ჩვენი ახალი რეალობა, რომელზე მსჯელობაც პოსტ-ფაქტუმ გვიწევს

 «ნუ შეურაცხყოფთ ბავშვებს მზა ფორმულებით.

ფორმულები სიცარიელეა;

 გაამდიდრეთ ბავშვები ხატებითა და სურათებით,

რომლებზეც მკაფიოდ ჩანს დამაკავშირებელი ძაფები.

ნუ დაამძიმებთ ბავშვებს ფაქტების მკვდარი ტვირთით;

 ასწავლეთ მათ ხერხები და საშუალებები, რომლებიც მათ

დაეხმარება ჩაწვდნენ საკითხს.

ნუ ასწავლით მათ, რომ მთავარი სარგებელია.

მთავარი, ადამიანში ადამიანურობის აღზრდაა“

ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერი

დღეს, გლობალური პანდემიის პირობებში, როდესაც მთელი მსოფლიო, ახალი ვერაგი ვირუსის, COVID 19-ის გამო სახლებშია გამოკეტილი, სკოლების მასწავლებლებსა და უმაღლესი დაწესებულებების ლექტორებს ახალი რეალობა დაუდგათ: გაკვეთილები და ლექციები უნდა გაგრძელდეს და ისინი დისტანციურად უნდა ჩატარდეს. პირდაპირ ვერ გეტყვით, კარგია ეს თუ ცუდი სტუდენტებისთვის ან მასწავლებლებისთვის, სწავლის პროცესისთვის თუ საგნის ათვისებისთვის, მაგრამ ერთი შემიძლია გითხრათ, რომ ეს უცნაურია და ძალიან განსხვავდება ადრე არსებული პრაქტიკისგან.

ერთი შეხედვით, დისტანციური გაკვეთილები, მსოფლიო ქსელის, ინტერნეტის, ეპოქაში არ უნდა გამხდარიყო რაიმე განსაკუთრებული – პერსონალური კომპიუტერი თითქმის ყველა სახლში მოიძებნება. ინტერნეტ-კავშირიც თითქოს ყველას აქვს და ინტერაქტიული პროგრამებიც უხვადაა კომპიუტერის ეკრანებზე გასამართი კონფერენციებისთვის. დიახ, ყველაფერი დისტანციური ურთიერთობებისთვის არსებობს და ყველამ (ყოველ შემთხვევაში იმათ, ვინც ინტერნეტ-კავშირსა და კომპიუტერს რეგულარულად იყენებს) იცის დისტანციური კავშირის გამოყენება. მაგრამ შედეგად მაინც ის მივიღეთ, რომ „ონლაინ გაკვეთილი“ მაინც არ აღმოჩნდა ის გამოსავალი, რაც მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთობებს სჭირდება.

რატომ? რაშია საქმე? სად არის პრობლემა? დისტანციური კონტაქტის დროს ყველა ყველას ხედავს, ხმა ისმის, სასწავლო მასალებიც  კარგად ჩანს, ონლაინ გაკვეთილის დროს, სლაიდების პრეზენტაციების ჩვენება უფრო ადვილიც კი არის, ვიდრე კლასში, ჭერში დაკიდებულ პროექტორთან…თუმცა, ლექტორებისა და მასწავლებლების უმრავლესობა ალბათ დამეთანხმება და იტყვის, რომ „ამ ონლაინ სწავლებაში მაინც რაღაც ვერ არის ისე, როგორც უნდა იყოს…“

ქვემოთ ვეცდებით ვიმსჯელოთ ამ საკითხზე და ვნახოთ, როგორია დისტანციური სწავლებისა და „ონლაინ გაკვეთილების“ გამოცდილება მსოფლიოში დღეს, ვირუსული პანდემიის დროს, როდესაც მოულოდნელად მთელი მსოფლიოს სკოლებსა და უნივერსიტეტებს ერთდროულად და დაუყოვნებლივ მოუწიათ უკვე დაწყებული საგაზაფხულო სემესტრის გაგრძელება ინტერნეტისა და ვიდეო კონფერენციების დახმარებით.

ერთი რამ უნდა ვაღიაროთ: ჩვენს უმრავლესობას, არ აქვს ონლაინ სწავლების გამოცდილება, ჩვევები და უნარები და არჩევანის შემთხვევაში, ალბათ, კვლავ პირისპირ სწავლებას აირჩევდა.

მიუხედავად იმისა, ვასწავლიდით თუ არა ოდესმე ონლაინ, სიმპათია „ცოცხლად“ სწავლებისადმი  ბევრად უფრო დიდია.

ასევე სიმართლეა ისიც, რომ ჩვენმა უმეტესობამ უბრალოდ არ იცის ბევრი რამ დისტანციური სწავლების შესახებ. კერძოდ, რას ნიშნავს „კარგად“ სწავლება ონლაინ? რა უნარ-ჩვევებია ასეთი სწავლებისთვის საჭირო ან აუცილებელი? რამდენად ვართ ჩვენ, მასწავლებლები, მოტივირებულნი ასეთი ტიპის სწავლებისთვის? რამდენად მოხერხებულია დისტანციური გაკვეთილები სტუდენტებისთვის?

ამ საკითხებზე მსჯელობა უკვე დაწყებულია და მალე, ალბათ, ხელმისაწვდომი გახდება იმ გამოკითხვების შედეგები, რომლებიც ამ ტიპის სწავლებას ეხება.

2017 წელს, EDUCAUSE CENTER FOR ANALYSIS AND RESEARCH-ის მიერ აშშ-სა და მსოფლიოს ექვს ქვეყანაში, 150-მდე უნივერსიტეტში, 10,000-ზე მეტ პროფესორსა და ლექტორს შორის ჩატარებული კვლევის შედეგად, (https://library.educause.edu/-/media/files/library/2017/10/facultyitstudy2017.pdf) გაირკვა, რომ „მასწავლებელთა შემადგენლობის უმრავლესობა ეთანხმება ონლაინ სწავლებას, რომელიც ბევრად მეტ სტუდენტს მისცემს სწავლის საშუალებას უმაღლესი განათლების სკოლებში, თუმცა პროფესორთა მხოლოდ მცირე ნაწილი მიიჩნევს ონლაინ სწავლებას ეფექტურად“. იგივე კვლევის თანახმად, აშშ-ს უნივერსიტეტების აკადემიური პერსონალის მხოლოდ 9 პროცენტი აძლევს უპირატესობას „მთლიანად ონლაინ გარემოში სწავლებას“.

სანამ ონლაინ გაკვეთილების თავისებურებებზე ვისაუბრებთ, კარგი იქნება თავიდან გავიაზროთ, რას წარმოადგენს საკუთრივ გაკვეთილი ინტერნეტის კავშირის გარეშე. როგორც Collins-ის ინგლისური ენის განმარტებითი ლექსიკონი (collinsdictionary.com) გვეუბნება, „გაკვეთილი წარმოადგენს დროის განსაზღვრულ (ფიქსირებულ) მონაკვეთს, რომლის დროსაც ადამიანებს ასწავლიან რომელიმე საგანს, ან რამის კეთებას“.  დიახ, ეს ფორმალური განმარტებაა, თუმცა იგი ნათლად აღწერს თვითონ პროცესს – ადამიანებს ასწავლიან რაიმეს კეთებას ან ასწავლიან რომელიმე დისციპლინას (ენას, მათემატიკას, მეცნიერების დარგებს, ცეკვას, ჭიდაობას, დურგლობას და სხვა). იგივე კოლინზის ლექსიკონის მიხედვით, დაახლოებით მსგავსი განმარტება აქვს ლექციასაც: „ლექცია წარმოადგენს სიტყვით გამოსვლას, რომლის მიზანია ადამიანებისთვის რომელიმე საგნის (დარგის) სწავლება. როგორც წესი ლექციები იმართება უნივერსიტეტებში და კოლეჯებში“.

აქაც თითქოს ყველაფერი ნათელია, გარდა ერთი მცირე დეტალისა – „..ლექციები იმართება უნივერსიტეტებში და კოლეჯებში“ –  მტკიცებითი ფორმით გვეუბნება განმარტებითი ლექსიკონი. დიახ, ლექციის (ან გაკვეთილის) გამართვა გულისხმობს მის ჩატარებას შენობაში, სადაც ადამიანები იკრიბებიან კლასებში თუ აუდიტორიებში და ლექტორი (მასწავლებელი, პროფესორი) მათთან ხილულად, ცოცხლად ურთიერთობს. ცოცხლად ურთიერთობა გულისხმობს მასწავლებლისა და მოსწავლეების ფიზიკურად ახლოს ყოფნას.

ალბათ, სწორედ აქ არის იმ „უცნაურობის“, „დოსკომფორტისა“ თუ „გაურკვევლობის“ მიზეზი, რომელსაც ყველა განიცდის დისტანციური ლექციის კითხვისას. მასწავლებელი გარკვეულწილად მსახიობია, რომელიც კლასის წინაშე გამოდის და სტუდენტებს თემის საკუთარ ინტერპრეტაციას სთავაზობს მოცემულ საკითხზე თუ პრობლემაზე.

ლექტორების უმრავლესობას მოსწონს საკუთრივ სწავლების პროცესი, როდესაც ის პირადი ურთიერთობის ფონზე მიმდინარეობს. მოსწავლეებთან/სტუდენტებთან ინტერაქცია, საკითხისადმი მასწავლებლის დამოკიდებულება თემაზე საუბრისას, ყველა მასწავლებელში წარმოშობს ემოციას, რომელიც საკლასო ოთახის სივრცეში გადაეცემა ახალგაზრდებს. მასწავლებელი, თითქოს თავისი ენერგიით აღავსებს საკლასო ოთახს და ამით აადვილებს კომუნიკაციას. თავის მხრივ, მასწავლებელი გრძნობს და განიცდის იმას, თუ როგორ ხდება მოსწავლეების მიერ მისი საუბრის აღქმა – ეს ჩანს მათ სახეებზე, სხეულის მოძრაობებზე დაკვირვებით თუ მიმიკითა და რეაქციებით. ბევრ მასწავლებელს საუბრისა და ქცევის უნიკალური მანერა თუ სტილი აქვს – რაც მას სხვებისგან გამოარჩევს, თუმცა ეს უნიკალურობა დამატებით ემოციას სძენს სწავლების პროცესს.

გარდა ამისა, მასწავლებელი სხვაგვარად იქცევა საკლასო ოთახში სწავლების დროს და სხვა არის უნივერსიტეტის/სკოლის დერეფანში თუ ფორმალურ გარემოში. ზოგიერთი მასწავლებელი სწავლების მეთოდად ხშირად იყენებს იუმორს ან მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელ მეტაფორებსა თუ ხატებს; ბევრი მასწავლებელი საუბრისას ჩერდება, აკეთებს პაუზებს, ელოდება მოსწავლეთა უსიტყვო რეაქციებსა თუ კითხვებს; ლექციის დროს უნიკალურია მასწავლებლის ჟესტიკულაცია, მოძრაობის თავისებურებები და კლასში, დაფის წინა მოძრაობის „მარშრუტი“.

ონლაინ სწავლების დროს, ყველაფერი რაც ზემოთ აღვწერეთ – სტილი, უნიკალურობა, მეტყველების მანერა თუ სხეულის „ენა“, შესაძლოა „დაიკარგოს თარგმანში“, ანუ უბრალოდ შეიცვალოს უშუალო კონტაქტის არარსებობის გამო.

პირადად ჩემი გამოცდილებიდან (ლექციების ონლაინ კურსი ურბანიზაციისა და ქალაქების პრობლემების საკითხებზე ილიას უნივერსიტეტის სტუდენტებისთვის მარტში დავიწყე) შემიძლია გითხრათ, რომ ზემოთ აღწერილი ონ-ლაინ „უცნაურობებიდან“ და „დისკომფორტიდან“ ბევრი ჩემთვისაც ნაცნობი გახდა: არ მომწონს ჩემი ხმა (არ მეცნობა იგი), მეუცნაურება საუბრის მანერა (იგი ნაკლებად ემოციური მეჩვენება), განსხვავებული მაქვს საუბრის რიტმი (ნელი მგონია) და რაც მთავარია, ვერ ვხედავ სტუდენტებსა და მათ რეაქციებს გადაცემულ მასალაზე! კურსის თავისებურებიდან გამომდინარე, ჩვეულებრივი ლექციების დროს, ყოველთვის ვიყენებდი პროექტორზე გაშვებულ პრეზენტაციებს, რომლებზეც უამრავი გრაფიკი, რუკა და ცხრილია (ურბანიზაციის კურსი ამას გულისხმობს).

დისტანციური სწავლების ზემოთ ჩამოთვლილი უარყოფითი, ან „უცნაური“ მხარეების მიუხედავად, ასეთ ლექციებს აშკარად აქვთ რამდენიმე უპირატესობაც:

• ონლაინ ლექციების დროს, აუდიო-ვიდეო ფორმატში ატვირთული პრეზენტაციის სლაიდები, ფონად ლექტორის ხმით, ალბათ, კარგად აღიქმება კომპიუტერის წინ მჯდომი სტუდენტისთვის.
• სტუდენტს/მოსწავლეს შეუძლია გააჩეროს ატვირთული ვიდეო ჩანაწერი და თავიდან მოუსმინოს წინადადებასა თუ ფრაზას, რომელიც ლექტორმა სლაიდის ჩვენებისას წარმოთქვა.
• ასევე მოხერხებულია ონლაინ კურსი დროის მართვის მხრითაც – ლექცია შეგიძლია გახსნა და ნახო ნებისმიერ დროს. მოისმინო ბევრჯერ და გასათვალისწინებელი შენიშვნები კონსპექტში  ჩაიწერო.

ალბათ დაგაინტერესებთ დამამთავრებელი სასკოლო კლასების მოსწავლეების მოსაზრებები და შთაბეჭდილებები ონლაინ კურსებისა და დისტანციური სწავლების შესახებ, რომელიც „ნიუ იორკ თაიმსმა“ ჩაატარა 2020 წლის მარტის ბოლო რიცხვებში, აშშ-ს სხვადასხვა ქალაქში:

ბრენდა კიმი, Valencia High School, კალიფორნია: „მიუხედავად იმისა, რომ დღეს უკვე გვაქვს ონლაინ სასკოლო სწავლება, იგი მაინც ძალიან განსხვავებულია. სახლიდან მუშაობა (სწავლა) უარესი აღმოჩნდა. მე მიჭირს სახლში სწავლა. ხშირად სხვა რამით ვკავდები და მასალის სწავლას დღის ბოლოსთვის „ვინახავ“. ზოგადად, გაკვეთილზე დასწრება ლოგინში წოლისას ვერ არის დიდებული იდეა (იცინის)“.

ლარისა, კალიფორნია, აშშ: „კორონავირუსმა და პანდემიამ ჩემზე უარყოფითად იმოქმედა, რადგან ეს ვირტუალური სასკოლო გაკვეთილები საკმაოდ ძნელი აღმოჩნდა. ხშირად არ მაქვს კარგი ხარისხის wi-fi, ნერვებს ისიც გვარიანად მიშლის, რომ ზუსტად არ ვიცი, რა უნდა ვქნათ გამოცდების დროს. მე გამოცდების ჩაბარება აუცილებლად მჭირდება, რათა შემდეგ საფეხურზე გადავიდე და დავამთავრო სკოლა“.

ჯულიენ ფილიპსი, ტეხასი, აშშ: „ჩვეულებრივ, ახლა, დღეში 2-3 საათის სწავლა მიწევს, ნაცვლად 8 საათისა (საშინაო დავალების ჩათვლით), მაგრამ ეს უფრო დამღლელია ჩემთვის. კი, სახლში ყოფნის კომფორტი მაქვს, სულ სახლში ვარ ძირითადად და გაკვეთილების მოსმენისა და დავალებებისთვის სულ რამდენიმე საათი მჭირდება, მაგრამ ასეთი ყოფა ჩემთვის უფრო მონოტონურია, ვიდრე სკოლაში გატარებული 8 საათი. მეორე მხრივ, ბევრად უფრო წყნარად ვარ, რადგან არ მიწევს მუდმივად ხალხთან ერთად ყოფნა. საკლასო ოთახში ბავშვები საშინლად იქცევიან. ზოგადად, ეს სიტუაცია არ გახლავთ უარყოფითი ჩემთვის, თუმცა ამ ცვლილებამ ბევრ რამეზე დამაფიქრა. მომავალში თუ სწავლა ასე გაგრძელდება, ვფიქრობ, ეს უფრო მისაღები იქნება.“

ალექსენი, ქ.ლოურენსი, მასაჩუსეტსი, აშშ: „თვითკარანტინის პირველი კვირის ბოლომდე ვერც კი აღვიქვამდი იმ სოციალურ ურთიერთობას, რომელიც სკოლაში მიწევდა ყოველდღე. დღეს სახლში ვარ გამომწყვდეული ჩემს ოჯახთან ერთად. რაც შეეხება მიმდინარე Zoom-ლექციებს, დიდი არაფერი…დიდად არ მომწონს. როგორც აღმოჩნდა, ეს ლექციაც არ იყო. იგი უფრო საუბარს წააგავდა. ეს იყო დისკუსია იმ ბოლო დავალების შესახებ, რომელზეც არ ვიცოდი, რომ აუცილებელი ყოფილა. ვიდეო-კონფერენციის დროს საუბრები ხმაურიანი იყო. განსხვავებული აზრები ყველა მხრიდან მოდიოდა და ხშირად სცდებოდა საკითხის ჩარჩოს. ამავე დროს, ვიდეო ჩართვისას, ზოგმა კატაც კი მოიყვანა ეკრანთან. ხშირად ჩნდებოდნენ და უჩინარდებოდნენ ჩემი კლასელების ოჯახის წევრები და ეს კონტროლირებადი ქაოსი სასწაულად გამოიყურებოდა. საბოლოოდ, ნამდვილად ვისიამოვნე კამათში მონაწილეობით. აქამდე ვერც კი ვხვდებოდი, თუ რამდენად იზოლირებული ვიყავი ჩემს კლასელებთან ვიდეო საუბრებამდე და ამ შეხვედრით შანსი მომეცა ჩავრთულიყავი ასეთ შემოქმედებით და ინტელექტუალურ შეკრებაში.“

როგორც ვხედავთ, აზრები ონლაინ კურსების შესახებ დიამეტრალურად განსხვავებულია. ზოგს მოსწონს, ზოგს – არა. ზოგიც დაბნეულია. ეს ნორმალურია. ადამიანები სხვადასხვანაირები და ბუნებით კონსერვატიულები ვართ. ამავე დროს, ჩვენ გაგვაჩნია ადაპტაციისა და სიახლის აღქმის გასაოცარი უნარი, რაც ყოველთვის გვეხმარება სიახლის მიღებაში. მოკლედ თუ ვიტყვით, ადაპტაცია  თვითგადარჩენის ინსტინქტია, რომელსაც ამ ჯერზე განსხვავებული ფორმატით სწავლისათვის ვსწავლობთ. დიახ, ჩვენ ვსწავლობთ. ვსწავლობთ ონლაინ ურთიერთობებს ჩვენს მოსწავლეებთან და ჩვენს მასწავლებლებთან.

არაფერი ისე არ აშინებს ადამიანს, როგორც სავარაუდო სიკვდილის მოახლოებული საფრთხე. მით უფრო თუ ამ საფრთხეზე მეგაფონში ჩაყვირიან. ჩვენი, ეროვნული საქმე არ გეგონოთ და თავზე ნაცარს ნუ წაიყრით, ყველგან ასეა და ყოველთვის. 1938 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, უელსის ცნობილი რადიოდადგმის შემდეგ, უცხოპლანეტელების შემოსევის შესახებ, ხალხი ქუჩაში გამოცვივდა და ზოგს თვეობით ვეღარ აჯერებდნენ საწინააღმდეგოს. ახლაც, არაერთ დასავლურ ქალაქში, მომეტებული წვიმის პროგნოზირებისასაც კი, რომელსაც აპლიკაცია გამცნობთ, დიდი შფოთვა იწყება. და რა გასაკვირია, რომ ჯერაც დაუმარცხებელი ვირუსი შიშს იწვევდეს. აქაც და იქაც.

არაფერი ამშვენებს ისე ადამიანს, როგორც შიშის დამორჩილება. დამარაცხება არა. დამარცხებით შიში ვერ მარცხდება. შიში და ადამიანი ერთი და იგივეა. ,,შიში ვერ იხსნის სიკვდილსა” – იმას კი არ გვეუბნება, სიკვდილის არ გვეშინოდეს და ცეცხლში თავი შერგეთო. არა, მეგობრებო, არა! უბრალოდ, შიშით სიკვდილის ვერ აირიდებო. ამიტომ, ეს შიში, შენსავე იარაღად უნა აქციო და სიკვდილი სხვანაირად გადაავადო.
დღეს ამისთვის ხელები უნდა დაიბანო ხშირად, თუ ვთქვათ, ჩემი საყვარელი იტალიიდან ჩამოხვედი და მეორე დღეს დაბადების დღე გვაქვს, ათასკაციანი ღრეობა არ მოაწყო, თუ სიცხე გაქვს და სუნთქვა გიჭირს, შარშანწინაც ასე რომ იყავი და ცალ ფეხზე გეკიდა, ეს არ თქვა და მეზობლის ბავშვებს ფეხბურთი არ ეთამაშო. ეგ ყველაზე დიდი შიშია. სიკვდილის შიშისგან გაქცევის შიში. ვითომ გაქცევის და ისე საკუთარი თავის და სხვების მის ხახასთან მირეკვის შიში.
იყავით მშიშრები, იქ სადაც შიში გარდაუვალი და აუცილებელია. გეშინოდეთ სხვის ნაცვლად და გახსოვდეთ, რომ ასეთი შიში ყველაზე დიდი სიმამაცეა.

ჰოდა, ამ ერთმანეთის გამხნევების ჟამს, თუნდაც ასე, სიმბოლურად, ნუ დაგვავიწყდება ათასობით ჩვენი თანამოქალაქე, იტალიაში რომ ცხოვრობს და წლებია გვარჩენს. დიახ, გვარჩენს. დიდი წვალებით, მოთმინებით და გაუსაძლისი მონატრებით. ასე მოხდა, რომ აქამდე ექვს იტალიურ ქალაქში მოვაწყვეთ პატარა სამკითხველო. და ცოტა რამ უფრო ახლოს, უფრო შიგნიდან დავინახე. ერთხელ დავწერე და გავიმეორებ: რაღაც გაუგებარი და უცნაური სიყვარულით გვიყვარს ჩვენ ეს ხალხი. უცნაურად გვიყვარს და უცნაურადვე გვახსოვს: პირველი – ,,ევროპაშია, მაგრად არის” მეორე – ცოტა ზიზღნარევია ან ყალბშეცოდებანრევი, ცოტა მორალის მარილითაც – ,,იქ მომვლელებად და მრეცხავებად მუშაობენ, აბა, აქ შესთავაზოს ვინმე მაგდაგვარი სამუშაო. ისედაც, უმეტესობა იპარავს, კაცო!’’ და მესამე ყალბთანგრძნობანარევი, ცოტა გამორჩენის სურვილით ნაკარნახევი – ,,ეს მელოდია ჯულიარდ ჯიქანაძისგან ეძღვნება ქართველ ემიგრანტებს’’. საზღვარსგამცდარი ქართველი ბევრია, Youtube – ზე ნახვებიც – შესაბამისი. ეს არის და ეს. გვარიანი სიუცხოვე ან უგვანო სიმღერები.
ერთმა კარგმა ნაცნობმა, ალაგ–ალაგ არცთუ ცუდმა კაცმა, განათლებულმა და დავარცხნილმა, მითხრა: ,,უფ, ეს ემიგრანტი ქართველები განსაკუთრებული ბნელები არიან, წუხელ დავყევი და ყველა წავშალე Facebook-დან’’. ჯერ ერთი, რომ ასე განზოგადება ყველა ემიგრანტზე ცოტა კომიკურია და მეორე – ცხადია, ნება მისია, საიდანაც უნდა, იქიდან წაშლის და აღადგენს, გინდ ქსელიდან და გინდ გონებიდანაც, მაგრამ ეგებ ერთხელ მაინც გვეკითხა ვინმესთვის, ვინც ბნელად მივიჩნიეთ, მხოლოდ მავნებლები ხომ არ ელაპარაკებიან, მხოლოდ მათსას ხომ კითხულობენ და ისმენენ? ჩვენ, ინტელექტუალური იერით ერთმანეთს ვუჩურჩულებთ, ეს ჩურჩული უვიწროეს წრეში იტრიალებს, ორას მოწონებას მოაგროვებს და მერე, თქვენი მოწონებული, ისე დავიძინებთ. ის სამყარო, დანარჩენი, ჩვენ მიღმა არსებობს და არ ვიმჩნევთ. და იოლად ვჩემპიონდებით ტრადიციულ, ეროვნულ სპორტში, ილია რომ ებრძოდა და ,,სპორტსმენებმა’’ მორიგი ,,გარბენისას’’ გადაქელეს. ერთმანეთთან სათქმელის არმიტანაა ეს სპორტი. ხელოვნური კასტურობა და ვერგატანა.
დიახ, ქართველი ემიგრანტები კრიმინალებიც არიან. და ასე ხუთი–ექვსი კულტურის ვარსკვლავი. ვიცით ეს. მაგრამ მგონი მარტო ეს ვიცით. არადა, ქართველი ემიგრანტები არიან სტუდენტები, დღეგამოშვებით რომ პატიოსნად მუშაობენ. არიან ძალიან, ძალიან ნიჭიერი ადამიანები, რომელთაც უკვე ბევრს მიაღწიეს, მაგრამ ამ ფარდიდან ძნელად მოჩანს, არიან მომვლელები და მრეცხავები, შაბათობით პატარებს ქართულს და მათემატიკას რომ ასწავლიან საკვირაო სკოლაში. დიდები და პატარები. ეს ხალხი ღონისძიებაზე კატორღული სამსახურიდან ერთი საათით შემოირბენს და ამაოდ მალავს დიდ დაღლას და სევდას. არ იმჩნევს და არ გამჩნევინებს. ,,გავიქეცი ახლა ჩემს ბებოსთან მოსავლელად’’ – ნაძალადევი მხიარულებით მითხრა ერთხელ ერთმა ქალმა ქალაქ ბარიში და მძიმე ნაბიჯებით წავიდა. ამ ადამიანებმა, განსაკუთრებით ქალებმა გადაარჩინეს საქართველო ფიზიკურად და ახლაც როდი აქვთ მცირე წვლილი. დანარჩენი ჩატეხილი ხიდის ამბავია.
26 მაისს, რომის მთავარ ბიბლიოთეკაში ქართული წიგნის კუთხის გახსნა იგეგმებოდა. არ ვიცი, მოხერხდება თუ არ. იმედი მაქვს რომ კი. ჩემი სოლიდარობა იტალიელ ხალხს და რა გასაკვირია, რომ განსაკუთრებით, იქ მცხოვრებ, ჩვენგან მივიწყებულ ქართველებს.

მინდა შემოგთავაზოთ პირველი (ანბანის შემდგომი პერიოდისთვის) ან მეორე კლასელებისთვის პატარა ზღაპარი ,,როგორ იქცა სიო ქარიშხლად“ (დანართი 1.),  გაგების ცნებაზე ორიენტირებული აქტივობებით.

ტექსტზე მუშაობას მასწავლებელი სათაურის გაცნობითა და წინარე ცოდნის გააქტიურებით იწყებს.

აქტივობა 1. გონებრივი იერიში

რა არის სიო? სახესთან ახლოს მივიტანოთ ხელები და ტაში შემოვკრათ. რა იგრძენით?

ფურცლით დავინიავოთ. რა იგრძენით? ქარიშხალი რა არის? გინახავთ?

თქვენი ვარაუდით, რაზე შეიძლება იყოს ზღაპარი ,,როგორ იქცა სიო ქარიშხლად?“.

რატომ ფიქრობ ასე?

აქტივობა 2. კითხვა პაუზებით (აბზაც-აბზაც)

ნაბიჯი1.

რა მოხდა?  გამართლდა თქვენი მოლოდინი? წელიწადის რომელ დროს ხდება ამბავი?

როგორ დაიბადა სიო? როგორ იქცეოდა კარგად თუ ცუდად? თქვენი აზრით, შემდეგ რა მოხდება?

ნაბიჯი 2.

ნიავი რა არის? რის შემდეგ იქცა სიო ნიავად? რით განსხვავდება სიოსგან?

პირველად ვინ მოინახულა ნიავმა?  მერე ვისთან  მოუნდა თამაში?

ზღვის დანახვაზე რა გაიფიქრა და რა სურვილი გაუჩნდა ნიავს?

რა შეიძლება მოხდეს შემდეგ?

ნაბიჯი 3.

რა ქნა ნიავმა, რომ ქარად ქცეულიყო? როგორი მოიქცა ქარი?

მოსწონდათ მისი ქმედება ადამიანებს?  რა შეიძლება მოხდეს შემდეგ?

ნაბიჯი 4.

რა მოიმოქმედა ქარიშხალმა? ვის გამოეჯიბრა?

რა მოხდა ქარიშხალისა და ზღვის შებმის შედეგად?

ბოლოს რატომ გაჩერდნენ ქარიშხალი და ზღვა?

რა შეიძლება მოხდეს შემდეგ?

ნაბიჯი 5.

რა მოხდა ბოლოს? სიოს რა განცდა ჰქონდა, როცა ნამოქმედარს გადახედა?

რა გააკეთა სიომ?

აქტივობა 3. ლექსიკონის შექმნა (მართული პრაქტიკა)

გზადაგზა ხდება უცხო სიტყვების ჩანიშვნა და განმარტება. მასწავლებელი გეზისმიმცემი შეკითხვებით და განსხვავებულ კონტექსტებში გამოყენებით,  დაამუშავებს ახალ  სიტყვებს, შესიტყვებებს; დაეხმარება  მოსწავლეებს მათი მნიშვნელობების გაგებაში.

მოსწავლეები აკეთებენ ლექსიკონს.

აქტივობა 4.  პერსონაჟის ქცევები

ნაბიჯი 1. დაფაზე აგებულია სქემა, მხოლოდ საწყისი ჩანაწერით, შეავსეთ სქემა და თითოეული პერსონაჟის ქვეშ ჩამოწერეთ ამ პერსონაჟის ქმედებები.

ნაბიჯი 2. მასწავლებელი ეუბნება მოსწავლეებს: დავდგეთ ერთმანეთისგან ხელის გაწვდენაზე, ცოტა კიდევ დავშორდეთ  და ჩემს დაძახილზე ხელების მოძრაობით გამოვსახოთ:

სიო… ნიავი… ქარი… ქარიშხალი …

ქარი… ქარიშხალი… სიო… ნიავი…

(მასწავლებელი თავადაც აკეთებს მოდელირებას).

აქტივობა 5. ტექსტის მთავარი სათქმელის გამოკვეთა (კითხვა-პასუხი)

როგორ ფიქრობთ, სიოს, ნიავს, ქარს, წვიმას შეუძლიათ მოფერება, გამოჯიბრება ან სინანული? ვის შეუძლია ეს ყველაფერი? ვისთვის არის დაწერილი ეს ზღაპარი? რა არის ამ ზღაპრის მთავარი სათქმელი? როდის რცხვენიათ ადამიანებს? დამალვა  შველის ცუდ ნამოქმედარს? როგორ უნდა მოვიქცეთ, რომ სანანებლად არ გაგვიხდეს საქმე? და თუ მაინც შეგვეშალა, მაშინ როგორ ვიქცევით? ბოდიშის მოხდის შემდეგ კიდევ ვიქცევით ცუდად?

აქტივობა 6. ტექსტის სიუჟეტის აღდგენა ილუსტრაციებზე დაყრდნობით (ჯგუფური სამუშაო)

ჯგუფის წევრებმა გადაინაწილეთ ეპიზოდები (სიოს ამბავი; ნიავის ამბავი; ქარის ამბავი; ქარიშხლის ამბავი; სინანულის ამბავი); სათაურის მიხედვით,  შექმენი/დახატე  ილუსტრაცია. ჯგუფში თქვენი  ილუსტრაციები დაალაგეთ ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით; გამოყავით მთხრობელი ან მთხრობელები და ილუსტრაციებზე დაყრდნობით გადმოეცით ტექსტის შინაარსი.

აქტივობა 7. პრეზენტაციები

აქტივობა 8. შეჯამება

რა მოგეწონათ ზღაპარში?  რა არ მოგეწონათ? რას შეცვლიდით?

რა თქმა უნდა, ეს აქტივობები არ არის გათვლილი ერთი გაკვეთილისთვის და მასწავლებლის ინტერპრეტაციას ექვემდებარება.

                                                                                                                                                 დანართი 1.

როგორ იქცა სიო ქარიშხლად

ხასხასა ფოთლები ტაშით მიესალმნენ გაზაფხულის მშვენიერ დილას. ასე დაიბადა სიო, ნაზი და საამური. ის ყველას და ყველაფერს მიელამუნა, ჰამაკში ჩაძინებულ პატარას კულულებზე მიეფერა, ნარნარად გადაევლო კამკამა აუზს. პეპელას აედევნა და მინდორში აღმოჩნდა.

მინდორში აიჩქარა და ნიავად მოევლინა ახლად ამოქოჩრილ  ყანას. მერე ტალღებთან გასათამაშებლად ზღვისკენ გაისეირნა. ზღვას რომ გადახედა, გაიფიქრა: რამხელაა, რა ღონიერი იქნებაო… უცებ,  აფორიაქდა,  გამოჯიბრება მოუნდა, მოდი, მეც ძალას მოვიკრებ და ვნახავ, რა შემიძლიაო.

ჩაისუნთქა და ამოისუნთქა, აიქროლა და  დაიქროლა, მართლაც გაძლიერდა და ქარად იქცა. სანაპიროზე გოგონას კაბა აუფრიალა, ყვავილებს ფოთლები გასტაცა, შეღებულ ფანჯრებში შეიჭრა და ჯახა-ჯუხი აუყენა. ბებიამ ბავშვი ჰამაკიდან  აიტაცა და სახლისკენ აიჩქარა. ხალხმა ფანჯრები ჩარაზა. ქუჩაში სახეს არიდებდნენ, ყველა გაცლას და დამალვას ცდილობდა.

გაბრაზდა ქარი. აიწყვიტა და ქარიშხლად იქცა. დაგლიჯა ყვავილები, დაამტვრია ტოტები, ხეებიც კი წამოაქცია. ცის კიდურიდან გამორეკა შავი ღრუბლები და კოკისპირულ წვიმად აქცია.  ბოლოს, ისევ ზღვისკენ გაიწია, ვნახოთ, მე უფრო ძლიერი ვარ თუ ზღვაო. შეებნენ ერთმანეთს ქარიშხალი და ზღვა,  ვეებერთელა ტალღები ააგორეს, გემები ნაფოტებივით ააფრიალეს, სანაპირო დატბორეს და მიმოანგრიეს. ბოლოს, ძალაგამოცლილებმა უკან დაიხიეს, გაყუჩება მოუნდათ.

ქარიშხალი ქარობაში დაბრუნდა, ქარი ნიავად იქცა, ნიავი – სიოდ. სიომ მიმოიხედა, ნამოქმედარის შერცხვა და სადღაც გადაიმალა. ასეთ დროს თქვეს, სიო არ იძვრისო.

კ ვ ე რ ც ხ ი  მარადიული სიცოცხლის სიმბოლოა. აღდგომაზე ოჯახის წევრები წითლად შეღებილ კვერცხებს ერთმანეთს უცვლიან და დღესასწაულს ულოცავენ. ზოგს ძალიან უყვარს აღდგომის კვერცხი, თუმცა ზოგიერთს საერთოდ არ გაუსინჯავს მოხარშული კვერცხის გემო.

რატომ უნდა მიირთვა კვერცხი?

კვერცხს ადამიანები ძველთაგანვე იყენებდნენ არა მარტო საკვებად, არამედ სამკურნალოდაც. ქათმის კვერცხი მდიდარია ცილებით, რომელიც აუცილებელია ორგანიზმის განვითარებისთვის და სწორი ფუნქციონირებისთვის. ის სასარგებლო საკვებია კუნთის მასის ზრდისთვის. გარდა ცილებისა, კვერცხი შეიცავს ადამიანის ორგანიზმისთვის აუცილებელ  ვიტამინებსა და მინერალებს.

კვერცხის გული D ვიტამინის წყაროა. ეს ვიტამინი განსაკუთრებით აუცილებელია მათთვის, ვინც ნაკლებად იღებს მზის აბაზანებს. არანაკლებ სასარგებლოა კვერცხის ცილა, რომელიც შეიცავს B ჯგუფის ვიტამინებს.

კვერცხი ჯანსაღი, ლამაზი თმისა და ფრჩხილების საწინდარია. ის ძალიან სასარგებლოა იმუნური სისტემისთვის. კვერცხი  განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თვალებისთვის, რადგან მნიშვნელოვნად ამცირებს კატარაქტის რისკს.

გარდა ცილისა და გულის ნაწილისა კვერცხის ნაჭუჭიც სასარგებლოა და ის დიდი რაოდენობით  სხვადასხვა მიკროელემენტს შეიცავს. მათ შორის კალციუმს (Ca).  დადგენილია, რომ საშუალოდ ერთი კვერცხის ნაჭუჭი შეიცავს 2 გ კალციუმს.

ორგანიზმში კალციუმის რაოდენობის მისაღებად კვერცხის ნაჭუჭს ასუფთავებენ თბილი წყლით, აშრობენ და გამომშრალს ფქვავენ. მოზარდებისთვის კარგია დღეში 2 გ-მდე დაფქული ნაჭუჭის მიღება. კვერცხის ნაჭუჭის კურსის ჩატარება შეიძლება წელიწადში ორჯერ, 14 დღიანი ხანგრძლივობით.

გ ა ი თ ვ ა ლ ი ს წ ი ნ ე

მოხარშული კვერცხი ძალიან სასარგებლოა, თუმცა მისი დიდი რაოდენობით მიღება საზიანოა ჯანმრთელობისთვის. დადგენილია, რომ კვირის განმავლობაში 6-7 კვერცხის მიღება არ ავნებს ჯანმრთელობას.

დ ა ი მ ა ხ ს ო ვ რ ე

მაცივრიდან გამოღებული კვერცხი ცოტა ხნით დააყოვნე და შემდეგ ჩადე მომცრო ქვაბში მოსახარშად, რადგან ცივი კვერცხი წყალში ჩადებისას შეიძლება ადვილად გასკდეს. გამოიყენე „ტაიმერი“ და ხარშე 5-6 წთ, თორემ შემდეგ კვერცხის გული გაშავდება.

გააკეთე შენი ხელით – (ბავშვებისთვის)

აქტივობა 1

აიღე უმი კვერცხი და ფრთხილად გახვრიტე. გადმოიტანე წინასწარ მომზადებულ ჭურჭელში უმი კვერცხის შიგთავსი. ცარიელი ნაჭუჭი კი აკვარელით ან მარკერებით შეგიძლია მოხატო და გააფერადო.

აქტივობა 2

გასაფერადებელი კვერცხები

https://drive.google.com/drive/u/3/folders/1qW6fSVbxM40d1mKLnPOoyRGyg7XK1g7c

გახსენი ბმული, ჩამოტვირთე კვერცხის ფოტოები, ამობეჭდე და გააფერადე.

შეგიძლია მსგავსი კვერცხი შენც დახატო ფურცელზე. გამოჭერი კვერცხი, დაამაგრე წებოვანი ლენტით ხის ჩხირზე და შენი ნამუშევარი ჩაამაგრე სააღდგომო ჯეჯილში.

აქტივობა 3

აქტივობა 4

„მხიარული კურდღელი“

უყურე ვიდეოს და გააკეთე შენი ხელით მხიარული კურდღელი. შენი ნამუშევრით შეგიძლია გაალამაზო სააღდგომო მაგიდა. საჭირო მასალა: ერთჯერადი პლასტმასის კოვზი, სამი ბამბის დისკი, წებოვანი ლენტი, ფანქარი, მარკერი, მაკრატელი, ფერადი ლენტი.

მგონი მეხუთე კლასში ვიყავი, როცა გერმანულში დავიწყე მეცადინეობა კესო ეფენიასთან. ვერ ვიტყვი, რომ ეს ამბავი დიდხანს გაგრძელდა და ორივე მხარისთვის – მოსწავლე-მასწავლებლისთვის – სასურველი შედეგით დამთავრდა, მაგრამ რამდენიმე დასამახსოვრებელი მომენტი მაინც შემომრჩა იმ დროიდან.

ეფენიები ჩვენი კარის მეზობლები არიან სოფელ ურთაში, მთელი ზაფხული და შაბათ-კვირები, დედულეთში რომ ჩავდიოდით, შუკაში შევუხვევდით თუ არა, მე და ჩემი ძმა ჯერ ღუბურ ეფენიას სახლის ჭიშკარს შევაღებდით, აივანზე გადმოდგმულ მაგიდაზე ნარდი რომ გვეთამაშა და თამაშს რომ მოვილევდით, მერე შევდიოდით ბებია-ბაბუასთან. კესო ჩვენზე უფროსი კი იყო, მაგრამ არც იმდენად, ზოგიერთ საკითხზე არ შევეამხანაგებინეთ და ერთი-ორჯერ უფროსების მიერ გამართულ ღონისძიებაშიც მიგვაღებინა მონაწილეობა. შემდეგ, დრო რომ გავიდა, ისიც გავიგეთ, რომ გერმანული შეესწავლა კარგად და დედაჩემმა მირჩია, ეგებ ადგე და იმეცადინო მასთან, კესო არ დაგვზარდება და ენაც გეცოდინებაო.

არ მახსოვს, რატომ შევწყვიტე მეცადინეობა, მაგრამ ის კი ვიცი, რომ ძალიან სახალისო იყო და კესო ცდილობდა უცხო ენა თამაშ-თამაშით ესწავლებინა ჩემთვის. სიტყვების დაზუთხვა ადვილი არ არის და იმ ასაკში კი ღრუბელივით იწოვ ყველაფერს, მაგრამ პარალელურად ინგლისურს ვსწავლობდით და მთლად ასეთ ბეჯითობა-მუყაითობასაც ვერ დავიჩემებდი, ორი ენის შესწავლაზე რომ გამომედო თავი. „Berg მთას ჰქვია გერმანულად, – მეუბნებოდა კესო და რვეულში ვიწერდი ახალ სიტყვას: Berg – მთა. – აი, ბერგი ხო იცი, თოხია მეგრულად. ყოველდღე გვესმის, ვიყენებთ…“

– კიბატონო.

– ჰოდა, ამ მეგრული ბერგის მეშვეობით ადვილად დაიმახსოვრებ გერმანულ მთას. მთა – ბერგი. ბერგი – მთა.

ასეთი ასოციაციები იქამდეც მქონდა მონიშნული ფრაგმენტულად, მაგრამ კესოს მეთოდმა უფრო განმაწყო ამ კავშირების მოსაძებნად. არა, ცხადია, ეს ყოველთვის არ ამართლებს და ზოგჯერ სასაცილოდაც შეიძლება იქცეს, მაგრამ ის სასაცილოც ხომ უფრო გამახსოვრდება.

სკოლაში შესასწავლი მასალა უზღვავია და სუფთა გონებაც კი ვერ ითვისებს თავისუფლად, ბუნებრივი (და არა ხელოვნურად ჩაჩრილი) განტვირთვა სჭირდება, სრულიად განსხვავებული, მაგრამ მათ ინტერესებს მისადაგებული პარალელების მოძიება. გარდა თემატური სიახლოვისა, სხვა ბევრი რამითაც შეიძლება დაიძლიოს ესა თუ ის სირთულე.

მახსოვს, მანანა კაკულიამ რუსეთ-ოსმალეთის 1768-1774 წლების ომის დეტალებსა და ამ პროცესში ქართული კონტექსის ასახსნელად რამდენჯერმე ახსენა ქუჩუქ-კაინარჯის ზავი. თავში, შუაში და ბოლოში. ეს ომი მართლაც სოფელ ქუჩუკ-კაინარჯში (დღევანდელი ბულგარეთის ტერიტორია) დადებული საზავო ხელშეკრულებით დასრულდა, მაგრამ ჩვენი ისტორიის მასწავლებლის ერთგვარი მიზანი თუ წინასწარგათვლა ალბათ ის იყო, რომ ამ ეგზოტიკური სახელით გაეშინაურებინა ეს რთული თემა, მისი ჟღერადობით მივეზიდეთ და შემდგომ მოეყოლა ომისა და ზავის პერიპეტიები.

არავინ დაიჩემოს, სახელის ეგზოტიკურობა მეორეხარისხოვანიაო. მაშინ რატომ გვიზიდავს დღემდე უჩვეულო ვიზუალურ-აუდიალური მაგნეტიზმით გულანშარო, იოკნაპატოფა და მაკონდო. არც ის არის შემთხვევითი, რომ ვაჟა-ფშაველა თავისი პოეტური შედევრების პირველივე სტრიქონში, ამბის მდინარებასთან ერთად, კონკრეტულ ტიპს და ტოპონიმს გვაცნობს – თითქოს უბრალო ინფორმაციაა, არადა უკვე გაგვიშინაურა ამბავი/პერსონაჟი: „ამბობენ: ბლოელ აფშინა მინდოდაურის გვარისა…“ („გოგოთურ და აფშინა“); „მაცნე მოიდა შატილსა: – ქისტებმა მოგვცეს ზიანი“ („ალუდა ქეთელაური); „ღამის წყვდიადში ჩაფლული, გამტკნარებულის სახითა, მოსჩანს ქისტეთის მიდამო სალის კლდეების ტახტითა“ („სტუმარ-მასპინძელი“); „სასტუმროს იყვნენ ხევსურნი, ლუდი ედუღა წიქასა“ („გველის მჭამელი“).

ისიც ბევრჯერ თქმულა და დაწერილა, რომ მასწავლებლის პიროვნულ მომენტს და არტისტულობასაც თავისი განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება. დოდო კეიდიას მიერ თითქმის ოცდახუთი წლის წინ გონებაში ჩაბეჭდილი გეოგრაფიული ობიექტები, მათი ადგილმდებარეობა რუკაზე და მახასიათებლები ახლაც ზეპირად ვიცი. „აბა, მაჩვენე ჰუდსონის ყურე“ – შთამბეჭდავად წარმოთქმული სიტყვები თითქოს ჩვენში განსხეულდებოდა, ჩვენი გონებიდან მომცრო ზომის ჯოხს გადაეცემოდა სიგნალად და დაფაზე გაკრულ რუკაზე თავისით პოულობდა მითითებულ სახელს. „კარგად შემოხაზე, ნუ გადაეფარები, ჩვენც დავინახოთ, – განაგრძობდა მერხების ბოლო რიგთან მდგომი დოდო კეიდია, – ახლა კი ბერინგის სრუტე და ფრანც იოსების მიწა მაინტერესებს…“

მერე უკვე სტუდენტობისას ზურაბ ცხონდიამ გვაჩვენა მასწავლებლის შინაგან ინტელექტზე/არისტოკრატულობაზე ამოზრდილი პერსონის ხიბლი და ლექტორისგან სტუდენტის შესაძლებლობათა პროვოცირების მაგალითები.

– შვილებო, თქვენ იცით არნოლდ ტოინბის „ისტორიის შემეცნება“, – ისე დაბეჯითებით გვითხრა კულტუროლოგიის მეორე ლექციაზე, რომ მართლა დავიჯერებდი, რომ არა ჩემკენ გადმოხრილი გაკვირვებული ვილგენ ბაგათელიას შეკითხვა:

– მივა, ბოში? – და სანამ მის გაოცებულ სახეს თვალს ვარიდებდი, ჩურჩულით განაგრძო, – კვარა, სი გაჩქვენუ.

არა, ნამდვილად არ ვიცოდი არც ტოინბი და არც მიშელ ფუკოს, ჟან ბოდრიარის, ჟილ დელეზის, ჟაკ დერიდას და კლოდ ლევი-სტროსის სახელები გამეგონა, ზურაბ ცხონდია რომ მოაბნევდა ხოლმე ლექციაზე და რამდენიმე საათში დაგვაახლოვებდა მათთან, თვითონ კი ისე შეამხანაგებული იყო, როგორც თავის ძმაკაცთან – ჯემალ მაღლაკელიძესთან; რაც უფრო დაგვაინტერესებდა, იმაზე იქვე ჩავეკითხებოდით, მე კი ბატონ ზურაბთან შინ წვევის პატივიც მქონდა და ამ მნიშვნელოვან თემებზე შინაურული საუბრების ბედნიერება.

…ალბათ ყველაფერი ინტერესის გაღვივებიდან იწყება და ვინც ამას ახერხებს, ის მოსწავლის გონებაში ახალ (იქამდე დახშულ) კარს ხსნის. მეთოდი ინდივიდუალურია და არც ყველა მოსწავლე აჰყვება, მაგრამ – ვაღიაროთ – გარეგნული ეფექტები ხშირად მიმზიდველია და თუკი მასწავლებლისგან სიღრმისეული ცოდნა და ამ ცოდნის სხვისთვის გადმოცემის უნარი თან დაერთო, საგნის დასწავლისკენ უკვე დიდი ნაბიჯია გადადგმული.

მყისიერად შეცვლილმა რეალობამ უამრავი სირთულის წინაშე დაგვაყენა. ერთ-ერთი უმთავრესი გამოწვევა, რის წინაშეც განათლების საკითხებით დაინტერესებული ადამიანები დადგნენ, სწავლა-სწავლების პროცესის ონლაინ/დისტანციური ფორმატია.

ორ მთავარ საკითხზე მინდა ყურადღების გამახვილება.

პირველი – წლის ბოლოს ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მისაღწევი შედეგები და მიზნები  – რას ვაპირებთ? ვცვლით გეგმას სპეციალური დადგენილებით, ვთავაზობთ მოსწავლეებს მოდიფიცირებულ სასწავლო გეგმებს სხვადასხვა საგანში, რათა განვსაზღვროთ, რა შედეგების მიღწევას ვგეგმავთ დარჩენილ დროში?

მეორე – შეფასებისა და ცოდნის შემოწმების კრიტერიუმები, საშუალება და ფორმატი – რა მინიმალურ ბარიერს ვაწესებთ, რომლის გადალახვაც მოეთხოვება მოსწავლეს და როგორ ვაფასებთ მოსწავლის მიერ მიღწეულ შედეგს?

დავიწყებ მეორეთი.

ჩემი მოსაზრებით, ამ ექსტრემალურ პირობებში მოსწავლეების მუშაობის შეფასება მხოლოდ განმავითრებელი შეფასებებით უნდა მოხდეს და განმსაზღვრელ შეფასებებსა და ნიშნებზე ონლაინ სწავლა-სწავლების ფორმატის დროს უარი უნდა ვთქვათ.

ორ არგუმენტს დავასახელებ:

სტრესი – მოსწავლეებს ისედაც სტრესულ გარემოში უწევთ მეცადინეობა და  დამატებით მოზარდი ადამიანის მდგომარეობის დამძიმება ცუდი ნიშნით მიზანშეწონილად არ მიმაჩნია. განმსაზღვრელი შეფასების მაკონტროლებელი ფუნქცია სხვა დროისთვის გადავდოთ. ბოლოს და ბოლოს, როგორც დიმიტრი უზნაძე ამბობდა, „სწავლაში ძირითადი მნიშვნელობა აქვს განსაზღვრული მიმართულებით მოსწავლის ძალების განვითარებას“  და არა მისი შრომის შეფასებას ოთხდონიანი და ათქულიანი სისტემით.

ობიექტურობა – ობიექტური შეფასება ათბალიანი სისტემით ჩვეულებრივ რეჟიმშიც დიდად სადავო საკითხია და ონლაინ ფორმატში ნიშნის გამოყვანისას რა კრიტერიუმებს უნდა დაეყრდნოს მასწავლებელი?

სამაგიეროდ, განმავითარებელი შეფასებისთვის ზედგამოჭრილი პერიოდია. მოსწავლეებს სჭირდებათ სიტყვიერი გამხნევება და იმის გაცნობიერება, რომ მათი შრომა ფასდება. განმავითარებელი შეფასებისას ხომ მოსწავლის საქმიანობა ფასდება, პროცესი და არა მიღწევის დონე, რომელიც ჩვენ თავად გვაქვს ხელახლა განსასაზღვრი. ჩვენი მიზანიც განსჯა კი არა, ხელშეწყობა და დახმარებაა, რაც ამ რთულ ვითარებაში განსჯასა და შეფასებაზე მნიშვნელოვანია.

როგორ უნდა დაიწეროს მოსწავლის სემესტრული და წლიური შეფასება?

უკვე არსებული მიმდინარე ნიშნების გამოყვანით.

ამას შეიძლება დაემატოს თვითშეფასების კითხვარები, დაკვირვების ფურცლები და ურთიეთშეფასებაც კი. მასწავლებელი კი ამ მონაცემების გაანალიზებით გამოიყვანს საბოლოო შეფასებას.

ცხადია, გაცნობიერებული უნდა გვქონდეს, რომ სემესტრული და წლიური ნიშნის შემადგენელი კომპონენტების გათვალისწინება ვერ მოხერხდება და ეს აღიარებული სქემა შეფასების ყველა კომპონენტს ვერ მოიცავს.

რაც შეეხება შემაჯამებელ სამუშაოებს – საუკეთესო გამოსავალი იქნება, თუ მასწავლებელი თვითშეფასების კითხვარს დაურთავს შემაჯამებელ დავალებას. ასე  შემაჯამებელ სამუშაოს შემეცნებითი ფუნქცია გაუჩნდება და არა „მაკონტროლებელი“. სასურველი იქნება, შემაჯამებელი დავალებების სავალდებულო რაოდენობაც სკოლამ(საგნის მასწავლებელმა) თავად განსაზღვროს.

რა არის სწავლა-სწავლების პროცესის სხვადასხვა კომპონენტის მიზანი? კარგი იქნება, თუ პასუხი შემეცნებით შემოიფარგლება.

სასწავლო გეგმების შესახებ

აქ კი ნამდვილად საინტერესო და მნიშვნელოვანია, რას ვაპირებთ და როგორ წარმოგვიდგენია ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მიზნებისა და შედეგების მიღწევა.

სხვადასხვა ქვეყანაში უკვე აქტიურად განიხილება საგნის სასწავლო გეგმის რევიზია და მოდიფიცირება. ძირითადად, ამას საგნის სპეციალისტების რეკომენდაციებით აკეთებენ, ცხადია.

ჩემი აზრით, თითოეული საფეხურისთვის უნდა განისაზღვროს მინიმალური მოთხოვნები, შეჯერდეს მისაღწევი შედეგი და კომპეტენციები.

ვფიქრობ, პროცესი მიმართული უნდა იყოს უკვე ნასწავლის განმტკიცებაზე, მიმდინარე სასწავლო წლის განმავლობაში ახალი თემები და საკითხები კი სიფრთხილით და ზომიერად უნდა შევიტანოთ.

რაც შეეხება პროგრამის დაძლევას და არსებული სასწავლო შინაარსების დაფარვას დარჩენილ დროში – აქაც შეღავათები და მეტი თავისუფლება გვჭირდება.

ონლაინ და დისტანციური სწავლება არ უნდა გავიაზროთ, როგორც სწავლა-სწავლების ტრადიციული პროცესის სრული ჩამნაცვლებელი. ეს დაუძლეველი ამოცანაა და თუ მასწავლებელი მიზნად დაისახავს სახელმძღვანელოში დარჩენილი მასალის ათვისებას და არსებული სასწავლო გეგმის შესრულებას, ეს, სავარაუდოდ, იქნება ფორმალური და პრაქტიკულად მიუღწეველი.

აქ აუცილებლად უნდა დავეყრდნოთ განათლების, სწავლა-სწავლების პროცესის საკვანძო პრინციპებს.

ვინ დგას სწავლა-სწავლების პროცესის ცენტრში?  – მოსწავლე და მისი მიღწეული შედეგი.

რა უნდა გავითვალისწინოთ ამ შედეგის გათვლისას?  – მოსწავლის ფიზიკური და ფსიქიკური შესაძლებლობები, ასაკობრივი ინტერესები, ჩვენს შემთხვევაში, დამატებით – ის ექსტრემალური პირობები, რომელშიც ამჟამად უწევთ ყოფნა მოზარდებს. ამ პირობებში კი მთავარი ორიენტირი უნდა იყოს არა ცოდნის ოდენობა, არამედ მიღებული ცოდნის ხარისხი, საჭირო უნარ-ჩვევების და სწორი დამოკიდებულებების განვითარება.

დემოკრატია ევროპის საბჭოს სამი ძირითადი (კანონის უზენაესობა და ადამიანის უფლებები) საყრდენიდან ერთ-ერთია. სწორედ ამიტომ, ევროპის საბჭოს ეგიდით შეიქმნა დემოკრატიული კულტურის  კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, რომელიც დაყოფილია ოთხ მიმართულებად და აერთიანებს 20 კომპეტენციას.

დემოკრატიული ღირებულებებისა და თანმხლები პროცესების გაცნობას მოსწავლეები იწყებენ სკოლიდან. საქართველოს ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნებიც ეხმიანება აღნიშნულს. განათლების სისტემა ხომ მიზნად ისახავს, შექმნას ხელსაყრელი პირობები ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების მატარებელი, თავისუფალი პიროვნების ჩამოყალიბებისათვის.

დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო პროცესში ჩართულ პირებს აძლევს საშუალებას, ასწავლოს, ისწავლოს ან შეაფასოს განსხვავებული კომპეტენციები. ამ სტატიაში ყურადღებას გავამახვილებ სწორედ შეფასების ნაწილზე. იმისთვის, რომ დავადგინოთ თუ სად იმყოფებიან ჩვენი მოსწავლეები, რა მიმართულებით საჭიროებენ გაუმჯობესებას – შემუშავებული იქნა დესკრიპტორები. სკოლა, თავის მხრივ, აქტიურად უნდა ჩაერთოს პროცესში.  გთავაზობთ ორ აქტივობას, რომელთა დახმარებითაც შეგიძლიათ დაადგინოთ თქვენი მოსწავლეების  დამოკიდებულებები, ღირებულებები და ა.შ.

აქტივობა – თვალებახვეული არჩევნები

წინასწარ მოამზადეთ განცხადებები, რომლებზეც ორი პასუხის „ვეთანხმები/არ ვეთანხმები“ დაფიქსირება იქნება შესაძლებელი. განცხადებების შედგენისას იხელმძღვანელეთ დესკრიპტორებით. ისინი შეიძლება იყოს როგორც პოზიტიური, ასევე ნეგატიური.

მოსწავლეებს აუხსენით, რომ ისინი მონაწილეობენ სიმულაციაში. სთხოვეთ, დახუჭონ თვალები. უკეთესია, თან გქონდეთ ფერადი ნაჭრები, რომლითაც აიხვევენ თვალებს. უთხარით, რომ ისინი მოისმენენ რამდენიმე განცხადებას, პასუხები დააფიქსირონ ხელის აწევით. თუ ეთანხმებიან, კონკრეტულ განცხადებას, ასწიონ ხელი.

მაგალითისთვის, გთავაზობთ ღირებულებებისა და დამოკიდებულებების კომპეტენციაზე მომზადებულ რამდენიმე განცხადებას. აქვე დავძენ, რომ მათი შინაარსი უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლეთა ასაკსა და მზაობას.

• ყველა ადამიანის უფლებას ვცემ პატივს, მაგრამ ვფიქრობ, რომ მძიმე დანაშაულისთვის შეიძლება წამება;
• ვფიქრობ, რომ განსხვავებული კულტურის წარმომადგენლები ერთ სივრცეში არ უნდა იღებდნენ განათლებას;
• დემოკრატია საჭიროა, თუმცა ზოგიერთ შემთხვევაში რადიკალური ჯგუფებისთვის უფლებების შეზღუდვა დასაშვებად მიმაჩნია;
• მიყვარს ის კულტურა, რომლის წარმომადგენელიც ვარ. ასევე, სიამოვნებით ვეცნობი განსხვავებულ კულტურებსაც;
• ყოველთვის მზად ვარ, ავიღო პასუხისმგებლობა საკუთარ ქმედებებზე;
• ჩემს მეზობლად რამდენიმე ქუჩა დაბინძურებულია. ეს პრობლემა მე არ მეხება;
• ჩემი თანაკლასელი სხვა რელიგიის წარმომადგენელია. მე პატივს ვცემ მათ დღესასწაულებს.

რატომ თვალებახვეული არჩევნები?

• თავიდან ავიცილებთ თანაკლასელებს შორის გაუგებრობას;
• მათ არ ეცოდინებათ, ვინ რა პოზიცია დააფიქსირა კონკრეტულ განცხადებაზე;
• გვეძლევა დიაგნოსტირების საშუალება;
• სურვილისამებრ, შეგიძლიათ სთხოვოთ, თავიანთი პოზიციების წერილობით არგუმენტირება.

აქტივობის დასრულების შემდეგ თ ქვენ გექნებათ გარკვეული წარმოდგენა, რა მიმართულებით გააგრძელოთ კონკრეტული კლასთან თუ ჯგუფთან შემდგომში მუშაობა.

რიგითობის თამაში/Ranking games

მოსწავლეები გაანაწილეთ ჯგუფებში. დაურიგეთ დესკრიპტორების მიხედვით შედგენილი ერთი და იგივე მოკლე განცხადებები. მიეცით დრო, რომ განცხადებები დაალაგონ ორ ჯგუფად: ყველაზე პრიორიტეტული და ნაკლებად პრიორიტეტული. აქტივობის დასრულების შემდეგ ჯგუფები ასაბუთებენ თავიანთ პოზიციას, რატომ მიანიჭეს პრიორიტეტი ამა თუ იმ განცხადებას.

დისკუსიის დროს თქვენ აკეთებთ ჩანაწერებსა და ჩანიშვნებს:

• რომელი განცხადებებია კლასში ნაკლებად პრიორიტეტული;
• რით ასაბუთებენ მათ ნაკლებად პრიორიტეტულობას;
• რა მოსაზრებებია პრიორიტეტულ განცხადებებთან მიმართებით კლასში.

აღნიშნული აქტივობის შემდეგ თქვენ გექნებათ გარკვეული წარმოდგენა პრობლემურ მიმართულებებზე.

პირველი აქტივობა გვაძლევს საშუალებას, ინდივიდუალურად ვიმუშაოთ მოსწავლეებთან. და აღმოჩენილი პრობლემის მიხედვით დავგეგმოთ შემდგომში მუშაობის პროცესი.

მეორე აქტივობის განხორციელებისას, პრობლემის აღმოჩენის გარდა, შეგვიძლია ამოვიცნოთ, რომელიმე მოსწავლე ზეგავლენას ხომ არ ახდენს დანარჩენებზე.

რადგან საკმაოდ რთულ საკითხს ვეხებით, რა თქმა უნდა, ყველა შემთხვევაში არ არსებობს პრობლემის მოგვარების ერთი კონკრეტული გზა. სწორედ ამიტომ, მე გთავაზობთ მისი აღმოჩენის საშუალებებს, ხოლო ყველა შემთხვევაში მის მოგვარებას სჭირდება შესაბამისი მიდგომა, ზოგჯერ ინდივიდუალურიც კი. პრობლემის პერსონიფიცირება ასმაგად გაგვიადვილებს მის გადაჭრას. საბოლოოდ კი ინტენსიური მუშაობა სასურველ შედეგს მოგვცემს.

გამოყენებული წყაროები:

ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები;

დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო – I და II ტომი.

წლების წინ  ქიმიაში დისტანციური სწავლებისთვის ორი პროგრამა შევქმენი. ჯერ იდეა მოვიდა, შემდეგ დაფინანსება მოვიპოვე და სამუშაო ჯგუფი შევკარი. ურიგო შემადგენლობა სულაც არ გამოვიდა, ქიმიკოსებიდან მე და ნინო კუპრაშვილი ვიყავით, პროგრამისტებიდან ილია რაზმაძე და რევაზ ზატუაშვილი გახლდათ. მანამდე, ილიასთან ერთად „ვირტუალური ბიოქიმია“ უკვე მქონდა გაკეთებული. ახლა კი ჯერი ზოგად, არაორგანულ და ორგანულ ქიმიაზე მიდგა. დრო ორი წელი იყო, მასალა ზღვა.

2008 წელი იდგა. ეს რა დრო გახლდათ იცით? ზოგიერთი ასაკოვანი  პროფესორი კომპიუტერს ჯერ კიდევ „ეშმაკის მანქანას“ უწოდებდა. კომპიუტერული პროგრამის ლექცია-სემინარზე ან სკოლის გაკვეთილზე გამოყენებაზე საუბარიც ზედმეტი იყო. უბრალოდ, საკმარისი კომპიუტერები არ არსებობდა, თითო-ოროლა თუ იდგა სადმე. სიტყვა -დისტანციური სწავლება კი ღიმილის მომგვრელი გახლდათ. ჰოდა, მავანთ ნამდვილად გაუკვირდათ, რომ „ვირტუალური ქიმიის“ შექმნის დაფინანსება მოვიძიე და საქმეს შევუდექი. მაშინ ვინმეს, რომ ეთქვა რაღაც ვირუსის გამო, სასწავლო პროცესს სწორედ დისტანციური სწავლა გადაარჩენსო, ბევერი გულიანად გაიცინებდა.

ზემოთ ვთქვი, ზღვა საქმე იყო თქო და ყველაფერი შევძელით. ორ წელიწადში მთლიანი პროგრამა დავდეთ. სხვათა შორის, ბევრი მასწავლებელი მას დღესაც წარმატებით იყენებს, როგორც დამხმარე თვალსაჩინო მასალას ჩვეულებრი ნორმალური სწავლების დროსაც კი.

პროგრამამ არა ერთ სამეცნიერო კონფერენციაზე გულწრფელი მოწონება დაიმსახურა. მე პირადად, სამ საერთაშორისო კონფერენციაზე მაქვს წარდგენილი მისი ინგლისურენოვანი ვერსია და სესიის ბოლოს რიგი იდგა ხოლმე, რომ კომპიუტერიდან გადაეწერათ.

ერთხელ, ერთმა შვედმა პროფესორმა პროგრამის პრეზენტაციის ბოლოს იკითხა, რამდენ ხანში შექმენითო. ორ წელიწადში-თქო.

-რაო? ყველამ გაიოცა,

-რამდენი იყავითო?-დააზუსტეს,

-ოთხი ადამიანი თქო…

აღარ მითქვამს, რომ ჩვენ ე.წ. ორ ცვლად ვმუშაობდით, დღისით მე და ილია, საღამოს ნინო და რეზო.

აღარ მითქვამს, რომ ჩვენ შაბათ-კვირასაც ვმუშაობდით…

ისიც არ მითქვამს, რომ დღესასწაულების დასვენების დღეებშიც კი კომპიუტერებთან ვისხედით.

შედეგად…მე სათვალე დამჭირდა…

ჰოდა, დღეს, როდესაც ყველანი, კომპიუტერის ეკრანებთან გაორმაგებული დოზით ვართ მიმსხდარნი, ჩვენს თვალებს ორმაგი ზრუნვა ჭირდებათ.

მხედველობისთვის, პირველ რიგში, A ვიტამინი, იგივე რეტინოლია აუცილებელი. ეს ვიტამინი ახალგაზრდობის ვიტამინადაც ითლება, რადგან ცილა კოლაგენის სინთეზში მონაწილეობს, თუმცა ამჯერად ჩვენ თვალები გვაინტერესებს.

მის ალდეჰიდურ ნაწარმს, რეტინალს, შეიცავს მხედველობის პურპური, რომელიც მხედველობის ნერვის დაბოლოებებში, ძირითადად ჩხირებშია. მხედველობის პურპური, ანუ ცილა როდოპსინი, ფოტოქიმიური სენსიბილიზატორია. სინათლისადმი თვალის მგრძნობელობა როდოპსინის რაოდენობაზეა დამოკიდებული.

სინათლის ზეგავლენით როდოპსინი იშლება ცილა ოპსინად და ტრანს-რეტინალად. რეაქციას თან ახლავს გარკვეული კონფორმაციული ცვლილებები, რომელიც იწვევს ჩხირების მემბრანაში კალციუმის იონების არხის გახსნას და ნერვული იმპულსის გადაცემას.

A ვიტამინს მხოლოდ ცხოველური პროდუქტები შეიცავს, განსაკუთრებით მდიდარია თევზის ქონი, კარაქი, რძე, კვერცხი, ღვიძლი. ის კი არა, ძველი ეგვიპტელები ქათმის ღვიძლს მუდმივად მიირთმევდნენ და დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ თვალები ჯანსაღი ექნებოდათ.

თუმცა, ზოგიერთი ვეგეტარიანელია და ცხოველურ პროდუქტებს არ ეტანება. გარდა ამისა, ყველა ჩამოთვლილი პროდუქტი საკმაოდ კალორიულია და აბა, წარმოიდგინეთ სახლში ყოფნით და კომპიუტერთან ჯდომით ზედმეტ კილოგრამებს დააგროვებთ.

ამიტომ, მცენარეული პროდუქტები განსაკუთრებით საინტერესოა. თუმცა, აქ რეტინოლი წინამორბედის -ალფა-კაროტინის სახით შედის, რომელიც წვრილ ნაწლავში A ვიტამინად გარდაიქმნება.

მცენარეული პროდუქტებიდან შედის სტაფილოში, გოგრაში, პომიდორში, ყვითელ ატამში (ეს მომავლისთვის ვიცოდეთ) და ყურადღება!… ტკბილი კარტოფილი, ბატატი მას წინამორბედის კი არა, მზა ვიტამინის სახით შეიცავს. ეს ე.წ. „ბრაზილიური კარტოფილია“, ჩვენს სუპერმარკეტებში უხვად იყიდება და რეალურ  კარტოფილთან ნაკლები შეხება აქვს, თუმცა ასე ქვია. მასში ვიტამინი რეტინოლი უამრავი რაოდენობითაა. დღეში ამ პროდუქტის  სულ 30გრ. აუცილებელი.

ერთი ამერიკული კვლევით, ფსიქოლოგებმა დაასკვნეს, რომ ადამიანების უმრავლესობას  ნარინჯისეფერი მოსწონს. თვალს ახარებს ეტყობა, სულს გითბობს და კარგ ხასიათზე გაყენებს. მცენარეებში ნარინჯისფერი კაროტინით  არის გაპირობებული. ეს შეიძლეობა იყო ალფა, ბეტა კაროტინი, ზეაქსანტინი და ა.შ. ანუ, კაროტინოიდების ჯგუფი, რომელიც დაახლოებით 700 წევრს აერთიანებს. საკვებთან ერთად, კაროტინოიდების  40 სახეობას  ვიღებთ.  კაროტინოიდები მკერდის კიბოს განვითარებას უშლიან ხელს.

შემდეგი, რაც კარგი მხედველობის (ან, რაც გვაქვს, იმ მხედველობის) შენარჩუნებაში გვეხმარება, ომეგა 3 ცხიმოვანი მჟავებია. თვალის ბადურის უწვრილესი კაპილარების საღად შენახვაში გვეხმარება. ეს მჟავები ათეროსკლეროზის პრევენციაში მონაწილეობენ, ის კი თავის მხრივ,პირველ რიგში.  წვრილ კაპილარებს აზიანებს.  ეს მჟავები უფრო მეტი რაოდენობით ოკეანისა და ზღვების შედარებით ქვედა შრეებში მცხოვრებ თევზებშია, მაგ. ორაგულში.

არსებობს ომეგა-3 კვერცხები, რომლებიც ჩვეულებრივი ქათმის კვერცხია და სავარაუდოდ მათ პატრონ ქათმებს ომეგა-3-ით  გამდიდრებულ საკვებს აძლევენ. თუმცა, მცენარეული პროდუქტებიდან, ყველაზე მარტივი სელის თესლია. დღეში სულ 10გრ. სელია აუცილებელი.

შემდეგი პიგმენტი კაროტინოიდები ლუტეინი და ზეაქსანტინია. ისინი ბადურას ასაკობრივი დეგენერაციისგან იცავენ.  თვალს სიმახვილეს უნარჩუნებენ, თავისუფალი რადიკალებისგან და ულტრა იისფერი სინათლისგა იფარავენ.

ზეაქსანტინი და მისი მსგავსი ნივთიერებები ბუნებაში საკმაოდ გავრცელებულია და მცენარეული სამყაროს ოქსროსფრად გაფერადებაში დიდი წვლილი აქვთ. ზეაქსანტინი კაროტინთან ერთად სიმინდს აფერადებს. დიდი რაოდენობით არის მანგოში. შედის კვერცხის გულში, ფორთოხალსა და მოცვში. ეს უკანასკნელი თვალებისთვის ნამდვილ საბადოს წარმოადგენს, ოღონდ ახლა არ არის.

მანგოსაც ახლა სად შეიძენთ, სიმინდი ჯერ არ შემოსულა და დაკონსერვებულის მირთმევას აზრი არ აქვს, ფორთოხლის დრო უკვე გადის. ამიტომ, მწვანე სალათი და ისპანახი სცადეთ, ოღონდ უმად უნდა გაწიწკნოთ.

ოდნავ შეუსაბამობა გამოდის, სალათიც და ისპანახიც მწვანეა, ზეაქსანტინი კი ოქროსფერს ანიჭებსო, ზემოთ დავწერე. საქმე იმაშია, რომ აქ მეორე პიგმენტი, სახელად ლუტეინიც შედის და სწორედ ამიტომ სალათიც და ისპანახიც მწვანე შეფერილობისაა (ფოლიუმის მჟავას  და სხვა B ჯგუფის ვიტამინებსაც შეიცავს). დღეში 30 გრ-ია აუცილებელი, ანუ ისპანახის 50 და სალათი 10 ფოთოლი.

ამ ჟამიანობისას ერთი პროგრამა  ჯიუტად მეხვეწება, რომ ტელეფონში გადმოვტვირთო.

-შენს ტელეფონში მამყოფე და ფოტოებს ისე გაგილამაზებ, სხვები კი არა, თავად ვერ იცნობ საკუთარ თავსო.

-შენს ტელეფონში მამყოფე და ფოტოებს ისე გაგიფერადებ, ცისარტყელას ფერებად იღვრებოდეს ეკრანიდანო.

არ გადმოვწერე…

ჯერ ერთი ბევრ ადგილს წაიღებდა და ტელეფონის ენერგიას „შეჭამდა“.

მეორეც, ხელოვნურად მიფერადებულ-მოფერადებულს, ხომ მაინც მიცნობდნენ და პროგრამის ნამოქმედარსაც იოლად მიხვდებოდნენ.

მე თუ მკითხავთ, ბუნებრიობას არაფერი ჯობია, რაცა ხარ ეგა ხარ და მორჩა!…

ცხოვრებაში კი, ზოგადად,  ფერის წინააღმდეგი სულაც არ ვარ. პირიქით, ფერადი ყველაფერი მიყვარს, გარემოც, სამოსიც, სულიც და ადამიანებიც.

ოღონდ, ფერადი სამყაროს დასანახად ჯანსაღი თვალებია აუცილებელი.