და აი, კორონა ვირუსის გამო სკოლები და ბაღები დაიკეტა, გვირჩიეს, რომ საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებს, მუზეუმებს, საბავშვო ცენტრებს მოვერიდოთ და მოვარიდოთ ჩვენი ბავშვები, რა უნდა ვქნათ? როგორ გავატაროთ ეს დრო საინტერესოდ ისე, რომ გაჯეტებს არ გადავაბაროთ ჩვენი შვილების თავისუფალი დრო?

რამდენიმე განმავითარებელ, საინტერესო თამაშს გასწავლით, ოღონდ მთავარი წესი არ დაგავიწყდეთ, თქვენც თამაშის მონაწილე უნდა გახდეთ!

1. სანელებლების თამაში:

( ალერგიის შემთხვევაში, ამ თამაშს არ გირჩევდით)

ერთ მშვენიერ დღეს, როცა ჩემს შვილთან ერთად სადილს ვაკეთებდი, სანელებლების თარო გამოვაღე და თავში გენიალურმა იდეამ გამიელვა, რა არის სანელებელი? – ტექსტურის, ფერის, გემოსა და სურნელის ერთიანობა, რისთვის შეიძლება გამოვიყენო? რა თქმა უნდა, ზედსართავი სახელის სასწავლებლად, ჰოდა, თამაშიც მოვიფიქრეთ. ( ეს ერთგვარი მეტყველების თერაპიაცაა ტიპური თუ არატიპური განვითარების ბავშვებისთვის).

გადმოვიღე სანელებლები ( მთლად, ცხარე წიწაკას თუ სცდით)

ჩვენ გვქონდა კოჭა, ყვითელი ყვავილი, მუსკატის კაკალი, დარიჩინი, მიხაკი, ვანილის ჩხირები,შაშკვლავი, თავშავა, ქინძი, ტარხუნა, კამა და მგონი კიდევ რაღაც, რაც არ მახსოვს.

ჯერ ყველა სანელებელი შევისწავლეთ, ცოტა ვიკიპედიაც დავიხმარეთ, სად მოდის, როგორ გამოიყენება, რისთვისაა სასარგებლო, მერე ხელითაც მოვსინჯეთ, ვისაუბრეთ მათი სურნელით გამოწვეულ შთაბეჭდილებაზე. გიომ თქვა, რომ კოჭა ცოტა სასაცილო სანელებელია, პიტნა – დედამისს ჰგავს, ხოლო ყვითელი ყვავილი მზესავითაა.

ბოლოს, თვალები ავიკარით და ერთმანეთს სანელებლების გამოცნობაში შვეჯიბრეთ.

2. ლეგო, ლეგო და ლეგო

ასაწყობი სათამაშოები რომ საუკეთესო გამოსავალია, ეს ვიცით, ლეგო რომ შესანიშნავი განმავითარებელი და გასართობი საშუალება, ესეც, მაგრამ სულ პატარა დეტალის ჩამატებით შეგიძლიათ კიდევ უფრო საინტერესო გახადოთ ეს თამაში.

მაგალითად, თქვენ შეეჯიბრეთ აწყობაში, ან უბრალოდ, თმაზე გვირგვინი დაიმაგრეთ და უთხარით, რომ სწორედ თქვენთვის ააშენოს სასახლე ან, წინასწარ დახაზეთ, დააპროექტეთ და ისე ააშენეთ ნებისმიერი ნაგებობა.

3. ფერადი ქვები, მინერალები და კიდევ სხვა რამეები

ქვების შეღებვა და მოხატვა ალბათ ბევრჯერ გიცდიათ, მაგრამ თამაშის წესები ჩემმა შვილმა შემომთავაზა და ისე მომეწონა, რომ გადავწყვიტე, გაგიზიაროთ.

მას მერე, რაც ეზოში სხვადასხვა ფორმის კენჭები მოვაგროვეთ, გავრეცხეთ და გავაშრეთ, მე ქვების მოხატვა შევთავაზე, გიომ კი წამოიძახა- მოდი, მინერალები გავაკეთოთ. ჰოდა, ქვები მინერალების ფერების მიხედვით შევღებეთ, ცოტა ბუნებაშიც ვიმეცადინეთ და კარგად გავერთეთ.

4. სახლის კინოთეატრი

კინოში სიარული აგვეკრძალა, მაგრამ რა ვქნათ, რომ ძალიან გვენატრება 3D სათვალეების მორგება და ბატიბუტის ჩახრამუნება? ჰოდა, შევარჩიეთ ფილმი, დავხატეთ, გამოვჭერით და „გავყიდეთ“ ბილეთები, გამოვჭერით სათვალეები, მოვხალეთ ბატიბუტი და სიამოვნებით  ჩავუსხედით საყვარელ ანიმაციას.

5. პიკნიკი სახლში

სუფთა ჰაერზე გასვლა ჯერ არავის აუკრძალავს, მაგრამ თუ წვიმიანი დღეა ან რაიმე მიზეზით გარეთ ვერ გადიხართ, შეგიძლიათ პიკნიკი შინაც მოაწყოთ.

ამით უჭმელ ბავშვებსაც წაახალისებთ.

მოიფიქრეთ, სად მიდიხართ? რადგან  მთავარი ტრანსპორტი წარმოსახვაა, დანიშნულების პუნქტის ძიებაში ნუ შეიზღუდებით, წადით ყველგან, სადაც თქვენი თვალსაწიერი გასწვდება, ოღონდ პიკნიკის კალათა აუცილებლად ჩაილაგეთ. მოიფიქრეთ, რას წაიღებდით, გამოაცხვეთ ნამცხვრები,  თერმოსში ჩაასხით კომპოტი, ხილის სალათაც არ დაგავიწყდეთ, ხელსახოცები, პატარა სუფრა მოლზე გადასაფარებლად, ჰოდა, გაუდექით გზას. მერე რა, რომ მოლის ნაცვლად თქვენი სასტუმრო ოთახის ხალიჩა უნდა გამოიყენოთ? სამაგიდო თამაშებიც მოიმარაგეთ და დრო სასიამოვნოდ გაატარეთ!

6. სახალისო მებაღეობა

ტისტუ ხომ იცით? მწვანეთითება საოცარი ბიჭი, ჰოდა, წიგნის წაკითხვასთან ერთად მებაღეობაც შეგიძლიათ სცადოთ, მითუმეტეს, რომ ეს ჩვენი კარანტინი ადრიან გაზაფხულს, მებაღისთვის საუკეთესო დროს დაემთხვა.

ეზო არ გაქვთ? არც ტერასა? მაშინ რამდენიმე ქოთნის ფანჯრის რაფაზე ჩამომწკრივებას რაღა უდგას წინ? ბავშვებთან ერთად შეარჩიეთ, რა გინდათ დათესოთ, ბოსტნეული თუ ყვავილები, აარჩიეთ თესლი, მოამზადეთ მიწიანი ქოთნები და დათესეთ, მერე ყოველდღიურად  დააკვირდებით, როგორ ნელ-ნელა იწვერება ნორჩი ყლორტები.

იმისათვის, რომ უკეთესად დაიმახსოვროთ საჭირო ინფორმაცია და უფრო დიდხანს შეინარჩუნოთ მეხსიერებაში, საჭიროა, იპოვოთ ნათელი და დასამახსოვრებელი ასოციაციები. მათი გამოყენება დაგეხმარებათ სწორ დროს ინფორმაციის სრულად გამოყენებაში. ასოციაციების შექმნა არის შემოქმედებითი პროცესი, მასში არაფერია რთული და შეუძლებელი. არსებობს რამდენიმე წესი, რომელთა შესწავლაც საჭიროა:

• ასოციაცია საინტერესო უნდა იყოს;
• ასოციაცია უნდა იყოს უჩვეულო;
• ასოციაცია უნდა იყოს რაც შეიძლება დეტალური.

რა არის ასოციაცია და როგორ შეუძლია მას დაგვეხმაროს ინფორმაციის დამახსოვრებაში?

რატომ გვჭირდება ასოციაციური აზროვნების განვითარება?

ასოციაციების პრინციპი სწავლების მრავალი მეთოდის საფუძველს წარმოადგენს. ჩვენთვის უფრო ადვილია, დავიმახსოვროთ აბსტრაქტული ინფორმაცია. ასოციაციური აზროვნება  დაეხმარა ჩვენს წინაპრებს – გადარჩენაში, აღმოჩენების გაკეთებაში, ცხოვრების პრობლემების მოგვარებაში.

ასოციაციური კონცეფციების ერთობლიობა ემყარება ადამიანის ცხოვრების გამოცდილებას. ეს არის ასოციაციური აზროვნების პლატფორმა. ამ ტიპის აზროვნება მონაწილეობს ინფორმაციის დამუშავებაში, ამ დროს ლოგიკური ანალიზი არ ხდება.

რა არის ასოციაცია?

ასოციაცია არის კავშირი გარკვეულ იდეებს შორის, ერთი სურათი იწვევს სხვა გამოსახულებას (კონცეფციას). მაგალითად, სიტყვამ „ნაძვის ხე” შეიძლება გამოიწვიოს ასოციაცია „ახალი წელი” და ა.შ.

ასოციაციური აზროვნების მიზნებია:

ახალი ორიგინალური იდეების შექმნა;

წარმოსახვითი აზროვნებისა და ფანტაზიის განვითარება;

აზრობრივი კავშირის ჩამოყალიბება.

ასოციაციების კლასიფიკაცია

არსებობს ასოციაციების რამდენიმე კლასი:

მსგავსების მიხედვით (კოცონი – ასანთი);

დროსა და სივრცეში სიახლოვე (ცომი – ტორტი; მცენარე –  ყვავილი);

საპირისპირო თვისებებით ან განსხვავებით – (მხიარული – მოსაწყენი; თხევადი – მყარი);

მიზეზობრივი (ტრავმა – ტკივილი’ ხახვი – ცრემლი).

თქვენ შეგიძლიათ დაუკავშიროთ სიტყვა არა მხოლოდ სხვა სიტყვას (ობიექტის ლექსიკური აღნიშვნა), არამედ ობიექტის ნიშნებსაც (სუნი, ფერი, გამოსახულება, შეგრძნება, მეხსიერება, სიმბოლო და ა.შ.).

ასოციაციური აზროვნების განვითარება საჭიროა, რადგან მრავალი მიზეზის გამო, ადამიანს აქვს საკმაოდ შეზღუდული ასოციაციების წრე, რაც საშუალებას არ აძლევს მას, ისარგებლოს ასოციაციური აზროვნების ყველა შესაძლებლობით. გარდა ამისა, ეს ხელს უწყობს მეხსიერების განვითარებას.

ასოციაციური ჯაჭვი

ახალი ობიექტების, პროცესების, მოვლენებისა და ფაქტების დამახსოვრება ხდება ჩვენი არსებული გამოცდილების საფუძველზე. ჩვენ ვრთავთ წარმოსახვას და ვიმახსოვრებთ ახალ სიტყვას, მას ვუკავშირებთ ჩვენთვის უკვე ნაცნობს. ასოციაცია წარმოიქმნება არა მხოლოდ ობიექტთან, არამედ მის მახასიათებლებთან. რა თქმა უნდა, ბევრმა ჩვენგანმა, საბანკო ბარათის პინ-კოდის დამახსოვრების მიზნით, საკუთარი ასოცირების ჯაჭვი შექმნა. მაგალითად – დაბადების დღე, წელი, შვილის პირველი დღე სკოლაში ან ნებისმიერი მნიშვნელოვანი თარიღი. თქვენ შეგიძლიათ, ეს კომპონენტები ერთმანეთთან დააკავშიროთ.

მარტივი სავარჯიშოები

ასოციაციური აზროვნების მიზანმიმართულად განვითარების მიზნით, საჭიროა რამდენიმე მარტივი ვარჯიშის დაუფლება.

სავარჯიშო 1. ჩვენ ვეძებთ უამრავ ასოციაციას.

ჯერ ორ სიტყვას ვამბობთ, შემდეგ კი ვქმნით სერიას, რომელიც პირველი სიტყვით დაიწყებოდა, ხოლო მეორეზე დამთავრდება. მაგალითად: ფუნჯი – მუზეუმი; ფუნჯი – ტილო – მხატვარი – ფერწერა – მუზეუმი.

სავარჯიშო 2. ჩვენ ვქმნით ასოციაციების ჯაჭვს.

სიტყვისთვის ჩვენ ვირჩევთ ასოციაციურ სიტყვას და შემდეგი სიტყვისთვისაც იმავეს ვაკეთებთ. მაგალითად: ქოლგა – წვიმა – ცივი – თბილი ჩაი – ბუხარი – სახლი და ა.შ. ეს ჯაჭვები უნიკალური იქნება, რადგან თითოეულ ადამიანს ექნება საკუთარი ასოციაციური ჯაჭვი.

სავარჯიშო 3. ერთი მინიშნება.

ჩვენი ამოცანაა ორი სიტყვის მინიშნებით შევარჩიოთ ასოციაცია. მაგალითად: დაბურული და დიდი (ტყე, ეზო).

სავარჯიშო 4. ორიგინალური ასოციაციები.

ჩვენ ვქმნით უჩვეულო ასოციაციებს, რომლებიც ასე აშკარად არ მიგვანიშნებს. მაგალითად: ზღარბი – ნემსების გროვა.

ასეთი სავარჯიშოები ასტიმულირებს ბავშვების აზროვნებას, ეს მათ ეხმარება ესეების წერაში, გარკვეული ინფორმაციის გაანალიზებაში, ინფორმაციის უფრო მარტივად და ღრმად დამახსოვრებაში.

ასეთი სავარჯიშოები დამახასიათებელია სარეკლამო ინდუსტრიისთვის. ასე იქმნება სარეკლამო კონცეფციები, იწერება ლოზუნგები.

ასოციაციური აზროვნების განვითარებაში უფრო რთული ინსტრუმენტები ჩავრთოთ. სავარჯიშოები იყოფა სამ კატეგორიად: აზროვნების განთავისუფლება, აზროვნების წარმართვა, ასოციაციების ჯაჭვის შექმნა.

ვარჯიშის პირველი ტიპია აზროვნების განთავისუფლება სტერეოტიპებისგან. უმარტივესი სიტყვები ერთი შეხედვით გაუგებარ ასოციაციებს იწვევს, მაგრამ ჩვენ ავუხსნით მათ და ყველაფერი ცხადი გახდება. ამავე დროს, ჩვენ ნამდვილად ვავარჯიშებთ აზროვნებას არაპროგნოზირებადი ასოციაციების ძიებაში.

სააზროვნო სავარჯიშოები გვასწავლის, რომ ვიგრძნოთ აუცილებელი ასოციაციების სისტემა, თუმცა ისე, რომ არ მოვექცეთ ჩარჩოში. გვეძლევა დავალება და ჩვენ ვქმნით უამრავ ასოციაციას სხვადასხვა პროფესიის, ეროვნების, ასაკისა და რელიგიის პოზიციიდან. ჩვენ თითქოს ვზღუდავთ აზროვნებას გარკვეული ასოციაციური ჯაჭვით, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენი აზროვნება მწირია. ჩვენ უბრალოდ ვსწავლობთ შესაფერისი მაგალითის სწორ დროს მოძიებას.

ასოციაციების წრის გასაფართოებლად სავარჯიშოების ჯგუფში შედის დავალებები, რომლებიც მოიცავს ახალი ასოციაციების შექმნას.

ასოციაციური აზროვნების განვითარების მიზნით თქვენ უნდა იპოვოთ კავშირი ყოველდღიურ საქმიანობაში. გამვლელების, მანქანებში მყოფი მგზავრების დაკვირვებისას ეცადეთ გამოიცნოთ მათი ასაკი, სოციალური მდგომარეობა და ა.შ.

ერთ-ერთი კარგი სავარჯიშოა ინტელექტუალური თამაში „რა? სად? როდის? ”, რადგან მონაწილეები პასუხობენ კითხვებს, ლოგიკური აზროვნებისა და წარმოსახვის წყალობით,  ასოციაციური ჯაჭვების სწრაფი ორგანიზების წყალობით და არა მხოლოდ ზოგადი ერუდიციის დახმარებით.

ასოციაცია არის კავშირი ინდივიდუალურ ფაქტებს, საგნებსა თუ მოვლენებს შორის, რაც აისახება ადამიანის გონებაში და მის მეხსიერებაში ფიქსირდება.

ასოციაციების შექმნის უნარი არის ჩვენი გონების ყველაზე მნიშვნელოვანი უნარი. არსებობს ასეთი მიმართულებაც: ასოციაციური ფსიქოლოგია (ან ასოციაციონიზმი), რომელიც ცდილობს ახსნას პიროვნების გონებრივი პროცესები მისი ასოციაციების შესწავლით, გარკვეულ ობიექტებთან დაკავშირებით (სტიმული – რეაქცია). ინფორმაციის დამახსოვრების პროცესი შეიძლება ამ თვალსაზრისით იქნას განხილული.

ასოციაციების ტიპები

ნებისმიერ ობიექტებს შორის ასოციაციების მოსაძებნად რამდენიმე გზა არსებობს:

1. დროისა და სივრცის კავშირი: მაგიდა და სკამი, ზამთარი და თოვლი;
2. მსგავსება (მსგავსება): დედამიწა და ბურთი, ნათურა და მსხალი;
3. კონტრასტი (საპირისპირო): სიკეთე და ბოროტება, შავი და თეთრი;
4. მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი: ქუხილი და ელვა, ნათურა და შუქი;
5. განზოგადება: პომიდორი და ბოსტნეული, ძაღლი და ცხოველი;
6. წარდგენა: ბოსტნეული და კიტრი, ცხოველი და კატა;
7. ობიექტზე დაქვემდებარება: მანქანა და მოტოციკლი;
8. ნაწილი და მთელი: წამი და წუთი, მანქანა და ძრავა;
9. დამატება: კბილის პასტა და კბილის ჯაგრისი.

ამ მეთოდების გამოყენებიდან გამომდინარე, ასევე მათი სხვადასხვა მოდიფიკაციისა და მათი გამოყენების პირობების გათვალისწინებით, შეგიძლიათ იპოვოთ სხვადასხვა ტიპის ასოციაციები. მაგალითად:

თემატური, რომელშიც ობიექტები ერთმანეთს უკავშირდება ერთი თემატიკით (მარკეტინგი და რეკლამა);

ფონეტიკური, რომელშიც არსებობს ასოთა შეთანხმება, ჰარმონია ობიექტებს შორის  (ციკლონი – ციკლოპი; ბარი – ჯარი – ქარი);

სიტყვის შექმნა, რაც ხდება ფუძისა და სიტყვათა სხვა ნაწილების შეერთებით (სიზარმაცე და ზარმაცი; ღრუბელი და ღრუბლიანი).

აღსანიშნავია, რომ ჩვენს ცნობიერებაში მიმდინარე ასოციაციური პროცესები დამოკიდებულია მათში სხვადასხვა სენსორული ორგანოების მონაწილეობის ხარისხზე. განასხვავებენ ვიზუალურ, აუდიალურ, კინესთეტიკურ, გემოვნებისა და ყნოსვის ასოციაციებს. ადამიანის წინასწარგანწყობიდან გამომდინარე, მისი სენსორული სისტემის მახასიათებლების გათვალისწინებით, იქმნება შესაბამისი ასოციაციები.

ვიღაცას აქვს მოტორული მეხსიერება, ისევე როგორც ნაპოლეონს (რომელიც სამჯერ წერდა ყოველ ახალ სახელს და სამუდამოდ იმახსოვრებდა). ვიღაც, მისი განვითარებული აუდიალური მეხსიერების გამო, ამჯობინებს ინფორმაციის ხმამაღლა გამოთქმას. ადამიანები, რომელთა მეხსიერების საფუძველი ვიზუალურია (უმრავლესობაა) დასამახსოვრებელ ტექსტში საკვანძო სიტყვებს მიზანმიმართულად არჩევენ (ხაზს უსვამენ, აფერადებენ, ქმნიან სქემებსა და ნახატებს).

ადამიანებმა უკვე შეიმუშავეს ასოციაციური ტექნიკა, რომელიც შესაფერისია უმეტესობისთვის. ამ ტექნიკას ეწოდება მნემონიკა.

როგორ უნდა განვავითაროთ ასოცირებული აზროვნება?

იმისდა მიუხედავად, რომ დღეს არსებობს მრავალი მნემონიკა, რომლებიც ხელს უწყობენ ასოციაციების შექმნას ყველა სახის ინფორმაციის დამახსოვრების მიზნით, არ არსებობს უნივერსალური ტექნიკა, რომელიც შესაფერისი იქნება ყველა შემთხვევაში. ხშირად  დამოუკიდებლად გვიწევს ასოციაციების შექმნა. ასოციაციური აზროვნება, უპირველეს ყოვლისა, ჩვენს შემოქმედებით შესაძლებლობებზეა აგებული, კერძოდ კი, რაიმე ახალის შექმნის უნარზე, არსებულის შეცვლაზე.

ასოციაციური აზროვნების განვითარება მჭიდრო კავშირშია ადამიანის წარმოსახვასთან, რომლის განვითარება შესაძლებელია კრეატიული აზროვნების პროცესში. ამასთან, ასოციაციების წრის გაფართოება მიიღწევა ფოკუსირებული ვარჯიშის საშუალებით. გთავაზობთ რამდენიმე მარტივ სავარჯიშოს:

სავარჯიშო 1. დრუდლის გამოცნობა. დრუდლები არის ამერიკელი კომიკოსის როჯერ პრისის და კრეატიული პროდიუსერის ლეონარდ სტერნის გამოგონება. გამოგონების არსი ის გახლავთ, რომ უნდა დახატოთ სურათი, რომელსაც მრავალი ინტერპრეტაცია შეიძლება ჰქონდეს. დრუდლი ეს არის დაუსრულებელი ნახატი, რომელსაც შეიძლება მრავალი ინტერპრეტაცია ჰქონდეს. ერთმა ადამიანმა შეიძლება დაინახოს გველი, მეორემ – მთის ქედები.

სავარჯიშო 2. ასოციაციების ჯაჭვის შექმნა. შეარჩიეთ ნებისმიერი სიტყვა და დაიწყეთ მასთან ასოცირების ჯაჭვის შექმნა, ჩამოწერეთ ისინი ქაღალდზე. მაგალითად, „ტრენინგები – კურსები – გაკვეთილები “. შეეცადეთ ჩაწეროთ ასოციაციები რაც შეიძლება მალე და გააკეთეთ კავშირი რაც შეიძლება უჩვეულო.

სავარჯიშო 3. დაკარგული ასოციაციების ძიება. შეარჩიეთ ნებისმიერი ორი სიტყვა ან ფრაზა, რომელსაც, რაც შეიძლება ცოტა საერთო ექნება. შეეცადეთ, შექმნათ ასოციაცია, რომელიც აკავშირებს ამ ორ სიტყვას. მაგალითად, სიტყვებისთვის „დილა” და „საკვები”, სიტყვა „საუზმე” იქნება დამატებული ასოციაციური სერიის შემსრულებელი ელემენტი. შეეცადეთ, იპოვოთ დაკარგული ბმული სიტყვებისთვის: ფილმი და ოცნება, ლიფტი და მანქანა, ყვავილი და ცათამბჯენი.

სავარჯიშო 4. შესაფერისი ასოციაციები. შეარჩიეთ ორი სიტყვა და შეეცადეთ დაასახელოთ ასოციაციები, რომლებიც შესაფერისია თითოეული ამ სიტყვისათვის. მაგალითად, სიტყვების „თეთრი” და „მსუბუქი” შეიძლება დაასახელოთ ასეთი ასოციაციები: თოვლი, ფუმფულა, ბუმბული და ა.შ. სავარჯიშოების გართულებისთვის შეგიძლიათ აირჩიოთ არა ორი, არამედ სამი ან თუნდაც მეტი სიტყვა.

სავარჯიშო 5. არაჩვეულებრივი ასოციაციები. ასოციაციური აზროვნების განვითარების მიზნით, იმისათვის, რომ უკეთესად დავიმახსოვროთ, სასარგებლოა ყველაზე ნათელი და არასტანდარტული ასოციაციების მოძებნა. ადამიანთა უმეტესობა მოცემული სიტყვებისთვის შემდეგ ასოციაციებს დაასახელებს:

რუსი პოეტი – პუშკინი;

ფრინველი – ქათამი;

ხილი – ვაშლი;

სახის ნაწილი – ცხვირი.

შეეცადეთ ერთი და იმავე სიტყვებით წარმოთქვათ სხვა, ნაკლებად პოპულარული ასოციაციების წარმომადგენლები.

სავარჯიშო 6. მენტალური (გონებრივი) რუკების შედგენა. ასოციაციური მეხსიერების განვითარების სასარგებლო სავარჯიშოა მენტალური ბარათები. ამგვარი ბარათების შედგენის იდეის ერთ-ერთმა ავტორმა, ტონი ბუსანმა თავის წიგნში „სუპერ მეხსიერება” დაწერა, რომ „… თუ გსურთ, დაიმახსოვროთ ახალი, უბრალოდ უნდა დააკავშიროთ ეს უკვე ცნობილ ფაქტთან, რაშიც დაგეხმარებათ ფანტაზია “.

თუ ამ ვარჯიშებს დღეში მინიმუმ 10-15 წუთის განმავლობაში ასრულებთ, მაშინ რამდენიმე დღის შემდეგ ვარჯიში უფრო ადვილი და სახალისო გახდება და, რაც მთავარია – შეძლებთ ნებისმიერი ახალი მასალის სწრაფად დამახსოვრებას.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდი: https://kornan.jimdofree.com

ბევრი ადამიანი თვლის, რომ განათლების სექტორში მუშაობა რიგითი პროფესიაა, თუმცა ბაღის აღმზრდელ-პედაგოგებს ბევრად დიდი მისია აქვთ შესასრულებელი, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. 3 წლის ასაკში ბავშვების ტვინის თითქმის 85% უკვე ფორმირებულია. ადრეული საგანმანათლებლო დაწესებულებების წევრობა კი ბავშვებისთვის არის შესაძლებლობა, უკვე არსებულ ფუნდამენტს დააშენონ ის უნარები, რომლებიც მომავალ წლებში წარმატების მიღწევაში დაეხმარებათ. ამ მნიშვნელოვანი მისიის განმახორციელებელ ძირითად ბირთვს კი აღმზრდელ-პედაგოგები წარმოადგენენ.

საქართველოს სკოლამდელი განათლების ხარისხის კვლევაში (2018) ვკითხულობთ, რომ აღმზრდელ-პედაგოგების უმრავლესობას აქვს სურვილი, გაიაროს კურსები პროფესიული უნარების გასაუმჯობესებლად, თუმცა საჯარო ბაღებს თავისი კადრებისთვის უწყვეტი პროფესიული განვითარების საფასურის ასანაზღაურებლად ფინანსური რესურსები არ გააჩნიათ, და ვინაიდან აღმზრდელებისა და პედაგოგების ხელფასი მეტად დაბალია, ისინი ვერ ახერხებენ ამგვარ კურსებზე დასწრებას. ამასთან, საქართველოს მთავრობამ 2017 წლის ოქტომბერში დაამტკიცა სკოლამდელ განათლებასთან დაკავშირებული სტანდარტები, რომელთა შორის არის აღმზრდელ-პედაგოგის პროფესიული სტანდარტიც; დოკუმენტი განსაზღვრავს ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებებში დასაქმებული აღმზრდელ-პედაგოგების/სტანდარტის ამოქმედებიდან 2024 წლის 1 სექტემბრამდე და 2024 წლის პირველი სექტემბრიდან დასასაქმებელი აღმზრდელ-პედაგოგების განათლებასა და პროფესიულ მახასიათებლებს.

მანამ, სანამ სახელმწიფო სტანდარტების მისაღწევად ფორმირდება რეალურ შედეგზე ორიენტირებული პოლიტიკური ნება და საჭირო რესურსების გადანაწილების ბიუროკრატიას დავძლევთ, საქართველოში მოქმედი აღმზრდელ-პედაგოგები ქვეყნის უკეთესი მომავლისთვის ყოველდღიურად ფასდაუდებელ ინვესტიციას დებენ. თუ შევადარებთ საქმის მოცულობასა (დიდ ქალაქებში საშუალოდ 30-მდე აღსაზრდელი ჯგუფში) და ანაზღაურებას (ყოვეთვიურად საშუალოდ 336 ლარი), დავრწმუნდებით, რომ განვითარებაზე ორიენტირებული აღმზრდელ-პედაგოგების ენთუზიაზმი და საქმისადმი სიყვარული არის სფეროში დარჩენის ძირითადი მამოძრავებელი ძალა.
და მაინც, რა ხდება საბავშვო ბაღში მას შემდეგ, რაც ბავშვს  დატოვებთ?

აღმზრდელ-პედაგოგებს აქვთ ამოცანა, მხარი დაუჭირონ აღსაზრდელების ქცევით, კოგნიტურ, სოციალურ და ფიზიკურ განვითარებას. ბავშვები სწავლობენ თამაშით, პრობლემების გადაწყვეტითა და ექსპერიმენტებით. აღმზრდელ-პედაგოგებს შევადარებდი ფუტკრებს, რომლებიც ფიჭას საჭირო მასალებით ავსებენ იმისთვის, რომ საბოლოოდ ყველასთვის სასარგებლო შედეგი მიიღონ. და ამ ექვსკუთხედეში ფუსფუსისას, ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინებით, ვლინდება აღმზრდელ-პედაგოგის შემდეგი როლები:

1. ისინი აშენებენ ძლიერ ურთიერთობებს და ახალისებენ პოზიტიურ ფასეულობებს

სწავლა შეიძლება ეფექტური იყოს აღმზრდელობით, ხელშემწყობ და ემოციურად უსაფრთხო გარემოში. ამის მისაღწევად, აღმზრდელ-პედაგოგები ცდილობენ, შექმნან პოზიტიური და სანდო ურთიერთობები იმ ბავშვებს შორის, რომლებზეც ზრუნავენ. ამის მიღწევა შესაძლებელია ინტერაქციითა და ბავშვებთან ერთად ყოველდღიურ აქტივობებში ჩართვით. პედაგოგები, აგრეთვე, ცდილობენ, დაადგინონ და დააკმაყოფილონ თითოეული ბავშვის საჭიროებები და ინტერესები, ყოველდღიურად შეაფასონ გამოცდილებები და მიზნის მისაღწევად ოჯახებთან და საზოგადოებასთან რეგულარული კომუნიკაცია დაამყარონ. გიფიქრიათ, ოთხი წლის ბავშვს როგორ ავუხსნათ, რა არის ერთიანობა, პატივისცემა და მოლაპარაკება? აღმზრდელები ინდივიდუალური შემთხვევებისა და ხანდახან ბავშვების შეცდომების გამოყენებით ცდილობენ პოზიტიური ღირებულებებისკენ უბიძგონ აღსაზრდელებს. ისინი ასევე აღიარებენ, ახალისებენ და აფასებენ მათ მიერ გამოხატულ პოზიტიურ დამოკიდებულებებს.

2. აღმზრდელები ქმნიან მიზნობრივ სივრცეებს

საკლასო ოთახში მნიშვნელოვანი საგნებია, რომლებიც აძლიერებენ სასწავლო კონცეფციებს, ხელს უწყობენ შემოქმედებითობისა და სოციალურ უნარების განვითარებას. აღმზრდელები ქმნიან სასწავლო კუთხეებს (აღმოჩენების კუთხე, თამაშის ზონა, ზღაპრების კუთხე, კულინარიული კუთხე და სხვ.), რომლებიც ხელს უწყობენ თამაშს და შეესაბამებიან ბავშვების თანამედროვე ინტერესებს მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში. აღმზრდელები ასევე აკვირდებიან ბავშვების მიერ ამა თუ იმ თამაშში გამოვლენილ უნარებს. ასეთი დაკვირვება კი მათ აფიქრებს აქტივობებისა და უნარების გაფართოების ახალ გზებზე.

3. ისინი დარაჯობენ აღსაზრდელების უსაფრთხოებას და მათი საუკეთესო მეგობრები არიან

ყოველდღიური თავისუფალი დრო გარეთ თამაშისთვის (თუ ასეთი სივრცე ხელმისაწვდომია) არ არის ის პერიოდი, როდესაც აღმზრდელებს აქვთ უფლება ცოტა დაისვენონ. ეს პროცესი მათ ახალ როლში აყენებს, რაც გულისხმობს ბავშვების უსაფრთხოებაზე თვალის დევნებას. ამ დროს ისინი ზრუნავენ აღსაზრდელების განვითარების ხელშეწყობაზე და ეხმარებიან, აღმოაჩინონ სათამაშო მოედანზე არსებული რესურსების გამოყენების შემოქმედებითი შესაძლებლობები, აღმზრდელები სვამენ კითხვებს, ქმნიან გამოწვევებს, სთავაზობენ მითითებებსა და წინადადებებს თამაშის პროცესის საინტერესოდ გასაგრძელებლად.

4. ითვალისწინებენ ბავშვების საჭიროებებს

იფიქრეთ დაღლილ და მშიერ ბავშვზე, რომელსაც აცვია დასვრილი ტანსაცმელი. როგორ ფიქრობთ, ის მზად იქნება სწავლისთვის? ბავშვის ფიზიკური მოთხოვნილების დაკმაყოფილების უზრუნველყოფა თანაბარი მნიშვნელობისაა, როდესაც ამას სკოლამდელ დაწესებულებაში მათთვის ცოდნისა და უნარების გაზიარებას ვადარებთ. აღმზრდელები ყურადღებას აქცევენ ბავშვების გამოკვებას, ჰიგიენური და ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას. ისინი იყენებენ მეთოდებს, რათა ბავშვებს დაეხმარონ მოდუნებაში, რომ მშვიდად განახორციელონ ის ყოველდღიური რუტინა, რომელიც შეიძლება სტრესული იყოს მათთვის.

5. აღმზრდელები მეზღაპრეებიც არიან

გარდა იმისა, რომ ზღაპრების კითხვის დროს აღსაზრდელებს მოტივაციას უქმნიან, რომ თავადაც წაიკითხონ მომავალში, ისინი ხმის ტემბრითა და პერსონაჟებზე მიბაძვით აცოცხლებენ ისტორიებს. ამ დროს ბავშვები ხვდებიან ზღაპრული სამყაროს სხვადასხვა პერსონაჟებს და ზღაპრების მომდევნო ეპიზოდის გაგრძელებამდე, მსჯელობენ უკვე წაკითხული ისტორიების შესახებ.

6. ცვლილებების მენეჯერი

სკოლამდელ განათლებაში ტრანზიცია გულისხმობს პროცესს, როდესაც ბავშვები ერთი აქტივობიდან მეორეზე გადადიან. ასეთ დროს, მათ შესაძლოა გამოიჩინონ რთული ქცევა, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ისინი არ იცნობენ ახალ აქტივობას, არ იციან წესები, გრძნობენ გაურკვევლობას ან არ სურთ დაასრულონ ისეთი თამაში, რომელიც მოსწონთ. ამ დროს აღმზრდელები ქმნიან და იგონებენ გასართობ ხრიკებს, რომ ეს ცვლილებები ბავშვებისთვის შეუმჩნეველი იყოს. ინტერაქტიული სიმღერები და როლური თამაშები, რომლებიც ეხება საკლასო წესებს კარგი დამხმარეა ამისთვის. ასევე, კარგი რესურსია საკლასო წესების ვიზუალური მინიშნებები. აღსანიშნავია ისიც, რომ საკლასო წესებზე სასწავლო სემესტრის დაწყებისას მთელი ჯგუფი ერთად თანხმდება.
ალბათ მსოფლიოში არ არსებობს აღმზრდელი, რომელიც ყველა საჭირო ვალდებულებას იდეალურად შეასრულებს. თითოეულ მათგანს აქვს საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეები. მაგრამ არსებობენ აღმზრდელები, რომლებიც არასდროს წყვეტენ სწავლას და განვითარებას, რათა უკეთ მოემსახურონ ბავშვებს და მათ ოჯახებს. თუ არსებულ რესურსებს უფრო ახლოდან დავაკვირდებით, შესაძლოა აღმოვაჩინოთ, რომ შეგვიძლია სააღმზრდელო პროცესში ბევრი როლი  წარმატებით მოვირგოთ და უფრო შემოქმედებითი გავხადოთ აღსაზრდელებთან ერთად გატარებული დრო.

აღმზრდელ-პედაგოგის პროფესიული სტანდარტი

სკოლამდელი განათლების ხარისხის კვლევა

ადამიანის ოცნება დროში მოგზაურობაზე, წარსულისა და მომავლის უცნობ და საიდუმლო სამყაროთა მოხილვაზე ოდითგანვე მითში, ზღაპარსა თუ ლეგენდაში ისხამდა ხორცს. ცივილიზაციის განვითარებამ, ტექნოლოგიურმა პროგრესმა შესაძლებელი გახადა მფრინავ ხალიჩათა ტრანსფორმაცია თანამედროვე ზებგერით ლაინერებად, თუმცა დროში გადანაცვლება კვლავ წარმოსახვის განზომილებაში დარჩა და მხატვრული სამყაროს, კინოს, მუსიკისა და ლიტერატურის ტყვეობას თავი ვერ დააღწია. ფანტასტიკისა თუ ფენტეზის ჟანრის ნაწარმოებები უხვად გვთავაზობენ დროის საზღვრების გადალახვის თავბრუდამხვევ ამბებს. ლიტერატურის ყველაზე შთამბეჭდავ ნიმუშად ჰერბერტ უელსის „დროის მანქანა“ შეიძლება დავასახელოთ, თუმცა კიდევ უამრავი ტექსტი, რომლებშიც პერსონაჟები ტექნოლოგიისა თუ მაგიის დახმარებით წარსულსა და მომავალში მიემგზავრებიან. ქართული ლიტერატურაც – მცირე ნიმუშებით, მაგრამ მაინც – ეხმიანება ამ თემას. ამ კონტექსტში გაიაზრება ჯემალ ქარჩხაძის შესანიშნავი მოთხრობა „დრო“, რომლის ფანტასტიკური მხატვრულ-ესთეტიკური სამყარო გვაოცებს და კრიტიკული აზროვნებისკენ გვიბიძგებს.

მოთხრობას სათაურის ქვეშ მიწერილი აქვს: „ფანტასტიკური ღიმილი“, – რათა ერთგვარი გეზი მისცეს მკითხველს, რომ ის არ დაიბნეს და რეალობა და ლიტერატურის ირეალური სამყარო ერთმანეთს არ გაუიგივოს, შესაბამისად, არ გამოიტანოს მცდარი დასკვნა, თითქოს მწერალი რელიგიურ ხელშეუხებელ სახეებსა და საკითხებს აქილიკებს, ეჭვი შეაქვს ღვთის განგებულებაში და ვინმეს ან რამეს შეურაცხყოფ. ამგვარი არასწორი გაგების უამრავ მაგალითთაგან შეიძლება დავასახელოთ ჟოზე სარამაგუს გახმაურებული რომანები, მაგალითად, „იესოს სახარება“ ან „კაენი“, რომელთაც კათოლიკური სამყაროს რისხვა გამოიწვიეს.

ჯემალ ქარჩხაძე თავისებური, განუმეორებელი მანერით, რომელიც განსჯასა და ფიქრს ანიჭებს უპირატესობას, მოგვითხრობს დროში მოგზაურობის დაუჯერებელ ამბავს. ეს არის პოსტმოდერნისტული თამაშის ტექნიკით შესრულებული იმპროვიზაცია ტექნოლოგიურ პროგრესსა და ბიბლიურ თემაზე. მოთხრობა იგავური შინაარსისაა და დროის ამოუცნობი, მრავალმნიშვნელოვანი ფენომენის საიდუმლოს ახსნის თემას დასტრიალებს. დროის საიდუმლოზე წერდნენ ფილოსოფოსნი, ღვთისმეტყველნი და მეცნიერნი და, უამრავი კვლევისა და მოსაზრების მიუხედავად, ის მაინც ყველაზე ამოუწურავ საფიქრალად რჩება. მოთხრობის მოქმედება შორეულ მომავალში, 2779 წელს ხდება. მკითხველი ეცნობა მეცნიერულ-ტექნიკური აზროვნების ახალ დარგს – ქრონონავტიკას, რომელსაც 1979 წელს ჩაყრია საფუძველი. თაობათა ნაოცნებარი ექსპერიმენტი კი დროში მოგზაურობისა მხოლოდ 800 წლის შემდეგ განხორციელდა. მთავარი პერსონაჟი, მთხრობელი, წერილს სწერს მეგობარს და, ამგვარად, წერილია მოთხრობის ფაბულის საყრდენი. მასში საუბარია თავიდან აცილებულ საშიშროებაზე. ამგვარი ხერხით, რომელიც ბუნებრივად ახლავს რაღაცის გაგების მოლოდინს, მწერალი ძაბავს მკითხველის ცნობისმოყვარეობას. ჩანს, დედამიწაზე ტექნოლოგიები იმდენადაა განვითარებული, რომ მეცნიერებს წარსულსა და მომავალში მოგზაურობის შესაძლებლობა აქვთ. ქრონონავტიკად მოხსენიებული მეცნიერება წარმოჩენილია, როგორც პერსპექტიული დარგი, რომელიც ვითარდება. ეს უტოპიური მოთხრობა მომავალს წარმოადგენს ერთგვარ ხელოვნურ სამოთხედ, რომელშიც ადამიანები მშვიდად და მაძღრად ცხოვრობენ. მეოცე საუკუნის აღმოჩენები გადასინჯულია, დიდ ავტორიტეტთა ნაშრომები – საფუძველშერყეული: „დრო, ერთხელ და სამუდამოდ შეცნობილი რომ გვეგონა, კვლავ ხელიდან გაგვისხლტა“. მთხრობელი მეგობარს ტაიძის მოძღვრებას ახსენებს, რომლის მიხედვითაც, დრო და სივრცე იგივეობრივია. ტაიძი იკვლევდა სამყაროს შექმნის პირველმიზეზს, რომელსაც „დასაბამი სიცოცხლე“ უწოდა. მისი აზრით, „დასაბამი სიცოცხლე განსხეულებისაკენ მიისწრაფვის. ამ მიზნის მისაღწევად იგი, პირველ რიგში, საკუთარ თავს დროში ამჟღავნებს. დრო უნივერსალური იდეაა, უზოგადესი კოორდინატი, რომელიც მოიცავს და განსაზღვრავს ყოველივეს – ფიზიკურსაც და მეტაფიზიკურსაც“. ტაიძის ვარაუდით, დრომ უნდა გაიაროს შვიდი საფეხური. ბოლო, მეშვიდე საფეხურზე იგი იქცევა სივრცედ. ბუნებრივია, ამავე საფეხურებს გაივლის დროის მახასიათებლებიც. მაგალითად, ის, რაც პირველ საფეხურზე მოძრაობა იყო, მეშვიდეზე სიჩქარედ იქცევა. „სწორედ დროისა და მოძრაობის ამგვარი ლოკალიზაციაა მატერიის შექმნის პირობა“. მთხრობლის აზრით, „ქრონონავტიკის იდეა სწორედ ამ მოძღვრებამ დაბადა. რადგან სივრცე იგივე დროა, მაშინ სივრცეში მოგზაურობაც იგივე დროში მოგზაურობაა (ასეცაა. ვის უმოგზაურია სივრცეში ისე, რომ დროში არ ემოგზაუროს?). ხოლო თუკი დროში მოგზაურობა პრინციპულად შესაძლებელია, რატომ უნდა იყოს ეს შესაძლებელი მხოლოდ მეშვიდე საფეხურზე?“ ტაიძი კრებითი სახეა ყველაზე თამამი იდეების მქონე მეცნიერებისა, მაგრამ მის პროტოტიპად ყველაზე მეტად, რა თქმა უნდა, შეიძლება აინშტაინი იგულისხმებოდეს.

მთხრობელი აღწერს ეოლ სორის ხელმძღვანელობით ჩატარებულ გასაოცარ ექსპერიმენტებს. ჯერ „შესავალ ექსპერიმენტს“ გვაცნობს, რომლის მიზანი იყო დემატერიალიზაციისა და აღდგენის პროცესების შესწავლა. თავდაპირველად ეს ექსპერიმენტი მანქანაზე ტარდებოდა, მერე კი, როცა მონაცემები საკმაოდ დაგროვდა და მარცხის საშიშროებამ იკლო, ადამიანებიც ჩაერთნენ. მთავარმა ექსპერიმენტმა დედამიწაზე მითქმა-მოთქმა და საპროტესტო ტალღები გამოიწვია, განსაკუთრებით იმან, რამდენად მიზანშეწონილი იყო წარსულში ასე უცერემონიოდ შეჭრა. მწერალი ხატავს ეკოაქტივისტებს. მათ შორისაა მოხუცი უარ დენი, ერთგვარი „სამუზეუმო ექსპონატი“, რომელიც, სხვებისგან განსხვავებით, სიძველეთა შემკრები და მოყვარულია. ამ დროისთვის „ბეჭდური წიგნი“ აღარ არსებობს და მას ინფორმაციის შენახვის უცნაურ საშუალებად მიიჩნევენ.

როგორ წარმოუდგენია მწერალს 28-ე საუკუნის დედამიწა? მას სტაბილური ტემპერატურის შესანარჩუნებლად საიზოლაციო ფენა აქვს შემოკრული. იგი „სქელ დამცავ გარსშია მოქცეული და ლამაზად მოპირკეთებული, თავისი ოპტიმალური კლიმატითა და ერთგვაროვანი ტემპერატურით, სრული ურბანიზაციითა და ნატიფი არქიტექტურით, სადაც ყოველი ნაგებობა, ყოველი ქუჩა, ყოველი ხაზი ერთ საერთო აზრს, ერთ საერთო ჰარმონიას ემორჩილება, სადაც უფაქიზესი ფორმები და ფერთა რბილი შეხამება მოქალაქეთა მშვიდ, თანაბარ მაჯისცემას უზრუნველყოფს, სადაც ბუნებრივი ფლორის ველური თვითნებობა შეცვლილია ხელოვნური, უჭკნობი და უხრწნელი მცენარეულობით“. ეს ერთგვარად ჰგავს ოლდოს ჰაქსლისეულ დედამიწას, რომელიც მან აღწერა 1932 წელს დაწერილ რომანში „საოცარი ახალი სამყარო“.

სიძველეთა მოყვარული მოხუცი უარ დენი, განიცდის რა დროში მოგზაურობას როგორც აკრძალულთან შეხების გამანადგურებელ მცდელობას, ექსპერიმენტატორებს ძველი ლეგენდის ფრაგმენტს აცნობს, რომელშიც წერია: „…წასვლის წინ ჭაბუკს დაუბარა: აჰა, შენ ეს დიდებული სასახლე აურაცხელი სიმდიდრით და აუწერელი სილამაზით. შენი იყოს და, როგორც გინდა, ისე მოიხმარე. ოღონდ გახსოვდეს: სხვენში რომ პატარა შავი ოთახია, იმას ნუ გააღებ, თუ არ გინდა, უბედურებას გადაეყარო“. იცით, ეს რას ნიშნავს? სიმბოლოებია. სასახლე სამყაროა. ჭაბუკი, ვისაც ეს სასახლე ჩააბარეს, ადამიანია. პატარა, შავი ოთახი კი წარსულია და მისი გაღება არ შეიძლება“ (ასოციაციურად მკითხველმა შესაძლოა ეს შავი ოთახი კოსმოსურ შავ ხვრელსაც შეადაროს, რომელიც სამყაროს ისტორიას ინახავს და, ზოგიერთი მეცნიერის აზრით, მისი საშუალებით დროში მოგზაურობაცაა შესაძლებელი). თუმცა ეს გაფრთხილება ექსპერიმენტს ვერ აფერხებს.

მოთხრობაში დაწვრილებითაა აღწერილი ექსპერიმენტის მიმდინარეობა. ქრონონავტად გამოცდილი, სანდო და გამორჩეული ადამიანი, იუჰე შეარჩიეს. ერთადერთი დირექტივა, რომლის დაცვასაც სამეცნიერო ცენტრი ყოველგვარ ვითარებაში და ყოველგვარი ღონით მოითხოვდა ქრონონავტისაგან, იყო სრული ჩაურევლობა წარსულის ყოფაში, სრული პასიურობა. გამორიცხული უნდა ყოფილიყო არა მარტო ყოველგვარი კონტაქტი, იქნებოდა ეს ფიზიკური, აკუსტიკური, ვიზუალური თუ ტელეპათიური, არამედ ყოველგვარი აქტიური მოქმედებაც, რომელსაც შეეძლო, რაიმე ზეგავლენა მოეხდინა და რაიმე ცვლილება გამოეწვია“. ცენტრს კარგად ესმოდა, რომ საკუთარ წარსულში უმნიშვნელო ცვლილებების შეტანაც კი, კაცმა არ იცის, რა კატასტროფას დაატეხდა თავს აწმყოს. თუმცა, გაუთვალისწინებელი მოხდა.

მოთხრობის მომდევნო ნაწილში ჩართულია იუჰეს მონათხრობი, თუ როგორ დაამყარა კონტაქტი წარსულის ადამიანებთან, კერძოდ, ბიბლიურ მოსესთან, თუმცა მან არაფერი იცის ამ პიროვნების შესახებ. მწერალი ამით წარმოაჩენს, რომ ასწლეულების შემდეგ სამეცნიერო პროგრესი მთლიანად განდევნის რელიგურ გადმოცემებსა და წიგნებს, თუმცა როგორ ამოყვინთავს ეს დათრგუნვილი წარსული ერთგვარი ფროიდისტული ქვეცნობიერიდან, ამას მკითხველი თავად დაინახავს. დაბრუნებული ქრონონავტი აღიარებს აკრძალულ კონტაქტს და მზად არის ნებისმიერი სასჯელისთვის. მწერალი არაჩვეულებრივი დამაჯერებლობით აღწერს მის განცდებს: როგორ დემატერიალიზდა, თითქოს სხეულთან ერთად მეხსიერებაც განქარდა და ყველაფერი, რაც სტარტამდე არსებობდა, ცნობიერების მიღმა დარჩა, თითქოს მოექცა რეალური ფორმების, რეალური იდეებისა და რეალური ფერების სამყაროში, სადაც ცნობიერება უშუალოდ, გრძნობის ორგანოების გარეშე აღიქვამდა ობიექტს. თითქოს დაფრინავდა აზრებს, იდეებს, სიმბოლოებს შორის და ბევრი რამ, რაც აქ საიდუმლოებაა, იქ ცოდნა იყო. სამწუხაროდ, ხელახალი მატერიალიზაციიის შედეგად ამ ცოდნას ბურუსი ფარავდა და ისევ საიდუმლოებად აქცევდა. შემდეგ იდეის ერთადერთობა მატერიის ერთადერთობამ შეცვალა და იგი კვლავ სივრცეში აღმოჩნდა, ისევ სის მთაზე, საიდანაც მოგზაურობა დაიწყო, ოღონდ წარსულში, როდესაც ამ მთის წვერს (სი, რა თქმა უნდა, სინის ასოციაციას იწვევს) ადამიანის ხელი ჯერ არ შეხებოდა. წარსულში ყოფნის სამივე საათს იგი დიდხანს იდგა ხომალდის ილუმინატორთან, თვალმოუშორებლივ შესცქეროდა ღრმა და გამჭვირვალე ლურჯ ცას. ქრონონავტი მოხიბლა პირველყოფილმა, ხელუხლებელმა ბუნებამ. ერთიანად შეძრული, მთის წვერიდან დასცქეროდა ვრცელ, მოწითალო უდაბნოს, მუქ მწვანე ტყეებსა და ხასხასა მინდვრებს. ხეხილის ბაღებში ჩაკარგულ პატარა სახლებს, შემთხვევითი კონტაქტის თავიდან ასაცილებლად აპარატიანად ეკლებით დაფარულ ბუჩქში დაიმალა. ჩანდა, რომ აქ ხალხს ტექნიკასა და ცივილიზაციაზე არავითარი წარმოდგენა არ ჰქონდა. უეცრად აპარატმა ტყის გადაღმა ვიღაც აღმოაჩინა და ფირფიტაზე მისი ფიქრების აღნუსხვას შეუდგა: „…მე ვიცი, რომ კაცი არ უნდა მოვკლა, მაგრამ სხვა ვერავინ დავაჯერე…. რაღაც უცხო ხმა მეუბნება, რომ ამას მხოლოდ ჩემი მოძმეები და ნათესავები თუ გაიგებენ, ისინი, ვინც უცხო ქვეყანაში დავტოვე და აუწერელ ტანჯვაში ცხოვრობენ. …უცხო ხმა ორმოცი წელია მიბრძანებს, დავბრუნდე მათთან. უცხო ხმა მეუბნება, რომ მხოლოდ მე შემიძლია გავათავისუფლო ისინი ამ მძიმე უღლისაგან… ჩემი სილაჩრე სიკვდილის შიშია“.

იუჰემ (რომლის სახელი აშკარა ასოციაციას იწვევს იაჰვესთან, ბიბლიურ ღმერთთან) აღწერა კაცის გარეგნობა. მკითხველი ამ კაცში, რა თქმა უნდა, მოსეს ამოიცნობს. კაცმა აპარატის ალისფერი შუქი შეამჩნია, თავზარი დაეცა, მიწაზე დაემხო. იუჰემ კი აპარატის მეშვეობით უთხრა, ნუ გეშინიაო: „მე ისა ვარ, ვისაც ყოველ დილით ელოდები აქ, ამ ტყის პირას, ვინც შიში გამბედაობით უნდა შეგიცვალოს და სულმდაბლობა – რწმენით. კმარა ყოყმანი და ვიშვიში. გასწი დიდი მდინარის პირას და დაიხსენი შენი მოძმეები და ნათესავები!“ ხოლო საკუთარი თავი ასე გააცნო: ვინცა ვარ, ისა ვარ-მეთქი. მერე ჯოხი გამოართვა, ინფორმატორი-აპარატის ბუდიდან სათადარიგო ატომმარეგულირებელი რგოლი ამოიღო, ჯოხს ჩამოაცვა და უჩვენა, მზის პირდაპირ სხივებთან ურთიერთობისას როგორ კარგავდა ჯოხი სიმკვრივეს და როგორ იდრიკებოდა (მკითხველი ამ დეტალშიც მოსეს ცნობილ კვერთხს ამოიცნობს, გველად რომ გადაიქცა ან კლდიდან წყალი რომ გამოადინა). იუჰემ გაიმეორა ბიბლიური ამბავი მოსეს ღმერთთან შეხვედრისა. ამ საუბრის შემდეგ კი ისევ აწმყოში დაბრუნდა.

ამბის თხრობისას მოხუცმა უარ დენმა მოულოდნელად ჰკითხა: – ერთი ეს მითხარით, იუჰე, ფეხთ რატომ გაახდევინეთ იმ კაცს? – იმიტომ რომ ტყავის წაღები ეცვა, გრძელბეწვიანი. იმ წაღებით რომ აპარატის დამუხტულ ველში შემოსუ… – აქ იუჰე ერთბაშად შედგა, თითქოს სიტყვა პირზე შეახმა. – განა მე ვთქვი, რომ იმ კაცს ფეხთ გავახდევინე? – არა, არ გითქვამს, – მიუგო უარ დენმა. – მაშ… თქვენ… მაშ… საიდან… – იმან, ვინც სამყაროს განაგებს, კიდევ ერთხელ გაიცინა ჩვენს გულუბრყვილობაზე. ერთი ტყუილი უკვე გამოაშკარავდა. ჩვენს მეცნიერებს მრავალი ღამის გატეხა მოუწევთ, რათა ახალი ტყუილი მოიგონონ იმის შესახებ, თუ რა არის დრო. – უარ დენმა წიგნი გადაშალა და ეოლ სორის უთხრა: – აი, ის მონაკვეთი, რომლის წაკითხვა ამ ორი დღის განმავლობაში მოვახერხე. იგი გაოცებულ მსმენელებს ბიბლიურ ამბავს უკითხავს: „მოსემ, რა იხილა, მაყვლის ბუჩქს ცეცხლი ეკიდა და არ იწვოდა, თქვა: ეს რა საკვირველი ხილვაა! მივალ, ერთი, და ვნახავ, რატომ არ იწვის ბუჩქი. ღმერთმა რომ მისკენ მომავალი მოსე დაინახა, დაუძახა: მოსე, მოსე! მოსემ მიუგო: რა არის? ღმერთმა უთხრა: ფეხთ გაიხადე, ეგ ადგილი, შენ რომ დგახარ, წმინდა მიწაა. …შენ უნდა გამოიყვანო ჩემი ერი ეგვიპტიდან. მოსემ უთხრა: ვინა ვარ მე, რომ ფარაონთან მივიდე და ისრაელები ეგვიპტიდან გამოვიყვანო! ღმერთმა უთხრა: მე ვიქნები შენთან. მოსემ უთხრა: რომ მკითხონ, ვინ არის ის, ვინც გამოგგზავნა, სახელად რა ჰქვიაო, რა ვუპასუხო? ღმერთმა უთხრა: მე ისა ვარ, ვინცა ვარ“.

მოხუცი უარ დენი მწერლის ალტერ ეგოა, ისევე, როგორც მთხრობელი ლუკე, რომელიც, რა თქმა უნდა, ლუკა მახარებლის ასოციაციას იწვევს. იეჰუს შესახებ წერილით გადმოცემა ინტერტექსტუალური გადაძახილია მოციქულთა ეპისტოლეებთან, რომლებითაც ისინი ხალხს ახალ მოძღვრებას უხსნიდნენ. ლუკე მეგობარს აცნობს ქრონონავტიკის ახალ პროექტს, რომლის მიხედვითაც, ახალი ექსპედიცია სამი კაცის შემადგენლობით უკვე მზადაა წარსულში გასამგზავრებლად. ექსპედიციის ხელმძღვანელად დანიშნულია იუჰე. ისიც მნიშვნელოვანია, რომ იქ, სადაც ლუკეს მეგობარია, ორგანზომილებიანი არსებები, ეგრეთ წოდებული, ელემინები ცხოვრობენ, რომელთა ამბავი ძალიან აინტერესებს. ამ წერილს კი აქვს მინაწერი, საიდანაც ვიგებთ, რომ იგი შედგენილია მესამე წელთაღრიცხვის 2779 წელს. ხოლო მკითხველის დასაბნევად და აზრობრივ ხლართებში გასაბლანდავად, რომელსაც დროითი გაუგებრობა იწვევს, მომავლის წერილი წარსულშია უკვე თარგმნილი – 1979 წელს.

ამგვარად, მოთხრობის საინტერპრეტაციო სივრცე თავბრუდამხვევად ღიაა. მკითხველიც თითქოს იკარგება დრო-სივრცის ლაბირინთში, სადაც აწმყო, წარსული და მომავალი ისეა არეული, გაურკვეველია, რომელი დრო რომელს მისდევს. გამოვიდა, რომ ქრონონავტმა იმოგზაურა ბიბლიის სივრცეში, უკვე დაწერილში, უბრალოდ, მისი აღქმაა სხვანაირი, ხოლო წერილი, დაწერილი 28-ე საუკუნეში, მეოცე საუკუნეშია უკვე ანბანურ-პირობითი თარგმანით შესრულებული.

ეს ფანტასტიკური ღიმილი კი მწერლისაა, გამოგონილი სამყაროს შემოქმედისა, რომელიც ილუზორულ დრო-სივრცეს ქმნის თავისი ნაწარმოებებით, რომლებშიც, როგორც ერთადერთ შესაძლო წარსულში, ციფრული ეპოქის ანდროიდები ან ანდროიდ-ადამიანები იმოგზაურებენ. ამ ლოგიკით, მომავლის დრო-სივრცეც დაწერილი იქნება, ან, უკეთ რომ ვთქვათ, სამყარო დაწერილია „დაუსაბამო ერთის“, ღვთის მიერ და ადამიანები მას მხოლოდ გაიმეორებენ. ეს არის ბიბლიური „ეკლესიასტეს“ დრო, რომლის მიხედვითაც, არაფერია ახალი მზისქვეშეთში: „რაც ყოფილა, იგივე იქნება, და რაც მომხდარა, იგივე მოხდება“.

ამგვარად, ვფიქრობთ, ჯემალ ქარჩხაძისთვის, ისევე როგორც არაერთი სხვა მწერლისთვის, დროში მოგზაურობის საუკეთესო საშუალება წიგნია, როგორც ვასიკო კეჟერაძე იტყოდა (გურამ დოჩანაშვილის „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“): „ფიზიკოსები თუ ვერასოდეს შექმნიან პერპეტუუმ მობილეს, ლიტერატურამ უკვე შექმნა… იმიტომ კი არა, რომ უფრო ადვილია, არა – უბრალოდ, ლიტერატურას შესაძლებლობა აქვს მეტი, ვიდრე ათასნაირ ლაბორატორიასა და დანადგარს“.

წარსულში, დაწერილში ამგვარ შეჭრას ეხმიანება გივი მარგველაშვილის პოსტმოდერნისტული მინიატურები, რომელთა გმირები დაწერილს ცვლიან. მაგალითად, ასეთია მინიატურა „წიგნის გმირების დროული გადასახლება“, რომელშიც პირველში წიგნის სამყაროდან გამოგზავნილ მხსნელებს მათეს სახარებიდან ჰეროდეს საბედისწერო ბრძანებით ამოსაწყვეტი ყრმები ლუკას სახარებაში გადაჰყავთ, ამავე ხერხს იყენებს ვუდი ალენი მოთხრობაში „კუგელმასის შემთხვევა“. ამის შესახებ წაიკითხეთ ჩვენს წერილში „ფანტასმაგორიული შეხვედრები“.

დღეს უკვე ძნელია გაარჩიო, ნიუსფიდზე უფრო მეტს ვცხოვრობთ თუ „რეალურ ცხოვრებაში“. ნიუსფიდზე რომ უფრო მეტად ვკვდებით, ამას კი აღარ უნდა კამათი – ამდენი სიმწარის, ავადმყოფობისა და სიკვდილის გულში გატარებასაც ვერ ვასწრებთ ხშირად, გონების მიჯნასთან ვაყოვნებთ და იქვე მთავრდება. ამიტომ თითოეული ჩვენგანის და ჩვენ გარშემომყოფთა გაქრობა მხოლოდ ინფორმაციული აქტი გახდა.

ეს ალბათ გადაღლამაც გამოიწვია. პირველად, როცა დავრწმუნდი, რომ ფიქრისთვის დრო არ მრჩებოდა, ყველა ის დაუწერელი ამბავი და პერსონაჟი გამოვიტირე, რომელზეც დაწერამდე უნდა მეფიქრა და ჩემი წიკო-მაკოებით გაძეძგილი „რიგითი დღე“ არ მანებებდა. მერე კი დაიწყო ის, რასაც ჩემი მცირეწლოვანი შვილებიც კი წარმატებით იყენებენ – თავის მართლება და რაღაცის სხვისთვის გადაბრალება. მაშინ მივხვდი, რატომ აღასრულებდა ბაბუაჩემი (და მისი თაობის ზოგიერთი ადამიანი) განსაზღვრულ დღიურ რიტუალს ბრმად და ურყევად. ეს არ იყო მხოლოდ აჩემება, ეს საკუთარი სივრცის მკაცრად განსაზღვრასაც ნიშნავდა, სადაც „დროის გამოწვევებს“ და „ახალი დღის წესრიგს“ ვერ უნდა შემოეღწია. რიტუალები (ხელ-პირის დაბანა, სადილობაზე აუცილებელი ჭიქა-ღვინო, ეზო-კარის მოვლა-მეთვალყურეობა) – არ ანებებდა იმათ სულს და ორგანიზმს, მოშვებულიყვნენ, მოფლაშულიყვნენ, სულერთი გამხდარიყო ძილ-ღვიძილი, შრომა და დასვენება.

2009 წლის აგვისტო იყო, ზუგდიდიდან რომ წამოვედი და წამოსვლის წინ მანცხვარკარის ტაძრის მღვდელს – მამა გიორგი გულორდავას ვუთხარი, – ორ კვირაში ერთხელ ჩამოვალ, მამაო, პატარ-პატარა საქმეებსაც მოვაგვარებ და წირვასაც დავესწრები-მეთქი. ორ კვირაშივე მივხვდი, ამის გამკეთებელი რომ არ ვიყავი და კიდევ კარგი, მოძღვარმა მაშინვე არ მიმანიშნა ამაზე – ჩემით უნდა მივმხვდარიყავი, ჩემს ამოჩემებებს უნდა გამოცლოდა საყრდენი. ოღონდ ეს იმიტომ კი არა, რომ რამე გადავაფასე, არა, ზოგჯერ ჯობია შენ თვითონვე გამოსცადო, ყველაფრის თვითდინებაზე მიშვებამ სანამდე შეგიძლია მიგიყვანოს.

თავს მოუცლელობით ვიმართლებდი, იმავე მიზეზით ბევრ რამეზე ვთქვი უარი და ახლა მგონია, რომ 21-ე საუკუნის მთავარი დემონები გადაღლა და მოუცლელობა არიან. მათ წინააღმდეგ ვერ ჭრის წინასწარ შედგენილი და ზედმიწევნით გაწერილი გრაფიკი, გეგმა, reminder-ის რეჟიმიც სიმბოლურად ჰკიდია.

პირადი სივრცის, პირადი აჩემების, აკვიატებისა და ადამიანის თავისებურებების თანდათან, უკანმოუხედავმა შევიწროებამ გამოიწვია ეს ყველაფერი. ჩვენ თვითონვე ვთქვით უარი იმ წყაროზე, რაც გვაცოცხლებდა და ერთფეროვნებისგან გამოსაქცევი ბილიკების გადაბეტონებას დავთანხმდით „კეთილდღეობის“ სახელით.

მამა გიორგი გულორდავას – ბეხვერია მამაოს, როგორც მეგობრები ვეძახდით შინაურობაში – მინიშნებითაც არასდროს გამოუხატავს წყენა და უკმაყოფილება. პირიქით, მე ვაპირებდი თავის მართლებას ჩემი შეუსრულებელი პირობისთვის ერთი-ორჯერ, მაგრამ ენა ჩავიკვნიტე და ალბათ სწორადაც მოვიქეცი: დარდის და სინანულის სიტყვები ვერასდროს გამოხატავს იმ განცდას, დღესასწაულს რომ გამოაკლდები. მგონი ისევ ჯობია, ახალი დღესასწაულისთვის ემზადო.

ბაბუაჩემმა თოფი და მონადირე ძაღლი რომ გაყიდა, ის ფული ოჯახის სიღარიბეს კი დააკერა 90-იანებში, მაგრამ თავის სივრცეს და რიტუალებს მოაკლო. ჯერ ერთი, მერე – მეორე, მერე თანდათან სხვა რაღაცებიც მიაყოლა, მისი სიჯიუტისა და მუყაითობის საგან-ნიშნები. ვატყობდი, როგორ იცვლებოდა და იცლებოდა მისი ნებისყოფა ამ დანაკარგებისგან, ადვილად იღლებოდა, დაღლას არ ეურჩებოდა. და როცა ერთხელაც ძალიან ახლობელი ადამიანის სიკვდილს აუღელვებლად შეხვდა, დავრწმუნდი, რომ შეგუების დემონს მისი თვალებიდანაც გაექრო ძალა, რომელიც მთელი ცხოვრება ცეცხლს უკიდებდა და უკან დასახევს არ უტოვებდა.

რა იყო, ბაბუ, რა დაგემართა-მეთქი, – მინდოდა მეკითხა, – ხომ გეწყინა? ხომ ის იყო, რასაც არ ელოდი? მაშინ რატომ არაფერი არ გეტყობა, ცრემლიც კი არ შეიჩნიე… რას ფიქრობ, რას აკეთებ, ბაბუ?

…რას ვაკეთებთ გადაღლის შემდეგ? მხოლოდ ვიხოცებით თუ როგორც ჩემი ფიზკულტურის მასწავლებელი ვიტია ანჯაფარიძე იტყოდა, – „მეორე დიხანია“ უნდა გაიხსნას, რათა სხეულის ჭურჭელში (ჩუანიო, ამბობდა მეგრულად) დაგროვილი ნიჭი და მონაცემები ახალ ძალად იქცეს.

ჰო, ვიტია მას, ალბათ ის მეორე, თქვენი, ჯობია.

რამდენიმე დღის წინ ეჭვმა ვირუსოლოგების ფორუმებზე ამომაყოფინა თავი. რა მინდოდა ვირუსოლოგების ფორუმზე? მინდოდა, ჩემს რამდენიმე კითხვას პასუხი გასცემოდა COVID – 19 – თან დაკავშირებით.

თვითიზოლაცია შემეცნებით ხანად მექცა. იშვიათად მინდება შთაბეჭდილებების ფართო აუდიტორიისთვის გაზიარება და იქიდან გამომდინარე, რომ შემეშინდა, „შეუგნებელი“ ქართველის იარლიყი არ მოეკუთვნებინა ჩემთვის ვინმეს, სამი ფოტოთი შემოვიფარგლე სოციალურ ქსელში. მიუხედავად იმისა, რომ იტალიაში საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებამდე რამდენიმე დღით ადრე ჩავფრინდი, აღმოვაჩინე, რომ ზოგიერთი ადამიანი ღრმად იყო დარწმუნებული, რომ მე იაფფასიანი ბილეთებით ვისარგებლე და რისკის მიუხედავად, შთაბეჭდილებები ვარჩიე  ჯანმრთელობის შენარჩუნებაზე ზრუნვას.

ამასობაში, რამდენიმე რამ ვინატრე: ქართველ მოსწავლეებს და სტუდენტებს შეძლებოდათ, ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის და, აქედან გამომდინარე, სხეულის ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო ინფორმაცია მცდარი და დამაზიანებელი ინფორმაციისგან განესხვავებინათ.

სიტყვა – „ახალი.“

ვცდილობ, გულდასმით მოვისმინო ის, რასაც მეუბნებიან. მახსოვს, როდესაც პირველად მოვისმინე სიახლე „ახალ“ კორონავირუსთან დაკავშირებით, მკაფიოდ დამამახსოვრდა, რომ შფოთვა დამეუფლა. ისიც მახსოვს, რომელმა სიტყვამ აღძრა ჩემში შფოთვა.

რას ვისურვებდი ქართველი მოსწავლეებისთვის და სტუდენტებისთვის?

იმას, რომ მათ შეეძლოთ შემდეგი:

ა) რას ნიშნავს ამ შემთხვევაში სიტყვა – „ახალი“?, ნიშნავს თუ არა ეს სრულიად უცნობს, ან შეგვიძლია თუ არა წინმსწრები ცოდნის დახმარებით რაიმენაირად გავიგოთ, რა არის ეს „ახალი?“

ბ) რა მაშფოთებს? – როგორც წესი, ადამიანების უმრავლესობაში შფოთვას უუნარობის განცდა და უსუსურობის მოლოდინი აღძრავს. როგორც წესი, შფოთვის მიღმა ისეთი, ღელვის გამომხმობი აზრებია, როგორიცაა: „ეს ისეთი რამაა, რასაც მე ვერ გავუმკლავდები,“ „დაცული ვარ თუ არა ისეთი გართულებებისგან, რომელთა შესახებაც მედიასაშუალებები საუბრობენ?“

გ) ვინ მესაუბრება კონკრეტულ საკითხზე? – მიუხედავად იმისა, რომ აუხსნელი მორიდებით ვცდილობთ, გავიგოთ კონკრეტული ადამიანი უფლებამოსილია თუ არა კონკრეტულ საკითხზე ისაუბროს, ან აქვს თუ არა შესაბამისი ცოდნა იმისათვის, რომ საკითხი განიხილოს, ეს კითხვა ჩვენთვის, გულში,  ჩუმად მაინც უნდა დავსვათ. შეგვიძლია, არ გავაჟღეროთ, თუკი ამ კითხვის გაჟღერება უხერხულობას განგვაცდევინებს, თუმცა, სხვებისგან დამოუკიდებელ სივრცეში, ანუ ჩვენს გონებაში, მსგავსი კითხვების დასმა არა მხოლოდ სასურველი, არამედ საჭიროა.

დ) ისეთი ინფორმაციის უნდობლობა, რომლის სანდოობის გადამოწმება შეუძლებელია – საკუთარ ფსიქიკურ ჯანმრთელობას დიდი საჩუქარი იმით გავუკეთე, რომ ქართულენოვანი მედიასაშუალებების უმრავლესობას არ ვენდობოდი. მხოლოდ რამდენიმე წყაროთი შემოვიფარგლე. ძირითადად, ისეთი წყაროებით, რომლებიც, უშუალოდ, საქართველოს მასშტაბით აღრიცხავენ სტატისტიკას.

ე) როგორ შევძლოთ სანდო ინფორმაციის მოპოვება?
უცხო ენის ცოდნის გაძლიერება – ერთ – ერთი რამ, რის აუცილებლობაშიც ერთხელ და სამუდამოდ დავრწმუნდი, უცხო ენის ცოდნაა, რაც საშუალებას გაძლევს, ქართულ ენაზე მოპოვებული ინფორმაცია შეადარო სხვა ენაზე არსებულ სიახლეებს.

ვ) რაოდენობრივი წიგნიერება – რატომ? რომელი რიცხვი რას ნიშნავს?, რატომ შეიძლება, რიცხობრივი მაჩვენებლები უეცრად საგრძნობლად იცვლებოდეს?

ზ) ცნებების ოპერაციონალიზაციის უნარი – რას გულისხმობს ეს უნარი? ვცადოთ და შევთანხმდეთ, ვინ რას ვგულისხმობთ კონკრეტული ცნების მიღმა. მაგალითად, რას ნიშნავს – „ახალი“ – ამ შემთხვევაში?

თ) მსგავსებისა და განსხვავების აღმოჩენისთვის კითხვების დასმის უნარი – შევძლო, გავიგო მოვლენებს შორის მსგავსება და განსხვავება. მაგალითად, რით ჰგავს SARS – CoV – 2 სხვა, მონათესავე ვირუსებს და რით განსხვავდება მათგან?

ი) ნასწავლი ქცევის გაცნობიერების და მეტად სასარგებლო ქცევით შეცვლის უნარი – ეს უნარი შემეცნებით თავმდაბლობას ეყრდნობა: ის, რაც აქამდე ვიცოდი, გამომადგება იმისათვის, რომ ახალ გამოწვევებს გავუმკლავდე? მაგალითად, თუკი აქამდე მწამდა, რომ ალკოჰოლური სასმელები იმუნურ სისტემას გაძლიერებაში ეხმარება, შემიძლია თუ არა დავსვა მარტივი კითხვა: რამდენად სასარგებლოა ჩემი იმუნური სისტემისთვის ის, რაც აქამდე ვიცოდი? რით დასტურდება, რომ ჩემი წარმოდგენები სწორია?

კ) ემოციების გაცნობიერების უნარი – ამ უკანასკნელზე ხშირად ვსაუბრობთ ხოლმე და მას ემოციებში გათვითცნობიერების ერთ – ერთ უნარად მოვიაზრებთ. თუმცა, როგორ უკავშირდება ეს უკანასკნელი განათლებას და სწავლას?

მაგალითისათვის განვიხილოთ, SARS – CoV – 2 – თან დაკავშირებული სიახლეების მიერ აღძრული შფოთვა. ბუნებრივია, ისეთი სიახლე, რომელმაც შეიძლება ჩემს კეთილდღეობას საფრთხე შეუქმნას, შფოთვის აღმძვრელია.

ვაცნობიერებ თუ არა, რომ კონკრეტული სიახლის მოსმენის შემდეგ, ემოციამ მომიცვა? თუ მრავალ საქმიანობაზე ყურადღების განაწილების შედეგად, საკმარისად ვერ ვიფხიზლე[1] და ემოციამ ისე ჩაიარა, რომ მისთვის შესაბამისი სახელის დარქმევა ვერ შევძელი?

შემიძლია თუ არა დავასახელო ემოცია, რომელიც დამეუფლა სიახლის გაგების შემდეგ? რა ეწოდება ჩემს ემოციას, რომელსაც ახლა განვიცდი?

ემოციის განსჯის უნარი – შემიძლია, საკუთარ თავს დავუსვა კითხვა: „რასაც ახლა განვიცდი, შფოთვაა. თუმცა, არის თუ არა ეს შფოთვა საფუძვლიანი? თუ არის, რატომ? და თუ არ არის, რატომ?“

ლ) საკუთარი შესაძლებლობების საზღვრების [2]გაცნობიერების უნარი – რა შემიძლია, მე გავაკეთო იმისათვის, რომ ვიზრუნო როგორც საკუთარ, ასევე სხვის კეთილდღეობაზე? რისი გაკეთებაა ჩემი პასუხისმგებლობის ფარგლებს მიღმა? რას ვერ შევძლებ მე?

მ) საკუთარი მნიშვნელოვნების განცდა – მოსწავლეები აცნობიერებდნენ, რომ მათ ქცევას მოჰყვება შედეგები. ეს გულისხმობს ისეთი კითხვების დასმის უნარს, როგორიცაა: „რა მოხდება, თუ არ გავითვალისწინებ კონკრეტულ რეკომენდაციებს?“ „რა მოხდება, თუ გადაუმოწმებელ სიახლეებს გავუზიარებ ჩემს მეგობრებს?“

ნ) საჭიროებების განსაზღვრის, ქმედების დაგეგმვისა და აღსრულების უნარები – ამ უნარების ერთობლიობა მოიცავს ისეთი კითხვების დასმის უნარს, როგორიცაა:
„რა მჭირდება იმისათვის, რომ ჩემი უსაფრთხოება უზრუნველვყო?,“ „რა უნდა გავაკეთო იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი ვიყო საჭირო საშუალებებით?“

ო) ნდობის უნარი – უნდობლობა დამეუფლა მას შემდეგ, რაც ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის ვებსაიტზე წავიკითხე, რომ ნიღაბი მხოლოდ განსაზღვრულ შემთხვევებში გჭირდება და, რაც მე სასარგებლო მეგონა, შესაძლოა, დამაზიანებელიც კი ყოფილიყო.

პ) ეჭვში დაეჭვების უნარი – „ჩინელებმა (ან ამერიკელებმა) „გამოიყვანეს“ და განზრახ გაავრცელეს ეს ვირუსი,“ და მსგავს განწყობებს აქვთ არსებობის უფლება. ვისურვებდი, მასწავლებლებს და მოსწავლეებს მათი არსებობის უგულებელყოფის და „სისულელედ“ შერაცხვის ნაცვლად, ისინი ეჭვში დაეჭვების უნარის გასავარჯიშებლად გამოეყენებინათ. ასეთი განწყობები ადამიანებთან დაახლოების შესანიშნავი საფუძველია: „და მაინც, რატომ შეიძლება ადამიანების ნაწილი ასე ფიქრობდეს?,“ „რას ემსახურება ამ განწყობების არსებობა?,“ „როგორ მართავს ადამიანების ქცევას მსგავსი განწყობები?“

ერთი დღე შევალიე ვირუსოლოგიის ფორუმებზე ხეტიალს. რა გავიგე? ის, რომ სამართლიანად დამისვამს რამდენიმე კითხვა. დანარჩენი ცოდნის გაფართოების უნარებზე და იმაზეა დამოკიდებული, მინდა, თუ არა ვირუსოლოგია საფუძვლიანად შევისწავლო.

სრულად ვარ თუ არა დაცული SARS – CoV – 2 – სგან? არა. თუმცა, მხოლოდ იმიტომ, რომ ვერასდროს მივაღწევ ამ განსაზღვრულობას, უარს ვერ ვიტყვი ეჭვით ცხოვრებაზე, რომელიც განსაზღვრულობასთან გვაახლოებს, თუ მას დაუმეგობრდები.

[1] Being mindful

[2] პასუხისმგებლობა

იანვრის არდადეგები რომ სრულდებოდა, ბუნებრივად დავიწყე ფიქრი ლიტერატურის სასკოლო პროგრამაზე, ტექსტებზე, რომელთა სწავლებაც მომიწევდა ჩემს კლასებში და როცა თემატურ-კალენდარულმა გეგმამ შემახსენა, რომ მეცხრე კლასში გალაკტიონის „მამულით“ გვიწევდა ახალი სემესტრის დაწყება, საგონებელში ჩავვარდი… მართალია, „მამული“ პატრიოტული ლირიკით მდიდარ ქართულ პოეზიაში ას წელზე მეტია ისმის (ლექსი 1915 წელს დაიწერა) როგორც პოეტის ახლებური ხედვა და სამშობლოს სიყვარულის ორიგინალური გამოხატვა, მაგრამ ვფიქრობდი, რომ არც ისე ადვილია 21-ე საუკუნის მეგაპოლისში მცხოვრებ მოზარდს განაცდევინო ცვრიან ბალახზე ფეხშიშველა გავლისას აღძრული მამულის სიყვარულის ჟრჟოლა…

18 იანვარს, შაბათს, როცა ვისვენებდი და ორშაბათის გაკვეთილების გეგმებზე ვფიქრობდი, ფეისბუქზე სიურპრიზად დამხვდა ბათუ დანელიას ახალი ლექსი „სხვახალხი“… ლიტერატურის მოყვარულები კარგად იცნობენ ბათუ დანელიას როგორც გამორჩეული ხელწერისა და დახვეწილი პოეტური გემოვნების შემოქმედს. ის, საბედნიეროდ, სოციალური ქსელის აქტიური მომხმარებელია და ფეისბუქზე ხშირად აქვეყნებს თავის ახალ-ახალ ქმნილებებს. მისი პოეზიის მოყვარულებს კარგად ეცნობათ ლირიკული ციკლი „ARTეკლები“, რომელში შესული ლექსებიც თანამედროვეობისთვის აქტუალურ უამრავ თემაზე პოეტის გამოხმაურებაა და მკითხველის დიდ ინტერესს იწვევს.

როცა მე გალაკტიონის ლექსის ახსნაზე ვფიქრობდი, ეს ლექსი „დაბარებულივით“ დამხვდა წინ და უაღრესად საინტერესო მასალად იქცა ჩემთვისაც და ჩემი მოსწავლეებისთვისაც, აღგვიძრა უამრავი საფიქრალი, გაგვიჩინა საუკუნით დაშორებული პოეტური ქმნილებების სინთეზირების, საქვეყნო თუ საზოგადოებრივ პრობლემებზე ცხარე დისკუსიის, მსჯელობისა და ანალიზის სურვილი. მოდერნისტული (სიმბოლისტური) და პოსტმოდერნისტული პოეზიის ნიმუშების თავისებურებებში წვდომის შესაძლებლობაც მოგვცა ამ ლექსებმა. ერთმანეთს შევადარეთ პატრიოტული მოტივების გამოხატვა აკაკის „განთიადში“, გალაკტიონის „მამულსა“ და ბათუ დანელიას ხსენებულ ლექსში. ამან მოგვცა შესაძლებლობა, გაგვეაზრებინა, რომ რეალისტი აკაკისთვის სამშობლო ერთი მთლიანობაა, რომელსაც ლირიკული გმირი ეტრფის, გალაკტიონთან მამულის ხატი სიმბოლისტური მხატვრული სახეებითაა დანაწევრებული, ხოლო ბათუ დანელიას პოსტმოდერნისტულ ნაწარმოებში სამშობლოს სიყვარულის აღქმა დაკავშირებულია ახალებური გემოვნების, ნოვატორული გაგების აქტორთა, „სხვახალხის“, ქმედებებთან.

გალაკტიონის „მამულის“ უკვდავი ფრაზა „სხვა ხალხის ისმის აქ ჟრიამული“ ბათუ დანელიას თავისი ლექსის ეპიგრაფად გამოუტანია. ესეც რომ არ ყოფილიყო, სინტაგმა „სხვა ხალხი“ ამიერიდან მუდამ იქნება გალაკტიონის ერთგვარი პოეტური „ნოუ ჰაუ“. ეს შესიტყვება იქცა მთელ კონცეპტად, რომელიც ყოველთვის არის განსჯის, მსჯელობის ობიექტი. ბათუ დანელიას ეს სინტაგმა ერთ სიტყვად უქცევია, რაც სწორედ მისი პოსტმოდერნისტული ორიგინალური ხელწერის გამოხატულებაა. პოეტმა იმდენად მთლიან ცნებად გაიაზრა ეს სინტაქსური წყვილი, რომ Litentia Poetica გამოიყენა და მისი ახლებური დაწერილობა შემოგვთავაზა.

გალაკტიონის „მამული“ თუ სევდიანი ლირიკული განწყობის, რაღაცის დაკარგვის, გაუცხოების, სულიერი ტკივილის გამომხატველი ტექსტია, ბათუ დანელიას ლექსში იმედიანი და ამაღლებული განწყობა იგრძნობა. პოსტმოდერნის ესთეტიკის უმთავრესი მახასიათებელი ხომ სწორედ ეს არის, რომ წარსულში გაცოცხლებული იდეა, სახე-ხატი, ფრაზა ან ნებისმიერი კონცეპტი ახლებური რაკურსით გააცოცხლოს!

თუ მეოცე საუკუნის დასაწყისის ლირიკული გმირის მელანქოლიური განწყობა ეპოქალური მღელვარებების გამოძახილია და ისმის წუხილი იმის გამო, რომ „წინაპართაგან წავიდა ყველა, სხვა ხალხის ისმის აქ ჟრიამული“, რომ ლირიკულ გმირს სევდიანად აგონდება მოხუცი მამა, რომელიც „სასხლავით ხელში დადის ვენახში“, რომ მისი სული სავსეა მშობლიურ გარემოზე ოცნებით, მონატრებით და ბოლოს ეს მძაფრი განცდები ათქმევინებს: „დავდივარ, ვწუხვარ და მენანება“… ყოველივე ამის საპირისპიროდ, ბათუ დანელიას ლექსში „სხვახალხი“ გაცოცხლებულია სიახლის, პროგრესის, საღი აზროვნების, ევროპული მენტალობის გამომხატველ სახე-სიმბოლოდ. პოეტი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ეს სხვა ხალხი, ანუ ახალი თაობა რადიკალურად განსხვავდება მისი თაობისგან, საბჭოთა ეპოქის ადამიანის (ე.წ. ჰომოსოვიეტიკუსის) ფსიქოტიპისგან. განსხვავდება გაგებით, მეტყველებით, თვითგამოხატვით, მოსმენით, წუხილითა თუ სიხარულით, მსოფლხედვით, სიარულისა და ჩაცმის მანერით თუნდაც, ყოფიერების შემეცნებით… უბრალოდ მამების თაობას ეჩვენება, რომ, მათგან განსხვავებით, ისინი „პირუკუ შვრებიან ყველაფერს“, ხოლო მათი მთავარი მახასიათებელი ისაა, რომ მათთვის უცხოა რევანში და ნეპოტიზმი, რომ „მათ ვნებებს ეკოც და კეპოტიც ვერ აცხრობს“, რომ ისინი ქარხნით და დეპოთი კი არ იამაყებენ, არამედ „გამჯდარი ექნებათ ძვალ-რბილში სიმართლის ლაშქარი, ნათელი გონებაც და დიდი შეგნებაც, მადლიც და გაძლებაც უზღვავი ექნებათ“. ისინი მამების თაობას, რომელთაც პოეტი უნაყოფოებს უწოდებს, უსათუოდ ეტყვიან: „ამაოდ ჰყვავითო“…

ყველაზე იმედიანი მაინც ის სიტყვებია, სადაც პოეტი მიიჩნევს, რომ „სხვა ხალხის“ უმთავრესი ღირებულება სამშობლოს ერთგულება, უანგარობა და მრუდე საზომების უარყოფა იქნება:

„მშობლიურ მიწა-წყალს ერთ ბეწოს, ერთციდას

არავის მისცემენ მილიონ ვერცხლისდა

მილიონ ოქროსთვის და არსად, არასდროს

მრუდედ არ გაზომავს ამათი თარაზო“…

ბათუ დანელიას ლექსის აქცენტები და იდეური ორიენტირები სრულიად აცდენილია გალაკტიონის „მამულის“ მთავარ სათქმელს და პოეტმაც მთავარი ინტრიგა სწორედ ამაში ჩადო, რომ განვლილმა ერთმა საუკუნემ ჩვენს სამშობლოს თავისუფლებისთვის დაუცხრომელი ბრძოლის, სისხლის, ღირებულებათა გადაფასების, მენტალური რევოლუციების, სუვერენიტეტის მოპოვების შემდეგ მისცა გზა, ხსნა, დასაყრდენი თაობები, რათა მომავლის ქართველებს საკუთარ მამულში გაუცხოების მელანქოლია არ აწამებდეთ, როგორც გალაკტიონის ლირიკულ გმირს.

ლექსის პათოსი ზეაწეული ტონალობისა, ოპტიმისტური და შესაძლოა ცოტათი პათეტიკურიც იყოს, მაგრამ ეს იმგვარი შეფასებები და დიდი საზოგადოებრივი ძვრებია, რომლებიც ყოველი საღად მოაზროვნე ქართველისთვის სასურველი და საოცნებოა. ამიტომ მკითხველის დაკვეთაც ესაა – პოეტის ურყევი იმედის გაზიარება მასაც სურს, თუმცა ამგვარ განწყობას მნიშვნელოვნად კრიტიკული პოზიციებით შეხვდნენ ჩემი მოსწავლეები. როცა ამ ორი ლექსის სათქმელის გარშემო საკლასო დისკუსია გავმართეთ, ბავშვებმა იქაც გამოხატეს და შემდეგ არგუმენტირებულ ესეშიც იმსჯელეს იმაზე, რომ ისინი ახალი თაობის ღირებულებათა ამგვარ რომანტიზებას არ ეთანხმებიან. ზოგმა გაიზიარა ბათუ დანელიას რეფლექსიები და სიამაყით დაადასტურა, რომ დიახ, მათი თაობა, 21-ე საუკუნის „სხვახალხი“, გაცილებით პროგრესულია, ვიდრე წინა თაობები, მაგრამ უმრავლესობის პოზიცია ასეთი იყო, რომ პოეტი ნაივურად უყურებს „სხვახალხის“ მსოფლმხედველობას, რომ თაობათა შორის ყოველთვის არის ამგვარი ანტაგონიზმი და ეს ბუნებრივი პროცესია, რომ ამით ახალი არაფერი თქმულა, რომ ეს შეფასებები გადაჭარბებულია და რეალობას აცდენილიც კი, რომ ახალ თაობაში იმდენი ნეგატივი და ღირებულებათა ისეთი აღრევა, მეტიც, სრული დევალვაციაა… მაგრამ საბოლოოდ მაინც იმ აზრზე შევჯერდით, რომ ლექსი პოეტის გულწრფელი ემოციებისა და განცდების გამოხატულებაა და ის თუნდაც სინამდვილეს აცდენილ, არარეალისტურ სურათს ხატავდეს, თუ ავტორი მისთვის სასურველ მიკროკოსმოსს ქმნის, ეს სწორედაც რომ მისაღები, გასაგები და დამაჯერებელია მკითხველისთვის.

გალაკტიონის პოეტური ოსტატობა ნამდვილად არ არის უცხო და გაუგებარი ჩვენი მოზარდებისთვის, ხოლო ბათუ დანელიას პოეტურმა ენამ და სტილურმა თავისებურებებმა საოცრად მოხიბლა მისგან „სხვახალხად“ წოდებული ახალი თაობა. რეპერების ესთეტიკის მოყვარულმა მეცხრეკლასელებმა განსაკუთრებული აღტაცებით მიიღეს ლექსის რიტმიკა, ოსტატური რითმები და ავტორის ორიგინალური ხელწერის გამომხატველი პოეტური მიგნებები. სახალისო იყო ვირტუოზული რითმების ძიება ლექსში, აი, ისინიც: „სხვახალხი – მაღალხმით“, „ვშვრებოდით – ნეპოტიზმს – კეპოტიც – დეპოთი“, „გამჯდარი – ლაშქარი“, „შეგნებაც – ექნებათ“, „არასდროს – თარაზო“… ასევე ლექსის განსაკუთრებულ ღირსებად გამოკვეთეს ბავშვებმა ე.წ. პოეტური გადატანის ხერხი, რომელიც ემოციას ამძაფრებს ლირიკულ ტექსტებში. პოეტური გადატანის მასტერკლასია, მაგალითად ეს სტრიქონები:

„და ჩვენთვის რაც ნიშნავს რევანშს და ნეპოტიზმს,

მათ ღიმს გვრის. მათ ვნებებს ეკოც და კეპოტიც

ვერ აცხრობს. ისინი ქარხნით და დეპოთი

არ იამაყებენ, მაგრამ მათ გამჯდარი

ექნებათ ძვალ-რბილში სიმართლის ლაშქარი“…

ბავშვებისთვის ყოველთვის საინტერესოა წარსულის ლიტერატურული მოვლენების მიმდინარე სალიტერატურო პროცესებთან დაკავშირება. არ დაუმალავთ ასევე, რომ ბათუ დანელიასთან შეხვედრა მათთვის სასურველი იქნებოდა…

წერილის დასასრულს ისღა დამრჩენია, ჩემი კოლეგებისა და მოსწავლეების სახელით უღრმესი მადლიერება გამოვხატო ბათუ დანელიას მიმართ იმისთვის, რომ ის ასე აქტიურად ეხმიანება ყოველ საზოგადოებრივ მოვლენას, რომ თავისი ცხელ-ცხელი პოეტური მარგალიტებით ტკბობის შესაძლებლობას გვაძლევს, რომ პოსტმოდერნის მწერლობის შედევრებს ქმნის, რომ ამ პრაგმატულ საუკუნეშიც არ დაუბლაგვდა რითმა და რომ წესიერების, სიკეთის, იმედის, დაულეველი სიყვარულის სალაროა თავისი ცხოვრებითაც და შემოქმედებითაც.

2020 წელი ჩემთვის სასიამოვნო ინფორმაციით დაიწყო. 20 დღის მანძილზე საშუალება მომეცა, აშშ-ში სასწავლო ტურის ფარგლებში გავმგზავრებულიყავი. საერთაშორისო ვიზიტორების პროგრამას განათლების ლიდერობაში (IVLP)  აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტი ახორციელებს და ქვეყნების წარმომადგენლებს უნიკალურ საშუალებას აძლევს, ადგილზე გაეცნონ განათლების პოლიტიკასა და პრაქტიკას. მიიღონ ახალი გამოცდილება, თუ როგორ განკარგავს ქვეყანა არსებულ ბიუჯეტს მასწავლებლების მოსაზიდად, შესანარჩუნებლად. როგორ ახერხებს ეფექტიანი და ხარისხიანი განათლების დანერგვას ეთნიკურად, ეკონომიკურად მრავალფეროვან საზოგადოებაში; როგორ უწყობს ხელს მასწავლებლების თუ დირექტორების პროფესიულ განვითარებას; როგორ მუშაობს საუნივერსიტეტო პროგრამები, რომლებიც საგანმანათლებლო კვალიფიკაციებს ანიჭებენ.

რა თქმა უნდა, ერთ-ერთი მსოფლიო ლიდერი ქვეყნის განათლების პოლიტიკა ჩვენთვისაც ინტერესს წარმოადგენს. შესაბამისად, აღნიშნულ სტატიაში შევეცდები წარმოვაჩინო ხანგრძლივი ისტორიის მქონე აშშ-ს სასკოლო განათლების გარდამტეხი რეფორმები, რომლებსაც მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრიდან ჰქონდათ ადგილი.

სკოლები შტატის ბიუჯეტიდან და ადგილობრივი შემოსავლებიდან ფინანსდებიან, რაც დიდ განსხვავებას იძლევა სკოლების დონეზე. თუკი მდიდარ უბანში მდებარეობს სკოლა, მას სასწავლო პროგრამებზე, სკოლის ინფრასტრუქტურაზე თუ მასწავლებლების დახელოვნებაზე ბევრად უფრო მეტი ფინანსების გამოყოფა შეუძლია. შესაბამისად, მაღალი შემოსავლები პირდაპირ აისახება სკოლებში არსებულ მდგომარეობაზე, მათ შესაძლებლობებზე. ამ უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად Title 1-ის ფარგლებში გამოყოფილია ფედერალური ფონდებიდან თანხები. ეს არის მაღალი დაფინენსების მქონე პროგრამა განათლებაში, რომელიც სკოლებს საშუალებას აძლევს მიაღწიონ დასახულ მიზნებს.

ხილული ცვლილებები განათლებაზე გამოყოფილი თანხის ზრდით 1964 წელს მშპ-ს 4.4%-დან 1968 წლისთვის 8.8%-მდე გამოყოფით დაიწყო. ასეთმა მატებამ შესაძლებელი გახადა უკეთ დაეფინანსებინათ უკვე არსებული სისტემა და დაემატებინათ ახალი პრიორიტეტები. მაგალითისთვის, ასეთი პრიორიტეტი გახდა დაბალშემოსავლიანი ოჯახების პრობლემების შემსუბუქება, მათი შვილებისთვის უკეთესი განათლების მიღების შესაძლებლობის მიცემით, რითაც თანასწორობისკენ და განათლების ხელმისაწვდომობისკენ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა. კერძოდ, პრეზიდენტ ლინდონ ჯონსონის დროს, 1965 წელს ამოქმედდა პროგრამა Head Start – დასაწყისი, რომელიც საშუალებას აძლევდა ღარიბი ოჯახებიდან ბავშვებს  მიეღოთ ადრეული განათლება, სრულფასოვანი კვება, რაც მათი ფიზიკური და ემოციური განვითარებისთვის იყო საჭირო. ეს კი სკოლაში უკეთესი აკადემიური მოსწრების წინაპირობა უნდა გამხდარიყო. პროგრამა იმითაც არის გამორჩეული, რომ განათლებაში ყველაზე ხანგრძლივად მოქმედი აღმოჩნდა და დღესაც ფუნქციონირებს. მაგალითისათვის, ბევრ შტატში 8 კვირიანი სასკოლო მზაობის საზაფხულო პროგრამები ეხმარება ღარიბი ოჯახებიდან ბავშვებს, ბევრად უფრო წარმატებულად დაიწყონ სწავლა დაწყებით საფეხურზე.

1975 წელს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვების უფლებების ადვოკატირება სპეციალური აქტით დაიწყო, რომელმაც საშუალება მისცა მათ სკოლებში ინტეგრაციისთვის. ამ აქტის ძალაში შესვლის შემდეგ სპეციალიზებულ სკოლებში მხოლოდ მძიმე დარღვევების მქონე მოსწავლეები ხვდებოდნენ. მსუბუქი დარღვევების მქონე მოსწავლეებს აღარ აშორებდნენ თანატოლებს და მათთან ერთად სწავლის უფლებას აძლევდნენ.

1983 წელს რეიგანის პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ, მან ქვეყანის განათლების მდგომარეობის შეფასება მოითხოვა. მომზადდა და გამოქვეყნდა ანგარიში A Nation at Risk – ერი საფრთხის წინაშე, ანგარიში მწვავე აღმოჩნდა. წლების მანძილზე ამერიკელი მოსწავლეები მაღალ აკადემიურ შედეგებს ვერ აჩვენებდნენ. 17 წლის მოზარდებში 13%-ს სცდებოდა ფუნქციური წიგნიერების არქონის მაჩვენებელი. ეროვნულ დონეზე ჩატარებულმა ტესტირებამ დაბალი შედეგები  გამოავლინა. SAT-ის ქულებში მათემატიკასა და მეცნიერებებში მაჩვენებლები წლების მანძილზე იკლებდა. სამხედროები წუხდნენ, რომ ჯარისკაცები წაკითხულიდან მარტივ ინსტრუქციებსაც ვერ იგებდნენ.

პრობლემას კიდევ უფრო ამძაფრებდნენ მიგრანტები, რომლებიც ამერიკაში ახალი ცხოვრების დასაწყებად მიემგზავრებოდნენ. მათი შვილები კი არცთუ იოლად ასიმილირდებოდნენ საზოგადოებაში. გარდა ენის ცოდნის დეფიციტისა, რაც მათთვის აკადემიურ მიღწევებში ბარიერს წარმოადგენდა, პრობლემას ქმნიდა ისიც, რომ მიგრანტთა შვილები მშობლიური ქვეყნებიდან ისე მოდიოდნენ, რომ იქ ხშირად სათანადო განათლებას ვერ იღებდნენ, ან საერთოდ არ დადიოდნენ სკოლებში.

ანგარიში ერთგვარი განგაში იყო, რომ თუკი განათლებაში არაფერი შეიცვლებოდა, ნაკლებად კვალიფიციური, ნაკლებად კონკურენტუნარიანი კურსდამთავრებულები შრომის ბაზარზე მოხვედრის შემდეგ, წარმატებულები ვერ იქნებოდნენ და ეკონომიკურ კრიზისსაც კი გამოიწვევდნენ. საბჭოთა კავშირთან დაპირისპირება დიდ პრობლემას არ წარმოადგენდა, რადგან მათთან შედარებით განათლებაში, ეკონომიკაში თუ ტექნოლოგიური პროგრესის მიმართულებით აშშ-ს უპირატესობა აშკარა იყო. თუმცა გლობალიზაციის ფონზე იმატა კონკურენციამ. მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ევროპა მომძლავრდა, ამავდროულად,  ბიპოლარულ სამყაროს მესამე ცენტრად აზიის ქვეყნები დაემატა. ამ გლობალური ტენდენციების ფონზე საჭირო გახდა განათლების სისტემის ძირეული რეფორმა.

მეტი კრიტერიუმი გახდა საჭირო მოსწავლეების მაჩვენებლების შესაფასებლად და ასევე შტატების ერთმანეთთან შესადარებლად. ეს კი საშუალებას მისცემდა განათლების სისტემას ფედერალური ფული მიზანმიმართულად, საჭიროებების მიხედვით დახარჯულიყო.

განათლების სისტემის რეფორმირებისას ცვლილებები შეეხო სასწავლო წლის ხანგრძლივობას და დღის მანძილზე სკოლებში გატარებულ საათებს. გაზრდილი დრო კი, რეფორმების მესვეურების აზრით, პირდაპირპროპორციულად უნდა ასახულიყო განათლების ხარისხზე.

დიდი ყურადღება დაეთმო ახალ კომპეტენციებზე დაფუძნებულ სტანდარტებს და სტანდარტიზებულ შეფასებებს. მიუხედავად გაზრდილი დაფინანსებისა ათწლეულების მანძილზე  არ ჩანდა მნიშვნელოვანი პროგრესი.

ამ რეფორმის ძირითადი მიღწევა სკოლებში, საგნების სწავლისას, მოსწავლეებისთვის არჩევანის უფლება იყო მათი ინტერესების გათვალისწინებით.

2002 წელს ბუშის ადმინისტრაციამ კონგრესის მხარდაჭერით ახალი K-12 რეფორმა დაიწყო სახელწოდებით No Child Left Behind – არცერთი ჩამორჩენილი ბავშვი. აღნიშნულმა აქტმა სკოლების ანგარიშვალდებულება გაზარდა. ფასდებოდა, თუ რა ისწავლეს და რას მიაღწიეს მოსწავლეებმა. ფედერალური თანხები კონკრეტულ მიმართულებებში – კითხვასა და მათემატიკურ წიგნიერებაში იხარჯებოდა. წინასწარი გათვლებით, მიზნის ასეთი კონცენტრირება სკოლებს შორის უთანასწორობის აღმოფხვრას და ფინანსების სამართლიან განკარგვას განაპირობებდა.

სტანდარტზე დაფუძნებული ტესტები ყოველწლიურად ტარდებოდა, მათი შედეგები ფასდებოდა შტატების მიხედვით, ასევე მოსწავლეების ეთნიკური, რასობრივი ნიშნით, ოჯახების შემოსავლების მიხედვით. ასევე მასწავლებლების კვალიფიკაციის ჭრილშიც ხდებოდა მოსწავლეთა შედეგების გაანალიზება. დაწესდა მინიმალური საკვალიფიკაციო მოთხოვნები მათ განათლებაზე, საჭირო გახდა ბაკალავრის დიპლომის გარდა მათი სერტიფიცირება.

ამავე აქტით მასწავლებლები და სკოლები ანგარიშვალდებულები გახდნენ მშობლების თუ საზოგადოების წინაშე.  სკოლები კითხვისა და მათემატიკის წიგნიერების ტესტებში სკოლის შედეგებს ასაჯაროებდნენ. თუმცა ეს მონაცემები სკოლას მხოლოდ ცალმხრივად ახასიათებდა. სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებსაც იგივე ტესტების ჩაბარება უწევდათ, რომლებსაც სხვა დანარჩენი მოსწავლეები აბარებდნენ. სწავლება  ნაკლებად იყო ინდივიდუალიზებული.

კონკურენციაზე დაფუძნებულმა შეჯიბრებითობამ, მაღალი რისკის გამოცდებმა სკოლებს მანიპულირებისკენ უბიძგა. შემცირდა საგნები, რომელთაც სკოლის შეფასებისას არავითარი წონა არ ჰქონდათ, მათში ხომ ტესტირება არ ტარდებოდა. ფაქტობრივად, სკოლები მოსწავლეებს  დამოუკიდებელ მსწავლელებად არ ზრდიდნენ, რა დროსაც მათ ინტელექტთან ერთად სოციალურ უნარებს უვითარებდნენ, არამედ კონკურენტუნარიანი შრომის ბაზრისთვის ასწავლიდნენ, ეკონომიკურ აქტივობებში ჩასართავად.

დრომ მაინც მოიტანა აუცილებლობა სასწავლო პროცესში ტექნოლოგიები ჩართულიყო. შესაბამისად, 2002 წლიდან Microsoft-მა, Apple-მა, Cisco-მა და AOL-მა ციფრული წიგნიერების ადვოკატირება დაიწყეს ისეთ საგნებში, როგორებიცაა მათემატიკა, ინგლისური, გეოგრაფია და  მეცნიერებები. ამ საგნებში ბირთვ პროგრამებთან ერთად ახალი 21-ე საუკუნისთვის საჭირო უნარების განვითარებაც ხდებოდა.  თუმცა  კითხვა და მათემატიკური წიგნიერება წამყვანი იყო.

მოსწავლეებს კითხვასა და მათემატიკურ წიგნიერებაში ტესტები მესამედან მე-8 კლასის ჩათვლით ყოველწლიურად უტარდებოდათ, საშუალო საფეხურზე კი ერთხელ.  მეცნიერებებში ტესტი ყველა საფეხურზე თითო-თითოჯერ ტარდება. სკოლები ვალდებულები იყვნენ შტატის დონეზე შედგენილი ტესტები გამოეყენებინათ. ალტერნატიული ტესტების შედგენის თუ გამოყენების მექანიზმი არ არსებობდა. თუმცა სტანდარტის შეცვლის შეზღუდვა არ ყოფილა.

ტესტირებებში 2 წლის მანძილზე დაბალი შედეგის შემთხვევაში სკოლას ეძლეოდა საშუალება სასკოლო კურიკულუმისთვის გადაეხედა, გაეზარდა სასწავლო დღის ხანგრძლივობა, მოეხდინა სასკოლო ცხოვრების რეორგანიზაცია. ეს ხდებოდა სკოლის წლიურ პროგრეს-გეგმაზე გადასვლით. აღნიშნული გულისხმობდა, რომ სკოლა საჭიროებდა განვითარებას. მშობელს შეეძლო შვილის გადაყვანა უფრო წარმატებულ სკოლაში. მიუხედავად გატარებული ღონისძიებებისა, თუკი სკოლაში შედეგები არ გაუმჯობესდებოდა,   5 წარუმატებელი წლის შემდეგ მთელი სკოლის რესტრუქტურიზაცია ხდებოდა. ამ შემთხვევაში, სკოლას კერძო ორგანიზაცია იღებდა მართვაში, ან რესურსცენტრის დონეზე მიიღებოდა გადაწყვეტილება მენეჯმენტის ცვლილებაზე. ამის შემდეგ სკოლა ხელახლა იხსნებოდა, ან შესაძლოა გადაკეთებულიყო „ჩარტერ-სკოლად“. ასეთი სადამსჯელო ღონისძიებების გატარების მიუხედავად სკოლებმა პროგრესი ვერ განიცადეს.

ობამას პრეზიდენტობის პერიოდში გადაიხედა არსებული საგანმანათლებლო პოლიტიკა. მომზადდა და 2015 წელს ძალაში შევიდა ახალი რეფორმა Every student succeed – ყველა სტუდენტი წარმატებას აღწევს, რომელიც მოსწავლეებს მეტად შეუწყობდა ხელს წარმატების მიღწევაში მიუხედავად მათი რასის, შემოსავლის, საცხოვრებელი ადგილის, ენის თუ შესაძლებლობებისა.

რეფორმაში, ტესტირების კრიტიკის მიუხედავად, ანგარიშვალდებულების ნაწილში ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ასპექტად, კვლავ ტესტები შეინარჩუნეს. არ შეცვლილა ტესტების სიხშირეც: ტესტები კითხვასა და მათემატიკაში მესამედან მე-8 კლასის ჩათვლით კვლავ ყოველწლიური დარჩა, საშუალო საფეხურზე – ერთხელ. მეცნიერებებში ტესტი ყველა საფეხურზე თითო-თითოჯერ ტარდება. წინა პერიოდისგან განსხვავებით, სკოლა არაა შეზღუდული გამოიყენოს მხოლოდ შტატის მიერ მოწოდებული ტესტი. მათ ეროვნულ დონეზე აღიარებული ტესტების გამოყენების შესაძლებლობაც ეძლევათ. ამავდროულად, მოსწავლეების 1%-თვის ალტერნატიული ტესტების გამოყენებაც ნებადართულია.  შვიდ შტატს დამატებითი დაფინანსება გამოეყო ინოვაციური, კომპეტენციების შესამოწმებელი და პესონალიზებული ტესტების შესაქმნელად.

რაც შეეხება სტანდარტს, მისი ბირთვი შტატის დონეზე განისაზღვრება. ანგარიშვალდებულების ნაწილში კი, კითხვისა და მათემატიკური წიგნიერების გარდა, ყურადღება ექცევა სკოლის დამთავრების მაჩვენებელს, სასკოლო მზაობას, საკურსოებს, სასკოლო კლიმატს და უსაფრთხოებას, გაცდენებს, თუმცა მეტი წონა აკადემიურ ფაქტორს ენიჭება.

მოსწავლეების მიღწევებისთვის აკადემიური ჩამორჩენილობის დაძლევა მათთვის ინდივიდუალიზებული პროგრამებით ხდება. სკოლებს აღარ აქვთ შიში, რომ დაისჯებიან. მათდამი სადამსჯელო ზომების განხორციელების ნაცვლად, რაც შეიძლება სკოლის დახურვის მიზეზიც კი გამხდარიყო, გაიზარდა ასეთი მოწყვლადი სკოლებისთვის ფონდებზე წვდომა. მათ აღნიშნული ფონდებით სპეციალური პროგამების ამუშავება შეუძლიათ, ან  პრობლემების დასაძლევად რომელიმე აღიარებულ პროგრამაში ჩართვა.

შტატი და სკოლების გაერთიანება ვალდებულია მიაქციოს ყურადღება მოსწავლეთა მიერ სკოლის მიტოვების ხარისხს, მოსწავლეების აკადემიურ ჩამორჩენილობას, პროგრამის ხანგრძლივად დაუძლევლობას, სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მოსწავლეებისადმი არასათანადო მიდგომებს. თუ პრობლემები ადგილზე ვერ დაიძლევა, ამ შემთხვევაში სკოლების მხარდაჭერა გარედან ხდება. შედგენილია სპეციალური პროგრამები კითხვის უნარის, წიგნიერების განსავითარებლად და ამ პროგრამებში მონაწილეობისთვის ფონდებიც ხელმისაწვდომია. განსხვავებული მოსწავლეებისთვის მიდგომები ინდივიდუალიზებულია.

ტესტების შედეგები, ასევე სკოლის დაფინანსების შესახებ ინფორმაცია  საჯაროა. აღნიშნული მონაცემები დამუშავებული უნდა იყოს ეროვნული უმცირესობების, სსსმ და მიგრანტი მოსწავლეების ჭრილში. სწორედ ამ ჯგუფებს მიიჩნევენ საყურადღებოდ, მათთან დამოკიდებლებების შესახებ კი საზოგადოებისთვის ცნობილი უნდა იყოს.

რეფორმისთვის მთავარი ფოკუსი გახდა ერთიანი მიდგომა ბავშვზე, მის მრავალმხრივ განვითარებაზე. შესაცვლელი იყო კვლევებიდან მიღებული შედეგები: მხოლოდ მოსწავლეთა 29% მიიჩნევდა, რომ სკოლები მზრუნველ, წამაქეზებელ გარემოს უქმნიდნენ; 50%-ზე ნაკლები აღნიშნავდა, რომ მათ სოციალური კომპეტენციები და პრობლემების გადაჭრის უნარი ჰქონდათ გამომუშავებული; 30% კი აღნიშნავდა, რომ მათზე ხორციელდებოდა სხვადასხვა ფორმის ძალადობა.

აღნიშნული პრობლემები სკოლის  მიტოვების მაღალ ხარისხს განაპირობებდა. განსაკუთრებით საგანგაშო ეს მონაცემები ფერადკანიან მოსწავლეებში იყო.

ბავშვის განვითარების ექვსი ძირითადი მიმართულება მოექცა სკოლების ყურადღების ქვეშ: კოგნიტური, ფსიქოლოგიური, ლინგვისტური, სოციალური, ფიზიკური, და ეთიკური.

კოგნიტური განვითარების გზაზე მოსწავლეებს უვითარებენ უნარებს, იფიქრონ საკუთარი თავისთვის რა არის სარგებლიანი, დაგეგმონ სტრატეგიულად და ეფექტურად გადაჭრან პრობლემები. ცხოვრების მანძილზე მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ საკუთარი შესაძლებლობების გაცნობიერება და როცა ეს საკმარისი არ არის, გაიაზრონ, როდის და ვისგან უნდა მოითხოვონ და მიიღონ დახმარება.

ფსიქოლოგიური განვითარების გზაზე ხდება მოსწავლეთა ხელშეწყობა სოციალურად მისაღები ქცევების ჩამოსაყალიბებლად, ემოციების სამართავად. იდენტობის ფორმირების პროცესში საკუთარი შესაძლებლობების აღმოჩენა, თავდაჯერებულობა  და საკუთარი თავის მიღება ბავშვების და მოზარდების კეთილდღეობას ზრდის. მათ ასწავლიან პასუხისმგებლობის აღებას, რისკის გაწევას, რასაც კეთილგანწყობილი და უსაფრთხო საკლასო გარემოს ფორმირებით აღწევენ.

ლინგვისტური განვითარების გზაზე ენის ცოდნა არის აუცილებელი. ცხოვრების ნებისმიერ ეტაპზე   კომუნიკაცია სხვადასხვა ჯგუფებთან მნიშვნელოვანია, რისთვისაც წერა, კითხვა, საუბარი გადამწყვეტ როლს თამაშობს. სწორედ ენობრივი კომპეტენცია არის მოსწავლეების წარმატების და პროდუქტიულობის განმსაზღვრელი. საჭიროა იმის გაცნობიერებაც, რომ მოსწავლეები სხვადასხვა, ეთნიკურად მრავალფეროვანი ოჯახებიდან მოდიან, რაც მასწავლებლის მუშაობას ართულებს, რომ მოსწავლეები დაახელოვნოს ენობრივ კომპეტენციებში.

სოციალური განვითარების გზაზე მნიშვნელოვანი ხდება მოსწავლეების უნარი დაამყარონ ჯანსაღი ურთიერთობები, შეძლონ ურთიერთობა განსხვავებული წარმოშობის მქონე ინდივიდებთან თუ ჯგუფებთან. განუვითაროს თანაგანცდის უნარი და ასწავლოს მათ თანამშრომლობა საერთო მიზნის მისაღწევად.

ეთიკური განვითარების გზაზე მნიშვნელოვანია მოსწვლეებს ასწავლონ პატივი სცენ და სამართლიანად მოექცნენ გარშემომყოფებს. ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილი გახადონ ქცევის წესების დაცვა. ამაში კი როლურ მოდელებად მათ ზრდასრულები უნდა ჰყავდნენ.

ფიზიკური განვითარების ხელშესაწყობად სკოლები მოსწავლეებს უფასო კვებას სთავაზობენ, თუმცა ესეც არ მიიჩნევა საკმარისად, მოსწავლეებს უვითარებენ პოზიტიურ დამოკიდებულებას ჯანსაღი ცხოვრების წესისადმი, ასევე ზრუნავენ თვითშეფასების ამაღლებაზე. განსაკუთრებით ზრუნავენ პასუხისმგებლიან გადაწყვეტილების მიმღებად ჩამოაყალიბონ, რაც მომავალში მათ სწორ არჩევანს გააკეთებინებს სექსუალურ ქცევაში, ნარკოტიკებთან, ალკოჰოლთან და ნიკოტინთან დამოკიდებულებაში.

მსგავსი ჰოლისტური მიდგომის დანერგვისას გასათვალისწინებელია კურიკულუმი, ინსტრუქციები და საკლასო მენეჯმენტი. მასწავლებლებმა უნდა გაითვალისწინონ, თუ  განვითარების რომელ სფეროს უწყობენ ხელს და როგორ, რამდენად ფარავენ ყველა მიმართულებას. ამით ისინი საკუთარი სწავლების ეფექტიანობას საზღვრავენ. სკოლები, სადაც მოსწავლეზე ორიენტირებული მიდგომები ეფექტურადაა დანერგილი, ხელს უწყობენ მოსწავლეთა კეთილდღეობას, მათი სასურველი სოციალური ქცევების განვითარებას.

რა თქმა უნდა, განზრახვების დონეზე ბევრ ქვეყანას აქვს კარგად გააზრებული სისტემა. ერთია, რას გაცნობენ და კითხულობ აშშ-ს რეფორმებზე, მეორე კი საკუთარი თვალით დანახული და მოსმენილია. ჩვენი 5 კაციანი ჯგუფისთვის აშშ-ს განათლების სისტემის გაცნობა დაიწყო ვაშინგტონიდან, სადაც ფედერალურ დონეზე განათლების პოლიტიკის დაგეგმვის პრაქტიკას გავეცანით. ვაშინგტონშიც, ბალტიმორში, ტულსაში, პორტლანდში, სიეტლსა და ბოსტონში ჩვენს მრავალრიცხოვან კითხვებზე პასუხი იწყებოდა „გააჩნია“-თი, რაც თავდაპირველად გვაოცებდა, თუმცა შემდგომ მივეჩვიეთ და გავაცნობიერეთ, თუ რამდენი თავისუფლება დევს ამ სიტყვაში. ეს ხომ განათლების პოლიტიკის არაერთგვაროვნებაზე და მრავალფეროვნებაზე მიუთითებს, რაც ადგილზეც კარგად ჩანს. გადაწყვეტილებების მიღების პროცესი მაქსიმალურად დივერსიფიცირებულია და პასუხისმგებლობებიც ამ გადაწყვეტილებების მიმღებებზეა გადანაწილებული.

სკოლებს მნიშვნელოვანწილად სოციალური ფუნქცია აქვთ თავის თავზე აღებული, რითიც ცდილობენ საზოგადოებაში უთანასწორობის შერბილებას. კარგად ჩანს, თუ როგორ ითვალისწინებენ სკოლები სამეზობლოს, თემის ინტერესებს, შესაძლებლობებს და საჭიროებებს. მაგალითად, სკოლა, რომლის მოსწავლეების დიდი ნაწილი შეჭირვებული და მიგრანტების ოჯახებიდანაა, გარდა ადგილზე კვებისა,  დასვენების დღეებზეც  იღებს პასუხისმგებლობას. ასეთ დროს მოსწავლეებს ან თან ატანენ საჭმელს, ან ხანგრძლივი არდადეგების დროს, სკოლას არ ხურავენ და მოსწავლეებს სთავაზობენ როგორც სასწავლო პროგრამებს, ისე საკვებს. ერთ სკოლაში სამრეცხაოც კი გვაჩვენეს, რომელსაც სახლში სათანადო პირობების არმქონე მოსწავლეები იყენებენ.

განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა მიგრამტების ოჯახებს, რადგან მათი შვილები ძირითადად ინგლისურს ან არ ფლობენ, ან იმდენად ცუდად იციან, რომ ვერ ახერხებენ აყვნენ სასწავლო ტემპს. ენის შესწავლის სპეციალური კურსების გარდა, მეტ-ნაკლებად ერთნაირი ენის ფობის მოსწავლეებისთვის სხვადასხვა საგნები ისწავლება გამარტივებული ტერმინოლოგიით. როდესაც ისინი ჩვეულებრივ კლასებში განაწილდებიან, ისინი საკომუნიკაციო ენობრივი კომპეტენციის გარდა, დარგობრივ ენასაც სათანადოდ ფლობდნენ. რა თქმა უნდა, ამ მოსწავლეებისთვის მრავალფეროვანი სასწავლო რესურსებიც ხელმისაწვდომია.

ქვეყნის ისტორიიდან და ტრადიციებიდან გამომდინარე, გამორჩეულად აღსანიშნია მოსწავლეებისთვის ადრეული ასაკიდან ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღების და პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღების სწავლა. ისინი თავდაჯერებულები არიან და ადრევე ეჩვევიან დამოუკიდებელ ცხოვრებას. აშშ-ს საზოგადოება ხომ სწორედ ძლიერი პიროვნული განვითარებით გამოირჩევა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://www.acf.hhs.gov/ohs
2. https://www2.ed.gov/pubs/NatAtRisk/risk.html
3. https://www2.ed.gov/nclb/landing.jhtml
4. https://www.understood.org/en/school-learning/your-childs-rights/basics-about-childs-rights/the-difference-between-the-every-student-succeeds-act-and-no-child-left-behind
5. Richard Van Heertum, Carlos Alberto Torres, Educational Reform in the U.S. in the Past 30 Years: Great Expectations and the Fading American Dream
6. Linda Darling-Hammond, Channa M. Cook-Harvey, Lisa Flook, Madelin Gardner, Hanna Melnick, With the Whole Child in Mind