საგანმანათლებლო პროცესში პროექტების გამოყენება თანდათან მკვიდრდებასამასწავლებლო პრაქტიკაში. საგანმანათლებლო პროექტი შეიძლება განვმარტოთ, როგორც გარკვეული მიზნით განხორციელებულ საკლასო ან გუნდურ აქტივობათაერთობლიობა, რომელიც ხელს უწყობს ერთი ან რამდენიმე სასწავლო ამოცანის შესრულებას.

სასწავლო პროექტის ხანგრძლივობა, მონაწილეთა რაოდენობა და თემატიკა მრავალფეროვანია. მას აქვს ყველა ის მახასიათებელი, რაც უნდა ჰქონდეს ნებისმიერ პროექტს: გამოკვეთილი მიზანი, დროში გაწერილი აქტივობები და ეტაპები, შედეგები, პასუხისმგებლობისა და ამოცანების გადანაწილება პროექტში ჩართულ პირებს შორის და სხვ.

პროექტი კარგი საშუალებაა მოსწავლეთა მოტივაციის ასამაღლებლად, მათი უნარებისა და მიდრეკილებების წარმოსაჩენად.

ინტერნეტისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარებამ პროექტების გამოყენების არეალი მნიშვნელოვნად გააფართოვა. გაადვილდა საერთაშორისო პროექტების შესრულებაც. მათი წამოწყება შეუძლიათ როგორც საერთაშორისო ორგანიზაციებსა თუ სამთავრობო სტრუქტურებს, ასევე საინიციატივო ჯგუფებს, მასწავლებლებსა და უშუალოდ სასწავლო დაწესებულებებს.პროექტი შეიძლება იყოს თანამშრომლობითი, საერთაშორისო, თემატური, საგნობრივი, ინტერდისციპლინური, სასკოლო, თემური და სხვ. ისინი სირთულითაც განსხვავდება ერთმანეთისგან. ინტერნეტის განვითარებასთან ერთად პროექტებიც უფრო დახვეწილი და მრავალფეროვანი ხდება.

ამჟამად ექსპერტები განასხვავებენ ინტერნეტპროექტების შემდეგ ტიპებს:

.ინტერნეტმოკვლევა ანუ ვებმოძიება – ინტერნეტში არატრივიალური და ძნელად მოსაპოვებელი სასწავლო მასალების ძებნა;

.მიმოწერითი პროექტები – სხვადასხვა ხასიათის საგანმანათლებლო ინფორმაციის გაცვლა ელექტრონული ფოსტით ან სხვა საკომუნიკაციო საშუალებებით;

.ვირტუალური მოგზაურობა – რომელიმე ქვეყნის, ქალაქისა თუ ისტორიულ-გეოგრაფიული ადგილის შესწავლა ინტერნეტის საშუალებით;

. “მოსწავლეთა ფაბრიკები”, რომელთა ფარგლებშიც მოსწავლეები ქმნიან სასწავლო ელექტრონულ რესურსებს;

. კვლევითი პროექტები, რომლებიც გულისხმობს მონაცემთა მოგროვებას და დამუშავებას სასწავლო ან სამეცნიერო მიზნით გამოსაყენებლად;

. სიმულაციური და როლური თამაშები – სასწავლო პროექტის ნაწილი;

.“ჰკითხეთ ექსპერტს” – ერთ ან რამდენიმე საინტერესო საკითხზე ექსპერტის მოსაზრების მოსმენა;

.სასკოლო საპროექტო დღეები.

სულ უფრო პოპულარული ხდება ვებ 2.0 ტექნოლოგიებით გამდიდრებული პროექტები, მაგალითად: განსაზღვრული თემის გარშემო ვიკიპედიის ტიპის თანამეგობრობის შექმნა; მობილური ტელეფონების გამოყენებით ურბანული სივრცის შესწავლა, ფოტოვიდეოგადაღება და მასალების გაზიარება-ანალიზი; დამალული განძის მოძიება GPS ხელსაწყოების მეშვეობით და სხვ.

ქართველ მასწავლებლებს სასწავლო პროექტის დაგეგმვისა და ორგანიზების საფუძვლების გაცნობაინფორმაციულ-საკომუნიკაციო საშუალებების გამოყენებით, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრის ისტ ტრენინგკურსის მეშვეობითაც შეუძლიათ.

ამჯერად იმ საგანმანათლებლო პროექტებზევისაუბრებთ, რომლებიც უკვე დამკვიდრდა საერთაშორისო პრაქტიკაში და თანამშრომლობით ან საკონკურსო ხასიათს ატარებს. ზოგიერთ მათგანში მონაწილეობა საქართველოს სკოლებსა და დაინტერესებულ მასწავლებლებსაც შეუძლიათ.

ოფიციალური საპროექტო ქსელები და პროგრამები

ზოგიერთ პროექტს სპეციალურად გეგმავს სხვადასხვა ოფიციალური სტრუქტურა თუ საერთაშორისო ორგანიზაცია. ევროკავშირის ქვეყნების სასკოლო ქსელი EUN (www.eun.org) ევროპის ქვეყნებში ისტ განათლების პოლიტიკის განმხორციელებელ სტრუქტურებს აერთიანებს. EUN ქსელი, გარდა კვლევებისა, საგანმანათლებლო რესურსების შექმნისა, სასწავლო პორტალებისა თუ პლატფორმების შემუშავებისა, ორგანიზებას უწევს საპროექტო ხასიათის აქტივობებსაც, რომელთაგან ყველაზე გავრცელებულია eTwinningპროექტები. პორტალზე (www.etwinning.net) რეგისტრაციის შემდეგ დაინტერესებული სკოლა, სულ ცოტა, ერთ პარტნიორს მაინც ეძებს ევროპის რომელიმე ქვეყანაში და მასთან ერთად ახორციელებს პროექტს, რომლის მიმდინარეობასაც გამოყოფილ თანამშრომლობით სივრცეში ასახავს. პორტალზე განთავსებულია მეთოდური რეკომენდაციები, სანიმუშო პროექტების აღწერები და ის ინსტრუმენტები, რომელთა გამოყენებამ კარგი შედეგი გამოღო. ამჟამად სამი ათასზე მეტი პროექტია აქტიური, 18 ათასი კი –დამთავრებული.

EUNევროპული სასკოლო ქსელის ეგიდით იმართება ისტ სასწავლო რესურსებისა და ევროპულ სკოლებში განხორციელებული პროექტების ყოველწლიური კონკურსი. ის რამდენიმე კატეგორიაში ტარდება, რომლებსაც სხვადასხვა კერძო და სამთავრობო ორგანიზაცია აფინანსებს. საკონკურსო კატეგორიებია: საუკეთესო პროექტი ახალგაზრდობის ელ. უნარების გასაუმჯობესებლად, სოციალური ქსელების ინსტრუმენტებისა და მობილური მოწყობილობების გამოყენება საგანმანათლებლო პროექტებში, საუკეთესო საერთაშორისო პროექტი. კონკურსში მონაწილეობა საქართველოს სკოლებსაც შეუძლიათ, თუმცა, პირობების თანახმად, საპროექტო აქტივობა რომელიმე ევროპულ ენაზე უნდა განხორციელდეს.

www.globalgateway.org– ეს არის პორტალი, რომელსაც ბრიტანეთის მთავრობა უჭერს მხარს. ის ხელს უწყობს მსოფლიოს ნებისმიერი ქვეყნის სკოლების თანამშრომლობას ბრიტანეთის სკოლებთან და, ამდენად, ქართული სკოლებისთვისაც ხელმისაწვდომია. ბრიტანულ სკოლასთან პარტნიორული პროექტის განსახორციელებლად შესაძლებელია შეზღუდული დაფინანსების მოპოვებაც სხვადასხვა წყაროდან. ზოგიერთი მათგანი პორტალზეა მითითებული.

პროგრამა „გლობუსს“ (იხ. www.globe.gov) მხარს აშშ-ის მთავრობა უჭერს. ის კვლევითი ხასიათის პროექტების განხორციელებას გულისხმობს. ამ პროექტების ფარგლებში პროგრამის მონაწილე სკოლების მოსწავლეები გარემოს შესახებ მონაცემებს აგროვებენ და სპეციალური სტანდარტული პროტოკოლების მეშვეობით მეცნიერულად ამუშავებენ. კვლევის სფეროებია: ატმოსფერო, ჰიდროლოგია, ნიადაგი, ბიოლოგია, ფენოლოგია. მიღებული შედეგები იმ რეალურ მეცნიერულ კვლევებში გამოიყენება, რომლებიც სხვადასხვა ადგილიდან მონაცემთა მიღებასა და ანალიზს ითხოვს.

საერთაშორისო საპროექტო ქსელები

საერთაშორისო ქსელები ხშირად მასწავლებელთა მონდომებასა და ენთუზიაზმზეა დაფუძნებული. ასეთი თანამშრომლობითი ინტერნეტსივრცის მაგალითია iEarn – საერთაშორისო განათლებისა და რესურსების ქსელი (იხ. www.iearn.org). ქსელს საერთო კოორდინაციას არასამთავრობო ორგანიზაცია უწევს. მას კოორდინატორი ასზე მეტ ქვეყანაში ჰყავს, მათ შორის საქართველოშიც. აიერნი კარგად ჩამოყალიბებული და სტრუქტურირებული ქსელია, რომელიც დაინტერესებულ მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს სთავაზობს 150 თემატურ პროექტს, მართავს სემინარებსა და ყოველწლიურ კონფერენციას.

აიერნის პროექტების შეჯერება ეროვნულ სასწავლო გეგმასთან სავსებით შესაძლებელია. კონკრეტული პროექტის არჩევისა და რეგისტრაციის შემდეგ მონაწილე გუნდი ინფორმაციას და მასალებს გამოყოფილ ინტერნეტსივრცეში ათავსებს. აქვე, ფორუმზე, შეიძლება ურთიერთობის დამყარება პროექტის კოორდინატორსა და ყველა იმ ჯგუფთან, რომელიც არჩეულ პროექტზე სხვადასხვა ქვეყანაში მუშაობს. შემოთავაზებული პროექტები პერიოდულად იცვლება. თემები კურიკულუმის საგნების შესაბამისია და განკუთვნილია სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფისთვის, მაგალითად: “ეროვნული ტანსაცმელი”, “ჩემი სახელი”, “ჩემი ქალაქი და მე”, “იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობა”, “გაიცანით სხვები”, “მათემატიკის კავშირი ჩვენს ცხოვრებასთან”, “ადრეული ხალხების სიმბოლოები”, “ჩვენი მდინარეები – ჩვენი სამყარო”, “კალიგრაფიის ხელოვნება” და სხვ.

მიუხედავად თემატური მრავალფეროვნებისა, ყველა პროექტს ერთი დევიზი აერთიანებს: როგორ გააუმჯობესებს ის დედამიწაზე ცხოვრების დონეს.

აიერნის ქსელი საქართველოშიც ფუნქციობს. მის შესახებ მეტი ინფორმაციის მიღება შეგიძლიათ აქ: https://gearn.blogspot.com

ევროპული სკოლების საპროექტო ასოციაცია ESP საკუთარ ქსელში აერთიანებს არამარტო ევროპული ქვეყნების მასწავლებლებს – მასში მსოფლიოს სხვა ქვეყნების მასწავლებლებიც არიან ჩართულნი. ეს ასოციაცია ისტ-ზე დაფუძნებული ინოვაციური განათლების მხარდაჭერას ისახავს მიზნად (www.espnet.eu). ქსელში შემოთავაზებული პროექტები ინტერნეტით თანამშრომლობაზეა გათვლილი და ორ კონცეფციას გვთავაზობს: ტელეპროექტსა და ელექტრონულ ჟურნალს. ტელეპროექტის კონცეფცია გულისხმობს სხვადასხვა ქვეყნის მოსწავლეთა შორის დიალოგის წარმართვას რომელიმე საინტერესო თემაზე, ამ თემის აქტიურ შესწავლას და შესაბამისი მასალების ურთიერთგაზიარებას ელექტრონული ფოსტით ან ვირტუალურ საგანმანათლებლო გარემოში. ელექტრონული ჟურნალი წარმოადგენს თანამშრომლობით ინტერნეტპლატფორმას, რომლის მეშვეობითაც სხვადასხვა პროექტი ხორციელდება.

თანამშრომლობითი პროექტის მაგალითები

“სხვისი სახე” (The Image of the
Other)ESPქსელის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი პროექტია, რომელიც უცხო ენების შესწავლაზეა ორიენტირებული. პროექტს აქვს პორტალი (www.espnet.eu/image), სადაც პარტნიორის მოსაძიებლად, პროექტის დასაგეგმავად და შესასრულებლად საჭირო ინფორმაციაა განთავსებული. პროექტის ძირითადი იდეაა მოსწავლეთამიერ უცხო ენაზე ინდივიდუალური წერილების მომზადება და ელექტრონული ფოსტით გაგზავნა პარტნიორი კლასის მეწყვილე მოსწავლესთან, ასევე პარტნიორის მიერ მომზადებული წერილების მიღება და განხილვა. პორტალი მოსწავლეებს სთავაზობს 10 სტანდარტული წერილის მომზადებას შემდეგ თემებზე: “გაცნობა”, “ჩემი სახლი”, “ჩემი სკოლა,” “ჩემი ჰობი”, “დეტალები”, “ჩემი დღიური”, “მართლა ვიცნობთ ერთმანეთს?”, “ჩემი მშობლიური ქალაქი და ჩემი რეგიონი”, “ჩემი ქვეყანა”, “გიწევთ მეგზურობას”. თითოეულ წერილში პასუხი უნდა გაეცეს შესაბამის კითხვებს, რაც ხელს უწყობს ენის ლექსიკისა და გრამატიკის ათვისებას. მაგალითად, მშობლიური ქალაქისა თუ სოფლის წარდგენისას მოსწავლეებმა უნდა უპასუხონ კითხვებს: რა ღირშესანიშნავი ადგილები აქვთ? რა არის მათთან ლამაზი და რა არ მოსწონთ? რას სთავაზობს ქალაქი მის მკვიდრებს? იცხოვრებდნენ თუ არა სხვა ქალაქში? რას ფიქრობენ სტუმრები მათ მშობლიურ ქალაქზე? როგორი წარმოუდგენიათ პარტნიორი სკოლის მშობლიური ქალაქი? – და ა.შ. წერილების მომზადების პარალელურად რეკომენდებულია მშობლიურ ქალაქზე ფოტო– და ვიდეოინფორმაციის, ინტერნეტბმულების მოგროვება და პარტნიორისთვის გაგზავნა ან ვებგვერდზე განთავსება. მოსწავლეები ასევე ეძებენ ინფორმაციას პარტნიორის ქალაქის შესახებ და ქმნიან საკუთარ რესურსს. ისინი თანატოლებისგან მიღებულ პასუხებს თავიანთ წარმოდგენებს ადარებენ და თანდათან ქმნიან სხვის “სახეს” (იმიჯს). პროექტის მიმდინარეობისას მოსწავლეები საგრძნობლად იმდიდრებენ უცხო ენის ლექსიკურ მარაგს და გრამატიკასაც უკეთ ითვისებენ.

პორტალზე განთავსებულია დამხმარე მასალები მოსწავლეთათვის, რაც მათ წერილების მომზადებაში ეხმარება. აქვეა მასწავლებლის მეგზურიც დეტალური ინსტრუქციითურთ, რაც პედაგოგებს პროექტის თითოეული ეტაპის წარმატებით წარმართვაში უწყობს ხელს.

თითოეულ შემთხვევაში მასწავლებელი ახდენსპროექტის მოდიფიკაციას და თემებს კლასის ინტერესებისა და ენობრივი კომპეტენციის გათვალისწინებით შეარჩევს. პროექტის მიმდინარეობისას შესაძლებელია დამატებითი აქტივობების ჩატარებაც: პრეზენტაციების, ფოტოკოლაჟების, ვიდეოფილმების მომზადება, სიმღერების ჩაწერა, კითხვარების გაცვლა, ესეებისა და ტურისტული მეგზურების მომზადება და სხვ.

პროექტი საკმაოდ პოპულარულია. თხუთმეტი წლის მანძილზე მან ათასობით კლასი და მოსწავლე დააკავშირა ერთმანეთს.

ESPქსელი კიდევ ერთ საინტერესო პროექტს –“კულტურის ძებნას” (CultureQuest) ახორციელებს. აშშ-ში წამოწყებული პროექტი განსხვავებული კულტურის შესახებ ინფორმაციის მოძიებას და შესაბამისი ვებგვერდის შექმნას ემსახურება. პროექტის ფარგლებში ხდება სხვა კულტურის ისეთი ასპექტების შესწავლა, როგორიცაარელიგია, რიტუალები, ცერემონიები, დასვენება, ჩაცმულობა, საკვები, კულინარია, მუსიკა, ხელოვნება, ცეკვა და თეატრი, ლიტერატურა, ყოველდღიური ცხოვრება, მუშაობა, სკოლა და განათლება. ვებგვერდების მომზადებისას მოსწავლეები ასაკის შესაბამისად ითვისებენ ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ინსტრუმენტებს და ეუფლებიან განსაზღვრულპროგრამებს. პროექტის ფარგლებში შექმნილი ვებგვერდები სასწავლო რესურსად გამოიყენება.

ESPქსელის მიერ ორგანიზებული სხვა პროექტებიდან აღსანიშნავია “ჩემი სათამაშოები”, “ზღვა – შენი მომავალი”, “ენერგია მოძრაობაში”, “ვიმღეროთ ერთად” და სხვ.

“საპროექტო ფაბრიკის” ტიპის პროექტებიდან აღნიშვნას იმსახურებს ThinkQuest (www.thinkquest.org), რომლის ფარგლებშიც, განსაზღვრულისაკონკურსო პირობებით, მოსწავლეთა გუნდები მთელი მსოფლიოს მასშტაბითსაგანმანათლებლო ხასიათის ვებგვერდებს ქმნიან. პროგრამაში მონაწილეობა ქართულ სკოლებსაც შეუძლიათ.

აღნიშვნის ღირსია აგრეთვე ესტონური პროექტი “გამარჯობა, გაზაფხულო”. მონაწილე სკოლების დაწყებითი კლასების მოსწავლეები სწავლობენ ბუნებაზე დაკვირვებას და მათ საცხოვრებელ ადგილთან გავრცელებული მცენარეების, ფრინველებისა და ცხოველების მახასიათებლებს. პროექტის ძირითადი აქტივობაა გაზაფხულის დადგომის მანიშნებელი სახეობების შემჩნევა, ფოტოგადაღება და მასალების ინტერნეტპორტალზე(https://tere.kevad.edu.ee) ატვირთვა. მოსწავლეები წინასწარ სწავლობენ აღნიშნულ სახეობებს, ინტერნეტის მეშვეობით ეცნობიან მცენარეთა იერსახესა და ფრინველებისა თუ ცხოველების მიერ გამოცემულ სპეციფიკურ ხმებს, მერე კი ცდილობენ, ბუნებაში იპოვონ ისინი.

წარმატებული დაკვირვების ამსახველი მასალები საყოველთაო ყურადღებას იპყრობს. პროექტში ყოველწლიურად ესტონური სკოლების მესამედია ჩართული, ხოლო ინტერნეტპორტალის დამთვალიერებელთა რიცხვი მილიონს აღწევს. საერთაშორისო თანამშრომლობითი ბლიცპროექტები ქართულ და ესტონურ სკოლებს შორის 2007 წელს განხორციელდა. საგანგებოდ შექმნილ ბლოგსივრცეში განთავსდა მოსწავლეთა მიერ მომზადებული მასალები წინასწარ შერჩეულ საპროექტო თემაზე. ეროვნული სამზარეულოებისადმი მიძღვნილ ბლოგზე აიტვირთა შესაბამისი რეცეპტები და ზოგიერთი კერძის დამზადების ამსახველი ვიდეოებიც, რომლებიც თავად მოსწავლეებმა შექმნეს.

დაფინანსება და მხარდაჭერა

ინტერნეტზე დაფუძნებული თანამშრომლობითი პროექტები, საზოგადოდ, დიდ დაფინანსებას არ მოითხოვს. ის აქტივობები, რომლებიც პროექტის ფარგლებში ხორციელდება, სასწავლო ხასიათისაა და საგაკვეთილო პროცესშიც შეიძლება იყოს ინტეგრირებული. ზოგ შემთხვევაში შესაბამის მეთოდურ რესურსებსა თუ საუკეთესო გამოცდილების ამსახველ მასალებს მოხალისეობრივ საწყისებზე ქმნიან ენთუზიასტი მასწავლებლები. საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და სამთავრობო სტრუქტურების მიერ ინიცირებული პროექტები მონაწილეებს ზოგჯერ განსაზღვრულდაფინანსებას სთავაზობს.მაგალითად, ევროპის ქვეყნების სკოლებისთვის ხელმისაწვდომია ევროკავშირის კომენიუსის პროგრამის დაფინანსება, რომელსაც იყენებენმოსწავლეთა გაცვლისა და მასწავლებელთა ტრენინგების ხარჯების დასაფარავად,სასწავლო მასალების გასავრცელებლად, საუკეთესო გამოცდილების გასაზიარებლად, სკოლებს შორის პარტნიორობის განსავითარებლად. უფრო ხშირია შემთხვევები, როცა კონკრეტულ პროექტსა თუ კონკურსს რომელიმე კომპანია ან სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულება აფინანსებს. ნებისმიერ შემთხვევაში, კარგი პროექტი და ინოვაციური წამოწყება უყურადღებოდ არ რჩება. მთავარია, რომ მასში ჩართული მასწავლებლები და მოსწავლეები უფრო მეტ ცოდნასა და გამოცდილებას იძენენ.

კითხვის მნიშვნელობა მხოლოდ მოცემული ტექსტის
გააზრებით არ შემოიფარგლება. კითხვა, განსაკუთრებით ადრეულ ასაკში, დიდ ზეგავლენას
ახდენს სხვადასხვა კოგნიტური უნარის განვითარებაზე. აღნიშნული ზეგავლენის ხარისხი დამოკიდებულია
კითხვის მოცულობაზე, ანუ იმაზე, თუ რამდენად ბევრს კითხულობს ბავშვი.   

მასწავლებელმა კარგად იცის, რომ ბავშვები ერთმანეთისგან
განსხვავდებიან კითხვის უნარის ფლობის თვალსაზრისით. მკვლევარები ხაზს უსვამენ ბეჭდურ
მედიასთან ურთიერთობის მნიშვნელობას ადრეულ ასაკში. წიგნის და ზოგადად, კითხვის მიმართ
ადამიანის დამოკიდებულება ხშირად განპირობებულია იმით, თუ რამდენად ინტენსიურად და
რა სიტუაციებში ჰქონდა ბავშვს, სკოლამდელ ასაკში, ნაბეჭდ მასალებთან შეხება (მაგალითად,
რამდენად ხშირად უკითხავდნენ წიგნებს, ან რამდენად უკავშირდებოდა წიგნის კითხვა სხვა
სასიამოვნო პროცესებს). კითხვის უნარის დაუფლების პროცესში მნიშვნელოვანია მიბაძვის
ფაქტორი: ბავშვის გარშემო მკითხველების არსებობა ხშირად აისახება კითხვის მიმართ მის
დამოკიდებულებაზე მომდევნო წლებში.

კითხვის უნარის განვითარების შეფერხების მიზეზი,
რიგ შემთხვევებში, არასაკმარისი და არასათანადო სწავლებაა. აქედან გამომდინარე, განათლების
მიღების საწყის ეტაპზე მასწავლებლის როლი ძალიან მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით სპეციალური
საჭიროებების მქონე ბავშვებთან მიმართებაში.  

ბავშვებს კითხვას იმისთვის ვასწავლით, რომ მათ
ცოდნის მიღება შეძლონ. საწყის ეტაპზე კითხვა ბავშვის მხრიდან დიდ ძალისხმევას მოითხოვს,
ნელ-ნელა კი ის ავტომატურ პროცესად ყალიბდება. ადრეულ ასაკში კითხვის უნარის განვითარების
შეფერხება და სიტყვის აღქმისა და გაშიფვრის სირთულე ბავშვს კითხვის მიმართ უარყოფით
დამოკიდებულებას უჩენს, რის გამოც კითხვის ავტომატიზაციის პროცესი ფერხდება.  

განათლების სპეციალისტები თანხმდებიან, რომ
ბავშვის ლექსიკის ძირითადი ნაწილის განვითარება სწავლების პროცესში არ ხდება. ბევრი
მკვლევარი დარწმუნებულია, რომ სწორედ კითხვა და არა ზეპირი მეტყველება ახდენს ზეგავლენას
ლექსიკურ სიმდიდრეზე. ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში მეცნიერებმა სხვადასხვა ტექსტის ლექსიკური
სიმდიდრე გააანალიზეს. ეს მახასიათებელი იმის მიხედვით განისაზღვრა, თუ რამდენად იშვიათი
სიტყვები იყო მოცემული თითოეულ ტექსტში. სიტყვის ,,იშვიათობა” ინგლისური სიტყვების
სტანდარტული სიხშირეების მიხედვით დადგინდა. მაგალითად, ხშირად გამოყენების თვალსაზრისით,
სიაში პირველ ადგილზეა სიტყვა “the” (არტიკლი
ინგლისურ ენაში), მე-100 ადგილზე არის სიტყვა “ცოდნა”, მე-16000 ადგილზე კი _ სიტყვა
“გამაძლიერებელი”. მკვლევარებმა ტექსტის ლექსიკური სიმდიდრე ზემოაღნიშნულ სიაში მისი
სიტყვების ადგილმდებარეობის საშუალო მაჩვენებლის საფუძველზე შეაფასეს. ანალიზის შედეგების
განხილვისას ცხადი გახდა, რომ ზეპირი მეტყველება (სატელევიზიო გადაცემები, ზრდასრულთა
საუბარი) ბევრად უფრო ღარიბია ლექსიკური თვალსაზრისით, ვიდრე ნაბეჭდი ტექსტები (ჟურნალ-გაზეთების
სტატიები, ზრდასრულთა და საბავშვო წიგნები, სამეცნიერო სტატიები და ა.შ.). აღსანიშნავია,
რომ საბავშვო წიგნებშიც კი უფრო იშვიათი სიტყვები გვხვდება, ვიდრე ზეპირ მეტყველებაში
(პოპულარული სატელევიზიო გადაცემები, საბავშვო გადაცემები ა.შ.).

სხვადასხვა ტექსტს შორის განსხვავება, იშვიათი
სიტყვების გამოყენების კუთხით, სავარაუდოდ, ზეგავლენას ახდენს ბავშვის ლექსიკის განვითარებაზე.
თუ ძირითადი ლექსიკური მარაგის შევსება ფორმალური სწავლების პროცესის მიღმა ხდება,
მაშინ ახალი სიტყვების სწავლის საშუალებად ზეპირი მეტყველება და წერილობითი ტექსტები
რჩება. ვინაიდან იშვიათი სიტყვები უფრო ხშირად წერილობით ტექსტებშია გამოყენებული,
კითხვა ბავშვს მათი ათვისების მეტ შესაძლებლობას აძლევს. ამ შემთხვევაში, იშვიათ სიტყვად
ითვლება ყველა ის სიტყვა, რომელთა ადგილი ინგლისური სიტყვების სტანდარტულ სიხშირეთა
ჩამონათვალში 10 000-ზე ზემოთ არის; ანუ ეს ის სიტყვებია, რომლებიც მე-4-მე-6 კლასელის
ლექსიკური მარაგის მიღმაა. პოპულარული ჟურნალიც კი, სატელევზიო გადაცემასთან და ზრდასრულთა
საუბართან შედარებით, სამჯერ მეტ “იშვიათ” სიტყვას იყენებს. თუმცა, ზოგიერთი მკვლევარის
აზრით, ამ კუთხით, ბეჭდური ტექსტის მნიშვნელობა გაზვიადებულია და მათში გამოყენებული
“იშვიათი” სიტყვები აკადემიური, ან კონკრეტული სფეროსთვის დამახასიათებელი ტერმინებია,
ან ისეთ სიტყვებია, რომლებსაც რეალური ფუნქციური დანიშნულება არ აქვთ. აღნიშნული არგუმენტის
მცადრობას ადვილად შევამჩნევთ, თუ “იშვიათ” სიტყვებს დავაკვირდებით. მათ კატეგორიაში
ხვდება: “მონაწილეობა”, “ფუფუნება”, “გამოწვევა”, “მანევრი”, “გათანაბრება”, “უსასრულო”
და ა.შ. ეს ის სიტყვებია, რომელთა ცოდნაც საჭიროა იმისათვის, რომ ჩვენს გარშემო არსებული
ფიზიკური და სოციალური სამყაროს აღქმა და კრიტიკული შეფასება მოვახდინოთ. ,,ადამიანი,
რომელიც ცხადად ვერ ხედავს განსხვავებას განზრახვის გამოხატვასა და დაპირებას, შეცდომასა
და გაუგებრობას, მცდარი შეხედულების ქონასა და ტყუილს შორის, უნდა ერიდოს იურისტის
ან თუნდაც თეოლოგის კარიერას”, _ აღნიშნავს წიგნიერების სფეროს მკვლევარი დ. ოლსონი. 

ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში, რამდენიმე მკვლევარმა
(ანდერსონი, უილსონი და ფილდინგი) მე-5 კლასის მოსწავლეთა მიერ, რამდენიმე თვის მანძილზე,
კლასგარეშე მასალების ყოველდღიური კითხვის ხანგრძლივობა გააანალიზა. ანალიზის შედეგები
განსაცვიფრებელია: კითხვის მოყვარული ბავშვები, რომლებიც, კითხვის ხანგრძლივობის თვალსაზრისით,
ზედა 10%-ს შეადგენენ, წელიწადში, საშუალოდ, 200-ჯერ მეტ სიტყვას კითხულობენ, ვიდრე
ისინი, რომლებიც კითხვას ყველაზე ნაკლებ დროს უთმობენ (ქვედა 10%). მეცნიერები ვარაუდობენ,
რომ სწორედ ბავშვებს შორის კითხვაზე დახარჯულ დროში ასეთი დიდი განსხვავება და ბეჭდური
ტექსტის ლექსიკური სიმდიდრე იწვევს მათ შორის, ლექსიკის ფლობის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვან
განსხვავებას.  

მიუხედავად აღნიშნული დასკვნისა, რთულია ამ
ფაქტორის როლის საბოლოოდ განსაზღვრა. მკვლევარები ქანინგემი და სტანოვიჩი შეეცადნენ,
გამოეკვლიათ და შეეფასებინათ კლასგარეშე კითხვის მოცულობის უნიკალური როლი კითხვის
უნარის, ვერბალური ინტელექტისა და ზოგადი ცოდნის განვითარებაში მე-3-მე-5 კლასების
მოსწავლეებს შორის. მკვლევარები უშვებდნენ, რომ იმ ბავშვებს, რომლებიც ბევრს კითხულობენ,
ტექსტის გაგების უკეთესი უნარი აქვთ, რაც თავისთავად ხელს უწყობს ლექსიკის განვითარებას.
ამ შემთხვევაში კი, რთულია, ცალკე გამოიყოს მხოლოდ კითხვის მოცულობის ეფექტი. სხვადასხვა
კვლევისა და სტატისტიკური მეთოდის გამოყენების შედეგად, მკვლევარები იმ დასკვნამდე
მივიდნენ, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, კითხვის მოცულობა მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს
ბავშვების ლექსიკურ მარაგსა და ზოგად ცოდნაზე. ტექსტის გაგების ერთნაირად სუსტი უნარისა
და ერთნაირად სუსტი ზოგადი უნარების მქონე ბავშვებს შორის განსხვავება, ლექსიკური მარაგისა
და ზოგადი ცოდნის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენს კითხულობს
ბავშვი. რაც უფრო მეტს კითხულობს ის, მით უფრო მდიდარია მისი ლექსიკა და ფართოა ზოგადი
ცოდნა, მიუხედავად ისეთი შემაფერხებელი ფაქტორებისა, როგორიცაა: შედარებით დაბალი ინტელექტის
კოეფიციენტი, სისუსტეები ზოგადი უნარებისა და ტექსტის გაგების უნარის კუთხით. ერთ-ერთი
კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ ზრდასრული ადამიანების ზოგადი ცოდნა, მიუხედავად მათი
ზოგადი უნარებისა, უფრო ფართო იყო აქტიური მკითხველების შემთხვევაში და უფრო ვიწრო
_ სატელევიზიო გადაცემის აქტიურ მაყურებელთა შორის. ამრიგად, ყველაზე მეტად ინფორმირებულია
ის, ვინც ყველაზე მეტს კითხულობს და ყველაზე ნაკლებად უყურებს სატელევიზიო გადაცემებს.

როგორც აღვნიშნეთ, მრავალი კვლევა ადასტურებს,
რომ კითხვის მოცულობა სხვადასხვა კოგნიტური უნარის განვითარებაზე ახდენს ზეგავლენას.
საინტერესოა, რა ფაქტორები განაპირობებს ბავშვის აქტიურ მკითხველად ჩამოყალიბებას.
მრავალწლიანი კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ, ამ მხრივ, ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს
კითხვის უნარის ადრეულ ასაკში დაუფლება წარმოადგენს. პირველ კლასში სიტყვის ცნობის
და ტექსტის გაგების უნარი მნიშვნელოვნად განაპირობებს ამავე ბავშვების მიერ მე-11 კლასში
წაკითხული მასალის მოცულობას. საინტერესოა, რომ, ამ თვალსაზრისით, პირველკლასელთა ინტელექტის
კოეფიციენტი ნაკლებად მნიშვნელოვანი ფაქტორი აღმოჩნდა. როგორც აღნიშნული შედეგი მიანიშნებს,
ის მოსწავლეები, რომლებიც თავიდანვე სწრაფად და ეფექტურად სწავლობენ კითხვას, მომდევნო
წლებში უფრო მეტს კითხულობენ. გარდა ამისა, ხშირმა კითხვამ შესაძლოა, შედარებით დაბალი
კოგნიტური შესაძლებლობების კომპენსირებაც მოახდინოს ბავშვის ლექსიკისა და ზოგადი ცოდნის
განვითარების გზით.  

ინტერნეტისა და ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების
სწრაფ განვითარებასთან ერთად, დამხმარე მასალების სასწავლო მიზნებით გამოყენება თითქმის
შეუზღუდავად ხდება. შესაბამისად, ინგლისურენოვან ინტერნეტში ამა თუ იმ რესურსის მოძიება
სირთულეს არ წარმოადგენს. საგანმანათლებლო რესურსების ძიებისას მნიშვნელოვანია მათი
ხარისხი, გამოყენების უფლება და სასწავლო მიზანთან თავსებადობა. ამასთანავე, სულ უფრო
პოპულარული ხდება ე.წ. თავისუფალი სასწავლო რესურსები, ანუ ისეთი მასალები, რომლებსაც
ავტორები ღიად გვთავაზობენ, ყოველგვარი გადასახადის გარეშე. ღია სასწავლო რესურსები,
ერთ-ერთი განმარტებით, არის ”სწავლის, სწავლებისა და კვლევისათვის გამოყენებადი რესურსები,
რომლებიც საჯაროა; ან ამ რესურსებს აქვს ინტელექტუალური საკუთრების ისეთი ლიცენზია,
რომელიც ნებას რთავს ნებისმიერ მომხმარებელს, თავისუფლად გამოიყენოს ისინი. ღია საგანმანათლებლო
რესურსები მოიცავს სასწავლო კურსებს, კურსების მასალებს, მოდულებს, სახელმძღვანელოებს,
ვიდეოებს, ტესტებს, პროგრამულ უზრუნველყოფას, სხვა საშუალებებს, მასალებს და ხერხებს,
რომლებიც მოსწავლის ცოდნას ზრდის”.

ღია პროგრამული უზრუნველყოფა, ძირითადად, მოიცავს
სასწავლო შინაარსის შექმნისა თუ მიწოდების ხერხებს, მისი მართვის სისტემებს, საძიებო
სისტემებს, შინაარსის განვითარების საშუალებებს და ასევე, ქსელურ, თანამშრომლობით სივრცეს.

აღსანიშნავია, რომ თავისუფალი რესურსების კონცეფცია
ახლოსაა ღია კოდის პროგრამულ უზრუნველყოფასთან, რომელიც ქართველი მასწავლებლებისთვის
ნაცნობია ლინუქსის ოპერაციული სისტემის მაგალითზე. განვითარების საწყის ეტაპზე კომერციული
პროგრამები, ხარისხითა და სანდოობით, ღია პროგრამებს უსწრებდა. თუმცა ახლა, ინტერნეტისა
და კომპიუტერული ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, მზარდი რაოდენობით იქმნება ისეთი
პროგრამები თუ რესურსები, რომლებიც კომერციულ ანალოგებზე უკეთესია. ამის მაგალითია
ინტერნეტ ბრაუზერები, რომელთაგან ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული _ მოძილა ფაიერფოქსი
სწორედ ღია კოდის პროგრამის პრინციპზეა აგებული.

ღია
განათლების დეკლარაცია

ღია რესურსების შექმნა, გარკვეულწილად, უკავშირდება
მოხალისეობას, ენთუზიაზმს და იმ ჰუმანისტურ წარმოდგენას, რომ, რაც შეიძლება, მეტი რესურსი
თუ პროგრამა იყოს ხელმისაწვდომი ყველასათვის. ამასთანავე, ასეთი რესურსების შექმნას
ხელს უწყობს დონორი ან საქველმოქმედო ორგანიზაციებიც. 2007 წელს კეიპ თაუნის ღია განათლების
დეკლარაცია მიიღეს, რომლის თანახმადაც, ღია რესურსები სწავლასა და სწავლებაში რევოლუციას
ახდენს. განათლების მუშაკები ქმნიან და სხვებს უზიარებენ მზარდი რაოდენობის ღია რესურსებს.
ისინი ხელს უწყობენ ისეთი სამყაროს ჩამოყალიბებას, სადაც ყველას შეუძლია მიიღოს კაცობრიობისათვის
ხელმისაწვდომი ცოდნა.

ღია რესურსების ხელმისაწვდომობა განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანია განვითარებად ქვეყნებში, სადაც განათლებისათვის განსაზღვრული ფინანსური
რესურსები მწირია. ამასთანავე, ზოგჯერ მოსწავლემ, მასწავლებელმა ან განათლების ადმინისტრატორმა
არც კი იცის, რომ ღია რესურსები ხელმისაწვდომი და გამოყენებადია.

კეიპ თაუნის დეკლარაციის ავტორები მოუწოდებენ
განათლების სპეციალისტებს, მასწავლებლებს, მოსწავლეებს, სკოლებს, კოლეჯებს, უნივერსიტეტებს,
პროფესიულ გაერთიანებებს, მთავრობებს, პოლიტიკის შემქმნელებს, ფონდებსა და სხვებს,
გაიზიარონ მათი ხედვა, მიიღონ მონაწილეობა ღია რესურსების განვითარებასა და პოპულარიზაციაში.
განათლების სპეციალისტებისათვის ეს, პირველ რიგში, ნიშნავს ღია რესურსების შექმნას,
გაუმჯობესებას, აქტიურ გამოყენებასა და გაზიარებას. ასეთი რესურსების ხელმისაწვდომობა
გულისხმობს მათი თარგმნის, რედაქტირების საშუალებას და აგრეთვე მათ გავრცელებას აღიარებულ
ტექნიკურ პლატფორმებზე, ფართოდ გავრცელებულ ფორმატში (მაგალითად, mp3 _ მუსიკალური ფაილისათვის, html _ ვებ-გვერდისათვის და სხვ.).

ღია საგანმანათლებლო პოლიტიკის მიღებისას, მთავრობები,
სკოლები, უნივერსიტეტები ღია საგანმანათლებლო რესურსების პრიორიტეტულობას აღიარებენ.
ეს გულისხმობს ღია კურსების აკრედიტაციას და თავისუფალი სასწავლო რესურსების განთავსებას
სასწავლო ობიექტების საცავებსა თუ კოლექციებში.

მასწავლებლისათვის ღია საგანმანათლებლო რესურსების
შექმნის მოტივატორი შეიძლება იყოს როგორც ზემოთ ნახსენები ალტრუისტული მოსაზრებები,
ასევე საკუთარი ნაშრომის სხვებისათვის გაზიარების გზით ცნობადობის მოპოვება და ავტორიტეტის
ამაღლება. გარდა ამისა, რესურსის თავისუფლად გავრცელება მასწავლებელს საშუალებას აძლევს,
ნაყოფიერი, საქმიანი ურთიერთობა ჰქონდეს კოლეგებთან, იღებდეს კომენტარებს და ითვალისწინებდეს
მათ.

განათლების სისტემისათვის ღია რესურსების მხარდაჭერა
მნიშვნელოვანია განათლების ხელმისაწვდომობის გაზრდის თვალსაზრისით. მათი გამოყენება
ასევე ხელს უწყობს ფორმალურ და არაფორმალურ განათლებას შორის საზღვრების დაძლევას და
სიცოცხლის მანძილზე სწავლების შესაძლებლობების ზრდას.

ღია
სასწავლო რესურსების მაგალითები

ღია სასწავლო რესურსების მხარდაჭერის მაგალითს
წარმოადგენს მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (MIT) ღია კურსების პროგრამა, რომელიც 2002 წელს
დაიწყო. მსოფლიოში წამყვანმა ტექნოლოგიურმა უნივერსიტეტმა კურსების მთლიანი კატალოგი
ინტერნეტში განათავსა. ამჟამად აქ 2000 კურსია, რომლებიც სრულიად ღიაა მომხმარებლისათვის.
თითოეული კურსი მოიცავს ვიდეო ლექციებს, ლექციების ტრანსკრიპციას და დამხმარე შენიშვნებს,
ასევე საგამოცდო ინფორმაციას და პრობლემების გადაწყვეტას. პოპულარულ კურსებს შორის
შეხვდებით კომპიუტერულ მეცნიერებებსა და პროგრამირებას, ფიზიკას, ბიოლოგიას, ფილოსოფიას,
ფსიქოლოგიას და სხვ. (იხილე: ocw.mit.edu).
ვიდეო ლექციები ხშირად პოპულარულ ვებ-საიტ youtube-ზეც არის განთავსებული.

ღია საგანმანათლებლო რესურსებს, როგორც ათასწლეულის
განვითარების მიზნებისა (MDG)
და ”განათლება ყველასათვის” ინიციატივების განხორციელებისათვის მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს,
მხარს უჭერს გაერთიანებული ერების საგანმანათლებლო, სამეცნიერო და კულტურული ორგანიზაცია
იუნესკო (UNESCO).

თავისუფალი სასწავლო რესურსების ერთ-ერთი მზარდი
და თანმიმდევრული კოლექცია განთავსებულია oercommons.org-ზე. ის 30 000-ზე მეტ თავისუფლად გამოყენებად
რესურსს მოიცავს, საშუალო სკოლისა და საუნივერსიტეტო დონეებზე. მათგან აღსანიშნავია
ღია სახელმძღვანელოები, რომელთა თემატიკა უკავშირდება როგორც სასწავლო დისციპლინებს,
ასევე გამოყენებითი ხასითის ცოდნას (მაგალითად, როგორ გამოვიყენოთ ეფექტიანად პოპულარულიMS Word პროგრამა აკადემიური ნაშრომის წერისას). ვებ-გვერდი
ასევე სთავაზობს მომხმარებელს მეთოდურ რეკომენდაციებს კლასის ორგანიზებასა და მართვაში,
სწავლების აქტიურ მეთოდებში და სხვ. აქვე ვნახავთ სატრენინგო მასალებს, თამაშებს, აუდიო
ჩანაწერებს, კურიკულუმსა და სტანდარტებს, საკითხავ ტექსტებს, გაკვეთილების გეგმებს,
სწავლებისა და სწავლის სტრატეგიებს, შეფასებებს.

უმაღლეს განათლებაში ღია რესურსების ყველაზე
პოპულარულ კოლექციად ითვლება მულტიმედია საგანმანათლებლო რესურსი ონლაინ სწავლისა და
სწავლებისათვის _ MERLOT (www.merlot.org).
აქ თავმოყრილია ღიად მოცემული, კოლეგების მიერ რედაქტირებული სასწავლო მასალები, პერსონალური
კოლექციები, სასწავლო სავარჯიშოები. ასევე შესაძლებელია ქსელური თანამშრომლობა და საკუთარი
სასწავლო მასალის შექმნა და განთავსება.

ღია რესურსების გამოყენება თანამშრომლობითი
ხასიათისაა და მომხმარებელთა თუ ექსპერტთა ქსელების ჩამოყალიბებასაც უწყობს ხელს.

ღია
სასწავლო რესურსის მახასიათებლები

ღია სასწავლო რესურსების რაოდენობის ზრდასთან
ერთად ექსპერტები და პრაქტიკოსები მათთან დაკავშირებულ პროექტებს სულ უფრო მეტად იკვლევენ
და აანალიზებენ. იკვეთება მათი მახასიათებლებიც. ეკონომიკური განვითარებისა და კოოპერაციის
ორგანიზაციის (OECD) განმარტებით,
ასეთი მახასიათებლებია:

•           ლიცენზია.ღია საგანმანათლებლო რესურსის გამოყენების ლიცენზიაში ზუსტად უნდა იყოს ასახული მისი
ადაპტაციისა და ხელახალი გამოყენების ნებართვის პირობები.

•           ფაილის
ფორმატი. ღია საგანმანათლებლო რესურსი უნდა გამოქვეყნდეს ისეთ ფორმატში, რომლის
გახსნა, გადმოწერა და რედაქტირება ყველას შეუძლია დამატებითი კომერციული პროგრამული
უზრუნველყოფის დაინსტალირების გარეშე.

•           დანაწევრებულობა.იმისათვის, რომ ხელახლა ადვილად გამოვიყენოთ, ღია საგანმანათლებლო ობიექტი მცირე ნაწილებად
უნდა იყოს წარმოდგენილი, ან მცირე ნაწილებად მისი დაყოფა იოლად უნდა შეიძლებოდეს.

•           მოძიებადობა.
ღია საგანმანათლებლო რესურსის პოვნა ადვილი უნდა იყოს.

•           ეფექტიანობა.ღია საგანმანათლებლო რესურსი ეფექტიანი უნდა იყოს სწავლებისა და სწავლისათვის.

სასწავლო რესურსის დამატებითი მახასიათებლებიდან
მასწავლებლისათვის მნიშვნელოვანია მისი გამოყენების არეალი: კლასი, საგანი ან ინტეგრირებული
საგნები და ასევე, მისი გამოყენების ხანგრძლივობა: გაკვეთილის ნაწილი, მთელი გაკვეთილი,
ან თუნდაც მთელი სემესტრი.

ლიცენზიის საკითხი ინტელექტუალურ საკუთრებას
უკავშირდება და მას ყურადღების მიქცევა თუნდაც იმიტომ სჭირდება, რომ საავტორო უფლებების
დაცვა სამყაროს პროგრესის მნიშვნელოვანი საწინდარია.

ლიცენზირება

ღია საგანმანათლებლო რესურსების გავრცელებას
ხელი მნიშვნელოვნად შეუწყო ინტელექტუალური საკუთრების ახალი ტიპის ლიცენზიების შექმნამ.
ასეთი ტიპის ლიცენზიები, ძირითადად, Creative Commons (CC)
მოძრაობას უკავშირდება. ისინი ზუსტად განსაზღვრავს ავტორის მიერ საკუთარი გამოქვეყნებული
ნაშრომის გამოყენების პირობებს, რომლებიც განსხვავდება ტრადიციული _ კომერციული პირობებისაგან,
თუმცა ავტორს საავტორო უფლებები უნარჩუნდება. არსებობს რამდენიმე ლიცენზია და მათი
შესაბამისი აბრევიატურები.  

ლიცენზია განსაზღვრავს იმ უფლებებს, რომლებსაც
ნაწარმოების ავტორი ამ ნაწარმოების ხელახალი გამოყენების მსურველ პირს გადასცემს. ამ
შემთხვევაში, პირველ რიგში, მიუთითებენ Creative Commons-ს (ე.წ. შემოქმედებით გაზიარებას), რაც მის
თავისუფალ გავრცელებას გულისხმობს. აღსანიშნავია, რომ თუ ავტორი ითხოვს საკუთარი სახელის
მითითებას მის მიერ შექმნილი სასწავლო ობიექტის გამოყენებისას, ლიცენზიას ემატება პუნქტი
_ ავტორობის მითითებით (აბრევიატურა BY).
თუ ავტორი საკუთარი ნაწარმოების მხოლოდ არაკომერციულ გამოყენებას მოითხოვს, მაშინ ეს
მოთხოვნაც შესაბამისი პუნქტით აღინიშნება _ არაკომერციული გამოყენებისათვის (NC). ობიექტის გადამუშავების შესაძლებლობებს დამატებითი
პირობები განსაზღვრავს. თუ ავტორი მისი ნაწარმოების გადამუშავებას ზღუდავს, მას შეუძლია
მიუთითოს _ გადამუშავების გარეშე (ND).
თუ ავტორი საკუთარი ნაწარმოების ყოველ მომხმარებელს უფლებას აძლევს, გადააკეთოს ის
და ამავე დროს გაზიარების იმავე პირობების შენარჩუნებას ითხოვს, მაშინ ლიცენზიას ემატება
აღნიშვნა _ იმავე პირობებით გაზიარება (SA).
მაგალითად, სასწავლო მასალების რომელიმე კოლექციაში აღმოჩენილ რესურსს შეიძლება ჰქონდეს
მითითებული CC BY-NC-SA და შესაბამისი
ლოგოტიპები. ეს ნიშნავს, რომ რესურსის გამოყენებისას აუცილებელია ავტორის მითითება,
არ შეიძლება მისი გამოყენება კომერციული მოგების მისაღებად და გადაკეთებული რესურსის
შემდგომი გავრცელებაც ამავე ლიცენზიით უნდა მოხდეს.

ზოგჯერ ვხვდებით საჯარო საკუთრებას (Public
Domain), როცა ავტორი ყოველგვარ შეზღუდვას
ხსნის საკუთარი ნაწარმოების გამოყენებაზე.

ლიცენზიების ცოდნა მნიშვნელოვანია როგორც სასწავლო
ობიექტების შერჩევისას, ასევე საკუთარი ნაწარმოებების გამოქვეყნების დროსაც. მითითებულიCreative Commons სტანდარტი ცნობილი
და გავრცელებულია ინტერნეტში (იხ. https://creativecommons.org).

ღია საგანმანათლებლო რესურსებს გარკვეული შეზღუდვებიც
აქვს. არაინგლისურენოვან ქვეყნებში მათი გამოუყენებლობა ცნობილი პრობლემაა. მის დასაძლევად
რამდენიმე პროექტი ხორციელდება, რომლებიც ხელს უწყობს არსებული მასალების სხვადასხვა
ენაზე თარგმნას და ახალი, მრავალენოვანი რესურსების შექმნას. ამავე დროს, ინგლისური
ენის სწავლა ბევრ ქვეყანაში პრიორიტეტულია, მათ შორის საქართველოშიც. აღსანიშნავია
ისიც, რომ ზოგჯერ რესურსის მოსაძიებლად საგნის ძირითადი ტერმინოლოგიის ცოდნაც საკმარისია. 

მნიშვნელოვანი საკითხია სასწავლო რესურსების
ინდექსირება და კოლექციებში თუ პორტალებზე მათი განთავსება. სასწავლო რესურსების იმ
პორტალებზე, რომლებსაც ოფიციალური სტრუქტურები უჭერს მხარს, სასწავლო მასალები, ძირითადად,
ღია ლიცენზიებით არის წარმოდგენილი და ისეა ინდექსირებული, რომ მათი მოძიება სხვადასხვა
საძიებო სიტყვით იყოს შესაძლებელი.

ქართველი მასწავლებლებისათვის ნაცნობი პორტალიLeMill.net საკუთარი სასწავლო
რესურსების განთავსებისა და საინტერესო მასალების მოძიების საშუალებას გაძლევთ. LeMill-ზე რესურსების განთავსება სწორედ ზემოთ ნახსენებიCreative Commons-ის ერთ-ერთი ლიცენზიის პირობებით ხდება, რაც
მათ გაზიარებას თავისთავად გულისხმობს.  

ღია რესურსების შესაქმნელად საჭირო ტექნიკური
ინსტრუმენტები მასწავლებლებისთვის სულ უფრო ხელმისაწვდომი ხდება. ამდენად, მოსალოდნელია,
რომ ღია რესურსების ხარისხი დაიხვეწება, გამოყენების სფეროები გაფართოვდება და უფრო
მრავალფეროვანი გახდება. ამ პირობებში, სწორედ მასწავლებელზეა დამოკიდებული, რამდენად
შემოქმედებითად გამოიყენებს სასწავლო მასალების წყაროებს და თვითონაც იქნება ასეთი
მასალების ავტორი, მით უფრო, რომ ამგვარ სასწავლო-შემოქმედებითი საქმიანობას მასწავლებლის
განვითარების პროფესიული სქემაც უჭერს მხარს.

თამარ კაციტაძე

“2010
წლის 30 ივლისს აქ ვიყავი, ერთი ჩვეულებრივი, საბავშვო უნივერსიტეტელი ნინი კვიტაშვილი,
რომელსაც ისე მოეწონა ეს მუზეუმი, რომ მჯერა, ნამდვილად დავბრუნდები უკვე შესასწავლად
და დასაკვირვებლად. თქვენმა მუზეუმმა ჩემი აღფრთოვანება გამოიწვია.”

“ზოოლოგიის მუზეუმის დათვალიერების შედეგად დამრჩა
შთაბეჭდილება, რომ საქართველოს აქვს შანსი, მეცნიერება განვითარდეს.” – ამგვარი
ფრაზები თსუ-ს ზოოლოგიის მუზეუმის შთაბეჭდილების წიგნში მრავლად მოიპოვება. მუზეუმი,
რომელიც ცოტა ხანში საუკუნოვან ისტორიას დაითვლის და რომელსაც თავის დროზე სასწავლო-სამეცნიერო
დანიშნულება ჰქონდა, უნიკალურია  საქართველოში.
თუმცა, სამწუხაროდ, მისი არსებობა ჯერ კიდევ ბევრმა არც იცის.

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის XI(ბიოლოგების) კორპუსში განთავსებული ზოლოოგიის მუზეუმში ფიტულის, ჩონჩხის თუ სხვა სახით
ცხოველის, ფრინველის, მწერის, ქვეწარმავალის და საერთოდ, ფაუნის თითქმის ყველა სახეობის
5000-ზე  მეტი ექსპონატია დაცული. მუზეუმი ყოველთვის
ღიაა როგორც თსუ-ს სტუდენტებისთვის და მოსწავლეებისთვის, ასევე ნებისმიერი დამთვალიერებლისთვის.

როგორც თსუ-ს მუზეუმის მენეჯერმა მზია ჯაველიძემ გვითხრა,
მუზეუმს ხშირად სტუმრობენ არა მარტო თსუ-ს, არამედ სხვა სასწავლებლის სტუდენტები. ექსკურსიაზე
მიდიან სკოლის მოსწავლეებიც, მაგრამ საზოგადოება ამ მუზეუმით უფრო მეტად  უნდა ინტერესდებოდეს, რადგან იგი უნიკალურია. აქ
დაცული ექსპონატების ნაწილი უკვე გადაშენებულია ან გადაშენების გზაზეა და მათი ნახვა
სხვაგან, ფაქტობრიავდ, შეუძლებელია. ზოომუზეუმი უნივერსიტეტში 1923 წელს დაარსდა. აქ
დღემდე შემორჩენილია ის ექსპონატები, რომელიც ჯერ კიდევ XIXსაუკუნის ბოლოს “კავკასიურ მუზეუმში” და “საქართველოს მუზეუმში”
იყო დაცული. სწორედ ამ მუზეუმებმა გადასცა პირველი კოლექცია პირველ უმაღლეს სასწავლებელს  ზოოლოგიის კათედრისთვის. ამის შემდეგ კი  იგი სხვადასხვა წყაროებიდან შეივსო. სამუზეუმო ექსპონატებს
ქმნიდნენ ნანადირევისგან თუ ზოოპარკში დაცული ცხოველებისგან ქვეყნის საუკეთესო ტაქსოდერმისტი.
საუცხოო ნიმუშები ჩამოჰქონდათ მუზეუმისთვის საქართველოას სხვადასხვა კუთხეში თუ ქვეყნის
ფარგლებს გარეთ ექსპედიციაში წასულ მეცნიერებს. საბჭოთა პერიოდში სამეცნიერო კატალოგებიდან
იწერდნენ მუზეუმის თანამშრომლები მნიშვნელოვან ნიმუშებს და ა.შ. ერთი სიტყვით, ყველა
ექსპონატს თავისი ისტორია აქვს.

მუზეუმში შესულ დამთვალიერებელს კახურ ტახთან ერთდ,
უშველებელი ჟირაფი ეგებება. როგორც მზია ჯაველიძე გვიხსნის, ჟირაფი 1950 წელს ამსტერდამის
ზოოპარკიდან მოხვდა თბილისის ზოოპარკში, თუმცა ცოტა ხანში გარდაიცვალა და ამის შემედეგ
დაიდო ბინა მისმა ფიტულმა უნივერსიტეტში. დამთვალიერებელს ზოომუზეუმში ერთდროულად შეუძლია
ნახოს  სხვადასხვა სახეობის ჯიხვის, ირმების,
შველების ფიტულები, რქები თუ ჩონჩხები. მზია ჯაველიძე ყველა მსურველს აწვდის მნიშვნელოვან
ინფორმაციას ნებისმიერ ცხოველზე, მათ თავისებურებასა თუ უნიკალურობაზე.  მაგალითად, ბევრმა ალბათ არ იცის, რომ მთის არწივი
ყოველთვის ორ კვერცხს დებს. მეორე მართვე პირველისგან მცირე დროის გასვლის შემდეგ იბადება
და შედარებით სუსტია. პატარა არწივები, რომ წამოიზრდებიან, უფროსი სუსტს ბუდიდან აგდებს
და კლავს. ამაში რჩეულ შვილს მშობლებიც ეხმარებიან. მთის არწივს სხვა ფრინველებისგან  კიდევ ერთი უცნაურობა განასხვავებს. ნადირთა მეფის
ეს სახეობა ადამიანს იმ დონეზე ვერ იტანს, რომ თუ მიახლოვებულ კაცს დაინახავს, ბუდეს
შვილებთან ერთად ტოვებს და ამ ადგილს აღარასოდეს უბრუნდება. საინტერესო თავისებურებები
ახასიათებთ ბეგობის არწივს, გველსმჭამელს, შევარდენს, მიმინოს, ფასკუნჯს და სხვა აუმრავი
მტაცებელი თუ სხვა სახეობის ფრინველს, რომლებსაც ასევე ნახავთ ზოომუზეუმში. მათ შორის
მსოფლიოში არის ყველაზე პატარა ჩიტი კოლიბრი, რომელსაც საკუთარი სხეულის ტემპერატურა
არ გააჩნია და თავდაყირა ძინავს, როგორც ღამურას. აქვეა სრეტხი, რომელიც გადაშენების გზაზეა და დაახლოებით 1000-მდეა დარჩენილი.

ფრინველთა კოლექციის მშვენებაა  მანალის დოდოჩა. ფიტული დავით სარაჯიშვილის კოლექციიდან
მოხვდა უნივერსიტეტში. ეს ულამაზესი ფრინველი ქალაქ მანილას სიმბოლოა და მას ტიბეტში
2000 მეტრის სიმაღლეზე შეხვდებით.

ზოომუზეუმის სიმდიდრეა ენტომოლოგიური კოლექცია, სადაც
მწერია დაცული.  მათ შორის მსოფლიოში ყველაზე
დიდი და ყველაზე პარატა პეპელა. აქ ნახავთ ატაკუს ატლასს, რომელიც  ფრთების დიამეტრი 260 მმ-ა, ხოლო ყველაზე მცირე  ცისფრულა 20 მმ. მსოფლიოში და ქართულოში გავრცელებული
პეპლების გვერდით არის იაპონიის სიმბოლოს სასკია ხარონდე. იაპონელთა ყველა ზეიმი, სწორედ
ამ პეპელის სახელობის ცეკვით იხსნება. იქაურებს ჯერათ, რომ ეს უნაზესი მწერი  ქალის ბედნიერებას და ოჯახის სიმყუდროეს განასახიერებს.

უამრავ ექსპონატთა შორის არის ცისფერი ვეშაპის ულვაში,
ვეფხვისებრი პითონის, ჰალაპაგოსის კუს, რომელიც წითელ წიგნშია შეტანილი, ნილოსის და
…ნიანგების, ღამურა-მფრინავი მელიას, სამხრეთ ამერიკული ჯავშნოსანის, ავსტრალიური
იხვნისკარტას და სხვა იშვიეთი და ეგზოტიკური არსებების ფიტულები. შთამბეჭდავია სხვადასხვა
ფრინველთა კვერცხების კოლექცია, რომლეშიც 1412 ეგზემპლარია და მარჯნის პოლიპები ინდოეთისა
და წყნარი ოკეანიდან. ეს მუზეუმის უკანასკნელი შენაძენია.

გაოცებას იწვევს ის ანომალური ცხოველები, რომლებიც მუზეუმშია
დაცული. ეს არის ორთავიანი ცხვარი, რომელიც 1947 წელს დუშეთში დაიბადა და თვალსაჩინოების
მიზნით მისგან ფიტული გააკეთეს. ხოლო მინის ქილაში, მოთავსებული გენეტიკური დარღვევის
შედეგად ერთმანეთზე შეზრდილი ცხვრები და ოთხფეხა წიწილა.

ზოოლოგიით დაინტერესებულები თუ უბრალოდ მოყვარეულები
უნივერსიტეტის მუზეუმში ნახავენ ლომების, კენგურუს, აფთრების, კატების თუ კურდღლების
ჩონჩხებს, ბეგემოტის თავის ქალაქსაც კი. მინის ქილაში ინახება პარაზიტი ჭიების, უხერხემლო ცხოველების, ამფიბიების
და ქვეწარმავლების ნიმუშები. მათ შორის შეგიძიალთ დააკვირდეთ ცხოველთა სისხლის მიმოქცევის,
საჭმლის მომნელებელი და ნერვიული სისტემის ნიმუსებს. ნახავთ ქვეწარმავლების, ხერხრმლიანი
ცხოველების და ადამიანის ემბრიონის განვითარების სტადიებსაც კი.

ერთი სიტყვით, თსუ-ს ზოოლოგიის მუზეუმი მრავალ
საინტერესო სიურპრიზს გთავაზობთ. მართალია, დღეს სტუდენტები და მოსწავლეებიც ამჯობინებენ
მათთვის საჭირო ინფორმაცია კომპიუტერის მეშვეობით მოიპოვონ, მაგრამ ვიზუალური ეფექტი
კვლავ შეუცლილი რჩება. ამიტომაც უკავია მთელს მსოფლიოში მუზეუმებს ყველაზე პრესტიჟული
და მნიშვნელოვანი ფუნქცია.