ეს წერილი მეოთხე კლასში ქართული ენისა და ლიტერატურის და „მე და საზოგადოების“ ინტეგრირებას ეხება.

ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობის მიერ მომზადებულ ქართულის სახელმძღვანელოში მოცემულია ტექსტი „უძველესი ნახატები“, რომელიც ალტამირას გამოქვაბულში უძველესი ნახატების აღმოჩენის ხმაურიან ისტორიაზეა აგებული.

ინტეგრირების წინაპირობა ასეთია: ტექსტი ქართულში ეროვნული სასწავლო გეგმის ყველა სამიზნე ცნების მიხედვით არის დამუშავებული. მოსწავლეებმა რამდენიმე დავალება და უფრო მეტი აქტივობა შეასრულეს მისი გაგებისთვის, ინტერპრეტირებისთვის, მასში მოცემული გრამატიკული კანონზომიერებებისა და თხრობა/აღწერა/შედარება/დასაბუთების, წერისა და ჟანრის სამიზნე ცნებებზე სამუშაოდ. მოკლედ, ქართულში ტექსტი მაქსიმალურად დამუშავებულია.

ამ დროს მეოთხე კლასში, საგან „მე და საზოგადოებაში“, თემა „მედია და ინფორმაციის“ ფარგლებში, ამუშავებენ სამიზნე ცნებებს. მოსწავლეებმა უკვე გაიაზრეს საზოგადოებისთვის ინფორმაციის მნიშვნელობა, მისი მიწოდების ფორმები და „ცვლილებებზე“ მუშაობის დროც დადგა.

გავიხსენოთ ცვლილებების სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები:

• კავშირი წარსულს, აწმყოსა და მომავალს შორის;
• ცვლილება ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილია, ყველაფერი იცვლება;
• ცვლილებების შესახებ ინფორმაციას ცალკეული ნივთები და ტექსტები (ზეპირი, წერილობითი, ვიზუალური) ინახავს.

მათი გათვალისწინებით, მასწავლებელმა უნდა შეარჩიოს საკითხი და დასვას საკვანძო კითხვა; ამ კომპონენტების გათვალისწინებით შეადგინოს/შეარჩიოს კომპლექსური დავალება, რომელიც საშუალებას მისცემს შეაფასოს, როგორ გაითავისეს მეოთხეკლასელებმა ეს მკვიდრი წარმოდგენები. ჩვენს მაგალითში ამ კომპონენტებმა ასეთი შინაარსი შეიძინა:

• საკითხი – ინფორმაციის გავრცელების საშუალებები ძველად და ახლა;
• საკვანძო კითხვა – როგორ შეიცვალა ინფორმაციის გადაცემა/გავრცელების ფორმა-საშუალებები (ძველად და ახლა)?

კომპლექსური დავალება

ქართულში შესწავლილი ტექსტის „უძველესი ნახატები“ და თქვენი პირადი ცოდნა-გამოცდილების საფუძველზე შეავსეთ მოცემული ცხრილი:

მედიისა და ინფორმაციის ცვლილებები

სავარაუდო პასუხები წარმოდგენილია დანართ 1-ში.

წარმოადგინე ცხრილი და ახსენი:

• რა კავშირს ხედავ ვერტიკალურ სვეტებში მოცემულ ინფორმაციებს შორის?
• ჰორიზონტალურად განთავსებული მონაცემებიდან ერთის ცვლილება განაპირობებს თუ არა სხვების ცვლილებას? შენი აზრით, რატომ?
• მომავალშიც არის მოსალოდნელი ცვლილებები? როგორ ფიქრობ, რა შეიძლება შეიცვალოს?
• თუ ჩვენს ნამუშევარს განვაზოგადებთ, რა შეგვიძლია დავასკვნათ?

აქვე დავძენთ, რომ, კლასის მოცემულობიდან გამომდინარე, მასწავლებლის გადასაწყვეტია, ცხრილს სულ ღია უჯრებით შესთავაზებს თუ მოდელირებით.

დავალება იძლევა დიფერენცირების საშუალებასაც: მოსწავლე შეიძლება მხოლოდ ცხრილის შევსებით დაკმაყოფილდეს, შეიძლება პირველ კითხვას უპასუხოს, შეიძლება ორს და ასე შემდეგ, თავისი შესაძლებლობის მიხედვით.

შეგვიძლია, შეხედულებისამებრ გადავწყვიტოთ, ეს ინდივიდუალური სამუშაო იქნება თუ ჯგუფური, მართულ პრაქტიკას მივმართავთ თუ დამოუკიდებელს.

კონკრეტულ მაგალითში ინტეგრირება გულისხმობს, რომ „მე და საზოგადოების“ სამიზნე ცნებებზე მუშაობისას ჩვენ ვეყრდნობით ქართულში მიღებულ ცოდნასა და უნარებს და თან ვავითარებთ ქართულის სხვადასხვა სამიზნე ცნების (გაგება, ინტერპრეტირება, თხრობა, აღწერა, შედარება, წერა…) მკვიდრ წარმოდგენებსაც.

ნებისმიერი მიდგომის შემთხვევაში, ამ დავალების შესრულებას წინ უნდა უძღვოდეს მოსამზადებელი და დამხმარე აქტივობები:

აქტივობა 1. ჩემი აზრით …

ინსტრუქცია:

კიდევ ერთხელ გაეცანი ,,უძველესი ნახატების“ ტექსტს და დაწერე/გვითხარი:

• შენი აზრით, შეიძლება თუ არა, კედლის გამოსახულებებს ვუწოდოთ ინფორმაციის გადაცემის ადრეული მაგალითები? რატომ?
• როგორ ფიქრობ, რა ინფორმაციას შეიძლება გვაწვდიდეს მღვიმეში აღმოჩენილი ნახატები?
• ინფორმაციის გამოხატვისა და გავრცელების რა საშუალებები ჰქონდათ ხელთ ქვის ხანის ადამიანებს?

აქტივობა 2. ჯგუფური სამუშაო

• მოამზადეთ პრეზენტაცია თემაზე „როგორ გავრცელდა ალტამირას აღმოჩენის ამბავი“.
• ტექსტში მოიძიეთ ფრაზები, რომლებიც ინფორმაციის გავრცელებას ეხება.
• თქვენი აზრით, რას ნიშნავს ფრაზა „ეს ყვირილი მალე მთელმა მსოფლიომ გაიგო“? როგორ გაიგებდა მსოფლიო ამ ყვირილს, ასეთი ძლიერი ხმა ჰქონდა მარიას?
• როგორ გესმით წინადადება „ფარნების შუქმა ათასწლეულების მანძილზე ბნელით მოცული მღვიმე გაანათა და მთელ მსოფლიოს მანამდე უცნობი ხელოვნების აღმოჩენის ამბავი ამცნო?“
• ვინ გააგებინა მსოფლიოს ეს ამბავი და როგორ?
• რა ცვლილებები განიცადა ინფორმაციის გამოხატვისა და გადაცემის ფორმებმა?

ჯგუფური ნამუშევრების პრეზენტაციის შემდეგ ხდება შეჯამება იმ ცვლილებების გამოსაკვეთად, რაც მედიაში მე-19 საუკუნეში მოხდა.

აქტივობა 3. მუშაობა წყვილებში – „თქვენ რომ ალტამირას მხატვრობა აღმოგეჩინათ…“

• წარმოიდგინეთ, რომ მარიას ადგილას თქვენ ხართ და დღეს გახდით ამ აღმოჩენის მონაწილე. როგორ და რა ფორმით გაავრცელებდით ამ სიახლეს. ვის გააგებინებდით? რამდენი ხანი დაგჭირდებოდათ? გადაიტანეთ პოსტერზე თქვენი სათქმელი და წარმოადგინეთ.

ამ აქტივობების შესრულების შემდეგ, რასაც, სავარაუდოდ, 2-3 გაკვეთილი დასჭირდება, მოსწავლეებმა უკვე უნდა შეძლონ კომპლექსური დავალების დამოუკიდებლად შესრულება და მისი პრეზენტაცია.

პრეზენტაცია აუცილებლად წარმოაჩენს მოსაზრებების დაზუსტების, შევსების, შეჯერების აუცილებლობას, რაც კომპლექსურ დავალებას შეფასებით ფუნქციასთან ერთად სწავლების ფუნქციასაც გაუაქტიურებს.

იგივე ტექსტი სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების მიმართულებით მუშაობის შესაძლებლობასაც იძლევა. მომდევნო წერილი სწორედ ამ საკითხს შეეხება.

დანართი 1.

მედიისა და ინფორმაციის ცვლილებები (სავარაუდო ვარიანტი)

ორი წლის წინ შტუტგარტის ახალ ბიბლიოთეკაში აღმოვჩნდი. რვასართულიანი თანამედროვე ბიბლიოთეკის ყოველი სართული შიდა კიბით უკავშირდება ერთმანეთს. თეთრ ფონზე წიგნების ფერადი ყდები თვალს იზიდავს. საბავშვო სივრცე მულტიმედიურია – შეგიძლიათ აუდიოწიგნებს მოუსმინოთ, ნაბეჭდი წიგნები დაათვალიეროთ, ხელნაკეთი წიგნების თაროსთან ჩამოდგეთ და თვალი ვერ მოსწყვიტოთ პატარა ადამიანების ნაფიქრს.

ჩემთვის სწორედ ხელნაკეთი წიგნები აღმოჩნდა დაუვიწყარი. ძალიან ბევრი ფოტო გადავუღე ერთად თუ ცალ-ცალკე ფერადი ძაფებით შეკერილ ყდებს, მინიმალისტურ ტექსტებს, ალაგ-ალაგ ხელით დაბეჭდილ ასოებსა და ილუსტრაციებს, რომელთა შესრულების ტექნიკას ვერ მივაკვლიე.

ერთი თვის წინ ჩემმა ათი წლის გოგონამ მოინახულა შტუტგარტის ბიბლიოთეკა. ჩემი თხოვნით, მეგობარმა ხელნაკეთი წიგნების თაროსთან მიიყვანა. შინ დაბრუნებული მიზიარებდა შთაბეჭდილებებს. მაშინ დაგვებადა ხენლაკეთი წიგნის შექმნის იდეა.

ყდა

გაზაფხულის ქარიანი დღე მუყაოს ყუთის საძებნელად გარეთ გასვლას გამორიცხავდა. აივანზე შემონახული ზეთის მარაგი გამახსენდა. ყუთი ამოვაცარიელეთ და სახატავი რვეულის ფურცლებზე ოდნავ დიდი ზომის ყდები გამოვჭერით.

ცალკე  ჩამოვწერეთ ყდის მახასიათებლები:

ავტორები, სათაური, ილუსტრაცია, გამომცემლობა, გამოცემის წელი.

ჯერ ამბავი გვქონდა მოსაფიქრებელი, ამიტომ ყდის გაფორმება ბოლო ეტაპად შემოვინახეთ.

სათაური

სათაური ამბავს განსაზღვრავს. ცხადია, გასათვალისწინებელია ხელნაკეთი წიგნს რა ასაკის ბავშვისთვის ვქმნით. ჩვენი წიგნის მკითხველები 7-10 წლის ბავშვები არიან. რადგან 7 წლის პირველკლასელი ბიჭი წერა-კითხვას ახლა სწავლობს, სათაურმა და ამბავმა მისი სამყაროს ირგვლივ დაიწყო ტრიალი. გაგვახსენდა მისი საყვარელი სათამაშო – პანდა. გამოვიტანეთ, მაგიდაზე  ქაღალდებსა და ფანქრებს შორის დავსვით და ჩავფიქრდით. პანდას გვერდით ჩაის ჭიქა იდო. ასე დაიბადა სათაურიც: „პანდა ჩაის სვამს“.

ამბავი

ხელნაკეთი წიგნისთვის აუცილებელია ამბავი და მისი სიუჟეტური განვითარება. მთავარი პერსონაჟის ცხოვრებაში ისეთი რამ უნდა მოხდეს, რაც მას გაამხიარულებს, ან უკეთესს გახდის, ან დააფიქრებს. როგორც უკვე გითხარით, ჩვენი ამბავი სათაურიდან დაიწყო. თითო თაბახის ფურცელზე ერთი ან ორი წინადადება იწერება. სასურველია, ბავშვების იდეებს მხარი დავუჭიროთ. თუ ძალიან ასცდნენ სიუჟეტის მთავარ ხაზს, შეკითხვებით შეგვიძლია მივახვედროთ და ამბისკენ მოვაბრუნოთ. მთავარია, პროცესს ვუხელმძღვანელოთ, დავიწყოთ, ვაჩვენოთ, ავიყოლიოთ და ნელ-ნელა ჩამოვეცალოთ, პასიურ მონაწილედ ვიქცეთ და მაყურებლის როლი მოვირგოთ.

ჩვენი ხელნაკეთი წიგნის ამბავი ამგვარია:

პანდა ჩაის სვამს

ერთხელ პანდა ტყეში ქოხს წააწყდა.

ქოხში შეიხედა და დაინახა ის, რაც თვალით არასდროს ენახა.

ბუხართან გამხდარი და თმათეთრი ბებია იჯდა და ხელში „რაღაც“ ეჭირა.

ეს „რაღაც“ ჭიქა იყო. მას გარედან პანდა ეხატა.

პანდა ქოხში შეცუნცულდა,  ბებოსთან მისუნსულდა და ჭიქაში დრუნჩი ჩაყო.

ბებო მოულოდნელობისგან შეხტა.

ბებოს პანდა ნანახი არ ჰყავდა.

პანდას ეს სურნელოვანი და ტკბილი სითხე ძალიან მოეწონა.

ეს სითხე ჩაი იყო.

ბებია პანდას ჩაით გაუმასპინძლდა.

ჩაიმ  ბებო და პანდა დაამეგობრა.

ხელნაკეთი წიგნის დამზადება რომ წამოვიწყეთ, ჩემი გოგონას მეგობარიც ჩვენთან იყო. ნიაკო დიდი მონდომებით ჩაება ამბის თხზვის პროცესში. ვიწონებდით და ვითვალისწინებდით ერთმანეთის აზრს, ვაძლევდით რჩევებს, ვცვლიდით  სიტყვებს და ვალამაზებდით წინადადებებს. ამბავი რომ „გავასრულეთ“, მისი ქაღალდზე გადატანის დრო დადგა.

ახლა, როცა პირველკლასელებს წერას ვასწავლი, კიდევ უფრო თვალშისაცემი გახდა, როგორ უჭირთ უფროსკლასელებს ასოთა სწორად მოხაზვა. თაბახის ფურცელზე წერა მშვენიერი ხერხია ხელწერის დასახვეწად.

ილუსტრაციები

მაშ ასე, სათაური მოვიფიქრეთ, ტექსტი დავწერეთ, ახლა ილუსტრაციების შექმნის დრო დგება. შტუტგარტის ხელნაკეთ წიგნებში მინიმალისტური ნახატებია. ვცდილობთ, გავითვალისწინოთ, მაგრამ ზოგჯერ ბავშვებს არ გამოსდით. პანდა სტენსილარტით დავიტანეთ ფურცლებზე და თეთრი საღებავით ავაჭრელეთ. ოთხი ადამიანის მოფიქრებულ ტექსტს განსხვავებული ილუსტრაციები ამშვენებს. რამდენიმე ადამიანის ხელწერის ამოცნობა არ გაგიჭირდებათ, თუმცა, ვფიქრობ, ზუსტად ეს ქმნის ხელნაკეთი წიგნის განსაკუთრებულობას.

აკინძვა

სული დაგველია, სანამ აკინძვის დრო დადგებოდა. ილუსტრაციებზე ნახატები გაშრა, ყდა გავაფორმეთ, ფურცლები დავნომრეთ და წიგნი ასაკინძად მოვამზადეთ. ხელნაწერთა ინსტიტუტის მიერ გამოცემულ წიგნს, რომელიც ქართველი ხელნაწერების ისტორიას გვაცნობს, ყდის ჯაჭვური კერვის ნიმუში აქვს თანდართული. ვეცადეთ, მივყოლოდით კერვის აღწერილობას, მაგრამ სულ სხვაგვარი ნაკერი გამოგვივიდა. სქელი მუყაოსა და ათზე მეტი თაბახის ფურცლის გახვრეტა ხელის ბურღით მოვახერხეთ. ნასვრეტებში მწვანე ძაფი გავუყარეთ.

გვიან ღამით დავასრულეთ მუშაობა. ჩემი გოგონას მეგობარი ჩვენთან არ იყო. წიგნის თვალიერებისას მისი ნამუშევრები, ხელნაწერი ასოები ნიაკოს ჩვენთან ყოფნას გვახსენებდა. გადავწყვიტეთ, რომ ის ისევ ჩვენთან იყო.

ხელნაკეთი წიგნის მთავარი ღირებულება სწორედ ეს არის –  ერთად ფიქრი, ერთად ყოფნა, ერთად ფუსფუსი, ერთმანეთის აზრის გათვალისწინება, დროის ნაყოფიერად გატარება. ინტელექტუალური პროდუქტის შექმნით კი  ბავშვების ინდივიდუალიზმი ვითარდება, სწავლობენ წიგნის მახასიათებლებს, წერას სწავლობენ და თაროზე ჩნდება ერთად შექმნილი წიგნი.

მოგონილი ამბავი მულტიფუნქციურად შეიძლება ვაქციოთ: შევქმნათ დიორამა, მოვხატოთ ჩანთა ან მაისური, სამზარეულოს ხელსახოცის რგოლით პანდა დავამზადოთ, გავმართოთ ჩრდილების თეატრი, უმცროსკლასელებისთვის რესურსად გამოვიყენოთ.

ზვიად კვარაცხელია- მწერალი

შვიდ წელზე მეტია ინტერნეტგაზეთ „მასწავლებლისთვის“ ვწერ. ეს საკმაოდ დიდი დროა იმისთვის, რომ საქმის სურვილი და ერთგულება გამოსცადო – ან გამოეცალო, ანაც მეტი მზადყოფნა და ახალი უნარები აღმოაჩინო საკუთარ თავში. ახალი თემებიც. დრო გადის, უსწრაფესად ცვალებად სამყაროში ინფორმაცია კი ხვავდება, მაგრამ მათი გადამუშავება, სამსჯელო და სასარგებლო საგნად ქცევა კვლავაც სერიოზულ ძალისხმევას მოითხოვს.

მეც შევიცვალე. რაღაც მომაკლდა, რაღაც შევიმატე – ცხადია, მარტო წონა არა (უბრალოდ, ჩემი ძველი ბლოგებისთვის დართულ ფოტოთა გადათვალიერებისას პირველი ეგ მომხვდა თვალში). ვცდილობდი, ჩემს ბლოკნოტებში „მასწავლებლისთვის“ მოსამზადებელი მასალისთვის საჭირო ჩანაწერები, მონახაზები ხშირად ყოფილიყო ყოველდღიურად „დასაპლუსებელი“ საკითხების გვერდით. ხან გამომდიოდა, ხანაც ვცდილობდი თავისთვის არ დამეძალებინა – ხელოვნურად რამის გამოჩორკნისგან ჯობია თავი შეიკავო ხოლმე.

ბევრი რამის გამო მომწონს და მიხარია ამ პლატფორმისთვის წერა. ყალბი თავმდაბლობის გარეშე – მიმაჩნია, რომ ჩვენი საგანმანათლებლო და სამოქალაქო სივრცისთვის მნიშვნელოვან, სასარგებლო საქმეს ვაკეთებთ; აქ აკადემიურობაც ჩანს და ნოვატორობაც; ამა თუ იმ თემაზე სიღრმისეულ ანალიზსაც შეხვდებით და ბრწყინვალე მხატვრულ-დოკუმენტურ ტექსტებსაც; ნებისმიერ დროს გამოსადეგი რჩევებიც გამოულევადაა და სხვადასხვა დარგის პროფესიონალთა მიერ ახსნილ-განმარტებული უახლესი ტენდენციებიც. რაც მთავარია, ჩემს თავზე გამომიცდია მკითხველის ინტერესიც და გულწრფელი შეფასების ძალაც. ჩანაფიქრი ბევრი მაქვს, ცხოვრებაც არ გვაკლებს საცდელ-საფიქრალს და თქვენც ხომ ჯანმრთელობას გისურვებთ, და ჩემთვისაც იმავეს ვისურვებდი, ჩვენეული, პატარ-პატარა საქმეების მისახედად.

ზვიად კვარაცხელიას წერილები

კრიზისის რამდენიმე განმარტებას შორის ყველაზე შესაბამისი არსებულ ვითარებაში არის „გადამწყვეტი ხასიათის ცვლილება“. კრიზისი, როგორც ცვლილება, რომელსაც არსებითი, გადამწყვეტი, უმნიშვნელოვანესი როლი და მნიშვნელობა აქვს. კრიზისის მართვის  პროცესში მნიშვნელოვანია კრიზისის იდენტიფიკაცია და ანტიკრიზისული რესურსების ამოქმედება.

უნდა აღვნიშნოთ, რომ ლიტერატურა ყველაზე სანდო ანტიკრიზისული რესურსია. ლიტერატურამ ონლაინ პლატფორმაზე  უკვე დაიმკვიდრა ადგილი. წლების განმავლობაში სხვადასხვა მიზნითა და სხვადასხვა პროგრამის ფარგლებში შექმნილი ონლაინ გამოცემები იზოლირების პირობებში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მასალაა როგორც სასკოლო და საუნივერსიტეტო განათლებისათვის, ისე კრიზისის მართვის პროცესში. დისტანციური განათლების ეტაპზე კი, ექსპერიმენტული მეთოდებით მუშაობისას, სწავლების მიზნის მისაღწევა, მხატვრული ლიტერტურა შესაძლოა იქცეს უმთავრეს საყრდენად.

რატომ არის ლიტერატურა სასარგებლო რესურსი?

განათლების უმთავრესი კომპონენტი, ცოდნა, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს დამატებითი უნარ-ჩვევების გამომუშავებაში, როგორებიცაა გაცნობიერება, შემეცნება,  კანონზომიერებების დადგენა, ფაქტებისა და მოვლენების განზოგადება, სწავლება და სხვა. ამ პროცესებში აქტიურად მონაწილეობს მხატვრული ლიტერატურა, რომელიც თეორიული, მხატვრული სამყაროსთან ერთად, თავის თავში მოიცავს პრაქტიკულ დიდაქტიკურ და პედაგოგიურ მიმართულებებს, ცოდნასთან და გაცნობიერებასთან ერთად, დამატებით ჩვევებსა და უნარებს ავითარებს.

სასწავლო დანიშნულებასთან ერთად ლიტერატურას აქვს საგანმანათლებლო და კულტურული, ასევე, სოციალური მნიშვნელობა. ბოლო ხანს აქტიურად ვსაუბრობთ ეკონომიკურ კონცეპტებზე ლიტერატურაში, ლიტერატურასა და პოლიტიკაზე, ლიტერატურასა და იდეოლოგიაზე.  ლიტერატურაში ასახულია ის გამოცდილება, რომელიც კაცობრიობამ შეიმუშავა, დააგროვა და ის ისეთივე ფართო და მრავალფეროვანია, როგორიც სამყარო.

პედაგოგიური შემეცნების სისტემა წარმოადგენს ყველა დროისა და საზოგადოების აქტუალურ, განსაკუთრებულად მნიშვნელოვან სფეროს.  ცოდნა გაცნობიერების გარეშე, მაგალითებისა და ნიმუშების გარეშე, არ არის რელევანტური. მაგალითად, ენის მატარებელი, ჩვეულებრივ, ავტომატურად და, შესაძლოა, უშეცდომოდ საუბრობს, მაგრამ არ შეუძლია გრამატიკული კატეგორიების გამოყოფა, არ იცის ფონეტიკური მოვლენები და სხვა. სწავლება გულისხმობს საილუსტრაციო მასალას, მაგალითებზე დაყრდნობით შემეცნებას. ლიტერატურული ნაწარმოებების, მათ შორის, კლასიკური ან თანამედროვე ლიტერატურული ტექსტების თემატური ხაზი, დრამატიზმი, კომიზმი, სიუჟეტური განვითარება ემსგავსება ცხოვრებისეულ ტენდენციებს, როგორც არისტოტელე ამბობდა, ბაძავს და ასახავს მას, გვაძლევს მხატვრულად გადმოცემული ამა თუ იმ მოვლენის, ფაქტის, ხასიათის, თვისების განზოგადების საშუალებას, რომელიც უკვე უნარსა და ჩვევას წარმოადგენს.

პედაგოგიური მეთოდების მიხედვით, საგანგებო მნიშვნელობა ენიჭება მხატვრულ ლიტერატურაში ასახულ სიუჟეტურ, თემატურ ასპექტებს, როგორც არა იმდენად კონკრეტულ, ისტორიულ, ფაქტობრივ მონაცემებს, რომლებიც რეალურად მოხდა და მისი ფაქტობრივი შედეგი დამდგარია, არამედ თეორიულად, პირობითად, ზოგადად არსებულ მასალას, რომლის გადაადგილება, განვითარების თანმიმდევრობა, დასასრული, მთავარი და მეორეხარისხოვანი გმირების ცხოვრება შესაძლებელია სრულიად შეიცვალოს.

ლიტერატურა, როგორც მნიშვნელოვანი სასწავლო რესურსი, საინტერესო და მნიშვნელოვანია სხვადასხვა მიმართულებით:

• ემოციები, შთაბეჭდილებები, ფიქრები და აზრები ასახოს დამატებით ტექსტში, ნახატში, პიესაში, მუსიკაში;
• მხატვრული ლიტრატურის მაგალითზე შესაძლებელია გრამატიკის, მეტყველების კულტურის და სხვა მომიჯნავე საგნებისა და თემების განვითარება და დამუშავება;
• შესაძლებელია ნორმირებული და ექსპერიმენტული მუშაობა;
• ლიტერატურული ტექსტების დახმარებით ლოგიკური აზროვნების განვითარების ხელშეწყობა;
• მრავალმნიშვნელოვნების, გარდასახვის, შედარებისა და ალეგორიების იდენტიფიცირება და გამოსახვა;
• ესთეტიკური მახასიათებლების, შემოქმედებითი უნარების განვითარება;
• ინდივიდის ფორმირების ფსიქო-სოციალური პროცესების ილუსტრაცია და აქცენტირება;
• ლიტერატურული ნაწარმოებების დახმარებით საერთოსა და ინდივიდუალურის გამოყოფა;
• ფაქტებისა და მოვლენების განმეორებითობისა და მისი კანონზომიერებების ილუსრაცია;
• სოციალური როლების, მათ შორის, გენდერული, ნაციონალური და ინტერკულტურული ასპექტების გაცნობიერება;
• მხატვრულ ლიტერატურას, როგორც აბსტრაჰირების, განზოგადების უმთავრეს საბადოს, შეუძლია ცოდნის ფორმირება და გაცნობიერების ხელშეწყობა, რასაც სასწავლო, ანუ პედაგოგიური მნიშვნელობა აქვს.

ცალკე უნდა გამოიყოს მხატვრული ლიტერატურის ჟანრებისა და პოეტური ენის საკითხები, რაც შესაძლებელია ლიტერატურული ტექსტების დაკვირვების საფუძველზე.

კრიზისების მართვა პედაგოგიკაში, მათ შორის სასწავლო პროცესში, პირველ რიგში, პრობლემის იდენტიფიკაციას მოითხოვს. ობიექტური მიზეზების გამო სწავლების შეცვლილ პარადიგმაში, არათანმიმდევრული, ტექნიკური ხარვეზებით მიმდინარე სასწავლო პროცესში მნიშვნელოვანია მდგრადი რესურსი, რომელიც მოგვცემს თანმიმდევრულობისა და სტაბილურობის საყრდენებს. სწორედ ასეთი რესურსი არის მხატვრული ლიტერატურა, რომელიც მიუხედავად სასწავლო პროცესში არსებული ხარვეზებისა, შეიძლება იყოს განგრძობითად, თანმიმდევრულად არსებული სასწავლო მასალა. მხატვული ტექსტი, რომელიც დისტანციური განათლების პირობებშიც აფართოებს ცოდნას, არის მძლავრი თეორიული და პრაქტიკული სასწავლო და შემეცნებითი რესურსი.

ერთ ღრუბლიან დღეს პოეტი კაცი ავიდა სერზე, რომელიც მის სოფელს გადმოჰყურებდა. უცებ იელვა სერის თავზე, მუქ ღრუბლებში, ჯვარი გამოისახა…

ეს პასაჟი ძალიან ჰგავს ადრექრისტიანულ პერიოდში ურჩი წარმართების დასარწმუნებლად გარდმოვლენილ ღვთიურ სასწაულს, მაგრამ ამ ამბის თვითმხილველი წარმართი ან ათეისტი არ ყოფილა, სულით ხორცამდე მორწმუნე ქრისტიანი იყო. პოეტმა კაცმა ჩათვალა, რომ ეს მინიშნება იყო, ამიერიდან, ფსევდონიმად „კორნაპელი” აიღო, სერზე ჯვარი აღმართა და, ანდერძის თანახმად, იმ სერზევე ჰპოვა სამუდამო განსასვენებელი.

სანამ გიორგი კორნაპელი გახდებოდა, გიორგი კაპანაძე იყო. დაიბადა 1932 წლის 23 იანვარს, ზესტაფონის რაიონის სოფელ პირველ სვირში და იქვე გარდაიცვალა სიმსივნით 67 წლის ასაკში (და არა 65 წლის, როგორც ვიკიპედიაშია მითითებული). მართალია, არაპრივილეგირებული პოეტის ცხოვრებით ცხოვრობდა, მაგრამ წიგნების გამოცემა არასოდეს გასჭირვებია (კომუნისტების დროს კი ეს რთული საქმე იყო), საბჭოთა პერიოდში არაერთი წიგნი გამოსცა. პრესაშიც ბეჭდავდნენ და ანთოლოგიებშიც შეჰქონდათ. იმ წითელყდიან, უშველებელ „ქართული საბჭოთა პოეზიის ანთოლოგიაშიც” არის წარმოდგენილი რამდენიმე ლექსით. ამ წიგნს ბავშვობიდან ვკითხულობდი, მაგრამ მის ლექსებს არასოდეს მიუქცევიათ ჩემი ყურადღება და ეს ლოგიკურიცაა. ის არ არის ანთოლოგიების პოეტი, ანუ, ის არ არის პოეტი, რომელიც შეიძლება რამდენიმე ლექსით შეაფასო, დააფასო და შეიყვარო. მისი შემოქმედება ერთი მთლიანი, მონოლითური, უსწორმასწორო ზედაპირიანი ლოდია, რომლის ყველა დეტალი თუ არ გაქვს შესწავლილი, ცალკეული ფრაგმენტი ვერაფერს გეტყვის, უბრალოდ აიღებ და მოისვრი.

გიორგი კორნაპელი იმ პოეტთა რიცხვს განეკუთვნება, ვისი შემოქმედებაც უაღრესად თანმიმდევრული და სისტემურია. ეს არის ერთიანი პოეტიკა, პოეტური სისტემა, სადაც სიმბოლოები, მეტაფორები, სახეები, გამაოგნებელი ვიზიონები ლექსიდან ლექსში გადადის. რთულია ამ უაღრესად ჰერმეტულ ხლართებში გზის გაკვლევა, აქ რაციონალური მიდგომა აღარ ჭრის, ინსტინქტებს უნდა მიენდო. შეუძლებელია ეს მეტაფიზიკური, კოსმიური ხილვები ერთმანეთთან დააკავშირო და ჩვეულებრივი ლოგიკით ახსნა. ზომიერი არქაიზმებით გაჯერებულ ამ უცნაურ ენობრივ კონსტრუქციებს, უჩვეულო ტაეპობრივ არქიტექტონიკას, ანტინომიური თქმების კორიანტელს გაგება არ სჭირდება. ჯერ ერთი: მათი გაგება არაფერს მოგვცემს (მეტიც: გაგებამ შეიძლება ესთეტიკური ზემოქმედება მთლიანად ან ნაწილობრივ მაინც საფრთხის ქვეშ დააყენოს), და, რაც მთავარია: მათი გაგება შეუძლებელია, ისინი, უბრალოდ, უნდა იგრძნო. ამ ტიპის პოეზია ლუდივითაა (მაპატიეთ ეს უხეში შედარება, ლუდი ძალიან მიყვარს): პირველი დალევისას არ მოგწონს და მეორედ აღარასოდეს სვამ, ან მეორედ სვამ მცირედი ძალდატანებით და უკვე მისი სამუდამო მოტრფიალე ხდები. ამ ტიპის პოეზია არაა ბრჭყვიალა, ზედაპირი უხეში და მატყუარაა: უმალ ავტორის დაბალ პროფესიონალიზმზე მიუთითებს, ვიდრე დიდ პოეტობაზე. მაგრამ თუ ამ ზედაპირის მიღმა ჩაიხედე, იქ დარჩები სამუდამოდ, ვეღარასოდეს ამოხვალ, რაც არ უნდა გემოვნება შეგეცვალოს. რაღაც ეტაპზე, სრულიად სხვა ტიპის პოეზია რომც გახდეს შენთვის რელევანტური და პრიორიტეტული, წელიწადში ან ორ წელიწადში ერთხელ მაინც შეგახსენებს თავს და თავისთან მიგაბრუნებს.

ქართული პოეზიის ამ ხაზს შეიძლება მოკლედ ვუწოდოთ „კოსმიურ-მისტიკურ-მეტაფიზიკური” ხაზი, ვრცლად კი – „კოსმიურ-მისტიკურ-მეტაფიზიკური, გაჯერებული წარმართულ-არქეტიპული, ღრმად ქრისტიანული და მითოლოგიური მოტივებით”. ამ ხაზს განეკუთვნებიან: ნიკო სამადაშვილი, გიორგი კორნაპელი, ესმა ონიანი, აპოლონ ადონია, თამაზ ბაძაღუა (ნაწილობრივ), მიშა გოგუაძე (ნაწილობრივ) და, თუ ამპარტავნებაში არ ჩამეთვლება, ამავე ხაზს განეკუთვნება ჩემი პირველი პოეტური კრებული და მეორე კრებულის რამდენიმე ლექსი.
ჩამოთვლილ ავტორებს ბევრი რამ აქვთ საერთო, რადგან მათ რთული ამოცანა დაისახეს: ქვეცნობიერიდან ამომხტარი მეტაფიზიკური ხილვების პოეზიად, სიტყვებად გადმოთარგმნა. საერთო აქვთ, მაგრამ უფრო მეტად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან და უნიკალურ, განუმეორებელ პოეტურ სამყაროებს ქმნიან (ვინმეს მხრიდან შარის მოდება რომ გამოვრიცხოთ, დავაკონკრეტებ: ჩემს თავს არ ვგულისხმობ). ჩამოთვილთაგან გიორგი კორნაპელი ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პოეტია. მისი ლექსების ციტირებას აზრი არა აქვს, ისინი უნდა წაიკითხო და იგრძნო. კორნაპელი მეინსტრიმული, საყოველთაო პოეტი არასოდეს ყოფილა და ვერც ვერასოდეს იქნება, ამ ხაზის პოეტების შემოქმედება ცოტასთვისაა, ყველა გემოს ვერ ჩაატანს. თუმცა, კორნაპელს ქება-დიდება სიცოცხლეშიც არ მოჰკლებია, რამდენიმე პროფესიონალი და პატივსაცემი ლიტერატორი მას სიცოცხლეშივე უწოდებდა დიდ პოეტს და გენიოსს.

ამ ბლოგს კორნაპელის შემოქმედების დეტალური გაანალიზების პრეტენზია არ აქვს, ამისთვის შეგიძლიათ წაიკითხოთ ნაირა გელაშვილის, მარსიანის (გია ბენიძის) და სხვების წერილები, მე უბრალოდ, როგორც მისი ორთოდოქსი თაყვანისმცემელი და მოსწავლე (თუმცა, პირადად არ ვიცნობდი), სპონტანურ განცდებს გიზიარებთ.
ყოველთვის საინტერესოა დიდი პოეტის ადამიანური მხარე. სამწუხაროდ, ხშირ შემთხვევაში, პოეტის, მწერლის ადამიანური თვისებები ჩვენ მიერ წარმოსახულ იდეალს როდი ემთხვევა. ამიტომ, ამ მხრივ, ძალიან ფრთხილი ვარ ხოლმე, რადგან არ მიყვარს იმედგაცრუებები. სარწმუნო წყაროებიდან ვიცი, რომ გიორგი კორნაპელი არც ამ მხრივ ჩამოუვარდებოდა თავის შემოქმედებას: იყო უშუალო, ხუმარა, მიწას მიჯაჭვული, მშრომელი მარტოკაცი, რომელიც მეზობლებს ძალიან უყვარდათ. ხშირად ვიხსენებ ხოლმე, როგორ მოთოვა სვირში, ისე მოთოვა, რომ გადაადგილება შეუძლებელი გახდა. კორნაპელმა აიღო ნიჩაბი და საკმაოდ გრძელი გზა თოვლისგან გაწმინდა, რომ მეზობლებს ზესტაფონის ბაზარში წასვლა, რაღაცების გაყიდვა და სახლში ლუკმა-პურის მოტანა შეძლებოდათ. ან როგორ არიგებს ბავშვებს, რომ შაშვები არ დახოცონ, რადგან შეიძლება მშიერი ბარტყები ელოდებათ და ისინი შიმშილით დაიხოცებიან. არადა, ჰემინგუეიზე აქვს ბრწყინვალე ლექსი, სადაც ნადირობისადმი ჰემინგუეის სიყვარული ერთგვარად რომანტიზებულია. თვითონ ვერ იტანდა ნადირობას. ინტერნეტში ზესტაფონის ტელევიზიის მიერ მასზე გაკეთებული ერთადერთი სიუჟეტი და რამდენიმე სურათი იძებნება და, რაღაცით, ჰემინგუეის თუ არა, ჰემინგუეის მოხუც მეზღვაურს უეჭველად ჰგავს.
ამჟამად მისი სახლი მიტოვებული და დაკეტილია. ვერაფრით ამიხსნია ზესტაფონის მუნიციპალიტეტის შესაბამისი სტრუქტურის ინერტულობა. ძნელი არ უნდა იყოს მიტოვებული სახლის მოწესრიგება და სახლ-მუზეუმის გახსნა. რა დიდი გამჭრიახობა უნდა იმის მიხვედრას, რომ კორნაპელის სახლ-მუზეუმს ოდესმე აუცილებლად გახსნიან და ჯობია ეს პატივი ხელიდან არ გაუშვა.

და კიდევ ერთი: უკვე დროა, რომ გამომცემლობებმა ამ დიდი პოეტი-მისტიკოსის ნაწარმოებების სრულად გამოცემაზე იფიქრონ. დამიჯერეთ, ამასაც ოდესმე აუცილებლად გააკეთებს ვინმე და არც ამ პატივის ხელიდან გაშვება ღირს.

„ტელესკოლის“ ხატვის მასწავლებელი ანი გოგორიშვილი ფიქრობს, რომ ყველა ბავშვს აქვს ხატვის ნიჭი და მთავარი ის პროცესია, რომელშიც ბავშვია ჩართული.

რა არის მთავარი ხატვის პროცესში?

ჩემთვის მთავარია, ყველა ბავშვი ხატავდეს და თავიდანვე არ დავიწყოთ იმაზე ლაპარაკი, აქვს თუ არა ბავშვს ნიჭი. ყველა ბავშვს აქვს ნიჭი, მთავარია, გაბედოს, ფანქარი აიღოს და ხატვა დაიწყოს. ბავშვმა ხატვის პროცესი უნდა შეიყვაროს, ისიამოვნოს ამ პროცესით და არ იფიქროს „რა გამომივა”. მე სულ ვეუბნები ჩემს პატარა მოსწავლეებს: ხატვის დროს არ არსებობს – „არ შეიძლება”, „ნახატი გამიფუჭდა”. დახატე ყველაფერი, რასაც ხედავ და ვერ ხედავ, ოცნებობ ფიქრებში თუ ფანტაზიორობ, სულერთია, დახატე ყველაფერი!”.

რა ამბებს ყვებიან პატარები თავიანთი ნახატებით?

როდესაც ისინი მუშაობენ, ზოგჯერ მე ვთავაზობ რაიმე გამოსავალს. ვთავაზობ და არ მივუთითებ იმპერატიულად: „ეს ასე გააკეთე”. ერთხელ ჩემმა პატარა მოსწავლემ დიდ ფურცელზე დახატა ქალაქი და უკვე დამთავრებული ჰქონდა, რომ ვხედავ სხვადასხვა საღებავებში ჩაჰყო თითები და ნახატისაკენ წავიდა. მთელ ნახატს ფერადი კოპლები დაადო. მერე ვკითხე, რა გააკეთე-მეთქი: გავანათეო. მართლა ანათებდა ის ნახატი.

სკოლის წლებს როგორ გაიხსენებდით, როგორი იყო თქვენი დროის სკოლა?

გამოგიტყდებით და გეტყვით, რომ სკოლა საშინლად არ მიყვარდა. მე ვსწავლობდი 60-იან წლებში და სკოლა ჩემთვის გაიგივებული იყო ციხესთან. სკოლაში ქართული, გეოგრაფია და ხატვა მიყვარდა. მაღალ კლასებში საერთოდ არ მინდოდა სკოლა. ერთხელ ჩემმა კლასელმა გაკვეთილზე თქვა – კოკა-კოლა გავსინჯეო და ამისთვის დაიბარეს მისი მშობლები და ბავშვი კინაღამ სკოლიდან გააგდეს. დღეს სხვანაირი მიდგომაა, მასწავლებლების გარდა, აღზრდაში ჩართული არიან ფსიქოლოგები და ცდილობენ, დაეხმარონ ბავშვს. მე ოჯახში მქონდა ძალიან დიდი მხარდაჭერა, სრული თავისუფლება და არანაირი აკრძალვა. ამიტომ, მეცხრე კლასის შემდეგ ნიკოლაძის სასწავლებელში ჩავაბარე, სადაც მასწავლიდნენ – დათიკო ურუშაძე, ქრისტინე შერმადინი, ცისია ელისაშვილი და სხვები. დათიკო ურუშაძე ლექციის დროს გალაქტიონის ლექსებს გვიკითხავდა, დღემდე გონებაში მაქვს ჩარჩენილი ცისია ელისაშვილის ლექციები. დირექტორიც არაჩვეულებრივი გვყავდა: ჟანი მეძმარიაშვილი. ნიკოლაძის სასწავლებელი იყო ის ადგილი, რომელმაც მე სწავლის სურვილი დამიბრუნა. ჩვენ იქ სკოლის საგნებსაც გავდიოდით და წარმოიდგინეთ, ფიზიკაც კი ვისწავლე…

მოგვიყევით სტუდენტობის წლებზე და მაშინდელ სამხატვრო აკადემიაზე. როგორი იყო ეს წლები, როგორ გახსენდებათ ახლა?

მე 80-იან წლებში ვსწავლობდი აკადემიაში და გვყავდა არაჩვეულებრივი პედაგოგები. ყველა ის მხატვარი, რომელიც დღეს ძალიან ცნობილია, 80-იანი წლების სტუდენტები არიან. აკადემია იყო ჩვენი სახლი. მე მასწავლიდა ვალენტინ შერპილოვი, ხიტა ქუთათელაძე, თენგიზ ცხონდია და გურამ ნავროზაშვილი. ამ მასწავლებლებს შეეძლოთ სტუდენტისთვის ბოდიში მოეხადათ…

რა არის მთავარი მასწავლებლის პროფესიაში?

ეს არის ინდივიდუალიზმის დანახვა. მასწავლებელმა უნდა შეძლოს ინდივიდუალურად მიუდგეს ყველა ბავშვს, რადგან მან არ იცის, რატომ იქცევა ბავშვი ცუდად და რა მიზეზი აქვს მას ამისთვის. მასწავლებელმა არ უნდა დაჰყოს ბავშვები კარგ და ცუდ მოსწავლეებად, მან უნდა გაიგოს მათი მოტივაცია, რატომ არ უნდა ბავშვს სწავლა. ბავშვის ყველა გამოვლინება, მისი ხასიათის სიღრმეებიდან მოდის. როცა გაკვეთილზე შევდივარ, სულ ვფიქრობ, როგორ ხასიათზე არიან ბავშვები, რა უნდათ ახლა, რას ელოდებიან ჩემგან. ასეთ შეკითხვებს ვუსვამ თავს. განსაკუთრებით, პატარებს არაფერი გამორჩებათ, ისინი თითქოს რენტგენში გატარებენ და პირდაპირ გეუბნებიან: „დღეს ცუდ ხასიათზე ხართ“, „დღეს კარგ ხასიათზე ხართ”. პატარები ძალიან დაკვირვებულები არიან და ჩვენც ასევე უნდა დავაკვირდეთ მათი ხასიათის ყველა უჩვეულო ცვლილებას.

 ფოტო : 1TV.GE

უკვე 50 წელია დედამიწის დღე ყოველწლიურ ღონისძიებად იქცა და იგი  22 აპრილს აღინიშნება. ამ დღეს მსოფლიოს მასშტაბით (193-ზე მეტ ქვეყანაში) იმართება გარემოს დაცვის მხარდასაჭერი ღონისძიებები. წლების წინ მსოფლიოს საქართველომაც აუბა მხარი. ამ დღესთან დაკავშირებით იგეგმება სხვადასხვა ტიპის პროექტები თუ აქტივობები, რომლის მთავარ მიზანსაც დედამიწისთვის სასარგებლო საქმიანობის განხორციელება და ეკოლოგიური ცნობიერების ამაღლება წარმოადგენს.

„ეკოლოგიური წიგნიერება არის ცოდნის, უნარებისა და დამოკიდებულებების ერთობლიობა, რომელიც შესაძლებელს ხდის დედამიწის, როგორც საარსებო სივრცის მნიშვნელობის გაცნობიერებას; გარემოს მდგრადი განვითარების მნიშვნელობის გააზრებას. ადამიანისა და გარემოს ურთიერთქმედების მართებული მიდგომების გაზიარებას და მათ დაცვას ყოველდღიურ ცხოვრებაში; ეკოლოგიური სისტემების მოწყობისა და მათში მოქმედი კანონზომიერებების ცოდნას“ – ვკითხულობთ ეროვნულ სასწავლო გეგმაში.

ამრიგად, ეკოლოგიური წიგნიერება გულისხმობს გარემოსადმი ადამიანის ჯანსაღ დამოკიდებულებას და მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ გააცნობიეროს პირადი პასუხისმგებლობა გარემოში მიმდინარე პროცესების მიმართ, შეძლოს მონაწილეობა მის დაცვასა და აღდგენაში.

ბევრ მასწავლებელს ამ დღის აღნიშვნა შეიძლება ცოტა სხვაგვარად ჰქონდა დაგეგმილი, მაგრამ დღეს არსებული გარემოებიდან გამომდინარე გეგმების შეცვლა და მოდიფიცირება მოუხდა დისტანციური სწავლების შესაბამისად.

მეც ასე მომიწია. მთელი კვირაა მე და ჩემი მოსწავლეები ვმუშაობთ აღნიშნულ საკითხზე. ეკოლოგიური წიგნიერების თემა ბევრად ფართო ცნებაა და სხვადასხვა საკითხს მოიაზრებს. ამიტომ გადავწყვიტე არეალი დამევიწროებინა და სამუშაო თემად „ხე და მისი მნიშვნელობა დედამიწელებისთვის“ შევარჩიე. გთავაზობთ რამდენიმე გაერთიანებულ აქტივობას.

გაკვეთილი შეიძლება საპრეზენტაციო მასალაში მარტივად აწყობილი პოსტერების განხილვით დავიწყოთ.

თქვენთვის სასურველ პოსტერებს მრავლად იპოვით ინტერნეტსივრცეში, თუმცა მასალა მწირია ქართულ ენაზე. ამიტომ გირჩევთ, მოძებნოთ ინგლისურენოვანი პოსტერები. ამით მოსწავლეებს უცხოურ ენაში  გაწაფვაში დაეხმარებით . შეგიძლიათ მოაწყოთ დისკუსია და ბავშვებს სთხოვოთ, შექმნან მსგავსი ტიპის ქართულენოვანი ან ბილინგვური პოსტერები, რომელსაც ნებართვის შემდეგ, ინტერნეტსივრცეში განათავსებთ. წაახალისეთ, რომ ამით ისინი ქართულ ენაზე არსებულ მედიარესურსებს გაამდიდრებენ, თქვენ კი მათი მრავალენობრივი კომპეტენციის განვითარებას შეუწყობთ ხელს.

პოსტერების განხილვის შემდეგ, შეგიძლიათ აჩვენოთ მოკლე მედიარესურსი „ექვილიბრიუმი“ (2:39 წთ), სადაც ნათლადაა წარმოდგენილი ადამიანის ზემოქმედება ტყეზე გამოქვაბულის ყოფიდან დღემდე.

ფილმში ჩანს, როგორაა შესაძლებელი, და თან აუცილებელი, ამ დისბალანსის დროს, წონასწორობის შენარჩუნება. სთხოვეთ ბავშვებს, ისაუბრონ ამ ვიდეორგოლში ასახულ მთავარ პრობლემაზე და წერილობით ახსნან, რა არის მედია რესურსის მთავარი გზავნილი. ეს ხელს შეუწყობს მედიაწიგნიერების კომპეტენციის განვითარებას, რადგან  მედიაწიგნიერება მოითხოვს მიღებული ან ჩვენ მიერ შექმნილი გზავნილების კვლევისა და კრიტიკული აზროვნების უნარებს. ასევე შეგიძლიათ მედიაგზავნილის საანალიზო კითხვების მიწოდებაც, რაც მათ გაუადვილებს საკითხზე მუშაობას.

ასევე შეგიძლიათ მისცეთ დავალებად, ოჯახის წევრებთან ერთად უყურონ და განიხილონ  მცირე ანიმაციური ფილმი „ადამიანი, რომელიც ხეებს რგავდა“. ამით ოჯახის წევრების ჩართულობასაც შეუწყობთ ხელს.

ფილმი შექმნილია ჟან ჯოინის მოთხრობის მიხედვით. ქართულადაა გახმოვანებული. მისი ყურება არ მოითხოვს დიდ დროს (30:05 წთ). და ყველაზე მთავარი, ფილმის განხილვა შეიძლება მრავალი საგნისა თუ გამჭოლი კომპეტენციის კონტექსტში.

ამისთვის შეგიძლიათ დახმარე ცხრილიც კი გამოიყენოთ.

… და ბოლოს, შეგროვებული მასალით (ბუკლეტები, აფიშები, აბრები, თუ კედლის გაზეთის ფოტოები), მოსწავლეთა ნებართვის საფუძველზე, მცირე სარეგისტრაციო პროცედურის გავლის შემდეგ, შეგიძლიათ მოაწყოთ ვირტუალური გალერეა/გამოფენა www.artsteps.com პროგრამაში. გარწმუნებთ, საოცარ შეგრძნებებსა და ინტერესს აღძრავს დამთვალიერებელში.

დანართი N1 – პერსონაჟის რუკა

დანართი N2 – პარალელები (კავშირების დამყარება)

დანართი N3- დროის ღერძი

დანართი N4 – ციკლის რუკა

დანართი N5 – „როგორ დავრგოთ ხე“

გამოყენებული რესურსი:

• ეროვნული სასწავლო გეგმა 2018-2024;
• მედიაწიგნიერება, სამოქალაქო განვითარების ინსტიტუტი, 2018
• საგანმანათლებლო პორტალი : https://kargiskola.ge/
• ადამიანი, რომელიც ხეებს რგავდა – https://youtu.be/eU6j-4QwGVY
• ექვილიბრიუმი – https://youtu.be/GEtg8PwyOfo

22 აპრილს დედამიწის დღე  აღინიშნება. ამ დღესთან დაკავშირებით სხვადასხვა საგნის პედაგოგები მრავალფეროვან აქტივობებს გეგმავდნენ და ატარებდნენ. აწყობდნენ წარმოდგენებს, გამოფენებს, ასუფთავებდნენ სკოლის ეზოს, რგავდნენ სხვადასხვა სახის მცენარეს და სხვა.

გლობალურმა პანდემიამ კი გეგმები შეცვალა. შესაბამისად, პედაგოგებსაც, ალბათ, მოუწევთ ახალი იდეების გაცოცხლება და დედამიწის დღის აღნიშვნა დისტანციურ რეჟიმში.

ამ დღის აღსანიშნავად, დისტანციურ რეჟიმში, მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება (PBL), შემთხვევის ანალიზი (Case stady). ისეთი კომპლექსური დავალებები, რომელიც ამ დღისადმი აამაღლებს მათ ცნობიერებას და შეახსენებს მოსწავლეს, გაუფრთხილდეს დედამიწას და დაიცვას ის, შესაძლებლობის ფარგლებში.

• პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების მეთოდის გამოყენების დროს მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეს გაუზიაროს ანიმაცია, მაგალითად „The Man“

ან სხვა ეკო-ანიმაციები, რომლებიც ასახავს ადამიანის ბუნებისადმი დამოკიდებულებას. ანიმაციის გაზიარებასთან ერთად უნდა შევთავაზოთ სქემა, რომელიც მოსწავლეს დაფიქრებისკენ უბიძგებს, ორგანიზებულს გახდის. ანიმაციის საფუძველზე მოსწავლეებმა უნდა იმსჯელონ და საკუთარი მოსაზრებები წარმოადგინონ წერილობითი სახით. მაგალითად:

გამომდინარე იქიდან, რომ მოსწავლეები აქტიურად იყენებენ სხვადასხვა სოციალურ ქსელს, კარგი იქნება, თუ მათ სოციალურად აქტიურებსაც გავხდით და შევთავაზებთ, მაგალითად:

• დაამზადონ ფლაერები, რომლითაც საზოგადოებას დაანახებენ, როგორი მნიშვნელოვანია დედამიწის გაფრთხილება.
• შექმნან ნახატი, კარიკატურა დედამიწის დღის აღსანიშნავად და გამოიწვიონ საკუთარი თანაკლასელი, თანასკოლელი ან სხვა.
• ან შევთავაზოთ, დაასრულონ წინადადება, “მე დედამიწა ვარ და რომ შემეძლოს, ვიტყოდი, რომ…..

კარგი იქნება, თუ მოსწავლეს მივცემთ დავალებების არჩევის შესაძლებლობას. ამისთვის კი სასურველია, შევთავაზოთ შესასრულებელი დავალების რამდენიმე ვარიანტი, რომლიდანაც, ერთ-ერთს, მისთვის სასურველს აარჩევს და შეასრულებს.

თითოეული დავალების მიზანი, კი, ცხადია, დედამიწის დაცვას, ბუნებრივი რესურსების გონივრული გამოყენების აუცილებლობას უნდა ემსახურებოდეს.

გეოგრაფია ორგანულად იყენებს სხვადასხვა თვალსაჩინოებას თავისი მიზნებისთვის, იქნება ეს რუკები, ფოტოები, ცხრილები, სქემები თუ გრაფიკები. სადაც სასწავლო თემატიკა გამდიდრებულია ვიზუალით ბევრად უფრო მარტივდება მისი ონლაინ ფორმატში სწავლება.

ამ პერიოდში სახლებში მეტ დროს ვატარებთ, მოსწავლეებისთვის საინტერესო გაკვეთილებს ვგეგმავთ. ეს მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მოსწავლეების მოტივაციისთვის, არამედ ჩვენი პროფესიული განვითარებისთვისაც. რაც მეტ ინტერესს გამოვიჩენთ, არ დავიზარებთ აპლიკაციების თუ საიტების გარჩევას, მოვუყრით მათ თავს და ჩვენს საქაღალდეს გავამდიდრებთ, მით მეტად შევუწყობთ ხელს ჩვენს პროფესიონალად ჩამოყალიბებას,  21-ე საუკუნისთვის აუცილებელი ციფრული კომპეტენციების განვითარებას.

ამ სტატიაში მხოლოდ 4 ციფრული პროგრამისა და საიტის შესახებ, მათი გამოყენების შესაძლებლობებს გაგაცნობთ.

1. Google Earth – გუგლი დედამიწა

გეოგრაფიის ენა რუკაა, ონლაინ სწავლებისას ჩვენ მოკლებული ვართ შესაძლებლობას კედლის რუკები გამოვიყენოთ, რომლებიც ყველა სკოლაში მოგვეპოვება. თუმცა სკოლაში ნაკლებად მიგვიწვდება ხელი Google Earth-ზე საკლასო ოთახების ტექნიკური აღჭურვილობის და ინტერნეტზე წვდომის გარეშე. რაც საკლასო ოთახებმა ვირტუალურ ფორმატში გადმოინაცვლა, ეს დანაკლისი უნდა შევავსოთ და პროცესი გავამდიდროთ ამ შესაძლებლობით. Google Earth – გუგლი დედამიწა, არის კომპანია გუგლის ერთერთი ყველაზე საინტერესო და მრავალფუნქციური პროგრამა, რომელიც წარმატებით შეიძლება გამოიყენოს სხვადასხვა საგნის პედაგოგმა, მასში შექმნას მრავალფეროვანი და ინტერაქტიული რესურსი და მოახდინოს მისი ინტეგრირება სასწავლო გარემოში. Google Earth-ს საშუალება აქვს გამოსახულება 3D  ან 2D ფორმატში დავინახოთ. მასწავლებელს შეუძლია მასში ნავიგაცია ისე, რომ მოსწავლეები თავის ეკრანზე ადევნებდნენ თვალს, თუ რა ხდება მასწავლებლის ეკრანზე, რადგან Teams-ს, Zoom-ს,  Google hangout-ს, თუ სხვა პლატფორმებს, ეკრანის გაზიარების საშუალება აქვს. მას აქვს ადგილზე დაწკაპუნებით მასთან მიახლოების ან დაშორების (+ to zoom in, – to zoom out) ფუნქცია, ასევე გვთავაზობს ქუჩების, შენობების ხედვასაც, გვაძლევს საშუალებას პანორამული 360 გრადუსიანი ხედი დავათვალიეროთ ადგილიდან, ვესტუმროთ მსოფლიოს ბუნებრივ თუ ისტორიულ და კულტურულ ღირშესანიშნაობებს, გავზომოთ მანძილი, გავიგოთ სხვადასხვა სატრანსპორტო საშუალებებით რა დროს მოვანდომებთ ერთი პუნქტიდან მეორეში თუ გავემგზავრებით. გამოვთვალოთ პერიმეტრი. აქვს სხვადასხვა ფენა, რომელიც ჩვენი მიზნებისთვის შეგვიძლია გავააქტიუროთ. ესენია საზღვრები, გზები, ამინდი, ფოტოები, შენობები და სხვა.

პროგრამის მოხმარების ინსტრუქციები ქართულ ენაზე შეგიძლიათ იხილოთ მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ციფრული რესურსების პორტალზე https://www.ict.tpdc.ge/video/120. აქ თქვენ გაიგებთ პროგრამის შესაძლებლობებზე, როგორ უნდა ჩამოტვირთოთ ის და დააინსტალიროთ, გაიგებთ, თუ როგორ უნდა შექმნათ საკუთარი საქაღალდე ნამუშევრების შესანახად. თუ რა ინსტრუმენტები აქვს ადგილის საძიებლად, ტერიტორიის მოსანიშნად, მარშრუტის ასაგებად, რუკის დასამატებლად, ვიდეო ტურის ჩასაწერად. ასევე გაიგებთ, თუ როგორ გამოიყენოთ დროის ხაზი და ნახოთ, როგორ იცვლებოდა განაშენიანება, თუ ბუნებრივი გარემო. გაიგებთ, როგორ მოაწყოთ ფრენის სიმულაცია და ფრენის სიმაღლიდან დატკბეთ ხედებით, მოახდინოთ ადგილის დეშიფრირება, გადაამოწმოთ თქვენი ვარაუდები. უნდა აღინიშნოს, რომ არქეოლოგიაში მრავალი აღმოჩენა(ანტიკური ნასახლარები, სარიტუალო ტაძრები, რომლებიც დაფარული იყო ადამიანის თვალისგან) სწორედ ამ პროგრამის დახმარებით გახდა შესაძლებელი. https://www.discovermagazine.com/the-sciences/how-google-earth-has-revolutionized-archaeology.

ინსტრუმენტის ახსნის შემდეგ, მოსწავლეებს შეიძლება მიეცეთ დავალება, „მოსანახულებლად“ აირჩიონ მათთვის სასურველი ადგილი, შექმნან საქაღალდე, მასში განათავსონ  მოძიებული ინფორმაცია და ჩაწერონ ვიდეო ტური, რომელსაც მოგვიანებით თანაკლასელებს წარუდგენენ. ტურის ჩაწერა შეიძლება გამოყენებული იყოს საქართველოს გეოგრაფიის, მსოფლიო გეოგრაფიის ფარგლებში, ან კონტინენტების შესწავლისას. დამერწმუნეთ, ასეთ დავალებას მოსწავლეები ხალისით მოამზადებენ და გეოგრაფიის ცოდნასთან ერთად ციფრულ კომპეტენციებსაც გაიუმჯობესებენ.

2. სეტერა გეოგრაფია

ხშირად, გაკვეთილებზე განტვირთვისთვის ან მოსწავლეებში შეჯიბრების მუხტის შესატანად, შეიძლება თემის შესაბამისი ნომენკლატურის გამეორებას ქვიზების სახე მივცეთ.

სეტერას საიტზე https://online.seterra.com/en/  შესვლისას ნახავთ კონტინენტების მიხედვით დაჯგუფებულ თემატურ ჩამონათვალს – ქვეყნებს, დედაქალაქებს, ტბებს, მდინარეებს, მთათა სისტემებს, დროშებს. 300-მდე ასეთი ქვიზია თავმოყრილი, ეს არ არის მხოლოდ დედაქალაქის ან ქვეყნის დასახელება/ამოცნობა, ეს ყველაფერი რუკაზე უნდა განათავსონ მოსწავლეებმა, რაც ამავდროულად უვითარებს მათ სივრცეში ორიენტირების უნარს.

მარჯვენა მხარეს მოცემულია კონტინენტების რუკები, რომელზეც დაწკაპებისას გაიხსნება შერჩეული კონტინენტის რუკა და  ქვედა ველში ისრის ჩამოშლისას მას რამდენიმე ფუნქცია აქვს.

Wikipedia ფუნქციის არჩევისას თუ კურსორს მივიტანთ ქვეყანასთან, მასზე ვიკიპედიის ინფორმაცია გამოისახება; შემდეგი ფუნქცია არის learn, ქვეყანასთან კურსორის მიტანით მისი სახელწოდება და დედაქალაქი გამოიხატება. შემდეგი ფუნქციაა Pin, მისი არჩევის შემდეგ კურსორის გვერდით ეწერება ქვეყნის სახელწოდება, ამ ქვეყანასთან კურსორის მიტანით და დაწკაპუნებით ქვეყნის კონტური გათეთრდება, თუ პირველ ჯერზე არასწორად დააწკაპუნეთ და მეორე ჯერზე იპოვეთ საჭირო ქვეყანა, ქვეყანა ყვითლად შეფერადდება, მესამე მცდელობაზე წარმატების შემთხვევაში, მუქ ყვითლად და შემდეგ წითლად. თამაშის მიზანია, ყველა ევროპული ქვეყანა ამოვიცნოთ, რაც შეიძლება ნაკლები დრო გამოვიყენოთ ამისთვის და, რაც მთავარია, ნაკლები შეცდომა დავუშვათ, რაც საბოლოო რუკის ფერებში აისახება. რა თქმა უნდა, მოსწავლეებმა შეიძლება შედეგები დაასქრინშოთონ ერთმანეთთან შესადარებლად. შემდეგი ფუნქციაა  pin (hard), რაც ამოცანას უფრო ართულებს. სწორი ქვეყნის პოვნისას ის მწვანედ რჩება და  თამაშის დასრულების შემდეგ სრულად გამოჩნდება შედეგის სახით ფერები. შემდეგი ფუნქციაა place the label. ამ შემთხვევაში რუკის ზემოთ ქვეყნების დასახელებები გამოჩნდება და მათზე დაწკაპუნებით და შემდეგ შესაბამის ქვეყანაზე დაწკაპუნებით რუკაზე სწორი წარწერები გამოჩნდება. ბოლო ფუნქციაა type, ქვეყანა შეფერადდება და მის ქვემოთ გამოჩენილ უჯრაში დასახელება უნდა ჩაიწეროს, ამ შემთხვევაში შეიძლება შეკითხვის გამოტოვება, ან დახმარების მოთხოვნა.

ეს საიტი 36 სხვადასხვა ენაზე ფუნქციონირებს. სამწუხაროდ, ქართული მათ შორის არ არის.

საიტი საკუთარი ქვიზის შექმნის საშუალებასაც იძლევა.

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ გეოგრაფია არ არის მხოლოდ ადგილების, დასახლებების, მთების, თუ ქვეყნების ზედმიწევნით სწავლა, მისი მთავარი დანიშნულებაა ადამიანის, ბუნებისა და საზოგადოების შესახებ, მათი ურთიერთქმედების შესახებ კითხვებზე – რა, სად, როდის, როგორ –  პასუხების გაცემა, საზოგადოებაში თუ ბუნებაში მიმდინარე მოვლენებისა და პროცესების მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დადგენა, კანონზომიერებების გამოვლენა და ახსნა. ამის გათვალისწინებით, აღნიშნულ ქვიზებს სწავლების პროცესის მხოლოდ მცირე დრო უნდა დავუთმოთ. შეიძლება საბაზო საფეხურზე კონტინენტის შესწავლისას მოსწავლეებს  მივცეთ დავალებად, რომ ივარჯიშონ და შემდეგ გაკვეთილზე შევაჯიბროთ ერთმანეთს, ვინ უფრო მოკლე დროში და სწორად გაართმევს თავს ქვიზს.

3. ედუმედია

საინტერესო და სახალისო რესურსებია თავმოყრილი ედუმედიას საიტზე. პანდემიასთან დაკავშირებით  რესურსებზე წვდომა ყველასთვის ხელმისაწვდომია. საიტზე შესვლისას შეგიძლიათ აირჩიოთ 8 ენიდან ერთ-ერთი, რეგისტრაცია უნდა გაიაროთ დროებით მომხმარებლად:  Username: covid19; Password: edumedia

ამ პლატფორმაზე, საფეხურის მიხედვით, სხვადასხვა საინტერესო თემაა წარმოდგენილი. ამჯერად, თქვენს ყურადღებას ერთ-ერთზე, ენერგოეფექტურობაზე, შევაჩერებთ. https://junior.edumedia-sciences.com/en/media/576-energy-efficiency?fbclid=IwAR0Uon8Y9egnAixF5jslBzrI-N4jgquHaqrSDp-OTncZlRxxgsCtUb49qlg

მოსახლეობის ზრდა ქალაქებში იწვევს გამონაბოლქვის მატებას. მთლიანობაში ემისიების 25% სწორედ სატრანსპორტო საშუალებებზე მოდის. ამიტომაა მნიშვნელოვანი ვიცოდეთ, თუ რომელ სატრანსპორტო საშუალებას რა წვლილი მიუძღვის ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებაში. სწორედ სხვადასხვა სატრანსპორტო საშუალებების გავლენა, მათ მიერ ჰაერში გამოტყორცნილი ნახშირორჟანგი ამ ინტერაქტიული თამაშის საშუალებით შეგვიძლია შევადაროთ. თამაში საშუალებას იძლევა, ავირჩიოთ ადამიანების განსხვავებული რაოდენობა (1, 5 ან 300) და დავიწყოთ თამაში. ზედა ველში მოცემულია სატრანსპორტო საშუალება და ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების ხარისხის მიხედვით, მოსწავლემ უნდა მიიტანოს თითოეულთან კურსორი და თავისი ვარაუდის მიხედვით გადაანაწილოს ხაზის შესაბამის კვადრატებში. ხაზზე ნაკლებად დამაბინძურებელი საშუალებები უნდა განთავსდეს მარცხნივ მწვანედ შეფერადებულ მხარეს, ხოლო მეტად დამაბინძურებელი ხაზის მარჯვნივ, აგურისფრად შეღებილ ნაწილში. ამის შემდეგ მოთამაშეს  თავისი ვარაუდის შემოწმება შეუძლია.

1 მაგალითად, ადამიანისთვის ყველაზე სასურველ ტრანსპორტად ავირჩიე ველოსიპედი, შემდეგ ტრამვაი, ავტობუსი და ბოლოს პერსონალური ავტომობილი.

შემოწმებისას აღმოვაჩინე, რომ ეს მანძილი ველოსიპედისტმა მართლაც, ნულოვანი გამონაბოლქვით დაფარა. ამდენად, ჩემი პირველი ვარაუდი გამართლდა.

მეორე ადგილზე პერსონალური ავტომობილი აღმოჩნდა, ატმოსფეროში ამ მანძილის დასაფარად მან 1 კგ ნახშირორჟანგი გააფრქვია. მესამე ადგილზე ტრამვაი აღმოჩნდა, რომელმაც 3 კგ ნახშირორჟანგი გააფრქვია და ბოლო ადგილზე აღმოჩნდა ავტობუსი, რომელიც 1 ადამიანის გადაადგილებისას ყველაზე ნაკლებ ენერგოეფექტური აღმოჩნდა და 30 კგ ნახშირორჟანგი გააფრქვია ჰაერში.

იგივე ექსპერიმენტს ვატარებთ 5 და 300 ადამიანის შემთხვევაში და მოსწავლეები გამოთქვამენ ვარაუდს და ამოწმებენ მას. ცალსახად ჩანს საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მნიშვნელობა, როდესაც საუბარია მჭიდრო დასახლებებზე. ნათლად ჩანს, თუ რამდენად საშიშია პერსონალური ავტომობილები ატმოსფერული ჰაერისთვის და შესაბამისად ადამიანების ჯანმრთელობისა თუ კლიმატცვლილებისთვის.

ამავე პლატფორმაზე თქვენ აუცილებლად აღმოაჩენთ თქვენთვის საინტერესო რესურსებს, რომელთა ინტეგრირება მოსწავლეთა მოტივაციას აუცილებლად აამაღლებს.

4. დროის და თარიღის საიტი

შემდეგი საიტი გვეხმარება, სხვადასხვა სარტყელში დროსთან და დროის ცვლილებებთან დაკავშირებული გაუგებრობები შევამციროთ.  https://www.timeanddate.com/ არის გვერდი, რომელიც საშუალებას იძლევა დროსთან დაკავშირებულ ყველა კითხვას პასუხი გავცეთ. მოცემული არის დროის სარტყლები, კონვერტორი, კალკულატორი, კალენდარი.

საინტერესოა დღისა და ღამის რუკა, რომელსაც ქვემოთ აქვს წუთების/საათების გრაფა, გრაფაზე წინ ან უკან დაწკაპუნებით შესაძლებელია გავიგოთ, როგორ იცვლება დრო სხვადასხვა გეოგრაფიულ სარტყელში.

ქვემოთ მოცემული პირველი და მეორე რუკა გვაჩვენებს ჩვენი დროით დღის 12 საათზე და 12 საათის შემდეგ,  როგორ შეიცვლება მზის ნათება.

სხვადასხვა ვარიანტების მოსინჯვის შემდეგ,  შეგვიძლია თვალნათლივ წარმოვიდგინოთ, სხვადასხვა გეოგრაფიულ სარტყელში დღე-ღამის მონაცვლეობა. ასევე მესამე და მეოთხე სურათები გვიჩვენებს გაზაფხულს, ქვედა სურათებზე მოცემულია ზამთარი, როდესაც ჩრდილო ნახევარსფერო მეტადაა მოქცეული ჩრდილში დედამიწის ღერძის დახრილობის გამო.

მოცემულ საიტზე, თუ  დროის სარტყელში შევალ, კონვერტორს ავირჩევ, შემიძლია მივუთითო თბილისი ან ნებისმიერი ქალაქი, რომლის ადგილობრივი დროც მაინტერესებს. https://www.timeanddate.com/worldclock/converter.html?iso=20200412T080000&p1=371&p2=248 საიტი მყისიერად გვიჩვენებს შედეგს. შეიძლება ამოცანის პირობების ჩამოყალიბება და მოსწავლეებისთვის შეთავაზება. საიტის მეშვეობით ისინი უმოკლეს პერიოდში მიიღებენ პასუხებს. ასევე, თუ შევალთ მსოფლიო საათებში,  საიტი გვიჩვენებს დედაქალაქებს და მათ ადგილობრივ დროს. https://www.timeanddate.com/worldclock/

საიტის შესაბამისი მიმართულებები საინტერესო ბლოგებით და სტატიებში მოცემული ინფორმაციით არის გაჯერებული, რაც მას მატებს საგანმანათლებლო მნიშვნელობას. საიტს აქვს სახალისო ნაწილიც, სადაც მსოფლიოში არსებული სხვადასხვა დღესასწაულებია დღეების მიხედვით დალაგებული. ასევე, თუ  კარჩაკეტილობის პერიოდს ემთხვევა მოსწავლის დაბადების დღე, სათანადო ველებში ინფორმაციის შეყვანის შემდეგ, საიტი გამოთვლის არა მხოლოდ ოფიციალურ დაბადების დღეს, არამედ, დაამრგვალებს წამებს, წუთებს, დღეებს და თვეებს და ალტერნატიული დაბადების დღეების აღნიშვნის იდეებს შესთავაზებს მოსწავლეებს. https://www.timeanddate.com/date/birthday.html

იმედი მაქვს, რომ სტატიაში მითითებული რესურსები საინტერესო აღმოჩნდება მასწავლებლებისთვის. ამით არა მარტო დისტანციური სწავლების პერიოდს გაამდიდრებთ, არამედ ახალ უნარებსაც შეიძენთ.