შოთა იათაშვილი ოთხმოცდაათიანი წლების დასაწყისის ქართველ ავანგარდისტებს შორის ერთ-ერთი გამორჩეული პოეტია. მაშინ პოეზიაში, ფორმის თვალსაზრისით, ნავსი უკვე გატეხილი იყო და თავისუფალი ლექსი მყარად იკავებდა თავის დამსახურებულ ადგილს ზოგად პოეტურ ლანდშაპტზე, მაგრამ შოთა ნამდვილად იყო ერთ-ერთი პირველი მათ შორის, ვინც დაუპირისპირდა პოეზიაში ჯერ კიდევ გაბატონებულ თემატურ სეგრეგაციას და ისეთ თემებზე თუ საგნებზე დაიწყო წერა, მანამდე რომ ვერავინ მოიზრებდა ლექსის ინსპირაციის წყაროდ.  მე წაკითხული მაქვს ოცი-ოცდაორი წლის ასაკში დაწერილი მისი ლექსები და გაოგნებულიც კი დავრჩი. ამ ასაკში, როგორც წესი, პოეტები საკუთარ თავს ეძებენ, ჩემს წინაშე კი ჩამოყალიბებული პოეტი იყო. მისი თაობის პოეტებიდან ზოგი გარდაცვლილია და ზოგი აღარ წერს, შოთა კი დღემდე აქტიურად განაგრძობს წერას.

მას შემდეგ, დღემდე, შოთა იათაშვილს არ გადაუხვევია არჩეული კურსისთვის, მისი ბოლო კრებულიც, „XXI საუკუნის დასაწყისი პოეტი“, რომელიც გამომცემლობა „ინტელექტმა“ შარშან გამოსცა შოთასვე ალტერ ეგოს, დიანა ვაჩნაძის, რედაქტორობით, ამ გზის ლოგიკური გაგრძელებაა. აქაც ბლომად შეხვდებით ლექსებს ისეთი უცნაური სათაურებით, როგორებიცაა: „პოეზია ნაგავში“, „მწვანე თხები“, „სანტექნიკოსების სევდა“, „მოკლე ოდა ცოცხს“ და ა. შ. შოთა იათაშვილის შემოქმედების ლაპიდარულად დასახასიათებლად ზედგამოჭრილია ერთი მრავალპერსონაჟიანი ნარატიული ლექსის ერთ-ერთი პერსონაჟის ნათქვამი სიტყვები ლირიკული სუბიექტისადმი (ავტორისადმი):

„ის შენი ძველი ლექსები კი ვიცი,

მწვანე კალბასებზე რომ წერდი,

ახლა რას წერ, ის მაინტერესებსო.“

ამ სიტყვებს ავტორი, თავის მხრივ, დასძენს:

„არასდროს დამიწერია თითქოს ლექსი მწვანე კალბასებზე,

მაგრამ უცებ მივხვდი,

იცოდა სოსომ ჩემი ლექსები

და ძალიან ზუსტადაც ხვდებოდა,

რაზე იყო“.

თუმცა, ყველაზე საინტერესო მაინც ის თვითირონიაა, რომელიც წიგნის პირველ ორ ლექსში – „რამ დაგაბერა პოეტოში“  და „XXI საუკუნის დასაწყისის პოეტში“ ჩანს. ორმოცდაათს გადაბიჯებული პოეტები, როგორც წესი, თავს კლასიკოსებად მიიჩნევენ და ასეთი გამანადგურებელი თვითირონია არ ახასიათებთ ხოლმე. სხვა რომელი ქართველი პოეტი მიმართავს ასე საკუთარ თავს:

„რამ დაგაბერა პოეტო,

სიტყვა რათ გაგიფარჩაკდა,

მის ცეხლს ნავთს რატომ ვერ ასხამ

და ეგ ხანძარი რათ ჩაქრა…“

„… რამ დაგაბერა პოეტო,

რათ დაგიბლაგვდა ვერლიბრიც,

რათ მოგეჩვენა უცებ რო

მაგ ხანჯლით უკვე ვერ იბრძვი.“ („რამ დაგაბერა პოეტო“)

ან ასე ვინ იტყვის:

„ზარმაცებმა დაიწყეს ლექსების წერა.

წამოწვებიან დივანზე, ამთქნარებენ,

მუცელს იფხანენ,

არ იციან, რა აკეთონ და

ზუსტად ამ დროს თავპირისმტვრევით მოფრინავს მუზა.

ცერათითზე ჩამოჯდება ან მუხლისთავზე,

მოუღიტინებს ზარმაცს და ისიც გახალისდება.

ლექსის წერა უქნარასთვის ხომ ის საქმეა,

არასდროს რომ არ დაეზარება…“

„… რაღაც გრძელი ლექსი გამომდის.

დავიღალე მგონი უკვე და მომბეზრდა კიდეც

ამ ლექსის წერა.

კიდევ თუ გავაგრძელე,

თქვენ წაკითხვა დაგეზარებათ,

ამიტომ ჯობს

აქ დავამთავრო ეს ჩემი მორიგი ზარმაცი ლექსი,

გადავბრუნდე და დავიძინო.“ („XXI საუკუნის დასაწყისის პოეტი“)

ფორმის თვალსაზრისით, კრებულს ერთფეროვანი ნამდვილად არ ეთქმის, აქ შეხვდებით როგორც რიტმულ, ისე ურიტმო ვერლიბრებს, ბესიკური თოთხმეტმარცვლიანით თუ დაბალი შაირით დაწერილ ლექსებს, მეორე პეონურ-დაქტილური ბიმეტრით დაწერილ, სპორადულად გარითმულ ვერბლანს და ორბელიანის მუხამბაზური, მეორე პეონურ-დაქტილური ტრიმეტრით დაწერილ ტრიოლეტსაც კი. ყველა ეს ტექსტი დიდი პროფესიონალისთვის დამახასიათებელი სიმარტივით გამოირჩევა.

ცალკე უნდა გამოვყო პოემა „სან-მიქელე“, ბოლო წლების ერთ-ერთი საუკეთესო ლირიკული პოემა, სასაფლაოს მომვლელის პერსპექტივიდან დანახული, მოდერნისტულ-ეპიტაფიური პოეზიის ძალიან ორიგინალური ნიმუში. მე ვფიქრობ, ეს ტექსტი კრიტიკოსების მხრიდან მეტ ყურადღებას იმსახურებს. წიგნში ასევე შესულია ეპიტაფიური პოეზიის სამი ბრწყინვალე ნიმუში, რომელთაგან ორი ყველასთვის ძვირფასი ადამიანების, ომარ თურმანაულის და ტრისტან მახაურის, ხსოვნას ეძღვნება, მესამე კი ბათუმში, 1916 წელს, ხმის მიცემის შემდეგ გარდაცვლილი 85 წლის კაცის სიკვდილამდელ განცდებზე გვიყვება…

ამას წინათ შოთამ ფეისბუქზე დაპოსტა, რომ შესაძლოა, ეს მისი ბოლო კრებული იყოს, რადგან აქტიურად გადაბარგდა პროზაში და წელს სქელტანიანი რომანიც გამოსცა. მე მისი ადრინდელი მოთხრობები წაკითხული მაქვს და ეჭვი არ მეპარება, ეს რომანიც ძალზე საინტერესო იქნება, მაგრამ განაცხადი, რომ შეიძლება პოეზიას თავი დაანებოს, ზედმეტად რადიკალური მგონია, რადგან არაერთი, პროზაში გადასული, პოეტისგან მსმენია იგივე, თუმცა, ლექსების წერა მაინც გაუგრძელებიათ და შოთას შემთხვევაშიც ვისურვებდი, ორივე ფლანგზე – პროზაშიც და პოეზიაშიც – ერთნაირი მონდომებით იმუშაოს.

ყველას, ვისაც უხარია გახარებული ბავშვების ყურება, ვინც თავს ვალდებულად თვლის, მოუსმინოს და გაუგოს ბავშვებს, ცდილობს მათი ცხოვრება უკეთესი გახადოს

სიხარულის მიზეზებზე ხშირად ვფიქრობ ხოლმე ჩემი თავისა და სხვების გასამხნევებლად. ისეთი ადამიანებიც შემხვედრიან, სისხამ  დილას  ჩიტების ჭიკჭიკი, ადრე გაზაფხულზე  ყვავილების კვირტები, უცბად დაწყებული წვიმა, თოვა ან შოკოლადის ერთი ფილა რომ ანიჭებს სიხარულს და ისეთიც, რომლებსაც ვერაფრით დაარწმუნებ, რომ ამ ცისქვეშეთში შესაძლოა ბედნიერი იყო. ყველას შემიძლია გავუგო, თუმცა უფრო მეტი ინტერესით მათ ვაკვირდები, ვისაც პატარა სიხარულების მოხელთება კარგად გამოსდით. ალბათ იმიტომაც, რომ ჩვენი აღზრდის ნაწილი არ ყოფილა, გვესწავლა, როგორ დავტკბეთ ცხოვრებით და ასეთ ადამიანებზე დაკვირვებით ამ დანაკლისის შევსებას ვცდილობ ხოლმე.

ცოტა ხნის წინ ერთი გადასარევი წიგნი ვიყიდე ჩემი შვილებისთვის, რომელიც  მეც ახლა წავიკითხე პირველად – ელინორ პორტერის „პოლიანა”. ეს არის ამბავი პატარა გოგოზე, რომელსაც ყველა უბედურება თავს მანამ დაატყდება, სანამ წიგნის პირველ თავში მომხდარი ამბავი დაიწყება. 11 წლის გოგოს არც დედა ჰყავს, არც მამა და იძულებულია საცხოვრებლად დეიდასთან წავიდეს, რომელსაც არც ის უყვარს დიდად და არც მისი გარდაცვლილი მშობლებისადმი პატივისცემის გრძნობით გამოირჩევა. დეიდასთან მოხვედრამდე გოგოზე ეკლესიის მსახურები და საქველმოქმედო კომიტეტის ქალები ზრუნავენ. დეიდასთან მოხვედრის შემდეგ კი ერთადერთი ახლო ნათესავი და მისი მეურვე ზრუნვის სანაცვლოდ ითხოვს არ ილაპარაკოს მშობლებზე, განსაკუთრებით მამაზე და დაემორჩილოს მის მკაცრად შედგენილ გრაფიკს, რომელიც „ცხოვრებისთვის” დროს და სივრცეს არ უტოვებს.

იმის მიუხედავად, რომ ბედნიერი ცხოვრება პოლიანას არც დეიდასთან ელოდება და დეიდამისის მოსამსახურეებს უკეთ ესმით, ვიდრე ერთადერთ ცოცხალ ნათესავს, ობოლი გოგონა არც წუწუნებს და არც ბედს უჩივის. მეტიც, ის ცდილობს გარშემო ყველას ასწავლოს ის, რაც მამასგან ისწავლა – ეძებოს სიხარულის მიზეზები ყველაზე სევდიან ამბებში, ყველაზე უხერხულ სიტუაციებშიც კი. გასაკვირი ის არის, რომ გოგო ამას გადასარევად ახერხებს. მაგალითად, როცა დეიდა სთხოვს ახლადგარდაცვლილ მამაზე არ ელაპარაკოს, ფიქრობს, რომ ეს კარგიცაა, თუ ხშირად არ გაიხსენებს, გულიც ნაკლებად ეტკინება, რომ ის მასთან აღარ არის. იმის ნაცვლად, რომ თავისი მწირი გარდერობის გამო დადარდიანდეს და თავი უხერხულად იგრძნოს, ამბობს, რომ რამდენიმე კაბის ამოლაგება უფრო სწრაფად შეიძლება. როცა დეიდა ისეთ ოთახს დაუთმობს, სადაც არც სარკეა და არც ნახატები, თავს იმით დაიმშვიდებს, რომ სარკის გარეშე არც თავის ჭორფლებს დაინახავს, რომელიც არ მოსწონს, ნახატების დანაკლისს კი ფანჯრიდან გადაშლილი შესანიშნავი ხედით შეივსებს. მოკლედ, პოლიანა ისეთი გოგოა, რომელმაც იცის, როგორ გადარჩეს, როგორ არ იქცეს უბედურ ობლად, როგორ მოითხოვოს თანაგრძნობის ნაცვლად აღიარება სხვებისგან, რომ ისიც მათნაირია და არა განსაკუთრებულად უიღბლო, რომელსაც გარშემომყოფები საბრალოდ მიიჩნევენ.  პოლიანა სხვებს ასწავლის, როგორ არ უნდა დაივიწყონ, რომ ბედნიერება მათი უფლებაა და სამყარო საბოლოოდ ისეთია, როგორადაც ჩვენ მას ვხედავთ.

პოლიანა ამბობს, რომ თამაში უფრო საინტერესო და სახალისო გამოდის მაშინ, როცა განსაკუთრებით რთულია სიხარულის მიზეზის პოვნა, თუმცა ზოგჯერ ეს თამაში რთულდება, როცა აღარ გყავს ის, ვისაც შეიძლება ეთამაშო, ვისაც უნდა რომ გახარებული იყო, ვისაც შენი სიხარულის მიზეზები აინტერესებს. თუ გარშემო არავინ გყავს, ვისაც აინტერესებს, რა გწყინს და რა გიხარია, თამაშს [და ზოგჯერ ცხოვრებასაც] აზრი ეკარგება. ბოლოს და ბოლოს მთავარი ხომ ისეთი ადამიანებია, ვისაც შენი ესმის, ვინც თავს ვალდებულად თვლის დაგიცვას უბედურებისა და მოწყენილობისას, გადაგარჩინოს ტრაგედიების დროს და არა ის, გექნება თუ არა თოჯინა ან ნახატები და სარკე საძინებელ ოთახში.

სიხარულის მიზეზების ძებნა ზოგჯერ სულელურ თამაშს და ზოგჯერ თავის მოტყუებას ჰგავს – დღეები გადის და არაფერი ხდება საინტერესო, საამური, მნიშვნელოვანი, ზოგჯერ სულ პირიქითაც კია. სიხარულის მიზეზების ძებნა ასკეტურ სავარჯიშოსაც ჰგავს და განძის ძიებასაც – უნდა ივარჯიშო მანამ, სანამ არ გამოიმუშავებ უნარს დაინახო ის, რასაც სხვები ყურადღებას არ აქცევენ, დაიჭირო მომენტები, რომლებიც გაბედნიერებს, ან სულაც მიხვდე, რომ მთავარი არა კონკრეტული წუთები, პროცესია, იყო იმაზე უკეთ, ვიდრე ხარ, შენი მცდელობები, არ შეეგუო ბედს და არ მიჰყვე დინებას. ბედნიერებაა იმის ცოდნაც, რომ უკეთესს იმსახურებ და არ უნდა დანებდე. ეს არ არის სულელური აკვიატება და გასართობად თამაში, უფრო პრევენციაა საკუთარი თავისა და სხვების დასაცავად, ზოგჯერ გადასარჩენადაც.

სიხარულის მიზეზების ძებნა უბედურების მიზეზებზე თვალის არდახუჭვასაც ნიშნავს. უფროსები ფრთხილად უნდა ვიყოთ და ვიცოდეთ, რა უხარიათ და რა სწყინთ ბავშვებს, რა სიმძიმის ტვირთს შეუძლიათ, მარტო გაუმკლავდნენ და როდის არის საჭირო ჩარევა და გვერდით დგომა.

სამედიცინო სფეროში მოქმედი პროტოკოლით ინტერესის ან სიამოვნების უნარის დაქვეითება, უიმედობა, სიხარულის განცდის დაკარგვა და შფოთვითი ეპიზოდები დეპრესიის კლინიკური სურათის შემადგენელი ნაწილია და ამის ცოდნა ამარტივებს საკუთარი და გარშემომყოფების, განსაკუთრებით მოზარდების დაცვას ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებისგან. ხშირად შეიძლება გავბრაზდეთ ვინმეზე, ვისაც გადაწყვეტილებების მიღება უჭირს, კონცენტრაციის პრობლემები აქვს ან მომავალის მიმართ უიმედოდ არის განწყობილი, მაგრამ ესეც დეპრესიის ნიშნებია და შესაძლოა მას, ვისზეც ვბრაზობთ, ჩვენი დახმარება სჭირდება.

არ არის ადვილი ღარიბ, განვითარების დაბალ საფეხურზე მდგომ, დემოკრატიის პრობლემების მქონე ქვეყანაში, სადაც ბავშვები არც დიდად უყვართ და არც მათი საჭიროებების შესახებ აქვთ საკმარისი ცოდნა; სადაც ბავშვების ნაწილი თავს სრულიად მარტო გრძნობს სისტემების, სოციალური პრობლემების, უგულო და მოძალადე უფროსების პირისპირ, მოზარდებს  უთხრა, რომ ეძებონ სიხარულის მიზეზები, იყვნენ ბედნიერი და ყველაფერი გააკეთონ უკეთესი მომავლისთვის, თუმცა ის ნამდვილად შეგვიძლია ვუთხრათ, რომ ისინი მარტო არ არიან და იმ შემთხვევაშიც კი, თუ პოლიანასავით მარტო ან უიმედოდ დარჩებიან ცხოვრების პირისპირ, ცოცხალი ადამიანების გარდა, მათ შეუძლიათ ხარისხიანი ლიტერატურის იმედიც ჰქონდეთ. წიგნის მოყვარულებმა კარგად იციან, როგორი ხსნაა სხვების ამბებში დაკარგვა და იქ საინტერესო, შენთვის ახლობელი პერსონაჟების პოვნა, რომლებმაც შეიძლება გარშემომყოფებზე მეტად გაგამხნევონ პოლიანასნაირმა, მალინისნაირმა, ჰაიდის და რონიას მსგავსმა გოგოებმა და ბიჭებმა.

როცა ვფიქრობ ხოლმე იმაზე, რა გვიხარია მაშინ, როცა არაფერი გვიხარია, პირველი ზუსტად ისაა, რომ ჩვენ გადავრჩით და ამ გზაზე ვისწავლეთ, როგორ დავინახოთ პატარა, რომელიც შველას ითხოვს, რომელსაც უნდა მოვუსმინოთ. ჩვენ გადავრჩით და ვიცით, რა რთულია გადარჩენა, როცა შენი კარგად არ ესმით, როცა ცეცხლს ეთამაშები, როცა ბეწვის ხიდზე დადიხარ, როცა ყველა ელოდება, რომ ვერ გადარჩები. ჩვენ გადავრჩით და ხმამაღლა ლაპარაკი, თანამოაზრეების პოვნა შეგვიძლია, ბავშვების დასაცავად და გასაძლიერებლად. შეიძლება ეს დიდი არაფერია იქ, სადაც ბავშვები დიდად არ უყვართ, მათი არ ესმით და არც სიმართლისთვის თვალებში ჩახედვა სიამოვნებთ დიდად, მაგრამ ესეც საქმეა. პოლიანა ამბობს, რაც უფრო რთულია სიხარულის მიზეზის პოვნა, მით უფრო საინტერესოა თამაშიო.

ფოთში, შემოდგომის მიწურულს ერთხელ დუნე, უსიცოცხლო განწყობა შემომაწვა და გვერდში მყოფ კაცს ხმამაღლა გავუზიარე, მანაც დამაფიქრებლად მოიშორა სიგარეტის მოკიდებული ღერი პირიდან და ჩახრინწული ხმით თქვა: „ჯერ სად ხარ, ცოტა აცივდეს და მერე ნახე… სასაფლაოა, რა“. ცნობილი ამბავია, რომ იქ, სადაც ხმაური იკლებს და ნელ-ნელა უახლოვდება სიჩუმის ნიშნულს, ადამიანებს ყველაზე ხშირად სიკვდილი ახსენდებათ. გარდა ამისა, კაცი, რომელმაც ეს თქვა, ომის ვეტერანი იყო და ამიტომ, კიდევ უფრო ბუნებრივია, რომ სრულიად ჰქონდა გამახვილებული წარმოდგენებისა და კავშირების ამდაგვარი ალღო, შეგრძნებათა საკმაოდ უტყუარი, ასოციაციურ-მეტაფორული დიაპაზონი გააჩნდა და ეს საოცრად მიწყობდა ხელს მოსმენის უნარის განვითარებაში. რატომ ვისხედით შემოდგომის იმ წყნარ საღამოს ფოთის სრულიად დაცარიელებულ პარკში, ხის სკამზე მხოლოდ ჩვენ ორნი, ახლა ნამდვილად ვეღარ ვიხსენებ.

კაცი ლაპარაკობდა თავის წარსულზე, იმ დროსა და ადგილებზე, სადაც წლების წინ ეცხოვრა და ამ ისტორიებს ყურადღებით ვუსმენდი. კონკრეტულად მისი მონათხრობი შეეხებოდა მოგონებებს ერთი ზღვისპირა ქალაქის ზაფხულზე, სადაც დაიბადა და გაიზარდა, სადაც ჰქონდა სახლი და ჰყავდა მშობლები, ჰყავდა ნათესავები, იძენდა მეგობრებს და უთავბოლოდ იყო შეყვარებული ერთ გოგოზე. მალე მივხვდი, რომ ყველაფერი, რასაც იხსენებდა და რაზეც ასეთი სითბოთი ლაპარაკობდა, სხვა ტემპის მონატრებით იყო პროვოცირებული. ეს შემეძლო ამომეკითხა გახუნებული ფოტოებიდან, ძველი ალბომების მკვიდრ ფერად სურათებში, რომლებიდანაც ჯერ კიდევ ასხივებდა მზე, მაგრამ წარწერა „სოხუმი 87“ თანდათან – უფერულდებოდა. და კაცმა, იმ ვარდისფერი სურათებით სავსე, გადარჩენილი ალბომის განწყობის საპირწონედ, რომელიც თავისთავად უდრიდა სხვა ტემპს, ადგილსა და სინამდვილეს, თვალი იმ გარემოს ნაღვლიანად მიმოავლო, სადაც ვისხედით და თქვა: „აქ კი“…

მივხვდი, რომ ახალი აღმოჩენით მიღებული შთაბეჭდილების სხვისთვის გაზიარების სურვილი არ მასვენებდა და წერილების წერა დავიწყე. ჩემს ძველ რვეულებში მარეკ პეგუსის, ტომ სოიერის, პორთოსის, დევიდ კოპერფილდის, მონტე-კრისტოსა და სხვათა სახელზე გაგზავნილი ათამდე წერილი არსებობს, რომლებშიც ბევრი აბდაუბდა წერია ტემპზე. მართალია, ძირითადად გზავნილები უპასუხოდ რჩებოდა და ამ წვრილმანის გამო მათ მიმოწერას ვერ ვუწოდებ, მაგრამ ეს უცებ არ გამხდარა უკან დახევის მიზეზი. პირიქით, მორიგი შესაძლებლობისკენ მიბიძგა და მალე თავადვე გამოვიგონე ჩემი ქალაქის ტემპისთვის შესაფერისი პერსონაჟი, რომელსაც ხშირად ვუზიარებდი ჩემს აზრებს და რომელიც სხვის გამოგონილ პერსონაჟებთან შედარებით ნამდვილად ამჟღავნებდა ტაქტს, რომ ჩემთვის მოკლე პასუხები მაინც დაებრუნებინა. ეს პერსონაჟი ბრმა იყო. გრძელი პალტო ეცვა, ხელჯოხი ეჭირა, თავს მუქი შლიაპა უმშვენებდა, ასაკით 3-4 ჯერ აღმემატებოდა და სიამოვნებით ატარებდა დროს ჩემს გვერდით, ქალაქის პარკის იმ ამოჩემებული ხის მოსასვენებელ სკამზე, საიდანაც კარგად მოჩანდა ბიბლიოთეკის წითელი აგურით ნაგები შენობა. ჩვენ ბევრს ვლაპარაკობდით და ეს ლაპარაკი უამრავ, ერთმანეთისგან განსხვავებულ საკითხს შეეხებოდა. ეს იყო ის უწყინარი, წარმოსახვითი დიალოგები, რომლის ერთადერთ დანაშაულსაც იმ თორმეტფურცლიანი რვეულების გაფუჭება წარმოადგენდა, რომლებშიც მათ ვწერდი. მაგრამ მას ჰქონდა ღირსებაც. უპირველესად ეს იყო იმაში თვითგამორკვევის მცდელობა, თუ რა ხდებოდა ჩემ გარშემო. ბრმა კარგი მეგობარი იყო. იმდენად კარგი, რომ როცა დრო გავიდა და თანდათან გაქრა ჩემი წარმოსახვიდან, ადგილი რვეულებით გამოტენილი კორდონის ყუთის ფსკერზე, სრულიად უპრეტენზიოდ და უდავიდარაბოდ დაიკავა.

მას შემდეგ საცხოვრებელ ადგილს პერიოდულად ვიცვლიდი და ეს ჩემთვის ყოველთვის გულისხმობდა ერთი ტემპიდან მეორეში მონაცვლეობის პრაქტიკას. ჯავახური მარტოობის წლებში ჩემი ერთი მოსწავლე სახლში მსტუმრობდა ხოლმე, არზრუნი. საშინაო დავალებებს ერთად ვასრულებდით. იმ სახლში უკვე წელიწადზე მეტია, რაც აღარ ვარ, მაგრამ ქუჩაში, ან სკოლაში როცა მხვდება, ხელს დღესაც მოწიწებით მიწვდის, ზრდილობიანად მომიკითხავს. ახლაც კი, როცა ჩემი ნინოწმინდაში ჩამოსვლის წლით ინტერესდებიან, მას კალენდრით არასდროს ვითვლი, უფრო ზუსტი რამ მეხმარება – არზრუნი. მე და არზრუნი სკოლაში ერთ დღეს მივედით, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ ის სკოლაში პირველკლასელად ჩაეწერა, მე კი მოხალისე მასწავლებლად. ახლა მეექვსე კლასის მოსწავლეა. სანამ სკოლაშია ის ყოველთვის იქნება ჩემი ათვლის წერტილი. მერეც, თუ აქ ვიქენი, მაშინ რომელიმე სხვა პირველკლასელ მოსწავლეს ამოვირჩევ. ალბათ არ ვიქნები ორიგინალური თუ ვიტყვი, რომ ყოფითი აპოკალიფსებისგან ყველას რაღაც მკვეთრად თავისი გადაარჩენს, მასწავლებლის ერთადერთი ხსნა კი აქაც მოსწავლეა.

ჰოდა, იმ მარტოობისას, როცა არზრუნი ჩემთან დავალებების დასაწერად შემოივლიდა ხოლმე, ისეც ხდებოდა, რომ სხვა რამეებზეც ვლაპარაკობდით. სასწავლო წელი ახალი დაწყებული იყო, როცა ერთხელ მესტუმრა და ეზოში გამოვედით. ლამაზი საღამო იყო, ოქროში ამოვლებული, მზე თბილ საძოვრებს ელოლიავებოდა და ამდენი წლის მერე იმ დღიდან, ისევ გამიცოცხლდა მძაფრი შეგრძნება დუნე, ზანტ ტემპზე, რომელსაც თითქოს ორივენი თვალებში ვუყურებდით.

„აზრუნ, მაკკოფე გიყვარს?“ – ვკითხე.

ღიმილით დამიქნია თავი.

„შეხედე, მაკკოფეს ფერი საღამოა“. – ვუთხარი და ორი დღის შემდეგ, როცა თავის რამდენიმე თანაკლასელ ბიჭთან ერთად კარზე მომიკაკუნა და მზესუმზირის ახალდაკრეფილი, ყვითელი თავთავებით ამივსო სახლის შემოსასვლელი, მივხვდი, რომ ჩემი გაიგო.

იმ საღამოს სახლის უკანა ეზოში ისევ აღმოვჩნდი, ოღონდ ამჯერად, მარცხნივ როცა მივიხედე 16-17 წლის შემდეგ პირველად არ მიგრძნია თავი მარტოსულად. შევნიშნე, რომ გვერდში ის ძველი ნაცნობი პერსონაჟი ამომდგომოდა, რომელიც კაი ხნის დავიწყებული მყავდა. ბრმა.

„მგონი ჩემი გამოჩენისთვის შესაფერისი ტემპი იყო“. – თქვა და გაიღიმა.

მზესუმზირას ჩიტივით ვკენკავდი და გავცქეროდი საღამოს, რომელსაც მართლა დაჰკრავდა მაკკოფეს გემო და ფერი, ძროხები კი ბალახს ისევ ისე, ზანტად ძოვდნენ. ყველაფერი ისე იყო, როგორც ოდესღაც დავტოვეთ – ძველ და დავიწყებულ ნახატებში… ზანტი და დასავიწყებელი იყო გარშემო ყველაფერი, ამ მზესუმზირის თავთავის გარდა, რომელიც ვიცოდი, რომ მზე როცა ჩავიდოდა, მაშინაც გაანათებდა.

სამყაროს ილუზორულობის არაერთი თეორია არსებობს. მისი სიმულირების ათასგვარ ვერსიებს განიხილავენ. თუ ერთ-ერთ მათგანს ვენდობით, მაშინ თავისუფლად შეიძლება, რომ ახლაც იქ ვიყო, ფოთის ცენტრალურ პარკში. ხის მოსასვენებელ სკამზე ვიჯდე, ჩემ გამოგონილ პერსონაჟს საკუთარ მომავალზე ველაპარაკებოდე, ამ აქტის ერთადერთ დანაშაულს კი ისევ იმ თორმეტფურცლიანი რვეულების გაფუჭება წარმოადგენდეს, რომლებშიც ეს სიტყვები იწერება.

და ვინმემ დაუყოვნებლივ უნდა შემანჯღრიოს, რომ გამოფხიზლება შევძლო.

განვაგრძობ ამონარიდების გაცნობას ამერიკელი ავტორების გერშენ კაუფმანის, ლევ რაფაელის და პამელა ესპელანდის წიგნიდან „შენ უფრო ძლიერი ხარ, ვიდრე გგონია. შენი თვითშეფასების გზამკვლევი“. წიგნი დაწერილია ისეთი ფორმით, რომ მკითხველისთვის ნათელი ხდება ავტორების მიზანი, დაელაპარაკონ მოზარდებს და მათ მშობლებს რაც შეიძლება გასაგები და მარტივი ენით. თხრობა გაჯერებულია რეალური ამბების და სიტუაციების აღწერით, რაც საინტერესოდ საკითხავს და ადვილად აღსაქმელს ხდის ტექსტს.

ამ ფრაგმენტში მეცნიერები კვლავ ბავშვებსა და მოზარდებს მიმართავენ, მაგრამ, იმედი გვაქვს, უფროსებიც გაიგებენ შეფარულ გზავნილს, რათა შესაბამისად იმოქმედონ თავიანთი მცირეწლოვანი აღსაზრდელების საკეთილდღეოდ.

ნებისმიერ ადამიანს აქვს სხვა ადამიანების დახმარების მოთხოვნილება.

ნინო მთელი დღე ელოდა იმ წუთს, როდესაც მამიკო დასასვენებლად ტელევიზორის წინ წამოწვებოდა. ის ფრთხილად გავიდა ეზოში, სადაც მამამისი ავტომობილს აჩერებდა და მისი რეცხვა დაიწყო. ნინო ღელავს, რადგან ფიქრობს, რომ შესანიშნავ სიურპრიზს უმზადებს მამიკოს. როდესაც ის ეზოში გავა და გარეცხილ მანქანას დაინახავს ძალიან, ძალიან გაიხარებს შვილის ყურადღებით.

დავითი მოუთმენლად ელოდება სასკოლო ღონისძიების დაწყებას, რომელზეც მისი კლასელები და დამრიგებელი გორგოლაჭებზე ისრიალებენ. მართალია, მაია მასწავლებელი სრული აღჭურვილობით გამოცხადდა მოედანზე, მაგრამ ბიჭს ახსოვდა, რომ წინა დღეს მან ღიმილით აუხსნა მოსწავლეებს, არც ისე კარგად ვსრიალებო და სთხოვა, გაგებით მოჰკიდებოდნენ ამ ამბავს. დამრიგებელი მოედნის მოაჯირს იყო ჩაჭიდებული და ფრთხილად სრიალებდა მის გასწვრივ. ბიჭმა შეამჩნია მასწავლებლის დაძაბულობა, მასთან მისრიალდა, ხელი გაუწოდა და დახმარება შესთავაზა. პედაგოგმა მადლიერებით გაუღიმა და დიდი მადლობა გადაუხადა დავითს ყურადღებისა და მზრუნველობისთვის.

სხვა ადამიანებზე ზრუნვა, მათი დახმარება ჩვენვე გვაბედნიერებს.

თუ დაფიქრდები, – მიმართავენ წიგნის ავტორები ბავშვებსა და მოზარდებს, – გვჯერა, გაიხსენებ, სულ ცოტა, სამ ისეთ შემთხვევას, როდესაც უცნობ ან თუნდაც ნაცნობ ადამიანს უანგაროდ დაეხმარე. გაიხსენე, რას გრძნობდი ამ დროს, როგორ იქცეოდნენ ის ადამიანები. დაჯექი და მოუყევი საკუთრ თავს ამ განცდებისა და ემოციების შესახებ.

ნებისმიერ ადამიანს აქვს მოთხოვნილება, იყოს მნიშვნელოვანი, ღირებული და იმსახურებდეს აღფრთოვანებას.

ბავშვებო, მოზარდებო, თინეიჯერებო! თქვენ, სავარაუდოდ, გაიხსენებთ თუნდაც ერთ შემთხვევას, როდესაც დედას, მამას ან ვინმე სხვა ზრდასრულ ადამიანს სთხოვდით, გულისყურით ეყურებინა თქვენთვის იმ დროს, როდესაც რაიმეს აკეთებდით, მაგალითად, უკრავდით რომელიმე ინსტრუმენტზე, ცეკვავდით, მღეროდით, სპორტულ შეჯიბრებაში მონაწილეობდით ან რამე სხვა ისეთი საქმიანობით იყავით დაკავებული, რომელსაც მთელს თქვენს ძალისხმევას ახმარდით. გაიხსენეთ, როგორ გიყურებდნენ სხვა ადამიანები. დიახ, ყველას სჭირდება, გრძნობდეს საკუთარი პიროვნების მნიშვნელოვნებას, იყოს აღიარებული და იმსახურებდეს გარშემო მყოფების აღტაცებას.

ადამიანებს იმედი აქვთ, რომ სხვები აუცილებლად დაეხმარებიან ამ მოთხოვნილების დაკმაყოფილებაში. გარკვეული ხნის შემდეგ ბავშვები და მოზარდები ეჩვევიან საკუთარი მიღწევების დამოუკიდებლად ქებას. ზუსტად ისე, როგორც პატარა, რომელიც სიარულს სწავლობს. მას მშობლების დახმარების იმედი აქვს, უფროსები ყოველთვის მის გვერდით არიან, ხელს აშველებენ, წაქცეულს ხელში აიტაცებენ, ამხნევებენ და ასე იწყება დამოუკიდებელი ნაბიჯების გადადგმა. მერე სხვა რამის გამოც იმსახურებ ქებას: „ძალიან მიხარია, როცა მესმის, რა სიყვარულით ესაუბრები შენს უმცროს დაიკოს“. ამ დროს შენ ფიქრობ, რომ ძალიან კეთილი ხარ. ხოლო როდესაც მასწავლებელი გაქებს: „ყოჩაღ, უკვე უშეცდომოდ წერ კარნახს“, – სიამაყით ივსები.

ამით იმის თქმა გვინდა, ჩვენო ძვირფასებო, – მიმართავენ ავტორები პატარებს, – რომ როდესაც სხვა ადამიანები ამჩნევენ შენს ნიჭს, განსაკუთრებულ უნარებს და მათ შესახებ ხმამაღლა საუბრობენ, შენ გიჩნდება საკუთარი პიროვნების მნიშვნელოვნების განცდა და გიხარია, რომ ნამდვილად იმსახურებ, გარშემო მყოფები აღფრთოვანებულები იყვნენ შენით.

კიდევ ერთხელ დაფიქრდი და გაიხსენე შენი სამი ნიჭი და უნარი. შემდეგ გაიხსენე სამი ადამიანი, რომლებიც გეხმარებიან, რომ საკუთარი პიროვნებისადმი პატივისცემა იგრძნო. ჰკითხე შენს თავს, ვინ არიან ის ადამიანები. არ აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა, ახლობლები არიან ისინი თუ უცხოები.

ნებისმიერ ადამიანს აქვს მოთხოვნილება, გავლენა მოახდინოს ურთიერთობებსა და საკუთარ ცხოვრებაზე.

ჩვენი აზრით, – განმარტავენ ამერიკელი ავტორები, – ფსიქოლოგები ბევრს საუბრობენ იმის შესახებ, თუ როგორ შეინარჩუნონ ადამიანებმა სიმშვიდე და შინაგანი წონასწორობა. მაგრამ საგულისხმოა, რომ არსებობს ძლიერების კიდევ ერთი ტიპი, რომელიც ყველასთვის აუცილებელია. სხვა ადამიანებთან ურთიერთობა აუცილებლად უნდა ეფუძნებოდეს თანასწორობის და ურთიერთპატივისცემის პრინციპებს. ადამიანისთვის აუცილებელია დარწმუნდეს, რომ ის საკუთარი ცხოვრების ბატონ-პატრონია. ცხოვრება სავსეა ისეთი მოვლენებით, რომელთა გაკონტროლება ადამიანს არ შეუძლია. განსხვავებით უამრავი ისეთი რამისგან, რაც შენი ასარჩევია, – მიმართავენ წიგნის ავტორები ბავშვებსა და მოზარდებს, – დაწყებული იმითმ რას და როდის შეჭამ, როდის დაიძინებ, რას ჩაიცვამ, ივლი თუ არა მუსიკალურ სკოლაში, რომელიმე სპორტულ სექციაში. ტრადიციულად, ეცადე ჩამოწერო სამი რამ, რაზეც ოჯახში გავლენის მოხდენა შეგიძლია. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია სამი ისეთი რამის გახსენება, რაზეც გავლენას ვერ ახდენ. დაფიქრდი, დაეკითხე საკუთარ თავს, რომელია ამ სამიდან ისეთი მოვლენა, რომელზე გავლენის მოხდენაც შენთვის მნიშვნელოვანია. დაელაპარაკე ამის შესახებ მშობლებს და მოიფიქრე პრობლემის გადაჭრის მინიმუმ ორი ვარიანტი, რათა მშობლებსაც შესთავაზო არჩევანი.

სტატიის სულისკვეთების გასაძლიერებლად ვეტყვი მკითხველებს, რომ ავტორები სთავაზობენ მოზარდებს, საკუთრ თავთან დიალოგის გამართვა ისწავლონ: „ჰკითხე საკუთრ თავს: „რას ვგრძნობდი დღეს?“ ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად დაფიქრებაა საჭირო. პირობითად: „მე მთელი დღე მოწყენილი ვიყავი იმის გამო, რომ გუშინ მამასთან სერიოზული კამათი მომივიდა“. საკუთარ თავთან საუბარი შეიძლება ასე გაგრძელდეს: „რისი გაკეთება შემიძლია ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?“ შედეგად, დიდი ალბათობით, დაასკვნი, რომ მამასთან საუბარი პრობლემის მოგვარების საუკეთესო გზაა“.

აი, კიდევ ერთი კითხვა საკუთარ თავთან საუბრისთვის: „რაზე ვოცნებობ?“ „როცა გავიზრდები, მინდა, ცხოველებთან ვიმუშაო“. „და რისი გაკეთება შემიძლია ოცნების ასახდენად?“ მაგალითად, დასაწყისისთვის შემიძლია ვიკითხო წიგნები იმ თემაზე, რომელიც მაინტერესებს. შემიძლია, ვეტერინარებს, ცხოველთა მომვლელბსა და მომთვინიერებლებს გავესაუბრო“.

ბავშვებმა და მოზარდებმა უნდა იცოდნენ, რომ შესაძლოა ვერ მოერიონ თავიანთ გრძნობებს, მაგრამ მათ შესახებ საკუთარ თავთან საუბარი მაინც წაადგებათ, რადგან გრძნობების იგნორირებას გაცილებით ცუდი შედეგი მოაქვს. აქვე უნდა ითქვას, რომ ზოგჯერ შესაძლოა ვერ აიხდინო სურვილი, ვერ მიიღო ის, რაც გინდა. მიუხედავად ამისა, მაინც საჭიროა საკუთარ თავთან საუბარი. ეცადე, გამოიმუშაო ეს ჩვევა. ამისთვის საჭიროა, ხშირად გამონახო დრო და მყუდრო ადგილი. თუ ეს არ ხერხდება, შეგიძლია ჩანაწერები გააკეთო, კითხვები დასვა და პასუხებიც იქვე დააფიქსირო.

კლასში ოცი ან მეტი სხვადასხვა ხასიათის, ტემპერამენტის, ცოდნის მოსწავლეა. ყველა ინდივიდუალურ მოსმენას, მიდგომას, და „აღმოჩენას“ მოელის ჩვენგან. არის კი საკმარისი 45 წუთი (პანდემიის „წყალობით“ ეს დრო კიდე უფრო შემცირდა) იმისთვის, რომ გაიგო თითოეულის დარდისა თუ სიხარულის მიზეზი? ხშირად კი სწორედ ეს ისტორიებია უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე ვაჟას დაჭრილი „არწივი“ თუ გალაკტიონის პოეტური სიღრმეები. აღმოვაჩენთ, რომ მათი „უყურადღებობისა“ და „სიცელქის“ მიღმა უხმო და ხშირად გაუზიარებელი დარდი და ფიქრი, ოცნება, ბრაზი და სიყვარულ იმალება. ჩვენი გადმოსახედიდან მათი პრობლემები მდოგვის მარცვლის ოდენა მოჩანს, გარკვეული ხნის შემდეგ მარცვალი შეიძლება აუტანელ სიმძიმედ, თავს მოხვეულ ტვირთად და საბოლოოდ მოურჩენელ ტრავმად იქცეს. არადა, მხოლოდ მოსმენა იყო საჭირო.

რამდენად შესაძლებელია, პედაგოგმა მიაყურადოს თითოეული მოსწავლის გულისხმას ისე, რომ დაიცვას გაკვეთილისთვის რეგლამენტირებული დრო, უპასუხოს ეროვნული გეგმით გათვალისწინებულ მიზნებს და შედეგზე იყოს ორიენტირებული?

ბოლო რამდენიმე წელიწადია, მასწავლებლები აქტიურად თანამშრომლობენ სკოლის ფსიქოლოგებთან. პედაგოგებმა გაიაზრეს, რომ ფსიქოლოგი მათი მოკავშირეა კლასის სწორად მართვაში. ეს თანამშრომლობა არ აკნინებს მასწავლებლის საქმიანობასა თუ ავტორიტეტს. ფსიქოლოგები იძლევიან კომპეტენტურ რჩევებს, გვთავაზობენ მნიშვნელოვან აქტივობებს და, რაც მთავარია, გვეხმარებიან, დავინახოთ მოსწავლე სხვა რაკურსით, გავთავისუფლდეთ „მე ხომ ეს ყველაზე უკეთ ვიცი-ს“ მავნე ზეგავლენისგან. შედეგად კი იზრდება ჩვენი ცნობიერება და სწავლების ხარისხი.

სწორედ ამ ძიების გზაზე აღმოვაჩინე „მეტაფორული ბარათები“ – ფსიქოლოგიაში არცთუ დიდი ხნის წინ დანერგილი მიდგომა.

„მეტაფორა“ ბერძნული სიტყვაა და გადატანას ნიშნავს, ემყარება მსგავსებას. მეტაფორას ხშირად „შემოკლებულ შედარებასაც“ უწოდებენ. ბარათების შემთხვევაში მეტაფორული ბმა ხდება ნახატსა და ჩვენს შინაგან სამყაროს შორის.

ქართული მეტაფორული ბარათების ნაკრების – „საგანძურის“ – ავტორი პროფესიით პედიატრი და ბავშვთა ნევროლოგი, მედიცინის დოქტორი, არტთერაპევტი, ტრენერი, ქოუჩი, ნლპ პრაქტიკოსი ეთერ ფილიპოვიჩი გახლავთ. ნაკრები შეიქმნა ცნობილი ქართველი მხატვრის ნინო ჩაკვეტაძის ნახატების მიხედვით.

მეტაფორული ბარათების ისტორია 1975 წელს დაიწყო, როდესაც კანადელმა მხატვარმა და ხელოვნებათმცოდნემ ელი რამანმა შექმნა ბარათების კრებული, რომელიც, როგორც შემდეგ აღმოჩნდა, ახალ ეტაპად იქცა ადამიანების ფსიქოლოგიური დახმარების, პიროვნული განვითარებისა და მხარდაჭერის გამოცდილებაში. ფსიქოთერაპევტმა ჯო შლიხტერმა შეიმუშავა ბარათების გამოყენების წესები და პრინციპები.

მთავარი პრინციპი კი ის არის, რომ მეტაფორული ბარათი წარმოადგენს საუკეთესო მეგზურს ჩვენი არაცნობიერისკენ. ყველა ადამიანი ბარათში მხოლოდ საკუთარ ინტერპრეტაციას ხედავს, თავისი ცნობიერი თუ არაცნობიერი გამოცდილების შესაბამისად.

ეთერ ფილიპოვიჩი https://sputnik-georgia.com/people/20181105/242813360/eter-filipovich.html

სწორედ ეს ბარათები დამეხმარა, „უკეთ მომესმინა“ ჩემი მოსწავლეებისთვის, თანაც ისე, რომ არ შემელახა მათი პირადი სივრცე.

ბავშვებს უსაზღვრო ფანტაზია აქვთ, თუმცა ზოგი ახერხებს წარმოდგენების გასიტყვებას, ზოგს კი ჩვენი დახმარება სჭირდება. ამისთვის ხშირად ვიშველიებთ ილუსტრაციებს, რომლებიც უხვად არის სასკოლო სახელმძღვანელოებში.

ასურათებული ლექსი თუ მოთხრობა იწვევს მოსწავლის ინეტერესს, ეხმარება მასალის ათვისებაში, ხელს უწყობს ნაწარმოების გაგება-გააზრებას. შედეგად საგაკვეთილო პროცესი მრავალფეროვანად და საინტერესოდ მიმდინარეობს. მოსწავლეები ასოციაციურად პოულობენ კავშირს ტექსტსა და ნახატს შორის. ილუსტრაცით შეგვიძლია წინარე ცოდნა გავააქტიუროთ ან მომდევნო გაკვეთილისთვის გამოწვევის ფაზა წარვმართოთ. თუმცა ის ნახატები, რომლებიც სახელმძღვანელოშია მოცემული, მორგებულია საგაკვეთილო გეგმას, ეს კი ერთგვარად წინასწარ განგვისაზღვრავს სასაუბრო თემას.

მეტაფორულ ნაკრებში შემავალი 150 ბარათი კი საუკეთესო დამატებითი რესურსი აღმოჩნდა ჩემი მოსწავლეებისთვის. ბარათების ხარისხი და A6-ით   შესრულებული რეპროდუქციები მარტივად აღიქმება და ხელს უწყობს ამბის თხრობას. აღსანიშნავია, რომ კრებულს თან ახლავს კითხვები, რაც გვეხმარება, საუბარი სწორად, რაფინირებულად და მიზანმიმართულად წარვმართოთ.

ნინო ჩაკვეტაძის პერსონაჟების სიმშვიდე, სევდა, ურთიერთდამოკიდებულება ქართულის გაკვეთილებზე ისტორიებად, ზღაპრებად იქცა. მოსწავლეების მიერ მოფიქრებულ ამბებში ფარულად ჟღერდა თითოეული მათგანის ოცნება, სიხარული, წადილი, წყენა თუ სინანული. ზღაპარი ხომ ჩვენი რეალობის მეტაფორული გარდასახვაა. ბავშვები გაუცნობიერებლად საუბრობენ საკუთარ თავზე, პრობლემებზე, თითქოს მათი „სულიერი ზარდახშა“ იხსნება და აღმოჩნდება, რომ იქ არაერთი ტალანტია დავანებული. ვხვდებით, რომ მათ საუბარი სურთ, ისინი მთელი ხმით გვიხმობენ, ჩვენამდე კი მხოლოდ ჩურჩული აღწევს.

გაკვეთილზე ბარათების გამოყენების რამდენიმე გზას მივმართავ:

მოსწავლეებს შეუძლიათ, სათითაოდ აირჩიონ ბარათები და მოიფიქრონ ინდივიდუალური ისტორიები. სინტერესო და სახალისო აღმოჩნდა ამბის შეთხზვის ის ვარიანტიც, როდესაც ზღაპარს ერთი წინადადებით იწყებს მასწავლებელი ან რომელიმე მოსწავლე, თხრობას აგრძელებს სხვა და ასე იქმნება კლასის საერთო ნამუშევარი. ნახატი ეხმარება, მარტივად განავითარონ ამბის სიუჟეტური ხაზი.

განსაკუთრებით მოსწონთ პირველ პირში თხრობა. თუ რომელიმე მოსწავლეს დახმარება სჭირდება, ვცდილობ, კითხვები მივაშველო:

• აღწერე გარემო
• აღწერე პერსონაჟი (პერსონაჟები) გარეგნულად
• შენი აზრით, რაზე ფიქრობს (ოცნებობს, დარდობს, უხარია, სურს) პერსონაჟი?
• რას ეტყოდი მას?
• რას გიამბობდა ის?
• რას დაარქმევდი შენს ამბავს?

ვფიქრობ, მასწავლებლობა მხოლოდ საგნის ზედმიწევნით ცოდნას არ გულისხმობს, ის რამდენიმე პროფესიის გადაკვეთის წერტილია.

მეტაფორული ბარათების გამოყენება შეგვიძლია ხელოვნების გაკვეთილზეც. ფერის, ხასიათისა და ემოციის ურთიერთმიმართების გასააზრებლად.

• რა ფერები ჭარბობს ნახატზე?
• როგორი განწყობა შეგიქმნა მხატვრის ნამუშევარმა?
• რა დეტალები (ფერები) იწვევს შენში მხიარულ ან სევდიან განწყობას?
• რომ შეგეძლოს, რა ფერს დაამატებდი განწყობის შესაცვლელად?

მეტაფორული ბარათები მოსწავლეებს ეხმარება, განივითარონ შემოქმედებითი უნარები, ინტეგრირდნენ გარემოსთან და გაუმკლავდნენ მენტალურ პრობლემებს.

ქართულის გაკვეთილებზე გამოყენებული მეტაფორული ბარათები დამეხმარა, გულისყურით „მომესმინა“ ჩემი მოსწავლეებისთვის, მოვრგებოდი ეროვნული გეგმით გათვალისწინებულ მიზნებს და ამ ისტორიებისთვის 45 წუთი საკმარისი აღმოჩნდა.

ჩემი მოსწავლეების ერთ-ერთი ზღაპარი პატარა გოგონაზეა, რომელმაც გაზაფხულის ყვავილებს დაკარგული ფერები დაუბრუნა. საინტერესოა, თქვენ როგორ გააგრძელებდით ჩვენს დაწყებულ ამბავს?

ჩემი მესამეკლასელი შვილის ქართული ენისა და ლიტერატურის სასკოლო დავალებებში ხშირად გვხვდება ისეთი საკითხები, რომლებიც ტექსტის გააზრებისა და გაანალიზების ჩვევის გამოსამუშავებლად არის საჭირო. ისიც ვიცით, როგორი დიდი პრობლემაა ტექსტის გააზრება, მისი დეკოდირება მოსწავლის მიერ და, სამწუხაროდ, ეს პრობლემა სხვადასხვა საერთაშორისო კვლევებითაც დასტურდება. კითხვა კითხვისთვის სარგებელს ვერ მოგვიტანს, თუ მას არ ახლავს რეფლექსიის, შემეცნებისა და ტექსტის გაანალიზების პროცესი. ამიტომ მნიშვნელოვანია, არა წაკითხული წიგნების რაოდენობა, არამედ ხარისხი და ის, თუ როგორ გაიგო და გააანალიზა ის მოსწავლემ.

მოსწავლის კარგ მკითხველად ჩამოყალიბების დასაწყისში მნიშვნელოვანია, ამ ფუნდამენტურ კომპონენტებზეც გამახვილდეს ყურადღება, იმისათვის, რომ მას შემდგომში გაუადვილდეს რთულ ტექსტებთან ურთიერთობა და არც აზრის გამოტანა გახდეს პრობლემა. ამაზე ზრუნვის დაწყება შესაძლებელია მცირე ასაკში, როდესაც ბავშვს წიგნებს ვუკითხავთ. თუ შევყოვნდებით და ბავშვს მარტივ შეკითხვებს დავუსვამთ ნაწარმოების შინაარსის შესახებ, ის აუცილებლად გაგვცემს პასუხებს და ეს უნარიც ბავშვობიდან გამოუმუშავდება.

არანაკლებ მნიშვნელოვანია კითხვა მცირე ასაკიდან, წიგნთან ურთიერთობა, წიგნიერი გარემოს შექმნა ბავშვისთვის და ამის წახალისება. კვლევები ცხადყოფს იმასაც, რომ, თუ ბავშვს ბავშვობაში ოჯახის წევრები წიგნებს უკითხავენ, ისინი გამოირჩევიან სწავლების ზედა საფეხურებზე და უკეთესი აკადემიური შედეგებიც აქვთ იმათთან შედარებით, ვისაც წიგნს არ უკითხავდნენ. ბავშვებისთვის წიგნების კითხვა ერთ-ერთი მძლავრი ინსტრუმენტია წიგნის შესაყვარებლად.

ჩემს შვილებთან ერთად წიგნის კითხვისას ყველა საკვანძო ეპიზოდზე ვჩერდებით და განვიხილავთ გმირის ამა თუ იმ ქცევას. ბავშვები უფრო აქტიურობენ, გმირის მორალურ ჭრილში განხილვისას; ასაბუთებენ, რა მოეწონათ, რა არ მოეწონათ, რა იყო გამაღიზიანებელი მის ქცევაში და რა შეიძლებოდა, რომ გამოესწორებინა. ისინი მსჯელობენ გმირის გადაწყვეტილებებზე და ფიქრობენ, რომ სხვანაირად რომ მოქცეულიყო, იქნებ უფრო უკეთესად ეცხოვრა, იქნებ ხიფათები და განსაცდელი აერიდებინა თავიდან და ა.შ. ვფიქრობ, სკოლამდელი ასაკის ბავშვებთანაც ერთობლივი კითხვის პროცესშიც შეგვიძლია, გამოვიყენოთ ტექსტის გაგების ეს მეთოდი. გარდა იმისა, რომ ბავშვი ასეთ დროს სწავლობს მისი აზრების დამოუკიდებლად ჩამოყალიბებას და გვიზიარებს საკუთარ ლიტერატურულ შეფასებებს, ასევე სწავლობს, როგორ დაინახოს ესა თუ ის პერსონაჟი, როგორ შეაფასოს მისი ქცევები, ეს კი საკმაოდ დიდი გამოცდილება და უნარია პატარა მკითხველისთვის, რომელიც სულ ცოტა ხნის წინ შეეჭიდა ახალ ტექსტებს.

ტექსტის კითხვისას, პირველი, ვისაც ვამჩნევთ ან გამოჩენას ველოდებით, ეს მისი უმაღლესობა – პერსონაჟია. ჩვენი დაინტერესებაც უფრო იზრდება, თუ ის გამორჩეული, საინტერესო და სხვა დადებითი თვისებებითაც არის შემკული. ასეთ დროს მკითხველი, განსაკუთრებით ბავშვი ახდენს პერსონაჟის საკუთარ თავთან იდენტიფიცირებას. ის როლურ მოდელებს არა მარტო ფიზიკურ გარემოში და ოჯახში ეძებს, არამედ ლიტერატურაშიც და შეიძლება ეს როლური მოდელი, ბევრად ავტორიტეტული და მისაღები იყოს მისთვის, ვიდრე რეალური პერსონაჟები თავისივე ცხოვრებიდან.

• გაიხსენეთ ბოლოს წაკითხული მოთხრობა, იგავი ან ზღაპარი.

• შენი აზრით, რომელი იყო გმირის ყველაზე მნიშვნელოვანი საქციელი?

• დაწერე, რატომ მოგწონს ან არ მოგწონს მისი ეს საქციელი.

• როგორ მოიქცეოდი მის ადგილას?

ეს ჩემი მესამეკლასელი შვილის ქართულის ერთ-ერთი ჩვეულებრივი საშინაო დავალებაა. ის მსგავს სავარჯიშოს ხშირად აკეთებს. მისთვის ასეთი ტიპის სავარჯიშოს შესრულება უკვე პრობლემას აღარ წარმოადგენს, რადგან სასკოლო ლიტერატურის გარდა, მის ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მხატვრულ ლიტერატურას და მასზე დისკუსიებს. წინა ზაფხულს ჟიულ ვერნის კლასიკად ქცეული „საიდუმლო კუნძული” წაიკითხა. კითხვას მთელი ზაფხული მოანდომა, არ იყო მარტივი მეორეკლასელისთვის საკმაოდ დიდი და სქელტანიანი სათავგადასავლო ნაწარმოების წაკითხვა. შთაბეჭდილებებს გზადაგზა მიზიარებდა, აღაფრთოვანებდა წიგნის მთავარი პერსონაჟის – ინჟინერი სმიტის და მისი ოთხი მეგობრის ამბავი, ოცნებობდა საიდუმლო კუნძულზე მოხვედრასა და თავგადასავლებზე. წაკითხულ ტექსტზე ბევრს ვსაუბრობდით, რადგან ძლიერი შთაბეჭდილებების ქვეშ იყო და თავს კაპიტან სმიტთან აიგივებდა. კაპიტან სმიტის თავგანწირვა და სიძლიერე მართლაც აღმაფრთოვანებელია და სწორედ ამით მოიხიბლა ისიც და მისთვის, სამახსოვრო ლიტერატურული პერსონაჟების გალერიაში ერთ-ერთ სახასიათო და გამორჩეულ სახედ იქცა. მიუხედავად იმისა, რომ ამის შემდეგ ბევრ სხვადასხვა ტექსტთან მოუწია ურთიერთობა, „საიდუმლო კუნძულის” გმირები ანდროსთვის დაუვიწყარი აღმოჩნდა. დავალებაც კაპიტან სმიტზე დაწერა, მისი საუკეთესო თვისებები და ისეთი გადაწყვეტილებები გაიხსენა, როცა მეგობრების გამო საკუთარ სიცოცხლეს საფრთხეში აგდებდა.

კარგ მკითხველად ჩამოყალიბების პროცესში, სკოლის და მასწავლებლების მონდომებასთან ერთად, მნიშვნელოვანია მშობლის როლი და ჩართულობა. მშობელი ის პირველი ადამიანია, რომელიც პირველ წიგნს უკითხავს შვილს და ესაუბრება მასზე. ერთობლივი კითხვა კი შეიძლება კიდევ უფრო დიდ საინტერესო თავგადასავლად იქცეს. თუკი ეს ხშირად ხდება და მშობელი დაინტერესებულია, გააძლიეროს ბავშვში მკითხველის უნარები, სავარაუდოდ, მომავალში, ტექსტის გაგება-გააზრება პრობლემად აღარ იქცევა.

თუ ჩვენ არ ვასწავლით ბავშვებს, როგორ გაშიფრონ ტექსტი, შეისწავლონ პერსონაჟები, ამოიცნონ და შეამჩნიონ მათი მახასიათებლები, ამოიცნონ ტექსტის გზავნილი, შეიძლება ისინი დიდხანს დარჩნენ მხოლოდ წამკითხველებად. ამიტომ, მნიშვნელოვანია ამ ტექნიკის სწავლება და ტექსტზე ყურადღებით დაკვირვება, იმისათვის, რომ მათ გაუადვილდეთ ურთიერთობა ნებისმიერი ტიპის და სირთულის ტექსტთან. ამიტომ, ჩვენც გავიწაფოთ მათთან ერთად კითხვაში, ვეძებოთ და ვარჩიოთ კარგი ლიტერატურა მათთვის, გავიცნოთ ჩვენთვის უცნობი პერსონაჟები და, რაც მთავარია, ვიკითხოთ ყველგან და ყოველთვის.

ექსპერტები მათთვის მეტ გართობასა და გართობას გვთავაზობენ

(ნაწილი პირველი)

ევროპულ ქვეყნებში საზაფხულო სკოლა განათლების მიღების ერთგვარი საშუალებაა, რომელიც მოსწავლეს (სტუდენტს) ზაფხულის პერიოდში როგორც აკადემიურ, ისე არააკადემიურ კურსებს სთავაზობს. როგორც წესი, უნივერსიტეტებში ივნისი-სექტემბრის პერიოდში მეცადინეობები არ მიმდინარეობს. სწორედ ამ დროს, საგანმანათლებლო დაწესებულებები საზოგადოებას საზაფხულო კურსებს სთავაზობს. ჩვეულებრივ, საზაფხულო კურსები ერთიდან რვა კვირამდე გრძელდება და მათზე დასწრება ნებაყოფლობითია. ამ კურსების გავლა არ არის სავალდებულო. ევროპის ქვეყნებში, საზაფხულო სკოლები/კურსები მასპინძელი ქვეყნის ენის შესწავლის საუკეთესო საშუალებას წარმოადგენს. გარდა ამისა, უნივერსიტეტში სწავლის დაწყებამდე საზაფხულო კურსებს ბევრი საერთაშორისო სტუდენტი იღებს. ამ დროს სტუდენტი უკეთ ეცნობა ახალ ქვეყანას, უკეთ გაიცნობს გარემოს და უფრო მომზადებული შეუდგება სწავლას უნივერსიტეტში.

აშშ-ში საზაფხულო სკოლებს ცოტა განსხვავებული დატვირთვა აქვს: ამერიკულ საზაფხულო სკოლებში შესაძლებელია დამატებითი გაკვეთილების აღება ნიშნების მისაღებად ან მათ გასაუმჯობესებლად. უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში კი საზაფხულო სკოლის დროს შესაძლებელია სხვადასხვა სპეციალობაში საკრედიტო ქულების დაგროვება.

2020-2021 წელი ძნელი წელი იყო სკოლის მოსწავლეებისათვის. ბევრი მათგანი გაკვეთილს საწოლი ოთახიდან ესწრებოდა და მეგობრებსა და კლასელებს მხოლოდ „ზუმით“ ხედავდა. ზოგ მოსწავლეს ონლაინგაკვეთილის დასწრების საშუალებაც არ ჰქონია, რადგან არ ჰქონდა ზოგს კომპიუტერი, ზოგს კი – ინტერნეტკავშირი ან მყუდრო ადგილი ოჯახში საკლასო მეცადინეობაზე დასასწრებად და მასწავლებლის მოსასმენად.

იმათაც კი, ვინც სკოლაში ფიზიკურად იარა, ადგილზე უამრავი ახალი სტრესული გარემოება დახვდა: დისტანციური სწავლების ახალი მოთხოვნებიდან დაწყებული კოვიდ-19-ით დაინფიცირების საფრთხით დამთავრებული. ბევრისთვის ამ ყველაფერმა საკლასო ოთახი შფოთითა და მღელვარებით აღსავსე ადგილად გადააქცია.

განათლების ექსპერტების ნაწილი განიცდის იმას, რომ ზოგიერთმა მოსწავლემ – განსაკუთრებით აფროამერიკელებმა, სხვა ფერადკანიანმა ბავშვებმა და დაბალშემოსავლიანი ოჯახის შვილებმა ამ წელს პანდემიის გამო არსებული შეზღუდვების გამო სწავლებისთვის განსაზღვრული უამრავი საათი დაკარგეს. სწავლის შემცირებულმა საათებმა შესაძლოა, გააუარესოს მათი ცოდნის ხარისხი და გაზარდოს სწავლებაში არსებული ის უთანასწორობა, რომელიც მათ მდგომარეობას კიდევ უფრო გააუარესებს.

მოსწავლეთა დასახმარებლად ბევრმა სასკოლო ოლქმა გადაწყვიტა, დაეგეგმა საზაფხულო სკოლები და ნაწილობრივ მაინც შეევსო წლის განმავლობაში „დაკარგული“ სასწავლო საათების რაოდენობა. თუმცა ერთი რამ საყურადღებოა: ამერიკაში საზაფხულო სკოლები მაღალი რეპუტაციით არ გამოირჩევიან. ბ-ნი დენ ვაისბერგმა (საგანმანათლებლო არამომგებიანი ორგანიზაციის, TNTP-ის ხელმძღვანელმა) ცოტა ხნის წინ „ნიუ-იორკ თაიმსისათვის“ მიცემულ ინტერვიუში განაცხადა, რომ, მაგალითად, საზაფხულო სკოლების დამხმარე კურსი მათემატიკაში მეხუთე კლასელებს დამატებით პრობლემებს უქმნის და კიდევ უფრო ართულებს მათ ცხოვრებას.

გარდა ამისა, აფროამერიკელი ან სხვა ფერადკანიანი ბავშვების გაგზავნა საზაფხულო სკოლაში, მაშინ, როდესაც მათი კლასელების დიდი ნაწილი საზაფხულო არდადეგებზეა, არასამართლიანია. ქ-ნი ქეთრინ ავგუსტინი, Rand Corporation-ის (ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი კვლევითი ცენტრი აშშ-ში) მთავარი მკვლევარი განათლების საკითხებში, განმარტავს, „რატომ არ უნდა იჯდეს ზოგი ბავშვი მათემატიკის გაკვეთილზე მთელი დღე, სკოლის კედლებში ზაფხულში, როდესაც მათი, უფრო მდიდარი ოჯახებიდან მოსული კლასელები საზაფხულო ბანაკებში თამაშში ატარებენ დროს?“.

ეს განსაკუთრებით ყურადსაღებია, როდესაც ბავშვებმა სკოლაში ასეთი რთული და ტრავმული წელი გაიარეს. მათ უბრალოდ შესვენება, არდადეგები და ემოციური მხარდაჭერა ისევე სჭირდებათ, როგორც სწავლაში დახმარება.

ექსპერტების უმეტესობა ამბობს, რომ ყოველთვის არსებობს გზა, რომელიც დააბალანსებს ამ ბავშვების საჭიროებებსა და მათთვის აუცილებელ სწავლებას მიმდინარე ზაფხულში. თუმცა ამ წონასწორობის შესაქმნელად სასკოლო ოლქებს დასჭირდებათ, შეცვალონ საზაფხულო სკოლებისთვის მოფიქრებული გეგმები, ახლა და სამომავლოდაც – სკოლებმა სასკოლო ოთახების ფანჯრებს იქითაც უნდა გაიხედონ და შექმნან ადგილი იმისათვის, რაც ყველა ბავშვს უყვარს: გართობისათვის!

რაში გვჭირდება საზაფხულო არდადეგები?

ხშირად გაიგონებთ, რომ „საზაფხულო არდადეგები“ ამერიკის ძველი, ფერმერული წარსულის გადმონაშთია. ეს არ არის სიმართლე, უფრო სწორად, ეს მთლად სიმართლე არ გახლავთ.

მიუხედავად გავრცელებული წარმოდგენისა, რომ ბავშვებს ზაფხულში იმიტომ დაუდგინეს არდადეგები, რომ მოსავლის აღებაში მშობლებს დაეხმარონ, არასწორია. საზაფხულო არდადეგების წესი ქალაქებში დაიწყო, გვესაუბრება ბ-ნი კენეთ გოლდი, PBS-ის (აშშ-ს ყველაზე მსხვილი საჯარო სატელევიზიო არხი) განათლების ისტორიის სპეციალისტი.

კონდიციონერების შექმნამდე საქალაქო სკოლებში, სადაც ზაფხულის თვეებში გაუსაძლისი სიცხე იდგა, შეძლებულ მშობლებს თავიანთი შვილები ზაფხულის საკურორტო, გრილ ადგილებში მიყავდათ ხოლმე. ამიტომაც, მე-19 საუკუნეში მთელი აშშ-ის მასშტაბით მოხდა სასკოლო კალენდრის სტანდარტიზაცია, რომლის მეშვეობითაც არდადეგები ზაფხულის თვეებს დაამთხვიეს. ამ დროს მშობლების ნაწილს ბავშვები ისედაც მიჰყავდათ სხვაგან. თანაც ამ დროს სკოლები საკმაოდ არაკომფორტული ადგილი გახლდათ, განსაკუთრებით ქალაქებსა და სამხრეთის შტატებში.

„ამ ახალმა წესმა მნიშვნელოვნად შეცვალა ქალაქების ეკონომიკური ცხოვრებაც – ამ დროს, მდიდარი ხალხი ქალაქებს ტოვებდა და დასასვენებლად მიემგზავრებოდა“, – გვეუბნება ბ-ნი გოლდი.

დღეს, აშშ-ის სკოლები (თუმცა არა ყველა მათგანი) ძირითადად აღჭურვილნი არიან ჰაერის კონდიციონერებით. მაგრამ ზაფხულის პერიოდი ბავშვებისთვის არდადეგებად დარჩა. „ფიზიკური აქტივობა, გარეთ, ჰაერზე და ბუნებაში ყოფნა, თავისუფალი თამაში (უფროსების ზედამხედველობის გარეშე) ბავშვების კრეატიულობისთვის ასპარეზს ქმნის და მათ ახალი ცოდნითა და უნარებით ამდიდრებს მათ. ამ დროს ბავშვები ისეთი აქტივობებით არიან დაკავებულნი, რომლებიც სასკოლო ცხოვრების დროს არ აქვთ – სწორედ ამის გამოა ზაფხული მნიშვნელოვანი“, – გვეუბნება ქ-ნი დენიზ პოუპი, სტენფორდის უნივერსიტეტის განათლების სკოლის უფროსი ლექტორი, არამომგებიანი ორგანიზაციის, Challenge Success-ის დამფუძნებელი.

აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეებისათვის ზაფხულობით არდადეგებისა და თავისუფალი დროის მიცემას მოწინააღმდეგეებიც ჰყავს. „ზაფხულის არდადეგები ცუდია ბავშვებისთვის და ამერიკის ეკონომიკის მომავლისათვის“, – აცხადებს ქ-ნი ბრიჯიტ ანსელი, ვაშინგტონის კვლევითი ორგანიზაციის, Center for Equitable Growth-ის ასისტენტ-მკვლევარი. ის 2014 წლის „პოლიტიკოში“ (Politico – აშშ-ს გავლენიანი ჟურნალი პოლიტიკისა და განვითარების საკითხებზე, ლ.ა.). წერდა: „ჩვენ ეს [არდადეგები] უნდა დავასრულოთ, ან სულ მცირე, იმ ბავშვებს, რომლებსაც ეს არ შეუძლია, უნდა შევთავაზოთ საზაფხულო, მასტიმულირებელი საზაფხულო პროგრამები“.

ამ განცხადებას საფუძვლად უდევს არგუმენტი, რომ „ბავშვები ივიწყებენ ყველაფერს, რაც მათ სასკოლო წლის განმავლობაში ისწავლეს“. ეს არის პროცესი, რომელსაც ხანდახან „საზაფხულო დაცურებას/Summer Slide“-საც უწოდებენ.

„ზოგიერთმა კვლევამ გვიჩვენა, რომ ზაფხულის არდადეგებზე, ბავშვები დაახლოებით ერთი თვის ნასწავლ მასალას ივიწყებენ“, – ამბობს ქ-ნი ანსელი, – ეს უფრო მცირეშემოსავლიანი ოჯახებიდან მოსულ მოსწავლეებშია გამოხატული. ამის გამო განათლების პოლიტიკაზე მომუშავე სპეციალისტები – განათლების ყოფილი სახელმწიფო მდივნის, არნე დანკანის ჩათვლით – უფრო გრძელი სასწავლო წლის დაწესებას უჭერენ მხარს. მათი აზრით, სასწავლო წლის ხანგრძლივობა 248 დღე უნდა იყოს (ეს ადრე სტანდარტი იყო ქ. ნიუ-იორკში).

უნდა აღინიშნოს ეს მხოლოდ მოსწავლეებს არ ეხება. ბავშვებისგან განსხვავებით, მშობლების უმეტესობას არ აქვს ზაფხულის შვებულება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მათ ზაფხულის დღეებში ესაჭიროებათ ალტერნატიული მოვლა ბავშვებისათვის (ბავშვთა ბანაკები, სახლები ან პანსიონები), სანამ მშობლები სამსახურში არიან. უფრო მდიდარ ოჯახებს შეუძლიათ, ბავშვები საზაფხულო ბანაკებში გაამგზავრონ ან რაიმე მსგავს პროგრამაში ჩაწერონ, მაგრამ ბევრისათვის ეს არ არის ხელმისაწვდომი (ბანაკი, საშუალოდ $76 აშშ დოლარი ღირს, ხოლო ხანგრძლივი პროგრამების ფასი, სადაც ბავშვები ღამით ბანაკში რჩებიან, Care.com-ის თანახმად, $176 აშშ დოლარამდე იწევს). დაბალი შემოსავლის მქონე ოჯახების დიდი ნაწილი რთულ მდგომარეობაში ხვდება, როდესაც სამუშაო საათების დროს ბავშვების სადმე გამწესება უწევს, სადაც მათ ყურადღებას მიაქცევენ. ეს კი შესამჩნევად ამცირებს მათ შემოსავლებს ზაფხულის განმავლობაში.

„ასეთი გახლდათ „საზაფხულო პრობლემები“ პანდემიის დადგომამდე. დღეს კი, პანდემიის პერიოდში და მის შემდეგ, მდგომარეობა უფრო გართულდა “, – ამბობს ბ-ნი გოლდი.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

მოამზადა ლევან ალფაიძემ

სტატია მომზადებულია ანნა ნორტის წერილის მიხედვით, 13.05.21

წყარო: https://www.vox.com/22425250/summer-school-2021-covid-pandemic-kids-education

„თანამედროვე სამყაროში ბუნებას მუდმივად საფრთხე ემუქრება – იჩეხება ტყეები, ზიანდება გარემო, ნადგურდება ცხოველები და მცენარეები. ბუნებას ზრუნვა და დაცვა ესაჭიროება. ეს თითოეული ჩვენგანი ვალია“, – ვკითხულობ სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების სახელმძღვანელოში და თვალს ვავლებ მასში მოცემული პროექტის მოკლე აღწერას, რომელიც ბუნების დაცვას ეძღვნება. გადავწყვიტე, დამეგეგმა ბუნებისმეტყველებისა და ხელოვნების ინტეგრირებული გაკვეთილი, რადგან ეს თემა ყველაზე მეტად ეხმაურება მას.

პროექტი მოვარგე ჩემს მიზანს, მოვახდინე მისი მოდიფიცირება და გავანაწილე ორ საგაკვეთილო საათზე. პროექტის მიზანი იყო – მოგვეხდინა ბუნებისმეტყველებისა და ხელოვნების საგანში მიღებული ცოდნის სინთეზი.

მოსწავლეებს ჯგუფური მუშაობისას თანაკლასელებისთვის უნდა გაეზიარებინათ განსხვავებული მოსაზრებები, გაეხსენებინათ ბუნებისმეტყველებაში შესწავლილი საკითხები. მრავალფეროვანი მასალისა და ტექნიკის გამოყენებით კი ფორმატზე უნდა შეექმნათ ბუნების გამოსახულება. ნამუშევრის წარდგენისას კი ესაუბრათ ჩანაფიქრის შესახებ, გამოყენებულ  ფერებზე, მასალაზე, ტექნიკაზე და ა.შ

პირველი საკონტაქტო საათი:

მოსწავლეებს ვაჩვენე პაბლო პიკასოს ნამუშევარი: „გოგონა მტრედით“ და დავუსვი რამდენიმე შეკითხვა:

• რას ხედავთ ფოტოზე?
• რომელი ფრინველია გამოსახული?
• რა განწყობაა ნახატზე?
• თქვენი აზრით, უფრთხილდება გოგონა მტრედს?
• თქვენ როგორ უფრთხილდებით გარემოს? რაში გამოიხატება ეს?
• რა მოხდება, თუ არ გავუფრთხილდებით ფრინველებს, ცხოველებს, მცენარეებს?

კითხვაზე პასუხის შემდეგ მოსწავლეებს ვაცნობ პროექტის მიზანს, გეგმასა და სამუშაო ფორმატს. კლასიდან გამომყავს ორი მოსწავლე და ვაძლევ საშუალებას, თავად გადანაწილდნენ სასურველ გუნდში. ვთხოვ, აირჩიონ გუნდის ლიდერი. გუნდში რამდენიმე მოსწავლეს უჩნდება სურვილი, იყოს ლიდერი. მოსწავლეებს თავად ვთხოვ, შეთანხმებულად ან ხმათა უმრავლესობით აირჩიონ ის. რამდენიმე წუთში ორივე გუნდის ლიდერი ცნობილია. ეს ერთგვარი აქტივობაა ჯგუფური მუშაობისა და თანამშრომლობითი უნარების განვითარებისთვის.

გუნდებს ვთხოვ, შემდეგი საგაკვეთილო შეხვედრისთვის გამოხატონ მოსაზრება 3-4 წინადადებით შემდეგ თემაზე: „რა მოხდება თუ ბუნებას არ მოვუფრთხილდებით?“. ასევე ვთხოვ, ჩამოწერონ რამდენიმე სლოგანი, რომელშიც იქნება მოწოდება ბუნების გაფრთხილებისკენ; ჯგუფებში გადაინაწილონ როლები და შეიმუშაონ ფორმატზე მუშაობის გეგმა. ერთმა გუნდმა სურვილი გამოთქვა, რომ სკოლის შემდეგ დისტანციურად შეკრებილიყვნენ გეგმის შესამუშავებლად. მოსწავლეებს ვთხოვ, შემდეგ გაკვეთილზე მოიტანონ საჭირო ნივთები, რომელთა გამოყენებითად შექმნიან ნამუშევარს.

მეორე საკონტაქტო საათი:

          გუნდები შედგენილია. სამუშაო მაგიდაზე რესურსები გადანაწილებულია. გუნდის წევრებმა შეთანხმებულად მოიტანეს მასალები. ერთმა საკუთარი ხელით გამოჭრილი მცენარეები მოიტანა, რომლებსაც გასაფერადებლად თანაგუნდელსაც უწილადებს. სხვამ ბრჭყვიალა ქაღალდისგან შექმნილი ყვავილი მოიტანა, დანარჩენმა სამუშაო მასალები, რომლითაც გაკვეთილზე გამოსახულებას შექმნიან და ა.შ.

სანამ გუნდები პრაქტიკული დავალების შესრულებას დაიწყებენ, ვკითხულობთ თითოეული მოსწავლის მოწოდებასა და თემას.  განვიხილავთ და გამოვთქვამთ მოსაზრებას, რატომ არ უნდა მოვჭრათ ხე, რატომ უნდა გავუფრთხილდეთ მცენარეებს, რისთვის არის საჭირო გამწვანება და ა.შ. ამის შემდეგ კი გუნდს ვთხოვ, შეაჯამონ ერთმანეთის მოწოდებები, ჩამოწერონ ფურცელზე,

რომელსაც შემდეგ ფორმატზე გადაიტანენ.

ამ ყველაფრის გააზრების შემდეგ იწყება პრაქტიკული სამუშაო. მოსწავლეები გუნდებში შეთანხმებულად მუშაობენ. გთავაზობთ ერთ-ერთი გუნდის ნამუშევარს:

მოსწავლეებმა დავალების პირობის თანახმად იმუშავეს, ნამუშევრის წარდგენისას კი წაიკითხეს მასში მოცემული მოწოდებები: „ნუ დაანაგვიანებ გარემოს“, „გავუფრთხილდეთ გარემოს“ და ა.შ. ასევე განმარტეს, რა მნიშვნელობა აქვს თითოეულ გამოსახულებას, ცხოველს, მცენარეს, ფრინველს, ადამიანს და ა.შ.

ვფიქრობ, მოსწავლეებისთვის ბუნებისმეტყველებისა და ხელოვნების ინტეგრირებული გაკვეთილი თავის მიზანს შეასრულებს. დაეხმარება მოსწავლეებს იმის გააზრებაში, რომ საჭიროა ბუნების გაფრთხილება და როგორც ჩემი ერთი მოსწავლე ფიქრობს: „ვინც ბუნებაზე ზრუნავს, საკუთარ თავსაც უფრთხილდება“.

ორას წელზე მეტი ხნის წინ საქართველოში გერმანელი კოლონისტები ჩამოსახლდნენ და საქართველოს მოზაიკას კიდევ ერთი უნიკალური წახნაგი შემატეს. ბერიას რეპრესიების ეპოქამდე ისინი ჩვენ გვერდით ცხოვრობდნენ, მრავლდებოდნენ, ქმნიდნენ უნიკალურ დასახლებებსა და საწარმოო ცენტრებს. მეორე მსოფლიო ომმა და ნაციზმის საბჭოთა ტერიტორიაზე გავრცელების საფრთხემ ქართველ გერმანელთა საუკუნოვანი ისტორია დაასრულა, საქართველოში მცხოვრები ევროპელები ცენტრალურ აზიაში გადაასახლეს. მიუხედავად ბედის უკუღმართობისა, ვიურტენბერგელთა შთამომავლებმა და მათთან დაკავშირებულმა პირებმა ბევრი სიახლის დანერგვა მოასწრეს ჩვენს საზოგადოებაში.

რეგიონში ყველაზე მეტ ლუდს ქართველები ვსვამთ. მაღაზიის ვიტრინები სავსეა ადგილობრივი თუ უცხოური წარმოების ლუდის ბოთლებით, ქილებითა და კასრებით. ლუდის ხარშვა საქართველოს კვების ინდუსტრიის ერთ-ერთ ყველაზე მოგებიანი და მდგრადი დარგსია. არადა, ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნეში ალაოსა და სვიისგან დამზადებული სასმლის შესახებ პრაქტიკულად არაფერი ვიცოდით. აღმოსავლეთის მთიანეთის რომელიღაც მიუწვდომელ, არწივის ბუდეზე უფრო მაღალა მდებარე სოფელში თუ დაამზადებდნენ ხევისბერები სარიტუალო ალკოჰოლიან სასმელს. ვითარება 1850-იან წლებში შეიცვალა, როდესაც ღვინის ქვეყნის დედაქალაქის გარეუბნებში – ნოი ტიფლისსა და ალექსანდერდორფში – დასახლებული გერმანელების რაოდენობა საგრძნობლად გაიზარდა და შეიცვალა მათი ცხოვრების ნირი. მათ შინ, სახელდახელოდ დამზადებული ლუდი აღარ ჰყოფნიდათ, აღარც ბევრი დრო ჰქონდათ პროდუქტის დასამზადებლად. აქედან გამომდინარე, ბაზარზე ლუდის კომერციული და შედარებით უფრო მასობრივი წარმოების მოთხოვნა გაჩნდა. მოთხოვნას პირველებმა მადერების გავლენიანი გვარის წარმომადგენლებმა უპასუხეს. „ქართულ-გერმანული ელექტრონული არქივის“ ცნობით, მადერები თბილისის ერთ-ერთი ყველაზე ძველი და თვალსაჩინო გვარია, რომელიც საქართველოში ჯერ კიდევ 1817 წელს ჩამოსახლდა. ისინი კავკასიის შუაგულში ცხოვრების პირველივე წლებიდან აქტიურად ჩაებნენ ეტლების, კარეტებისა და ეკიპაჟების დამზადებასა და მიწოდებაში, ჰქონდათ ტრაქტირები და სასტუმროები. შესაბამისად, შეძლებული გვარის წარმომადგენლებს ლუდის მოხარშვა არ უჭირდათ. ლუიზა მადერი იყო პირველი კომერსანტი, რომელმაც ჩვენს ქალაქში ლუდის გაყიდვა დაიწყო. თავდაპირველად მისი მუშტრები მხოლოდ გერმანელი კოლონისტები იყვნენ, მაგრამ შემდეგ შავი და ნაკლებად ხარისხიანი სასმლით სავსე ტოლჩების დაგემოვნება დანარჩენმა თბილისელებმა და ქალაქის სტუმრებმაც დაიწყეს. თუმცა მადერები ლუდს კუსტარულად ასხამდნენ. ჩვენს ქვეყანაში პირველი ლუდის ქარხანა შეძლებულმა გერმანელმა კაპიტალისტმა და თბილისში მდიდრული სასტუმროს მფლობელმა ფრიდრიხ ვეტცელმა გახსნა. სამწუხაროა, რომ არც ერთ თანამედროვე ქართველ მეწარმეს არ მოსვლია აზრად გერმანელ კოლონისტთა სახელობის პროდუქტის გამოშვება, რაც ტრადიციის აღდგენის, მისი უწყვეტობისთვის ზრუნვის მარკეტინგულ სიმბოლოდ შეიძლება ქცეულიყო.

ზოგი მკვლევარი მითურ კოლხ მედეას მედიცინისა და ფარმაცევტიკის ფუძემდებლად მიიჩნევს. საქართველო ყოველთვის გამორჩეული იყო თავისი სამკურნალო მცენარეებით, მკურნალობის ტრადიციული მეთოდებით. სახალხო მედიცინის განვითარების მაღალი დონის მიუხედავად, სააფთიაქო წარმოებასა და მომსახურებას ყოველთვის ნაკლებ ყურადღებას ვუთმობდით. სამაგიეროდ, სხვადასხვა დროს თბილისში ჩამოსახლებულმა გერმანელებმა არაერთ ადგილობრივ აფთიაქსა თუ ფარმაცევტულ კოოპერატივს ჩაუყარეს საფუძველი. ქალაქის ყველა ასეთ დაწესებულებას გერმანელები ხელმძღვანელობდნენ. ყველაზე ცნობილი ჰაინესა და ზემელის აფთიაქები გახლდათ. პირველი მათგანი თბილისის საკრებულოს შენობის პირველ სართულზე მდებარეობდა და გამორჩეული იყო უნიკალური ავეჯით, სტილით, პროდუქციის მრავალფეროვნებით.

საუკუნეთა მიჯნაზე თბილისის ტრამვაის ბოლო გაჩერებაზე ვატმანები აუცილებლად დასძახებდნენ ზემელის სახელს. ევგენი ზემელი საგანგებოდ უხდიდა მძღოლებს, რომ მგზავრებისათვის აფთიაქის არსებობა შეეხსენებინა.

აფთიაქები წამლებთან ერთად ისეთ საჭირო პროდუქტებსაც ყიდიდნენ, როგორიც იყო ყინული. გერმანულ ლუდს გერმანელ აფთიაქართა მიერ წარმოებული ყინულით აცივებდნენ და ამგვარად, მრავალფეროვან ქალაქში დასავლეთევროპულად მოლხენის შესაძლებლობასაც ქმნიდნენ.

1860-იანი წლების შუა ხანებამდე ქართული ინტელიგენცია იტანჯებოდა, რადგან გაზეთების საზღვარგარეთის განყოფილებაში ორი-სამი კვირის წინანდელი ცნობები იბეჭდებოდა. მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან ახალი ამბები თბილისამდე გვიან აღწევდა. საერთაშორისო ასპარეზზე მიმდინარე მოვლენების უსწრაფესად მიღების საშუალება განათლებულ ქართულ საზოგადოებას მალევე გაუჩნდა. თბილისზე ლონდონი-კალკუტის ათიათასკილომეტრიანმა სატელეგრაფო ხაზმა გაიარა, ინფრასტრუქტურული სამუშაოების ჩასატარებლად კი კავკასიის ცენტრში „სიმენსისა და ჰასკეს“ წარმომადგენლობა გაიხსნა. 1858-1868 წლებში ვალტერ და ოტო სიმენსები, დღემდე ცნობილი ტრანსნაციონალური ტექნოლოგიური კორპორაციის დამფუძნებელთა ოჯახის წევრები, ხელმძღვანელობდნენ რეგიონის სატელეგრაფო ხაზით დაქსელვას. მათმა შრომამ, კაპიტალმა და ცოდნამ მთელ დანარჩენ მსოფლიოსთან დააკავშირა მეცხრამეტე საუკუნის საქართველო.

საქართველოს პირველი ტელეგრაფისტების, აფთიაქარებისა და ლუდის მხარშველის  ამბების გახსენება აუცილებლად გამოადგებათ სამოქალაქო განათლების იმ მასწავლებლებს, რომლებიც თავიანთი მოსწავლეებისთვის საქართველოს ეთნიკური მრავალფეროვნებისა და ტექნოლოგიური პროგრესის ისტორიის შეხსენებას ცდილობენ.

რამდენიმე თვის წინ მასწავლებელთა კონფერენციაზე კოლეგებს ჩემს გამოცდილებას ვუზიარებდი. პერსონაჟის ფეისბუქპროფილზე მუშაობა ახალი დაწყებული გვქონდა. ერთ-ერთმა კოლეგამ აღნიშნა, რომ მანაც შესთავაზა ეს აქტივობა მოსწავლეებს, მაგრამ რატომღაც არ იაქტიურეს. ვიფიქრე, იქნებ ჩემებიც არ გამომყვნენ-მეთქი. დღეს, როცა ვირტუალური როლური თამაში დასრულებულია, მოსწავლეები ამბობენ, რომ პერსონაჟის ფეისბუქპროფილი მათ ტექსტის უკეთ გააზრებაში დაეხმარა და ეს დავალება სამუდამოდ დაამახსოვრდებათ. ესე იგი, წამოწყებამ გაამართლა. ჩემი აზრით, ეს იმის დამსახურებაა, რომ აქტივობა კომპლექსურ დავალებად მივეცი ბავშვებს. დავალების პირობა, თანდართული კრიტრიუმები ერთგვარი გზამკვლევია, რომელიც მოსწავლეს მის შესრულებას უადვილებს.

კომპლექსური დავლების პირობა მოსწავლეებს გავაცანი ელექტრონული ფორმით https://sway.office.com/9PQ9mlRhOopksBUv

მოირგეთ „ვეფხისტყაოსნის“ რომელიმე პერსონაჟის როლი, სოციალურ ქსელში შექმენით და აწარმოეთ მისი პროფილი ტექსტის შესწავლის განმავლობაში.

პერსონაჟის ფეისბუქგვერდზე:

• მკაფიოდ წარმოაჩინეთ თვენი პერსონაჟის შინაგანი სამყარო (პიროვნული მახასიათებლები, ფიქრები, ემოციები, შეხედულებები და დამოკიდებულებები მჭიდროდ დაუკავშირეთ ტექსტის შინაარსობრივ მხარეს);
• ტექსტში გადმოცემული მოვლენები, სხვა პერსონაჟები წარმოადგინეთ/შეაფასეთ თქვენი და თქვენი პერსონაჟის თვალთახედვით;
• განსაზღვრეთ თქვენი აუდიტორია, მიზანი;
• დაიცავით სალიტერატურო ენის ნორმები და პუნქტუაციის წესები;
• გადახედეთ თქვენს პოსტებსა და კომენტარებს, საჭიროების შემთხვევაში დაარედაქტირეთ.

ვირტუალური როლური თამაშის დასრულების შემდეგ ისაუბრეთ:

• რა სტრატეგიებს იყენებდით პერსონაჟის ფეისბუქგვერდის წარმოებისას;
• რაში დაგეხმარათ პერსონაჟის ფეისბუქპროფილის წარმოება;
• შეაფასეთ დავალებაზე მუშაობისას გამოყენებული სტრატეგიების ეფექტიანობა.

თავდაპირველად როლები გავანაწილეთ. არავინ იცოდა, სხვას რომელი პერსონაჟი შეხვდა.

მოსწავლეებმა შექმნეს თავიანთი პერსონაჟების პროფილები.

ტექსტის კითხვის პარალელურად მოსწავლეები თავიანთი პერსონაჟების პროფილებზე აქვეყნებდნენ ინფორმაციას, წარმოაჩენდნენ პერსონაჟთა შინაგან სამყაროს, ემოციებს, დამოკიდებულებებს, ასახავდნენ ტექსტში ასახულ მნიშვნელოვან მოვლენებს.

საინტერესოა, რომ მოსწავლეებმა მოიძიეს სხვადასხვა მხატვრის მიერ შესრულებული „ვეფხისტყაოსნის“ ილუსტრაციებიც, რომლებსაც თავიანთი პერსონაჟების პროფილებზე აქვეყნებდნენ.

დავალების პირობის შედგენისას სამიზნე ცნებად გრამატიკა არ განმისაზღვრავს, მაგრამ მას შემდეგ, რაც მოსწავლეების მიერ დაშვებული შეცდომები აღმოვაჩინე, ცვლილებები შევიტანე. კერძოდ, მოვთხოვე სალიტერატურო ენის ნორმების და პუნქტუაციის წესების დაცვა, გამოქვეყნებული ინფორმაციებისა და კომენტარების გადახედვა და, საჭიროების შემთხვევაში, დარედაქტირება. ვაკვირდებოდი, რა ტიპის გრამატიკულ და პუნქტუაციურ შეცდომებს უშვებდნენ ჩემი მოსწავლეები. ასე იქცა კომპლექსური დავალება კვლევის საგნად.

გამოიკვეთა ტიპური შეცდომები. მოსწავლეები არ სვამდნენ მძიმეს ჩართულთან, დანართთან, მიმართვასთან, ისეთ რთულ ქვეწყობილ წინადადებაში, სადაც დამოკიდებულ წინადადებას შუა პოზიცია უჭირავს. ზოგიერთი კი ზედმეტ მძიმეს სვამდა. გრამატიკაში პრობლემურ საკითხებად გამოიკვეთა ნაცვალსახელისა და კომპოზიტების მართლწერა. დისტანციური სწავლებისას შეცდომებს ვაანალიზებდით ელექტრონულ დაფებზე, პირისპირ სწავლებისას კი – საკლასო ოთახში. მალე მდგომარეობა გამოსწორდა, მეტიც, ზოგიერთი პერსონაჟი უკვე კომენტარებში უსწორებდა სხვა პერსონაჟებს გრამატიკულ თუ პუნქტუაციურ შეცდომებს. ამ მხრივ განსაკუთრებული აქტიურობით შერმადინი გამოირჩეოდა.

რამდენად შედეგიანია ეს დავალება ტექსტის სიღმისეულად გასააზრებლად და გრამატიკა-პუნქტუაციის დასაუფლებლად, ამაზე თვითონ მოსწავლეები საუბრობენ.

ანანო: – საინტერესო დავალება იყო, ტექსტიც ღრმად გაგვააზრებინა და სასვენი ნიშნების უკეთ დასმაც გვასწავლა. ძალიან სასიამოვნო და სახალისო იყო პოემის პერსონაჟად გარდასახვა. როცა პოსტებს ვწერდი, ზუსტად ვგრძნობდი, რას განიცდიდა პერსონაჟი იმ მომენტში.

მარი: – კითხვის პროცესში დიდ ყურადღებას ვაქცევდი დეტალებს, რომელთა საფუძველზეც ჩემი პერსონაჟის ემოციები უნდა წარმომეჩინა. ძალიან საინტერესო იყო. გარდა ამისა, ამ თამაშმა პუნქტუაციაც უკეთ გვასწავლა.

ნინია: – დიდი სიამოვნებით დავიწყებდი ტექსტის თავიდან სწავლას ამ ფორმატით. გული მწყდება, რომ დასრულდა. ეს აქტივობა მთელი სიცოცხლე მემახსოვრება.

მარიამი: – ეს იყო დავალება, რომლის მეშვეობითაც ნამდვილად შევძელით ტექსტის ღრმად გააზრება და გრამატიკა-პუნქტუაციის გამეორება. ასეთ დავალებას მომავალშიც დიდი სიამოვნებით შევასრულებ.