონათვალი აუცილებლად მოგვცემს საშუალებას მოვახდინოთ მუზეუმების მარტივი კლასიფიკაცია ( სახლ-მუზეუმი, ხელოვნების, ღია ცის ქვეშ, ქალაქ-მუზეუმი …)

ბ) მოსწავლეებს ვთხოვთ გამოთქვან ვარაუდები, რა კავშირი შეიძლება იყოს განათლებასა და მუზეუმს შორის? ვინიშნავთ ამ ვარაუდებს მოკლედ. (გონებრივი იერიში)

გ)მოსწავლეებს ახალი საკითხზე სააზროვნო პროცესების აღსაძვრელად ვაშველებთ კითხვებს: ბოლოს რომელი მუზეუმი ნახეთ (რეალურად ან ვირტუალურად)? ჩამოთვალეთ ვინ დახვდათ მუზეუმში და რა ნივთები ნახეთ იქ?  მათ ჩამონათვალს ვანაწილებთ  ორ სვეტში_ ,,მუზეუმის თანამშრომლები“ და ,,სამუზეუმე გარემო, ნივთები“.

რა აქვთ საერთო სხვადასხვა მუზეუმებს? (თანამშრომლები, საგამოფენო სივრცე, გამოფენა…)_ ამ კითხვაზე გონებრივი იერიშით, ვაჯამებთ საკითხს და გამოვყოფთ მუზეუმების საერთო მახასიათებლებს.

დ) შემდეგი აქტივობა შეიძლება როლური თამაში იყოს. ფურცელზე ჩამოწერილი გვაქვს მუზეუმის თანამშრომლების ( მეცნიერი, გამოფენის ავტორი, მხატვარი, ექსკურსიამძღოლი, ფონდის მცველი, დარაჯი და ასე შემდეგ), მუზეუმის ატრიბუტების ( დარბაზი, ვიტრინა, საგამოფენო მაგიდა, სტენდი, საინფორმაციო წარწერები, საგამოფენო ნივთები, შთაბეჭდილებების წიგნი) და იმდენი დამთვალიერებელი ( მოსწავლე, მასწავლებელი, სტუდენტი, ადგილობრივი ტურისტი, უცხოელი ტურისტი…), რომ როლი ყველა მოსწავლეს შეხვდეს.

მასწავლებელს შეუძლია თავად მოახდინოს ერთ-ერთი როლის მოდელირება, რომ ამოცანა უფრო ნათელი იყოს. ( მაგალითად: გამარჯობა, მე დარაჯი ვარ, ყოველ ღამე ფხიზლად ვდარაჯობ  მუზეუმს, რომ ბოროტმოქმედებმა, ან ხანძარმა არ დააზიანოს აქაურობა და თქვენ ბევრი საინტერესო რამ ნახოთ… ან: მოგესალმებით, მე განახლებული სტენდი ვარ, იმდენი საინტერესო ამბავი და ფოტო მაქვს თქვენთვის თავმოყრილი, რომ ძალიან მოგეწონებათ და არასდროს დაგავიწყდებათ, მთავარია ყურადღებით გამეცნოთ…)

მასწავლებელი აძლევს ინსტრუქციას:  გეძლევათ 3-4 წუთი, რომ მოემზადოთ ბრიფინგისთვის. მუზეუმის თანამშრომლები და მუზეუმის ,,ატრიბუტები“ მოამზადებენ 2-3 წინადადებას, თავიანთ როლზე, ფუნქციაზე. თუ რით და როგორ ეხმარებიან დამთვალიერებლებს ახალი ცოდნის მიღებაში. დამთვალიერებლები კი მოამზადებენ   თითო საინტერესო კითხვას, რომელსაც ,,მუზეუმელებს“ დაუსვამენ.

მერხებს ბრიფინგის შესაბამისად განვალაგებთ. საჭიროა დავიცვათ 1 წუთიანი რეგლამენტი და ისაუბრებს ის, ვისაც ,,მიკროფონი“ გადაეცემა.

ე) საბოლოოდ მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად აჯამებს აქტივობას: რა გაიგეს ახალი მუზეუმების შესახებ? რა სამუშაო უძღვის წინ სამუზეუმე გამოფენის მოწყობას? ექსპონატის გამოფენას? რა პროფესიის ადამიანები მონაწილეობენ მუზეუმის შექმნაში და ფუნქციონირებაში? როგორია კარგი მუზეუმი? ვინ და როგორ ეხმარება დამთვალიერებელს  ახალი ცოდნის მიღებაში.

ეს შეჯამება სრულდება სამიზნე ცნებასთან და მკვიდრ წარმოდგენებთან კავშირის გამოკვეთით (ყველა ინსტიტუცია ემსახურება ადამიანებს, აქვს სტრუქტურა, მუშაობენ საჭირო პროფესიის ადამიანები, მუდამ ახლედება, უმჯობესდება…).

ვ) ერთი აქტივობა შეიძლება იყოს მცირე პროექტი ,,ჩვენი საყვარელი ნივთების მუზეუმი“. ყველა ბავშვს მოაქვს თავისი საყვარელი ნივთი (სათამაშო, ფოტო, წიგნი, ხელნაკეთი ნივთი, ნახატი და ასე შემდეგ. მოაწყობენ ამ ნივთების ,,მუზეუმს“ და თითოეული მოკლედ ჰყვება ამ ნივთის ამბავს (დასაწყისი, ამბის განვითარება, დასასრული).

ზ)ამ აქტივობის შემდეგ მასწავლებელი წარმართავს დისკუსიას კითხვებზე: რას ემსახურება რეკლამა? როგორი უნდა იყოს კარგი რეკლამა? ერთობლივი მსჯელობით გამოყოფენ სამ კრიტერიუმს:

მიმზიდველად გაფორმებული;

სამიზნე ჯგუფზე ორიენტირებული;

აუცილებელი ინფორმაციის შემცველი;

ამ კრიტერიუმების ჩამოყალიბების შემდეგ მასწავლებელი კლასს ჰყოფს ჯგუფებად და ავალებს მშობლებისთვის მოამზადონ ,,მათი საყვარელი ნივთების მუზეუმის“ რეკლამა.

ჯგუფს მუშაობისთვის ეძლევა 10 წუთი. შემდეგ წარმოადგენენ ნამუშევრებს და იმსჯელებენ პასუხობს თუ არა ისინი კრიტერიუმებს.

დასასრულ,  მასწავლებელი კიდევ ერთხელ შეახსენებს კლასს კომპლექსური დავალების პირობას და ეკითხება არიან თუ არა მზად ამ დავალების შესასრულებლად? კიდევ ერთხელ მსჯელობენ ბუნდოვან საკითხებზე და მომავალ გაკვეთილზე, ან სულაც საშინაოდ, ინდივიდუალურად ასრულებენ კომპლექსურ დავალებას.

კომპლექსური დავალების წარდგენის პროცესში, მასწავლებელი აკვირდება, რამდენად აქვს თითოეულს გააზრებული ინსტიტუციის სამიზნე ცნება თავისი მკვიდრი წარმოდგენებით. ამ საკითხის შეჯამებაც სწორედ იგივე მიზანს ემსახურება. შეჯამების დროს ვიხსენებთ თავდაპირველ ვარაუდებს და ვმსჯელობთ, რა გამართლდა და რა შეიცვალა.

მასწავლებელი აკეთებს ჩანიშვნებს მოსწავლეების შესახებ, რა დონეზე აქვს გათავისებული თითოეულს  სამიზნე ცნება და მისი მკვიდრი წარმოდგენები, ეს ეხმარება სწორად დაგეგმოს ამ სამიზნე ცნებაზე მუშაობა შემდეგი თემის ფარგლებში, რომ მოსწავლეებს სუსტი მხარეების დაძლევისთვის შესაბამისი კონტექსტები შეუქმნას.

სიგურნი უივერი კოსმოსურ ხომალდზე  „უცხოს“ ებრძოდა. ეს „უცხო“ ნამეტანი შეუხედავი ვინმე იყო და პირიდან მწვანე-ყვითელი  ქაფი გადმოსდიოდა, რომელიც ბოლავდა, გარშემო ყველაფერს შლიდა და აორთქლებდა.

ექიმი „ექიმი ვინ“-დან სამყაროს დროსა და განზომილებებში მოგზაურობდა და ბოროტისგან ადამიანებს შველოდა. ერთ პლანეტაზე მოიყვითალო სისხლიან ადამიანებს ებრძოდა. ამათი სისხლი რასაც/ვისაც მიესხმებოდა, მისი საქმე წასული იყო.

ფილმ „ხუფში“ კი რაღაც ჯადოსნურ გამოქვაბულში შესასვლელად, ყვითელი ტბა უნდა გადაგეცურა, მაგრამ ამ ტბის წყალი მთლიანად დაგწვავ-დაგანახშირებდა. ჰოდა, ფილმის გმირებმა რკინის ნავი გააკეთეს. ნავმა გაძლო… გაცურეს და უკანაც დაბრუნდნენ. გაძლებდა ნავი აბა რა, მანამდე ერთმა თვალახვეულმა ჯადოქარმა შეულოცა. ეს ჯადოქარი ღამით ჯადოქარი იყო, დღისით ყვავი და დაფრინავდა ყვანჩალით აქეთ-იქეთ.  მერე კი იმ ნავს ცუდი ბედი ეწია. ერთმა ჩვეულებრივმა კაცმა (ანუ, არა ჯადოქარმა) ჭანჭიკები დააძრო და შეჭამა.

ახლა, მავანი ჩემზე იფიქრებს, ეს თურმე რას უყურებსო… ჰო, რა მოხდა მერე, ბავშვობიდან ზოგჯერ ასეთი ფილმების ყურებაც მიყვარს. საქმე იმაში კი არ არის, რას უყურებ, არამედ როგორ უყურებ. მე ქიმიურ ყურებაზე ვსაუბრობ.

მოდი დავფიქრდეთ… გამოდის, რომ ყველა ზღაპრულ ფანტასტიკურ ფილმში ქიმიას იყენებენ. ეს ცხვირ-პირიდან გადმოსული ქაფები, ყვითელი სისხლები და ყვითელი ტბები, რომელიც ყველაფერს შლის და წვავს მჟავაა და ფილმებში მათ სწორედ მომწვანო ან მოყვითალო სითხეებად აჩვენებენ.

ყვითელი მჟავა ლაბორატორიაშიც მოიპოვება. იგივე მჟავა ადამიანის კუჭშიც არის. რა თქმა უნდა, არა იმ კონცენტრაციითა და რაოდენობით, რაც ლაბორატორიაში მაგიდაზე მდგარ ბოთლშია. თუმცა, ჩნდება კითხვა, ჩვენი კუჭი რკინის ლურსმანს მოინელებს? რატომ ვკითხულობ იცით? იმ კაცმა ნავის ლურსმნები ხომ მოინელა? და ფილმებში მჟავები კოსმოსური ხომალდის კორპუსიდან დაწყებული, თუჯის ტაფით დამთავრებული, თუ ყველაფერს ანადგურებენ, ერთი ლურსმნის მონელება რა გახდა?

მარილმჟავას გარდა, უამრავი სხვა მჟავაც არსებობს, აზოტმჟავა, აზოტოვანი მჟავა, გოგირდოვანი მჟავა, გოგირდმჟავა, ფოსფორმჟავა და კიდევ ბევრი სხვა, ყველას ვერ ჩამოვწერ. ჰოდა, საინტერესოა, რა სხვაობაა მათ სიძლიერეს შორის.

ზოგადად, რაც უფრო იოლად ჩამოცილდება მჟავას პროტონი, მით ძლიერად ჩაითვლება.

თუმცა, რობერტ ბოილის არ იყოს, ყველაფერი ექსპერიმენტულად გამოსცადეთ და გაკვეთილზე მჟავების შეჯიბრი მოაწყვეთ. ხომ არის ხოჭოების, ზაზუნების და კუების რბოლა, დაახლოებით ასეთივე  შეჯიბრი იქნება.

ავიღოთ სამი მჟავა: აზოტმჟავა, გოგირდმჟავა და მარილმჟავა. ავიღოთ რკინის  სამი ერთნაირი ლურსმანი.

მარილმჟავა მბოლავია, ამიტომ ამწოვ კარადაში უნდა იმუშაოთ. რა გამოდის? „უცხოს“ ქაფიც ბოლავდა, ანუ  მარილმჟავა ყოფილა. ქარხნული მარილმჟავა 36%-37%-იანია. გოგირდმჟავა არ ბოლავს და ნაყიდი 98%-იანია. აზოტმჟავა 65%-იანია, თუმცა შესაძლოა 98%-იანიც იყიდოთ. ესეც მბოლავია (აჰა, „უცხოს“ ქაფი შესაძლოა აზოტმჟავა ყოფილიყო). თუ აზოტმჟავასთან ხელთათმანის გარეშე იმუშავებთ, თითებზე ყვითელი ლაქები არ აგცდებათ. რამდენიმე დღეში გაგივლით, თუმცა, ხელთათმანის გარეშე ქიმიურ რეაქტივებს ნუ შეეხებით, წესად გაიხადეთ და მორჩა.

ჯერ მოვამზადოთ განზავებული მჟავები. ვნახოთ, თუ შეიძლება, რომ კოსმოსური ხომალდი რკინის იყოს და თან იქ უცხოებს ვებრძოლოთ.  ავიღოთ სამი ჭიქა და შიგნით 25-25მლ წყალი ჩავასხათ, შემდეგ თითოეულ ჭიქას 5-5მლ სხვადასხვა მჟავა დავამატოთ. მარილმჟავიან ჭიქაში ჩავდოთ ლურსმანი. პროცესი ძლივს წარიმართება და წყალბადის  ბუშტუკები ძალიან ნელა გამოჩნდება.

Fe +2HCl=FeCl₂+H₂

ლურსმანი ახლა აზოტმჟავაში ჩავდოთ. რეაქცია გაცილებით მძაფრად დაიწყება.

Fe +4HNO₃=Fe(NO₃)₃+NO+2H₂O

აზოტის მონოქსიდი უფერო გაზია, თუმცა, როგორც კი ზემოთ ამოდის და ჟანგბადს შეეხება, წარმოიქმნება აზოტის დიოქსიდი, რომელიც მუქი ყავისფერია.

2NO+O₂=2NO₂

ლურსმანი მთლიანად გაიხსნება მაშინ, როცა მარილმჟავიან ჭიქაში ჩადებულ ლურსმანს არაფერი ეტყობა.

მესამე ლურსმანი, გოგირდმჟავიან ჭიქაში ჩავდოთ. აქაც რეაქცია მარილმჟავასთან შედარებით, უფრო სწრაფად წარიმართება:

Fe+H₂SO₄=FeSO₄+H₂

დასკვნა ასეთია, რკინის ლურსმანს ვერ მოვინელებთ. ფილმიდან ის ლურსმნებჭამია კაცი  იტყუებოდა.

კოსმოსური რაკეტის კორპუსი კი რკინის ან მისი შენადნობი შეიძლება იყოს, მთავარია უცხოს სისხლად  აზოტმჟავა არ ჰქონდეს.

ტბაშიც თუ მარილმჟავა იქნებოდა, ნავი გაცურავდა.

ახლა კონცენტრირებულ მჟავებს მივხედოთ. ქიმიურ ჭიქებში 25-25 მლ სამი მჟავა ჩავასხათ.

კონცენტრირებულ მარილმჟავასა და რკინის ლურსმანს შორის რეაქცია გაცილებით ინტენსიურად მიმდინარეობს.

კონცენტრირებულ აზოტმჟავაში რკინის ლურსმანს არაფერი ემართება, რადგან ოქსიდის თხელი ფენით იფარება. შესაძლოა, რომ ფილმ „ხუფში“ არსებული ტბა კონცენტრირებული აზოტმჟავა გახლდათ, რადგან რკინის ნავმა გაცურა, გმირებს დაელოდა და უკან გამოცურა. არა, ნამდვილად აზოტმჟავა იქნებოდა, რადგან ფილმის გმირებს წვიმის ეშინოდათ. ანუ, წვიმა თუ მოუსწრებდათ, ტბა განზავდებოდა და რკინის ნავი წამში გაქრებოდა მასში. თან წვიმა ხომ ზემოდან დაედინებოდა მჟავაზე…აუფ, ხომ წარმოგიდგენიათ, რაც იქ მოხდებოდა…

კონცენტრირებულ გოგირდმჟავაში რეაქცია ნელა, თუმცა მიმდინარეობს. ოღონდ, თუ ჭიქას გავაცხელებთ, რეაქცია დაჩქარდება. ამ დროს განზავებულ გოგირდმჟავასთან შედარებით, სხვა პროდუქტები წარმოიქმნება:

2Fe+6H₂SO₄ (კონც)=Fe₂(SO₄)₃+ 3SO₂+6H₂O

კონცენტრირებული აზოტმჟავას გაცხელებისას რეაქცია თითქოს ჩქარდება, თუმცა ლურსმანი არ იცვლება.

რადგან რკინის ლურსმნებზე და ნავზე ვსაუბრობ, კოროზიაც ვახსენოთ. კოროზია, ანუ „უხილავი ხანძარი“ ნებისმიერ დაუცველ მეტალის ნაკეთობას შეიძლება დაემუქროს.

თუ რკინაზე ვსაუბრობთ, მაშინ კოროზიის დროს ასეთი რეაქცია მიმდინარეობს:

4Fe+3O₂=2Fe₂O₃

თუმცა… კოროზიის პროცესში კიდევ ერთი კომპონენტი მონაწილეობს და ის წყალია. რეაქციის სწორი ჩანაწერი კი უფრო ასე იქნება:

4Fe+3O₂+6H₂O=4Fe(OH)₃

რკინის (III) ჰიდროქსიდი, სწორედ ეს გახლავთ ჟანგი, რომელსაც დაჟანგულ ნივთებზე ვხედავთ.

ვიცით, რომ ჟანგბადი წყალში იხსნება. სწორედ ამგვარად გახსნილი ჟანგბადით სუნთქავს თევზი წყალში. თუმცა, წყალში ჟანგბადის რაოდენობა შესაძლოა სხვადასხვა იყოს.  ახლა სწორედ ეს შევამოწმოთ. ვნახოთ წყალში არსებული სხვადასხვა რაოდენობის ჟანგბადი, როგორ იმოქმედებს კოროზიის ხარისხზე.

ავიღოთ ჩვეულებრივი რკინის ლურსმანი. თუნდაც ჟანგიანი  იყოს, ჟანგს უცებ მოვაცილებთ. აზოტმჟავაში მოვათავსოთ და ჟანგი, ანუ რკინის (III) ჰიდროქსიდი მჟავასთან შევა რეაქციაში. წარმოიქმნება რკინის ნიტრატი:

Fe(OH)₃+3HNO₃=Fe(NO₃)₃+3H₂O

რეაქციის ტოლობაში  აზოტის მურა ფერის დიოქსიდი არსად ჩანს, არადა, რეალურად ჩატარებული ექსპერიმენტის დროს გამოიყოფა. ეს ნიშნავს, რომ აზოტმჟავა ხსნის რა ჟანგს, თავად რკინაზე გადადის და მასთან იწყებს მოქმედებას.

ანუ, რეაქცია შეგვიძლია ასეც დავწეროთ:

Fe+6 HNO₃= Fe(NO₃)₃+3 NO₂+3H₂O

ახლა, კოროზიის სინჯებს რაც შეეხება. ავიღოთ ონკანის წყალი, გამოხდილი წყალი და მზესუმზირის ზეთი (ჩვ.საკვები). ავიღოთ ოთხი სინჯარა და თითოეულში თითო ლურსმანი მოვათავსოთ. პირველ სინჯარაში ჩავასხათ ონკანის წყალი ისე, რომ ლურსმანი სანახევროდ იყოს წყალში. მეორე სინჯარაში ლურსმანი ონკანიდან აღებული წყლით მთლიანად დავფაროთ. მესამე სინჯარაში ლურსმანი გამოხდილი წყლით დავფაროთ მთლიანად. მეოთხე სინჯარაში ლურსმანი მთლიანად დავფაროთ ონკანის წყლით და ზემოდან ზეთი დავამატოთ.  ყველაზე მეტი ჟანგი პირველ სინჯარაში წარმოიქმნება, რადგან აქ ლურსმანს შეხება ჰქონდა წყალთანაც და ჰაერთანაც. ჟანგი დიდი რაოდენობით შეინიშნება საზღვარზე წყალი-ჰაერი. მეორე სინჯარაში ჟანგი წარმოიქმნება, ოღონდ მცირე რაოდენობით, რადგან რკინა შევიდა რეაქციაში იმ ჟანგბადთან, რაც წყალში იყო გახსნილი. აქ ასევე ჰაერში შემავალი ჟანგბადიც იხსნებოდა წყალში და რკინა მასთანაც შედიოდა რეაქციაში. თუმცა, ჰაერიდან წყალში ჟანგბადის გახსნის პროცესი სწრაფი ვერ იქნება. ყველაზე ნაკლებად ჟანგი მეოთხე სინჯარაში წარმოიქმნება, რადგან ზეთის ფენა წყალში ჟანგბადის გახსნას ხელს უშლის. რკინაც მხოლოდ წყალში უკვე არსებულ ჟანგბადთან შევიდა რეაქციაში. ახლა წარმოიდგინეთ, თუ რკინის ლურსმანიც კი წესიერად ვერ დაიჟანგება ზეთის ფენის ქვეშ, რა დაემართება საწყალ თევზებს და სხვა ცოცხალ არსებებს ზღვების და ოკეანეების ზედაპირზე დაღვრილი ნავთის ფენის ქვეშ.

აი, მესამე სინჯარაში, სადაც გამოხდილი წყალი არის, ლურსმანი ძალიან დაიჟანგება. არადა, წყალი გამოხდილია და შიგნით ჟანგბადი არ უნდა იყოს. საქმე იმაშია, რომ გამოხდილ წყალში ჟანგბადი ჰაერიდან კარგად გაიხსნება და სწორედ ის დაჟანგავს რკინის ლურსმანს.

მოკლედ, საქმე ასეა…ქიმია, ვითომ არავის უყვარს, სინამდვილეში კი ყველას თვალი მასზე უჭირავს და ჰოლივუდის ფანტასტიკური ფილმების სცენარისტებიც კი ტექსტების წერისას ქიმიის წიგნში იხედებიან.

ჩვენ სწრაფად ცვლად გარემოში ვცხოვრობთ, რასაც ხელს უწყობს ინფორმაციის მზარდი ტემპი და ციფრული ტექნოლოგიების გავრცელების სიჩქარე. დღეს განათლების სისტემა ორიენტირებულია მოსწავლეზე. თანამედროვე სკოლამ  უნდა შეძლოს  21-ე საუკუნის  მოსწავლის აღჭურვა ცხოვრებისთვის საჭირო უნარ-ჩვევებით.[1]

მულტიმედიური სწავლებისას მოსწავლეთა მოტივაციის ასამაღლებლად, რამდენიმე საკითხი გავითვალისწინე:

1. სასწავლო მასალა ყოფილიყო რელევანტური და პრაქტიკული;
2. სასწავლო პროცესი ყოფილიყო ინტერაქტიური;
3. გაკვეთილის საინტერესო წარმართვისათვის გამომეყენებინა მიზნობრივი ვირტუალური თამაშები;
4. სასწავლო მასალა დამეყო ლოგიკურ ნაწილებად;
5. მოსწავლეებს მასალის დაკავშირება შეძლებოდათ სხვა სასწავლო დისციპლინებთან ან ყოფა-ცხოვრებასთან დაკავშირებულ საკითხებთან;
6. მოსწავლეებთან ერთად ახალ გარემოში სამუშაო წესები შემემუშავებინა;
7. სასწავლო პროცესში მოსწავლეებისთვის მუდმივად მიმეწოდებინა განმავითარებელი უკუკავშირი.[2]

21-ე საუკუნის განათლება გულისხმობს ისეთი უნარების განვითარებას, როგორებიცაა: კრიტიკული აზროვნება, პრობლემის   გადაჭრა, კომუნიკაცია, თანამშრომლობა, შემოქმედებითობა, სამოქალაქო ჩართულობა, კულტურული ცნობიერება, ინიციატივა და პასუხისმგებლობა.[3]

სასწავლო მიზნით  ედმოდოს გამოყენებით ჩვენ შეგვიძლია გავზარდოთ საგნის შესწავლისადმი ინტერესი  და ჩართულობა. მოსწავლეები ერთმანეთს უზიარებენ მოსაზრებებს, მოძიებულ მასალებს, გვერთვებიან ნებისმიერი ადგილიდან, რადგანაც კომპიუტერის გარდა გვაქვს პლანშეტის/ტელეფონის  საშუალებით ედმოდოს აპლიკაციები უკვე ქართულ ენაზეც. ედმოდო იძლევა მასწავლებელთა   და მოსწავლეთა შორის  მჭიდრო ურთიერთანამშრომლობის საშუალებას.[4]

დირექციასთან შეთანხმებით, მერვე კლასში  გადავწყვიტე  კვირაში დაგეგმილი ორსაათიანი შეხვედრებიდან ერთი ჩამეტარებინა საკლასო სივრცეში და მეორე კომპიუტერულ კლასში. ანკეტირების საშუალებით, მოსწავლეთა თვითშეფასების გზით,  წინასწარ გამოვიკვლიე   საკომუნიკაციო უნარების ფლობის დონე. კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ სხვადასხვა კლასში  მოსწავლეთა წერითი და ზეპირი მეტყველების გზით ინფორმაციის მიღების, დამუშავების, გააზრების და სისტემაში მოყვანის უნარი აქვს  55%-ს, ხოლო ინტერპრეტირების და წარდგენის უნარი 33%-ს. ასევე აღმოჩნდა, რომ არცერთმა მოსწავლემ  არ იცის ედმოდოს  დანიშნულება და მისი გამოყენება. კოლეგებთან ინტერვიუს წარმართვისას გავარკვიე, რომ მასწავლებელთა უმრავლესობას გავლილი აქვს სატრენინგო კურსი ედმოდო, როგორც შებრუნებული საკლასო ოთახი. მიუხედავად ამისა, გარკვეული შიშების გამო,  ედმოდოს გამოყენებას  და პრაქტიკაში დამკვიდრებას მასწავლებლები თავს არიდებდნენ. მათ აშინებდათ  მუშაობა მოსწავლეთა მრავალრიცხოვან კლასებში და ელექტრონული რესურსების სიმცირე, რომელსაც გამოიყენებდნენ საგნის  სწავლებისას შესაბამის საფეხურზე .

ჩემი მიზანი იყო, დამენერგა ედმოდოს საშუალებით საგნის სწავლა და მოსწავლეთა სხვადასხვა უნარის განვითარებისთვის შემეწყო ხელი. საკლასო სივრცეში შევიმუშავეთ  კომპიუტერულ კლასში ურთიერთთანმშრომლობის  წესები, რომელთა დაცვა ხელს შეუწყობდა ახალი მეთოდის დანერგავას. მეორე გაკვეთილზე უკვე კომპიუტერულ საკლასო ოთახში მოსწავლეები ედმოდოს ინტერფეისს გაეცნენ  და   დარეგისტრირდნენ. მესამე გაკვეთილზე საკლასო სივრცეში ვასწავლე კორნელის ჩარჩოს მეთოდი, რათა მოსწავლეებს შეძლებოდათ სასწავლო მასალის გაგება-გააზრება. დავიწყე ფიქრი  კომპიუტერულ საკლასო ოთახში ჩასატარებელ გაკვეთილებზე – როგორი ფორმით  უნდა მიმეწოდებინა დავალებები  მოსწავლეებისათვის.

ედმოდოს ბიბლიოთეკაში სხვადასხვა რესურსების თავმოყრის შემდეგ, გაკვეთილზე  სასწავლო მასალის ოპერატიულად მოდიფიცირების შესაძლებლობა მეძლეოდა.

გაკვეთილების დაგეგმვისას ვითვალისწინებდი კონსტრუქტივიზმის პრინციპებს.

მოსწავლეთა მოტივაციის გაზრდის მიზნით, ყოველთვის ვაცნობდი მათ გაკვეთილის მიზნებსა და  ამოცანებს. პროვოცირების ფაზაზე ვაწვდიდი თემის შესაბამის  სხვადასხვა თვალსაჩინოებებს – სურათს, მოდელს, ვიდეო მასალას, ვირტუალური სიმულაციის ბმულს ან   წინა დღით საშინაო დავალების სახით ვუგზავნიდი  სასწავლო მასალას, რაც სახლიდან სკოლისაკენ მომავალ  მოსწავლეს  უკვე სწავლის განწყობას უქმნიდა. კლასში პრაქტიკული სავარჯოშოების ან სიტუაციური ამოცანების შესრულებისას მათ უნდა ემუშავათ ლიმიტირებულ დროში და ნამუშევრები უნდა წარმოედგინათ შესრულებული ოქმის,  სქემების სახით, ზოგჯერ კითხვებზე პასუხების ან წარდგინების სახით. ეს კი მათ უვითარებდა პასუხისმგებლობისა და დროის მართვის უნარებს. რეფლექსიის ფაზაზე კი განხილული თემის ანალიზის, სინთეზის და ცოდნის განმტკიცებისათვის ვაძლევდი სხვადასხვა ტიპის დავალებებს – წერითი ტესტის, ონლაინ მსჯელობის, საკუთარი დამოკიდებულებების ჩამოყალიბების  საშუალებით, შეძლებოდათ ინფორმაციის ინტერპრეტირების და ტრანსფერის უნარების განვითარება.

ედმოდოს ხშირმა გამოყენებამ სასწავლო სივრცეში გაზარდა მოსწავლეთა კომუნიკაცია თანაკლასელებთან და ჩემთან, როგორც მათ ფასილიტატორთან.

ედმოდო დამეხმარა,  შემექმნა კლასში თვითორგანიზებული სასწავლო გარემო, სადაც ინტერნეტის, კოლაბორაციისა და სასწავლო მასალის საინტერესოდ შერწყმამ საშუალება მომცა, ხელი შემეწყო მოსწავლისთვის საჭირო უნარების   განვითარებისთვის.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.,,თვისებები, რომლებიც ქართველმა მოსწავლეებმა სკოლაში უნდა შეიძინონ“-22 მარტი,2014 წელი.rcs.ge

2,,შებრუნებული საკლასო ოთახის დანერგვა“-მასწავლებლის გზამკვლევის ელექტრონული ვერსია.

3.ლაბაძე მ.,,სწავლებისათვის სასარგებლო ინტერნეტ ინსტრუქციები“-14 ივნისი,2013 წელი-ჟურნალი მასწავლებელი

4.შურღაია ა. ,,ნაფეტვარიძე ნათია-სასწავლო-სოციალური ქსელი“-31 მაისი,2012 წელი -ჟურნალი მასწავლებელი

ძალიან, ძალიან ბევრი წლის წინ, სრულიად შემთხვევით, ინტერნეტში განთავსებულ ე.წ. გამონათქვამებს შორის ასეთ ფრაზას წავაწყდი:

„მამაჩემი ახლაც ყოველდღე კითხულობს ლექსიკონს. მისი თქმით, ადამიანის ცხოვრება დამოკიდებულია სიტყვათა ოსტატურად ფლობის ძალასა და უნარზე“.

ლექსიკონების კითხვა ჩემი პროფესიაა, ჰობიც და ხანდახან – იმედგაცრუებაც, რომელიც ამდენ მილიონ სიტყვაში თავის დაკარგვისა და მათ წინაშე საკუთარი უძლურების აღმოჩენითაა განპირობებული. თუმცა მე არ მეგულება სამყაროში ლექსიკონებთან არშიყზე უფრო კეკლუცი საქმიანობა, ვინაიდან მხოლოდ სიტყვებს შეუძლიათ ყველაზე მიუვალსა და ინტიმურ შეგრძნებებში გამოგზაურონ. ამიტომაც დამამახსოვრდა ეს ფრაზა სამუდამოდ, რომელიც ბრიტანეთისთვის საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფიგურის – არტურ სკარგილის ფრაზა აღმოჩნდა, თუმცა ეს უკვე სხვა ამბავია.

წარმოდგენა არ მაქვს, ბატონი მამა სკარგილი რომელ ლექსიკონებს ჩაჰკირკიტებდა, მაგრამ ერთი, რაც დანამდვილებით ვიცი, ისაა, რომ ჩვენ ყველას გვაქვს სხეულისა და სულის საკუთარი ლექსიკონი, რომელშიც ყოველდღე გვახედებენ ჩვენივე ფიქრები. ეს ფიქრები გარდაქმნიან ჩვენს არსებაში ჩაკირულ დაუოკებელ ტკივილებსა და სიხარულებს სიტყვებად, რომლებსაც შესწევთ უნარი, მარადიულ რხევებად შეაღწიონ ძვირფასი არსების სხეულისა და სულის სიღრმეებში. ხოლო, თუ მოხდება სასწაული და ჩვენი სალექსიკონო რხევები ძვირფასი არსების სულისა და სხეულის სიტყვარში საკუთარ განმარტებებს ჰპოვებენ, მაშინვე ვიგრძნობთ, რომ ჩვენს მიყუჩებულ მღვიმეებში ჰარმონიის ფერადი ყვავილები აღმოცენდნენ.

ამ ყვავილებს კი საკუთარი სახელები აქვთ და ეს სახელები ისევე განსხვავდება ერთმანეთისგან, როგორც ოქტავის ინტერვალის საფეხურები – ისინი ერთ ჰარმონიულ ჯაჭვში არიან ჩაკეტილნი, მაგრამ ჯაჭვის გახსნისას თითოეული მათგანი სხვადასხვა მნიშვნელობის ჟღერადობით გამორბის გარეთ. თუმცა ზოგჯერ ისე უთავბოლოდ ვიმეორებთ ამ ყვავილთა სახელებს, რომ ხშირად მათ მნიშვნელობათა დამზრალი ფოთლები სცვივათ და შიშვლდებიან.  შიშველი სიტყვები კი, მენდეთ, ყველაზე უფრო საშიში და ცხელი იარაღია მოკვდავთათვის.

ასეთი სიტყვაა სიყვარული. მის მნიშვნელობას თუ დააზრობთ და გააშიშვლებთ, ჩათვალეთ, მარადიულ წყევლად დაგყვებათ ამ სიშიშვლეში ცხოვრება და მოღვაწეობა და ალბათ, სიკვდილიც. არ დაიჯეროთ, რამე გაპატიოთ სიყვარულმა, მით უმეტეს, მისი განძარცვა მნიშვნელობათაგან.

ამიტომაცაა, რომ ყველაზე სანდო სამოსად სიტყვებს იშველიებს სიყვარული. რამდენი რამ დაწერილა, რამდენი რამ თქმულა მის შესახებ, რამდენს უმღერია მასზე, რამდენს დაუხატავს და გამოუძერწავს იგი. მაგრამ გინახავთ თქვენ ახსნილი სიყვარული? რა თქმა უნდა, არა! სიყვარული აუხსნელი სიტყვაა და იგი ყველაფერს ნიშნავს.

მიუხედავად ამისა, არსებობს ერთი ენა, რომლშიც ადამიანები უფრო მშვიდად და თავდაჯერებით  აბინავებენ საკუთარ შეგრძნებებს.  იგი ყველაზე სანდო თავშესაფარია მძაფრი არავერბალური მოვლენებისთვის, ამ ენის მფლობელებს კი, სიყვარულის პირადი სალექსიკონო რხევის, სულ მცირე რვა განმარტების პოვნა შეუძლიათ ძვირფასი არსების სულისა და სხეულის ლექსიკონში. ამიტომაც, მინდა გიამბოთ რვა ამბავი მათზე, ვინც სიყვარული არ გააშიშვლა და მისი მნიშვნელობები საკუთარ არსებაში უკვდავ ყვავილებად გაშალა.

ამბავი პირველი

იმ ლექსიკონში, მე რომ ყველაზე ხშირად ვკითხულობ, არის ერთი განმარტება, რომელიც ვფიქრობ, ისე მგავს, როგორც არც ერთი სხვა სიტყვა სამყაროში. ამიტომაც მისით დავიწყებ:

„ორ ან მეტ ადამიანს შორის არსებული ორმხრივი სიყვარულის, თავგანწირვისა და ურთიერთგაგების მომცველი კავშირი“.

სწორედ ორმხრივი სიყვარული, თავგანწირვა და ურთიერთგაგება მეჩვენება იმ ჰარმონიად, რომელშიც სიყვარულის ყვავილები ყველაზე დამაჯერებლად, მშვიდად და ამაყად იშლებიან. ამ ყვავილთა მოწყვეტას კი ნუ შეეცდებით, ვინაიდან ისინი უკვდავი ფესვებით არიან ჩანერგილი სამყაროს მამოძრავებელ, ძირითად ინსტინქტთა წიაღში.

სიტყვა „ფილია“ (φιλία), ანუ სიყვარული, რომელიც მეგობრობის მნიშვნელობიდან იშვება, ერთ-ერთი ყველაზე უფრო გამძლე სიტყვაა ბერძნულ ენაში, თუმცა ამ გამძლეობაში მრავალი ფორმა იგულისხმება და მისი მთელი ძალა „მეგობრობიდან“ დაწყებული ძველბერძნული გააზრების ხან „ვნებიან სიყვარულად“, ხან „ღვთაებრივ სიყვარულად“, ხან „კაცთა შორის სიყვარულად“, ხან  „კოცნად“, ხანდახან კი „გამცემ კოცნად“ გარდასახვაში  სუფევს.

მრავალმნიშვნელობიანია მეგობრობა ანუ „ფილია“, მაგრამ ყველა ეს მნიშვნელობა ემყარება სიყვარულს – გვამცნობს ბერძნული ენა და ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ენა არ ცდება, თუმცა ჩემი რჩევაა, ამ ამბავს მაინცდამაინც არ ჩავეძიოთ, ვინაიდან მეგობრებს შორის გაკვანძულ მღელვარე მნიშვნელობათა ამოცნობა არც ადვილი საქმეა და არც ჩვენი საქმე.

აქ აქილევსი უნდა ვახსენოთ – ანტიკურობის ვარსკვლავი თუ სუპერვარსკვლავი, თუ როგორც გნებავთ. მათ, ვისთვისაც „ილიადა“ სამყაროს ერთ-ერთი მთავარი ამბავია, მშვენივრად უწყიან, რომ ჰომეროსის აქილევსი არავინაა პატროკლოსის გარეშე. პატროკლოსია ის, ვინც ბერძენ გმირს ხასიათად და უფრო მეტიც – დრამატულ, ძალიან დრამატულ პერსონად (და არა პერსონაჟად) ჩამოქნის. დრამატულობის მიღმა კი ცხოვრება რომ ცხოვრება არ არის, ეს მეც ვიცი, ძველმა ბერძნებმაც იცოდნენ და ალბათ თქვენც მოგეხსენებათ.

პატროკლოსისა და აქილევსის კავშირს ბერძნულად ფილია ჰქვია და ამ სიტყვას იმაზე მეტი ძალა აქვს, ვიდრე უბრალო მეგობრობას. ჩვენ ისე ხშირად მოვიხსენიებთ მეგობრებად ერთმანეთს, ისე უთავბოლოდ ვიმეორებთ ამ სიტყვას, რომ მისი არსი, დარწმუნებული ვარ, ცნებათა საუფლოში დრტვინავს და მძვინვარებს. „ჩემი მეგობარია!“ – დაუფიქრებლად ვამბობთ მასზეც, ვისთანაც ერთხელაც არ გაგვიცვლია სულის სიღრმეებში მოჟრიალე შეგრძნებები, და მასზეც, ვისი სულისა და სხეულის ერთბაშად დაზეპირებულ, სალექსიკონო ფორმებს სიზმრებშიც კი ვიმეორებთ. და მე, როგორც უცვეთელ მნიშვნელობათა მადიდებელს, გული მწყდება, რომ ამ სიტყვით მოხსენიება მიწევს მისიც, ვისთვისაც ერთ გულწრფელ მზერასაც ვერ გამოვუშვებდი და მისიც, ვის გამოც ტროასა თუ მთელი სამყაროს დამაქცეველ ომს დაუფიქრებლად და თავგანწირვით მოვიგებდი.

ჰომეროსი გვამცნობს, რომ პატროკლოსი აქილევსისთვის იყო πολὺ φίλτατος … ἑταῖρος ანუ უსაყვარლესი მეგობარი და მათი სიყვარულისა და მეგობრობის შესახებ იმაზე მეტს აღარ გვეუბნება, ვიდრე ტროას დამხობაა. თუმცა მოგვიანებით, ესქილე, პლატონი და სხვანი გვიამბობენ, რომ მათი ფილია იყო უფრო მეტი, ვიდრე მეგობრობა და რომ ზოგადად, ფილია უფრო მეტია, ვიდრე მეგობრობა.

„სიმპოსიონში“ პლატონი სწორედ პატროკლოსისთვის აქილევსის შურისძიების შესახებ საუბრისას მოაყოლებს ფრაზას, რომელსაც ხშირად იმეორებს ხოლმე ჩემი ერთი ძვირფასი მეგობარი – თავის დასამშვიდებლად თუ პირიქით, ჯერ ვერ ჩავწვდი. ეს ფრაზა კი ქართულად ასე ჟღერს: „გაცილებით მეტია ღვთაებრივი მასში, ვისაც უყვარს, ვიდრე მასში, ვინც უყვართ“. და პლატონის აზრით, სწორედ აქილევსისადმი პატროკლოსის ღვთაებრივი სიყვარულის გამო, ვალდებულიც კი იყო ბერძენი გმირი, ტროას ომი მოეგო და ზედ დაჰკვდომოდა უსაყვარლესი მეგობრის ცხედარს.

თუ რამე გაეჭვებთ ამ ამბავში, არ შეგეშინდეთ. ფილია ხომ დაეჭვებებით სავსე ფიალაა. მასში თანაბრადაა განზავებული სიყვარული და დაეჭვება ამ სიყვარულში, თავგანწირვა და დაეჭვება ამ თავგანწირვაში, ურთიერთგაგება და დაეჭვება მასში, ვნება და ამ ვნებაში დაეჭვება, ვინაიდან, როგორც უკვე მოგახსენეთ, ნამდვილი მეგობრობის ჭეშმარიტი სახე ის მრავალსახა შეგრძნებაა, რომლის საკუთარ თავში აღმოჩენის შემთხვევაში, მთელი არსებით ირწმუნებ, რომ ძვირფასი არსების გამო, ერთ დიდებულ დღეს, შენ შეიძლება მსოფლიოს უდიდესი ქალაქებიც ააგო და გააცამტვერო და თუ ეს რწმენა გეახლებათ, აუცილებლად იგრძნობთ, თუ როგორ გაიშალა თქვენს არსებაში იისფერი ჰარმონიის უკვდავი ყვავილი, სახელად – ფილია.

ნუ დააჭკნობთ ამ ყვავილს, გთხოვთ!

ამბავი მეორე

ჩემს ლექსიკონში არის სიტყვა, რომელიც მხოლოდ დედაჩემს ჰგავს და სხვას არავის, ვინაიდან ამ სიტყვაში დედაჩემის განმარტების ყველა ვერსია აღმოვაჩინე: სითბოც, სინაზეც, თავგანწირვაც, მშვენიერებაც, თავშესაფარიც, მარადიული დაბრუნებაც, სიხარულიც, იმედიც, ნდობაც, მზრუნველობაც, სიკვდილის შიშთან გამკლავებაც და მისი დაძლევაც.

სტორგე, ან მოგვიანო გამოთქმით – სტორღი (στοργή) – ეს სიტყვაა დედაჩემი, რომელსაც ის ლექსიკონი, მე რომ ვკითხულობ, ასე განმარტავს: „სინაზით სავსე სიყვარული და მზრუნველობა. მას თან ახლავს სხვისთვის თავის სრულად მიძღვნის ღრმა სურვილი“.

ამ სიტყვის წარმოთქმისას, ჩემში ახლაც – ამ პრაგმატული ზრდასრულობის ჟამსაც კი მთელი სიმძაფრით იღვიძებს სიყვარულთაშორისი მანძილების ვერდაფარვის პირველშობილი, მძაფრი ტკივილი. მახსოვს, როგორ იშვა იგი – „დაჩის ზღაპრებით“ და ამ ზღაპრებს მოყოლილი სევდიანი სიმართლით, რომ, რა თქმა უნდა, დედები არიან მართლები, და ამ სიმართლის ნუგეშითაც – რომ კი, შვილებსაც უყვართ დედები.

თუმცა ეს იყო დიდი ხნის წინ, ახლა კი როცა ყველაფერი უფრო პირდაპირი და მკაცრია, ერთადერთი ის შემიძლია, რომ უსასრულო ვედრებასავით ვწერო დედაჩემს გამოუთქმელი ბოდიშები იმის გამო, რომ ეს ჩემი ვეება სიყვარული მისადმი სტორგედ ვერ ვაქციე, რადგან ეს სიტყვა მე არა ვარ, დედაჩემია იგი. მხოლოდ დედაჩემი.

ასე იტყოდა პერსეფონეც, აუცილებლად ასე იტყოდა – ოდესმე მასაც რომ ჰქონოდა შესაძლებლობა, მოეთხრო თქვენთვის დედამისის – მისი პირადი „სტორგეს“ შესახებ. პერსეფონეს დედა  – დემეტრე დედაჩემს ჰგავს სიტყვიერადაც, იმითაც რომ ყოვლისშემძლე და უკვდავი ქალღმერთია და იმითაც, რომ როცა მისი შვილი მასთანაა, მთელ დედამიწას აყვავებულ დღესასწაულად ეფინება მისი სითბო და სიყვარული.

ჰომეროსის დიდებულ ჰიმნში დემეტრესადმი არის ერთი ფრაზა, რომელსაც მღელვარების გარეშე ვერ წაიკითხავთ. ეს ერთი ფრაზაც განმარტებაა სიტყვისა „სტორგე“ და იგი გვამცნობს: როცა ჰადესმა პერსეფონე მოსტაცა დედას (დიახ, მხოლოდ დედას მოსტაცა), ვერავინ ვერც უკვდავთაგან, ვერც მოკვდავთაგან, ვერ გაიგონა პერსეფონეს ხმა, მისი ძახილი. მხოლოდ დემეტრემ იგრძნო იგი. მიწისქვეშეთის უფსკრულთაგან ძალიან შორს მყოფმაც კი იგრძნო, რომ მის ასულს რაღაც უჭირდა და მთელი სამყარო შეძრა შვილის გამოსახსნელად. ეს მარტო სტორგეს შეუძლია ზუსტად ისე, როგორც დედაჩემს შეუძლია მაშინაც კი გაიგონოს ჩემი ხმა, როცა ხმას ვერ ვიღებ, რადგან სტორგეა დედაჩემი. დედაჩემი და სხვა არავინ.

მითი გვიამბობს, თუ როგორ განიძარცვა ყოველგვარი ქალღმერთობისგან შვილდაკარგული დემეტრე – რანაირად მოიარა მთელი სამყარო, მიატოვა საყვარელი სანახები და მთა-ველები, უარი თქვა საკუთარ საქმესა და მოვალეობაზე, იმიტომ რომ აღარ ჰყავდა ის, ვინც იგი სტორგედ აქცია. დედის განძარცვა სტორგესაგან დედამიწას ძვირად დაუჯდა – ვეღარ აყვავდნენ ყვავილები, დაზრა მდელო, ჩამოცვივდნენ მარადმწვანე ფოთლები ხეებს, თავთავებმაც თავი ჩაქინდრეს და ჩამოჭკნენ, აღარ მოვიდა მოსავალი – დემეტრესთან ერთად მთელი დედამიწა განიძარცვა ნაყოფისაგან, რაც სიცოცხლეს აღარ ნიშნავდა.

სხვა გზა არ დარჩათ ღმერთებს, რამე უნდა ეღონათ და სთხოვა ზევსმა თავის ძმას – ჰადესს, დაებრუნებინა პერსეფონე დემეტრესათვის. ზევსის ნებას კი მიწისქვეშეთის ღმერთიც ვერ აღუდგებოდა წინ, მაგრამ მაინც მოახერხა მან პერსეფონეს ცდუნება და პერსეფონემაც მოახერხა ქმრისგან ბოძებული ბროწეულის ექვსი მარცვლის დაგემოვნება.

მკვდართა საუფლოს ყველგან თავისი კანონები აქვს – ძველ საბერძნეთშიც და აქაც – „ახალ საქართველოშიც“. ძველი საბერძნეთის კანონები კი გვასწავლის, რომ თუ ჰადესის ნაყოფს იგემებ, ვეღარასდროს დააღწევ თავს მისი სამეფოს სიცივეებს. პერსეფონესაც იგივე ბედი ეწეოდა, რომ არა ზევსი და მისი პრაგმატული „მზრუნველობა“ დედამიწის მკვიდრთა მიმართ: ბროწეულის ყოველი მარცვლის გამო ზევსმა პერსეფონეს ერთი თვე შეუფარდა ჰადესთან გასატარებლად – სულ კი ექვსი თვე წელიწადში.

თქვენ, ვინც მარადიულ გაზაფხულებსა და ზაფხულებს ეტრფით, იცოდეთ, რომ ჰადესთან გაქვთ გასარჩევი ეს გაყინული საქმე, რადგან ყოველთვის, როცა პერსეფონე ჰადესთან მიდის იმ ექვსი თვის გასატარებლად, დემეტრე ტოვებს თავის საქმეს, მწუხარებას მიეცემა და გლოვას იწყებს. დემეტრეს მწუხარებას კი ჩვენ შემოდგომასა და ზამთარს ვუწოდებთ.

ხოლო როდესაც პერსეფონე ქალღმერთ დედას უბრუნდება, მთელ დედამიწას აყვავებულ და ხასხასა დღესასწაულად ეფინება დემეტრეს სტორგე – ზაფხული და გაზაფხული.

სტორგე ანუ მზრუნველი სიყვარული იშვიათად, მაგრამ სხვებსაც შეუძლიათ – მაგალითად, მამებს, ძმებს, დებს, ბებიებსა და ბაბუებს, შვილებს, მეგობრებსა და ნათესავებს, მაგრამ იგი დედებმა შობეს. იმ ყვავილებს კი, რომლებსაც სტორგე აღმოაცენებს, დედის სურნელი დაჰყვება და ამ სურნელში ვიბადებით ჩვენ – მოკვდავნი და უკვდავებიც. სწორედ სტორგეს სურნელებაა ის, რომლითაც დაბადებისას შემოდის ჩვენში ეს მრვალსხვასურნელოვანი სამყარო.

და ჩვენ, ვინც ვიცით, რომ ეს სურნელი ერთადერთია, რომელიც მხოლოდ ჩვენ გვეკუთვნის, რომელსაც მხოლოდ ჩვენ შევიგრძნობთ, ისიც ვიცით, რომ სტორგეს უკვდავი ყვავილები შეიძლება საკუთარი ნებით მოწყდნენ მხოლოდ ერთ შემთხვევაში – ჩვენი სიცოცხლის გადასარჩენად. მაგრამ ამ დროსაც, მარადიულ ზრუნვად აფრქვევენ სიყვარულის სურნელებას სტორგეს ეს თბილი, თავგანწირული ყვავილები.

გთხოვთ, მოუფრთხილდით ამ ყვავილებს, რადგან მათზე მშვენიერი სამყაროში არაფერია!

ამბავი მესამე

ლექსიკონში, მე რომ ასე ხშირად ვკითხულობ, არის სხვა სიტყვაც, რომელიც ყველა ჩვენგანსა ჰგავს – თქვენც, მეც და სხვებსაც.

უფრო მართლები ვიქნებით ამ მარადიული სიტყვის წინაშე, თუ ვაღიარებთ, რომ მას მაშინ ვემსგავსებით, როცა ჩვენი შეგრძნებების მწყობრ ხმაურში სულისა და სხეულისაგან გასვლის მუსიკა იბადება, რომელიც მერე სხვისი სულისა და სხეულის მწყობრ ხმაურს ერთვის და მასთან ერთად ქმნის უმძვინვარეს ჰარმონიას, სახელად ეროსს.

სასტიკი სიტყვაა ეროსი. ისეთი სასტიკი, რომ იგი თან ღმერთია. მისი დაბადების ამბავი კი იმაზე ძველია, ვიდრე ეს ჩვენი საცხოვრებელი წესრიგი,  რომლის კოსმოსურ მღელვარებათა ჟამს მხოლოდ ტრფობის დაუოკებლად მოელვარე, მეწამული ყვავილები ხარობენ და იშლებიან.

როგორც ჩემი სახელმძღვანელო ლექსიკონი გვამცნობს, სიტყვა ეროსი და მისი მშობელი ზმნა ἐρᾶν (სიყვარული) უკავშირდება სიტყვას ὁρᾶν („დანახვა“), რადგან ბერძენთა წარმოდგენით, თვალები და სამზერელია ის კარიბჭე, რომლიდანაც შეედინება ეროსის მძლავრი ნაკადები ადამიანის არსებაში და მერე სადღაც გულში გუბდება – ხან კამკამა ტბად, ხან მღელვარე ზღვად, ხან სწრაფმავალ მდინარედ და ხანაც – ჭაობად.

სამყაროში ალბათ არცერთ სხვა ფენომენს არ ჰყოლია იმდენი მკვლევარი და მეცნიერი, რამდენიც ეროსს ჰყავს. სასაცილოდ ჟღერს, მაგრამ ასეა – აი, მეც ხომ მისი ერთ-ერთი მკვლევარი ვარ, რაკი მასზე ვწერ. ნუ გიხარიათ, თქვენც მისი მკვლევარნი ხართ, თქვენ – ვისაც საყვარელი არსებისათვის ერთხელ მაინც დაგისვამთ კითხვა „რატომ“.

სინამდვილეში კი, ჩვენ – ისინიც, ვინც ერთმანეთს ვუსვამთ კითხვას „რატომ“ და ისინიც, ვინც სიყვარულის ლაბორატორიებს ქმნიან და მერე საცდელ შეყვარებულებზე დაკვირვებით, უცნაურ დასკვნებს გვთავაზობენ, სიყვარულის პირველ ევროპელ მასწავლებელს – პლატონს ვემოწაფებით (ან სოკრატეს, ან ორივეს – როგორც გენებოთ), რომელმაც ერთხელ, ნადიმისას მშვიდად იკითხა – აბა, რა არის ეროსი, ჩემო მეგობრებო? – და ამ კითხვას დღემდე ვერავინ მოუძებნა მტკიცე, მდგრადი და უცვლელი, ერთი პასუხი.

ამის გამოა, რომ სიყვარულის ვინმე რიგითმა თანამედროვე მკვლევარმა შესაძლოა მეცნიერულ-ცივსისხლიან სიმართლედ გითხრათ: საზარელი სენია სიყვარული ანუ ეროსი და თქვენ, ვისაც ასე მძვინვარედ გიყვართ – სნეულები ხართ, რომლებსაც არ გსურთ განკურნება.

თქვენც დაუჯერებთ და დამწუხრდებით. მაგრამ მერე ვინმე ჩემნაირი ან სხვანაირი გაგახსენებთ, მაგალითად, ფილოსტრატეს, რომელმაც თქვა, რომ „ეროსი სენი არ არის. სენია უსიყვარულობა. და თუ მზერიდან იშვება ტრფობა, არამეტრფენი ბრმანი ყოფილან“.

და თქვენც თუ ფილოსტრატეს უფრო ენდობით, მასთან ერთად გაიმეორებთ:

„მე შევიცანი სიყვარული (ანუ ეროსი). მძიმე ღმერთია“.

ეროსი მართლაც სასტიკია და აღსავსე გაურკვევლობით. მისი ურთიერთმოქიშპე მნიშვნელობებიც ისეთივე მრავალფეროვანია, როგორიც მისი არსებობის დამადასტურებლად შეთხზული მითები და პოემები. თუმცა ყველა მათგანში იკითხება ჰარმონიის უმძვინვარესი ყვავილის სევდა, სიხარული და სიანცე, იმ ერთადერთი ყვავილისა სამყაროში – თავისით და უცაბედად, უდედოდ და უთესლოდ და უმიზეზოდ რომ აღმოცენდება.

ზუსტად ასე უმიზეზოდ და უცაბედად აღმოცენდა სიტყვა ეროსი ბერძნულ ენაში, რომელმაც მერე იგი უთვალავი მნიშვნელობითა და განმარტებით შეამკო.

ეროსს უყვარს სამკაულები. მისი უმშვენიერესი სამკაული კი პოეზიაა, რადგან როგორც ევრიპიდე გვამცნობს, „ეროსი წვრთნის და აყალიბებს პოეტს, მასაც კი – ვინაც მუზათა უმეცარი იყო მანამდე“.

ამ სამკაულების შემოქმედთა შორის კი არის ერთი, რომელმაც ჩემი წარმოდგენით, ეროსისთვის ყველაზე უფრო ანტიკურად და თანამედროვედ შესაფერი სამკაულები დაუტოვა მთელ სამყაროს. ახლა, როდესაც ამ ტექსტს ვწერ თქვენთვის, მასზე ვფიქრობ: ისე მოხდა, რომ რამდენიმე საათში ამ დროებითი სიცოცხლიდან მარადიულ სიცოცხლეში გავაცილებ კიკი დიმულას, რომელმაც რაღაც პირველქმნილად გაიმეორა ის ვეება ჭეშმარიტება, რომ ეროსი ანუ ტრფობა „არსებითი სახელია, თანაც ძალიან არსებითი“ და რომ სქესი აქვს – „არც მდედრობითი, არ მრავლობითი, მის სქესს აღნიშნავს მხოლოდ სიტყვა „საფრთხემრავალი“.

საფრთხემრავალი ეროსის მიზეზით გათენებულ ღამეთა სევდა და სიხარული, დაკარგული სიყვარულის სიმძიმე და აღმოჩენილი სიყვარულის სიმსუბუქე, ამ სიმძიმეთა და სიმსუბუქეთა მარადიული ხსოვნაა ჩვენი ეს ცხოვრება, რომელშიც მუდამ ისმის სულის სხეულისაგან გასვლისა და დაბრუნების და ისევ გასვლის და მერე ისევ დაბრუნების მრავალსახა მნიშვნელობები. ამ მნიშვნელობებს უმძვინვარესი ჰარმონიის მეწამული ყვავილების ფორმა აქვთ და მათ სიკვდილის ძალა არ შესწევთ. სამაგიეროდ, მარადიულ გარდასახვათა უნარი აქვთ და ამგვარ მეტამორფოზებში თუ გაიხლართეთ, ნუ შეშინდებით – ეს ნიშნავს, რომ თქვენს არსებაში სიყვარულის მღელვარებათა მუსიკა იშვა.

და ეს მუსიკა ყველგანაა განფენილი: იგი ხან უწყვეტ დრტვინვად ისმის ქუჩის ხმაურსა თუ საფლავთა მდუმარებაში, ხეთა გაშიშვლებულ სევდასა თუ ადამიანთა თბილად შეფუთულ მწუხარებაში,  დარაბების ჩარაზვის ხმასა თუ ზეცის მოღრუბლულ მჭმუნვარებაში, ხან კი ჟღრიალა სულის სიმფონიად ედება სავსემთვარიან ღამეებსა და უმზეო დღეებს, ღამის კლუბების მოციმციმე სიბნელესა და ყავის სურნელად შობილ სინათლეს, გაცვლილ მზერათა განსაზღვრულობასა თუ არიდებულ მზერათა განუსაზღვრელობას. ზოგჯერ კი, უმთავრესად, ზაფხულობით, იგი ჭრიჭინების თავგანწირულ სიმღერად გარდაისახება ხოლმე.

სიყვარულის კინომკვლევრის – პედრო ალმოდოვარის ახალ ფილმში, მთავარი გმირი ერთ ფრაზას ამბობს: „ჩემი სხეულის მითოლოგია“. ამ ფრაზას თუ დაუმატებთ „სულის მითოლოგიასაც“,  ეროსის არსის ყველა ვერსია შემოვა თქვენში. სულისა და სხეულის ამგვარ ვნებით მითოლოგიაში კი იმაზე მეტი  რამ წერია, ვიდრე ჩემ და თქვენ მიერ წაკითხულ წიგნთა დასებში.

ტროელი პრინცის – ტითონოსის და ქალღმერთ ეოსის სიყვარული სულისა და სხეულის მითია, რომელიც უკვდავ ხმად შეერთო ჩვენს მდგრად სამყაროს. ეს მითი გვამცნობს, რომ განთიადის ქალღმერთს – ვარდისფერთითება ეოსს ტითონოსის ხილვისას ეროსის უკურნებელი სენი შეეყარა. და ვინაიდან უკვდავ ღმერთებს ყველაზე მეტად სწორედ სიკვდილის იდეა აშინებთ, ქალღმერთი ოლიმპიელებს მიადგა ტითონოსისთვის უკვდავების მინიჭების თხოვნით. მისმა ვედრებამ და ზევსის „გულმოწყალე“ ნებამ კი მოკვდავი პრინცის არსებიდან სიკვდილის ყველა მნიშვნელობა მყისვე წაშალა.

მაგრამ ჩვენ, ვინაც კარგად ვუწყით,  რომ მიჯნურს თვალად სიტურფე და მზეობა ჰმართებს, ამ მითში აუცილებლად ამოვიცნობთ დროის მსვლელობის დაუნდობელ სისასტიკეს – წარმავალობას და ეროსის აღმაფრენებში ჩაბუდებულ სისასტიკეს – დაუდევრობას:

ეოსი, რომელსაც სიყვარულის ფრფინვათა ჟამმა დაავიწყა ტითონოსისთვის მარადიული სიჭაბუკეც გამოეთხოვა ღმერთებისგან, ხედავდა – დროის მსვლელობასთან ერთად, როგორ უსულგულოდ ბერდებოდა, ხუნდებოდა და ჭკნებოდა მისი სიყვარული.

ბევრი რამაა სახილველად საზარელი ამ სამყაროში, მაგრამ არაფერია დაბერებული სიყვარულის ხილვაზე უფრო საშინელი. სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის მობორიალე, დამჭკნარ სიყვარულს არც საფლავი აქვს, არც სახელი, აღარც ფორმა, აღარც დიდება. მას მხოლოდ ხმა აქვს შერჩენილი, რომლითაც ისე გულსაკლავად უხმობს სატრფოს, როგორც მარადიულ სიბერეში ჩარჩენილი და ჩამომჭკნარი ტითონოსი უხმობდა ეოსს.

თუ ჯერ ვერ ხვდებით, როგორი ხმა აქვს სინამდვილეში ეროსს, მაშინ ყური მიუგდეთ ჭრიჭინების ჭრიჭინს და მასში აუცილებლად ამოიცნობთ ჭრიჭინად გარდასახული ტითონოსის სიყვარულის უკვდავ სიმღერას ეოსისადმი.

და ერთ მშვენიერ დღეს, ჭრიჭინების მარადიულ სიმღერაში საკუთარი სულისა და სხეულის ხმას თუ აღმოაჩენთ, ეს ნიშნავს, რომ თქვენს არსებაში წესისამებრ – უცაბედად და უმიზეზოდ გაიშალა მეწამული ყვავილი იმ მძვინვარე ჰარმონიისა, რომელსაც ბევრი სახე, მაგრამ ერთადერთი სახელი აქვს – ეროსი ანუ „სურვილისა და მიზიდულობის მძაფრი შეგრძნება, რომელსაც შეხებათა დაუოკებელი წყურვილი მართავს“.

ნუ დააოკებთ მის ყვავილებს, ნუ დააოკებთ!