არც ისე დიდი ხნის წინ ეროვნული გამოცდების ქართულის ტესტში შეტანილმა ცვლილებებმა დიდი ხმაური და აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. იყვნენ მომხრეები, რომლებსაც მიაჩნდათ, რომ ტესტი გამარტივდა და დაიხვეწა. მოწინააღმდეგეების აზრით, ორი ტიპის ესეს გაერთიანება აბიტურიენტების დაბნეულობას გამოიწვევდა. ასეც მოხდა, არა მარტო მოსწავლეები, მასწავლებლებიც დავიბენით. ერთმანეთს ვურეკავდით, ვეკითხებოდით, როგორი შეიძლება ყოფილიყო სტრუქტურა, განლაგება, მოცულობა ახალი დავალებისთვის. შეფასების კრიტერიუმებისა და დავალების პირობის გაცნობის შემდეგ ვნებათა ღელვამ იკლო და მუშაობას შევუდექით. გარკვეული გამოცდილებაც დაგროვდა, რომლის გაზიარებაც კოლეგებისთვის, ვფიქრობ, ურიგო არ იქნება.

ესეს წერისას ძირითადი ორიენტირი უნდა იყოს ოთხი კრიტერიუმი, რომლებსაც ყველაზე მაღალი ქულები აქვს. ესენია: პრობლემის აქტუალობა, მხატვრული ტექსტის ანალიზი (5-5 ქულა), ზოგადი განათლება და დამოუკიდებელი აზროვნება (3-3 ქულა).

ეს ესეც, როგორც ყველა სხვა, შედგება შესავალი, შუა და დასკვნითი ნაწილებისგან.

დავიწყოთ საკითხის ზოგადი მიმოხილვით, დავსვათ კითხვა: რატომ არის ყველა დროსა და ეპოქაში აქტუალური მოცემული პრობლემა?

პასუხის შემდეგ მოვიყვანოთ მაგალითები ისტორიიდან, რეალური ცხოვრებიდან, ფილმებიდან, ლიტერატურიდან დასაბამიდან დღემდე (თანამედროვეობას აქ არ შევეხოთ). მოცემული მაგალითებით უნდა დავადასტუროთ, რომ ეს პრობლემა აწუხებდათ ადამიანებს ყველა საუკუნეში მსოფლიოს ნებისმიერ კუთხეში. თითო მაგალითის შემდეგ კარგი იქნება შუალედური დასკვნების გამოტანა და მუდმივი აპელირება საკითხის აქტუალობაზე, მაგალითად, ასე: მოცემული ფაქტი ნათელი დადასტურებაა იმისა, რომ ადამიანი ემოციური, ინტერაქციული არსებაა და მას მუდმივად აწუხებს სულიერი წონასწორობის დაცვის საკითხი. ასეთი შესავალი მოსწავლეებს საშუალებას მისცემს, ქულები მოიპოვონ როგორც პრობლემის აქტუალობაში, ისე ზოგად განათლებაშიც.

მეორე აბზაცში მიმოვიხილოთ მწერლის ეპოქა, მოღვაწეობის ასპექტები, ვუპასუხოთ კითხვას: რითაა ამ შემოქმედისთვის საინტერესო მოცემული საკითხი?

შესაძლოა, საჭირო გახდეს ბიოგრაფიული დეტალების მოყვანაც. ამის შემდეგ გადავიდეთ ტექსტის ანალიზზე. ამისთვის მოცემული ნაწყვეტიდან მოსწავლეებს მოვანიშნინოთ ციტატები, რომლებიც მიემართება სათაურს (კარგი იქნება, სანამ თემის წერას დავაწყებინებთ, ვამუშაოთ ციტატა/კომენტარის სქემით, რათა მიეჩვიონ კომენტარების წერას და პერიფრაზი არ გამოუვიდეთ). აქვე უნდა მოვიყვანოთ პარალელები ზოგადი განათლებისთვის და შუალედური დასკვნები დამოუკიდებელი აზროვნების კრიტერიუმისთვის. მოცემულ ეპიზოდში შეიძლება საჭირო გახდეს რამდენიმე აბზაცის გამოყოფა.

ბოლოდან მეორე აბზაცში, ვფიქრობთ, უნდა ვისაუბროთ თანამედროვეობაზე, მოვიყვანოთ კონკრეტული მაგალითები, სასურველია სტატისტიკაც, რათა დავადასტუროთ, რომ ეს პრობლემა დღესაც არ კარგავს აქტუალობას. თუმცა შესაძლოა იყოს ისეთი საკითხიც, რომელიც ჩვენს ეპოქაში აღარ არის ისეთი მწვავე. ესეც უნდა აღვნიშნოთ და მაგალითებით დავადასტუროთ.

ბოლო აბზაცი იქნება დასკვნა, სადაც მოკლედ შევაჯამებთ ნააზრევს და წარმოვაჩენთ პრობლემის გადაჭრის ჩვენეულ ხედვას.

ასეთი მიდგომით, ჩვენი ვარაუდით, ესე გამოვა 700-800 სიტყვა, რაც საშუალებას მოგვცემს, სიღრმისეულად მიმოვიხილოთ საკითხი და მაღალი ქულაც დავიმსახუროთ.

ქვემოთ გთავაზობთ წერითი დავალების ნიმუშს, რომელიც, რასაკვირველია, იდეალური არ არის, მაგრამ შეიძლება ერთგვარ ორიენტირად გამოადგეთ მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს.

შოთა რუსთაველი პოემა „ვეფხისტყაოსანში“ დაგვანახვებს ტარიელისა და ფარსადანის დიდსულოვან დამოკიდებულებას მოღალატე მტრის მიმართ.

იმსჯელეთ, როგორაა წარმოჩენილი მოცემული პრობლემა ტექსტში და რამდენად აქტუალურია იგი დღეს.

ადამიანი ეგოცენტრული არსებაა, მას უჭირს თავის სურვილებზე უარის თქმა, კომპრომისზე წასვლა, პატიება. ამიტომაც ხშირია პიროვნებებს, ქვეყნებს შორის დაპირისპირება, რომლის დროსაც მოკვდავები კარგავენ ჰუმანურობას, დიდსულოვნებას და მხეცებად, ტირანებად იქცევიან. ამის მაგალითი მსოფლიომ მრავლად იცის. ჯერ კიდევ პირველ საუკუნეში „ღვთის რისხვად“ წოდებული ჰუნების ბელადი ატილა არბევს ბალკანეთს, ანადგურებს ქალაქებსა თუ სოფლებს. „ჩემი ცხენის ნატერფალზე ბალახიც კი არ უნდა ამოვიდეს“ – ბელადის ეს სიტყვები ნათელი დადასტურებაა ადამიანთა სისასტიკისა და დაუნდობლობისა. მეათე საუკუნეში ბიზანტიის იმპერატორ ბასილი II-ის ბრძანებით 15 ათასი ბულგარელი ტყვე დააბრმავეს. ასეთი გაუგონარი უმოწყალობის გამო მას ბულგართმმუსვრელი (ბულგართმჟლეტი) უწოდეს. როცა ჰუმანიზმის პრობლემას ვეხებით, შეუძლებელია, არ გაგვახსენდეს პირველი და მეორე მსოფლიო ომები – ქვეყნების გლობალური დაპირისპირება, რომელმაც ას მილიონზე მეტი მოქალაქის სიცოცხლე შეიწირა. ეს და მრავალი სხვა ფაქტი მაუწყებელია იმისა, რომ ყველა საუკუნეში აკლიათ ადამიანებს სულგრძელობა, პრობლემა მწვავედ დგას მსოფლიოს ნებისმიერ ხალხთან.

შოთა რუსთაველი მე-12 საუკუნის მოღვაწეა. ეს ის ეპოქაა, როდესაც თამარ მეფის მმართველობით ქვეყანა განვითარების მწვერვალს აღწევს და „ოქროს ხანად“ იწოდება. მიუხედავად ამისა, ამ დროშიც აქტუალური რჩება ისეთი მარადიული ზოგადსაკაცობრიო საკითხები, როგორებიცაა სიყვარული, მეგობრობა, კაცთმოყვარეობა, პატრიოტიზმი, ჰუმანიზმი.

„ვეფხისტყაოსნის“ მოცემულ ეპიზოდში საინტერესოდაა წარმოჩენილი დამარცხებული მოწინააღმდეგის მიმართ ტარიელისა და ფარსადანის დამოკიდებულება. ხატაეთის ბრძოლის შემდეგ გამარჯვებული ამირბარი ხელს არ ახლებს მოსახლეობას:

„მისნი სპანი ყველაკანი დავიპყრენით, არ მოვკლენით“.

ტარიელის გადაწყვეტილება ისევე აოცებს ადამიანს, როგორც ქრისტეს საქციელი. ასეთი მიმტევებელი ხომ მხოლოდ განკაცებული ღმერთია, რომლის სიტყვები: „მამაო, შეუნდევ, რამეთუ არ იციან, რას იქმან“, – სამარადისო გაფრთხილებად უნდა ქცეოდა კაცობრიობას. მაცხოვარი უფალს იმ ადამიანთა შენდობას სთხოვს, რომელთაც ჯვარს გააკრეს, ამით მიტევების საოცარ მაგალითს უტოვებს კაცთა მოდგმას. თუმცა, სამწუხაროდ, მისი მიბაძვის სურვილი იშვიათად უჩნდებათ ადამიანებს. ტარიელი კი ზეადამიანს განასახიერებს, რომელიც ქრისტეს მიემსგავსება. ამას ავტორის დამოკიდებულებაც ცხადყოფს, როდესაც ამბობს, მისი მსგავსი დედამიწაზე არავინ დაიბადებაო:

„მისებრი მართ დაბადებით ვინმცა ყოფილა შობილი“.

ინდოეთის მხედართმთავარი ურყევად ასრულებს ქრისტეს მცნებას: „გიყვარდეს მტერი შენი, ვითარცა მოყვასი“. დიდი მოკრძალებითა და პატისცემით ექცევა ხატაელებს და ამბობს:

„ქვეყანა ჩავსხი, ვუბრძანე: ,,იყვენით თქვენ უკრძალავად,

მზემან არ დაგწვენ, იცოდით, დაგყარენ გაუგვალავად“.

ვფიქრობ, მკითხველთა უმეტესობისთვის ასეთი საქციელი წარმოუდგენელი და დაუჯერებელია. თუმცა საქართველოს ისტორიიდანაც შეიძლება მსგავსი მაგალითების გახსენება. მეათე საუკუნის მოღვაწე თორნიკე ერისთავი ბარდა სკლიაროსის დამარცხების შემდეგ ბრძანებს, ყველა მეომარს თანაბრად დაეხმარონ, რადგან იცის: „ვაჟკაცს რომ ბედი სხვას დაამონებს, დასატანჯავად ისიც ეყოფა“.

ტარიელის მიერ მტრის მიმართ ღირსეული, დიდსულოვანი მოპყრობის შემდეგ, ჩემი აზრით, აღარ არის გასაკვირი ფარსადან მეფის სულგრძელი, შემწყნარებლური ქცევა:

„ტკბილად ნახა ხელმწიფემან, ვითა შვილი სააკვანე“.

ის არა მხოლოდ უმასპინძლდება მოღალატეებს, არამედ საჩუქრებითაც ამკობს მათ:

„მერმე ყველაი დამოსა იგი და მისი ხასია,

შეწყალებული გაგზავნა, უყო რისხვისა ფასია“.

ინდოეთის ხელმწიფე არ ბღალავს რამაზ მეფის ღირსებას და შეწყალებულს, ნაპატიებს აბრუნებს სამშობლოში. ამასთან დაკავშირებით შეიძლება გავიხსენოთ ილია ჭავჭავაძის „ნიკოლოზ გოსტაშაბიშვილი“, რომელშიც მთავარი გმირი წაქცეულ ყიზილბაშს ფეხზე წამოაყენებს, ვაჟკაცობას შეუქებს და ამ სიტყვებით გაუშვებს: „შენი თავი შენი ვაჟკაცობისთვის მიპატიებია. ცოდვაა შენი გაფუჭება. წადი და ღმერთმა გზა მშვიდობისა მოგცესო“. ასე იქცევა ნამდვილი ვაჟკაცი – დამარცხებულს არ შეურაცხყოფს, არ ქედმაღლობს.

ტარიელისა და ფარსადანის ჰარმონიულ ურთიერთობაზე მეტყველებს ამ უკანასკნელის კითხვაც, შეუნდონ თუ არა მოღალატე რამაზს. ამირბარის პასუხი ძალიან თავმდაბლურია:

„…ღმერთი ვინათგან შეუნდობს შეცოდებულსა,

უყავით თქვენცა წყალობა მას ღონე-გაცუდებულსა“.

უდავოა, ინდოეთის მმართველი სრულყოფილი ვაჟკაცი, ღირსეული რაინდი, ზნესრული ადამიანია, შეუძლია სხვის ადგილას თავის წარმოდგენა, გააზრებული აქვს წუთისოფლის ცვალებადობა. მან იცის, რომ, თუ დღეს გამარჯვებულის ამპლუაშია, ხვალ შესაძლოა დამარცხებული იყოს. ეს ხაზს უსვამს ტარიელის სულიერ სიმაღლეს, უდიდეს ჰუმანურობას, უნარს „სამოცდაათჯერ შვიდგზის“ მიუტევოს თავის მსგავს ქმნილებას, რათა განკითხვის ჟამს მასაც მიეტევოს.

შოთა რუსთაველი ამგვარად ეხმიანება მოცემულ პრობლემას და ტარიელისა და ფარსადანის სახით დაგვანახვებს იდეალურ ადამიანებს, ღირსების უზენაეს გამოვლინებას.

21-ე საუკუნეში, დროში, რომელშიც უკვე აღარავინ იბრძვის ხმლებითა და ცხენებით, კვლავ აქტუალური რჩება ჰუმანიზმის, მოწინააღმდეგის მიმართ დიდსულოვანი დამოკიდებულების პრობლემა. დღეს ღირსება, სულგრძელობა იშვიათია. სიტყვიერი და ფიზიკური დაპირისპირებები ვირტუალურ თუ რეალურ სამყაროში თვალსაჩინოა. მიუხედავად დემოკრატიული პრინციპების დამკვიდრებისა, მსოფლიო უფრო ჰუმანური რომ არ გამხდარა, ამას კვლევებიც ადასტურებს – ბოლო ორი საუკუნის განმავლობაში კაცობრიობამ ათ მილიონზე მეტი ადამიანის სიცოცხლის ფასად გაიარა დაახლოებით ას ორმოცდაათი სამოქალაქო ომი. საქართველოში მომხდარი სალარიძისა და შაქარაშვილის გახმაურებული მკვლელობებიც მოწმობს დღევანდელი ახალგაზრდების ერთმანეთისადმი არაჰუმანურ და დაუნდობელ დამოკიდებულებას. საკითხის სიმწვავეს წარმოაჩენს რუსეთ-უკრაინის ომის დროს განვითარებული მოვლენები.

საბედნიეროდ, დედამიწაზე ჯერ კიდევ არსებობენ ღირსეული, სულგრძელი ადამიანები და მათი საქციელი ამ სასტიკ სამყაროში დიდ აღფრთოვანებას იწვევს. მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ სანტანდერის ტრიატლონის მონაწილე ესპანელი სპორტსმენის დიეგო მენტრიდას საქციელი. მან შეამჩნია, რომ კონკურენტმა შეცდომა დაუშვა. ესპანელი ტრიატლონისტი დაელოდა ინგლისელს, სამართლიანი გამარჯვება დაუთმო მას და ფინიშის ხაზი გადააკვეთინა. უდავოა, ასეთი ადამიანური დამოკიდებულება სპორტში, პოლიტიკასა თუ ყოველდღიურ ცხოვრებაში იდილიურს გახდიდა ჩვენს ყოფას.

საბოლოოდ, რომ შევაჯამოთ, ჰუმანიზმი, დანდობა, პატიება ყველა დროისა და ეროვნების ადამიანთა ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ძლიერ, ჯანსაღ საზოგადოებას სწორედ სულგრძელი, კაცთმოყვარე პიროვნებები ქმნიან. ნებისმიერ ქვეყანას სჭირდება ჰუმანური მოქალაქეები, რათა ადამიანზე მორგებული, დემოკრატიული სახელმწიფო შეიქმნას.

ხშირად მიფიქრია, რა შეიძლება იყოს ამ ლექსის/სიმღერის იდეა? ერთი შეხედვით, თითქოს და, არაფერი… მაგრამ თუ უფრო ღრმად წავალთ, ადამიანის ბუნებასთან მივალთ. მთელი ლექსი იგავია, მაგრამ ამ იგავში მთავარი აზრი ის არის, რომ სამყაროში ყველა ყველას ჭამს… მაგრამ უფრო მთავარი ისაა, რომ ყველა მჭამელს თავისი მჭამელი გამოუჩნდება და ასე… უსასრულოდ გრძელდება… აი, თხამ რომ ვენახი შეჭამა, მერე თხა მგელმა შეჭამა, მგელი – თოფმა და ასე შემდეგ. გავიხსენოთ ეს ტექსტი და შევეცადოთ ავხსნათ, რატომ ხდება ასე და შეიძლება თუ არა სხვაგვარადაც მომხდარიყო ან მოხდეს?

რა კვებავს „თხა და ვენახის“ იდეას? მომხმარებლური სამყარო თუ ადამიანის ბუნება?

„მოდი, ვნახოთ ვენახი, რამ შეჭამა ვენახი;
მიველ ვნახე ვენახი, თხამ შეჭამა ვენახი.
მოდი, ვნახოთ თხა, რამ შეჭამა თხა;
მიველ ვნახე თხა, მგელმა ჭამა თხა.
მგელმა თხა, თხამ ვენახი შეჭამა.
მოდი, ვნახოთ მგელი, რამ შეჭამა მგელი;
მიველ ვნახე მგელი, თოფმა ჭამა მგელი.
თოფმა მგელი, მგელმა თხა,
თხამ ვენახი შეჭამა.
მოდი, ვნახოთ თოფი, რამ შეჭამა თოფი;
მიველ ვნახე თოფი, მიწამ ჭამა თოფი.
მიწამ თოფი, თოფმა მგელი, მგელმა თხა,
თხამ ვენახი შეჭამა.
მოდი, ვნახოთ მიწა, რამ შეჭამა მიწა;
მიველ ვნახე მიწა, თაგვმა ჭამა მიწა.
თაგვმა მიწა, მიწამ ჟანგი,
ჟანგმა თოფი, თოფმა მგელი,
მგელმა თხა, თხამ ვენახი შეჭამა.
მოდი, ვნახოთ თაგვი, რამ შეჭამა თაგვი;
მიველ ვნახე თაგვი, კატამ ჭამა თაგვი.
კატამ თაგვი, თაგვმა მიწა,
მიწამ ჟანგი, ჟანგმა თოფი,
თოფმა მგელი, მგელმა თხა,
თხამ ვენახი შეჭამა“.

ადამიანი, რომელმაც დაკარგა ღირებულებები და რომლის მთავარი მოთხოვნილება დაკმაყოფილებაა, ჩართულია ამ წრებრუნვაში. „ადამიანი ადამიანისთვის მგელია“ და ამიტომ უნდა დაგასწროს შეჭმა, რადგან მატერიალიზმით დაავადებულ ცნობიერებას ჰგონია, რომ თავად შეჭამ მას… გაგიგიათ ხომ: „ვიდრე შენ შემჭამ, მე შეგჭამ…“. უბრალოდ, ასეთი „მჭამელი“ მხედველობიდან ტოვებს ძალიან მარტივ ჭეშმარიტებას, რაც ამ ტექსტის იდეაცაა: რომ აუცილებლად მასაც გამოუჩნდება შემჭმელი.

მომხმარებლური სამყაროს ამ სევდიან ისტორიაზე ბევრი მიფიქრია… ნუთუ მხოლოდ „აღუვსებელი და დაუკმაყოფილებელი“ სურვილების მანქანაა ადამიანი?

„მაინც რა არის ჩვენი ყოფა – წუთისოფელი,
თუ არა ოდენ საწყაული აღუვსებელი?
ვინ არის იგი, ვის თვის გული ერთხელ აღევსოს,
და რაც მიეღოს ერთხელ ნატვრით, ისი ეკმაროს?

თვითონ მეფენიც უძლეველნი, რომელთ უმაღლეს
ამაო სოფლად არღა არის სხვა რამ დიდება,
შფოთვენ და დრტვინვენ და იტყვიან: «როდის იქნება,
ის სამეფოცა ჩვენი იყოს?» და აღიძვრიან
იმავ მიწისთვის, რაც დღეს თუ ხვალ თვითვე არიან!..“.

შვეიცერის აზრით, „ინდივიდი საზოგადოებიდან იღებს მზა იდეებს და ხდება მათი მომხმარებელი, რითაც საზოგადოება შთანთქავს ინდივიდს. შვეიცერის აზრით, ეს შუა საუკუნეების თავისებურების აღდგენაა, როდესაც რელიგია ცხადდებოდა ყოველგვარი განაზრებისაგან თავისუფალ სფეროდ და ბატონობდა აბსოლუტური დოგმატიზმი. თანამედროვე ვითარებაში ეს ნიშნავს, რომ ადამიანი არ ეძიებს ჭეშმარიტებასა და სიმართლეს, მათ ადგილს იჭერს პროპაგანდა; ჭეშმარიტებისადმი რწმენა დაკარგულია.

თანამედროვე ადამიანის ყველაზე არსებით ნიშნად შვეიცერი მიიჩნევს საზოგადოების მიერ პიროვნების ნიველირებას. საზოგადოება მას მზა სახით აწვდის ეროვნულ, პოლიტიკურ და რელიგიურ შეხედულებებს. ადამიანი დაემსგავსა უხეირო ბურთს, რომელსაც ყოველი დარტყმის შემდეგ უჩნდება ჩანაზნექი“.

სტრუქტურა, რომელშიც ადამიანი ინდივიდი კი არა დანომრილი ჭანჭიკია, მოქმედებს ავტომატურად და სწორედ ამგვარი ავტომატიზმის შედეგია ადამიანი, რომელიც სიტყვებით მანიპულირებს, მაგრამ არსს დაშორებულია. ყველაფერი ხდება „სიყვარულის სახელით“ და არა სიყვარულით, ლიბერალიზმის სახელით და არა ლიბერალური ბუნებით, პატრიოტიზმის სახელით და არა შინაგანი პატრიოტობით… სამყარო იქცა ცარიელ ნიშანთა სისტემად, რომელსაც გაწყვეტილი აქვს კავშირი არსთან; სწორედ ამიტომ ყველა ყველას ჭამს…

როცა ამაზე ვფიქრობდი, ერთმა აზრმა გამიელვა: რა იქნებოდა, რომ თხას ვენახი არ შეეჭამა? როგორ საზოგადოებას მივიღებდით მაშინ….? ან რაკი უკვე ყველამ ყველა შთანთქა, რა უნდა მოხდეს ისეთი, რომ ყველა კადრი უკან დაბრუნდეს?

ამ ფიქრში ვიყავი და მოულოდნელად ჩემი მეგობარი, პოეტი დავით რობაქიძე, კითხულობს ლექსს „ვენახნანახი“, რომელშიც ყველაფერი პირვანდელ მდგომარეობას უბრუნდება. ამ შემთხვევამ გადამაწყვეტინა, თქვენთვის საფიქრალად ეს ორი ლექსი შემომეთავაზებინა… ვფიქრობ, საინტერესო დისკუსია გამოვიდოდა.

აგერ ეს ლექსიც:

„გამოფენაზე წარმოდგენილი მოტორიანი თხა

მგელმა შეჭამა, ვაზის პატრონმა არ ამოიღო ხმა,

მგელი შეჭამა ორლულიანმა თოფმა – არ უნდა თქმა,

თოფი შეჭამა ჟანგმა თავისი სიტყვა ჟანგბადმაც თქვა,

ჟანგი შეჭამა მიწამ, უკეთესს რას შეგიჭამდა სხვა,

მიწა შეჭამა თაგვმა თხილივით არ უტკენია ყბა,

თაგვი შეჭამა კატამ, ეგონა დიდი ამბავი ქნა,

კატას აჭამა ვაზის პატრონმა პირაწყობილი რქა.

კატის თავიდან თაგვი ამოხტა, თაგვმა თხილივით შვა

მიწა, მიწიდან ჟანგი გამოჩნდა, ჟანგმა თოფს მიცა გზა,

თოფი შერიგდა მგელთან, მგელმა კი აღარ შეჭამა თხა,

თხამ დაუბრუნა პატრონს ვენახი ტირის, დასრულდა სხვლა“.

ჩემი წერილის გზავნილი კი ასეთია: თუ თქვენ „შეგჭამეს“, თქვენ სხვას ნუ შეჭამთ და თქვენს შემჭმელს სხვა უფრო დიდი მჭმელი ისედაც გამოუჩნდება… მხოლოდ ამ დამოკიდებულებით შეიძლება დაძლიოთ „მჭამელი“ თქვენში.

მიუხედავად იმისა, რომ არჩევანი არ გქონდათ, მადლობა, რომ ჩემთან იყავით. თავს მეტად აღარ შეგაწყენთ, მინდა მომწეროთ, ჩვენი ლექციებიდან რა გახსოვთ კარგად და რა – ცუდად.

ნინო

……….

დავალება

იმ სკოლაში, რომელშიც მე ვმუშაობ, მეათეკლასელები საერთოდ არ მოვიდნენ შემაჯამებელი დავალების დასაწერად. ძალიან გავბრაზდი, მაგრამ მერე თქვენ გამახსენდით და დალაპარაკება ვცადე. გამომივიდა! იმასაც მივხვდი, რომ ადამიანური უნდა ვიყო და არასოდეს დავუპირისპირდე ბავშვებს. საერთოდაც, ვცდილობ, ისე მივმართო, როგორც თქვენ მოგვმართავთ ხოლმე ჩვენ. ხშირად ვიხდი მადლობას, როგორც თქვენ. უკვირთ და თან ძალიან უხარიათ. ეს მე თქვენ მასწავლეთ.

კარგად ვერ ვსწავლობ, ვიცი. ხანდახან იმასაც ვფიქრობ, რა ჯანდაბად მინოდა ეს სკოლა და მასწავლებლობა-მეთქი, მაგრამ მერე ამ უბედურ ქვეყანას რომ ვუყურებ, მეცოდება და მინდა, ამ ბავშვებმა უკეთესში იცხოვრონ. ისეთ ქვეყანაში, სადაც ყველა დაცული იქნება ნებისმიერის ძალმომრეობისგან.

ამის გამო გავხდი მასწავლებელი..

თქვენ გამო და ერთი ადამიანის გამო, რომელსაც ვუყვარვარ, ამ კურსს დავამთავრებ და გპირდებით, რომ ვეცდები, ეს სამყარო სულ ოდნავ მაინც უკეთესი გავხადო.

ცუდს ვერ ვიხსენებ, არაფერი მახსენდება კარგის მეტი.

04.02. 2022 წ.

დავწერე თქვენი ლექციის შემდეგ

დათია

……….

დათია, რა საოცარია ეს სამყარო! რა საოცარია, რომ ის სიტყვები მომწერეთ, რომლებიც ძალიან მჭირდებოდა და მაშინ, როცა რაღაცები ისე დამიმძიმდა და ვეღარ ვუძლებდი!

ზუსტად ვიცი, რომ ამ სამყაროში უმიზეზოდ და შემთხვევით არ მოვდივართ! ზუსტად ვიცი, რომ ბევრი კარგი გოგო-ბიჭის ცხოვრებას გაანათებთ! ზუსტად ვიცი, რომ გულში და ფიქრებში მეყოლებით და სხვა თუ ვერაფრით, ფიქრებით დაგეხმარებით!

ღმერთი გფარავდეთ ყველა კეთილ საქმეში!

მუდამ თქვენი ნინო

„უშენოდ არცა სიხარულს და არც მშვენიერებას არა აქვს მადლი“

ლუკრეციუსი

(ხუან ვალერა „პეპიტა ხიმენესი”)

ხუან ვალერას (1824-1905) ფსიქოლოგიურ რომანში „პეპიტა ხიმენესი”, რომელიც ესპანური რეალისტური პროზის საუკეთესო ნიმუშია, დაკვირვებული მკითხველი შეამჩნევს ფარულად დასმულ კითხვას ფრაზაში: Neskit lobi virtus – სათნოებისთვის უცხოა ყოყმანი. აღნიშნულ კითხვაზე პასუხია ეს ნაწარმოები, მივყვეთ მას და პასუხიც ნათელი იქნება. საკათედრო ტაძრის წინამძღვრის ქაღალდების დასტაზე აღმოჩენილ ამ ლათინურ წარწერაში უმაღლესი სათნოება იგულისხმება.

ნაწარმოები სამი ნაწილისგან შედგება.

1. „ჩემი ძმისშვილის წერილები”

„პატარა პროვინციულ ქალაქებში სამეცნიერო, სალიტერატურო ტიტულებს, კეთილშობილებას, დახვეწილ გემოვნებას, ნიჭსა და თავაზიანობას ნაკლები ფასი აქვს და დიდ ღირებულებადაც ნაკლებად მიიჩნევა. აქ მხოლოდ ერთი რამ არის მთავარი: სოციალური იერარქია. ვიღაცა დიდი ქონების პატრონია, ვიღაცა – პატარასი” (15), – სწორედ ამ ფორმულას აბათილებს მთავარი გმირი, დონ ლუის დე ვარგასი, რომანის დასაწყისში მღვდლობაზე მხურვალედ მეოცნებე სემინარისტი, თავისი ცხოვრების წესით, ქცევითა და თვისებებით. სწორედ მისი ბიძისადმი, ტაძრის წინამძღვრისადმი, გაგზავნილი წერილებით იწყება და ვითარდება სიუჟეტი. მკითხველი ხვდება, რა მტკიცეა გადაწყვეტილება ყმაწვილი კაცისა, რომელსაც სულ ახლახან შეუსრულდა ოცდაორი წელი, რომელიც ერთადერთი მემკვიდრეა მდიდარი, დიგვაროვანი მამისა. იგი მზად არის, შეეწიროს ქრისტესა და რჯულის სიყვარულს, გახდეს მღვდელი და წავიდეს მისიონერად შორეულ აღმოსავლეთში. თვითონვე ცდილობს, გაერკვეს ამ დიდი სურვილის მოტივაციის სიღრმეებში: ამქვეყნიური ამაოების მიმართ გულმიუსვლელობა ამოძრავებს თუ რელიგიური ცხოვრებისადმი ჭეშმარიტი სწრაფვა? იქნებ ეს შურისძიებისგან თავდაცვა იყო, რომელიც შეიძლებოდა მექალთანე მამის მიმართ გასჩენოდა, ასე რომ სარგებლობდა მთავარი გმირის დედის სულგრძელობით? მამის მიმართ არასდროს ჩაიდენდა ქედმაღლობის ცოდვას („სხვებზე მეტი არაფრით ვარ”). მისი სულიერი სწრაფვა მძაფრია, მაგრამ არ გეგონოთ, ეს მას რეალობის გრძნობას აკარგვინებს. „იქნებ თავად სამღვდელოებაა დამნაშავე? იქნებ დღესდღეობით არ დგას იგი თავის სიმაღლეზე? მრევლს რომ ზნეობაზე უქადაგებს, აქვს კი მას ამის უფლება? მავანნი რომ თავიანთ ცხოვრებას უძღვნიან, ეს ჭეშმარიტი რწმენით არის ნაკარნახევი, თუ მხოლოდ არსებობის წყაროს წარმოადგენს მათთვის? მით უმეტეს, რომ ღარიბები მომრავლდნენ ღვთის მსახურებად… ჭკვიანი, სათნო, კეთილი, ჭეშმარიტად ღვთისმსახური მღვდელი სანთლით საძებარი გახდა დღეს”(23), ფიქრობს დონ ლუისი, თითქოს, ყველა დროისა და ქვეყნის სატკივარზე. სწორედ იქიდან გამომდინარე, რომ უნდა, ასეთი მღვდელმსახური იყოს, თავს იმუნათებს ასკეტივით: მისი მატერიალური სამყაროს სილამაზით გატაცება, ყველაფერი დახვეწილი, ნაზი და ჰაეროვნით ტკბობა, უფრო სულით რომ აღიქმება, ვიდრე ხორცით, როგორიც „მინდორ-ველების სურნელებით გაჟღენთილი კამკამა ჰაერის მსუბუქი ქროლაა, ჩიტების გალობაა… საღამოჟამს მშვიდი, დიდებული სიჩუმეა ბაღებში”, რაც უმაღლესი მშვენიერებაა, ხომ არაა კერპთაყვანისმცემლობა და ხომ არ აკლდება ამით მ ი ს სიყვარულს, ვინც შექმნა ეს „ჰარმონიული, დიდებული შენობა”? – მკითხველსაც ჩააფიქრებს ეს კითხვები, თავისთავად… რა არის ის სულიერი მდგომარეობა, როცა რომანის ახალგაზრდა გმირი ლამაზი ყვავილის ან შორეული ვარსკვლავის იდუმალი ციმციმის ჭვრეტისას იოლად ტირის, სინაზით შეპყრობილი? ეს ხომ ცოდვა არაა, რადგან თუნდაც წმინდანებს ახასიათებდათ ადამიანური სისუსტეები, რომლებისგან ვერ გათავისუფლდება ჩვენი სული, სანამ ის სხეულშია. დონ ლუისის ეს შინაგანი სიფაქიზე ვლინდება მის დამოკიდებულებაშიც ქალისადმი, უმშვენიერეს პეპიტა ხიმენესისადმი, რომელიც სწორედაც რომ თავდავიწყებით შეუყვარდება. აი, როგორ აღწერს იგი პეპიტას ხელებს, როგორც უტყუარ ნიშანს ჩვენი კეთილშობილებისა: „პეპიტას ხელები კი გამჭვირვალეა და მოვარდისფრო, თითქოს ხედავ, როგორ ფეთქავს სუფთა კრიალა სისხლი, რა ნაზი სილურჯით ფერავს იგი ძარღვებს. ეს ხელები, ეს ჩამოქნილი თითები თითქოს სიმბოლოა ჯადოსნური ძლიერებისა და იდუმალი ძალაუფლებისა – რომელსაც ხორცი შეასხა ადამიანის სულმა მატერიალური ძალის დაუხმარებლად – იმ ხილულ საგნებზე, ღმერთმა რომ შექმნა, ხოლო შემდეგ სრულყო ადამიანის დახმარებით. ძნელი დასაჯერებელია, ასეთი ხელების პატრონს გააჩნდეს ბნელი ზრახვები და უხეში, მდაბალი ანგარება” (41). ნახეთ, რა არაჩვეულებრივად ახასიათებს ხუან ვალერა ქალისა და მამაკაცის ცოლქმრული ურთიერთობის ხიბლს: „განა, ის სიყვარული არ სჯობს, ტანჯვა, გრძნობათა ჭიდილი რომ ახლავს. შეჩვევა რომ გადადის სინაზეში და საკუთარი თავისადმი სიყვარულს ემატება” (43).

„განა, სუფთა, სპეტაკ სულს უფლება აქვს იხაროს სხეულის სილამაზით?” – ეს კი ის კითხვაა, რომელსაც სვამს ქრისტიანულიც და მთელი ძველი ელინური სამყაროც. დონ ლუისს ეშინია, ცხოვრებამ მატერიალისტად არ აქციოს და მისი რელიგიური გზნება არ გაანელოს. ნუთუ სიცოცხლის სიყვარული დანაშაულია?! „ამას წინათ შუაღამისას გამაღვიძა შეყვარებული სოფლელი ბიჭის სიმღერამ. თავის დანჯღრეული გიტარის თანხლებით მღეროდა ფანდანგოსა და როიდენიას კუპლეტებს, რომლებიც პოეტურობითა და დახვეწილობით არ გამოირჩეოდა, მაგრამ გული ისე ამიჩუყდა, თითქოს ციურ მელოდიას ვუსმენდი…” (46), – რატომ უნდა იყოს ეს ღმერთისთვის მიუღებელი? ან თუნდაც ის ფიქრი დონ ლუისის მამასთან მისულ გლეხზე – თავისი ფეხმოტეხილი ხბო რომ მიუყვანა, რომელი ნაჭერი მოგართვათ, რომ დავკლავო – ხბო ხომ არ ვიყიდო, ფეხი მოვურჩინო და დაკვლას გადავარჩინოო, მორცხვობის გამო ქმედებად რომ ვერ იქცა. ეს ხომ ლოცვასაც აღემატება და ვაჟას მინდიას ურთულეს სიბრძნემდე მაღლდება?…

მთავარ გმირზე კი ვსაუბრობთ, მაგრამ წიგნში აქცენტი მეორე გმირზე, პეპიტა ხიმენესზეა, რომელშიც სწორედ სამყაროს ყველა მშვენებამ, სულიერმა თუ ფიზიკურმა, შეისხა ხორცი და ამას ნაწარმოების სათაურიც მოწმობს. სწორედ მისგან გამომდინარე ხდება დონ ლუსისის ის დიდი მეტამორფოზა, რომელზეც ეს წიგნი მოგვითხრობს. ვინაა იგი („პეპიტა საშიში ქალია და ასე მოუმზადებელი არ უნდა შევხვედროდი მას”)? ქალი, რომლის „ღვთისმშობლისადმი ერთგულებაში იგრძნობა ის ავადმყოფური განცდა დამცირების, ნაღვლისა და ტანჯვისა, რომელიც თავის უნაყოფო ქორწინებას ახსენებს ხოლმე” და რომელიც წმინდა ჩასახვასა და იდეალურ ბავშვზე ოცნებობს. ეს უდიდესი ამპარტავნებაა, ღვთის რჩეულობაზე პრეტენზია? ანგელოზია ის, თუ „ბუნებით ცბიერი დახვეწილი კოკობზიკა”? ქალი, რომლისადმი დონ ლუისი ბავშვური სინაზის მოზღვავებას გრძნობს, რომელიც მეცადინეობას, განსჯასა და ლოცვას ავიწყებს, რომელსაც ისე ჭვრეტს, როგორც ხელოვნების ნიმუშს, „მით უმეტეს, თუ ეს ნიმუში „უმაღლესი ხელოვანის” მიერ არის შექმნილი და მისი სამყოფელი ტაძარია”, ანუ სამყარო (57). პეპიტასაც განდეგილივით ცხოვრება აურჩევია, რითაც ძალიან ჰგავს დონ ლუისს, ამიტომ თავიდან ეს უკანასკნელი იმით აპირებს მისი ჩანაფიქრი უარყოს, რომ ცდილობს, პეპიტა მამამისს გაჰყვეს ცოლად. იქნებ ამ ფიქრშია ფესვი მისი მოგვიანო „სიმართლისა”, როცა თავის სანუკვარ ოცნებას „უღალატებს”? დონ ლუისს შეუცნობლის შიშის, მოკრძალების გამო თავი არ მიაჩნია იმ კაცად, რომელსაც ძალუძს, ზოგადად, ქალის ყურადღება მიიქციოს თავისი მოუქნელობის გამო, იმიტომ, რომ მათთან საუბარს შეჩვეული არაა და ჰგონია, რომ პეპიტას ყურადღებას, პატივისცემას, მეგობრობას ერთ მშვენიერ დღეს სიწმინდითა და შრომისმოყვარეობით დაიმსახურებს, პეპიტასი, რომლისგანაც გაქცევა არ უნდა, რადგან თუ ეს ბრძოლაა, „გამარჯვებას სხვა გზით უნდა მიაღწიო და არა გაქცევით”. მიმართავს კიდეც მოძღვარს ამის შესახებ საოცარი გულწრფელობით, რომელიც მისი კიდევ ერთ-ერთი დიდი ღირსებაა.

ხანდახან გვიჩნდება განცდა, რომ დონ ლუისის მიმართება ცხოვრებასთან, სიცოცხლის ვნებაში გადაზრდილი დიდი სიყვარულია („შენ უნებურად წარმოიდგენ, როგორ ცხოვრობდნენ ძველი პატრიარქები, პირველყოფილი გმირები, მწყემსები და მზიან შუადღეს როგორ ეცხადებოდნენ მათ ნიმფები, ღმერთები, ანგელოზები”), რომელიც ქრიტიანულიცაა და წარმართულიც, ისეთივე ძირძველი, როგორც თავად ყოფიერება… თუ ასკეტების ლამაზი ქალისგან დამცავი ხერხი ისაა, რომ მას ბებერს, სნებისგან სახედაღმეჭილს ან სულაც მკვდარსა და მატლებდახვეულს წარმოიდგენენ, დონ ლუისი ფიქრობს: „სილამაზე ღვთითბოძებული განძია, უმაღლესი ღვთაებრივი ხელოვნების ქმნილება. ის შეიძლება იყოს არამყარი, ეფემერული, შეიძლება ერთ წამში გაქრეს, მაგრამ მისი იდეა, როგორც ასეთი, მარადიულია” (71). და ეს ძალიან ჰგავს ნეოპლატონიზმს. ეს მომხიბვლელი გმირი ხანდახან წარმოიდგენს, რომ თავისი სულიერი ლტოლვებით პეპიტასადმი ღმერთთან მებრძოლი იზრაელია; ღმერთი მას თეძოში დაჭრის და ამ ორთაბრძოლაში დამარცხებით გახდება გამარჯვებული.

დონ ლუისის აღსარებები მოძღვარი ბიძისადმი წერილებში გულახდილობით ჰგავს, მაგრამ არც ჰგავს აღსარებას – მათში სულ უფრო იკლებს სინანული და იმატებს აღტაცება სიცოცხლით, მისი მოულოდნელობებითა და იდუმალი სიტკბოთი, სწორედ ზემოთქმული ვნება არსობისა: „როგორ უნდა მეშინოდეს სიკვდილისა, როცა თავად მივილტვი მისკენ… სიყვარული და სიკვდილი ხომ ძმები არიან”. ადამიანი ერთადერთი არსებაა, ანგელოზებრივად რომ მეტყველებს, მაგრამ „ჩვენი სხეული წმინდა სულების ტაძარია და თუ ალი ლოკავს მის კედლებს, თუნდაც უცეცხლოდ, კედლები იჭვარტლება” (94). მთავარი გმირის ლტოლვა საბედისწერო სიყვარულისკენ ძალიან პოეტურია – „ის, ვინც მიყვარს აღმატებული სიყვარულით, ჩემს რელიგიურ ხედვას წარმოუდგება, როგორც მანათობელი მზე, რომელიც უზარმაზარ სივრცეს ჰფენს თავის შუქნათელ სხივთა ტალღებს; ხოლო ის, ვინც მიყვარს მიწიერი სიყვარულით, ჰაერში ფარფატებს მზის შუქში გახვეული ოქროსფერი მტვერივით” (99). მოძღვარი ბიძაც იმავეს ამბობს მასზე ნაწარმოების ბოლოს: „მჯეროდა, რომ სული აღსავსე ჰქონდა ჭეშმარიტი მოწოდებით, მაგრამ შევცდი, პოეტის მშფოთვარე სული ჰქონდა” (199).

„მძულს და ვაღმერთებ” – ესაა დიდი სიყვარულის ბედისწერა. საოცარია მისი ძალა: „შემიძლია ქრისტეს მივბაძო. თუ მტერ-მაცდური მთაზე ამიყვანს და მთელ სამყაროს შემომთავაზებს მის წინაშე დაჩოქების სანაცვლოდ – არ დავიჩოქებ! მაგრამ თუ ამ ქალს შემომთავაზებს, ჯერ კიდევ ვყოყმანობ, ჯერ კიდევ არ ვდგავარ მტკიცედ. ნუთუ ეს ქალი ჩემთვის უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე მთელი სამყარო, სახლი, ღირსება, ძალაუფლება?” – დონ ლუისის ეს „თავგანწირული სულისკვეთება” ძალიან ნაცნობია ჩვენთვის, თუნდაც იმით, რომ ჩვენ ის ილიას „განდეგილშიც” გვიგრძნია… დილემის წინაშეა მღვდლობაზე მეოცნებე დონ ლუისი – თუ ღვთისადმი სიყვარული არ გამორიცხავს სიყვარულს სამშობლოსადმი, ადამიანებისადმი, მეცნიერებისადმი, ბუნებისადმი, სილამაზისადმი, ხელოვნებისადმი, მაშინ ქალისადმი სიყვარულმა რა დააშავა? რატომ დააკარგვინა ამ სიყვარულმა ადამს სამოთხე და გახადა იგი ცოდვილი. მას შემდეგ კი „გასაკვირი ის კი არ არის, რომ სცოდავენ, გასაკვირი ის იქნებოდა, რომ არ სცოდავდნენ”, როგორც წმინდა ბონავენტურა ბრძანებსო, მე-13 საუკუნის იტალიელი საეკლესიო მოღვაწე. ძალიან მძიმეა ეს განაჩენი, როცა ქალი, როგორც ბეატრიჩე დანტესთვის, სამშობლოს სახე, სიბრძნისა და სილამაზის განსახიერებაა; როგორც დონ ლუისი ამბობს, ქალის საშუალებით შევიცანი სადღაც სულის სიღრმეში მიმალული უმაღლესი სიკეთე, რის წყალობითაც ვტკბები სიმშვიდითა და ყოველთა სიყვარულით” – ეს ყველაფერი ოდნავ აბსტრაგირებული, მაგრამ სრულყოფილებასთან მაზიარებელია.

2. „პარალეპომენოს”

ძნელი სათქმელია, ვინაა მთხრობელი ამ თავში: ავტორი თუ მისი ერთგვარი ცენზორი? აქ წინა პლანზე უფრო პეპიტაა, თავისი შინაგანი გაორებითა და ქარიშხლებით. აი, რას ამბობს იგი დონ ლუისზე: „თუ ასე ძალიან უყვარს ღმერთი, მის შექმნილ საბრალო არსებას რატომ ტანჯავს ასე? ეს არის გულმოწყალება, ეს არის რწმენა? არა, ეს უსულგულო ეგოიზმია!” (126) – სიყვარულისგან, რომელზე ძლიერი არც მიწაზე და არც ზეცაში არაფერია („დონ ლუისის გულისთვის სულის ცხონებაზეც ვიტყოდი უარს” – ეს არა მარტო თავის, ყველაფრის დავიწყებაა).

ნაწარმოების იდეის კარგად გასააზრებლად გასათვალისწინებელია ისიც, როგორი ძლიერია დონ ლუისის სიყვარული ღვთისადმი: მას საკუთარ თვალში არაფერი დაამცირებდა ისე, როგორც უარის თქმა კარგა ხნის არჩეულ მრწამსზე. ეს არის ადამიანი, უმაღლესი რწმენის ფილოსოფიით გამსჭვალული: ცხოვრება ღმერთს მიუძღვნას მომავალი წმინდანივით. მაგრამ წუთისოფლის „კანონით” გვაქვს განგება – ღვთის უცვლელი ნება, ბედისწერა, რომელსაც ადამიანიც წარმართავს და საბედისწერო შემთხვევითობაც, ასე ზუსტად და ოსტატურად რომაა აღწერილი ამ ნაწარმოებში: „საერთოდ ჩვენ, ადამიანები, ხშირად ვხდებით ვითარების სათამაშო. იმის ნაცვლად, რომ მიზანმიმართულად, უყოყმანოდ მივიწევდეთ წინ, დინებას მივყვებით, თავად კი არ ვირჩევთ როლს, არამედ ჰაიჰარად ვიღებთ იმას, რაც წილად გვხვდება, თანაც შემთხვევით. პროფესია, პოლიტიკური შეხედულებები, მთელი ცხოვრება ხშირად დამოკიდებულია გაუთვალისწინებელ შემთხვევებზე, ბედ-იღბალზე” (136). დონ ლუისსაც, – რომელსაც კარგად ახსოვს იოანე ოქროპირის ამბავი, დედამისი რომ ემდურებოდა, ღვთისმსახურების გამო მარტო ნუ მტოვებო და გულსაკლავი ქვითინითაც კი ვერ გატეხა შვილი, – ცდის მიუხედავად, არ ჩამორჩეს წმინდანებს, წაიღებს ცხოვრების, სიყვარულის ძლიერი დინება, საბედისწერო შემთხვევითობების იმპულსებითა თუ შენაკადებით.

„მოკვდავმა ადამიანმა კი არა, მერყევი მდაბიოების ხუშტურებმა კი არა, ბარბაროსთა შემოტევამ კი არა, სიხარბეშეპყრობილმა მეამბოხეთა ძალადობამ კი არა, მთავარანგელოზმა კი არა, ხალხის მიერ აღიარებულმა მბრძანებელმა კი არა – არამედ თვით წმინდა სულმა დაადგინა მღვდლობა, როგორც ჩინი” (138) – ეს მშვენივრად იცის დონ ლუისმა, ღირსეულმა, შეურყვნელმა, რაინდულმა („არ ახსოვს, ბავშვობაში მისი თანდასწრებით ვინმეს დასცდენოდა უდიერი სიტყვა, უხეშადაც არავინ იქცეოდა”). სხვებიც ხვდებიან, რომ ეს ღვთისმოსაობის განსაკუთრებული შემთხვევაა, ამიტომაც პაპი გამოგზავნის სპეციალურ დისპენსიას, რომლის საფუძველზეც დონ ლუისი, ასაკის მიუხედავად, გამონაკლისის სახით, დადგენილ ვადაზე ადრე მიიღებდა მღვდლობის ხარისხს. „ის, ვისაც მღვდლობა სურს – უნდა იყოს თავმდაბალი, მორჩილი, მშვიდი. ის არ ჰგავს მუხას, ამაყად მდგარს მანამ, სანამ მეხი არ დაეცემა. ის ჰგავს ტყის ბალახს, მორცხვ მინდვრის ყვავილს, რომელიც მაშინაც კი – და უფრო მეტადაც – ირგვლივ ნაზ სურნელს აფრქვევს, როცა უხეშად თელავენ” (148); – აქ აუცილებლად გაგვახსენდება დიდი ქართველი ჰუმანისტის „ბალახი ვიყო სათიბი”, საკუთარი თავის დიდ მსხვერპლშეწირვაზე რომ მიგვანიშნებს. იქნებ ეს მსხვერპლშეწირვაცაა, თუმცა უფრო სხვა მოვლენაა ქართული, მებრძოლი ქრისტიანობა (ბერი თევდორე ან თუნდაც მღვდლები, ცხინვალიდან მეომართა გვამები რომ გამოჰქონდათ საკუთარი სიცოცხლის ფასად)…

რომანი თხრობის საოცარი ექსპრესიულობითაც გამოირჩევა და პერსონაჟთა ღრმა ფსიქოლოგიზმის ოსტატურად, მსუბუქად წარმოჩენით. ამას დავუმატოთ ისიც, რასაც ამ თავის მთხრობელი – „ცენზორი” (თითქოს, ერთგვარი ლიტერატურული ხერხია) გვთავაზობს: „…ის (ავტორი – მ. ი.) არ უნდა დავტუქსოთ იმისთვის, რომ სხვისი ნაკარნახევი ხერხები არ გამოიყენა, პირიქით, დიდი მადლობა უნდა მოვახსენოთ ასეთი მომეტებული კეთილსინდისიერებისთვის: ამბავი რომ ზუსტად გადმოსცა, უარი თქვა ყოველგვარ ეფექტებზე, ფანტაზიას გასაქანი არ მისცა და პაემანი არ დაამძიმა ზედმეტი ეპიზოდებით” (167). როგორ ვხვდებით, წარმმართველი აქ არც ზემოხსენებული ბედისწერა ან შემთხვევაა, არამედ რომანში მონაწილე ადამიანების გრძნობებია „დამნაშავე”, როგორც ამბობს მწერალი („პეპიტა ჩვენ ძალიან გვიყვარს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ჭეშმარიტება უარვყოთ”).

პეპიტა თავისდაუნებურად თავიდანვე მაცდური, ბიბლიური ევაა, ურყევი მცდელობით, „რადაც არ უნდა დაჯდომოდა, დაემარცხებინა ეს კაცი”. ეს არის ქალი, რომლისთვისაც საშუალო არ არსებობდა, ყველაფერში უკიდურესობამდე მიდიოდა: ჯერ ბრმად დაემორჩილა დედასა და ქმარს და მერე „დესპოტურად” მბრძანებლობს, განაგებს გარშემომყოფებს. ეს, გავიმეორებთ, თავისდაუნებურად ხდება და ძალაუფლების წყურვილი ამ ქალში ბოლომდე გაუმჟღავნებელი რჩება. რაც შეეხება დონ ლუისს, ის პეპიტაში განსხეულებულ ქალის იდეალს ხედავს („მე შენში მიყვარს ოცნება ჩემი”) – ფიქრობს, რომ პეპიტამ დაჩრდილა მისი ყმაწვილკაცური სიზმრებისა და ფანტაზიების ნიმფები, დედოფლები, ქალღმერთები: „მე ხომ თქვენ პირველსავე შეხვედრისას შემიყვარდით, მგონი, სულაც უფრო ადრე, სანამ გნახავდით, სანამ გავაცნობიერებდი, რომ შემიყვარდით… მე უკვე მიყვარდით. არის აქ რაღაც საბედისწერო. ეს ალბათ წინასწარ იყო გაწერილი, განსაზღვრული…”(181) ეს არის, როცა „ერთისთვის ერთი არსებობს მხოლოდ”, როცა ადამიანი კვდება საკუთარ თავში, რომ იცოცხლოს საყვარელ არსებაში.

ამ ნაწილის ბოლოს დონ ლუისი ცდილობს, საკუთარ თავში გაამართლოს ის, რასაც უკვე დაცემას კი არა, ცვლილებას ეძახის. ასკეტიზმისთვის ხომ საჭიროა ხანგრძლივი შრომა, ცოდვების მონანიება, აღსარება, დრო, რომ მიიღოს ღვთის მადლი, დაიმსახუროს მარადიული წყალობა. თვით ცრუმოძღვრებსაც კი უდიდესი ძალისხმევა სჭირდებოდათ, ვიდრე თავიანთ ცრუსასწაულებს ჩაიდენდნენ. მას კი „წლები არ გაუტარებია ჭვრეტაში და რა დამსახურებისთვის უნდა დაეშვა ღმერთს მისთვის ასეთი გამონაკლისი?”. დონ ლუისი აღიარებს, რომ დამარცხდა, რომ იდეალი დაენგრა და მისი სიხარული სევდანარევია. სწორედ ამ სევდით ემსგავსება დონ კიხოტს, „რომელზეც „თეთრი მთვარის” რაინდთან დამარცხებამ და ხუმრობამ ისეთი დამანგრეველი გავლენა მოახდინა, რომ გადაწყვიტა მწყემსი გამხდარიყო” (202). დონ ლუისიც გადაწყვეტს, იქორწინოს პეპიტაზე, სახლი აქციოს ტაძრად, გააერთიანოს ცოლქმრული თუ ღვთის სიყვარული, შექმნას თუნდაც თავშესაფარი უსახლკაროებისთვის, ღარიბებისთვის, თავისი კულტურული ცენტრითა და მეგობრული გარემოთი… და ჩნდება ორი კითხვა: ა) იქნებ ყველას ვერ მოსთხოვს ღმერთი მსხვერპლს, ასკეტიზმს, რომელიც სწორედ ამ სიცოცხლის ვნების დაძლევით მიიღწევა? და ბ) ი გ ი ხომ უბრალო ადამიანებსაც ეცხადება და ანდობს ჭეშმარიტებას?…

ბოლომდე უცნობი რჩება, ვისი დაწერილია ეს თავი. თავიდან ავტორს „ეგონა”, რომ ის მოძღვრის დაწერილია, მაგრამ იმან, რომ შემწყნარებლობითაა ნახსენები ზოგიერთი შეხედულება, ის დააეჭვა, რადგან მოძღვარი ამდენ მელანს არ დახარჯავდაო ამ საკითხებზე წერისთვის, ანუ ავტორი ვერც უარყოფს და ვერც ადასტურებს სენიორ მოძღვრის ავტორობას.

რაც შეეხება ამ ნაწილის ლიტერატურულ გემოვნებას, ის შესაშურია…

3. „ჩემი ძმის წერილები” – ეპილოგი

ამ თავში ვიგებთ მეორეხარისხოვანი პერსონაჟების ბედზე, რომელიც არ რჩება ავტორის ყურადღების მიღმა. თუნდაც პადრე ვიკარიო, რომელიც ბრწყინვალე განათლებით არ გამოირჩეოდა, სამაგიეროდ, ფლობდა მტკიცე ნებას, უბადლო რწმენასა და ღმერთის უმაღლეს სიყვარულს, „მისი ცხოვრება სამაგალითო იყო ყველასთვის”. ეს ესპანელი, 80 წლამდე მღვდელი, არის ძალიან საინტერესო გმირი, თავისი გულწრფელობით, კეთილშობილებითა თუ მიამიტობით. ის ბევრად სჯობს ნებისმიერ ნაკითხ ეკლესიის მსახურს, რომლის სულშიც რწმენის ცეცხლი ისეთი ძალით არ გიზგიზებს, როგორს პადრე ვიკარიოში. დამაჯერებელია მისი ხასიათის რეალისტურობაც: „იგი ყველაფერში კარგად ერკვევა, კარგად უთავსებს ერთმანეთს რელიგიის ჭეშმარიტ სიყვარულს და იმ სასარგებლო ძვრების მიმართ პატივისცემასაც, რომლებიც თანამედროვე ცივილიზაციამ მოგვიტანა” (48). როცა დონ ლუისი მას თავს შეადარებს, აღიარებს, რომ პადრე ვიკარიოს ზნეობრივ სრულყოფილებამდე ბევრი აკლია. თუმცა ყველა სხვადასხვა გზით მიდის ღმერთამდე…

არანაკლებ დასამახსოვრებელია კურიტო – პერსონაჟი ხალხის წიაღიდან, უსაქმური, გზაკვალარეული, მაგრამ გულკეთილი ყმაწვილი. მას თავისი კუზენი დონ ლუისი მხოლოდ თეოლოგად მიაჩნდა, არცთუ ისე დიდი წარმოდგენისა იყო მასზე. მაგრამ, როცა დაინახა, რა მოხდენილად ატარებდა ეს თეოლოგი ცხენს, სწორედ მიწიერმა აქცია იგი მისთვის ლამის ზეცისკაცად, კერპად. დონ ლუისი კი მას ნებას აძლევს, ეთაყვანებოდეს, უყვარდეს ის, ოღონდ ძალიან უცნაური ფორმით, რადგან იქით ექცევა მისი გავლენის ქვეშ. ეს უცნაური ფსიქოლოგიური მომენტია რომანში. ბოლოს კურიტოს, თავისი ბიძაშვილის ბედნიერი ოჯახის შემყურეს, თვითონაც მოუნდა დაქორწინება. რადგან მსუქანი და პირმშვენიერი ქალები უყვარდა, მისმა საცოლემ, მდიდარი მიწათმფლობლის ლამაზმა, ყაყაჩოსავით ლოყებღაჟღაჟა ქალიშვილმა, პირობა დადო, მალე სიმსუქნეში ჩემს დედამთილს, დონია კასილდას, გადავაჭარბებო. ეს იუმორია, მსუბუქად, უმტკივნეულოდ ირონიაშეპარული, ცხოვრების სიღრმეებს შეგნებულად აცდენილი ისეთი შემთხვევებისთვის, როცა ზედაპირულობა დიდი ფილოსოფიაა…

დონ ლუისის რეალისტი და ბრძენი მამა დონ პედრო – „არ ჯობია თავის სახლში იქადაგოს, ერთი ბუდის პატარა ქრისტიანები მაჩუქოს, ქერუბინოებივით ქერაკულულებიანი და ვარდისფერები, პეპიტას მსგავსნი?” (220). აქვე მოვიხსენიოთ პეპიტას უსაქმური ძმა, რომელიც ნაწარმოების ბოლოს იწერება, რომ მნიშვნელოვანი პიროვნება გახდა და ოჯახის შემარცხვენელი კი არა, დამამშვენებელია. თუმცა დონ პედრო, ეს ბებერი დიონისე, მაინც ფიქრობს, რომ მას ბედად უწერია, თაღლითად დარჩეს და „იმ თაღლითობაში ბედნიერი ვარსკვლავიც ახლდეს თან”.

„ადამიანს შეუძლია, ემსახუროს ღმერთს ყველა ვითარებასა და მდგომარეობაში. შეუძლია ერთმანეთს შეუთავსოს ცოცხალი რწმენა და ღვთის სიყვარული – მის სულს რომ ავსებს – ნებადართულ მიწიერ და წარმავალ სიყვარულს” (232), – სწორედ ეს სიყვარულია ღვთაებრივი საწყისიც… ადამიანი კი „სულის ცოცხალი ტაძარია”, რომელიც შემქმნელის გარეშე ვერ შეძლებდა ვერც მოყვრისა და ვერც კაცობრიობის სიყვარულს. სწორედ ამ სიყვარულის ჰიმნია ეს რომანი, როგორც ჩამონატეხი სამყაროს მომაკვდავი ჰარმონიისა, როგორც სურათზე გამოსახული მთრთოლარე ჭრიჭინობელა დაფნისის მშვენიერი სიმღერა, უნაზეს ქლოეს მკერდზე რომ ეძებს თავშესაფარს.

რაც მთავარია, ეს ნაწარმოები იმდენად დამაჯერებელია, რომ წუთითაც არ გეპარება ეჭვი, რომ ეს „ჭირი იქა, ლხინი აქა” კი არაა მხოლოდ, ზღაპრის მარადიული „ჰეფი ენდი”, არამედ სინამდვილე, მთელი თავისი სისავსით… ანუ ცხოვრებაში არის მომენტები, როცა ზღვარი ზღაპარსა და რეალობას შორის წაშლილია…

ციტატები წიგნიდან – ხუან ვალერა „პეპიტა ხიმენესი”, გამომცემლობა „ინტელექტი”, 2017

ქართული საზოგადოება უმბერტო ეკოს ძირითადად მხოლოდ მწერლად აღიქვამს. შუა საუკუნეების მკვლევართა ვიწრო წრეებში იტალიელის ფილოსოფიურ მემკვიდრეობასაც ხშირად განიხილავენ. თუმცა, ცოტამ თუ იცის, რომ დიდმა რომანისტმა მრავალი საფიქრალი გაუჩინა პოლიტიკის მეცნიერების წარმომადგენლებსაც.

უმბერტო ეკომ 1990-იან წლებში ფაშიზმის 14 ძირითადი მახასიათებელი გამოკვეთა. ესეის მომზადების დროს მეცნიერი აკადემიურ მემკვიდრეობასთან ერთად პირად გამოცდილებასაც დაეყრდნო. მან და მისმა ქვეყანამ საკუთარ მხრებზე გადაიტანეს ფაშისტური რეჟიმის სუსხი, უმბერტო ეკო მთელი ცხოვრების განმავლობაში პირადად აკვირდებოდა საზოგადოების სხეულზე მუსოლინის დიქტატურის შედეგად წარმოქმნილ ჭრილობებსა და მათი მოშუშების პროცესს. საბოლოოდ არავის გაჰკვირვებია, რომ ფენომენალური ნიჭის მქონე მოაზროვნემ ერთგანზომილებიან პოლიტტექნოლოგებზე უკეთესად განსაზღვრა ფაშიზმის არსი და შემოხაზა მისი საზღვრები.

უმბერტო ეკოს ესეის წაკითხვის შემდეგ ბევრი ამტკიცებს, რომ თუ რომელიმე საზოგადოებაში 14 კრიტერიუმიდან ნახევარი მაინც შეიმჩნევა, მაშასადამე ის ქვეყანა ახლოს არის ფაშიზმის დამყარებასთან. მე რომ სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი ვიყო, ჩემს მოსწავლეებთან ერთად ფაშიზმის ტესტს ჩავატარებდი, რათა უკრაინაში ომის გამჩაღებელი ქვეყნის – რუსეთის წყობის არსი ამომეხსნა.

მოდით, მარტივად დავუკავშიროთ უმბერტო ეკოს კრიტერიუმები თანამედროვე რუსეთს.

1. ფაშიზმისთვის დამახასიათებელია ტრადიციონალიზმის ყველაზე მანკიერი ფორმა, რომლის მიხედვითაც ცოდნას განვითარება აღარ სჭირდება. ამ ხედვის მიხედვით, საზოგადოების ყველა საფიქრალზე პასუხი უკვე გაცემულია, ახალი იდეებისა და ღირებულებების განსჯა დროის ფუჭად ხარჯვასთან არის დაკავშირებული. ჭეშმარიტება ერთხელ და სამუდამოდ უკვე აღმოჩენილია.

თუ კარგად დავაკვირდებით, დავასკვნით, რომ პუტინის რუსეთშიც უკვე დიდი ხანია მიაგნეს ჭეშმარიტებას, რომელიც საუკუნეების წინ ჩამოყალიბებულ კონცეფციებთან არის დაკავშირებული. ახალს არავინ ეძიებს, პირიქით, მხოლოდ ძველი იმპერიის რესტავრაციის იდეით არიან შეპყრობილნი.

2. ფაშიზმს გამოარჩევს მოდერნიზმის მიუღებლობა და ირაციონალიზმი. ფაშისტები უარყოფენ განმანათლებლობას, ეწინააღმდეგებიან სამეცნიერო-ტექნიკურ პროგრესს, ინდუსტრიალიზაციის მასშტაბებს. თუმცა მათ უარყოფასა და წინააღმდეგობას სრულყოფილი ხასიათი არ აქვს, ხანდახან მხოლოდ ვერბალური ჯანყით შემოიფარგლებიან. მაშასადამე, სიამოვნებით სარგებლობენ იმ მოვლენათა შედეგებით, რომელთაც თავად აკრიტიკებენ.

რუსეთი გლობალური კაპიტალიზმის ერთ-ერთ კრიტიკოსად გვევლინება. რუსები შიშობენ, რომ ტრანსნაციონალური კორპორაციები ხელში ჩაიგდებენ რუსეთის სიმდიდრეებს და ბაზარზე გაანიავებენ მას. იდეური კრიტიკის პარალელურად, საქმით რუსები თავად ქმნიან ამგვარ კორპორაციებს და თავად ანიავებენ ეროვნულ სიმდიდრეს გლობალურ ბაზრებზე. მათი საქმე და სიტყვა ირაციონალურად არიან დაკავშირებულნი ერთმანეთთან.

3. „მოქმედება მოქმედებისთვის“. უმბერტო ეკოს მტკიცებით მოქმედებას აზრი, კულტურული ამოცანა უნდა ედოს საფუძვლად. მოქმედება გამართლებული უნდა იყოს გარკვეული კულტურული მიზნებით. ფაშისტებისთვის კი მოქმედება თავისთავად ღირებულებაა, მას არ სჭირდება კულტურული საფუძვლები. კულტურა, უნივერსიტეტები, ინტელიგენცია „კომუნისტური ბაცილის“ გავრცელების კერებად მიიჩნევა, მათგან თანხმობა და მათი იდეური მხარდაჭერა არაფერში არ არის საჭირო.
ლია ახეჯაკოვას, ბორის აკუნინის, ვიქტორ შენდეროვიჩისა და სხვა მოღვაწეების დევნის მაგალითზე შეგვიძლია ვიმსჯელოთ იმის შესახებ, თუ რამდენად სჭირდება კრემლის მოქმედებებს კულტურულ-საგანმანათლებლო წრეების მხრიდან ლეგიტიმაცია.

4. ფაშიზმისათვის თანხმობის არარსებობა ღალატის ტოლფასია. ფაშისტური მმართველობა ვერ იტანს კრიტიკას, დაეჭვებას, ნაწილთა ინტერესების გათვალისწინებას. ის ესწრაფვის საერთო სახალხო თანხმობას გამონაკლისის გარეშე.

რუსეთში ყველა კრიტიკული მედია საშუალება დახურულია, სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკულად განწყობილი ორგანიზაციები გაუქმების პირას არიან და თავისუფალი საქმიანობის საშუალება არ ეძლევათ.

5. კრიტიკისა და წინააღმდეგობის არარსებობას მივყავართ მტრების, „სხვების“ ძიებამდე, განსხვავებული ადამიანების დევნამდე, მათ სიძულვილამდე.

2000-იანი წლებიდან დღემდე ვაკვირდებით რუსეთის ხელისუფლების მიერ უცხოეთის აგენტებად, მოღალატეებად, მასონებად გამოცხადებული ადამიანების მთელ არმიას, რომელთაც სამშობლოში არ დაედგომებათ და ემიგრაციასა თუ იატაკქვეშეთს აფარებენ თავს.

6. დიდი ლიტერატორის აზრით, ფაშისტური სისტემები განსაკუთრებით უჭერენ მხარს ბურჟუაზიას და საშუალო კლასს თავის დასაყრდენად აცხადებენ.

თანამედროვე რუსეთი ბიზნესისა და პოლიტიკის ურთიერთშეზრდის საფუძველზე ჩამოყალიბებულ კლასსა და სპეციალური სამსახურების შემადგენლობაზე დგას. შესაბამისად, საშუალო ფენასთან განსაკუთრებული კავშირის კრიტერიუმს ჩვენი მეზობელი ქვეყანა ნამდვილად ვერ აკმაყოფილებს.

7. რას ეუბნება ფაშისტური ხელისუფლება ღარიბებსა და მასებს? მათ უნდა იამაყონ, რომ საუკეთესო, გამორჩეულ ქვეყანაში დაიბადნენ. აღნიშნული გარემოება მასებს უნდა აბედნიერებდეს და ამაზე დიდ სიხარულს არ უნდა ესწრაფოდნენ. ამასთანავე, ხალხმა უნდა იცოდეს, რომ მათი სათაყვანებელი ქვეყნის წინააღმდეგ საერთაშორისო შეთქმულება მზადდება. რიგით მოქალაქეებს უნდა ჰქონდეთ შეგრძნება, რომ მტრები ყველგან არიან, ქვეყნის გარეთაც და მის წიაღშიც. ისინი უნდა აცნობიერებდნენ, რომ სამშობლო ალყასა და განსაცდელშია.

უმბერტო ეკოს მეშვიდე კრიტერიუმი ერთი ერთში შეესაბამება თანამედროვე რუსეთში გამეფებულ განწყობას. დღეს ყველა ფედერალური ტელევიზია საუბრობს იმის შესახებ, რომ სამყარო რუსეთის წინააღმდეგ შეთქმულებას აწყობს, რათა მსოფლიოში ყველაზე დიდ ქვეყნის სიდიადეს წერტილი დაუსვან.

8. ფაშისტები თავიანთი მტრების წინააღმდეგობრივ სურათს წარმოადგენენ. ერთი მხრივ, ამბობენ, რომ მტერი ძლევამოსილია, აქცენტს სვამენ მათ განსაკუთრებულ მახასიათებლებზე. ამავდროულად კი აცხადებენ, რომ მათი დამარცხება ძალიან ადვილია. ისინი ვერასდროს აფასებენ მტერს ადეკვატურად.

მრავალი გარემოება მიანიშნებს, რომ რუსეთის მთავარსარდლობა უკრაინის აღებას სამ დღეში ვარაუდობდა. თუმცა, როგორც ვხედავთ ჩვენი მეგობრები არნახულ წინააღმდეგობას უწევენ მოწინააღმდეგეს და რამდენიმე კვირაა სიცოცხლის ფასად ამაგრებენ თავიანთ ქალაქებსა და სოფლებს.

9. „არ ვიბრძვით სიცოცხლისთვის, ვცოცხლობთ ბრძოლისთვის“ – მაშასადამე, ფაშიზმი ბრძოლას თვითმიზნად აცხადებს. ამასთანავე, ფაშისტებს აქვთ გადამწყვეტი ბრძოლის რწმენა, რომელშიც გამარჯვება სამუდამო მშვიდობისა და კეთილდღეობის დასადგურების წინაპირობა გახდება.

რუსული პროპაგანდისტული მედია აღნიშნულ გარემოებაზეც ხშირად საუბრობს. სალავიოვი, კისილიოვი, სიმონიანი არცთუ ისე იშვიათად მიანიშნებენ იმაზე, რომ უკრაინასთან ომში გამარჯვება რუსეთის ყველა ძირითად გეოპოლიტიკურ ამოცანას გადაწყვეტს და სლავ ხალხებს შორის დიდი ხნით დაამყარებს მშვიდობას.
10. ელიტარიზმი – ფაშისტური მმართველობის დასაყრდენს ერთგვარი ელიტა წარმოადგენს. ელიტის მიზანს წარმოადგენს მისი წევრების ორგანიზება და ძალაუფლების ვერტიკალის ირგვლივ მათი გაერთიანება. ამასთანავე, ელიტა საკუთარ ამოცანად მიიჩნევს მასის დაყოფას, დაქსაქსვას. მასების მობილიზება მხოლოდ ხელისუფლებას უნდა შეეძლოს და არავის სხვას. ხელისუფლების გარეშე მასა ატომიზირებული, მარტო დარჩენილი ინდივიდებისგან უნდა შედგებოდეს.
თანამედროვე რუსეთშიც შესამჩნევია ამგვარი კონსტრუქციების არსებობა. პუტინის ირგვლივ ადვილად აღმოაჩენთ ორგანიზებულ ელიტებსა და ინტერესჯგუფებს, რომლებიც რეჟიმის საიმედო პარტნიორები არიან. საერთო რუსული მასშტაბით შეუძლებელია იმგვარი ოპოზიციური პარტიის, პროფკავშირების, ეკლესიის ან სხვა ტიპის ინსტიტუტის აღმოჩენა, რომელსაც ხელისუფლების გარეშე შეუძლია კრიტიკული მასის მობილიზება.

11. ფაშისტურ საზოგადოებებში არსებობს სიკვდილის კულტი. ადამიანებს ზრდიან იდეით, რომ გმირულ სიკვდილზე უკეთეს საქმეს სამშობლოსთვის ვერ გააკეთებ. გმირული სიკვდილი ყველასთვის უმაღლესი ჯილდოა.

სამწუხაროდ, დადასტურებული ცნობები არ მაქვს იმის შესახებ, თუ რამდენად არის ამგვარი სულისკვეთება გავრცელებული რუსეთის ფედერაციაში. ჩავთვალოთ, რომ ფაშიზმის ამ კრიტერიუმს მეზობელი ქვეყანა ბოლომდე ვერ აკმაყოფილებს.

12. ომისკენ, ძალადობისკენ მისწრაფება ფაშისტურ ქვეყანაში მასკულინური კულტის, პატრიარქალური კულტის წარმოქმნის წინაპირობებს ქმნის. მიზოგინია და შეუწყნარებლობა ამგვარი რეჟიმების მნიშვნელოვანი მახასიათებელია.
ვისაც ერთხელ მაინც მოუკრავს თვალი რუსეთის წინასაარჩევნო კამპანიისათვის, შესანიშნავად უწყის, თუ რა არნახულად დიდი გასავალი აქვს მეზობელი ქვეყნის საზოგადოებაში ვულგარულ „მაჩოიზმს“.

13. ფაშიზმი პოპულიზმის განსაკუთრებულ ფორმას ანიჭებს უპირატესობას. ამგვარი პოპულიზმი ხალხს მონოლითურ ერთობად განიხილავს, რომლის ნება თავს ერთ, რჩეულ წინამძღოლში იყრის. ამგვარი პოპულიზმი არ ტოვებს ადგილს საპარლამენტო დემოკრატიისათვის, არჩევნებისთვის.

პუტინის მმართველობის პერიოდში რუსეთის პარლამენტიდან საბოლოოდ გაქრნენ დემოკრატიული ძალები, პარლამენტი უფუნქციო სტრუქტურად იქცა. პრეზიდენტის ხელში კი თავი მოიყარა ფაქტობრივად შეუზღუდავმა ძალაუფლებამ. რამდენიმე დღის წინ „ლუჟნიკების“ მოედანზე პუტინის გამოჩენამ და ლიდერის დანახვით გამოწვეულმა ოვაციებმა შესანიშნავად წარმოაჩინა თანამედროვე რუსეთის კავშირი თვისებრივ, განსაკუთრებულ პოპულიზმთან.

14. ფაშიზმი საუბრობს მარტივ, ახალ ენაზე, რომელიც ხელს არ უწყობს აზროვნებას და წყალს ასხამს ადამიანებით მანიპულაციის წისქვილზე. ღარიბი ლექსიკა, პრიმიტიული სინტაქსი, აზროვნების შემზღუდავი ჩარჩოები ფაშისტური ქვეყნების სახელმძღვანელოთა მთავარი მახასიათებელია.

სამწუხაროდ, ახალი ენის შესახებ მსჯელობისთვის საჭირო მასალები არ გამაჩნია. აქედან გამომდინარე, ამ კრიტერიუმის ბედი რუსეთისთვის სასარგებლოდ გადავწყვიტოთ.
თუ კიდევ ერთხელ გადავხედავთ უმბერტო ეკოს ნუსხას და მის მიერ ჩამოთვლილი პუნქტების მიხედვით ჩვენ მიერ ჩატარებულ სწრაფ ტესტს, აღმოვაჩენთ, რომ რუსეთი ფაშიზმის 14-დან 11 კრიტერიუმს აკმაყოფილებს. ცხადია, ხელის ერთი მოსმით წარმართული მსჯელობის საფუძველზე უტყუარი დასკვნების ჩამოყალიბების პრეტენზია არ გვაქვს. არც უმბერტო ეკოს კონცეფციაა ერთადერთი და უნივერსალური. უბრალოდ, მოსწავლეებს მსჯელობისთვის საფუძველი მიეცემათ და შეიძლება ფაშიზმზე „PCR-ტესტის” ჩატარების სურვილი, ლაბორატორიული კვლევების გაგრძელების განზრახვა გაუჩნდეთ.

როგორ მოახერხა ჩინეთმა განვითარების ყველასგან განსხვავებული გზის პოვნა

ნაწილი მეორე

დღეს ჩინეთი იძულებულია, შეცვალოს თავისი სავაჭრო-ეკონომიკური მოდელი – ორიენტაცია შიდა ბაზარზე აიღოს. ჩინურ ეკონომიკურ ლექსიკონში ამას „ორმაგი ბრუნვის“ პრინციპს ეძახიან. ამას ერთვის ისიც, რომ ადამიანებს მეტი შრომა უწევთ – ჩინეთში ჩამოყალიბდა ე.წ. საშუალო კლასი, რომელიც დაახლოებით 400-450 მილიონ ადამიანს ითვლის. ამ ფენას სულ სხვა მოთხოვნები და ცხოვრების წესი აქვს. როგორც ყველგან, საშუალო კლასი მუშაობს საკუთარი თავისთვის, ოჯახისთვის, სიმდიდრის დასაგროვებლად, ხოლო ჩინეთს შემდგომი წინსვლისთვის კვლავ ძალიან სჭირდება ეკონომიკური ზრდის სტიმულის შენარჩუნება. ხშირად ამ ფაქტორს ჩინეთის გრძელ სამუშაო დღეებს აბრალებენ. აქ სიტუაციაში კარგად გარკვევაა საჭირო – ჩინეთში ეკონომიკის მთავარი მახასიათებელი არა მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ), არამედ მენეჯერული აქტივობის ინდექსი (Purchasing Managers’ Index, PMI) გახლავთ. ითვლება, რომ თუ ეს მაჩვენებელი 50-ზე მაღალია, მაშინ ვაჭრობა და ეკონომიკა ვითარდება. ბოლო ხანს ეს ინდექსი 50-ზე დაბლა ჩამოვიდა. ეს ქვეყნისათვის ნამდვილ შოკად იქცა. რაც შეეხება ტრადიციულ ინდიკატორებს, მათ შორის – მშპ-ს, არიან ქვეყნები, რომლებიც ამ მონაცემით ჩინეთს უსწრებენ, მაგალითად, მეზობელი ვიეტნამი. ასევე დიდხანს ჰქონდა 17%-იანი ზრდა ჩინეთის ჩრდილოელ მეზობელს – მონღოლეთს. მაგრამ ეს მცირე ეკონომიკური საბაზო მაჩვენებლებით უფრო იყო განპირობებული, ვიდრე რეალური ეკონომიკური ზრდით. მზარდი მშპ-ს რიცხვებით მანიპულაციას ხშირად შეცდომაში შევყავართ. ამიტომ ჩინეთიც PMI მაჩვენებელს უფრო უყურებს და მის სტიმულირებას ცდილობს. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჩინეთის წამყვანი ბანკები მთლიანად სახელმწიფოს მფლობელობაში არიან, რაც კაპიტალიზმის პირობებში შეუძლებელია.
რა თქმა უნდა არსებობს მსხვილი კერძო სექტორი – Huawei, ZTE, Alibaba. ყველა მათგანი კერძო კორპორაციაა, მაგრამ უნდა გავიხსენოთ, როგორ გაჩნდნენ ისინი. თავიდან სახელმწიფომ გამოყო მსხვილი კრედიტები ამ კომპანიების განსავითარებლად, რის შედეგადაც სტარტაპები უმსხვილეს კორპორაციებად გადაიქცნენ. ხელისუფლებას მიაჩნია, რომ რაკი მას ამ ბიზნესების სტიმულირებაში წვლილი აქბს შეტანილი, კორპორაციებიც ვალდებულნი არიან, სახელმწიფოსთვის იმუშაონ.

თუ სახელმწიფო მოწყობის სხვადასხვა მოდელს ერთმანეთს შევადარებთ, დავინახავთ, რომ ჩინური მოდელი რუსულთან უფრო ახლოა (მასშტაბებში განსხვავების მიუხედავად) და არაფრით ჰგავს ამერიკულ ან ევროპულ მოდელებს. ჩინეთის მოდელს და მის გამოცდილებას მრავალი აზიური ქვეყანა გაჰყვა. მაგალითად, ინდონეზია და მალაიზია, სადაც სტრატეგიული დაგეგმარების საკითხებს სახელმწიფო აგვარებს, ხოლო ტაქტიკა მცირე და საშუალო საწარმოებს ეთმობა.

„ტოტალური კონტროლის ტექნიკური სისტემა ჩინეთს უკვე აქვს“. ალბათ გსმენიათ ჩინეთში არსებულ „რეიტინგების სისტემაზე“. მის შესახებ აზრი იყოფა. ზოგი მას განხორციელებულ ანტიუტოპიად და ორუელისებურ ტოტალიტარიზმად მიიჩნევს, ზოგი კი ამბობს, რომ საუბარია მხოლოდ საბანკო სისტემის მცდელობაზე, რომელიც ცდილობს, არაკეთილსინდისიერ მოვალეებს ფული დააბრუნებინოს. სინამდვილეში როგორ არის საქმე? რას ნიშნავს ადამიანების ტოტალური კონტროლი, შეფასება და მათთვის რეიტინგების მინიჭება?

პროფესორი მასლოვი განმარტავს, რომ სოციალური რეიტინგის ან სოციალური დაკრედიტების სისტემა ჩინურ კანონმდებლობაში 2021 წლის იანვარში შევიდა. მისი დანერგვა პანდემიის გამო დგვიანდა, თუმცა ფორმალურად გადაწყვეტილება 2014 წლიდან არსებობდა და სისტემას სატესტო რეჟიმში ამუშავებდნენ, სხვათა შორის, კერძო კომპანიებიც (Alibaba და Tencent).

სოცრეიტინგების ჩინური სისტემა დახლოებით ასე გამოიყურება: თითოეულ ადამიანს ენიჭება ათასი ქულა – საკრედიტო ერთეული. ქულები შეიძლება გაზარდოთ, ხოლო თუ „ცუდად მოიქცევით“ – დაკარგოთ. ტექნიკურად ტოტალური კონტროლის სისტემა უკვე არსებობს, თუმცა ის ყველგან არ არის დანერგილი. აშკარაა, რომ თუ ხელისუფლება გადაწყვეტს, სისტემა ხვალვე ყველგან ამოქმედდება.

ქულების რაოდენობაზე მოქმედებს საბანკო კრედიტების მიმართ მსესხებლის კეთილსინდისიერება. მეორე მომენტია ადამიანის მონაწილეობა სოციალურად მნიშვნელოვან ღონისძიებებში. მაგალითად, მოხალისედ მუშაობა კოვიდით დაავადებულთა სავადმყოფოში. რეიტინგზე დადებითდ მოქმედებს მოხუცებზე ზრუნვა. ჩინეთში მოქმედებს ქუჩებისა და საცხოვრებელი სახლების კომიტეტები, რომელთა ხელმძღვანელობა აკვირდება ბინადართა ქცევას. თუ თქვენი კომიტეტის ხელმძღვანელობამ ზემდგომებს შეატყობინა, რომ თქვენ სათანადოდ ზრუნავთ თქვენს მოხუც მშობლებსა და შვილებზე, თქვენი რეიტინგი მოიმატებს; თუ პირიქით – დაიკლებს.

არსებობს ასეთი პუნქტიც: სტიმულირება პირადი მაგალითით. მაგალითად, შეგიძლიათ, მონაწილეობა მიიღოთ შაბათობაში ან პირველმა გაიკეთოთ კოვიდის ვაქცინა. არის სრულიად უბრალო მაგალითებიც – ქულებში აისახება, ამტვრევთ თუ უფრთხილდებით ნაქირავებ ველოსიპედს. ეს მონაცემთა გიგანტური ბაზებია, რომლებსაც მთავრობა ჯერ კიდევ ტესტირების რეჟიმში სწავლობს.

რისთვის კეთდება ეს? ამის გაგება ალბათ შეიძლება – დედამიწაზე არ არსებობს მეორე ქვეყანა 1,4 მილიარდი ერთმანეთისგან განსხვავებული ადამიანი ცხოვრობს. ბევრი მათგანი არც წყანარია და არც ზრდილობიანი. ისიც სიმართლეა, რომ ყოველგვარ დარღვევაზე ჯარიმას ვერ გამოწერ, ციხეს ვერ მიუსჯი. ეს ხალხში ბრაზსა და უკმაყოფილებას გამოიწვევს.

წამოწყების მთავარი იდეა ალბათ ის არის, რომ ყველა აკვირდებოდეს ყველას ქცევას. ეს მნიშვნელოვანია. წინათ, თუ მეზობლები ზედმეტად ხმაურობდნენ, თავად გიწევდათ მათთან ჩხუბი და ურთიერთობის მოგვარება, სოციალური რეიტინგების სისტემის დანერგვის შემდეგ კი საკმარისია შეატყობინოთ „სადაც ჯერ არს“. უნდა ითქვას, რომ ასეთი პრაქტიკა ჩინეთში ადრეც არსებობდა, მაგრამ მაშინ „საჩივრებს“ ქაღალდზე წერდნენ.

მოსალოდნელია, რომ ჩინეთი სოცრეიტინგების სისტემას სავალდებულოს გახდის, თუმცა ეს ალბათ თანდათანობით მოხდება. ჯერჯერობით ხელისუფლება აკვირდება, როგორ მიიღებს ხალხი ამ ახალ წესებს.

სოციალური გამოკითხვების მიხედვით, საზოგადოება სოცრეიტინგებს დადებითად იღებს. ძნელი წარმოსადგენია ასეთი სისტემის დანერგვა, ვთქვათ, ევროპაში. ასეთი წამოწყებების კოპირება დიდი ხიფათის შემცველია. მაგრამ ჩინეთში ასეთი რამ ყოველთვის არსებობდა – წინათ ყველა ქუჩაზე იდგა „ნდობის ყუთები“ – ყველას შეეძლო, დაეწერა დასმენა ან საჩივარი და ჩაეგდო ყუთში – მას აუცილებლად განიხილავდნენ. თუმცა ეს კლასიკური „ანონიმკა“ არ ყოფილა – განიხილებოდა მხოლოდ ხელმოწერილი საჩივრები.

როგორც ხედავთ, შუა საუკუნეების ჩინეთში უკვე არსებობდა რაღაც სოცრეიტინგების მსგავსი – ყველა ყველას უთვალთვალებდა და აკვირდებოდა. აზიური წესების მცოდნეთათვის ეს შეიძლება უზბეკურ „მახალლას“ ჰგავდეს – თემის წევრებზე სათემო მეთვალყურეობის წესს. ჩინეთიც აზიის სახელმწიფოა. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სათემო ცხოვრების წესები იქ მნიშვნელოვნად არ შეცვლილა. ჩინეთი თემურობისგან შორს არ წასულა, ის დღესაც ძლიერია.

რაც შეეხება სოცრეიტინგის ქულების კლებას, უნდა გვახსოვდეს, რომ რეიტინგი არ არის სისხლის სამართლის კოდექსის ანალოგი თუ მისი შემცვლელი. თუ რამეს მოიპარავთ, ციხეში მოხვდებით, ხოლო თუ რეიტინგი შეგიმცირდათ – გაგიჭირდებათ ბანკში სესხის აღება. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან თითქმის ყველა ჩინელი ამა თუ იმ ტიპის მეწარმეობას ეწევა.

მეორე მომენტი: დაბალი ქულის შემთხვევაში შესაძლოა შეგეზღუდოთ საავიაციო და სარკინიგზო ბილეთების შეძენის უფლება პიკურ სეზონებზე. თქვენ უბრალოდ რიგის ბოლოსკენ გადაგწევენ.

მესამე: თუ დაბალი ქულა გაქვთ, მაგალითად, ველოსიპედის დაქირავებისას დეპოზიტის შეტანას მოგთხოვენ, მაღალი სოცრეიტინგის მქონე ადამიანებს კი ეს არ მოეთხოვებათ. ჩინეთში ველოსიპედი მნიშვნელოვანია – ის ქალაქში გადაადგილების მთავარ საშუალებას წარმოადგენს.

კომერციულმა კომპანიებმა ბოლო 30 წლის განმავლობაში უკვე მიაჩვიეს ჩინელები სოციალური რეიტინგების სისტემას. ჩინეთში ეს ერთგვარ თამაშად გადაიქცა. მაგალითად, საკომუნიკაციო კომპანიები მომხმარებელს მუდმივად სთავაზობენ ქულების დაგროვებას და ტარიფზე მათ გადაცვლას. სოცრეიტინგების სიტემაც დაახლოებით ასეთივე წესებით მოქმედებს.