სამშაბათი, აგვისტო 26, 2025
26 აგვისტო, სამშაბათი, 2025

ლექსების კითხვა გზაგასაყარზე   

0

მოზარდებიც, ზრდასრულობაში ახლად შესულებიც ხშირად ამბობენ, რომ პოეზია არ უყვართ. უმრავლეს შემთხვევაში მათთვის ლექსი მხოლოდ ის არის, ერთ დროს წვალებით ნასწავლს, გამოცდისთვის დაზეპირებულს რომ ახსენებს. მეხსიერებაში ჩარჩენილი ორიოდე რითმა გაცოცხლებისთანავე უსიამოვნო, შემაწუხებელ ხმას გამოსცემს. ფრაზა უშნოდ იკლაკნება და დიდი ხნით შეშდება.

როცა მოსწავლეები მყავდა, უკმაყოფილო სახეებს ყურადღებას არ ვაქცევდი და ლექსების კითხვას ვიწყებდი. არაფერს ვუხსნიდი, უბრალოდ ვკითხულობდი. და როგორც წესი, მიზანს ვაღწევდი – შეკითხვებს მისვამდნენ, ავტორის სახელსა და გვარს იწერდნენ.

გრძელ სიაში ლელა სამნიაშვილის ნათარგმნი სილვია პლათიც იყო, რომელიც თითქმის მაშინვე უყვარდებოდათ, რომლის გაგებასაც თავგამოდებით ცდილობდნენ.

*

„ავირეკლოთ“ („ინტელექტი“, 2021) – ლელა სამნიაშვილის ლექსების ბოლო კრებულს ვკითხულობ და თვალებით ვეძებ ვიღაცას, ვისაც ამორჩეულ ფრაზებს გავუმეორებდი, სიხარულს გავუნაწილებდი.

ტყვია-წამალი, შაშის დაფა, ფქვილის საცერი –

უთვალავია ალბათ მსგავსი თავშესაქცევი,

მაგრამ სტრიქონი მოვძებნე და ისე ჩავცქერი,

თითქოს ეს არის – დასარჩენი და გასაქცევი.

(„მოტივი“)

არის სიტყვები, გულზე რომ გამოგებმება და სადაც უნდა წახვიდე, თან დაგყვება. გრძნობ მათ წონას, ცოცხალი სხეულის სიმხურვალეს.

„ჩვენ გვქვია ჩვენი შეყვარებულების სახელები“.

(„სახელები“)

ესეც:

„ყველა სხეული ეძებს მლაშე ბედნიერებას“.

(„ზღვამ რომ იცოდეს“)

და ესეც:

„ავად ვართ გზებით“.

(„ყაყაჩოები თბილისში“)

მოსწავლეები რომ მყავდეს, ვაჩვენებდი, როგორ შეიძლება ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი სურათების გაცოცხლება ისე, რომ ძნელად დასავიწყებელ კადრებად იქცეს – მოძრაობები უსასრულოდ მეორდებოდეს, ფერებს კი სიმკვეთრე არც ემატებოდეს, არც აკლდებოდეს.

ცხადია, ახსნა ისევ არ მომინდებოდა. უბრალოდ, ხმამაღლა წავიკითხავდი თუნდაც ამ ლექსს – „გოგონა ველოსიპედზე“:

რა არის ქვეყნად უფრო ლამაზი,

ვიდრე გოგონა ველოსიპედზე –

მიქრის და ქარი ქერა თმაში ისე ფრიალებს,

თითქოს არ არის სამყაროში სადარდებელი

და მსუბუქია თხელი ტერფით პედლის ტრიალი.

გზის გადაღმა კი –

რკინის ყალიბს – მატარებელი –

ურტყამს ბორბლების დაფდაფებით, მეტალის მარშით.

და მიჰყავს ქალი, ვისაც ქარი გასთავებია

წარსულში, გზაში, მომავალში, სურვილში, თმაში.

რა სიტყვა უნდა დაამატო? რას შემატებს ინტერპრეტაცია ამ ლექსს, რომელსაც თითქოს კინოდარბაზის სიბნელიდან შესცქერი? სხვადასხვა მხრიდან წამოსული ხმები თავბრუს გახვევს, აღარაფერი გახსოვს, რაც კედლების მიღმაა.

და ბოლოს, „მელიის ლეკვის ამბავი“, რომელიც შედარებით გრძელი ლექსია – მხოლოდ დასაწყისსა და დასასრულს გადმოვწერ, წარმოდგენა რომ შეგიქმნათ ჩემი აფორიაქების მიზეზზე – დაუვიწყარ პოეტურ სახეზე.

მელიის ლეკვია სიყვარული –

ერთი გუნდა ალისფერი სილამაზე.

მუდამ გულთან ვერ გეყოლება –

გამოაჩენს პაწია ბრჭყალებს,

განუწყვეტლივ მოგთხოვს საკბილოს –

ხორცს, ძვალს, სისხლის პატარა შხეფებს.

თუ ოთახში გამოკეტავ, არ შეწყვეტს ფხაჭუნს.

ძილს დაგავიწყებს…

აქ ცოტა ხნით შევჩერდებოდი, მსმენელების სახეებს დავაკვირდებოდი. ამბავია – თავისი დასაწყისით, დასასრულით. მერე რა მოხდება? – განა ეს კითხვა არ გააჩინა პირველმა სტრიქონებმა? ცნობისმოყვარეობა არ გააღიზიანა პატარა ცხოველად სახეცვლილმა განცდამ? ინტუიცია კარგს არაფერს გკარნახობს – გულის სისხლის პირველ წვეთებს, ალბათ, სხვებიც მოჰყვება…

ლექსი რჩევით მთავრდება, რომელიც გამბედაობას, ძნელად მისაღები გადაწყვეტილების სიმძიმესთან შეგუებას ითხოვს:

ტრიალ მინდორში უნდა გაუშვა,

სანამ ასეთი ლამაზია. სანამ ლეკვია.

სანამ მოკლავ ან ორმაგად საშიშ მტაცებელს გამოზრდი მასში.

თოვლში ეძებოს თავისი გზა,

ელვარე კუდით წაშალოს კვალი,

მიჰყვეს ახალ თავგადასავალს –

სავსეს შიმშილით, საფრთხით, ცხოვრებით.

წიგნი დავხურე და გავიფიქრე, გზის დასაწყისში მოზარდებს სამყაროს საშიში სურათებით ხომ არ დავაფრთხობდი-მეთქი, მაგრამ ისევ სილვია პლათი გამახსენდა, მისი ლექსებით გაოგნება და სურვილი – უფრო მეტი წაგვეკითხა, უფრო დიდხანს.

რამდენი წლის იქნებოდნენ მაშინ? თოთხმეტის, თხუთმეტის…

 

     

 

პოსტმოდერნისტული ნიშნების ანალიზი ჟოზე სარამაგუს რომან „იესოს სახარებაში“

0

კრიტიკულ-ანალიტიკური ესეის მიზანია, გამოკვეთოს რამდენიმე პოსტმოდერნისტული მახასიათებელი ჟოზე სარამაგუს რომანში „იესოს სახარება“. უფრო კონკრეტულად, ძირითადად სამი ნიშანი იქნება განხილული. ეს ნიშნებია: ირონიზება-პაროდირება, ინტერტექსტუალობა, სიმულაკრა. აქვე აღვნიშნავ, რომ აქ საუბარი არ არის იმ რომანზე, რომელიც პოსტმოდერნისტული თეორიის ყველა მოთხოვნას აკმაყოფილებს (როგორც, ვთქვათ, იტალო კალვინოს „თუ ზამთრის ღამით მოგზაური“, უმბერტო ეკოს „ვარდის სახელი“ ან თუნდაც პატრიკ ზიუსკინდის „სუნამო“). შევეცდები, ამ რომანის ინტერპრეტაციას ხორცი შევასხა პოსტმოდერნისტული თეორიის რამდენიმე კრიტერიუმის მიხედვით. ამის უფლებას თავს იმიტომ ვაძლევ, რომ წიგნი პოსტმოდერნისტულ კონტექსტში, 1991 წელს გამოიცა – პოსტმოდერნისტული ხელოვნების აყვავების პერიოდში, და შეუძლებელია, მასში (მიუხედავად იმისა, რომ პირველი საუკუნის მოვლენებია აღწერილი) არ ასახულიყო პოსტმოდერნული ეპოქის სულისკვეთება და პოსტმოდერნისტული ხელოვნების გავლენა. სწორედ ამ გარემოებამ მიბიძგა, რომანი განმეხილა პოსტმოდერნისტული თეორიის მიხედვით, თორემ ცალკეულ შემთხვევებში პოსტმოდერნისტული ელემენტების ამოკითხვა ანტიკური ეპოქის ტექსტებშიც კი შეიძლება (მაგ., ლუკიანოსის „ქებათა ქება ბუზს“ ან ფსევდო-ლონგინეს „ამაღლებულისათვის“).

რომანში თავიდანვე ვლინდება პოსტმოდერნისტული ტექსტისთვის დამახასიათებელი რამდენიმე ნიშანი. თხრობა იწყება ბოლოდან, გოლგოთის სცენიდან, და წიგნი ამავე სცენით მთავრდება. მიუხედავად იმისა, რომ თხრობა დინამიკურია (რაც სარამაგუს სტილისთვის არის დამახასიათებელი), დასაწყისში ჯვარცმის სცენა სტატიკურად არის გამოხატული. ყველა პერსონაჟი (ჯვარცმული ქრისტე, იოსებ არიმათიელი, მზე ადამიანის სახით, მარიამი იესოს დედა და კიდევ სამი მარიამი) გაშეშებულია. გამოყენებულია თხრობის ფრესკული მეთოდი. წარმოვიდგინოთ რენესანსის ეპოქის რომელიმე იტალიელი ოსტატის გრავიურა, საიდანაც ავტორი პირდაპირ „იხატავს“ სცენას, მკითხველს კი ზედხედიდან აღაქმევინებს და აახლოებს გოლგოთის მისტერიას. სიტყვების ოსტატური გამოყენებით მიღწეულია გოლგოთის სცენის შთამბეჭდავი ვიზუალიზაცია. შემდეგ პერსონაჟები ნელ-ნელა ამოძრავდებიან.

თხრობის დასაწყისშივე გვხვდება ასეთი ფრაზა: „ყველაფერი, რასაც აღვწერთ, სინამდვილეში არ არსებობს. ჩვენ წინაშე მხოლოდ ფურცელი და საღებავია“. ეს წინადადება წიგნში აღწერილი მოვლენების პირობითობაში გვარწმუნებს და საეჭვოს ხდის ორიგინალის (სახარებებში აღწერილი ამბების, რაც, წესით, ამ წიგნის პირველწყარო უნდა იყოს) ავთენტურობას. წარმოვიდგინოთ ცარიელი ქაღალდი და საღებავი, ჩვენ ვიღებთ საწერკალამს (ან ფუნჯს) და ვიწყებთ ფურცლის შევსებას აღმნიშვნელებით, ესე იგი, აღმნიშვნელებით ვქმნით აღსანიშნებს, ანუ ასლების წარმოებით ვქმნით ორიგინალს. აქ უნდა გავიხსენოთ ჟაკ დერიდას ცნობილი მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც „ორიგინალის იდეა ასლების მეშვეობით წარმოიქმნება“. ამ აზრის კომენტირებისას ამერიკელი ლიტერატურათმცოდნე ჯონათან ქალერი აღნიშნავს: „ტექსტები შეიძლება იმას ამტკიცებდნენ, რომ რეალობა აღმნიშვნელის მიმართ პირველადია, მაგრამ სინამდვილეში ადასტურებენ დერიდას ცნობილი თეზისის ჭეშმარიტებას: Il n’y a pas de hors-texte (არაფერი არსებობს ტექსტის მიღმა)“. ტექსტის კითხვის განმავლობაში მკითხველს არ ტოვებს განცდა, რომ ორიგინალი გაურბის, ვერ იხელთებს, ვერასოდეს სწვდება მას.

რომანში თავიდანვე იჭრება ირონიულ-პაროდიული თხრობის მძლავრი ნაკადი და ეს სტილი რომანს ძირითად ხაზად გასდევს. შეიძლება ითქვას, რომ აქ ყველა სახარებისეული პასაჟი ამოტრიალებული და ტრაგიკულად ირონიზებულია. მკითხველს გაახსენდება გენიალური ფიზიკოსის ნილს ბორის ცნობილი გამონათქვამი: „ზოგი რამ იმდენად სერიოზულია, მასზე მხოლოდ ხუმრობით შეიძლება ლაპარაკი“. მოკლედ განვსაზღვროთ რას გულისხმობს ირონიულ-პაროდიული სტილი პოსტმოდერნიზმში. თანამედროვე ქართველი ლიტერატურათმცოდნე ბელა წიფურია თავის სტატიაში „პოსტმოდერნიზმი“ ამბობს: „ირონია წარმოადგენს პოსტმოდერნისტული ხელოვნების ერთ-ერთ ძირითად ემოციურ ფონს. აქ არაფერი მიეწოდება რეციპიენტს პირდაპირი ფორმით, ანუ არაფერი იქმნება შინაარსთან პირდაპირ შესაბამისობაში“. იჰაბ ჰასანი კი აღნიშნავს: „როცა სამყარო აუტანელი ხდება, გონებას შეუძლია მიმართოს რადიკალურ ირონიას, რათა წარმოაჩინოს ხელოვნება მის უკიდურეს ზღვარზე.“ პოსტმოდერნიზმის კიდევ ერთი არსებითი მახასიათებელი პაროდირებაა. პაროდია, კლასიკური განსაზღვრებით, ბაძვის საგნის დამახინჯებული იმიტაციაა მისი დამცირების მიზნით. ამგვარ სატირულ იმიტაციას პოსტმოდერნიზმის თეორეტიკოსებმა შინაარსი ოდნავ შეუცვალეს და უწოდეს „პასტიში“ (იტალ. Pasticcio. სხვა ნაწარმოებების ნაწყვეტებისგან შემდგარი ოპერა). ეს არის სხვადასხვა სტილისა და ჟანრის ირონიული გაერთიანება ერთ ტექსტში. ფრედრიკ ჯეიმსონი პასტიშს განსაზღვრავს როგორც „ცარიელ ირონიას“ ან „ცარიელ პაროდიას“, სადაც არ არსებობს არანაირი პირველადობა, იერარქიულობა და ა. შ. „იესოს სახარება“ დასაწყისიდანვე მიჰყვება ამ თეორიული წანამძღვრების ხაზს. მეორე გვერდიდან თხრობაში შემოდიან მარიამები. ავტორი სტილური და ჟანრული თამაშებით დიდი ოსტატობით ახასიათებს ამ ოთხეულს. ერთი მარიამი იესოს დედაა, ეს გასაგებია, მაგრამ დანარჩენი სამი ვიღაა? მეორე მარიამის ვინაობასაც გვიმხელს ავტორი: „ვინც ოდნავ მაინც ერკვევა ელემენტარულ ცხოვრებისეულ საკითხებში, ისედაც ერთი შეხედვით ამოიცნობს ამ ქალში სახელგანთქმულ მაგდალელს, რამეთუ მისებრ ბობოქარი წარსულის მქონე უნდა იყო, ამ ტრაგიკულ წუთებში ასე ღრმად გულამოღებული კაბითა და ვიწრო ლიფით გამოცხადდე…“ მეორე მარიამის ვინაობა გავარკვიეთ. ვინ არის დანარჩენი ორი მარიამი? პირველი თავის ბოლოს დაკვირვებული მკითხველი მიხვდება, რომ ის ორი მარიამიც მარიამ მაგდალელია. ესე იგი ავტორმა დაახასიათა სამი მარიამი, რომელიც სინამდვილეში ერთი მარიამ მაგდალელია. რაში დასჭირდა ეს? რისი ირონიზება სცადა ამით? ვინც ერკვევა შუა საუკუნეების თეოლოგიურ დავებში, ეცოდინება, რომ არსებობდა სამი მაგდალელის პარადოქსი. შუა საუკუნეებში გაცხარებული დავა მიმდინარეობდა ამ საკითხზე. სწორედ ამ და ასეთი უსაზრისო (მაგ.: ჰქონდა თუ არა ადამს ჭიპი ან რამდენი ანგელოზი დაეტევა ნემსის წვერზე და ა. შ) სქოლასტიკური დავების ირონიზება-პაროდირება იყო ავტორის მიზანი.

რომანში ასახული სახარებისეული მოვლენების პაროდირების კიდევ სამ მომენტზე გავამახვილებ ყურადღებას. „ახალი აღთქმიდან“ ვიცით, რომ იესომ ოთხი დღის მკვდარი ლაზარე აღადგინა. სარამაგუ ამ მოვლენას ასე გადმოგვცემს: როდესაც იესო და მარიამ მაგდალელი სასიყვარულო ურთიერთობის (ამ მოვლენას ქვემოთ დავუბრუნდები) შემდეგ იუდეის ბეთანიაში დაბრუნდებიან, იქ დახვდებათ მაგდალელის და-ძმა – მართა და ლაზარე (სარამაგუს მიხედვით, ლაზარეს და მარიამი და მარიამ მაგდალელი ერთი და იგივე პიროვნებაა). ლაზარე ცუდადაა, სული ეხუთება. იესო მას განკურნავს და აქ შემოდის ირონიულ-პაროდიული ელემენტი. იესოს მიერ განკურნებული ლაზარე ძალიან მალე იღუპება. იესო მიდის მის აღსადგენად და როდესაც უნდა ეთქვა: „აღსდექ, ლაზარე!“ – და ლაზარეც წამოდგებოდა, რამეთუ ღმერთი ისურვებდა, სულ ბოლო წამს მარიამ მაგდალელმა მხარზე ხელი დაადო და უთხრა: არავინაა ამქვეყნად ისე ცოდვილი, რომ ორჯერ მოკვდეს“. ფაქტობრივად, მარიამმა არ დაანება იესოს თავისი ძმის გაცოცხლება, ვერ გაიმეტა ის მეორედ სიკვდილისთვის – აკი ცოტა ხნის წინ განკურნებული ლაზარე მალევე მოკვდა. ავტორმაც და პერსონაჟმაც ამით ირონიულად მიანიშნეს, რომ იესოს სასწაულები სიმულაციურია.

პაროდირების მესამე შემთხვევა გვხვდება მაშინ, როდესაც ღმერთი და ეშმაკი იესოს ნისლით დაბურულ ზღვაში იბარებენ. მიმაჩნია, რომ ეს ეპიზოდი უკავშირდება ფიოდორ დოსტოევსკის „ძმებ კარამაზოვებს“, კერძოდ, თავს „ლეგენდა დიდ ინკვიზიტორზე“. „დიდ ინკვიზიტორში“ ორიგინალური და ღრმა ფილოსოფიური მსჯელობაა თავისუფლებაზე, მონობაზე, საიდუმლოზე, სასწაულზე, ავტორიტეტზე, სიკეთესა და ბოროტებაზე, სარამაგუსთან კი ეს ყველაფერი შეგნებულად გაბანალურებული და გაშარჟებულია. როდესაც ეშმა სთხოვს ღმერთს, მაპატიე რაც აქამდე შემიცოდავს, ზეცაში დამაბრუნე და ბოროტებაც ამით დასრულდებაო (აქაც პარალელია „ძმები კარამაზოვების“ თავთან, რომელსაც ჰქვია „ივანის საუბარი ეშმასთან“. ეშმა ამბობს, რომ იესოს დანახვისას ჰქონდა ძლიერი სურვილი, სხვა ანგელოზების მსგავსად შეეძახა „ოსანა!“, მაგრამ მას ამის საშუალება არ მისცეს), ღმერთი უპასუხებს: „შენ ბოროტება უნდა იყო, რომ მე სიკეთედ დავრჩე, თუ სატანა სატანურად არ ცხოვრობს, მაშინ ღმერთი ღმერთი აღარაა, ერთის სიკვდილი მეორის სიკვდილს მოასწავებს“. „ასეთ ბანალურობასა და პრიმიტიულობას ვერაფერი გადაფარავდა, რომ არა სარამაგუს როგორც პროზაიკოსის გასაოცარი უნარი, ეპიზოდი ისე აღწეროს, რომ სიტუაცია იყოს იმ ზღვასავით ღრმა, სადაც შეხვედრა ხდება და იმ ნისლივით ბუნდოვანი, რომელიც შეხვედრის ადგილს აკრავს“, – ამბობს თეიმურაზ თათარიშვილი.

დაბოლოს, პაროდირების მეოთხე ეპიზოდს ვხვდებით წიგნის დასასრულს. მარტოობისა და გაურკვევლობის აპოთეოზია ჯვარცმა: „იესო კვდება, ილევა, სიცოცხლე იწყებს მისი სხეულიდან გამოსვლას, რომ ზუსტად თავს ზემოთ ზეცა ორად იხლიჩება და გამოჩნდება ღმერთი… იტყვის: შენ ხარ ძე ჩემი საყვარელი, რომელი მე სათნო ვყავ. მაშინ მიხვდა იესო, ის აქ მოიყვანეს მოტყუებით, როგორც ტარიგი სამსხვერპლოსთან… როცა წარმოიდგინა, სისხლისა და ტანჯვის მდინარე, რომელიც სათავეს მისგან იღებდა, მთელ ქვეყანას მოედებოდა და წარღვნიდა, მზერა მიაპყრო ზეცის ნაპრალს, საიდანაც ღმერთი უღიმოდა და დაიყვირა: ადამიანებო, მიუტევეთ, რადგან არ იცის, რასა იქმს!“. აქ მთლიანად ამოტრიალებულია სახარებისეული ეპიზოდი, სადაც იესო ღმერთს ხალხზე (მის მტანჯველებზე) მიანიშნებს და ამბობს: „მიუტევე მათ, რამეთუ არა იციან, რასა იქმან“ (ლუკა 23, 34).

ახლა ვისაუბროთ ინტერტექსტუალობაზე. ზემოთ ნახსენებ სტატიაში „პოსტმოდერნიზმი“ წერია: „ტექსტი არ არის ზოგადი, მრავალსაუკუნოვანი სივრცისგან გამოცალკევებული, ჰერმეტული სივრცე… ის იქმნება, იკითხება, მოქმედებს ვრცელ, მრავალშრიან კულტურულ არეალში, ტექსტთა ერთიან ინტერტექსტუალურ სივრცეში… ურთიერთშორის საუბრობენ მხოლოდ ტექსტები, და თითოეული ტექსტი იწერება სხვა ტექსტების მიერ“. როლან ბარტი კი გვეუბნება: „თითოეული ტექსტი არის ინტერტექსტი. სხვა ტექსტები მონაწილეობენ მასში მეტ-ნაკლებად ამოცნობადი ფორმით – ესაა წინამორბედი კულტურისა და გარემომცველი კულტურის ტექსტები. ყოველი ტექსტი წარმოადგენს ძველი ციტატებისგან მოქსოვილ ახალ ქსოვილს“. პოსტმოდერნიზმის მთავარი მომენტი უარყოფა კი არა (როგორც ეს მაღალ მოდერნიზმსა და განსაკუთრებით ავანგარდიზმს ახასიათებდა), ტექსტების ურთიერთმიმართების, დიალოგურობის შენარჩუნებაა. რა მიმართება აქვს „იესოს სახარებას“ წინამორბედ ტექსტებთან? გასაკვირია, რომ ამ წიგნის მიზანი არ არის სახარებაში გადმოცემული ამბების უარყოფა. რომანში ვკითხულობთ: „ხოლო რამდენადაც იესო ჩვენი სახარების აშკარა პროტაგონისტია, ხოლო ჩვენს სახარებას არასოდეს დაუსახავს მიზნად, უ ა რ ე ყ ო სხვათა მიერ უფრო ადრე დაწერილი სახარებები, განეცხადებინა, თითქოს არ მომხდარიყო ის, რაც მოხდა…“ მაშინ რა არის წიგნის მიზანი? დიალოგურობა და ინტერპრეტაციის თავისუფლება (დაუსრულებლობა), რაც ასე დამახასიათებელია პოსტმოდერნისტული ლიტერატურისთვის. რომელ ტექსტებს მიემართება უფრო მეტად “იესოს სახარება“? მგონია, რომ ეს არ არის კანონიკური სახარებები (მათე, მარკოზი, ლუკა, იოანე, თუმცა მათაც მიემართება), არამედ ეს ტექსტებია ე. წ. არაკანონიკური აპოკრიფული სახარებები. იესოს ცხოვრების აღწერა „ახალ აღთქმაში“ ძირითადად 30 წლიდან იწყება, იქ აღწერილია მისი მოღვაწეობის სამწელიწადნახევრიანი პერიოდი. თორმეტიდან ოცდაათ წლამდე სად იყო და რას აკეთებდა, ამის შესახებ კანონიკური სახარებები დუმან. მისი ცხოვრების „გამოტოვებული“ წლების შესავსებად იწერებოდა აპოკრიფული ტექსტები. ვიცით, რომ კანონიკურ სახარებათა მესამედი ეძღვნება ჯვარცმას და მხოლოდ ნაჩქარევად თუ არის მოთხრობილი იესოს ბავშვობის შესახებ. ამავე გზას მიჰყვება სახარების თემაზე სარამაგუს რომანამდე დაწერილი ტექსტების უმეტესობა, სარამაგუმ შეცვალა სქემა და რომანის ოთხი მეხუთედი დაუთმო სწორედ იმ პერიოდს, სანამ იესო ქადაგებას დაიწყებდა. ამ თვალსაზრისით სტრუქტურულად მისი ტექსტი ჰგავს ზოგ აპოკრიფულ სახარებას. უფრო რომ დავაკონკრეტო, მივუთითებ ორ გნოსტიკურ ტექსტზე, რომლებთანაც, ამ რომანს კავშირი აქვს. ესენია „სახარება მარიამ მაგდალელისა“ და „სახარება იუდა ისკარიოტელისა“. ზემოთ გაკვრით ვახსენე რომანში ასახული სასიყვარულო ურთიერთობა იესოსა და მარიამ მაგდალელს შორის. ეს საკითხი სარამაგუს გარდა ბევრ თანამედროვე მწერალს აღელვებს. საიდან იღებს დასაბამს ეს იდეა? სწორედ გნოსტიკური სახარებიდან, სადაც ასეთი ადგილი გვხვდება: „უთხრა მარიამს პეტრემ: „ვუწყით, რომ, დაო, უყვარდი მაცხოვარს ყველა დედაკაცზე მეტად.“ მარიამი ეუბნება მოციქულებს: „ცხადვყოფ იმას, რაიც დაგმანულ არს თქვენგან.“ ესე იგი, ის, რაც მოციქულებს არ გაანდო იესომ, გაანდო მარიამს. შემდეგ მოციქულები (განსაკუთრებით პეტრე) ეჭვიანობენ მარიამზე, სურთ მისი დასჯა და კიცხავენ. მარიამს ლევი გამოექომაგება ამ სიტყვებით: „გეტყვით, ჭეშმარიტად, კარგად იცნობდა მაცხოვარი მას! აი რად უყვარდა მარიამი მას ჩვენზე მეტად!“ სარამაგუ და სხვა მწერლები ამ პასაჟებში მარიამისა და იესოს განსაკუთრებულ ურთიერთობას ხედავენ. რამდენად სანდოა გნოსტიკური სახარებები, სხვა თემაა. მეორე მომენტი ეხება იუდას დამოკიდებულებას იესოს მიმართ. სარამაგუსთან, ისევე როგორც გნოსტიკურ სახარებაში, გვხვდება იუდას აპოლოგია (აქვე მივუთითებ რუსი მწერლის ლეონიდ ანდრეევის ნაწარმოებზე „იუდა ისკარიოტელი“ და ქართველი პოეტის მიხეილ ქვლივიძის ლექსზე: „იუდას მონოლოგი“, სადაც იუდა თავის გადაწყვეტილებას ასე ამართლებს: „უნდა გავწირო კაცი – იესო, ქრისტე – ღმერთი რომ გადავარჩინო!“). რომანის ბოლოს იესო მიმართავს მოწაფეებს: „მინდა გთხოვოთ, რომ რომელიმე თქვენგანი დაუყოვნებლივ წავიდეს ტაძარში და იქ განაცხადოს, რომ ის კაცი მე ვარ“. გაოგნებულ მოწაფეებს ენა გადაეყლაპათ. შემდეგ შესძახეს: „შენთან პური გამიტეხია, როგორღა გაგცემ?!“ ეს აყალმაყალი უცებ იუდა ისკარიოტელის მჟღერმა ხმამ და გარკვევით ნათქვამმა გადაფარა: „თუ მართლა ასე გნებავს, ტაძარში მე წავალ“. იესო „წამოდგა, იუდას გადაეხვია, ორივე ღაწვზე აკოცა და უთხრა: თუ აკეთებ, დროზე გააკეთე“. სწორედ ამ სულისკვეთებით არის დაწერილი გნოსტიკური „სახარება იუდა ისკარიოტელისა“, რომელიც ჯერ კიდევ II საუკუნის ქრისტიანი აპოლოგეტის ირინეოს ლიონელის ნაშრომებიდან არის ცნობილი. ამ აპოკრიფული სახარების მიხედვით, იესო სთხოვს იუდას, გასცეს იგი და გაიმეტოს თავი მარადიული გმობისა და წყევლა-კრულვისთვის: „იქნები კრული, მერმე მიიღებ მეუფებას მათზე“; „შენ მათზე (სხვა მოციქულებზე – ო. ჯ.) მეტს იზამ, კაცს გაიღებ მსხვერპლად; კაცს, რომლითაც შემოსილი ვარ…“ სამაგიეროდ კი სხვა მოციქულებზე დიდ ჯილდოს ჰპირდება ცათა სასუფეველში. იუდა დგას იესოს წინაშე, ყველაზე უკეთ მან შეიცნო იგი, მიხვდება, რა უნდა გააკეთოს, წავა და გასცემს. ამ რომანში კიდევ ბევრი ინტერტექსტუალობა, ალუზია, რემინისცენცია, ასოციაცია, ფრაგმენტი და ციტატა გვხვდება, მაგალითად, აშკარაა კავშირი ნიკოს კაზანძაკისის რომანთან „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“, სადაც, სარამაგუს რომანის მსგავსად, აღწერილია, თუ როგორ აღმოაჩენს კაცი იესო თავის თავში ღმერთს და ამ გზაზე მას უამრავი ცდუნება ხვდება. მთლიანობაში ამ რომანში ხორცშესხმული პაროდირება-ირონიზებისა და ინტერტექსტუალურობის პოსტმოდერნისტული ანალიზი შეგვიძლია უმბერტო ეკოს ამ სიტყვებით შევაჯამოთ: „პოსტმოდერნიზმი პასუხობს თანამედროვეობის აღიარებას: თუკი წარსულის განადგურება შეუძლებელია, რადგან ამას მდუმარებამდე მივყავართ, მაშინ კვლავ შეიძლება ვეწვიოთ წარსულს, მაგრამ ირონიით, და არა უმანკოდ“.

გადავიდეთ ბოლო საკითხზე. გვხვდება თუ არა „იესოს სახარებაში“ სიმულაკრა? რა არის სიმულაკრა? „ასლი ორიგინალის გარეშე არის სიმულაკრა“. „უარსო მოვლენების განუწყვეტელ კვლავწარმოებას“ არანაირი კავშირი აღარ აქვს „სიღრმისეულ რეალობასთან“, რომელშიც ჟან ბოდრიარი გულისხმობს ღმერთს. „სიმულაკრისა და სიმულაციის ერაში აღარ არის ღმერთი საკუთარი თავის გასაცხადებლად, არც უკანასკნელი სამსჯავრო განყოფად ჭეშმარიტისა ყალბისაგან, ნამდვილისა მისი ხელოვნური აღდგინებისაგან, რადგან ყველაფერი უკვე მკვდარია და წინასწარ აღდგენილი“, – ამბობს ბოდრიარი და კითხულობს: „ხომ არ იყო ღმერთი მისი არსებობის ნიშნების უბრალო სიმულაცია?“ ამ კითხვას შეიძლება მივაბათ ჩვენი კითხვა: როგორი ღმერთია გამოყვანილი „იესოს სახარებაში“? თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ამ ღმერთს არაფერი აქვს საერთო იმ ღმერთთან, რომლის შესახებაც ბიბლიაშია საუბარი, არც იმ ღმერთთან, რომელთან მიმართებაც აქვს სარწმუნოებრივ ხელოვნებას. სარამაგუს ღმერთი არის სიმულაკრა, პირობითი ნიშნების უბრალო ერთობლიობა. საიდან ჩანს ეს? ზემოთ უკვე ვახსენეთ, თუ როგორ დაიბარეს ღმერთმა და ეშმაკმა იესო ნისლით დაბურულ ზღვაში. თუ ყურადღებით წავიკითხავთ ამ სცენას, დავრწმუნდებით, რომ „ეს შეხვედრა ჰგავს რომელიღაც მაფიოზური ჯგუფის (ვთქვათ, კოზა ნოსტრას) ან მასონთა ლოჟის საიდუმლო სხდომას, სადაც ორგანიზაციის ბოსი ძალიან პრიმიტიულად გეგმავს მომავალში ჩასადენ დანაშაულებს“ (თეიმურაზ თათარიშვილი). საინტერესოა, რომ ამ შეხვედრის დროს აშკარაა ეშმაკის სიმულაციურობაც; იგი თითქოს გაერთიანებულია ღმერთის ნიშნებთან, ერთი მედლის მეორე მხარეა. მთლიანად ათქვეფილია ერთმანეთში სიკეთე და ბოროტება და ყველა მორალური და იმორალური ცნება თუ კატეგორია. შეხვედრა იმდენად ფამილიარული და პრიმიტიულია (ოდნავ კომიკურიც), რომ მთლიანად იკარგება სიღრმისეულ რეალობასთან კავშირი. აქ უნდა მოვიტანო რომანის ერთ-ერთი საკვანძო ფრაზა: „ადამიანი ღმერთის ხელში სათამაშოა მხოლოდ და მხოლოდ, იმის საქმნელად განწირული, რაც უფალს ნებავს, მაშინაც, როცა ფიქრობს, ახლა ღმერთს ვემორჩილებიო და მაშინაც, როცა დარწმუნებულია, ღვთის ნების საწინააღმდეგოდ ვიქცევიო“. ამ ამონარიდმა შეცდომაში არ უნდა შეგვიყვანოს, თითქოს სარამაგუს ღმერთი სწამს.  სინამდვილეში მასში გამოვლენილია ის, რასაც ეწოდება „პოსტმოდერნისტული მგრძნობიარობა“. ეს მსოფლშეგრძნების საგანგებო ფორმაა, რომელიც გამოწვეულია სამყაროს ქაოსურობის აღქმით, სამყაროსი, სადაც დისკრედიტებულია ისეთი ავტორიტეტული ცნებები, როგორიცაა ღმერთი, მეფე, ადამიანი, გონება, ისტორია, სახელმწიფო, ენა და ა. შ. დარღვეულია იერარქიულობა და წესრიგს ენაცვლება ქაოსი, რადგან აღმოჩნდა, რომ სამყაროში არ არსებობს მიზეზშედეგობრივი კავშირები. აქედან არ ჩანს გამოსავალი. ამის გამო რომანში სინამდვილის გამოსახატავად აშკარა უპირატესობა ენიჭება თხრობის პოეტურობას, ესე იგი პოეტურ ენას, პოეტურ (ინტუიციურ, ხატოვან, მეტაფორულ) აზროვნებას. აღსანიშნავია, რომ რომანში ზოგჯერ (განსაკუთრებით – დასასრულისკენ) ავტორისა და ღმერთის ხმები ერთმანეთში გადადის (ირევა). რომანში ღმერთი ხშირად ლაპარაკობს პორტუგალიელი პოეტის ფერნანდო პესოას პოეტური გამონათქვამებით. ღმერთის, ეშმაკისა და იესოს შეხვედრის დროს ნახსენებიც კია ეს პოეტი: „პესოა, უპასუხა პირველმა ხმამ და სიტყვა, ნისლისგან სახეცვლილი, ისე გაისმა, როგორც პერსონა“. ცნობილია, რომ ფერნანდო პესოამ შექმნა რამდენიმე სხვადასხვანაირი ორეული – ჰეტერონიმები, რომლებიც ავტორის ნებისაგან დამოუკიდებლად არსებობენ და ქმნიან. პორტუგალიურად სიტყვა „Pessoa“ ნიშნავს „პიროვნებას, პერსონას, არსებას“, აგრეთვე „ადამიანს“. შესაძლოა, პესოასა და მისი სტრიქონების მოხმობით სარამაგუს იმის თქმა სურდა, რომ ღმერთს პოეტური წარმოსახვა ქმნის.

„იესოს სახარებაში“ ღმერთზე მსჯელობა შეიძლებოდა დაგვესრულებინა ბოდრიარის მიერ სახის განვითარების მეოთხე ეტაპზე მითითებით. რომანში გამოყვანილ ღმერთს „არანაირი კავშირი არა აქვს არანაირ რეალობასთან: ის საკუთარი თავის წმინდა სიმულაციაა“. ერთადერთი მეტ-ნაკლებად მყარი პერსონაჟი, რომელიც ნაწარმოებში გვხვდება, სწორედ იესო ქრისტეა, თუმცა აქაც არ არსებობს არსებითი კავშირი სახარებისეულ ქრისტესთან, იგი გამოყვანილია როგორც ჩვეულებრივი ადამიანი, ძე კაცისა (ამ ასპექტში აშკარად იგრძნობა „იესოს სახარებაზე“ ერნესტ რენანის ცნობილი წიგნის – „ქრისტეს ცხოვრება და მოღვაწეობა“ – გავლენა, რომლის გამოსვლაც სულიერების საყოველთაო დაცემის ნიშნად აღიქვა ვატიკანმა და რომის პაპმა სამდღიანი მარხვა გამოაცხადა კათოლიკურ სამყაროში). აკი მისი ჩასახვაც, სარამაგუს მიხედვით, იოსებსა და მარიამს შორის ჩვეულებრივი სქესობრივი აქტის შედეგია. თუმცა, ღმერთისაგან განსხვავებით, ქრისტეს მიმართ ავტორი აშკარად კეთილგანწყობილია და მკითხველსაც აღუძრავს ამ პერსონაჟის მიმართ სიმპათიას. ალბათ ამიტომ თქვა ლისაბონის კარდინალმა (მაშინ, როდესაც ვატიკანი წიგნს სასტიკად გმობდა): „არ არსებობს გონიერი მორწმუნე, რომელიც ამ რომანით არ აღფრთოვანდება“.

 

გამოყენებული ლიტერატურა:

  1. ჟოზე სარამაგუ, „იესოს სახარება“, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2015
  2. იტალო კალვინო, „თუ ზამთრის ღამით მოგზაური“, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2018
  3. უბერტო ეკო, „ვარდის სახელი“, გამომცემლობა „დიოგენე“, 2011; თანდართული „ბოლოთქმა „ვარდის სახელისთვის“
  4. პატრიკ ზიუსკინდი, „სუნამო“, გამომცემლობა „დიოგენე“, 2006
  5. ლუკიანოსი, ანტიკური მწერლობა, „რჩეული თხზულებანი“, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2014
  6. ფსევდო-ლონგინე, ანტიკური მწერლობა, „ამაღლებულისათვის“, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2014
  7. ბაჩანა ბრეგვაძე, „ახალი თარგმანები“, ტ. 2, დიდი მეცნიერების გამონათქვამები, 2006
  8. თეიმურაზ თათარიშვილი, „იესო ქრისტეს სახე მსოფლიო ლიტერატურაში“ (გვ.75-83), თბ. 2012
  9. ლიტერატურის თეორია, მე-20 საუკუნის ძირითადი მეთოდოლოგიური კონცეფციები და მიმდინარეობები, 2008. „პოსტმოდერნიზმი“, ბელა წიფურია.
    10. ახალი აღთქუმაი, სახარება ლუკასი, რედაქცია გიორგი მთაწმინდელისა
  10. გნოსტიკური სახარება, ახალი ეონის ბიბლიოთეკა, 2019
  11. ირინეოს ლიონელი, „მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა“
  12. მიხეილ ქვლივიძე, ლექსი „იუდას მონოლოგი“
  13. ნიკოს კაზანძაკისი, „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“, გამომცემლობა „ინტელექტი“, 2018
  14. ერნესტ რენანი, „ქრისტეს ცხოვრება და მოღვაწეობა“, გამომცემლობა „მერანი“, 1990
  15. Jacques Derrida, Of Grammatology, trans., Gayatri Spivak, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1974
  16. Jonathan Culler, LITERARY THEORY A Very Short Introduction Oxford University Press, 1997
  17. Ihab Hassan, The Postmodern Turn: Essays in Postmodern Theory and Culture, 1987
  18. Fredric Jameson, Postmodernism and Consumer Society, 1982. https://art.ucsc.edu/sites/default/files/Jameson_Postmodernism_and_Consumer_Society.pdf
  19. 20. Roland Barthes, Writing Degree Zero, 1967 by Jonathan Cape Ltd. Prefece copyright
    Jean Baudrillard, Simulacra and Simulation, Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1994
  20. 22. Фёдор Достоевский, „Братья Карамазовы“, АСТ Москва, 2007
  21. Леонид Андреев, Иуда Искариот: АСТ Москва; 2010

შექმენი მომავლის საქართველოს სიმბოლიკა

0

26 მაისი თითოეული ქართველისთვის განსაკუთრებული დღეა…

განსაკუთრებულია სასკოლო საზოგადოებისთვის, რადგან  სკოლამ უნდა აღზარდოს მომავლის საქართველოს შვილები.

აღსანიშნავია, რომ საგან ,,მე და საზოგადოების’’  მე-4 კლასის სახელმძღვანელოში მოცემულია არაჩვეულებრივი მასალა, ,,ჩემი ქვეყნის სიმბოლოები’’.

 

წარმოგიდგენთ კომპლექსურ დავალებას: ,,შექმენი მომავლის საქართველოს სიმბოლიკა’’

(დავალების ავტორი – მაკა ინაშვილი, წმიდა გიორგის სახელობის საერთაშორისო სკოლის მასწავლებელი, დაწყებითი განათლების ექსპერტი)

 

თემა – მე და ჩემი ქვეყანა

სამიზნე ცნება – ცვლილება; შედეგები (საზ.მეც.დაწყ.(I)5,7)

ქვეცნება – სახელმწიფო სიმბოლიკის ცვლილება

საკითხი – დროშის, გერბისა და ჰიმნის ცვლილება

საკვანძო შეკითხვები:

  • რატომ იცვლება სახელმწიფო სიმბოლოები?
  • როგორ წარმოვაჩინო პრეზენტაციის საშუალებით სიმბოლიკის ცვლილების მიზეზები.

 

კომპლექსური დავალების პირობა

შეარჩიე ჩვენი ქვეყნის სიმბოლოებიდან (დროშა, გერბი, ჰიმნი) ერთ-ერთი, პრეზენტაციის სახით   წარმოადგინე,  რა ცვლილება განიცადა დღემდე.  შექმენი ჩვენი ქვეყნის მომავალი სიმბოლოს ფორმა   საკუთარი ინტერპრეტაციით (როგორიც გსურს, რომ იყოს).

დავალების შეფასების კრიტერიუმები

ნაშრომში/ნაშრომის პრეზენტაციისას ხაზგასმით წარმოაჩინე:

  • რა ინფორმაციას „ინახავს“ წარსულის შესახებ ძველი სიმბოლოები ( მ.წ..2)
  • რა შეიცვალა და რა დარჩა უცვლელი სახელმწიფო სიმბოლოებში, როგორ და რატომ განიცადა ცვლილება შენმა შექმნილმა „მომავლის სიმბოლომ?“  (მ.წ.1)

შენიშვნა: ,,მ.წ’’  – მიუთითებს მკვიდრ წარმოდგენას

კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები):

I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა

როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებით?

რესურსი/აქტივობა:

რესურსი 1. პრეზენტაციის აწყობა

https://www.youtube.com/watch?v=zlOQ7-WoTbU

აქტივობა 1. მსჯელობა, როგორ შევქმნათ პრეზენტაცია მოცემული რესურსის დახმარებით.

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

  • რა უნდა გაითვალისწინო პრეზენტაციის მომზადებისას?
  • სად და როგორ შეიძლება მოიპოვო ინფორმაცია სახელმწიფო სიმბოლიკის ცვლილების შესახებ?
  • რა ფორმით შეიძლება შექმნა მომავალი სიმბოლიკის ფორმა?
  • როგორ წარმოაჩენ პრეზენტაციის საშუალებით, რა გაიგე სახელმწიფო სიმბოლოების ცვლილების შესახებ?
  • როგორ წარმოადგენ მომავალი სახელმწიფოს სიმბოლოს?

II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი

ნაბიჯი 1. რა ინფორმაციას „ინახავს“ წარსულის შესახებ ძველი სიმბოლოები (მ.წ.2)

რესურსი/აქტივობა:

რესურსი 1. მე-4 კლასი, სახელმძღვანელო „მე და საზოგადოება“; ( II ნაწილი) გვ. 29

რესურსი 2. ბმულები ინფორმაციის მოსაძიებლად სახელმწიფო ძველი სიმბოლიკის შესახებ:

როგორ იქმნებოდა პირველი რესპუბლიკის სახელმწიფო სიმბოლიკა:

https://at.ge/2020/05/25/simbolikebi/

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ჰიმნი:

https://www.youtube.com/watch?v=BmcNaQiz3NA

რესურსი 3: ფოტოები

 

აქტივობა 1. ცხრილის შევსება: რა ვიცოდი, რა გავიგე, რა მინდა ვიცოდე.

აქტივობა 2. ინტერვიუ უფროსი თაობის წარმომადგენლებთან

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები

 

  • რა არის სიმბოლო? (რესურსი 1,2)
  • რა სიმბოლოები იცი?
  • რას გამოხატავს სახელმწიფოს სიმბოლიკა?
  • რატომ მიაგებენ პატივს სპორტსმენები საკუთარი ქვეყნის სიმბოლიკას?
  • რაში ეხმარება სახელმწიფო სიმბოლიკა ადამიანებს?
  • რა არის ჰიმნი?
  • რა ინფორმაციას გვაწვდიან უფროსი თაობის წარმომადგენლები სახელმწიფოს ძველი სიმბოლოების შესახებ?
  • როგორ წარმოაჩენ პრეზენტაციაში წარსულის შესახებ რა ინფორმაციას „ინახავს“ ძველი სიმბოლოები?

 ნაბიჯი 2. რა შეიცვალა და რა დარჩა უცვლელი სახელმწიფო სიმბოლოებში; როგორ განიცადა ცვლილება შენმა შექმნილმა „მომავლის სიმბოლომ?“ (მ.წ.1)

რესურსი/აქტივობა

რესურსი 1.

რესურსი 2.

გერბის ცვლილება – https://www.youtube.com/watch?v=R9BwHdMncsU

სახელმწიფო სიმბოლოები დღეს:

https://www.president.gov.ge/ka/page/sakhelmcifo-simboloebi

 

აქტივობა 1. ვენის დიაგრამა (ძველი და ახალი სიმბოლოების შედარება)

აქტივობა 2. თხზულების დაწერა: ,,როგორი მინდა, იყოს საქართველოს მომავალი’’

აქტივობა 3. გონებრივი იერიში – იდეების გენერირება – როგორ შეიძლება შეიცვალოს მომავლის საქართველოს სიმბოლო?

აქტივობა 4. შექმენი შენი თვალით დანახული მომავლის საქართველოს სიმბოლო.

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები

 

  • როგორ და რატომ შეიძლება შეიცვალოს სახელმწიფოს სიმბოლიკა? ( რესურსი 1,2)
  • როგორი იყო ადრე სახელმწიფო სიმბოლიკა?
  • როგორია დღევანდელი სახელმწიფო სიმბოლიკა?
  • აღწერეთ სახელმწიფოს დროშა და გერბი;
  • რას ნიშნავს „ძალა ერთობაშია“?
  • რა ცვლილება განიცადა სახელმწიფო სიმბოლიკამ?
  • რა შეიცვალა/რა დარჩა იგივე?
  • როგორი წარმოგიდგენია/როგორი გინდა, რომ იყოს საქართველოს მომავალი?
  • შენ როგორი გინდა რომ იყოს/როგორ შეიძლება შეიცვალოს სახელმწიფო სიმბოლიკა?
  • როგორ/რა ფორმით შექმნი მომავალი სახელმწიფოს სიმბოლოს?
  • როგორ ასახავ მასზე შენს სურვილებს?

 

 შეკითხვები განმავითარებელი შეფასებისთვის:

  • აღწერე, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი;
  • აღწერე რა პროდუქტი შექმენი;
  • რა საკითხს შეეხება შენ მიერ მომზადებული დავალება?
  • განმარტე, რატომ შექმენი სიმბოლო? რისი თქმა გინდოდა მისი საშუალებით?
  • შენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს შენ მიერ შექმნილი კომპლექსური დავალებით და რატომ?
  • რა დაბრკოლებებს წააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
  • რას გააკეთებდი სხვანაირად ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
  • შეგისრულებია თუ არა სხვა დროს მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება?
  • შენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება შენი დავალება შენი თანაკლასელების ნაშრომებისგან?

გამოყენებული ლიტერატურა:

საგანი – მე და საზოგადოება;

გზამკვლევი – მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით

(საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სკოლამდელი და ზოგადი განათლების განვითარების დეპარტამენტი).

https://bit.ly/3LHKJi3

 

მე და საზოგადოება – მე-4 კლასის სახელმძღვანელო- მე-2 ნაწილი (ნინო ტალახაძე-გამომცემლობა ,,სიდი’’-თბილისი-2018)

 

გილოცავთ საქართველოს დამოუკიდებლობის დღეს!

0

ჟურნალი “მასწავლებელი”,  ინტერნეტგაზეთი “mastsavlebeli.ge”, სამეცნიერო რეფერირებადი ჟურნალი “განათლების მეცნიერება,” გილოცავთ  საქართველოს დამოუკიდებლობის დღეს!

ომი და ადამიანები

0

„არის თუ არა თანამედროვე ომი უკანასკნელი რგოლი იმ სისხლში ნაბანი ჯაჭვისა, რომელიც დღევანდელ კულტურულ კაცობრიობას თავის ველურ წინაპრებთან აკავშირებს?“, – ამ უპასუხო კითხვით ასრულებს დიმიტრი უზნაძე თავის მრავალმხრივ საინტერესო ნაშრომს „ომის ფილოსოფია“. ტექსტი 1914 წელს არის გამოქვეყნებული. კულტურული კაცობრიობა, ჩანს, კვლავაც ვერ წყვეტს კავშირს ველურ წინაპართან და კონფლიქტის მოგვარებას ისევ სისხლისღვრით ცდილობს. რუსეთ-უკრაინის ომის კონტექსტში ცხოვრობს დღეს თანამედროვე მსოფლიო. ადამიანს კვლავაც უსამართლობისა და უმწეობის განცდა აქვს.

დიმიტრი უზნაძის აზრით, ომის ფაქტი თავისთავად „ძირიანად ეწინააღმდეგება ცხოვრების აზრის ძირითად მიმართულებას და სწორედ ეს გარემოება ხსნის იმ საკვირველ მოვლენას, რომ თავდაცვითი ომი თავგანწირვისა და გმირობის უშრეტ წყაროდ იქცევა და ხშირად სუსტი და მცირერიცხოვანი ერი ძლიერსა და უდრეკ ერთან შეტაკებაში გამარჯვებული გამოდის. მაგრამ ბოლოს და ბოლოს ცხოვრების აზრმა მაინც თავის შესაფერ კალაპოტში უნდა ჩააყენოს ადამიანთა მოქმედების ათასგვარი მცდარი და შეუფერებელი სახე და ცხოვრების ყოველი სფერო თავისი მიმართულებით უნდა აამოძრაოს. ჩანს, უნდა დადგეს ისეთი დრო, როდესაც ფუჭი და უაზრო ხარჯვა ჩვენი ენერგიისა სამუდამოდ უნდა აღიკვეთოს; უნდა დადგეს ისეთი ხანა, როდესაც, სხვათა შორის, ომიც, სრული დავიწყების ტალღებს უნდა გაჰყვეს“.

ესთეტიზებული ომის სურათები უხვადაა ქართულ პოეზიაში, `ვეფხისტყაოსანი~ მტრის ხოცვას, `მძლეთა მებრძოლთა მძლეობას~, რაინდის უცილობელ თვისებად ასახელებს. გრიგოლ რობაქიძე შედევრად მიიჩნევდა ვაჟას ლექსს `ფშაველი ვაჟკაცის წერილი~, რომელშიც პირველ მსოფლიო ომში წასული ქართველი კაი ყმის ფიქრებია გადმოცემული (თუმცა არც პირველი და არც მეორე მსოფლიო ომი არ იყო ქართული სახელმწიფოსთვის).

ლიტერატურაში, ფერწერასა თუ მუსიკაში არაერთი ნიმუშია შექმნილი, რომელთა მიზანი ომის სისასტიკის ჩვენება და პაციფიზმის პათოსის გაღვიძებაა. პიკასოს „გერნიკა“ ასახავს ნაცისტებისა და ფაშისტების მიერ ესპანეთის ქალაქ „გერნიკას“ დაბომბვას, მშვიდობიანი მოსახლეობის მხეცურ გაჟლეტას. „ამ მშვენიერსა დილასა კაცს რად სურს სისხლი კაცისა“, – კითხულობს გრიგოლ ორბელიანის პოემა „სადღეგრძელოს“ ლირიკული გმირი. ომის შემდგომ ლხინს და ხანმოკლე შესვენებას ისევ ბრძოლა მოჰყვება. „თორნიკე ერისთავის“ ერთ ეპიზოდში აკაკი ხატავს, რა გაოგნებული დაჰყურებს მთვარე კაცთა სიშლეგის შედეგს:

„და, ჰა, მთვარემაც ამოატანა!

ამოჰყო თავი მაღალ მთის წვერით

და გადმოხედა ნაზად ბრძოლის ველს;

კაცის ქვეყნიურს ბნელსა საქმესა

მაღლით ციური აფენდა ნათელს.

გაანათა და გამოაჩინა

დასანახავი გულშესაზარი,

თითქოს უნდოდა ეჩვენებია

კაცისთვის ბოროტ-ნამოქმედარი“.

ვაჟა-ფშაველას ლუხუმს („ბახტრიონი“) სიბრალულის ნიშნად თვალები „უწყლიანდება“ მტრის მოკვეთილი თავის დანახვაზე, ნიკოლოზ გოსტაშაბიშვილი დაინდობს მტერს, მისივე ვაჟკაცობით აღტაცებული (ილია ჭავჭავაძე, „ნიკოლოზ გოსტაშაბიშვილი“). ალუდას („ალუდა ქეთელაური“) დაღვრილი სისხლი სულს შეუხუთავს და ბრძოლაზე ხელს ააღებინებს:

„ვისაც მტერობა მოსწყურდეს,

გააღოს სახლის კარია,

სისხლ დაიგუბოს კერაში,

თვითონაც შიგვე მდგარია“.

ომი, სისხლისღვრა ადამიანის ფსიქიკას ცვლის, ის არა მხოლოდ კონკრეტული საომარი ვითარების განმავლობაში აუფასურებს სიცოცხლის ღირებულებას, არამედ შემდეგაც ღრმა ტრავმულ კვალს ტოვებს. ყველასთვის ცნობილია ომგამოვლილ ადამიანთა ფსიქიკური აშლილობანი, რომლებიც ყოველდღიურ ურთიერთობებში მჟღავნდება. სიზმრებში განდევნილი ომის საშინელი სურათები კვლავაც ჯიუტად იჭრებიან რეალობაში და ადამიანს მოსვენებას უკარგავენ. ეს თემა კარგად არის წარმოჩენილი ხელოვნებაში, მათ შორის, ლიტერატურასა და კინემატოგრაფიაში. შეიძლება გავიხსენოთ ვიეტნამის ომიდან დაბრუნებულ ამერიკელ ჯარისკაცთა ცხოვრებაზე გადაღებული ფილმები, ან, ზოგადად, ფილმები, ომის საშინელებას რომ გვახსენებენ, მაგალითად, ფრენსის ფორდ კოპოლას „აპოკალიფსი ახლა“; სპილბერგის „რიგითი რაიანის გადასარჩენად“, მიხეილ კალატოზიშვილის „მიფრინავენ წეროები“, აგრეთვე, ისეთი ცნობილი ფილმები, როგორებიცაა: „შინდლერის სია“, „ირმებზე მონადირე“, „ცხოვრება მშვენიერია“ და სხვა მრავალი.

დიმიტრი უზნაძე აღნიშნულ ნაშრომში მსჯელობს იმის შესახებაც, რომ „ჩვენი ჩვეულებრივი აზროვნება სიკვდილს უაღრესად ბოროტებისა და უბედურების სახელით ნათლავს. მისთვის სიკვდილი ვერაფრით გამართლდება. ამიტომ პრაქტიკული ცხოვრების ნიადაგზე განვითარებული სინდისი მკვლელს, როგორც უდიდესი ბოროტების გამომწვევ მიზეზს, უდიდესი სასჯელის ღირსად აღიარებს“. საომარი ვითარება კი ადამიანის ფსიქიკას აყირავებს, ჰუმანურ ღირებულებებს ნიადაგს აცლის: „იწყება ომი, ჩვენი ღირებულებათა მწყობრი სისტემა ერთბაშად ნიავდება, მისი შემაერთებელი და დამსრულებელი ძალა – სინდისი ძირფესვიანად ირყევა და ჩვენი აზრი და გრძნობა ძირფესვიანად იცვლება. იგი ჩვენი სულის სამკვიდროს მორევში მძლავრ ქარიშხლად ტრიალდება, ჩვეულებრივ დროს გაჭედილ ღირებულებათა მწყობრი სისტემა ერთბაშად ნიავდება, მისი შემაერთებელი და დამსრულებელი ძალა – სინდისი ძირფესვიანად ირყევა; და მტრის სიკვდილი სასიქადულო და სანატრელ ამბად ეპკურება ჩვენს სმენას. ერთ დღეს ასი ათასობით ისრისება ადამიანის ნორჩი სიცოცხლე, ხმება გულში დარგული ვარდები იმედებისა, და ყველა ეს სხვა დროს რომ ბოღმით ავსებდა ჩვენს არსებას, ახლა სანეტაროდ გაგვხდომია, და თუ ვინმემ თავი ისახელა მტრის ბანაკის მუსრის გავლებით, ჩვენ სასიქადულოდ მიგვაჩნია მისი „რაინდობა“. და რაც უფრო მეტად დამღუპველი იქნება მტრისთვის მისი მახვილი, მით უფრო მეტად ვაჯილდოებთ მას. ათასი კაცის სისხლში ამობანილი ხელი გმირისა კეთილისმყოფლის ხელად გვეჩვენება. ცხადია, რომ ომიც ძირფესვიანად ათავისუფლებს ჩვენს სულიერ ცხოვრებას გონების კატეგორიების ბატონობისაგან, და ამ გზით ჩვენს პირდაპირ უშუამავლო შეფასებას კვალს უკაფავს~.

ამიტომაც განსაკუთრებულ აღტაცებას იწვევს ხოლმე სწორედ ომის დროს მტრის მიმართ გამოჩენილი გულმოწყალებანი, მაგალითად, როდესაც ბრძოლის შემდეგ თორნიკე ერისთავის გასცემს ბრძანებას:

„ბრძანა თორნიკემ: – „გაურჩეველად,
ქართველი იყოს, გინდა სპარსელი,
გინდა ბერძენი, გინდა სომეხი,
სულ ერთიანად მოჰკიდეთ ხელი!
სიკვდილი ყველას ათანასწორებს:
თვისიანს, უცხოს, მტერს და მოყვარეს!..
ვეცადოთ ყველა და ნუ დავაკლებთ
დაჭრილებს მოვლას და მკვდრებს სამარეს.
ნურვინ გაჰბედავს, დატყვევებულებს
რომ მიაყენოს შეურაცხყოფა!
ვაჟკაცს რომ ბედი სხვას დაამონებს,
დასატანჯავად ისიც ეყოფა!“.

ამიტომაც შექმნა სვეტლანა ალექსიევიჩმა ასეთი მეტაფორა რომ „ომს არა აქვს ქალის სახე“. მისი ერთი პერსონაჟი კი ამბობს: „იქ მხოლოდ ისინი (ადამიანები!) როდი იტანჯებიან, არამედ მიწაც, ფრინველებიც, ხეებიც. ყველაფერი, რაც ამქვეყნად ჩვენთან ერთად ცხოვრობს. უსიტყვოდ რომ იტანჯებიან, ეს უფრო შემზარავიც კია“.

ოთარ ჭილაძის „სინათლის წელიწადში“ ვხედავთ, როგორ ასასტიკებს ომი ადამიანებს, თვითგადარჩენის ინსტინქტი ბნელსა და პირუტყვულ ვნებებს აღვიძებს:

„მე ათი წლის ვარ და ჩემს სხეულზე

ვგრძნობ უხეშ ხელებს და ის ხელები

ჩემს გადაგდებას ცდილობენ გზიდან.

და მეუფლება ისეთი გრძნობა, თითქოს

ფორთოხლის პატარა ხე ვარ და თითქოს

ძალით მგლეჯენ მიწიდან.

მომგლიჯეს კიდეც. ხოლო ფესვებზე

მაბიჯებს ხალხი და მე პირველად

ვგრძნობ ამგვარ ტკივილს და გაოცება

ძრავს ჩემს არსებას… ხოლო ტკივილი

სულში იბუდებს საფუძვლიანად, როგორც

გამძღარი მხეცი ბუნაგში“.

„რამდენად ყალბი და უმაქნისია ათასწლოვანი კულტურა და ცივილიზაცია, რომელიც ვერ აჩერებს სისხლის მომძლავრებულ ნაკადს“, – წერს ერიხ მარია რემარკი რომანში „დასავლეთის ფრონტი უცვლელია“. ქართული და მსოფლიო კლასიკური თუ თანამედროვე ლიტერატურიდან სხვადასხვა ჟანრის უამრავი ნაწარმოები შეიძლება გავიხსენოთ, რომლებიც ომს სხვადასხვა რაკურსით გვიხატავენ (რემარკის („ტრიუმფალური თაღი“, „ჟამი სიცოცხლისა და ჟამი სიკვდილისა“, ჰემინგუეის „მშვიდობით, იარაღო“, კურტ ვონეგუტის „სასაკლაო #5“, ლევ ტოლსტოის „ომი და მშვიდობა“ და სხვ. მრავალი).

გრიგოლ რობაქიძის აზრით, ხელოვანი ომის დროს ღრმა და საშიშ რყევას განიცდის, მაგრამ ეს შექმნის სურვილსა და უნარს არ აკარგვინებს, რადგან `მსოფლიო ხანძრის საშინელ დღეებში~ `მისი მხატვრული ენერგია შეკუმშულია, მიმართულია სიღრმისკენ დილის ვარდისფერი ფრთების მოლოდინში, რომ ხალისის გაიფანტოს შემოქმედებითი მზის სხივებში~ (წიგნი „ომი და კულტურა“).

მირზა გელოვანისა და მისი თაობის სხვა შესანიშნავ პოეტთა მეორე მსოფლიო ომის ფრონტიდან მოწერილი ლექსები გაგვახსენდება:

„და თუ ბოლომდე ტყვია დამინდობს,

თუ გაზაფხულებს შევხვდებით ერთად, –                                       გეტყვი, რომ მოველ ბრძოლანახული

და სიკვდილამდის შენთან დავრჩები,

რომ ლამაზია მზე გაზაფხულის,

ბრძოლების შემდეგ – მზე გამარჯვების“ (მირზა გელოვანი, „ნუ მწერ“).

ტიციან ტაბიძემ ესეიში `ომის თემა ქართულ მწერლობაში~ აღნიშნა, რომ `ომისთვის არცერთ ხალხს ისეთი გრძელი და საგმირო პოემა არ დაუწერია, როგორც ქართველს და ამ პოემის ეპილოგი ჯერ კიდევ დაუწერელია, ჯერ კიდევ ელის ქვეყანა ახალ სასწაულებს… აბა წაიკითხეთ „ქართლის ცხოვრება~! ბერი მემატიანე სარდალივით ლაპარაკობს, სენაკშიაც შედის სისხლის ალმური. …ქართული მწერლობა, ბევრში უკან მიმყოლი ევროპის მოწინავე იდეებისა, პაციფიზმზე ყრუ იყო თავისი უმრავლესობით და ერთხელაც არ უღალატია ძველი ტრადიციებისათვის. აკაკი წერეთელი მოხუცობაშიაც ნატრობდა თეთრი ჭაღარის მტრის სისხლით შეღებვას~.

ჩვენი უახლესი ისტორიის (აფხაზეთისა თუ სამაჩაბლოს საომარი კონფლიქტების) ტრავმები ჯერ კიდევ მოურჩენელი იარებივითაა. ქართული მწერლობაც, ერთი მხრივ, მალამოდ ედება ადამიანის სულს, გულსა და გონებას, მეორე მხრივ, აფხიზლებს, რათა კვლავაც წარმართივით არ უკმევდეს გუნდრუკს ომის ღმერთს და ეძებდეს გზას სისხლისღვრის ასაცილებლად.

 

 

მახსოვს, ბავშვობაში

0

***

მახსოვს, ბავშვობაში იმერეთში მაყვლის კრეფისას კრაზანამ მიკბინა და თითი გამისივდა. ბიძაჩემმა, უკანა გზაზე ილოს ვკითხოთ, რა გიშველოთ, ფუტკრები ჰყავს და ეცოდინებაო. მივადექით ილოს ცხრა ადამიანი, ტუჩებგაშავებულები, მაყვლით სავსე კალათებით. მე წინ დამაყენეს. გამოვიდა ილო, შესჩივლა ბიძაჩემმა, ნახე, რა დღეში აქვს ბაღანას თითიო. მიშტერებულები ვართ ცხრა კაცი, რას იტყვის სოფლის მთავარი მეფუტკრე. დამხედა ილომ და ულვაშებში ჩაეღიმა: ეჰ, არ ეკბინა, ბიძია, კარგი იყოო. გავუყევით გზას – წინ თითი, უკან მე და ჩემი ამალა.

 

***

მახსოვს, ერთხელ სოფელში ტყემლების ყვავილობისას წავედით. კვირის თავზე მამამ ჩამოგვაკითხა წამოსაყვანად. სანამ ჩავბარგდებოდით, დედისთვის შროშანები დავკრიფეთ ტყეში. მატარებელმა რამდენიმე საათით დააგვიანა ჩამოსვლა, მეც და ჩემი დაც გზაშივე გავხდით ავად, თან ყვავილებზე ვდარდობდით. ერთმა ქალმა გვირჩია, სველ გაზეთში გაახვიეთო. ღამენათევმა დედამ კარი რომ გაგვიღო, შევრჩით სიცხიანები, გაზეთში გახვეული მოწყენილი შროშანებით.  მეორე დილით ლარნაკში გაცოცხლებული ყვავილები დაგვხვდა.

***

მახსოვს, სოფელში ჩვენს ქუჩაზე მხედრიონელებმა ჩამოიარეს და ავტომატის ჯერი მიუშვეს უმისამართოდ. შეშინებულები ყანისკენ გავცვივდით. მუხლებაკანკალებულები ეზოში რომ დავბრუნდით, დაგვისვა დედაჩემმა, გვეფერა, გვეალერსა, მაგრამ ვერ დაგვამშვიდა. ბოლოს გვითხრა, მაშინ შეშინებულისას შეგილოცავთო. ჩვენც დავსხედით წრეზე და გავინაბეთ. დედაჩემმა ბუტბუტით დაიწყო: „რამ შეგაშინათ, სიზმარმა შეგაშინათ, ცხადმა შეგაშინათ, კეთილმა ანგელოზმა შეგაშინათ, ბოროტმა ანგელოზმა შეგაშინათ, კალაშნიკოვის ავტომატმა შეგაშინათ…”. ეგ იყო და მოვედით ხასიათზე. ბოლოს ბალახზე ვიწექით და ისე ვიცინოდით. ტექსტის თვითნებურად შეცვლამ გვიწამლა.

***

ბავშვობაში შოვში ვისვენებდით, სანატორიუმში მომღერალი ცოლ-ქმარი დადიოდა დამსვენებელთა გასართობად. გარმონზე უკრავდნენ, მღეროდნენ და ჩვენც გვამღერებდნენ, თან რაღაც დიდ ჩამწერს დაატარებდნენ. ერთხელაც სიმღერა რომ დავასრულეთ, მომღერალმა ქალმა მიკროფონით ჩამოიარა და ყველას ათქმევინა სახელი და გვარი, მე გამოვრჩი. სიმართლე ითქვას, მოშორებით ვიდექი და ჩემთვის ვღიღინებდი. როდესაც მივხვდი, რომ ჩემკენ გამოვლას არ აპირებდა, მოვწყდი ადგილს, ამ ქალს მივვარდი და მიკროფონში ჩავძახე: „და მე, რუსიკო რუხაძე!”. წასვლის წინ ჩანაწერი მოგვასმენინეს, რომელიც ჩემი ყველაზე ხმამაღლა ნათქვამით სრულდებოდა. ახლაც მიკვირს, როგორ მოვიკრიბე გამბედაობა.

***

ერთხელ ბებიაჩემს კარადები დაელაგებინა და ბიძაჩემის ძველი ჯინსები ცალკე გადაედო, იქნებ ამისგან რუბიკამ ვიპკები შეგიკეროთო. ასე გაჩნდა ჩემს გარდერობში ჯინსის პირველი ქვედაბოლო – ავლაბრულად, ვიპკა.

***

ბავშვობაში პეტრეპავლობა ჩამესმოდა, როგორც ჯუნჯულაი (ივნის-ივლისი) და ავლაბრელების დღესასწაული მეგონა, რადგანაც პეტრე-პავლეს ეკლესია იქ დგას და მოსალოცადაც ბებია რეკავდა ავლაბრიდან.

 

***

ერთხელ სკოლაში გეოგრაფიის გაკვეთილი პრაქტიკანტმა ჩაგვიტარა. იმ გოგოს მწვანე ჯემპრი ეცვა ღამურა-სახელოებით და დიდი, იასამნისფერი საყურეები ეკეთა. მთელი 45 წუთი ამ ორი ფერის შეხამებას ვაკვირდებოდი და სიგიჟემდე მომწონდა. ასეთი აკვიატებები დღემდე გამომყვა. შეიძლება გეგონოთ, რომ ყურადღებით გისმენთ, მაგრამ ფიქრი ფერების დაწყვილებისკენ გამექცეს.

 

****

***

მახსოვს, ერთხელ ჩემმა კლასელმა მითხრა, ეს სუნიანი საშლელი ბებიაჩემმა სირიიდან ჩამომიტანაო. ფორთოხლის არომატზე ეს ამბავი და სირია ხშირად გამხსენებია. ნეტა, იქაური ბავშვებისთვის რისი სუნი აქვს უცხო სამყაროს.

***

ერთხელ საპირფარეშოში დავიმალე სათამაშოდ, ვითომ მეტრო იყო, მეტროსადგური „რუსთაველი“ და კაფელის ფილებს შორის ხურდის ნაცვლად თმის სამაგრის ყვავილი ჩავაგდე. თამაშის დასრულების შემდეგ მგზავრობის საფასური უკან ვეღარ დავიბრუნე, თუმცა მდუმარე ბავშვს დედასთან არც ამაზე დამიჩივლია. მას შემდეგ ის „მონეტა“ სულ მახსოვდა, ტყვეობიდან კი 35 წლის შემდეგ დავიხსენი. ყვავილი, რომელიც ჩემს მოგონებებში მწვანედ ანათებდა, ვერცხლისფერი აღმოჩნდა.

***

ბავშვობაში ერთი უფროსი მეგობარი მყავდა. ის რომ სკოლიდან ბრუნდებოდა, მე ფანჯრის რაფაზე ვიჯექი ხოლმე, რიკულებში ფეხებგაყოფილი. ასეთი თამაში გვქონდა: ჩუსტს გამხდიდა, უნდა წაგართვაო და მიდიოდა. ზედა ქუჩაზე ასასვლელ კიბეს მიუახლოვდებოდა თუ არა, უცებ მობრუნდებოდა და ორივე გულიანად ვიცინოდით. იმ დღეს სკოლასთან მესმის მისი სახელი და გვარი, ბებიამ მოაკითხა პირველკლასელს. გავიცანი და მოვუყევი ბაბუს ამბები, რომელიც მის დაბადებას ვერ მოესწრო. ესეც კარგი მაკვარანცხი ჩანს.

***

მახსოვს, ბავშვობაში ხელნაკეთი თოჯინების – სურდოს კუკლების გაკეთება გვასწავლა დედაჩემმა. როგორც კი ავად გავხდებოდით, ფანქრებს გადავაჯვარედინებდით, პატარა ნაჭრებით შევმოსავდით და სათადარიგო ღილებით თავებს გამოვაბამდით. ერთხანს ვითამაშებდით და გარეთ გავსვამდით, ჩვენი სურდო რომ წაეღოთ. ფანქრები კი იყო კოჰინორისა, მამაჩემის უჯრიდან.

 

***

ბავშვობაში სისხლის ანალიზის აღების დროს გრძნობას ვკარგავდი და ნიშადურის სუნთან ერთად დედაჩემის ხმა მაფხიზლებდა – შენ შვილი როგორ უნდა გააჩინო?!

 

***

გუსეფცინი და ბისეფცინი – ეს ორი სიტყვა ხელით ალბათ ყველაზე მეტჯერ დამიწერია. ორი თავი წამალი, რომელიც მე და ჩემმა დამ ბავშვობაში გამოვიგონეთ, რეცეპტის გარეშე არ იყიდებოდა. ასე დავზარდეთ თოჯინები.

 

***

ერთხელ ბავშვობაში ნათესავი გვესტუმრა თეთრი ლაბადით, მე და ჩემს დას ექთანი გვეგონა და სახლში არ შემოვუშვით.

***

მახსოვს, საახალწლოდ მე და ჩემი და უნივერმაღში წავედით ნაძვის ხის სათამაშოების საყიდლად. რამდენიმე შევარჩიეთ და სალაროს მივუახლოვდით. ჩვენმა რიგმა რომ მოაწია, მოლარემ დაგვიანგარიშა და გვითხრა, რომ მაგიდაზე დაყრილი ხურდა საკმარისი არ იყო და ერთი სათამაშო უნდა გამოგვეკლო. არცერთი არ გვეთმობოდა. ისედაც ბევრი ვარჩიეთ და ვიანგარიშეთ, მაგრამ რაღაც ავურიეთ, როგორც ჩანს. ხან ერთს გავიმეტებდით და გავწევდით განზე და ხან მეორეს. ბოლოს რიგშიც ჩოჩქოლი ატყდა, დაუჩქარეთო. დაბნეულებმა რომელი სათამაშო გავწირეთ აღარ მახსოვს, მაგრამ სახლში წამოყვანილებიდან ერთი რომ სტაფილოსფერი მამალი იყო, ნამდვილად ვიცი. ახლაც ცოცხალია, მოგონებაც და სათამაშოც.

 

***

ბავშვობაში სოფელში ფირსაკრავი გვქონდა, ერთი ფირფიტა განსაკუთრებით გვიყვარდა, чарівні гітари ეწერა. ჩავრთავდით და უკრაინულად ვმღეროდით სიმღერას სიყვარულზე:

 

Ти для мене, я для тебе,

Наче сонце в синім небі.

 

 

ყველაზე კარგი ჩინური ჩაი (ჩანაწერები საზოგადოებრივი გეოგრაფიის გაკვეთილებისთვის)

0

პირველი ნაწილი

ლეგენდის თანახმად, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 2737 წელს ჩინეთის იმპერატორი შენ ნუნგი (ე.წ. მეორე მმართველი, ჩინეთის ლეგენდარული იმპერატორებიდან მეორე) ხის ჩრდილში ისვენებდა. ამასობაში მისი მსახური წყალს ადუღებდა. ამ დროს წყალში ხის რამდენიმე ფოთოლი ჩავარდა. შენ ნუნგმა, რომელიც ცნობილი იყო მცენარეებისადმი სიყვარულით (შენ ნუნგს შემდგომ ჩინური მცენარეული მედიცინის მამას დაარქმევენ), გადაწყვიტა გაესინჯა ნახარში, რომელიც მისმა მსახურმა შემთხვევით მოამზადა. ხე, რომლის ქვეშაც იმპერატორმა ფოთლების ნახარში დააგემოვნა, ჩინური კამელია (ლათ. Caméllia sinénsis), გახლდათ – ის მცენარე, რომელსაც დღეს ჩვენ ჩაის ვეძახით. სწორედ ლეგენდარული შენ ნუნგის დამსახურებაა უძველესი სამედიცინო წიგნის, „შენ ნუნგ ბენჩაუ-ჯინგის“ შექმნა, ჩაის ფოთლის, ლეგენდარული ჟენ-შენის ფესვისა და ოთხასამდე სხვა მცენარის სამკურნალო თვისებების პირველი აღწერა.

 

ჩაის მოყვარულებმა სარეკლამო განცხადებებისა და კლიპების გარეშეც კარგად იციან ნამდვილი ჩინური მწვანე ჩაის გემო და ფასი. მაგრამ, გულახდილად რომ გითხრათ, ყოველთვის მაწუხებდა ერთი კითხვა: „და მაინც, რომელია საუკეთესო ჩინური ჩაი?“ პასუხი ვერავინ გამცა. ინტერნეტში იმდენი ვერსია ამოხტა, რომ ვერაფერი გავიგე. თან როგორია ასობით ჩინური დასახელებიდან ერთ-ერთის ან წაკითხვა, ან არჩევა?

მოკლედ, ძველებურ, „გუგლამდე“ არსებულ გზას მივმართე: ჩემს ჩინელ ნაცნობებს გავუგზავნე კითხვა. პასუხებმაც არ დააყოვნა (ჩინელი ჩინურ ჩაიზე როგორ დაგამადლის ერთ-ორ სიტყვას?), მაგრამ ეს პასუხები ზუსტად ისეთი იყო, როგორსაც მოველოდი: ზრდილობიანი და ზოგადი. დაახლოებით ასეთი: „ასე ზუსტად ვერავინ იტყვის, ჩვენთან ათასობით სახეობა არსებობს“, „პროვინციების მიხედვით თუ ჩამოგითვლით…“, „როგორი ფერმენტაციის ჩაის გულისხმობ?“ მაგრამ დიდია ღმერთი, არ გამწირა ბოლომდე. დავაკვირდი და შევამჩნიე, რომ თითქმის ყველა წერილში ფიგურირებდა ერთი დასახელება: ლუნგ-ჯინ ჩა (Longjing Cha). ეს ლუნგ-ჯინი რა ჩაია-მეთქი? – ვიკითხე. კარგად მიკითხავს. დაიწყო, მაგრამ რა დაიწყო: ასეთია, ისეთია, დრაკონის ჭის ჩაია, იმპერატორების საყვარელი ჩაია, სამკურნალო თვისებებით და ნიგვზის მსგავსი უნიკალური გემოთიო. მოკლედ, საწადელს მივაღწიე, როგორც იქნა, ვათქმევინე ჩინელებს მათი საყვარელი, დაფასებული და აღიარებული ჩაის სახეობის სახელი. თქვენც დაიმახსოვრეთ: ლუნგ-ჯინ ჩა – დრაკონის (ჩინ. ლუნ) ჭის (ჯინ) ჩაი (ჩა), აღმოსავლეთ ჩინეთის, ქალაქ ჰანგჟოუს (ჟეი-ჯანის პროვინცია, შანხაის სამხრეთ-დასავლეთით) ახლომდებარე დასავლეთის ტბის მიდამოებიდან, ჩინური მწვანე ჩაის ერთ-ერთი ყველაზე სახელგანთქმული სახეობა, ნაზი, რბილი და ოდნავ მომწარო გემოთი, ჟეი-ჯიანის ტყეთა ფოთლებზე დაპკურებული დილის ნამისა და ნედლი კაკლის არომატით.

ალბათ ისიც საინტერესოა, რომ ჟეი-ჯანის პროვინცია, რომელიც შანხაის მუნიციპალიტეტის სამხრეთით მდებარეობს, ყველაზე ახლოს არის იაპონიის უკიდურეს სამხრეთთან, რიუ-კიუს კუნძულებთან – კარატეს სამშობლოსთან. რიუ-კიუ, კარატესა და ნუნ-ჩაკოს გარდა, ცნობილია უმაღლესი ხარისხის მწვანე ჩაითაც, თუმცა ოკინავურ ჩაიზე სხვა დროს ვისაუბროთ.

ამრიგად, ჩინელი ნაცნობების გულწრფელი დახმარებით მივაკვლიე ერთ-ერთ საუკეთესო ჩინურ ჩაის – ლონგჯინ ჩას, რითაც ამოვხსენი ჩინეთის მთავარი გამოცანა: ყველა ჩინური პროდუქტი, რომელიც მოგვწონს ან არ მოგვწონს (მოწონება-პარმოწონება სხვა საკითხია და მას აქ არ შევეხები), საიდანღაც მოდის, სადღაც არის დამზადებული, მაგრამ არასოდეს ან თითქმის არასოდეს, არ ვიცით, საიდან.

ჩვენთვის, „მომხმარებლებისთვის“ (ახლა ხშირად ხმარობენ ინგლისურ ტერმინს „კონსუმერები“, რაც დაახლოებით იმავეს ნიშნავს), როგორც წესი, უცნობია, ჩინეთის რომელი პროვინციიდან, კულტურიდან, კლიმატიდან თუ ბუნებრივი ზონიდან მოდის ჩვენამდე ეს პროდუქტი. ამჯერად „ჩინური ჩაის“ (რაც თითქმის არაფერს ნიშნავს) წარმომავლობა დავადგინე.

ჩემთვის უცნობი ეს სახელი, ლუნჯინ ჩა, ჩინეთის აღმოსავლეთი პროვინციიდან, ჟეი-ჯიანიდან ყოფილა (მკითხველისთვის კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ ეს პროვინცია ახლოსაა შანხაისთან, რაც ამ შემთხვევაში ფასეული ინდიკატორია).

მაგრამ კვლავ გამოცანად რჩება დანარჩენი პოპულარული ჩინური პროდუქციის წარმომავლობა. ვიმეორებ: რეალური წარმომავლობა უზარმაზარი ჩინეთიდან. მაგალითად, თქვენთვის ალბათ გასაგებია ასეთი სიტყვათშეთანხმებები: „ჩეხური ლუდი“, „ქართული შოთის პური“, „რუსული ხიზილალა“, „ამერიკული ჯინსები“. „მაისენის ფაიფური“, „პარმული ყველი (პარმეჯანი/პარმეზანი)“, „თუშური ყველი“… მაგრამ რა ვუყოთ „იუნანურ ქათმის წვნიანს“, „ლანჟოუურ მაკარონს ძროხის ხორცით“, „ღორის ხორცს ხარბინულად“? როგორ მოვახდინოთ მათი იდენტიფიკაცია? სამწუხაროდ, ჩინურის თითქმის სრული არცოდნისა და ჩინეთის გეოგრაფიის საკმაოდ სუსტი ცოდნის გამო, ჩვენ (სინოლოგებისა და სხვა იშვიათი გამონაკლისების გარდა) გვიჭირს წარმოვიდგინოთ ამ გიგანტურ ქვეყანაში არსებული კულტურული თუ სხვა სახის განსხვავებები, არაფერი ვიცით იქ მცხოვრებ ასამდე ეთნიკური ჯგუფზე (არაჩინური წარმოშობის ხალხებზე), რომლებიც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ ჩინეთის სამყაროს მრავალფეროვნებაზე.

არა, ნუ იფიქრებთ,  რომ საქმე ასე ცუდად არის. ჩვენ შესაძლოა ყოველდღიურად არ გვახსოვდეს, მაგრამ ნამდვილად ვიცით, ან გაგვიგონია „სიჩუანის ცხელი ქვაბი“, „იხვი პეკინურად“, „ქათმის გუნ-ბაო“. მაგრამ ეს ხომ ჩინური სამზარეულოს მხოლოდ 0.00001 პროცენტია?

ვინაიდან ზემოთ დასმული კითხვები უპასუხოდ მრჩებოდა, ხოლო ეგზისტენციალური საკითხები – გადაუწყვეტელი, გადავწყვიტე „იდენტიფიცირებული“ და მართლაც ცნობილი ჩაი – „დრაკონის ჭის ჩაი“ გამესინჯა. ანუ აქ, საქართველოში მეპოვნა.

ჩინეთში ორჯერ სტუმრობისას ამ საკითხებს ასე არ ვუყურებდი (უფრო ახალგაზრდა ვიყავი და, შესაბამისად, ზედაპირულიც) და საშუალოსტატისტიკური უცხოელი ტურისტივით გავიძახოდი: „მომიტანეთ ჩინური ჩაი!“ ან „გავსინჯავდი ნამდვილ “ჩინური კერძს“, ან „მინდა, სახლში ჩინური სუნელები ჩავიტანო“… ახლა ვხვდები, რაოდენ ზერელე იყო ჩემი დამოკიდებულება ამ უზარმაზარი კულტურისადმი და როგორი ბუნდოვანი (ან დაბინდული) – ჩემი წარმოდგენა ამ მილიარდ-ნახევრიანი მოსახლეობის მქონე ქვეყანაზე… და ალბათ რა უცნაურად ჩაესმოდათ უცხოელის წარმოთქმული ვითომდა ჩინური დასახელებები დარბაისელ და მუდამ მოღიმარ ჩინელებს!

შესაძლოა, მხოლოდ მოგზაურობისას ვხვდებით, რამდენი რამ არ ვიცით, თუმცა სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ ეს ყველაფერი – ახალი ცოდნა, ახალი შეგრძნებები, ახალი დასკვნები, მიდგომები, გადაფასებული თუ გადასაფასებელი ღირებულებები, რომლებიც უცხო მხარის ნახვამ, უცნობმა ადამიანებმა და მათთან ურთიერთობამ გაგვიჩინა – მეორე- ან მესამეხარისხოვანი ხდება და რუტინა, ჩვენი „შეუცვლელი“ ყოველდღიურობა, ძველი თუ ახალი პრობლემები, კვლავ გვაბრუნებენ იმ წარმოსახვით წონასწორობაში, რომელსაც ჩვენი შექმნილი და ჩვენითვე მართული ცხოვრება ჰქვია.

ლეგენდას ლონგ-ჯინის ჩაისა და ჩინეთის იმპერატორზე მაინც ვერ მოგიყევით… გპირდებით, ჩანაწერს გავაგრძელებ და პირდაპირ ამ ლეგენდით დავიწყებ.

 

(პირველი ნაწილის დასასრული)

მიმბაძველობა ბავშვებში

0

არავისთვის იქნება უცხო, რომ პატარები დიდი მონდომებით ბაძავენ უფროსებს, განსაკუთრებით – მშობლებს. ღიმილის მომგვრელია ქუჩაში მამის გვერდით მიმავალი პატარა ბიჭუნას ყურება – ის ცდილობს, მამასავით იაროს, ილაპარაკოს, იმეორებს მის მანერებს, მიმიკასა და ჟესტიკულაცია. ვინ არ გამხდარა იმის მოწმე, როგორი მონდომებით ცდილობს პატარა გოგონა, თავისი პატარა თითებით გააბრტყელოს ცომი და ისევე „გამოაცხოს“ ხაჭაპური, როგორც ამას დედა აკეთებს.

მიმბაძველობა დიდი სარგებლობის მომტანია ბავშვისთვის, მისი განვითარებისთვის:

* მიბაძვა, იმიტაცია მძლავრი ინსტრუმენტია, რომლის მეშვეობითაც ხდება ბავშვის სოციალური ადაპტაცია, მისი ინტელექტუალური შესაძლებლობების განვითარება, სხვადასხვა უნარის დაუფლება და პიროვნების ფორმირება;

* მიბაძვა ბავშვისთვის მშობლების ცხოვრებისეული გამოცდილების ათვისების კარგი საშუალება და თვალსაჩინო შედეგიცაა;

* მიბაძვა როგორც სოციალური გამოცდილების ათვისების ერთ-ერთი გზა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია განვითარების ადრეულ ეტაპებზე. ადრეული და სკოლამდელი ასაკის ბავშვი მიბაძვით ითვისებს, სწავლობს საგნობრივ მოქმედებებს, ქცევის ნორმებს, გამოიმუშავებს თვითმომსახურების უნარ-ჩვევებს, ეუფლება მეტყველებას. მიბაძვა ფსიქიკური განვითარების ხელშემწყობია. მიბაძვის უნარი საფუძვლად უდევს ბავშვის ინტელექტუალურ და მოტორულ განვითარებას, რადგან მიბაძვა ახალის ათვისების ეფექტური ხერხია;

* იმიტაციას ბავშვი იყენებს როგორც კომუნიკაციის საშუალებას. მშობლის სახეზე დაკვირვებით და მისი მიმიკის, გამომეტყველების მიბაძვით ის სწავლობს ურთიერთობას. ჩვენი მოქმედების, ქცევის კოპირებით და მოგვიანებით ჩვენ მიერ გამოცემული ბგერების განმეორების მცდელობით ჩვილები ერთვებიან კომუნიკაციაში და ეუფლებიან მეტყველებას. მათი პირველი ბგერები უკვე უფროსების სიტყვების მიბაძვის მცდელობაა;

* როგორც კი პატარა მოახერხებს დამოუკიდებლად გადაადგილებას, აღწევს დამოუკიდებლობას მოძრაობაში, ის ცდილობს დაეუფლოს ყველაფერს, რასაც უფროსები ვიყენებთ. ბავშვის ცნობისმოყვარეობა უსაზღვროა და ამის წყალობით ის იზრდება. რა თქმა უნდა, პატარა ჩვენს ჟესტებს და მოძრაობებს თავდაპირველად მოუქნელად, მაგრამ აშკარა სიამოვნებით და უდიდესი ენთუზიაზმით იმეორებს; განსაკუთრებით მაშინ, თუ მისი „მიღწევები“ ჩვენში ღიმილს იწვევს, ის კვლავ და კვლავ შეეცდება მოგვბაძოს. ახლობელი ადამიანის ასეთი მოქმედება, როგორც წესი, განამტკიცებს ბავშვის ქცევას. უფროსების მიბაძვა ეხმარება ბავშვს გაიზარდოს, გახდეს დიდი. მიბაძვა მისთვის გარემომცველი სამყაროს შემეცნების კარგი საშუალებაა;

* უაღრესად დიდია მიბაძვის, იმიტაციის როლი ბავშვის ფიზიკურ განვითარებაში, განსაკუთრებით – ადრეულ პერიოდში. ბავშვის ფიზიკური განვითარება უმნიშვნელოვანესია, პირველხარისხოვანი, და, თავის მხრივ, გონებრივი განვითარების ხელშემწყობი ხდება. როცა ბავშვს ვასწავლით ფეხზე დგომას, ბურთის აღებას და გადაგდებას, სიარულს უფროსების მაგალითზე, ყველაფერი ეს უშუალო გავლენას ახდენს მისი გონებრივი უნარების შემდგომ განვითარებაზე;

* ზრდასრულთა ქცევის კოპირება ბავშვისთვის საკუთარი სქსობრივი იდენტობის გაცნობის, გაგების საშუალებაცაა. სქესობრივი მიკუთვნებულობის განცდა ბავშვს სამი წლიდან უჩნდება და შესაძლებლობას აძლევს, დაინახოს საკუთარი თავი მომავალში. ამ პერიოდიდან ბავშვი იწყებს არა უბრალოდ მოქმედებების, არამედ გარკვეული ადამიანების მიბაძვას. მას უკვე შეუძლია საკუთარი თავის სხვასთან გაიგივება სქესობრივი ნიშნით. მაგალითად, ბიჭუნები, ამჩნევენ რა თავიანთ მსგავსებას მამასა და სხვა მამაკაცებთან, იწყებენ საკუთარი თავის მიკუთვნებას იმავე კატეგორიისთვის. იმის გაცნობიერება, რომ ის მიეკუთვნება ადამიანთა გარკვეულ კატეგორიას, ბავშვს უჩენს მისწრაფებას, მიბაძოს ამა თუ იმ სქესის ადამიანს და დაიმკვიდროს თავი ადამიანთა კონკრეტული კატეგორიისადმი თავისი მიკუთვნებულობით. ამას ბავშვები აღწევენ გარშემო მყოფების მიბაძვის გზით: პატარა გოგონები უფროსების მიბაძვით ხშირად „იკეთებენ“ მაკიაჟს, „იცვამენ“ მაღალქუსლიან ფეხსაცმელს, „იკეთებენ“ დედის სამკაულებს; ბიჭები მამის ჰალსტუხს „ირგებენ“, „იღებენ“ მის ნოუთბუქს და „მიდიან“ სამსახურში. თუმცა დღევანდელ სამყაროში ყველაფერი ასეთი ერთმნიშვნელოვანი აღარ არის, იცვლება სტერეოტიპები – ბავშვები ხედავენ, როგორ ამზადებენ მათი მამები ვახშამს და უცვლიან პატარას პამპერსს, დედები კი მთელი საღამო კომპიუტერთან მუშაობენ.

მიბაძვას ბავშვი ჯერ კიდევ ჩვილი ასაკიდან იწყებს და საკმაოდ გრძელ გზას გადის. ამასთან, სხვადასხვა ასაკობრივ საფეხურზე მიბაძვას სხვადასხვა ფსიქოლოგიური მექანიზმები უდევს საფუძვლად. ჩვილობის პერიოდში უფროსის მოქმედებების და ბგერების, დედის სახის გამომეტყველების, მისი ღიმილის მიბაძვა პირველი „შინაარსიანი“ კონტაქტის დამყარების მცდელობაა. ზრდასრული ადამიანის ჟესტებისა და მოქმედებების განმეორება ჩვილების ერთ-ერთი საყვარელი საქმიანობაა – გავიხსენოთ, რა მხიარულად ღუღუნებს პატარა დედასთან „ურთიერთობისას“, თვალს ადევნებს თითოეულ მის მოძრაობას, იმეორებს ბგერებს და როგორც კი იგრძნობს, რომ ეს გამოსდის, ტაშს უკრავს ისე, როგორც ამას აკეთებენ უფროსები მის გასამხიარულებლად. სამეტყველო ბგერების წარმოთქმაში მიბაძვა პირველი ნაბიჯია მეტყველებით აქტივობაში. ბავშვი იზრდება, მისი ღუღუნი თანდათან გადაიზრდება მხიარულ ტიტინში, რომელშიც სულ უფრო ხშირად ვხვდებით უფროსების მხრიდან წარმოთქმული მარტივი სიტყვების ნაწყვეტებს. შემდგომში ცხოველების ხმების მიბაძვა, ლექსიკური მარაგის გამდიდრება ზღაპრებსა და ლექსებში გამოყენებული სიტყვათშეთანხმებებით, საბავშვო ბაღში – აღმზრდელების, ეზოში უფროსი მეგობრების მიერ გამოყენებული ფრაზებით საშუალებას აძლევს პატარას, უფრო წინ წავიდეს მეტყველების დაუფლების პროცესში.

ორი წლიდან იზრდება იმიტაციების მოცულობა. ბავშვი უკვე ახერხებს მოქმედებათა თანმიმდევრობის გამეორებას, ფიქრობს, რომ შეუძლია ყველაფრის ისე გაკეთება, როგორც ჩვენ, უფროსები ვაკეთებთ და უკეთესადაც კი. ცდილობს, გაიმეოროს ყოველი ჩვენი მოქმედება, თუნდაც მოუხერხებლად, შეასრულოს მარტივი დავალებები და ამით ამაყობს კიდეც.

სამი წლის ასაკში მიმბაძველობა კიდევ უფრო გამოხატული ხდება, მეტად მოგვაგონებს გარშემო მყოფი მოზრდილების ქცევას. ამ პერიოდში ბავშვი ხვდება, რომ ნამდვილი, რეალური ძალა უფროსების ხელშია. ის აცნობიერებს საკუთარ სისუსტეებს. აქედან გამოსავალი, ერთადერთი გზა იმისთვის, რომ ჰქონდეს თუნდაც მცირეოდენი ძალა, ბავშვისთვის არის როლური თამაში. როდესაც პატარები თამაშობენ მასწავლებლობანას, ისინი ლაპარაკობენ თავიანთი მასწავლებლის ფრაზებით, მაგრამ უფრო მკაცრად იქცევიან, ვიდრე მათი პედაგოგი. ასე ისინი ცდილობენ, მიიღონ აბსოლუტური ძალაუფლება, რომელიც, მათი აზრით, აქვთ უფროსებს. ანალოგიურად იქცევა პატარა, რომელსაც აიძულებენ, ჭამოს ის, რაც არ მოსწონს. თამაშის დროს ის ამას იმეორებს თოჯინასთან – „უბრძანებს“, რომ ჭამოს. ეს ძალიან კარგი ხერხია საკუთარი მშობლების „აღსაზრდელად“, რადგან უჩვენებს მათ, როგორ არ უნდა მოიქცნენ.

სკოლამდელებში იმიტაცია მოიცავს ცხოვრების სხვადასხვა მხარეს, ასპექტს და უფრო ღრმა ხდება. ბავშვი უკვე უფრო მეტად ბაძავს უფროსების ურთიერთობას, მათ ქცევებს.

რატომ ბაძავენ ბავშვები უფროსებს, თანატოლებს და სხვა ადამიანებს?

* უპირველეს ყოვლისა, ბავშვს სურს თავადაც ისწავლოს ყველაფერი ის, რასაც მის გარშემო მყოფი უფროსი ადამიანები აკეთებენ.

* უფროსების მიბაძვით პატარები ეუფლებიან, იძენენ ახალ უნარებს, გამოიმუშავებენ ჩვევებს.

* ბავშვი გრძნობს, რომ უფროსების მიბაძვით მას შეუძლია დაძლიოს საკუთარი სისუსტეები. პატარებს სურთ, გახდნენ ისეთივე ძლიერები, როგორებიც მათი მშობლები არიან; ისეთივე ფართო ნაბიჯებით იარონ, ისევე სწრაფად ირბინონ, როგორც მამა დარბის, ისევე მოხერხებულად ჩააცვან თავიანთ თოჯინას, ასეირნონ ეტლით, როგორც ამას აკეთებს დედა, როდესაც მის პატარა დაიკოს აცმევს და ეტლით ასეირნებს. ამრიგად, რამის სწავლის სურვილთან ერთად, ბავშვი ცდილობს გადალახოს შიში, სისუსტე, უსუსურობა და მოიქცეს ისე, როგორც გარშემო მყოფი უფროსები იქცევიან.

* მიბაძვა სიყვარულის გამოხატვაა – ბავშვები ყოველთვის ბაძავენ იმათ, ვინც უყვართ, ვისითაც აღფრთოვანებულები არიან და ვისაც უნდათ, რომ ჰგავდნენ. როდესაც პატარა ბაძავს დედას ან მამას, ის საკუთარ თავს ახლობელ, საყვარელ ადამიანებთან აიგივებს.

* ხშირად მიბაძვა გამოწვეულია მისწრაფებით, მიიღოს სოციალური მოწონება, სურვილით, ჰგავდეს საყვარელ ადამიანს ან მიაღწიოს გარკვეულ მიზნებს.

გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვები მშობლებს უფრო ხშირად ბაძავენ, ვიდრე სხვა ზრდასრულებს, იმიტომ, რომ მშობლები მათთვის წარმოადგენენ ემოციების – როგორც დადებითის, ისე უარყოფითის – მუდმივ წყაროს. ის, ვინც ემოციებს იწვევს ბავშვში, იპყრობს მის ყურადღებას და შედეგად პატარა უკეთესად ითვისებს სწორედ ამ ადამიანების ქცევას, ამასთან, ითვისებს როგორც დადებითს, ისე უარყოფითს. და ვინაიდან იდეალური ადამიანი არ არსებობს, ჩვენ არ შეგვიძლია ვიყოთ აბსოლუტური ეტალონი ბავშვისთვის. გონივრული არ იქნება, ზედმეტი მოთხოვნები წავუყენოთ საკუთარ თავს და ბავშვს. როდესაც ის გაიზრდება, თავად მიხვდება, რომ უფროსებსაც აქვთ ნაკლოვანებები და ამის გაცნობიერება დაეხმარება, მიიღოს და აღიაროს საკუთარი სისუსტეები.

დაბოლოს, თვალყური ვადევნოთ ჩვენს ქმედებებს, სიტყვებს. გვახსოვდეს, რომ ბავშვები ყურადღებით გვაკვირდებიან და თუ მათ ქცევაში რამე არ მოგვწონს, იქნებ ეს ჩვენი მიბაძვის შედეგია, იქნებ უწინარესად ჩვენ გვჭირდება საკუთარ თავზე მეტი მუშაობა?

ელექტროფორეზი ვირტუალურ ლაბორატორიაში

0

საშუალო საფეხურზე მეთერთმეტეკლასელებს თითქმის უკვე არჩეული აქვთ პრიორიტეტული საგნები. სამწუხაროდ, ბიოლოგია, ქიმია, ფიზიკა მათი უმრავლესობისთვის მეორეხარისხოვანია.

საბუნებისმეტყველო დისციპლინების მასწავლებლებს განსაკუთრებული ძალისხმევა გვჭირდება, რომ მოსწავლეები დავაინტერესოთ და სასწავლო პროცესში ,,შემოვიტყუოთ“. ამისთვის ექსპერიმენტი საუკეთესო საშუალებაა, თუმცა არსებობს ისეთი საკითხებიც, რომელთა შესაბამისი რეალური ექსპერიმენტების ჩატარება რესურსების სირთულისა და ხანგრძლივობის გამო სკოლის პირობებში შეუძლებელია. ასეთია ელექტროფორეზი. გამოცდილების გაზიარების მიზნით გთავაზობთ რამდენიმე სიმულაციაში მუშაობის ინსტრუქციას:

გელ-ელექტროფორეზი გამოიყენება ბიომოლეკულების, მაგალითად, დნმ-ს ან რნმ-ს დაყოფისთვის. პროცესი მიმდინარეობს აგაროზას გელზე. გელი სხვადასხვა ზომის ფორებს შეიცავს, გელი ატარებს მუხტს. ელექტრული დენი იწვევს გელში მოლეკულების გადაადგილებას საპირისპირო ნიშნის მქონე ელექტროდის მიმართულებით. რადგან დნმ-ს ფრაგმენტს აქვს მცირე უარყოფითი მუხტი, ის ყოველთვის დადებითი ელექტრონისკენ გადაადგილდება. მცირე ზომის მოლეკულები ფორებში უფრო სწრაფად მოძრაობენ, ვიდრე დიდი ზომისა. გელ-ელექტროფორეზის დროს გამოიყენება საღებავი ნივთიერების ვიზუალიზაციისთვის.

საწყის ეტაპზე განვიხილოთ მარტივი ექსპერიმენტი.

https://javalab.org/en/dna-electrophoresis/

სიმულაციაში მოსწავლე დააკვირდება ელექტროფორეზის ძირითად ეტაპებს და მის მიმდინარეობას. პირველ სლაიდზე ჩანს ელექტროფორეზის აპარატი.

მას შემდეგ რაც ჩაირთვება აპარატი, მასალა დაიწყებს გადაადგილებას:

თითოეულ ხაზთან კურსორის მიტანისას გამოჩნდება აღმოჩენილი დნმ, რომელსაც მითითებული აქვს მასა. ულტრაიისფერი სხივების გამოყენებისას სურათი ასეთია:

უფრო რთული და დეტალიზებულია მეორე სიმულაცია. ჩემთვის აღმოჩენა იყო labxchange.org გვერდზე განთავსებული რესურსები. აქ გაერთიანებულია ტრანსკრიფციის, ტრანსლაციის, დნმ-ს რეპლიკაციისა და უამრავი სხვა პროცესი. საიტზე განთავსებულია როგორც სიმულაციები, ასევე ინტერაქტივები და ვიდეოებიც.

https://www.labxchange.org/library/items/lb:LabXchange:9548bee3:lx_simulation:1

სიმულაცია 1:

ექსპერიმენტის მიმდინარეობის დროს მოსწავლე თავად ამზადებს გელს, პიპეტით იღებს ნივთიერებებს და ასრულებს ყველა ეტაპს.

დეტალური მიმდინარეობა წარმოდგენილია ვიდეოინსტრუქციაში.

აქვე გთავაზობთ ექსპერიმენტის ბოლოს მოცემული ქვიზის კითხვებისა და პასუხების ქართულ შესატყვისს:

  1. დააკვირდი შენ მიერ მიღებულ შედეგს და ამოირჩიე ერთი სწორი პასუხი:

ა) S1 დამოკიდებულია გადაადგილებაზე;

ბ) S2 დამოკიდებულია ნაწილაკების ზომაზე;

გ) S3 დამოკიდებულია რაოდენობაზე;

  1. როგორი მუხტები აქვთ ნაწილაკებს?

ა) ყველა ნაწილაკი დადებითია, რადგან მოძრაობს დადებითი ელექტროდისკენ;

ბ) ყველა უარყოფითია, რადგან მოძრაობს დადებითი ელექტროდისკენ;

გ) ყველა ნეიტრალურია, რადგან მოძრაობს სხვადასხვა მიმართულებით.

  1. შენ მიერ დაყოფილი ნიმუშებიდან მიიღება სამი ფერის ზოლები: ნარინჯი (ყვითელი), ბრომფენოლის ლურჯი (იისფერი) და ქსილენის ციანოლი (ლურჯი). ეს ზოლები დნმ-ს ფრაგმენტები რომ იყოს, რომელი ფერი იქნებოდა ყველაზე მცირე ზომის ნაწილაკის შესაბამისი?

ა) ყვითელი, რადგან ის ყველაზე სწრაფად მოძრაობს;

ბ) ლურჯი, რადგან ის ყველაზე დიდ მანძილზე გადაადგილდა;

გ) იისფერი – მისი ზომის გამო;

  1. ორი მოლეკულის შედარებისას მათი ერთნაირი ფერის შემთხვევაში რა დასკვნის გაკეთებას შეძლებდი?

ა) მათ აქვთ ერთნაირი ფერი;

ბ) მათ აქვთ ერთნაირი ზომა;

გ) მათ აქვთ ერთნაირი ზომა და მუხტი;

  1. როგორ გადაადგილდება გელში დადებითად დამუხტული ნაწილაკი?

ა) დადებითი მუხტის გამო მოლეკულა მოძრაობს უარყოფითი ელექტროდისკენ;

ბ) დადებითი ნაწილაკები თავსდებიან დადებით და უარყოფით ველებს შორის;

გ) დადებითი მოლეკულები მოძრაობენ დადებითი ელექტროდისკენ.

„როცა დედოფალი ვიყავი“ -ესმა ონიანის პოეზია

0

„ადამიანო, შენ წინა ვარ, თუ რამეს ეძებ…“

 ღმერთთან ინიციაცია – ნიჭიერება – ხანდახან გასაოცარი მრავალმხრივობით მჟღავნდება ადამიანში, როგორც დასტური სრულყოფილის არსებობისა. ესმა ონიანის უნივერსალიზმი ისაა, რომ მისი მხატვრობა ლინგვისტურია – მოგვითხრობს, პოეზია კი ფერწერული – გვიხატავს. ხოლო, საზოგადოდ, მისი თვითგამოხატვის მანერა სინკრეტულია: თითქოს პირველქმნილი, უხინჯო, ინტუიციური წვდომაა სამყაროსი – მუსიკით, ფერითა და სიტყვით, რომელიც არცთუ ისე კონკრეტულია, რადგან მრავალ განცდას აერთიანებს, როგორც ი გ ი, „რომელმან შექმნა სამყარო“… ისიც ხომ სიტყვაა. მასთანაც, როგორც სხვა შემოქმედებთან, სამყაროს მოდელია მოცემული, სრულიად თვითმყოფადი და ორიგინალური. ეს არის განცდები, ასოციაციები, სააზროვნო კატეგორიები, პირობითობები თუ მათი რღვევის ნება, ფარულიცა და გაცხადებულიც. როგორიც იყო წუთისოფელი თუნდაც ფიროსმანის შემთხვევაში – შავი ნათებით, „ვერცხლისფერი კალმახების ცინცხალ ლაღობით“; ტერენტი გრანელთან – „დახარბებული მოფერებას“, ბავშვები „გიჟის“ ძახილით და ტაშით რომ მიაცილებდნენ, მისი სიცხიანი „დაო ზოზიათი“ და სიკვდილთან შეფიცულის მარადი შეცხადებით: „ყველაფერი მოგონილი, უსიცოცხლო დანაზოგია; ან ვაჟასეული თუ ესმას მეგობარ გურამ რჩეულიშვილისეული სულიერი სისპეტაკე, ყვავილის ან ბავშვის სიყვარულში გამონაშუქი: „მინდვრის პატარა ყვავილთან/ მოვახერხებდი ტრფიალსო“. გურამის მოთხრობა „ნათელა” მახსენდება, დიდი თუ პატარა ბავშვის გაუგებრობისთვის განწირული სიყვარულის სისუფთავე თუ სიალალე, უცნაური ბედნიერების შეგრძნება, აუხდენელი სიზმარივით. ესაა ჭეშმარიტებასთან სიახლოვის მძიმე სიმსუბუქე:

„რადგან ვინც იგრძნო გაელვებული,

აყვავებული სურნელი მიღმა,

უათკეცდება ცოდვის სიმძიმე,

მისთვის სიმძიმედ ბუმბულიც კმარა“ (155).

მოდი, მივყვეთ მხატვრული სახეების ზოგჯერ იდუმალ, მომნუსხველ გაურკვევლობას, როგორც „მზის კომშისფერ ბილიკს იატაკზე“ ბიოკლინისეული მისტიკური კაეშნით („ნაძვების სიკვდილიან სიმწვანით“), პეპლის მიმოზას მსგავსი ფერფლით, უცოდველი ამაოებით, „ღვინისფერი საღამოებით“, მშვენიერი ინფანტას „დატალღული ფურცლის სისველით“, გადამხდარისა თუ არგადამხდარის გახსენების სინანულის მუსიკით და ერთ მძივად ავკინძოთ ეს „მარცვლები“ ესმა ონიანის განუმეორებელი წუთისოფლისა.

თავისუფლება – და მე კი ყველას მონა ვარო, ვაჟა რომ წერდა ბუნებისა და ადამიანის ჰარმონიულობის პრინციპზე, ახლა ესმა ონიანს მოვუსმინოთ:

„რიდით უცქერენ ჩემს დღესასწაულს და გაოცებით,

აღარც რა უნდათ წამიერი, ნაავხორცები.

გამოუვალი სიკეთისკენ მისდრეკთ გონება,

ენატრებათ უსასრულო ეს დამონება“ (6).

„გამოუვალი სიკეთე“ ღმერთია უთუოდ და მასთანმყოფობის თავისუფლება ანუ ზნეობრიობა. ესაა თავისუფლება „დანის პირზე ბასრად ანთებული სიტყვასავით“, ტყვიასავით მძიმე, სისხლის „მზეების გამოსასხმელად“ – მკაცრი საკანი მაღალი სულიერებისა. არის თავისუფლების სხვა დეფინიციებიც ესმა ონიანთან – ყოფა, თავისი ურბანული ჯუნგლებითა („დაგეშილი ჟიგულები“) თუ მშვიდი პასტორალურობით („ნასწავლ-ხსოვნაში გლეხი, ხარი და ურემია“), მისი ტყვეობა, ყველას თავს გადახდენილი და ჩვენი ღირსების „ლაკმუსის ქაღალდი“: „გინდა გასხლტე უნამდვილო სინამდვილისგან…/ ჩემმიერობა ყვითელ ჩალმასავით მეხვევა თავზე“ („ტყვე“, 112) და საკანშიაც თავისუფლება, რომელსაც გამუდმებით ეძებს და იშვიათად, დიდი სულიერი სიმტკიცის შემთხვევაში, მოიპოვებს ადამიანი: „გუმბათებიდან ჩიტების ჭყივილს, კუკიას, მტრედებს/ რას გამოველით, დაბზარულ ხმებით/ რომელი კარის გასასვლელს ვეძებთ?“

ღმერთი – უარყოფილი, ჯვარცმული სრულყოფილება, რომელსაც მთელი ცხოვრება მიელტვის ადამის მოდგმა, გულნატკენი მაცხოვარი: „ის გულის ტკენა (თუმცა ყველაფრის გაგება ძალგიძს),/ თანაგრძნობის ალერსიან მკლავისკენ ლტოლვა,/ ადამიანურ სიუხეშით უნებურად უპასუხოდ დარჩენილი, დღემდე გაღელვებს“ („გარდამოხსნა“, 46). მისი „არწივივით გაშლილი“ ჯვარცმის ქვეშ, სამყაროს რომ დაჰყურებს, დგას ადამიანი უხსოვარი დროიდან დღემდე და მარადი მონანიებით ცდილობს, შეიმსუბუქოს უცვლელად, კვლავ განმეორებით ცოდვილი ბუნების სიმძიმე:

„მონანიეს, დაბნეულს, –

რა ინანოს, რა – არა,

როდის არის მართალი, როდის ავი გამხდარა.

ჩემს სულს გზა გაუნათე,

შინისაკენ გაუძეხ,

შიში სიტკბოდ უქციე,

ტანჯვა – გამქრალ სიზმრებად,

აპატიე, რაც სცოდა,

სიყვარული აუწყე!“ (152).

სამშობლო – უხილავი „შინისკენ“ სწრაფვაზე ვწერდით და ხილული – საქართველოა („ვარ-დის სუნი, ოქროს-ფერი სა-ქარ-თვე-ლო…“), ტრაგიკულობით ასე გადაჯაჭვული ღმერთთან.

„ფრესკებს ვნახავდით ტაძრებში

მოქნილ ხაზიანს, მკრთალსაო,

ზედ სახეები მდუმარე

ჩვენ მოგვაბჯენდნენ თვალსაო.

გარეთ ვნახავდით ქალწულებს,

რომ მოარხევდნენ ტანსაო,

იმ ფრესკებს მივამსგავსებდით –

წინაპართ სისხლი ჩანსაო“ (157).

ქვეყანა, რომელშიც ძველებურად ტირიან „თავო ჩემოზე“, მისთვის ანთებული გულებით. რომელთანაც ჩვენი ბედი საუკუნოდ გადაჯაჭვულა. აქ ხანდახან არის „არაფრის ქარი – არა რა ფერი” (გვახსენდება: „არ არიან, ქარია“), დაკარგულა ქართული სიბრძნე. ღმერთო, შენ კი ამ დროს:

„სიოთ მოგვივლენ, ზესურნელით ჟღენთილ-ნართაულთ –

ვინც ვერ გიწამა, ვინც ვერ მოგყვება,

ზე-ბედკრული იგი ვიტიროთ…

ვისშიც არ ფეთქავს ხსოვნა ნეტარი,

ყოველივეში მშობლის თბილ სუნთქვას არ სცნობს მადლიერ,

ვის არ აეჭვებს თვისი ჭაობი,

სიმძიმე ჯაჭვავს უგნურ-კადნიერს“.

დღეს კი, ამასწინათ ნანახი პატარა ემიგრანტი ბიჭი კითხვაზე, რა არის მისთვის საქართველო, ცდილობს პასუხის გაცემას და უცბად ატირდება. რა არის ეს, თუ არა „სამშობლოს განცდა გასაკვირველი“? ის ხომ ჯერ არ ყოფილა სამშობლოში?! რა არის ეს, თუ არა გენეტიკის ყივილი, „ცოდნა“, რომ „სისხლის ბილიკით შემოსული სინათლის ფეთქვა… ჩემში ვატარებ, გამუდმებით აღმოჩენილსა და მოღალატეს“ (31)?

ქართულ უნიკუმში, სიმღერაში, ხომ ეს ყველაფერი გამოხატულია („და გაისმოდა დების სიმღერა“, გალაკტიონისეული):

„თვალდაორთქლილ ქალთა ხატებით…

შიგ ჩაფლეთილი ტკბილი ქართულით…

სიყვარულით, სიყვარულით დაისრულების“ (44).

ქართული ყოფის, ისევე როგორც ჭეშმარიტების, მძიმე სიმსუბუქის ფილოსოფიაცაა ესმა ომიანთან…

ადამიანი – ქრისტესი არ იყოს, შემოქმედიც, ღვთაებრივი ქმნადობის მიწიერი ასლი, ადამიანში იბადება. ამ ერთიანობის შეუმჩნევლად, რომელიც მას განსმჭვალავს, „ორგანულ მთელად კრავს“, მას ბევრი აკლდება – უამისოდ ხომ ყველაფერი უფასურდება ამა სოფლად. ეს ორკესტრირება შემოქმედებისა ადამიანის გარეთაცაა და შიგნითაც. მთელის ნაწილიც ხარ და პატივსაცემი ავტონომიაც (იქნებ ესაა მიღმიერი არსებობის ფორმაც?). და როცა შენ შიგნით მოგესმის „უსასრულობის გუგუნა ოდა“, ჩვენი „განათლებული“ სიცარიელის, უცოდნელობის მიუხედავად, აღვფრთოვანდებით: „ნუთუ ეს მე ვარ?!/ ისევ მე ვარ?!/ ისევ მოვსულვარ!“ (21). ვართ პატარებიც: სისუსტეებს, ჩვენს სიბრმავეს ვერ ვღალატობთ პირობითობის ჯაჭვებიან ჭრიალა კართან და ვეძებთ საყრდენს, როგორც სიმტკიცეს, „როგორც დასტურს მართალზე მართლის“. თუ ეს კარი განგვეღო („ყველაფერი ღვთის ნებაა“ და აქ აუცილებლად ჩვენი ნებაც, სინერგიაც, ჩვენთვის სასიკეთოც მოიაზრება), ვირწმუნებთ: „შენ დიადი ხარ, ადამიანო“, ან „მე ისევ მოვალ ადამიანად“, – ეს ადამიანის ჰეგემონიით და არა ვაჟასეული „რატომ არ მოვედ წვიმადა“. ადამიანად ყოფნა და მისი ყველაზე დიდი, ეკლესიასტეს ფილოსოფია, ამაოება ამაოებათა. ეს იგივეა, რაც თანასწორუფლებიანობის ღვთაებრივი პრინციპი: „სიცრუეა შედარება, დახარისხება ღვაწლთა, ამაგთა/ სასაცილოა მნიშვნელოვნის მოძიება, როგორც ფეხზე გამძვრალი ქოშის“. ადამიანი, რომელიც ხანდახან უბრალოდ, უღალატოდ სიცოცხლის ფერხულშია ჩაბმული და ცდილობს, თუნდაც სიყვარულით ამოიცნოს მისი ფარული არსი ყველაფერში:

„მიყვარხართ, ვენახებო, მთვლემარე რამინა,

მაყვლიანი ბუჩქების სუნო…

ნეხვო, ჭიებო, თბილო, გამხმარი ბალახის ჩხვლეტავ,

დამპალო ვაშლო,

ჭის სახელურის სადღაც ჭრიალო,

მე თქვენ მიყვარხართ, მე თქვენ მიყვარხართ“ (25).

ადამიანი – „წინაპართა მოცისკროვნე, მზიან სისხლით წარბებშემართული“, დაჯვარულფანჯრებიანი, სინათლით „ჩამოჯვარული“ კედლებიანი ტაძრების თაყვანისმცემელი და თავად ტაძარი ამიტომ. იგი ხომ ყოველთვის გრძნობს და ამბობს:

„მე ვარ დიადი, არარა ვარ, მე ვარ ფიტული,

უნაყოფო, მწიფე მტევან ნაყოფ მოსხმული,

ხმელი ნერწყვი, შემზარავი ბედნიერება,

მიბმული ვარ გამუდმებით მოქანავე, სულ ასაშვები“ (29).

ესმა ონიანი პოეტთან ერთად მხატვარიცაა და იცის „ნაზჭერმისფრად“ მანათობელი სამოთხე, საღამო „დამწვარი შაქრისფერი“, „მელნისფერი ბინდი“ – ეს პირველქმნილი სამყაროს აღქმაა, თითქოს პირველყოფილი ადამიანის შეგრძნებების ერთიანობაა, რომლებსაც ძნელად დაერქმევა სახელი, რომლებსაც ის სინკრეტულად გამოხატავდა კიდეც: ცეკვითაც, სიმღერითაც, ხატვითაც. ეს შეგრძნებები როდი შეცვალა ცივილიზაციამ, როგორც „ეს მუქი მზე და მისი სქელი ოქროვანი ჩამოვანება“ (15). სამყაროს მძაფრი, ქაოსური, სინქრონული შეგრძნებებით აღქმა „ფერების ჩუმ ბორძიკად, ფშვინვად, მთვარედ ციმციმებს“. ეს სინთეზი უცნაური სისავსეა, სანამ „სქესად დაყოფის უცნაურ მიწიერებას: შეიგრძნობდა (ჰერმან ჰესეს „ჰერმაფროდიტული სისავსე“) ბუნებასთან შეზრდილი ყოფიერება და იქნებ სიახლოვეც პირველსაწყისთან, რომელიც ასეთივე გამოუთქმელია.

ბავშვობა, დედა, მამა, სიკვდილი – დედის ტკბილი ჩაით „დაპურებები“ და მისი მიღმიერში მადლად წასული ეს რუტინული ღვაწლი („ყვავილოვან ცისფერ ჟორჟეტის კაბით მოჩანს დედა სარკეში“), რომელიც თითქოს გესიზმრა, როგორც ბავშვობა, „მზის ბურუსში ყველაფერი“ – როგორ მოკურცხლავს სადღაც ბავშვი, მისი ნაბიჯების ექო. „ფარდა წითელი შუქით აივსო,/ დედას შევხედე, ისე მომშივდა“, – თითქოს ჩვილის, საერთოს, მიღმიერს ახლად გამოყოფილი არსების შეგრძნებებია, რომელიც ჯერ ისევ ახლოა პირველსაწყისთან. ჩვენი სიცოცხლის ყველაზე ნაღდი ხანა, როცა „ფრიადზე ვწერდი თემებს და… უცოდინრობის მწვავდა სახმილი“ და მისი გახსენება, „გლეხის ბავშვების თითებწაყინულ შიშველ მტევნებით ბეღურასავით აბუზული გამოცხადება“.

მამისა და სიკვდილის განცდა ესმა ონიანთან ერთმანეთს უკავშირდება და ძალიან ემთხვევა ჩემს შეგრძნებებს სწორედ მამაჩემსა და მის გარდაცვალებასთან. მისი პოეტური მხატვრობის სიკვდილის ყვითელი დაემთხვა ჩემი ყვითლის გაცდას, რომელიც ასევე ასოცირდება სიკვდილთან, რომლითაც „სიცოცხლე შვენობს“. „ყოვლისმოცვილი ყვითელი ჩრდილი“, „თოთო სიბავშვით განათებული ყვითელი ელდა“, – იდენტური განცდები ადამიანად ყოფნის ბოლო, მტკივან წუთებზე. მამა, „სუფთა, მხრებამოყრილ ფრინველივით/ დიდი მოწყენით წყლიან თვალებით… დაუცველი სიკვდილისპირა ბავშვის იმედით“ და დიდის სიმარტოვით. მეც ასეთი მახსოვს მამაჩემი მისი სიცოცხლის ბოლოს („შუქი სახეში ყვითლად ჩაქვავებოდა“).

სიკვდილი, „თოხქვეშ მიწის თხელი ხრიალით“, როგორც ისევ გათანაბრება მიღმიერთან, როგორც სიმსუბუქე, გაქრობა და გასინათლება, „უსასრული სიჩქარეა – ერთბაშ-ყოველი“. ისევ გალაკტიონი გვახსენდება: „სიკვდილის გზა არრა არის, ვარდისფერ გზის გარდა“. მიღმიერის დინამიკის, სიცოცხლის მარადიული ბრუნვის ეს განცდა ძალიან დამაიმედებელია ჩემთვის. ეს მოხდება სიცოხლეებისა და სიკვდილების მრავალჯერ გამეორების შემდეგ (ბევრჯერ „ვკვდებით“ და „ვიბადებით“, არა?).

„გასისხამდება სისხლის ამოსხმა,

აბღავლდებიან სოფლის ბატკნები,

საკუთარ სულის მოსახსენებელს

გაკაპასებულ გარჯით დატკეპნის“ („სოფლის სიკვდილი,“ 138).

…და გახსენდება: „სიკვდილი დედა ყოფილა, სიცოცხლე – დედინაცვალი“.

ვიცით, რაც გვიყვარს და რასაც ვტოვებთ:

„იქ ჩაინთქმება მიწად თამაში, ადამიანად,

აყვავებული სასაცილო ხეები და ნაკადულები,

ნიავი, სუნი, შრიალა ქარის ქროლვა-ხალისი,

გაფუყული მოლანდებები,

სიყვარულის მარყუჟით მოქანავე ხორხების შეხრა,

ამ ყოველივეს – ტკბილ თრობით, გაუმაძღრად ვეღარ მოვეშვით…“

(„სვიმონ ბაბუა“, 52)

მაგრამ ამ შუქთა ქარბუქში ანუ „ციდან ცამდე“ არ ვიცით, „თუ იკვირტება ნეტავ იქაც რაიმე ნდომა“.

მხატვრობა, სამყაროს ფერები, ხმები, სუნი – ესმა ონიანის პოეზია მხატვრის ხედვა, აღქმა უფროა. თითქოს ნახატს უყურებ, მხატვრული სახეები ფუნჯის მონასმებია, უნდა დაშორდე, რომ აღიქვა ერთიანობაში ეს უცნაური ფერები („აქა-იქ დამამჩნევს ძეწკვის ბრწყინვა ოქროს სველ ნაკვალევს“; „უნაბისფერი ოთახი“; „ოქრო-ვარდისფერ ლექსში ვეშაპთა მოშავოდ მბზინავი ნაფრცქვენი“; „ძვლისფერი სინათლე“). სუნსაც კი ფერი აქვს: „მონგოლთა ძველი ვარდების ფერი სუნი“, დროს – გამოსახულება: „სარკის ქარებში აორთქლებული სუნამოები“. ფერს კი გემოც აქვს: „კარაქისფერი კამეოს ნუში გულზე დამკვდარი“. თითქოს ამ შეგრძნებების ერთიანობა ცდაა, ჩასწვდე ყოფიერებას.

„აჰა, შენითაც მიბმული ვარ, ფერწერავ – დიდო, ფარულო!

უძლიერესი გამოფურჩქვნით ჩემიდან იძვრი;

მუსიკა? – შენთან შედარებით ანგელოზია,

ის ფარული შრიალია უსხეულო,

სასრულობის უსხეულო სადინრებისა,

ამოვსებული შავი ბუთბუთა ხავერდის ფოთლით, თეთრი ფთილებით“ (34).

მკითხველი გრძნობს, რომ ეს შემოქმედი, უპირველესად, მხატვარია და მერეა პოეტი. მისი პოეზიის ფერებიც საღებავებია, „გამოხმობილა დაპრესილი, ფხვნილიანი მოკვდინებიდან“ ანუ მიღმიერიდან, არყოფნიდან. ყვითელი – „აღგზნებული ზაფრანაა; კვერცხისგულის ამოფენა ნაღვლიანი სადინრებიდან; ინდოეთის ყვითელ ალმურში მანგოს ფოთლებით ნაკვებ ძროხების; ოქროს შროშანებიან (აბრეშუმზე); ფრესკის ფრთაჭრელ ფრთოსნებში“; შავი – არმსტრონგივით „ამოხეთქილ ხახის ვარდებით“; შავისა და სუნის კავშირი; ატმის კურკების, ნაჭუჭების შავი გურგური, გამჭვარტლული ოთახების ლამფის ყელის შავი არშია; ბებიის, ღაბუასა და ღაბაბიანის, შავ-ჭრელი თავშლის ფერი; „ბავშვების შავი პეპლებივით ცეცხლში ჩაფერფლა!“; წითელი – წითლის გრადაცია, რომელიც გაგრძნობინებს, რომ ეს ის ფერია, ყველაზე უკეთ რომ გამოხატავს ყოფიერების ტრაგიზმს, კაეშნიან ვნებას. ესმა ონიანის მეწამულის პრიორიტეტს თუ გავითვალისწინებთ, თავად სიცოცხლის გამოხატვაზე, მისი აღქმის უჩვეულო სიმძაფრეზე, დიდ სიყვარულზეა მისი ლექსები თუ ნახატები. საბჭოურ სინამდვილეში წითლის ასე გაიდუმალება, გარომანტიკულება და არსობის სრულქმნილების, სისავსის გამომხატველად გადაქცევა, უდავოდ, მისი დამსახურებაა. თორემ კომუნისტურ დროშას კი ჰქონდა სისხლისა და ძალადობის ფერი, მართლაც, რომელსაც შემოქმედმა „ცოდვა“ მოსწმინდა და გააკეთილშობილა. „ღვინისფერი ვარდების კონა“, „ენდროს ფესვები… სისხლი მოშივდა… მეწამული ყვავილების დიდი გუნდებით პირის ავსება“; მეწამული ესმა ონიანის ფერია, „ჩამავალ მზეში შეფაკლულ კედლებს“ რომ აქვს, ბავშვობის ოცნებების სიმძაფრის ფერი, ბროწეულის ყვავილების, „აღმოსავლეთის სიმცხუნვარის უცნაური ძალის“ შეგრძნება; ვარდისფერი – ეს იყო წითლის დასაწისი…“ ნაზად ხარობდა… ამოიცნობა ცნობამიხდილი ხსოვნის სიცხადის მოტკბო ვარვარად“; ნარინჯისფერი – „ნარინჯისფერ საღამოს მღვიმეს კვიპაროსების შავის შოლტებით“; ლურჯი – „ჩამობნელებულ ცის რუხ-ლურჯი ღელე მიდის ფანჯრებში“, „ტკბილი სიძველის სიყვითლეს… ლურჯად მოგვბერს“ – ესაა დები იშხნელების მუსიკის ფერი. მათი ხმისა, „დაბზარულ ეშხით“, „დამჭკნარ ვარდების, ტრფობის, ვედრების“.

სამყაროს ხმებიც ერთობლივია: ადამიანის, ბუნების, მუსიკის, – „ნეკნების, გულის, სასულის შერწყმული ხმები/ თბილ ნაკადად მანანას ხმად ტუჩების ხატში, წარბთა რკალში ცხადლივ ამოდის“ და ღვთაებრივი: „მამადავითის დგაფუნი ფრთათა“; მხატვრული სახეები, ტროპები ღრმა თუ ზედაპირული ქვეტექსტებით ერთდროულად. ხოლო სუნის შეგრძნება („რომლის კანქვეშ უცაბედი უფსკრული ქშინავს“) ზოგჯერ ისეთი დახვეწილია და არქაული („სუნი კეთილი – საკრებულო ნეტარ ხსოვნათა“), თითქოს საკმევლისაა, ისევ და ისევ, მყიფე თუ სერიოზული განცდებით, რომ „ყოფის სინათლით გაჭოლილი უყოფნობის ბაღებში ვთვრებით“ (49). იქნებ ეს საკუთარი არასრულყოფილების დაუკმაყოფილებლობით თრობაა?

შეგრძნებათა, ასოციაციათა ფრაგმენტები, რომლებიც აბსტრაქტულ, ავანგარდულ, სხვადასხვა ტექნიკით შესრულებულ ნახატებად ერთიანდება – ფუტკრის „ეჭვიანი სიფიცხე“, „შავი ტყემლები, როგორც ძმის თმები“, „ლაპლაპა ბროწეულების გადაპარსული თავების სხდომა“, ნეფერტიტის ზეთით გაზელილ მუცელზე „ხბოს ნესტოსავით“ მბზინავი ჭიპი – და მას პირობითად შეიძლება დაერქვას: „ვა, სოფელო, რაშიგან ხარ, რას გვაბრუნებ, რა ზნე გჭირსა?“ ან „ჩვენი ცხოვრების გზა სიზმარია“.

ბოლოს ერთად რჩებიან ღმერთი და ადამიანი:

„ღვთისმშობლის თეთრი სტუმრები…

სიყვარულის, ახლობლობის მტვერში არიან“.

ეს კი იგივეა, რაც „ნაწვიმარ სილაში ვარდი“ – ხილულის მიღმა შეფარული უდიდესი საიდუმლო ყოფიერებისა, რომელსაც დაბადებიდან გრძნობ. ის უფაქიზეს, მგრძნობიარე სიმებს ეხება ჩვენი სულისა, მაგრამ როცა გამოხატვაზე მიდგება საქმე, ვერ არქმევ სახელს, არ იცი, რა არის… ამისთვისაა პოეზიაც.

იქნებ მართლა ცოდნით არცოდნაა ჩვენი ცხოვრება? –

„ბრმები ბრეიგელისა და ბრმები მეტერლინკისა შეხვდნენ ერთმანეთს:

„ჰაიტ, თქვე ბრმებო!“ – შესძახეს და განაგრძეს გზები“ (204).

ბრმანი ვართ, ნეტარნი თუ ტრაგიკულნი, ჭეშმარიტად!.. ამას ემატება შეუცნობლის, სიბრძნის, ჭეშმარიტების შემეცნების სიმძიმე და ასე იქცევა პოეზია პროზად ანუ წუთისოფლად, მასში გამკრთალი სრულყოფილის ნამცვრევებით ისე, როგორც ჩამავალი მზე მოლიცლიცე წყლის ზედაპირზე: თვალისმომჭრელიც, დამატყვევებელიც, შემაძრწუნებლად იდუმალიცა და დიდი იმედის მიმანიშნებელიც, როგორც უკვე ხსენებული ღვთისა და ადამიანის ერთიანობა.

ესეც ესმა ონიანის „წუთისოფლის მძივი“.

 

 

ციტატები წიგნიდან „ესმა ონიანი – ისევ მე ვარ?! ისევ მოვსულვარ!” (არტანუჯი, 2021)

 

 

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...