ტესტირება – ეს სიტყვა განათლების სამყაროში გამოცდის სინონიმად იქცა. არადა, იგი შეფასების სისტემის მხოლოდ ერთ-ერთი ინსტრუმენტია. ტესტირების მეთოდს ასევე მიმართავენ პიროვნული თავისებურებებისა და ინტელექტის კოეფიციენტის შესამოწმებლად. აღსანიშნავია, რომ ეს ინსტრუმენტი ელექტრონულ სამყაროში მარტივად ადაპტირდა და შეფასების სისტემის ყველაზე პოპულარულ ბერკეტად იქცა.

არსებობს სტანდარტიზებული ტესტები, რომლებსაც პროფესიონალები ადგენენ. მათ მიერ შემუშავებული ინსტრუმენტების დახმარებით შეგიძლიათ მიღებული შედეგები დადგენილ ნორმას/სტანდარტს შეადაროთ. პედაგოგთა მიერ შედგენილი ტესტები კი აერთიანებს დავალებებს, რომელთა დახმარებითაც მოწმდება კონკრეტული ცოდნა/უნარები. თუმცა პედაგოგიური ტესტიც შეიძლება იყოს ნორმაზე ორიენტირებული, რაც ერთი მოსწავლის მონაცემების კლასის შედეგებთან შედარების საშუალებას მოგვცემს. კრიტერიუმებზე ორიენტირებული ტესტი კი ზომავს ინდივიდის მიერ სასწავლო კურსით გათვალისწინებული მასალის ათვისების დონეს.

სასწავლო პროცესში ძირიდადად გამოიყენება ჰომოგენური (ერთი საგნის დავალებებისგან შემდგარი) ტესტი, ჰეტეროგენური შეფასების ინსტრუმენტი კი მისაღები ან საკვალიფიკაციო გამოცდების ფორმატს უფრო მიესადაგება. რაც შეეხება ტესტირების სიხშირეს, იგი დამოკიდებულია სასწავლო მიზანსა და მასალის მოცულობაზე. მიმდინარე ტესტირება სწავლის პროცესში მოსწავლეთა ცოდნის/გაგების დონის შემოწმებას გაგვიადვილებს, შემაჯამებელი ტესტი კი დიდი მოცულობის მასალის ათვისების ხარისხის გაზომვას უზრუნველყოფს. ამას გარდა, ტესტები უნდა აკმაყოფილებდეს ვალიდურობასა და სანდოობასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებს. ეს ყველაფერი კი შემდგენელის მხრიდან დიდ ცოდნას, გამოცდილებას და დროს მოითხოვს.

ხშირ შემთხვევაში, პედაგოგები (მათ შორის მეც მოვიაზრები) ტესტებს პროექტის გაწერის გარეშე ადგენენ. ამის მიზეზი ბევრი რამ შეიძლება იყოს, მაგალითად: დროის სიმწირე, გამოუცდელობა/არცოდნა და სხვ. პირადად მე ტესტური პროექტის შესახებ უნივერსიტეტში მეორედ ჩაბარების შემდეგ შევიტყვე. იმ დროისათვის ჩემი პედაგოგიური გამოცდილება რამდენიმეწლიან სასწავლო გამოცდილებასა და პროფესიულ ალღოზე დაყრდნობით შედგენილ არაერთ ტესტს მოიცავდა. პირველი, რაც შეფასების და ტესტირების კურსზე შევიტყვე, ისაა, რომ მხოლოდ ტესტური დავალებების შედგენა არ კმარა და საჭიროა პროექტი, რომელიც თემებსა და მასთან დაკავშირებულ შეკითხვებს გააერთიანებს. ტესტის შექმნამდე უნდა განისაზღვროს სასწავლო მიზანი. შემდეგ გაიწეროს ტესტური პროექტი და დავალებები. დასრულებული ტესტის განხილვა-შეფასება კი მისი დახვეწისა და საბოლოო ვერსიის შექმნის საშუალებას მოგვცემს.

ტესტის შედგენასა და ტესტირების პროცესთან დაკავშირებული კიდევ არაერთი დეტალის გათვალისწინებაა საჭირო. ამისათვის გირჩევთ, გაეცნოთ საგანმანათლებლო რესურსს – „როგორ შევადგინოთ პედაგოგიური ტესტები“ (ავტორები: სიმონ ჯანაშია, ანასტასია ქიტიაშვილი, ნინო ლაბარტყავა, თამარ აბაშიძე და ლუიზა არუთინოვა; 2009 წლის გამოცემა; საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი). ნიმუშად კი ჩემ მიერ შედგენილ ერთ-ერთ ტესტურ პროექტს წარმოგიდგენთ.

საგანი : ქართული ენა და ლიტერატურა

კლასი: V

სემესტრი: I

თემა: ნაცვალსახელები

კოგნიკური მიზანი: მოსწავლეები 3 თვის შემდეგ დამოუკიდებლად შეძლებენ ნაცვალსახელთა შემდეგი ჯგუფების – პირის, კუთვნილებითი და ჩვენებითი ნაცვალსახელების ჩამონათვალთა რიგში ამოცნობას, მათ კლასიფიკაციას ჯგუფების მიხედვით და დანიშნულებისამებრ გამოყენებას; ჩვენებითი ნაცვალსახელებისთვის მართებული ბრუნვის ფორმების მისადაგებას/ბრუნებას; ჩვენებითი და კუთვნილებითი ნაცვალსახელების არსებით სახელთან ერთად ბრუნებას ფუძისა და ბრუნვის ნიშნების გამოყოფით.

მიზანი მიღწეულად ჩაითვლება, თუ მოსწავლეები დამოუკიდებლად შეძლებენ მითითებული ნაცვალსახელთა ჯგუფების ამოცნობას; წინადადებებში კონტექსტის შესაბამისი ნაცვალსახელების ჩასმას, ნაცვალსახელების პოვნას და შესაბამისი ჯგუფისთვის მიკუთვნებას; ნაცვალსახელთა ბრუნებას ცალკე ან არსებით სახელთან ერთად, ფუძისა და ბრუნვის ნიშნის სწორად გამოყოფას.

შინაარსი: პირის ნაცვალსახელები, კუთვნილებითი ნაცვალსახელები, ჩვენებითი ნაცვალსახელები, ნაცვალსახელების ბრუნება, ნაცვალსახელისა და არსებითი სახელის ერთად ბრუნება

კატეგორიები: ტესტით იზომება ცოდნის, გაგების, გამოყენების და ანალიზის დონე

ტესტური დავალებების რაოდენობა: 30

ტესტური დავალების შესრულებისთვის საჭირო დრო: 45წთ.

ასაკობრივი ჯგუფი: სკოლის მოსწავლეები, მეხუთე კლასი

ტესტი N1

მოსწავლის სახელი და გვარი ________________________

თარიღი ________________________

ტესტური დავალებების რაოდენობა – 30

დრო – 45წთ.

ტესტი შედგება სხვადასხვა ტიპის დახურული და ღია ტესტურ დავალებებისგან. ყველა დავალებას აქვს ინსტრუქცია. გთხოვთ, ყურადღებით გაეცნოთ თითოეულ მათგანს. ტექსტში პასუხები უნდა დააფიქსიროთ გარკვევით. პასუხების გადაწერის ან კარნახის შემთხვევაში თქვენი ტესტი არ გასწორდება. თუ შეკითხვა გექნებათ, ხელის აწევით მომმართეთ. ტესტის დასრულების შემთხვევაში შეგიძლიათ ნამუშევარი დროზე ადრე ჩამაბაროთ, მაგრამ დროის ამოწურვის შემდეგ კალმებს დებთ მერხზე და წყვეტთ მუშაობას. თქვენი ნამუშევარი ფასდება წერილობითი განმავითარებელი კომენტარით.

გისურვებთ წარმატებას!

1. შემოხაზეთ მეორე პირის ნაცვალსახელების წყვილი:

ა) მე, ისინი

ბ) შენ, ჩვენ

გ) შენ, თქვენ

დ) ის, ჩვენ

2. შემოხაზეთ პირველი პირის კუთვნილებითი ნაცვალსახელების წყვილი:

ა) მისი, მათი,

ბ) შენი, თქვენი

გ) ჩემი, თქვენი

დ) ჩემი, ჩვენი

3. შემოხაზეთ ჩვენებითი ნაცვალსახელების წყვილი:

ა) ის-მან

ბ) ის-ისინი

გ) ის-იმ

დ) ის-მისი

4. შემოხაზეთ წინადადება, რომელშიც სიტყვა „ის“ ჩვენებითი ნაცვალსახელია:

ა) ის ბიჭი ჩემი კლასელია.

ბ) ის გუშინ უნდა წასულიყო.

გ) ის არ გამოჩენილა.

დ) ის კარგად გამოიყურება.

5. 5. შემოხაზეთ წინადადება, რომელშიც არასწორადაა გამოყენებული კუთვნილებითი ნაცვალსახელი:

ა) მეფემ თავისი შვილები სახელგანთქმულ ძიძას მიაბარა.

ბ) მეფეები თავის შვილებს ერისთავებს აზრდევინებდნენ.

გ) ჩვენს ბალს წელს არ მოუსხამს და უნდა მოვჭრა.

დ) იმისი სახლი პატარა სოფლის ბოლოში ეულად იდგა.

6. ჩასვით წინადადებებში პირის ნაცვალსახელები.

ა) ……….. მირჩევნია სალი კლდე თოვლიან-ყინულიანი!

ბ) ლეკვი ჭიშკართან ………… ელოდებოდა.

გ) ვხედავდი, რომ ………. ნელ-ნელა იღუშებოდა.

დ) ……… ისევ გეეჭვებათ, რომ ჩემს სიტყვას შევასრულებ?!

7. ჩასვით წინადადებებში ჩვენებითი ნაცვალსახელები შესაბამის ბრუნვაში:

ა) (ეს) ….. სანუგეშო ცვლილებამ დედას ნუგეში მისცა.

ბ) ძლიერ დამაღონა (ეგ) ….. ამბავმა.

გ) რას ჰგავს (ის) ….. კაცის საქციელი?

ე) (ეგ) ….. ფასად უკეთეს ფეხსაცმელს შეიძენდი.

8. ჩასვით წინადადებებში კუთვნილებითი ნაცვალსახელები სწორი ფორმით:

ა) იგი განთქმული იყო მთელ კახეთში ……………………… (მისი, თავისი, იმისი, თავიანთი) სიმდიდრითა და პურადობით.

ბ) ქეთო ხშირად იჯდა ხოლმე ………………………… (მის,იმის,თავის, თავიანთ) გამდელთან.

გ) მამა საშინლად იტანჯებოდა ………………………. (თავისი, მისი,მათი, თავიანთი) ქალის მდგომარეობით.

დ) კოწოწაშვილები ჯერ ……………………… (თავის,მათ, თავიანთ, მის) წიწაკებს დახედავენ, მერე ერთმანეთს გაუღიმებენ.

9. ამოიწერეთ წინადადებებიდან ნაცვალსახელები და დააკონკრეტეთ, რომელ ჯგუფს მიეკუთვნებიან:

ა) კატომ თავისი წიგნები კარადაში შეინახა. …………………………………………………………………..

ბ) დიდი ხნის წინ იმ სახლში ვცხოვრობდი. ……………………………………………………………………

გ) მაგ წიგნში ასეთი რა წერია, თვალს რომ ვერ აცილებ? ………………………………………………….

დ) შენ თუ ასე გაბრაზდებოდი, ვერ წარმომედგინა! ………………………………………………………..

10. აბრუნეთ ჩვენებითი ნაცვალსახელები:

სახ. ეს   ეგ   ის

მოთ ……………….. ……………….  ………………..

მიც. ………………..  ……………….  ………………..

ნათ. ………………..  ……………….  ………………..

მოქ. ………………..  ……………….  ………………..

ვით. ………………..  ……………….  ………………..

წოდ. ……………….. ………………..  ………………..

11. აბრუნეთ სიტყვათა წყვილები, გამოყავით ბრუნვის ნიშნები :

სახ. ეს წიგნ-ი   ეგ ფოთოლ-ი  ის მანქანა

მოთ. ……………………………………. ……………………………………. ………………………………………

მიც. ……………………………………. ……………………………………. ………………………………………

ნათ. ……………………………………. ……………………………………. ………………………………………

მოქ. …………………………………… ……………………………………. ………………………………………

ვით. ……………………. ……………. ……………………………………. ……………………………………….

წოდ. …………………………………… …………………………………….. ………………………………………

12. აბრუნეთ სიტყვათა წყვილები, გამოყავით ბრუნვის ნიშნები:

სახ. ჩემ – ი მეგობარ-ი  თქვენ-ი მეზობლებ-ი  მათ-ი სტუმარ-ი  

მოთ. …………………………………  ………………………………………  ……………………………………..

მიც. ………………………………….  ………………………………………  ………………………………………

ნათ. …………………………………  ……………………………………….  ………………………………………

მოქ. ………………………………….  ………………………………………  ………………………………………

ვით. ………………………………….  ………………………………………  ………………………………………

წოდ. …………………………………  ………………………………………  ………………………………………

• კომუნიკაციის უნარი – ტრადიციულ კომუნიკაციურ უნარებს: კითხვას, წერას და მეტყველებას, – აუცილებელია დაემატოს სოციალური ქსელების კომუნიკაციაც. თანამედროვე სამყაროში თითქმის ყველა ადამიანს აქვს/ჰყავს თავისი ციფრული ორეული, რომელიც, უპირველეს ყოვლისა, იქმნება სიტყვებით, ბლოგებით, ვლოგებით, ვიდეოებით, კომენტარებით და ასე შემდეგ. ყველას უნდა შეეძლოს, სათანადოდ წარადგინოს საკუთარი თავი, საკუთარი იდეები, გამოთქვას მოსაზრებები, შესთავაზოს სხვებს საკუთარი პროდუქტი ან მომსახურება და ასე შემდეგ. ერთი სიტყვით, ციფრულ სამყაროში თქვენ ხართ რეჟისორები, სცენარისტები, ინჟინრები, ქოფირაითერები… შესაძლოა, პროფესია უკვე გქონდეთ, მაგრამ ციფრულ სამყაროში ინტეგრაციისთვის თქვენ ახალი უნარები გჭირდებათ.

დღეს ალბათ ყველაზე აქტუალური სიტყვაა #დავიღალე. როცა გზა არ ჩანს, როცა ჩიხში ვართ, ყველაზე მეტად მაშინ სჭირდება ადამიანს გაზიარება და კომუნიკაცია. და არა მხოლოდ ფსიქოლოგიური განტვირთვისთვის – იმისთვისაც, რომ მეტყველებით მოძებნილი გამოსავალი ნოოსფეროში იმ ძალად იქცეს, რომელიც უღრანიდან გაღწევაში დაგვეხმარება. და რაკი დღეს, პანდემიის პირობებში, ცოცხალი ურთიერთობები შეზღუდულია, სოციალური ქსელებით კომუნიკაცია კიდევ უფრო აქტუალური ხდება. თვითგამოხატვა შეიძლება იყოს: ვერბალური, ვიზუალური, ვიდეო- თუ აუდიო… პანდემია ჩაივლის, მაგრამ ჩვენი ციფრული მე-ს ფორმირება ისევ აქტუალური იქნება! ახალი თაობა ადაპტირებულია სოციალურ ქსელებში და თვითგამოხატვაც უფრო ადვილად გამოსდის, ასე რომ, მშობლებს შეუძლიათ, შვილებს სთხოვონ დახმარება.

ერთი სიტყვით, თუ ოდესმე არსებობა აზროვნებით განისაზღვრებოდა, დღეს არსებობ მაშინ, როცა ციფრული ორეული გყავს!

• ცოდნის დამოუკიდებლად მიღებისა და სწავლის უნარი – ეს ნიშნავს, რომ თქვენ იღებთ პასუხისმგებლობას, გაარკვიოთ, რა გინდათ, რათა იცოდეთ, სად და როგორ მოიძიოთ ეს ცოდნა. ეს უწყვეტი პროცესია, რადგან ციფრულ რეალობაში, განვითარებული ტექნოლოგიების პირობებში, ყველაფერი ძალიან სწარაფად იცვლება.

დღეს უნივერსიტეტები სავსეა სტუდენტებით. ეროვნული გამოცდების შედეგად ყველა ან თითქმის ყველა აბიტურიენტი სტუდენტი ხდება, მაგრამ მათგან ძალიან ცოტამ იცის, რა უნდა ცხოვრებაში. არც სკოლებისთვის არის პრიორიტეტი, საკუთარ მომავალზე დააფიქროს მოსწავლე – სკოლები უმაღლეს სასწავლებელში „მოსაწყობად“ ამზადებენ ბავშვებს. საბოლოოდ კი ახალგაზრდების უმეტესობა მექანიკურად მოძრაობს სკოლიდან უმაღლესისკენ და იქიდან ორი დიპლომით ტაქსიზე გადაჯდება… ასეთ პირობებში უმნიშვნელოვანესია, ახალგაზრდებს გამოვუმუშაოთ დამოუკიდებლად სწავლის უნარი, რათა მათ შეეძლოთ საკუთარი სურვილების, შესაძლებლობებისა და მიზნების განსაზღვრა. ნუ მივაწვდით მათ მზამზარეულ ფორმულებს, რომლებშიც მხოლოდ ცვლადებს შეცვლიან და ვიღაცის (მშობლის, მეზობლის, მასწავლებლის…) გზას გაიმეორებენ. ყველა ადამიანი უნიკალურია და უფლება აქვს, დამოუკიდებლად ეძებოს და შექმნას საკუთარი თავი, საკუთარი მომავალი.

• ეთიკა და პასუხისმგებლობა – ეს აუცილებელია, რათა ციფრულ სამყაროში ნდობა მოიპოვოთ. უამისოდ შეუძლებელია, გახდეთ წარმატებული. თუ თქვენ ქმნით და ავრცელებთ საეჭვო კონტენტს, გადაუმოწმებელ ფაქტებს და მოვლენებს, თქვენი ინფორმაცია არავის დააინტერესებს. დღეს ციფრულ სამყაროში ყველა ადამიანი „გამომცემელია“. ამიტომ მოიპოვეთ ნდობა, – ეს არის ის, რასაც ყველა დაეძებს!

• გუნდური მუშაობა და მოქნილობა – განსაკუთარებით დიდ წარმატებას აღწევენ კომპანიები, რომლებიც გუნდურად მუშაობენ. ისინი ფაზლივით აერთიანებენ ყველას ცოდნას და ურთიერთდახმარებით ამ ცოდნას საზიაროდ აქცევენ. შესაბამისად, რაც იცის ერთმა, იცის ყველამ. ასე მიღებული გადაწყვეტილებები კი გაცილებით ეფექტურია, ვიდრე ერთი ადამიანის მიერ დამოუკიდებლად მიღებული. ცოდნისა და გამოცდილების სინერგია წარმატების საფუძველია, ხოლო „გუნდური თამაში“ – უნარი, რომელიც უნდა გამოიმუშაოთ.

• აზროვნების უნარები – კრიტიკული, შემოქმედებითი და კრეატიული აზროვნების უნარები მნიშვნელოვანია კონკურენტურანიანობის გასაზრდელად. ავტომატიზებული და სტანდარტული მოდელები მომსახურების სფეროში უკვე აღარ მუშაობს. საჭიროა პრობლემის შემოქმედებითი გადაწყვეტა, პროდუქტის განსხვავებულად შეთავაზება, მომხმარებლის საჭიროებებზე მორგებული გადაწყვეტილებების მიღება.

• ინტელექტს + ემოციური ინტელექტი – მშრალი ციფრები და ფაქტები უკვე აღარავის აღელვებს. თუ ინფორმაცია არ იწვევს ემოციას, ის კოსმიური სანაგვისკენ მიექანება. ამიტომ თანაბრად უნდა განვავითაროთ ჩვენი თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროები, გული და გონება, ინი და იანი, სული და სხეული…

• ციფრული/ტექნოლოგიური უნარები – ცოდნისა და ინფორმაციის გადასაცემად ჩვენ ტექნოლოგიებით ვსარგებლობთ, ჩვენი ყოველდღიური საქმიანობა დაკავშირებულია ტექნოლოგიებთან, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ ამ ახალი ტექნოლოგიების „წაკითხვა“ და მართვა, შეგვეძლოს გამოვიყენოთ ხელოვნური ინტელექტი, მონაცემთა ბაზები, ვირტუალური რეალობა, ბლოკჩეინები და სხვა. ეს ნიშნავს, რომ რაღაც დონეზე ყველას დასჭირდება, ტექნოლოგიებთან კომფორტულად იგრძნოს თავი – ჩათვალოს ისინი მეგობრად და არა მტრად.

• ცოდნის მართვა/მედიაწიგნიერება – დღეს ეს ერთ-ერთი ფუნდამენტური უნარია. ცოდნა არა მარტო სწრაფად იცვლება, არამედ სრულიად განსხვავებული წყაროებითაც ვრცელდება, რომელთაგან ყველა სანდო არ არის, ამიტომ ცოდნის მართვა დიდ პასუხისმგებლობათანაა დაკავშრებული. ცოდნის მოპოვებასთან ერთად აუცილებელია მისი შემოწმება, შეფასება, წყაროს დადგენა და შემდეგ გავრცელება. ცოდნის ეფექტური მართვის უნარი ციფრული სამყაროს ანაბანაა!

• საკუთარი თავის ბრენდინგი – ციფრულ სამყაროში/სოციალურ ქსელებში თუ თქვენი ციფრული ორეული ჯერ არ შეგიქმნიათ, ჩათვალეთ, რომ არც არსებობთ! რას ნიშნავს საკუთარი თავის ბრენდინგი და რა საჭიროა ის? მარტივად გეტყვით: როდესაც სამსახურის მაძიებელი ხართ და მიდიხართ გასაუბრებაზე, იცით, თქვენთან შეხვედრის შემდეგ რას აკეთებს თქვენი დამსაქმებელი? რა თქმა უნდა, გუგლის საძიებოში თქვენს სახელსა და გვარს წერს, ან თქვენს სოციალურ ქსელს ჩამოსქროლავს. მოგისინჯავთ თავად საკუთარი თავის „დასერჩვა“? თუ არა, მაშინ ახლავე სცადეთ და ნახეთ, პირველ გვერდზე გუგლი რა მასალას ამოყრის თქვენზე. შეხედეთ მას დამსაქმებლის თვალით.

როდესაც ვამბობთ, რომ სამყარო ციფრული ხდება, ვგულისხმობთ, რომ ის დიდი დოზით იჭრება ყველა სფეროში – ეკონომიკაში, კულტურაში, განათლებასა თუ პოლიტიკაში. სოციალური ქსელი მხოლოდ გასართობი სივრცე არ არის – ეს არის ადგილი, რომელიც თაიმლაინზე თქვენს ანაბეჭდებს აგროვებს, ეს კი საუკეთსო საშუალებაა, თქვენ შესახებ სრულფასოვანი ინფორმაცია მიიღონ. ჰოდა, სანამ გასაუბრებაზე წახვალთ, თვალი გადაავლეთ სოციალურ ქსელს და მოიძიეთ ინფორმაცია საკუთარ თავზე.

„ყველგან, ყოველთვის

ლექსი იყო ქაღალდზე ძვირი,

დღეს წავხდით ისე, დაგვეტაკა ისეთი ჭირი,

დიდი ნათელის ძიებაში ისე დავღამდით,

რომ ლექსზე ძვირად იყიდება თვითონ ქაღალდი…“

ფრიდონ ხალვაში

ქაღალდი, ლექსზე არ ვიცი და  პურზე ძვირად ძველ დროში ფასობდა. ჯერ  საწერ მასალად  ქვებს, ხეების ქერქს, ფოთლებს და ცხოველების ტყავს იყენებდნენ. წარმოიდგინეთ ქვაზე დაწერილი წერილი, ან თუნდაც ქიმიის სახელმძღვანელო … რა მოუხერხებელი იქნებოდა.

შემდეგ, ჩინეთში, 105 წელს იმპერატორის კარზე მომუშავე ვინმე ცაი ლუნმა  ქაღალდი გამოიგონა. ცაი ლუნმა    ხის ქერქი, ბალახების ბოჭკო, ქსოვილის ნაჭრები და თევზსაჭერი ბადის ნაკუწები შეაგროვა. ამ ყველაფერს მისი დამხმარეები ანაკუწებდნენ, დიდი ხნით წყალში ალბობდნენ, შემდეგ ამ ნარევს აცხელებდნენ და ფირფიტაზე  თხელ ფენად უსვამდნენ . მზეზე გამოშრობის შემდეგ  ქაღალდი საწერად მზად იყო.  იმპერატორს  მიღებული ქაღალდი ძალიან მოეწონა და ბრძანება გასცა, წარმოება მთელი ჩინეთის მაშტაბით გაეშალათ.

მერვე საუკუნეში ჩინეთმა აზიის სხვა ქვეყნებში  ქაღალდის ექსპორტი დაიწყო.  თუმცა, თავად წარმოების რეცეპტს საიდუმლოდ ინახავდა. 751 წელს, არაბების მიერ ქაღალდის წარმოების მცოდნე რამდენიმე ჩინელი მუშა იყო გატაცებული და ქაღალდის წარმოება ახლა უკვე არაბეთშიც განვითარდა. მე-12-ე საუკუნემდე  სწორედ არაბებს ეკუთვნოდათ ქაღალდის წარმოებაზე მონოპოლია.

თუმცა, მეთორმეტე საუკუნიდან უკვე ესპანეთშიც გამოჩნდა ქაღალდის დასამზადებელი საამქროები.  ესპანეთს ევროპის სხვა ქვეყნებიც წამოეწივნენ.

ქაღალდის წარმოებაში დიდი გადატრიალება მოახდინა ინგლისელმა მეწარმემ ჯეიმს ვატმან უფროსმა. მე-18-ე საუკუნის 70-იან წლებში მან თეთრი ქაღალდის მიღება შეძლო.  დღესაც A1ფორმატის სქელი კონსისტენციის ქაღალდ სწორედ ვატმანს უწოდებენ.  თუმცა,  ამ ფორმატთან ვატმანს არანაირი კავშირი არ ქონდა.

ლუი ნიკოლა რობერმა პირველმა შეძლო ქაღალდის წარმოების ავტომატიზება და ეს 1799 წელს მოხდა, როდესაც ქაღალდის მწარმოებელი დანადგარი დააპატენტა.  1806 წელს ლონდონელმა გამომცემლებმა ძმებმა ჰენრი და სილი ფურდრინებმა  ასევე დააპატენტეს თავიანთი დიზაინით დამზადებული ქაღალდის მწარმოებელი მანქანა.  მოგვიანებით მსგავსი აპარატურით აღჭურვილი ქარხნები სხვადასხვა ქვეყნებშიც გაიხსნა. ქაღალდის საწარმოებლად კი უმეტესად ცელულოზის გამოყენება დაიწყეს.

ცელულოზის (უჯრედისის) მოლეკულები შედგებიან ბეტა-გლუკოზის ნაშთებისგან, რომლებიც ერთმანეთთან 1,4 გლიკოზიდური ბმებითაა დაკავშირებული. ფორმულაა (C₆H₁₀O₅)n.

ბეტა-გლუკოზის ნაშთის რიცხვი 1000-ზე მეტია. სახამებელთან შედარებით ცელულოზის მოლეკულაში n მნიშვნელობა უფრო მეტია. მისი მოლეკულური მასა რამდენიმე მილიონს აღწევს.

ცელულოზას მოლეკულას აქვს მხოლოდ ხაზობრივი აღნაგობა. სახამებლისგან განსხვავებით მას წაგრძელებული ფორმა აქვს. თითოეული ციკლის სამი ჰიდროქსილის ჯგუფი, მაკრომოლეკულებთან წყალბადური ბმების საშუალებით წარმოქმნიან კონებს, რაც ცელულოზას დიდ მექანიკურ მდგრადობას ანიჭებს. სწორედ ამ თვისების გამო მცენარის სამშენებლო მასალისთვის ბუნება ცელულოზას იყენებს.

ცელულოზა მყარი, თეთრი ფერის ბოჭკოვანი ნივთიერებაა. წყალსა და ორგანულ გამხსნელებში არ იხსნება. ცელულოზას ბოჭკო  შედგება კონებისგან, რომლებიც ძაფის მოლეკულების პარალელურადაა განლაგებული და ერთმანეთთან დაკავშირებულია წყალბადური ბმებით, რომელიც -OH ჯგუფების ურთიერთქმედებით წარმოიქმნება.  ამ კონებში გამხსნელი ვერ აღწევს და შესაბამისად ცელულოზა ვერ იხსნება.

ცელულოზის ბოჭკოს ახასიათებს მაღალი მექანიკური მდგრადობა. იგი მცენარის უჯრედის გარსის ძირითადი შემადგენელი ნივთიერებაა, ამიტომ მას უჯრედისი ეწოდება. იგი მცენარეს ელასტიურობას და სიმტკიცეს ანიჭებს.

ცელულოზა, სახამებლის მსგავსად, მჟავა არეში ჰიდროლიზის შედეგად გლუკოზას წარმოქმნის. ამიტომ, ერთი რეაქცია ჩავატაროთ და მასალად ბამბა გამოვიყენოთ.

ბამბა ჩავდოთ ფაიფურის ჯამში, დავასხათ გოგირდმჟავა და ვსრისოთ ფაფისებური მასის წარმოქმნამდე. შემდეგ დავუმატოთ წყალი, რომელიც ჰიდროლიზისთვისაა აუცილებელი. ხსნარი ჭიქაში გადმოვასხათ და გავაცხელოთ.

ცელულოზის ჰიდროლიზის საბოლოო პროდუქტი გლუკოზაა. გლუკოზამდე კი ცელობიოზა წარმოიქმნება.

ბამბის ნაცვლად იგივე ცდა მერქნის ან ხის ნაჭერზე შეიძლება ჩატარდეს. გოგირდმჟავას დამატებისას ხე დანახშირდება, თუმცა ცდის მსვლელობას ეს ხელს არ შეუშლის და საბოლოო პროდუქტად კვლავ გლუკოზას მივიღებთ.  ნამდვილად გლუკოზა წარმოიქმნება თუ არა, ამის გადამოწმებაც იოლადაა შესაძლებელი, ალდეჰიდის ჯგუფზე აღმომჩენი რეაქციის ჩატარებით.

თუ კლასში ერთი მოსწავლე მაინც არის, ვისაც ქიმია სხვებისგან გამორჩეულად უყვარს, სწორედ იმ ერთისთვის ღირს შემდეგი რეაქციის ჩატარება. თუ ასეთი მოსწავლე არ გყავთ, მით უფრო ჩასატარებელია, რომ რომელიმეში მაინც  ქიმიის მიძინებულმა სიყვარულმა სასწრაფოდ გაიღვიძოს.

მაშ ასე, აზოტმჟავას და გოგირდმჟავას ნარევში ჩავდოთ ბამბა, გავაჩეროთ 15-20 წთ. დროდადრო ვურიოთ. ამ პროცესს ცელულოზას ნიტრირება ეწოდება.  ბამბა მჟავების ნარევიდან წკირით ამოვიღოთ, გადავიტანოთ წყლიან ჭიქაში და გამდინარე წყლით გავრეცხოთ.  შემდეგ ბამბა გავშალოთ და ფილტრის ქაღალდზე კარგად გავაშროთ.

ცელულოზას ნიტრირებით მივიღეთ ნიტროცელულოზა, ანუ ცელულოზას აზოტმჟავა ეთერი. ვიზუალურად ჩვეულებრივი ბამბისგან არაფრით განსხვავდება, თუმცა წვის რეაქციით განსხვავებას იოლად შევამჩნევთ. ჩვეულებრივი ბამბა ხანგრძლივად იწვის, ნიტროცელულოზა კი მყისიერად.

ნიტროცელულოზის აღნაგობა ციკლური ფორმითაც შეიძლება გამოვსახოთ.

ნიტროცელულოზა სხვა ამბავშიცაა გარეული. ცელულოზა ხელოვნური ბოჭკოს შესაქმნელადაც  აირჩიეს. საქმე ის იყო, რომ აბრეშუმის ჭიისგან მიღებულ ძაფში აღმოჩნდა ცელულოზაში მყოფი დიდი და პატარა მოლეკულების მსგავსი მოლეკულები, მაგრამ ისინი ნახშირბადის, ჟანგბადის და წყალბადის ატომების გარდა, აზოტის ატომებსაც შეიცავენ, ცელულოზის მოლეკულებში კი აზოტის ატომები არ იმყოფება. ამიტომაც, ცელულოზის აზოტმჟავით დამუშავება და ამ გზით მასში აზოტის ატომების შეტანა გადაწყვიტეს. გარდა ამისა, ასე ცელულოზა ხსნადი გახდებოდა. აზოტმჟავით დამუშავების შემდეგ, ცელულოზა მართლაც კარგად იხსნებოდა სპირტის და ეთერის ნარევში. ცელულოზასთან აზოტმჟავას ურთიერთქმედების დროს კონდენსაციის რეაქცია მიმდინარეობს, მჟავას თითოეულ მოლეკულაზე წყლის ერთი მოლეკულა გამოიყოფა და მიიღება ნიტროცელულოზა.

თუმცა სიროფისებური მასიდან ძაფის მიღება არ ხერხდებოდა. ცელულოზის მოლეკულები უწესრიგოდ ლაგდებოდნენ. საჭირო იყო ცელულოზის ხსნარი უწვრილეს ნახვრეტებში გაეტარებინათ, ასევე აუცილებელი იყო შესაბამისი დანადგარის გამოგონებაც.  მოგვიანებით ეს განახორციელა ფრანგმა ინჟინერმა შარდანემ და მას ხელოვნური ბოჭკოს მიღების ნიტრატული წესი უწოდეს.  ბოჭკოდან დამზადებულ ქსოვილს კი ნიტრატული აბრეშუმი, რომელიც ძალზედ პოპულარული გახდა, თუმცა მალევე გამჟღავნდა მისი ნაკლი – ადვილად აალებადობა.

კიდევ ერთი მარტივი ცდა, რაც გაკვეთილის დროს შეიძლება ჩატარდეს ქაღალდის ე.წ. დახვეწაა. ანუ, შედარებით ცუდი ხარისხის ქაღალდის იმგვარად დამუშავება, რომ ის საწერადაც გამოდგეს. ავიღოთ, ჩვეულებრივი პირსახოცის ფორებიანი ქაღალდი. მანამდე მოვამზადოთ სახამებლის ე.წ. წებო. აიღეთ ერთი ჩაის კოვზი სახამებელი და შეძლებისდაგვარად გახსენით მცირე რაოდენობის წყალში. ბუნებრივია, კარგად არ გაიხსნება. მიღებული ნარევი ჩაასხით 200მლ მდუღარე წყალში და კვლავ კარგად მოურიეთ. წებო მზადაა. აიღეთ ფუნჯი და სახამებლის წებო თქვენს ქაღალდის პირსახოცზე დაატანეთ. ეცადეთ თანაბრად დაფაროთ ზედაპირი. აცადეთ გაშრობა. სახამებლის წებო ამოავსებს იმ სიცარიელეებს, რაც ცელულოზას კონებს შორის არის და შესაბამისად გაშრობის შემდეგ ქაღალდი წყალს ვეღარ შეიწოვს (არადა, ხომ გახსოვთ, ასეთი პირსახოცის ქაღალდი, სწორედ წყლის შეწოვისთვის გამოიყენება).  შემდეგ ეტაპზე ქაღალდი უნდა გავათეთროთ. მათეთრებლად იყენებ ტიტანის დიოქსიდს, ალუმინის სულფატის და კალციუმის ჰიდროქსიდის ნარევს, ან ჩვეულებრივ ცარცს, ანუ კალციუმის კარბონატი. ეს უკანასკნელი დაფხვენით და წებო წასმულ ქაღალდს საცერის მეშვეობით მოაფრქვიეთ, არ დაინანოთ, ბლომად იყოს. მერე გაშრობა აცადეთ და სახელდახელოდ შექმნილ ცარცის ქაღალდზე დაე, თითოეულმა მოსწავლემ რაიმე დაწეროს…ის სიტყვები, რასაც ქაღალდი დაიტევს.

ერთხელ ქალბატონმა, რომელსაც ბავშვის თავისებურებებზე, მის ბუნებაზე, უშუალობაზე, გულწრფელობასა და ბუნებრიობაზე ვესაუბრებოდი, საინტერესო შემთხვევა გაიხსენა, რომელიც, ვფიქრობ, ყველა მშობლისთვის საყურადღებო იქნება:

„რამდენიმე დღის წინ ერთმა თანამშრომელმა დაბადების დღეზე მიგვიწვია. ძალიან საინტერესო და თბილი საღამო გამოვიდა. აღფრთოვანებული დავრჩით მასპინძლის ყურადღებით და რომ არა ერთი შემთხვევა, წვეულება ალბათ იდეალურად ჩაივლიდა.

ერთ სტუმარ ქალბატონს თეფში დაუვარდა და ნამსხვრევებად იქცა. ქალბატონი ძალიან შეწუხდა. მასპინძელმა დამშვიდება დაუწყო. ხმაურზე ოთახში შემოირბინა ჩვენი მასპინძლის გოგონამ, ხუთი წლის ნანუკამ, გაფართოებული თვალებით შეხედა დამსხვრეულ თეფშს, ხელები ფუმფულა ლოყებზე შემოიწყო და შეშფოთებულმა წარმოთქვა: „უი, თეფში გატეხა, ნათხოვარი!“

სტუმრებს ბავშვის სიტყვებზე გაეღიმათ, დარცხვენილმა დედამ კი შვილს ხელი ჩაჰკიდა და მეზობელ ოთახში გაიყვანა. გვესმოდა, როგორ საყვედურობდა პატარას მისი უხერხულ მდგომარეობაში ჩაგდებისთვის.

როგორც შემდეგ გაირკვა, მეზობელს ნამდვილად უთხოვებია ჩვენი მასპინძლისთვის ულამაზესი ჭურჭელი სტუმრების „ღირსეულად“ დასახვედრად, რას წარმოიდგენდა ნანუკას დედა, რომ მისი პატარა ასე „დაუნდობლად“ გასცემდა ოჯახურ საიდუმლოს!“

ვფიქრობ, ასეთი რამ 5-6 წლის ყველა ბავშვის მშობელს შემთხვევია. პატარები ხალხში გულუბრყვილოდ იმეორებენ დედ-მამის მიერ ოჯახურ სიტუაციაში წარმოთქმულ ფრაზებს, რომლებიც გარეშე ყურისთვის არ არის განკუთვნილი.

გარკვეულ ასაკამდე პატარებს არ ესმით, რა მისაღებია და რა – არა. ისინი ჰყვებიან ყველაფერს, რაც მათ სახლში ხდება. ცხადია, ამას ისინი ავი განზრახვით არ აკეთებენ. ბავშვის უშუალობამ ოჯახურ წრეში შესაძლოა ღიმილიც კი გამოიწვიოს, მაგრამ როცა ბავშვის წყალობით ინფორმაცია ოჯახიდან გადის, მშობლებს ნამდვილად აღარ აქვთ საქმე სასაცილოდ.

ბავშვის ასეთი ქცევის ძირითადი მიზეზებია:

* ასაკი – 5-6 წლამდე ასაკის ბავშვები გულწრფელობით, უშუალობით, პირდაპირობით გამოირჩევიან. ისინი სამყაროს ისე აღიქვამენ, როგორც ხედავენ, ამბობენ იმას, რასაც ფიქრობენ, რასაც ისმენენ. ზრდილობის, თავაზიანობისა და ეტიკეტის ცნებები მათთვის ჯერჯერობით უცხოა და ვერ ხვდებიან, რატომ არ შეიძლება უცხო ადამიანებთან იმის თქმა, რაც ჩვენგან მოისმინეს. მათ ჯერ კიდევ არ ესმით, რომ ზოგ რამეს ადამიანი სხვის გასაგონად არ ამბობს.

* ბავშვის დამოკიდებულება ოჯახში მოსმენილისა და ნანახის მიმართ – ყველაფერს, რასაც ბავშვი ხედავს და ისმენს სახლში, მისთვის მისი ცხოვრების ნაწილია. ის დარწმუნებულია, რომ ყველაფერი, რაც მის ოჯახში ხდება, ფინანსური საკითხები იქნება თუ დედისა და მამის ან დედისა და ბებიის ურთიერთობის სირთულეები, მასაც ეხება, ასე რომ, უცხო ადამიანებთან თავის ოჯახზე საუბრისას ის ფაქტობრივად საკუთარ თავზე ლაპარაკობს.

* გარშემო მყოფთა ყურადღების მიპყრობის სურვილი – „სენსაციური“ ინფორმაცია ბავშვებისთვის საუკეთესო ხერხია გარშემო მყოფთა ყურადღების მისაპყრობად. უფროსები პატარებს უმეტესად არც კი უსმენენ, მაგრამ საკმარისია, ბავშვმა მშობლების საიდუმლო გასცეს, რომ მყისვე ყურადღების ცენტრში აღმოჩნდება. ბავშვი ამჩნევს ამას და უკვე შეგნებულად იყენებს ამ ხერხს გარშემო მყოფებზე შთაბეჭდილების მოსახდენად.

* ბავშვის პიროვნული თავისებურებები – გულღია, ექსტრავერტი ბავშვები განსაკუთრებით მიისწრაფვიან ოჯახური საიდუმლოს გამჟღავნებისკენ. ეს ნაკლებად სჩვევიათ პატარა ინტროვერტებს, რადგან მათ თავიანთი შინაგანი სამყარო უფრო მეტად აინტერესებთ, თუმცა მათაც შეიძლება რამე ზედმეტი წამოსცდეთ.

როგორ ავუხსნათ ბავშვს, რომ ყველაფერი, რასაც ოჯახში ისმენს, არ უნდა გაიმეოროს გარეშე ხალხთან? როგორ დავანახოთ განსხვავება საჯაროდ მოსაყოლ ამბებსა და იმას შორის, რაც გარეშეთათვის არ არის განკუთვნილი?

* უპირველეს ყოვლისა, გავითვალისწინოთ, რომ 5-6 წლამდე ასაკის ბავშვებს ძალიან უჭირთ თავის შეკავება, ამიტომ ყველაზე დიდი სიფრთხილე სწორედ მათი თანდასწრებით საუბრის დროს უნდა გამოვიჩინოთ. ბევრს ჰგონია, რომ ამ ასაკის ბავშვი მეტისმეტად პატარაა, რათა დიდების საუბრიდან რაიმე აზრი გამოიტანოს, ამიტომ არ ერიდებიან მისი თანდასწრებით ისეთი საკითხების განხილვას, რომელთა გასაჯაროება შესაძლოა საზიანოც კი აღმოჩნდეს ოჯახის რომელიმე წევრისთვის. არადა ბავშვის ყურს არაფერი გამოეპარება. თავს ნუ დავიმშვიდებთ ილუზიით, რომ ზრდასრულთა ცხოვრება მისთვის გაუგებარი და უინტერესოა. პატარები უჩვეულოდ მგრძნობიარენი არიან ჩვენი ემოციური მდგომარეობის მიმართ და თამაშით თუ მულტფილმების ყურებით გართულებსაც კი ყველაფერი ესმით და ყველაფერს იმახსოვრებენ. ტყუილად კი არ ადარებენ ბავშვის ყურებს ლოკატორებს! შესაძლოა ბავშვმა მართლაც ვერაფერი გაიგოს საუბრიდან, რომელიც უფროსების ურთიერთობას, სამსახურს, პირად ცხოვრებას ეხება, მაგრამ ავტომატურად, როგორც მოლაპარაკე თუთიყუშმა გაიმეოროს ჩვენი სიტყვები სადმე, გარეშე ადამიანებნის თავშეყრის ადგილას. ასე რომ, რაც უფრო ნაკლები საიდუმლო ეცოდინება ბავშვს, მით უფრო ნაკლები იქნება შანსი, ეს „სენსაციური“ ინფორმაცია საზოგადოებას გააცნოს.

* თუ ბავშვმა მაინც მოჰკრა ყური თქვენს საუბარს და გარეშე ხალხთან გაამჟღავნა ისეთი რამ, რისი გახმაურებაც არ გინდოდათ, ნუ ეჩხუბებით – ის ხომ თქვენს სიტყვებს იმეორებს. მოიხადეთ ბოდიში მის მაგივრად, გაიზიარეთ პასუხისმგებლობა შექმნილი უხერხულობის გამო. მერე კი, როცა მარტო დარჩებით, მშვიდად განიხილოთ მასთან ერთად მომხდარი ამბავი. აუხსენით, რომ ხანდახან უნებურად შეიძლება გული ვატკინოთ ადამიანებს ზედმეტის თქმით, ამიტომ ჯობია, ნაკლები ვილაპარაკოთ ან სულაც ჩუმად ვიყოთ.

* ვასწავლოთ ბავშვს პატარ-პატარა საიდუმლოების შენახვა. მოვიფიქროთ თამაში ერთმანეთის სიმტკიცის გამოსაცდელად. მაგალითად, ვუთხრათ ბავშვს, რომ დაბადების დღისთვის ბებოს მოვუმზადეთ სიურპრიზი, რომელიც საღამომდე საიდუმლოდ უნდა შევინახოთ. თუ ბავშვი ამას თავს გაართმევს, შეიძლება წავახალისოთ, შევაქოთ გამოჩენილი სიმტკიცისთვის. თანდათან გავზარდთ საიდუმლოს შენახვის დრო. არ დაგვავიწყდეს ამ დროს ისეთი ფრაზების გამოყენება, როგორიცაა: „შენ საკმაოდ დიდი ხარ და შემიძლია გენდო“; „ბებოს ძალიან უყვარს სიურპრიზები, ამიტომ საიდუმლოს შენახვა აუცილებელია“. ასე ბავშვი იგრძნობს თავის მნიშვნელოვნებას და ჩასწვდება ნდობის არსს.

ძალიან მნიშვნელოვანია უფროსის პოზიტიური პირადი მაგალითი. ნურც თავად გავამჟღავნებთ ახლობლებისა თუ თავად ბავშვის საიდუმლოს (მაგალითად, არ გავცეთ, რომ სიბნელის ეშინია, მოუწესრიგებელია, ღამღამობით ისველებს). ვაჩვენოთ პატარას, რომ პატივს ვცემთ და ვინახავთ მის საიდუმლოს. გაგვიჭირდება ვასწავლოთ ბავშვს ახლობლების პირადი ცხოვრების პატივისცემა, თუ თავად არ გამოვიჩენთ პატივისცემას მისი პირადი ცხოვრების მიმართ. ვეცადოთ, არ შევულახოთ თავმოყვარეობა უცხო ადამიანების თანდასწრებით შენიშვნის მიცემით.

* ავუხსნათ, რომ სხვისი საიდუმლოს გამჟღავნება ღალატის ტოლფასია და ამის გაკეთება მაშინაც კი არ შეიძლება, თუ ვეჩხუბეთ და გავებუტეთ ადამიანს, რომელმაც ოდესღაც თავისი საიდუმლო გვანდო.

დაბოლოს, ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ საიდუმლოს შენახვის უნარი ძალზე მნიშვნელოვანია მეგობრული ურთიერთობის სიმტკიცისთვის. მეგობრის საიდუმლოს გამღავნება დაუშვებელია, ასე შესაძლოა დავკარგოთ კიდეც მეგობარი. ადრეული ასაკიდანვე ჩავუნერგოთ ეს ბავშვებს და ისინი კარგ ადამიანებად გაიზრდებიან.

საქართველო მყარად ინარჩუნებს მოწინავე პოზიციებს მსოფლიოს ყველაზე საშიშ სტატისტიკაში. ასი ათას მოსახლეზე covid 19-ის ვირუსით ინფიცირების შემთხვევებითა და სიკვდილიანობის მაჩვენებლით ერთ-ერთი ყველაზე არაკეთილსაიმედო მდგომარეობა გვაქვს. ამის მიუხედავად, ორჯერ ვაქცინირებული მოსახლეობის მხოლოდ 31%-ია. ვაქცინაციაზე არც ფიქრობს მასწავლებლების თითქმის მესამედი და მშობელთა მილიონიანი საზოგადოების უდიდესი ნაწილი.

„დაგაკვირდებით აცრილებს 1-2 წელი და მერე გადავწყვეტ, ავიცრა თუ არა!”;

„ვინ მომცემს გარანტიას, რომ ავიცრები და არაფერი მომივა?”;

„მე რომ აცრის მერე რამე დამემართოს, შენ აგებ პასუხს?” – ეს ყველასთვის ნაცნობი ფრაზებია, რომლებსაც მოსახლეობისგან ხშირად მოისმენთ. მათ შორის, ბევრი პედაგოგი და უფრო მეტი მშობელია, ვინც ვერ იაზრებს საკუთარ როლს პანდემიასთან ბრძოლის პროცესში და ელოდება მესამე პირს, რომელიც მის ნაცვლად აიღებს პასუხისმგებლობას მის ჯანმრთელობაზე და „მისცემს გარანტიას“, რომ ვაქცინაციის შემდეგ არასდროს აღარაფერი დაემართება. ვაქცინაციის პროცესმა დაგვანახა, რომ საქართველოში იმ ადამიანების დიდ ნაწილს, რომლებიც ბავშვს ზრდის და ასწავლის, გააზრების, გადაწყვეტილების მიღების და საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობის აღების პრობლემა აქვს. არადა, ჯანდაცვის სპეციალისტები ამბობენ, რომ ლოდინის დრო არ არის. შესაძლოა, ბევრი მერყევი თუ მომლოდინე ადამიანისთვის ეს ყბადაღებული 1-2 წელი საერთოდ ვეღარ დადგეს. მით უმეტეს ვერ დაველოდებით რამდენიმე წლის წინ დაწყებული განათლების რეფორმის შედეგებს, რომლებიც უფრო მეტად გააზრებაზეა ორიენტირებული, ვიდრე დაზეპირებაზე და გრძელვადიან პერსპექტივაში სასიამოვნო შედეგებს გვპირდება.

დღეს კორონავირუსი გვიტევს. დღევანდელი ჩვენი მიზანია, დავასრულოთ პანდემია და დავუბრუნდეთ ცხოვრების ტემპს, რომელიც აღარც კი გვახსოვს, როგორი იყო.

მანამდე კი ჩვენი ამოცანაა, შევინარჩუნოთ სკოლები ღია მდგომარეობაში, რათა ამ ჯოჯოხეთური წლებიდან ნაკლები დანაკარგით გავიყვანოთ ბაშვები. ამისთვის საჭიროა, მკაცრად დავიცვათ უსაფრთხოების ნორმები, როგორიცაა პირბადის ტარება, დისტანციისა და ჰიგიენის დაცვა. ვაქცინირებული პედაგოგები და მშობლები არიან იმის გარანტი, რომ სკოლაში ვირუსული ინფექცია ვერ შევა. თუ ბავშვს სახლშიც და სკოლაშიც უსაფრთხო გარემო ექნება, ჩვენ დავიცავთ მას ვერაგი დაავადებისგან.

მეცნიერებამ მიაღწია იმას, რომ

• აცრილი ადამიანი 10-ჯერ უფრო ნაკლებად ინფიცირდება;
• დაინფიცირების შემთხვევაში დაავადება ბევრად ადვილად გადააქვს;
• ნაკლებად გადამდებია ვიდრე აუცრელი პირი;
• გარდაცვალება უიშვიათეს შემთხვევაში დგება.

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ჩვენ, რიგითმა ადამიანებმა (მშობლებმა, მასწავლებლებმა, სკოლის დირექტორებმა) იმისთვის, რომ გაიზარდოს ჩვენს სკოლაში ვაქცინირებული მასწავლებლებისა და მშობლების რაოდენობა? რაკი ხელისუფლების გადაწყვეტილებით, იმუნიზაცია სავალდებულო არ არის, ვერც ჩვენ მოვთხოვთ ვერავის იძულებით აცრას, ამის ერთადერთი საშუალება სანდო, სარწმუნო ინფორმაციის ჩვენივე საზოგადოებაში ფართოდ გავრცელება, დისკუსიების, საინფორმაციო შეხვედრების გამართვა, სანდო და ავტორიტეტული ორგანიზაციების მიერ შექმნილი ვიდეო თუ სხვა მულტიმედია მასალების გაზიარებაა.

რა საშუალებები გვაქვს აქტივობების დასაგეგმად? ვაქცინაცია მეტად მგრძნობიარე თემაა. საზოგადოება არაერთგვაროვნად რეაგირებს აცრებზე. ამიტომ:

ა) პირველ რიგში მოვიძიოთ ჩვენს სასკოლო თემში მცხოვრები კომპეტენტური ადამიანები და მათთან ერთად დავგეგმოთ ის აქტივობები, რომლებიც სასკოლო საზოგადოების ვაქცინაციის შესახებ ინფორმირებაში დაგვეხმარება. ყველაზე მეტად საჭირო ასეთი აქტივობები იმ რეგიონებსა და მუნიციპალიტეტებშია, რომლებშიც დაავადების გამოვლენის დადებითობის მაჩვენებელი კრიტიკულად მაღალია, ხოლო ვაქცინაციისა და პირბადის მოხმარების – დაბალი;

ბ) იმ შემთხვევაში, თუ ასეთი ადამიანი ჩვენ სიახლოვეს არ გვეგულება, თავად მოვიძიოთ საჭირო ინფორმაცია სანდო წყაროებიდან. ერთ-ერთი ასეთი წყარო არასამთავრობო ორგანიზაციის „მშობლები განათლებისთვის“ და საქართველოს დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის მიერ ორგანიზებული საინფორმაციო შეხვედრაა, რომელიც სკოლებში უსაფრთხოების დაცვის საკითხებს ეხმიანება და მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის საინტერესო, აქტუალურ შეკითხვებს პასუხობს – https://www.facebook.com/mshoblebiganatlebistvis/videos/1912877058891846 . საჭირო და სანდო რესურსები ქვეყნდება გაეროს ბავშვთა ფონდის facebook-გვერდზე, მაგალითისთვის იხილეთ ბმული, სადაც პედიატრი საუბრობს ბავშვებში პირბადის ტარების წესსა და აუცილებლობაზე. https://www.facebook.com/unicefgeorgia/videos/331208688764978. შესაძლოა, თქვენთვის საინტერესო რესურსები დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის გვერდზეც ნახოთ https://www.facebook.com/ncdcgeorgia;

გ) დღეისათვის ჩვენ უკვე ათასობით პედაგოგი გვყავს, რომლებიც ტექნოლოგიებს კარგად ფლობენ და თავადაც შეუძლიათ რესურსების შექმნა სკოლებში კოვიდრეგულაციების დაცვისა თუ ვაქცინაციის თემაზე. სკოლის ვებგვერდზე თუ facebook-გვერდზე გამოქვეყნებულმა საავტორო რესურსებმა შესაძლოა, უფრო დიდი ყურადღება და პოზიტიური უკუკავშირი დაიმსახუროს;

დ) შესაძლებელია, სასკოლო საზოგადოებასთან ისაუბრონ უკვე ვაქცინირებულმა მშობელმა თუ მასწავლებელმა. გაუზიარონ სხვებს, რატომ მიიღეს ეს გადაწყვეტილება და რამდენად კმაყოფილი არიან ახლა.

ვინ შეიძლება იყოს სასკოლო საზოგადოებასთან საკომუნიკაციო კამპანიის მოთავე? სასკოლო საზოგადოებასთან და თემთან საკომუნიკაციო კამპანიის დაგეგმვა შეუძლია სკოლის დირექტორს, თითოეულ პედაგოგს, სკოლის ექიმს, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ცენტრს, ადგილობრივი თვითმმართველობის ჯანდაცვის სამსახურს ან მოსწავლის მშობელს, თუკი მას სკოლის მხარდაჭერა ექნება.

რა უნდა იყოს ჩვენი მოტივაცია, რომ ჩავებათ ან ორგანიზება გავუკეთოთ ვაქცინაციის პოპულარიზაციის კამპანიას? სკოლა, ერთი მხრივ, ბავშვის, მეორე მხრივ კი, ადგილობრივი თემის განვითარების ხერხემალია. ბევრ რეგიონში სკოლა ერთადერთი ავტორიტეტული დაწესებულებაა, სადაც მას და მის თანამშრომლებს ენდობიან, პატივს სცემენ და უყვართ. სკოლის თანამშრომელი და მოსწავლის მშობელი, რომელიც იაზრებს, რამდენად მნიშვნელოვანია ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესება როგორც ბავშვის, ისე მთელი საზოგადოების ჯანსაღი ფუნქციონირებისთვის, არ შეუშინდება დროებით კრიტიკას და ყველაფერს გააკეთებს იმისთვის, რომ იზრუნოს ადგილობრივი საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაზე. ეს შრომა შეიძლება გადამწყვეტი იყო ბევრი ადამიანისთვის, მათ შორის ბავშვის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის.

რა შეიძლება იყოს სასკოლო თემში საკომუნიკაციო კამპანიის მიზანი? მთავარი მიზანია სარწმუნო ინფორმაციის მიწოდება, რაც სასკოლო საზოგადოების წევრებს, მშობლებსა და მასწავლებლებს ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღებაში დაეხმარებათ. თითოეული ჩვენგანის მოქალაქეობრივი ვალდებულებაა, ჩვენი წვლილი შევიტანოთ სკოლებში უსაფრთხოების დაცვის საქმეში.

რა სპეციფიკა უნდა ჰქონდეს ვაქცინაციის შესახებ საკომუნიკაციო კამპანიას სასკოლო საზოგადოებაში? სასწავლო პროცესის ხშირი ცვალებადობისა და არასტაბილური გარემოს გამო, მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის ემოციურად დატვირთული სასწავლო წელი მიმდინარეობს. ამიტომ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, კამპანიის ფარგლებში დაგეგმილი აქტივობები დროში სწორად გადანაწილდეს. მათში მონაწილეობა არ მოითხოვდეს დიდ დროსა და ენერგიას. სანაცვლოდ კი კამპანია მოკლედ და პოპულარულ ენაზე აწვდიდეს მათ საჭირო ინფორმაციას. კამპანიის შინაარსი უმჯობესია, მორგებული იყოს სასკოლო საკითხებს და პასუხობდეს მარტივ შეკითხვებს – როგორიცაა: რატომ არის თანაბრად საჭირო სასკოლო საზოგადოების ორი მთავარი აქტორის მასწავლებლისა და მშობლის ვაქცინაცია? როგორია აცრილი და აუცრელი მშობლებისა და მათი შვილების დაინფიცირების, დაავადების სიმძიმის, ვირუსის გავრცელების სტატისტიკა? რა შეგვიძლია გავაკეთოთ თითოეულმა ჩვენგანმა, რომ სკოლები გახსნილ და უსაფრთხო მდგომარეობაში შევუნარჩუნოთ ბავშვებს? რატომ არის მნიშვნელოვანი აცრილი მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის, რომ სხვა პედაგოგები და მშობლებიც აიცრან? რამდენად უსაფრთოა პირბადის ტარება ბავშვებისთვის? რამდენად უსაფრთხოა ვაქცინა 16+ ბავშვებისთვის და ა.შ.

რა რისკებს უკავშირდება ვაქცინაციის შესახებ საკომუნიკაციო კამპანიის დაგეგმვა-ჩატარება? ნებისმიერ კამპანიას შეიძლება ჰყავდეს მოწინააღმდეგე. მით უმეტეს, როცა საქმე ვაქცინაციას ეხება. ამ გამოწვევისთვის საგანგებოდ უნდა მოვემზადოთ და ამაში უტყუარი კომპეტენციის ადამიანი უნდა დავიხმაროთ. იმისთვის, რომ ჩვენი მცდელობა მასწავლებლებს ან პედაგოგებსა და მშობლებს შორის უსაგნო ბრძოლაში და სამოქალაქო დაპირისპირებაში არ გადაიზარდოს, გავითვალისწინოთ რამდენიმე ფაქტორი:

1. აცრის მოწინააღმდეგეთა მიმართ არსებულ ბრაზს მიმართულება შევუცვალოთ. შევეცადოთ მათი თვალით შევხედოთ საკითხს და ჩავუღრმავდეთ არა იმას, რას ამბობს თანამოსაუბრე, არამედ რეალურ მიზეზებს, რაც ხელს უშლის გონივრული გადაწყვეტილების მიღებაში. ურთიერთობის დროს გვახსოვდეს, რომ გაბრაზება სარგებელს ვერ მოგვიტანს. ბრაზის გარეგნული ნიშნები, როგორიცაა, მაგალითად, მრისხანე სახე, საუბრის ხმამაღალი ან მენტორული ტონი თანამოსაუბრეს ჩვენ მიმართ უარყოფითად განაწყობს და ჩვენ მიერ გაზიარებული ნებისმიერი მეცნიერული ჭეშმარიტება, მისთვის მაინც მიუღებელი დარჩება;
2. ზღვა ინფორმაცია, რომლებიც ჩვენ ვაქცინაციის ჩატარებამდე მოვიძიეთ, მაქსიმალურად დავწუროთ და ორ-სამ საკვანძო ფრაზამდე დავიყვანოთ;
3. მოვემზადოთ იმისთვის, რომ აცრის მოწინააღმდეგე პირი არაერთი „არგუმენტით“ იქნება შეიარაღებული, რასაც რუსული მედია აქტიურად ტირაჟირებს. ამიტომ წინასწარ მოვიძიოთ ინფორმაცია ძირითად მითებზე, რომლებისაც ვაქცინაციის მოწინააღმდეგეებს სჯერათ.

რა შედეგი ექნება ჩვენს მცდელობებს? ჩვენი მცდელობები სულ მცირე რამდენიმე ადამიანს მიაღებინებს ვაქცინაციის გადაწყვეტილებას, რაც მისი და მის გარშემო მყოფი ათეულობით ადამიანის სიცოცხლეს გადაარჩენს და ჯანმრთელობას დაიცავს. ნუ დავისახავთ უტოპიურ ამოცანას, რომლის ვერშესრულებაც მოტივაციას დაგვიქვეითებს. ჩვენ გარშემო 4-5 კვ.მ.-ის რადიუსშიც თუ დავარწმუნებთ ადამიანებს ვაქცინაციის უსაფრთხოებასა და აუცილებლობაში, ვირწმუნოთ, რომ ეს უკვე კარგი შედეგია და ჩვენს შრომას უკვალოდ არ ჩაუვლია.

***

მეცნიერებმა ჯერ კიდევ XVII საუკუნეში დაადგინეს, რომ რაც მეტი ვაქცინირებულია, მით უფრო რთულდება დაავადების გავრცელება. ასე დასრულდა „ყვავილი“, „ჭირი“. ასე დასრულდება კოვიდიც, თუ ჩვენ მოვინდომებთ.

სანიტაიზერი ჩვენი განუყრელი ნივთი გახდა.  თითქმის იშვიათად თუ შეგვხვდება მოსწავლე, რომელსაც ხელის სანიტაიზერთან არ ჰქონდეს შეხება. დღეში იმდენჯერ გვიწევს მისი გამოყენება, ალბათ პანდემია რომ დასრულდება მაშინაც ჩვენ ჩანთებში დაიდებს ბინას.  კომპლექსური დავალება მოსწავლისთვის საინტერესო რომ იყოს, ის მის საქმიანობას, ყოველდღიურ ცხოვრებას უნდა უკავშირდებოდეს. რა შეიძლება იყოს ყველაზე ახლოს მოსწავლის ინტერესთან, თუ არა სანიტაიზერი, რომელსაც ყოველდღიურად ჩანთით ან ჯიბით ატარებს.  ამიტომ  ჩემ მიერ დაგეგმილი დავალება, რომელსაც შესაძლებელია კომპლექსური ვუწოდოთ, ან უბრალოდ დავალება დავარქვათ, სწორედ საპონს და ხელის სანიტაიზერს ეხება.

კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები:

1. მოსწავლეებს გააცანით კომპლექსური დავალების პირობა;
2. მოსწავლეებს შეახსენეთ რა არის ქიმიური ბმა და რა განასხვავებს მას მოლეკულათშორისი ურთიერთქმედებისგან. რატომ ეწოდება წყალბადურ ბმას ,,ბმა“, თუ ის რეალურად მოლეკულათშორისი ურთიერთქმედების ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს. შეგიძლიათ გამოიყენოთ სიმულაცია. მასში წარმოდგენილი სამი სხვადასხვა ნივთიერება, ქლოროფორმი, ჰექსანი და წყალ. სიმულაციაში მუშაობით მოსწავლე თავად მიხვდება მოლეკულათშორის ურთიერთქმედების რომელი ტიპი უფრო ძლიერია;
3. მოსწავლეებს გააცანით სპირტების აგებულება და ქიმიური ბმის ტიპთან კავშირში შეახსენეთ რა განსხვავებაა პოლარულ და არაპოლარულ მოლეკულებს შორის.
4. მოსწავლეებს გააცანით საპნის აგებულება და მისი მუშაობის პრინციპი, შეგიძლიათ გამოიყენოთ ვიდეო;
5. მოსწავლეების მონაწილეობით დაფაზე (ელექტრონულად) ჩამოწერეთ მათი სანიტაიზერის შემადგენლობაში შემავალი ნივთიერებები. მათ უნდა დაინახონ, რომ სანიტაიზერი შეიცავს სპირტს და მისი კონცენტრაცია გარკვეულ ზღვარზე დაბალი არ უნდა იყოს. ამის შემდეგ შეავსონ სამუშაო ფურცელზე N 3 წარმოდგენილი ცხრილი და ერთ-ერთი მოსწავლის ნამუშევარი წარადგინონ კლასში;
6. მოსწავლეებს სთხოვეთ იმუშაონ სამუშაო ფურცელზე N1 და ინსტრუქციის შესაბამისად შეავსონ მისი პირველი სვეტი. ამის შემდეგ ნახონ ვიდეო და დაამუშაონ ვიდეოს შესაბამისი ქართული ტექსტი. ბოლოს დაუბრუნდნენ სამუშაო ფურცელ N1-ს და შეავსონ მისი მეორე სვეტი. რამდენიმე მოსწავლეს სთხოვეთ ნამუშევრის წარდგენა;
7. მოსწავლეებს დაურიგეთ ან Teams-ის ჯგუფში საქაღალდეში ატვირთეთ სამუშაო ფურცელი N2. კლასის საჭიროებიდან გამომდინარე გამოიყენეთ ან წერილობითი ან ზეპირი პასუხები. სამუშაო ფურცელში წარმოდგენილი კითხვების პასუხები წარმოდგენილია დანართის სახით (რომელიც მხოლოდ მასწავლებელს ეკუთვნის);
8. მიეცით გარკვეული დრო კომპლექსური დავალების შესასრულებლად. წარდგენის ფორმაც მოსწავლეებთან ერთად შეგიძლიათ შეარჩიოთ;

დავალების შეფასების კრიტერიუმები სასურველია შექმნათ მოსწავლეებთან ერთად დავალების პირობის წარდგენის დროს.

სამუშაო ფურცელი N 1

ინფორმაციის მოძიებამდე პირველ სვეტში სახელწოდებით ,,მე მიმაჩნია“  ჩაწერე  ,,+ “ თუ ეთანხმები მოსაზრებას და ,,- “ თუ არ ეთანხმები მას.  ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ მეორე სვეტში ჩაწერე  დასაბუთება ვიდეოდან და დააფიქსირე, გამართლდა თუ არა შენი ვარაუდი.

სამუშაო ფურცელი N 2

ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ უპასუხე შეკითხვებს:

1. განმარტე ,,COVID_19“ -ის ცალკეული ნაწილი:

CO –

VI –

D –

19 –

2. რატომ იყენებენ სანიტაიზერში სპირტს (ალკოჰოლს)?
3. დაასახელე ორი პროდუქტი, რომელსაც სანიტაიზერი შეიცავს გარდა ეთანოლისა და იზოპროპანოლისა. ახსენი თითოეულის ფუნქცია.
4. რამდენიმე სიტყვით ახსენი რა განსხვავებაა პოლარულ და არაპოლარულ მოლეკულებს შორის?
5. ახსენი, რატომ არის წყალი და საპონი უფრო ეფექტური, ვიდრე სანიტაიზერი, ზოგიერთი ვირუსისა და ბაქტერიის წინააღმდეგ საბრძოლველად?
6. წარმოიდგინე, რომ მოიარე ყველა აფთიაქი და მაღაზია, თუმცა ვერ იშოვე სანიტაიზერი. იძულებული ხარ დაამზადო სანიტაიზერი. რომელ ნივთიერებებს გამოიყენებ? რატომ?
7. ბოლო წლებში პირბადე ძალიან მნიშვნელოვანი და პოპულარული აქსესუარია. მარტივი ექსპერიმენტით ახსენი რა მნიშვნელობა აქვს მას.
8. ზედაპირების სადეზინფექციოდ გამოიყენება მათეთრებელი საშუალება. რომელი ნივთიერებაა მისი ძირითადი ინგრედიენტი? როგორ ებრძვის ის ვირუსებს?
9. დახატე საპნის ქიმიური სტრუქტურა და მიუთითე მისი პოლარული და არაპოლარული ნაწილები. რამდენიმე წინადადებით ახსენი რატომ არის საპონი ეფექტური ზედაპირების გასაწმენდად და დეზინფექციისთვის. მიუთითე საპნის კონკრეტული ნაწილი, რომელიც ამ ფუნქციას ასრულებს.
10. სამწუხარო რეალობაა, თუმცა მომავალი პანდემია არც ისე შორს არის. ვთქვათ შენი ვალია მოამზადო პირველადი ნივთების ჩანთა (პანდემიის კიტი). საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით დაასახელე ნივთები, რომელსაც პირველადი ნივთების ჩანთაში მოათავსებ. დაასაბუთე თითოეული ნივთის მნიშვნელობა.

სამუშაო ფურცელი N 3

სანიტაიზერის კომპონენტები

მსოფლიოს ზოგიერთ უნივერსიტეტში ბოლო რამდენიმე ათწლეულია ახალი სამეცნიერო საგანი ისწავლება, რომელსაც Human-Animal-Studies უწოდებენ. მიმართულება კვლევის ინტერდისციპლინარულ დარგს წარმოადგენს და თავისი ქოლგის ქვეშ აერთიანებს ანთროპოლოგიის, სოციოლოგიის, ფსიქოლოგიის, ისტორიისა და ფილოსოფიის თეორიებს. ახალგაზრდა დისციპლინის მიზანია ადამიანსა და ცხოველს შორის არსებული ურთიერთობების შესწავლა. უკანასკნელ ხანებში ადამიანისა და ცხოველის ურთიერთდამოკიდებულების მკვლევართა ყურადღება ნაციონალ-სოციალისტურმა რეჟიმმა მიიპყრო.

როგორ ექცეოდნენ ნაცისტები ცხოველებს?

გაგიკვირდებათ, მაგრამ ერთი შეხედვით, რასისტული იდეოლოგიის მიმდევრებს ცხოველების მიმართ საკმაოდ ლმობიერი დამოკიდებულება ჰქონდათ. ხელისუფლებაში მოსვლისთანავე მათ „ცხოველთა დაცვის კანონი“ მიიღეს და სასტიკად აკრძალეს საქონლის უნებართვო, არასისტემური ხოცვა. ცხადია, ისინი განსაკუთრებით ებრძოდნენ ებრაელთა მიერ ცხოველების რიტუალური მიზნებისათვის მსხვერპლშეწირვის ტრადიციას, ანტისემიტები ხშირად ამტკიცებდნენ, რომ გერმანელი ხალხის უპირატესობა პირუტყვის მიმართ დამოკიდებულებაშიც ვლინდება. მმართველობის შუა წლებიდან მათ დევნილ ჯგუფებს ცხოველების პატრონობის უფლება შეუზღუდეს და სახელმწიფოს მიერ მტრად გამოცხადებულ ოჯახებს უამრავი შინაური ძაღლი და კატა, ასევე სხვა არსებები ჩამოართვეს.

ნაცისტები ცხოველებთან ურთიერთობას დასვენებისა და ენერგიის აღდგენის საუკეთესო საშუალებად აღიარებდნენ. ელიტური სამუშაო ადგილების მიმდებარედ პარტიის ბრძანებით ეწყობოდა ხოლმე ზოოლოგიური პარკები და ნაკრძალები. ადამიანებს შესვენების დროს დათვებისა და ირმების გამოკვების, მათზე დაკვირვების შესაძლებლობა ეძლეოდათ. შეიძლება მოსახლეობა და ჯარისკაცები შიმშილის ზღვარზე ყოფილიყვნენ, მაგრამ საგანგებოდ ერთად შეყრილ ცხოველებს ნაციონალ-სოციალისტები არაფერს აკლებდნენ. ერთ-ერთი ასეთი ზოოპარკი, არც მეტი და არც ნაკლები, ბუხენვალდის საკონცენტრაციო ბანაკის შორიახლოს ფუნქციონირებდა.

„მესამე რაიხში“ უყვარდათ, პატივს სცემდნენ და აფასებდნენ პეპლებსაც. თითქმის ყველა სკოლაში ბავშვებს თუთის აბრეშუმხვევიას მოვლას ასწავლიდნენ. სიღარიბის დაძლევის გზაზე შემდგარ და ომის მოლოდინში მცხოვრებ სახელმწიფოს რაც შეიძლება მეტი ძაფი სჭირდებოდა, რათა თავისი რაზმები მშვენივრად შეემოსა და სადესანტო ოპერაციებისათვის აუცილებელი პარაშუტები შეეკერა.

ცხოველების მიმართ სიყვარული ასახული გახლდათ ნაციონალ-სოციალისტურ პროპაგანდაშიც. მაგალითად, მთელმა ევროპამ იცოდა, რომ რაიხის ეკონომიკის მინისტრი და საჰაერო ძალების მთავარსარდალი – ჰერმან გიორინგი შვილებივით ზრდიდა ლომის შვიდ ბოკვერს. გაზეთებში პერიოდულად იბეჭდებოდა ნაცისტი პოლიტიკოსისა და მისი ლომების ურთიერთობის ამსახველი ფოტოები. სავარაუდოდ, გიორინგი ლომების მოვლით ხაზს უსვამდა თავისი ფიგურის მნიშვნელობასა და ძალაუფლებას, შიშის არქონას, რაც კიდევ უფრო დიდ სახელს უხვეჭდა ნაციონალ-სოციალისტურ წრეებში.

ბუნებრივია, 1930-იანი წლების გერმანიაში ცხოველთა ყველაზე დიდ მოყვარულად ადოლფ ჰიტლერი მიიჩნეოდა. ნაცისტური პროპაგანდის მიხედვით, მას არ უყვარდა ნადირობა, იყო ვეგეტარიანელი, არ ეწეოდა სიგარეტს, არ სვამდა და ნამდვილი ასკეტის მსგავსად ემსახურებოდა სამშობლოს. ზოგიერთი ცნობით, ფიურერს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ცამეტზე მეტი ძაღლი ჰყავდა, რომელთაც გაჭირვების ჟამს უკანასკნელ ლუკმას უყოფდა. ძაღლები ძირითადად გერმანული ნაგაზის ჯიშის იყვნენ. სისხლიანი დიქტატორი თავის ნაგაზებს, როგორც წესი, ერთსა და იმავე სახელებს – მდედრებს „ბლონდის“, მამრებს კი „ვოლფს“ არქმევდა.

რატომ ირჩევდა ჰიტლერი ყოველთვის ნაგაზს?

მაშინდელ გერმანიაში საყოველთაოდ გავრცელებული რწმენის მიხედვით, ნაგაზი მგელს ენათესავება. მგელი კი ყოველთვის ითვლებოდა ნაცისტების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სიმბოლოდ. 1928 წლის რაიხსტაგის არჩევნების წინ ნაციონალ-სოციალისტები თავიანთი სააგიტაციო მასალებით პირდაპირ ეუბნებოდნენ ამომრჩევლებს: „ჩვენ პარლამენტში შესვლას ვაპირებთ ისე, როგორც მგლები შედიან ცხვრის ფარაში“. აღსანიშნავია, რომ ჰიტლერის რამდენიმე რეზიდენციას „მგლების ხეობა“ ეწოდებოდა. დამკვირვებელთა ნაწილი კიდევ ერთ არგუმენტად საკუთარი სახელის – ადოლფის ეტიმოლოგიასაც იშველიებს, რომელიც “კეთილშობილ მგელს“ ნიშნავს.

ჰიტლერის უკანასკნელი ნაგაზი – „ბლონდი“ ნამდვილი ვარსკვლავი გახლდათ. ის მეთაურს ყველგან თან დაჰყვებოდა – მთის ლაშქრობებშიც და პარტიულ კრებებზეც, მრავალათასიან დემონსტრაციებზეც და ქარხნების მონახულების დროსაც. ფიურერისა და მისი მეგობრის ფოტოები ინტენსიურად იბეჭდებოდა საფოსტო ბარათებზე, გამოიცა ფოტოალბომი „ჰიტლერი, რომელსაც არავინ იცნობს“, ალბომის მთავარი მოტივი დიქტატორისა და „ბლონდის“ ურთიერთობა გახლდათ. ძაღლსა და პოლიტიკოსს პროპაგანდის სამინისტროს მასალებისათვის, ქრონიკებისთვის ხშირად იღებდა ნაცისტთა მთავარი კინოოპერატორი ვალტერ ფრენცი. გარდა იმისა, რომ ჰიტლერისთვის ძაღლთან ურთიერთობა განტვირთვის ნამდვილი საშუალება იყო, მისი წარმოჩენით დიქტატორს სურდა თავისი „ემოციური და ადამიანური მხარის“ წარმოჩენა. სულისშემძვრელი ცინიზმია, როდესაც მილიონობით ადამიანის მკვლელი ოთხფეხა არსებას ელოლიავება და ამით თავის კეთილშობილებას უსვამს ხაზს.

ცხოველთა მიმართ ფიურერის სიყვარულის მითს აცამტვერებს „ბლონდის“ სიკვდილის ამბავი. 1945 წლის 29 აპრილს დიქტატორმა ჰოლოკოსტის მთავარ არქიტექტორს, ჰაინრიხ ჰიმლერს ციანიდის აბების მოტანა უბრძანა, რათა სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაესრულებინა. ნაცისტთა მეთაური აღარავის ენდობოდა, ამიტომ ეჭვი შეიტანა თანაპარტიელის მიერ მოტანილი შხამის ეფექტიანობაში. მთავარ ნაციონალ-სოციალისტს ეშინოდა, რომ თავის გადარჩენის მიზნით კოლეგები დროებით გათიშავდნენ და მის თავს მტერს გადასცემდნენ. დაზღვევის მიზნით ჰიტლერმა ციანიდი ჯერ „ბლონდიზე“ გამოცადა და მხოლოდ ძაღლის უსწრაფესი სიკვდილის შემდეგ გადაწყვიტა ჰიმლერის აბების მიღება.

გერმანიისგან განსხვავებით Human-Animal-Studies-ის სფეროში ქართული კვლევები არ მოგვეპოვება. თუმცა, სხვადასხვა წიგნებში მაინც შეგვიძლია მივაკვლიოთ ცნობებს ცხოველთა მიმართ ჩვენი დამოკიდებულების შესახებ. მაგალითად, მწერალ ნაირა გელაშვილის რომანში „ჩვენი გრძელი ამბავი“ შეგიძლიათ ამოიკითხოთ იმერეთის ეპისკოპოს გაბრიელ ქიქოძის ერთი ნაკლებად ცნობილი ქადაგების პასაჟები. შესანიშნავი ღვთისმსახური ტაძარში შეკრებილ მრევლს პირდაპირ მოუწოდებს, რომ ხელი არ ახლონ პირუტყვს, არ სცემონ და არ დაამცირონ ისინი. ეპისკოპოსი შთააგონებს გლეხებს, რომ სუსტზე ძალადობა ღვთის გმობა და მის წინააღმდეგ სვლაა. როგორც ჩანს, მეცხრამეტე საუკუნეში მჩაგვრელთა მიერ ფეხქვეშ გათელილი ღარიბი მოქალაქეები ხშირად ჯავრს ცხოველებზე იყრიდნენ. პრობლემა ისეთი სერიოზული იყო, რომ მის შესაჩერებლად გრანდიოზული მნიშვნელობის მოღვაწე, ეპისკოპოსი გაბრიელი ამბიონიდან განიხილავდა საკითხს.

საგულისხმო კორესპონდენციაა გამოქვეყნებული გაზეთ „ერთობის“ 1920 წლის 20 იანვრის ნომერში: „24 ამ თვეს საღამოს, სადგურ ლანჩხუთში დაიკარგა ანდრეიკას დატოვებული ძაღლი, შეიძლება გაყვა ვინმეს მატარებლით. ნიშნები: ერთი წლისაა, საშუალო ტანის, უბრალო ჯიშის, მოწითალო. მამალი, სახელათ ჰქვია სკუკუმ. ვსთხოვ მნახველს მომიყვანოს ლანჩხუთში ან თფილისში, ან მაცნობოს სად არის“. განცხადების ავტორი საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ნოე ჟორდანია გახლავთ. მას არც პროპაგანდისთვის და არც საკუთარი ადამიანური ბუნების წარმოჩენისთვის არ სჭირდებოდა ძაღლების სიყვარულის ინსცენირება, იგი თავისი პოლიტიკით ამტკიცებდა ჰუმანისტური ღირებულებებისადმი ერთგულებას. ირკვევა, რომ დემოკრატიული საქართველოს ლიდერს შინ ჩვეულებრივი, დღეს რომ „დვარნიაშკას“ ან „მეტისს“ ვუწოდებთ, ისეთი ოთხფეხა მეგობარი ჰყავდა, რომლის მთავარი დანიშნულება ოჯახის უმცროსი წევრების აღზრდაში, მათთვის პასუხისმგებლობისა და სხვებზე მზრუნველობის უნარის გამომუშავებაში მონაწილეობის მიღება გახლდათ. ყველაზე ამაღელვებელი ამბავი კი ჩემმა მეგობარმა, 1918-21 წლების ეპოქის უბადლო მკვლევარმა – ირაკლი ირემაძემ გამიზიარა: „ლევან, წარმოიდგინე, საწყალი ანდრეიკა, ნოეს 12 წლის ბიჭი იანვრის პირველ ნახევარში დაიღუპა გაციებით თუ რაღაც მსგავსი ავადმყოფობით… გამოდის, რომ ეს განცხადება მგლოვიარე მამის ტექსტია, რომელიც შვილისგან სამახსოვროდ შემორჩენილ უკანასკნელ ცოცხალ არსებას ეძებს.“ სავარაუდოდ, ჟორდანიამ სანუკვარი შინაური ცხოველი ვერ იპოვე, მალე საქართველოს ოკუპაციაც დაიწყო და აღარავის გახსენებია ანდრეიკას დატოვებული მეგობარი.

„სკუკუმისა“ და „ბლონდის“ ამბები შეიძლება დაგეხმაროთ ცხოველთა მიმართ ნამდვილი სიყვარულის ამოცნობაში.

ჩვენ სოციალური მედიის მომხმარებლები ვართ, რომლებმაც ბევრი არაფერი ვიცოდით მის შესახებ და გზადაგზა ვარკვევდით მის თავისებურებებს, ხასიათს, ვსწავლობდით ქცევისა თუ მოხმარების წესებს.

სოციალური მედია სხვადასხვა შინაარსის მქონე გზავნილებით გაჯერებული გარემოა, სადაც ყოველდღიურად წამლეკავი რაოდენობის ინფორმაციასთან გვაქვს შეხება (და ეს რაოდენობა ყოველდღიურად იზრდება), ამიტომ უნდა ვიცოდეთ, როგორ დავიცვათ თავი მისგან, როგორ ვასწავლოთ შვილებსა და მოსწავლეებს მისი კრიტიკული წაკითხვა და სასარგებლოდ გამოყენება.

დროის დინებასთან ერთად, ჩვენ თვალწინ და ჩვენივე მონაწილეობით, სოციალური მედია ძლიერ ინსტიტუტად იქცა და ჩვენი ცხოვრება მკვეთრად შეცვალა. შევიცვალეთ ჩვენც, მისი მომხმარებლები, ჩვენი ჩვევებით თუ ყოველდღიური განაწესით მას დავექვემდებარეთ. ახლა სოციალური მედიის შუქზე აღვიქვამთ საკუთარ თავს, სხვა ადამიანებს, სამყაროს, მომავალს. ჩვენ წარმოდგენებს სამყაროსა თუ ადამიანებზე სოციალური მედია განსაზღვრავს და ერთგვარი ილუზიაც კი ჩნდება, რომ თუ სოციალურ ქსელში არ ვიაქტიურეთ, თავი არ გამოვიჩინეთ და არ დავამახსოვრეთ გარშემო მყოფებს, არ შევქმენით სოციალური მედიისთვის საჭირო “პროდუქტი”, თითქოს არც კი გვიარსებია. რა თქმა უნდა, ჩვენ, მომხმარებლები, ვაძლიერებთ სოციალურ მედიას, ვმატებთ გავლენას და ავტორიტეტს. სოციალურ ქსელებში ჩვენი აქტიურობა განამტკიცებს ამ მოჯადოებული წრის საზღვრებს და სოციალურ მედიაზე ჩვენს დამოკიდებულებას.

ხშირად მიფიქრია, დღითიდღე როგორ რთულდება სოციალური მედიიდან თავის დაღწევა, როგორ ვებმებით ყველა, განურჩევლად ასაკისა და პროფესიისა, მის ქსელში და ვკარგავთ რეალობასთან კავშირს. კიდევ ერთი პრობლემა კი ის ზღვა ინფორმაციაა, რომლის გადამუშავებაც ყოველდღიურად გვიწევს.

ინფორმაციას, რომელსაც სოციალურ მედიასთან ინტერაქციისას ვიღებთ, მრავალი კუთხე აქვს და უნდა ვიცოდეთ, რას ემსახურება სხვადასხვა ამბავი, ვინ გვიგზავნის მას და რა მიზანი შეიძლება ჰქონდეს მის გავრცელებას, რათა მის ბრმა მომხმარებლებად არ დავრჩეთ. კრიტიკული თვალით წაკითხვა იმ გზავნილებისა, რომლებსაც ამ გარემოში ვხვდებით, ზოგჯერ – მათი უარყოფა, უფრო მეტად კი კრიტიკულ აღქმაზე კონცენტრირება სოციალური მედიის სასარგებლოდ გამოყენებაზე მიანიშნებს.

პანდემიამ კიდევ უფრო გაზარდა სოციალური მედიის გავლენა და მასზე კიდევ უფრო დამოკიდებული გაგვხადა. ონლაინსწავლებით, ონლაინშეხვედრებით, ონლაინლექციებით ჩვენ კიდევ უფრო ღრმად გადავეშვით ვირტუალურ რეალობაში და კიდევ უფრო გაგვიჭირდა იმ დროის ჭკვიანურად ორგანიზება, რომელსაც ეკრანებში თავჩარგულები ვატარებთ. ყოველდღიურად ვიღებთ უამრავ ინფორმაციას, უმეტესობა ნეგატიურია, ხშირად მის გასაფილტრავად და ავთენტურობის შესამოწმებლად დრო და ენერგია აღარ გვრჩება, ეს ყველაფერი კი ჩვენს ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე უარყოფითად აისახება.

სოციალურ მედიას ძლიერი ბერკეტები აქვს ადამიანზე გავლენის მოსახდენად, მისი ცხოვრების უკეთესობისკენ შესაცვლელად ან, პირიქით, მის დასაქვემდებარებლად. საიდუმლო არ არის, რომ Ჩვენ მის ტყვეობაში ვიმყოფებით, როდესაც მოხმარებისას არ ვიცავთ დროის მენეჯმენტს, არ ვაორგანიზებთ ჩვენს ყოველდღიურობას ისე, რომ ინფორმაციის წამლეკავ ზღვაში არ გვიწევდეს თავის გადარჩენა. ჩვენ გვჭირდება უფრო მეტი წიგნიერება, უფრო მეტი კრიტიკული აზროვნება, რათა დავუპირისპირდეთ ინფორმაციის ამ ნიაღვარს და ვისწავლოთ, როგორ გამოვიყენოთ ჩვენს სასარგებლოდ სოციალური მედია. დღეს მოზარდებისა და ბავშვებისთვის ამის სწავლება უმნიშვნელოვანესია.

ინფორმაციის წამლეკავ ნაკადსა და მედიაარხების აგრესიულ გზავნილებთან ერთად გვიწევს გამკლავება „რაღაცის გამოტოვების“ შიშთან – შიშთან, რომ სხვა ჩვენზე ადრე გაიგებს ახალ ამბავს. „დასწრების“ ეს ვნება არ გვაძლევს საშუალებას, თვალი მოვხუჭოთ, დავმშვიდდეთ და რეალური ცხოვრება არ გამოვტოვოთ.

ერთ დღესაც, როდესაც ყველა მედიაარხის გამოწერა გავაუქმე, ფეისბუქი აპლიკაციების საქაღალდეში შევინახე და დროებით მოვწყდი სოციალური მედიის სამყაროს, მივხვდი, რომ ხანდახან ამის გაკეთება საჭიროა, აუცილებელიც კი.

ვირტუალური გარემო, რომელშიც ჩვენი საქმეების პარალელურად უამრავ დროს ვატარებთ, ვწერთ ჩვენს საქმეებზე, სხვადასხვა საკითხზე აზრს ვუზიარებთ ერთმანეთს, ვკამათობთ და ჩვენი უპირატესობის დემონსტრირებას არ ვერიდებით, უფრო და უფრო აგრესიული ხდება და ემსგავსება იმ დიდთვალება მონსტრს, ბავშვობაში ძილს რომ გვიფრთხობდა. კარგი იქნებოდა, ეს დიდთვალება მონსტრი მოგვეშინაურებინა და მასთან გონივრული თანაცხოვრება გვესწავლა.