კიდევ ერთხელ მარკესის შესახებ

მიერ

28 მარტი, 2012 - 01:00

რამდენიმე დღის წინ (9 ოქტომბერს) The New York Times-ში წერილი გამოქვეყნდა გაბრიელ გარსია მარკესის შესახებ. დიდი არაფერი, ავტორი უბრალოდ შეგვახსენებდა, რომ გაბო ცოცხალია და რომ კოლუმბიაში მისი მოგონებების წიგნიც გამოვიდა. “იცხოვრო, რათა მოყვე”, ასე ჰქვია მის ბოლო წიგნს, რომელზეც, უფრო დაწვრილებით შემდგომში მოგითხრობთ, ახლა კი შევეცდები კიდევ ერთხელ გავაქარწყლო ის ყალბი მითი, რომელიც ბოლო წლებში მარკესის გარშემო შეიქმნა და რომელიც განსაკუთრებით ქმედითი საქართველოში აღმოჩნდა. კიდევ ერთხელ, რადგან ადრე უკვე მქონდა ამგვარი “გაქარწყლების” ცდა, ეს გასულ წელს იყო, “ქომაგის” ფურცლებზე, დღეს კი მინდა უფრო ფართო წრეს გავაცნო მარკესთან დაკავშირებული უცნაური ამბები, რადგან როგორც რამდენიმე დღის წინ დავრწმუნდი, ხალხში ჯერ კიდევ ცოცხალია იმ პატარა, ყალბი ტექსტის ხიბლი, ტექსტისა, რომელიც შარშან ლამის ყველა ქართულ გაზეთში გამოქვეყნდა.

15 სექტემბერი, 2002

სიკვდილი, მოგეხსენებათ, ისეთი რამეა, რაც მხოლოდ სხვებს ემართებათ ხოლმე, ამიტომაც ე.წ. ანდერძებს ყოველთვის სევდიანი ხალისითა და მწუხარე აღტაცებით კითხულობს ხალხი. შესაძლოა ცოტა უცნაურადაც ჟღერდეს ეს ჩვენი “სევდიანი ხალისი”, მაგრამ რას იზამ, ასეთია სიკვდილის რიტორიკა, ხალხმა სწორედ რომ აღტაცებით მიიღო 2001 წლის დასაწყისში გამოქვეყნებული მარკესის ე.წ. ანდერძი კოდური სახელწოდებით “ჩალის თოჯინა”.

ვიღაცა შემომედავება, კაცი კვდება, მკითხველს ეთხოვება, შენ კიდე დამდგარხარ და კაიფობო. იმასაც იტყვის, “კოდური სახელწოდება” რაღა შუაშიაო…. არა მეგობარო, მე სულაც არ მეხუმრება, უბრალოდ იმის თქმა მინდა, რომ ეს “ანდერძი” კარგად შესრულებული ლიტერატურული ხრიკი აღმოჩნდა და მეტი არაფერი, საერთაშორისო მასშტაბის ოპერაცია, რომელიც ნამდვილად იყო იმის ღირსი, რომ მისთვის კოდური სახელწოდებაც მოეფიქრებინათ (თავის დროზე მეც წამოვეგე ამ ხრიკზე, მაგრამ სევდანარევი აღტაცებით აღვსილს ცივი წყალი გადამასხა ერთ-ერთმა ესპანურმა სააგენტომ).

მოდით თანმიმდევრულად მივყვეთ მოვლენებს:

ფილტვის კიბოზე პირველი ოპერაცია 1992 წელს გაუკეთდა მარკესს; ოპერაციამ წარმატებით ჩაიარა, მაგრამ უკვე 1999 წელს ექიმებმა მას ლიმფომაც აღმოუჩინეს და სწორედ ამ პერიოდშივე გავრცელდა პირველი ჭორიც მისი გარდაცვალების შესახებ. ლოს-ანჯელესის ონკოლოგიურ კლინიკაში ჩატარებულმა კურსმა შედეგი გამოიღო, მარკესი გამოჯანმრთელდა და თავისი მოგონებების პირველი ტომის გამოქვეყნებასაც დაპირდა მკითხველს. არ გასულა რამდენიმე თვე, რომ პერუანულ გაზეთ “La Republica”-ში დაიბეჭდა და მყისვე ინტერნეტითაც გავრცელდა ზემოხსენებული ტექსტი მარკესის ხელმოწერით, რომელიც 2000 წლის 8 დეკემბრით იყო დათარიღებული. ეს ტექსტი ტონითაც და სტილურადაც საკმაოდ დამაჯერებლად გამოიყურებოდა, რადგან, როგორც მოგახსენეთ, ასეთია სიკვდილის ყალბი რიტორიკა და მასთან შედარებით კონკრეტული მწერლის სტილური თავისებურებები ძალას კარგავენ. ერთი სიტყვით, სიკვდილის რიტორიკამ მთლიანად გადაფარა მარკესის მიერ გამოგონილი სიკვდილის შემთხვევები, წაშალა მთელი მისი შემოქმედება და ავტორის სახელსა და გვარს თავისი სიუჟეტი მიაბა.

მაშ ასე, გაბრიელ გარსია მარკესი წარმოგიდგენთ თავის ბოლო ნამუშევარს…..

“ნეტა წამით მაინც დაევიწყებინა ღმერთს, რომ ჩალის თოჯინა ვარ, მაშინ ხომ არ ვიტყოდი ყველაფერს, რასაც ვფიქრობ და უფრო მეტს ვიფიქრებდი მასზე, რასაც ვამბობ.

საგნებს ღირებულებით კი არა, მნიშვნელობის მიხედვით შევაფასებდი.

ნაკლებს ვიძინებდი, მეტს ვიოცნებებდი და მეცოდინებოდა, რომ ყოველი თვალდახუჭული წუთით სინათლის სამოცწამიან მონაკვეთს ვკარგავთ.

ვივლიდი, როცა სხვები თავს შეიკავებდნენ ამისგან, გავიღვიძებდი, როცა სხვებს ეძინებოდათ, მოვისმენდი სხვათა საუბრებს. და რომ იცოდეთ, როგორ ვისიამოვნებდი შოკოლადის ნაყინით.

ღმერთს რომ ცოტაოდენი ცხოვრება ებოძებინა, უბრალოდ ჩავიცვამდი, მზის პირველ სხივთან ერთად წამოვდგებოდი, სხეულის გარდა სულსაც გავიშიშვლებდი.

ღმერთო ჩემო, გული რომ მქონოდა, ზიზღს ყინულის ბორკილებში მოვაქცევდი და მზის ამოსვლას დაველოდებოდი. ვარსკვლავების შუქზე ვხატავდი, როგორც ვან გოგი, ვიოცნებებდი ბენედეტის პოემაზე, სერას სიმღერა კი ჩემი მთვარის სერენადა იქნებოდა. ვარდებს ცრემლებით დავალტობდი, რათა მათი ეკლების ჩხვლეტა მეგრძნო და ფურცლების ცეცხლოვანი ამბორის ღირსი გავმხდარიყავი.

ღმერთო ჩემო, მე რომ ცოტაოდენი სიცოცხლე დამრჩენოდა….დღეს არ გამოვტოვებდი, რათა მეთქვა ძვირფასი ადამიანებისთვის, თუ როგორ მიყვარან ისინი. დავარწმუნებდი ყველა ქალსა და მამაკაცს, რომ ისინი ჩემი მიჯნურები არიან და ვიცხოვრებდი ასე, სიყვარულში სიყვარულით.

დავუმტკიცებდი ადამიანებს, თუ როგორ ცდებიან, როცა ფიქრობენ, რომ სიბერესთან ერთად სიყვარულსაც კარგავენ: არადა პირიქითაა, ისინი იმიტომ ბერდებიან, რომ აღარ უყვართ.

ბავშვს ფრთებს მივცემდი, მაგრამ ვასწავლიდი თავისით ეფრინა.

მოხუცებს ვასწავლიდი, რომ სიკვდილი სიბერისგან კი არა, დავიწყებისგან მოდის.

რამდენი რამ ვისწავლე თქვენგან, ადამიანებო….

მივხვდი, რომ ყველას მთის მწვერვალზე სურს ცხოვრება, იმას კი ვერ ხვდებიან, რომ ჭეშმარიტი ბედნიერება მათ დაღმართისას ელით.

მივხვდი, რომ როცა ახალშობილი პირველად მოიქცევს მამის თითს თავის პაწია მუჭში, იგი მას აღარასდროს გაუშვებს ხელს.

მივხვდი, რომ ადამიანს მხოლოდ მაშინ აქვს უფლება ზემოდან უყუროს სხვას, როცა ფეხზე წამოდგომაში ეხმარება მას.

მე ამდენი რამ ვისწავლე თქვენგან, მაგრამ სიმართლე ითქვას, ეს ცოდნა ვერაფერს მშველის, რადგანაც ყველაფერ ამით აღვსილი, მე, სამწუხაროდ, ვკვდები.”

მარტში მარკესს 73 წელი შეუსრულდა, ანუ როგორც დიდი კუბელი ხოსე ლესამა ლიმა იტყოდა, Tristicia Caducitatis-ის ასაკში შეაბიჯა, ჩვენებურად კი სიბერის სევდა შემოეპარა. წარსულის მაქსიმუმისა და მინიმალური მომავლის პირობებში მისგან მართლაც მოსალოდნელი იყო რაღაც აღსარება, მაგრამ არა ასეთი. ასე მხოლოდ მისი პერსონაჟები ლაპარაკობენ, გახსოვთ ალბათ სანტიაგო ნასარის ბოლო სიტყვები “გამოცხადებული სიკვდილის ქრონიკიდან”: “მომკლეს, დეიდა ვენე! მომკლეს!” – ამბობდა იგი და ნაწლავებიდან მიწას იფერთხავდა….

“სამწუხაროდ ვკვდები…” ამ სიტყვებს გაბო არაფრის დიდებით არ დაწერდა, ნუთუ წარმოსადგენია, რომ სიკვდილთან ასე გაშინაურებულ კაცს აგრერიგად დაემცირებინა მისი დიდებულება; ან ეს ფრთები და ვარდები რაღა შუაშია. ერთი კია, მისტიფიკატორმა გაითვალისწინა, რომ სიცოცხლე (ცოცხალი მარკესი) ვერ მოახერხებდა თავისი სიკვდილის აფიშირებას და რომ მომაკვდავი მწერალი იძულებული გახდებოდა ისევ და ისევ სიცოცხლის ტრიუმფზე მოეთხრო რამე და მხოლოდ შემდეგ მომკვდარიყო. მან ისიც ზუსტად გათვალა, რომ თავად მარკესიც სულ “წინასწარგამოცხადებულ” სიკვდილებზე წერდა მთელი ცხოვრება. ზემოთ ნახსენები მოთხრობის გარდა “მარტოობის ასი წელი” და “სიყვარულს მოფარებული გარდაუვალი სიკვდილიც” შეგვიძლია გავიხსენოთ: “სენატორი ონესიმო სანჩესს ექვსი თვისა და თერთმეტი დღის სიცოცხლეღა დარჩენოდა, თავის საოცნებო ქალს რომ შეხვდა….” – ასე იწყებდა თხრობას გაბო.

არავინ იცის კიდევ რამდენ ხანს იცოცხლებს მარკესი, მაგრამ საბედნიეროდ იგი ჯერ კიდევ ცოცხალია და ესპანური “El Pais”-ის მკითხველი უკვე გაეცნო კიდეც ფრაგმენტებს დაპირებული მოგონებებიდან. და რაც მთავარია, გამოირკვა ანდერძის ავტორი, ეს ადამიანი გახლდათ ვინმე აბელ პარენტინი, არგენტინის ელჩი პერუში.

https://arili2.blogspot.com/2009/09/blog-post_23.html

ენის ტრიუმფატორი

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

გაბრიელ გარსია მარკესი: ცხოვრება
ჯერალდ მარტინი
Gabriel García Márquez: A Life
By Gerald Martin

დაახლოებით 10-12 წლის წინ, ჟურნალს “არილის” იფისში ერთი სასაცილო ფოტო მქონდა გაკრული. ფოტოზე ფიდელ კასტრო და გაბრიელ გარსია მარკესი იყვნენ გამოსახული, ფოტოზე ორივეს შორტები აცვია და ორივეს რაღაც უცნაურ ფლოსტებში (თუ სანდლებში) აქვთ ფეხები წაყოფილი. ორივე ბედნიერია, ერთი მსოფლიოს უნიჭიერეს მწერალთან მეგობრობით ამაყობს ალბათ, მეორეს სიამაყის მიზეზთა ჩამოთვლა კი შორს წაგვიყვანდა, (ერთხელ, კასტროს კოლუმბიაში სტუმრობისას, მარკესს თურმე მისი მცველის ფუნქციაც კი უკისრია). ასეთი ფოტო შემდეგაც არაერთხელ გადაიღეს ძველმა მეგობრებმა, ხან სუფრასთან, ხან ბუნების წიაღში სეირნობისას, ხანაც სპორტულებში ან ოფიციალურ შეხვედრაზე, თუმცა უშუალობით ამ ფოტოს ვერც ერთი ვერ შეედრება.

მარკესს ფიდელის ლაქიასაც უწოდებდნენ. მაგალითისთვის, მისი ყოფილი მეგობარი, თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მწერალი, მარიო ვარგას ლიოსა (რომელიც მემარჯვენე იდეებითაც უპირისპირდება მარკესს) ნამდვილად არ იშურებდა ხოლმე ამგვარ შედარებებს, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც 1976 წელს მეგობრებმა გვარიანად იჩხუბეს. მაშინ ლიოსაც და მარკესიც ოჯახებით ბარსელონაში იყვნენ თურმე ჩასულები. ლიოსა ვიღაც შვედ ლამაზმანს გადაყრია და ოჯახიდან წასულა, მარკესებს კი, პატრიციასთვის, ლიოსას მეუღლესთვის რჩევა მიუციათ, გაეყარე და ქონებაც გაიყავითო. ლიოსას მალე დაუღწევია თავი იმ ქერათმიანი შვედი ქალის ხიბლიდან, დაბრუნებულზე კი მარკესების რჩევის შესახებაც გაუგია მეუღლისგან. ამის გამო ლიოსას მამა-პაპურად მოუდია თურმე მარკესისთვის ის თავისი ჯანიანი მარჯვენა (მემარჯვენე ტყულად კიარაა!) და თვალიც დაულილავებია დიდი მწერლისთვის (სხვათა შორის, არსებობს ფოტოგრაფ როდრიგო მოიას ორი ფოტოსურათი, სადაც მარკესს მარცხენა თვალი აქვს ჩალურჯებული).

ჯერალდ მარტინის წიგნში ამაზე არანაკლებ საინტერესო ამბებია მოთხრობილი, სადაც მწერლის გენეალოგიიდან და მისი შემოქმედებითი ფესვებიდან მოყოლებული, აუარება ისტორიას ამოიკითხავთ. თუმცა ისტორიებზე თუ ჭორებზე უფრო მნიშვნელოვანი მაინც ის არის, რომ წიგნის ავტორი მწერლის შემოქმედებაზეც ძალზე ზუსტ დაკვირვებებს აკეთებს და თავდაპირველ ამოცანად სკანდალურ ისტორიებს კიარა, მწერლად ჩამოყალიბებისა და განვითარების დეტალებს მიიჩნევს.

მარკესს ჩვეულებრივი ბავშვობა ჰქონია, სხვა მოზარდებივით ისიც კითხულობდა დიუმას და ათას ერთ ღამეს, XVI-XVII საუკუნეების ესპანურ ლიტერატურას, შემდეგ ერთ-ერთ პრესტიჟულ კოლეჯში სწავლის სტიპენდიაც მოუპოვებია, სადაც რუბენ დარიოს შემოქმედებას სწავლობდა, პირველი აღსანიშნავი თარიღი კი მარკესის ცხოვრებაში 1950 წელი ყოფილა, როცა პრუსტის, ჯოისის, ვულფისა და ფოლკნერის ესპანური თარგმანების კითხვაში გართულ 22 წლის ახალგაზრდას მტკიცედ გადაუწყვეტია მწერალი გამხდარიყო.

მარტინის წიგნში საკმაოდ დამაჯერებელ აბზაცებს ამოიკითხავთ მარკესის “მაგიურ რეალიზმზეც”, რომელიც, მისი აზრით, ესპანური ლიტერატურის ოქროს ხანას ეფუძნება. მარტინის სიტყვით, მარკესის “მაგიური რეალიზმი” ესაა გაპრიმიტივებული და გახალხურებული გონგორიზმი (იგულისხმება ესპანური ბაროკოს ყველაზე გამორჩეული პოეტი, ლუის დე გონგორა) ადგილობრივი საკმაზებითა და თემებით.

წიგნის ავტორის აზრით, მარკესის საუკეთესო ნაწარმოები “პატრიარქის შემოდგომაა”. მისი სიტყვით, ესაა ენის ტრიუმფი, რომანი, სადაც მწერლის ოსტატობა წარმოუდგენელ სიმაღლეებს აღწევს. ეს ნაწარმოები ყველანაირი გაგებით ტირანულია, იგი მოგვითხრობს ტირანიაზე, უპირისპირდება ენის ტირანიას და ამგვარი გაბედულებით ტირანივით მართავს მკითხველს.

ჯერალდ მარტინი 17 წლის განმავლობაში იკვლევდა მარკესის ცხოვრებას და ნაწერებს, მან ასეულობით ინტერვიუ აიღო მწერლისგან, მისი მეგობრებისგან, სხვა მწერლებისგან. წიგნში დეტალურადაა გადმოცემული “გაბოს” ჟურნალისტური კარიერის, ევროპაში მოგზაურობის, შემდეგ კი მექსიკაში გატარებული წლების შესახებ, სადაც მან “მარტოობის ასი წელი” დაწერა. ბევრ რამეს შეიტყობთ გვიანი პერიოდის მარკესის შესახებაც, ამ წლების შესახებ განსაკუთრებით ის ადამიანები დაინტერესდებიან, ვინაც რამდენჯერმე გამოიტირა გაბო (წლების წინ ჩემი ყურით მოვისმინე, როგორ მისტიროდა ერთი “განათლებული” მაღალჩინოსანი მარკესს, ეს რა კაცი დავკარგეთო) და ვისაც დღემდე გონია, რომ პერუში არგენტინის ელჩის, ვინმე აბელ პარენტინის მიერ შეთხზული ტექსტი-ანდერძი მარკესს ეკუთვნის. ეს მოკლე ტექსტი ასე მთავრდებოდა: “მე ამდენი რამ ვისწავლე თქვენგან, მაგრამ სიმართლე ითქვას, ეს ცოდნა ვერაფერს მშველის, რადგანაც ყველაფერ ამით აღვსილი, მე, სამწუხაროდ, ვკვდები”.

მას შემდეგ 9 წელი გავიდა და მარკესმა დაამტკიცა, რომ იგი სიკვდილს არ აპირებს, ძველებურად წერს და რაც მთავარია, თავის ბიოგრაფებსაც ეხმარება წერაში.

https://arili2.blogspot.com/2009/09/blog-post_21.html

ინტერვიუ ივ ბონფუასთან

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

“მათ, ვისაც რელიგია იზიდავს, პოეზიაზე უნდა იფიქრონ”

– მას შემდეგ, რაც სურრეალისტებს დაშორდით, თქვენი პოეტური გზა, აი, უკვე სამოცი წელია, დაუსრულებელ დიალოგად იქცა ფერწერასთან და მუსიკასთან. ამასთან ერთად, ესეებსა და კრიტიკულ წერილებში იკვლევთ პოეზიისა და ლექსის სიღრმეებს. თქვენი მცდელობა კითხვების დასმისა და პასუხების ძიებისა, დაზუსტებისა და ახსნა-განმარტებისა ხომ არ არის გამოწვეული იმ კრისიზით, რომელიც პოეზიამ განიცადა მე-20 საუკუნეში?

– მიხარია, რომ ეს კითხვა დამისვით, რადგან ის თვით საკითხის არსს ეხება. აშკარაა, რომ კრიზისი, რომელსაც პოეზია განიცდის (ყოველ შემთხვევაში, საფრანგეთში) მას შემდეგ, რაც დაინგრა “დედაბოძი” (“principal pilier”), ესე იგი დაიკარგა წერის, განცდის და აზროვნების შესაძლებლობა, ისე, როგორც ამას ახერხებდა ჰიუგო უკანასკნელ ლექსებში, უკავშირდება იმ ერთობ მნიშვნელოვან მოვლენას, რომელიც დღესაც ესოდენ საცნაურია: პოეტური სიტყვა “გაეხსნა” მეცნიერების, ფერწერის, მუსიკის ექსპერიმენტებს და კრიტიკას. ახლა ისღა დაგვრჩენია, გავიაზროთ ამ ორმხრივი გაცვლის საჭიროების მიზეზი, რადგან მისი ამოცნობა აუცილებელია ჩვენი მომავლისთვის.

მიზეზი, ამჯერად, არა მხოლოდ დედაბოძის ნგრევაა, არამედ, იმ ჭერის ჩამოქცევა, რომელიც დედაბოძს ეყრდნობოდა: სიტყვა, რომელსაც სწამდა, რომ სინამდვილეს ასახავდა, თვით ქმნის მეტ წილს სინამდვილისას. ჰიუგომდე (მივმართავ ჰიუგოს, როგორც რეფერენტს, რადგან ის იყო უკანასკნელი წარმომადგენელი “ნათელმხილველთა” (voyants) რიგისა, რომლის სათავეში დგანან ვირგილიუსი და დანტე, ამ პოეტებს თვით ჰიუგო წინამორბედებად მიიჩნევდა) პოეტური სიტყვა წარმოიდგენდა, რომ მის წინაშე გადაშლილი სინამდვილე ფლობდა შინაგან სტრუქტურას და საკუთარ კანონებს, რომლებსაც ადამიანები ობიექტურ ფაქტებად მიიჩნევდნენ, თუმც კარგად უწყოდნენ, რომ სინამდვილე, თუ კი მის სიღრმეებს მოვიხილავთ, ბნელი უფსკრულია. დღეს ჩვენ აზრი ვიცვალეთ. თანამედროვე მეცნიერების მიერ გამოწვეული რევოლუცია იმდენად ცოდნის გზების სამყაროს ახალი ასპექტებისკენ გადაადგილება არ გახლავთ, რამდენადაც შეგრძნება იმისა, რომ არცერთ გზას აღარ მივყავართ თვით რეალობამდე (realite en soi-რეალობა თავისთავად): ჩვენ ვხვდებით, რომ აზროვნება, ამიერიდან, აღარ არის სინამდვილის გაშიფრვა, არამედ, სინამდვილის ჩვენს მიერვე შექმნილი მარტივი ხატების კვლევა და თუ საჭირო გახდა, დეკონსტრუქცია.

ამ ვითარებაში, ღრმა სიტყვა, ის, რომელიც იკვლევს და წარმოაჩენს ადამიანურის, როგორც ასეთის, კავშირს არსებულთან, მიემართება საკუთარი სათავისკენ, რომელიც ჩვენშია და შეიცნობს რა თავისი არსის ქმნის პროცესს, ხვდება, რომ იგი უფრო ვრცელი და რთულია, ვინემ აქამდე წარმოედგინა და რომ მის მიერ აღნიშნული (signifiants) სურვილი უფროა, ვიდრე სამყაროს ყოფიერების ანარეკლი. გადალახავს თუ არა საკუთრივ ვერბალურ სივრცეს, სიტყვა მხატვრის ან, თუ გნებავთ, მუსიკოსის შემოქმედებაში დაივანებს. ახალი ცოდნა უნდა იყოს ნაკლებად მეცნიერული, რომელიც ადგენს კანონებს, ვინემ პოეზია, რომელიც არღვევს ამ კანონებს, რათა შეგვახსენოს, რომ არსებობს “მიღმა ფონი”, ის “გარეთ”, რომელიც ავსებს ჩვენს არსებას ამწუთიერ ყოფიერებაში. ხელოვნებანიც იქცევიან პოეზიად, თუკი შესძლებენ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენონ აზრის ჩამოყალიბების საკუთარი მანერა. სწორედ აქედან გამომდინარეობს დღევანდელი პოეზიისთვის დამახასიათებელი სრულიად ბუნებრივი აუცილებლობა მიუბრუნდეს, უპირველეს ყოვლისა, ფერწერას, რომელიც საშუალებას მისცემს გაიაზროს საკუთარი თავი, რაც თავის მხრივ, უფრო ღრმა განსჯისკენ უბიძგებს და საბოლოო ჯამში, დაეხმარება აქციოს საკუთარი თავი კრიტიკულ აზრად, რომელიც მრავალ სხვა სფეროს გადაწვდება.

გეგმის იდენტურობამ, პოეზიისა და ხელოვნებათა საშუალებების ნათესაობამ ჯერ კიდევ აღორძინების ეპოქაში იჩინა თავი ფლორენციაში, განსაკუთრებით კი ვენეციაში. შემდეგ კი, კრისიზი, რომელზედაც ახლა ვსაუბრობთ, ბოდლერისთვის იქცა ყოფიერების ფაქტად, რომლის პირველი შედეგების წარმოჩენა ესოდენ აფრთხობდა პოეტს დელაკრუას შემოქმედებაში. იქნებ დელაკრუა იყო მეორე, ეჭვმიუტანლად მყარი “დედაბოძი”, რომელიც იცავდა ტრადიციის მარადიულობის პრიციპს, რომლის მემკვიდრედ დელაკრუა საკუთარ თავს რაცხდა? ან იქნებ, შინაგანი წინააღმდეგობებით, პესიმიზმით და გასაოცარი უნაყოფობით, რომელიც საკუთარ შესაძლებლობათა უკიდურეს ზღვარზე გაცხადდა, დელაკრუა წარმოგვიჩენს სწორედ იმ სირთულეს, რომელმაც ესოდენ დიდი გავლენა მოახდინა მომავლის პოეზიაზე?

ეს კითხვა მეტ სიმწვავეს იძენს, თუკი გავითვალისწინებთ, რომ მხატვრები მხოლოდ იმ შემთხვევაში აღმოაჩენენ საუკუნიდან საუკუნემდე, სხვათა მიერ ნაკარნახევი და მათ მიერ ხმამაღლა გაცხადებული ყალბი ჭეშმარიტებების ილუზიურ ხასიათს, თუ კი ნდობას გამოუცხადებენ და “მოიხიბლებიან” იმით, რაც ხელოვანს საკუთარი აზრის გამოთქმის საშუალებას აძლევს: ენას. მანე (გავიხსენოთ ბოდლერის წუხილი და საყვედური) თავის ტილოებში ნებას რთავს ენას გამოამზეუროს ადამიანური ურთიერთობები და მისთვის დამახასიათებელი ხიბლი, ნაცვლად იმისა, რომ გაიხსენოს საკუთარი როლი და მიზანი, რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ დაგვეხმაროს მოვაწესრიგოთ ჩვენი ურთიერთობა იმასთან, რაც არ არის ენა, მისგან განსხვავებულია და რამდენადაც ხელეწიფება, შესძინოს აზრი სიცოცხლეს.

– თქვენთვის პოეზია “გამანადგურებელ ძალებთან ბრძოლაა”, რომელთა შორის უპირველესია ფაშიზმი. მაგრამ XXI საუკუნის დასაწყისში, უფრო ბუნდოვან, ამიტომაც უფრო საშიშ საფრთხეს წინასწარმეტყველებთ. რას გულისხმობთ, რას უნდა ვუფრთხოდეთ?

– ნაციზმი იყო იდეოლოგია, რომელიც ტრაგიკულ ვითარებათა თანხვდომის წყალობით, საკუთარი ლოგიკის ზღვრამდე მივიდა, რაც, საბოლოო ჯამში, სხვათა მკვლელობასა და თვითგანადგურებაში გამოიხატა. ეს იყო საზარელი თავისუფლება, რომელმაც, ისტორიის გარკვეულ მონაკვეთზე, მსგავს საზარელ სიმთვრალესა უგუნურებას მისცა დასაბამი. მაგრამ საფრთხეს სხვა ცბიერი ფორმებიც გააჩნია. იდეოლოგია გარკვეული პრინციპების სისტემის აბსოლუტიზაციაა, რომელიც ყოველდღიურად, რუტინულ სიტუაციაში ხმარებულ სიტყვებში იჩენს თავს. ამასაც, ბოლოს და ბოლოს, მკვლელობამდე მივყავართ. ამრიგად, ეს საფრთხე, რომელიც ნებისმიერ აზრს განადგურებით ემუქრება, დღეს, ჩვენს თვალწინ, უფრო და უფრო იზრდება და ძალას იკრებს. ამ პროცესს სხვადასხვა მიზეზი განაპირობებს. მეცნიერება, თუმც კი საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ, კონცეპტუალურ დონეზე დაყვანილ აზრებს კონსერვის ქილებში ათავსებს და მზადაა, ჩვენი ცხოვრების ნებისმიერ წუთს, ერთადერთ საკვებად შემოგვთავაზოს. ერები გვერდიგვერდ ცხოვრობენ, ერთმანეთს ხედავენ და ეს თავისთავად კარგია, მაგრამ არაფრისმთქმელი სიტყვებით, უფრო ზუსტად, სტერეოტიპებით შორიდან ესაუბრებიან ერთმანეთს. რას წარმოადგენს ინგლისური ენა, რომელიც დღეს შუამავლის როლს კისრულობს, თვით პოლიტიკის დონეზე? იგი ნაკლებადაა ენა, უფრო მეტად, კონცეფციების სისტემა, რომელმაც მხოლოდ გაუგებრობის წყალობით მოიკიდა ფეხი ხელოვნებაში და რომელსაც თუნდაც სხვადასხვა ქვეყნის მომღერლების “ღრმა სიტყვასთან” არაფერი აკავშირებს.

– თუ კი პოეზია არის “რადიკალური უარყოფა ყოველივეს კონტროლის პრეტენზიისა, რის საფრთხეც კონცეპტუალურ აზროვნებაში იმალება”, ხომ არ უნდა განვიხილოთ თანამედროვე ეპოქის მიერ ტექნიკის მიღწევათა გამოყენება გამოწვევად, მომენტად, როდესაც პოეზია იქნება აუცილებელი, მაგრამ ისეთი რთული, როგორც არასოდეს?

– მე ვთქვი “ყველაფრის კონტროლი”? შეიძლება, მაგრამ “ყველაფერში” ვიგულისხმე არა ემპირიული სინამდვილის ცვალებადობა, რომლის ყოველმხრივი შესწავლის უფლება აქვს კონცეპტუალურ აზროვნებას, არამედ თვით უმცირესი ნივთის რეალობის განსხვავებული დონეები. ერთი გახლავთ ფორმა, რომელსაც ნივთი იღებს მეცნიერულ დისკურსში, მეორე, რაც შეეხება ცოცხალ არსებებს და მისთვის ძვირფას საგნებს, არის ფაქტი, რომ ეს უკანასკნელნი არსებობენ რაღაც დროით, სადღაც ამქვეყნად და სწორედ ამის გამო არ წარმოადგენენ იმ უბრალო ნივთებს, რომელთა ჩანაცვლება შეიძლება იდეით, რომელიც მათ შესახებ გაგვაჩნია. ისინი “აქ” და “ახლა” არსებულნი არიან და მიელტვიან სხვა “აქ” და “ახლა” არსებულთ. მათი გააზრება და შეგრძნება აზროვნების კატეგორიებით და განცდის ამა თუ იმ ყაიდით მხოლოდ მას ძალუძს, ვინც იცის, რას ნიშნავს საკუთარ თავთან ურთიერთობა, რასაც საკუთარი სასრულობის შეცნობა შეგვიძლია ვუწოდოთ. კონცეპტუალური აზროვნება სასრულობას მხოლოდ იმ შემთხვევაში ამჩნევს, როდესაც კითხვის ქვეშ დგება თვით მისი არსებობა. იოცნებო “აბსოლუტურ კონტროლზე”, თუ გნებავთ “აბსოლუტურ Fფლობაზე”, ნიშნავს უარი თქვა საკუთარ არსებობაში ეჭვის შეტანაზე. პოეზია, რომელიც არ იზიარებს ამ ოცნებას, ისეა აუცილებელი, როგორც არასდროს და იგი რთულია როგორც არასდროს.

ამასთანავე, ეს სირთულე ბედის საჩუქარია, რადგან ერთდროულად, ნათელჭვრეტისკენ მოწოდებაა, რომელიც საშური საქმეების მოგვარებისკენ გვიხმობს. XXI საუკუნემ, შეიძლება, პოეზიის სულთაბრძოლა და თვით სიკვდილიც იმ ნანგრევების ქვეშ იხილოს, რადაც საუკუნემ ბუნება და საზოგადეობა მოაქცია. თუმცა, ვინ უწყის, იქნებ, სწორედ ეს საუკუნე გახდეს ჭეშმარიტი პოეზიის მკვდრეთით აღდგომის მოწმე, რა თქმა უნდა, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კი პოეზია საკუთარ თავს შეიცნობს. ეს ის ცოდნაა, რომელიც აქამდე არ გამჟღავნებულა ექსპლიციტური ცნობიერების დონეზე, რომლის საფუზველზეც პოეზია შეძლებდა დიალოგი გაემართა “სამყაროში ყოფნის” სხვა ფორმებთან.

პოეზია აღარ იქნება წიგნის გვერდების ჩარჩოში მოქცეული ლექსი, მსგავსი, ვინ იცის, რომელი ტოტიდან ჩამოვარდნილი ვაშლისა. ლექსის მოძრაობა განივრცობა, გადავა წიგნიდან წიგნში, იქცევა ძიებად, განვითარდება არა როგორც ტექსტი, არამედ კითხვა, რომელიც მიემართება თვით ტექსტს. ეს იქნება მოძრაობა, ვიმეორებ, განვრცობა, რომელიც, ერთმანეთში გადახლართულ პროზად და პოეზიად, აქამდე უხილავ ჰორიზონტებს გადაწვდება.

– მახსოვს, თქვენი პირველი წიგნი ანბანს, ენის პირველქმნილ სახელმძღვანელოს შეადარეთ, რომელშიც სიტყვები “მარტივი სამყაროს ნივთებს” აღნიშნავენ. არის თუ არა ძირეული განსხვავება პოეტური სიტყვის უბრალოებასა და იმ “სიმარტივეს” შორის, რომელსაც ყოველდღიური ენა მიაწერს იმას, რასაც, “პოეტურს” და “განცდებით დატვირთულს” უწოდებს?

– ანბანი? წიგნებში, რომლითაც კითხვას სწავლობენ, ყოველდღიურად ხმარებულ სიტყვებს თან ახლავს მათ მიერ აღნიშნული ნივთების გულუბრყვილოდ არქეტიპული, გამარტივებული გამოსახულებანი. ისინი ანბანის რიგითობითაა წარმოდგენილი. სწორედ ამის გამო ხდება არა მხოლოდ ენის ფაქტის, სიტყვების და სიტყვებს შორის არსებული კავშირების, ესე იგი შინაგანი ლოგიკური მთლიანობის გაცნობიერება, არამედ, ერთდროულად, სამყაროს უწესრიგობის, ან თუ, ამ უწესრიგობის შესაძლებლობის აღმოჩენაც. ანბანი, გაგებული მხოლოდ იმ სახით, როგორც ის გვეძლევა, არის ხიდი, გადებული ენის მიერ “დამუშავებულ” სინამდვილესა და თვით ენას შორის, რაც ქმნის სინამდვილის და ენის განუყოფლობის ილუზიას, და ეს იმ დროს, როდესაც ენას ძალუძს დაშორდეს სინამდვილეს და თავისუფალი შემოქმედების საძირკვლად იქცეს.

და ისევ თქვენს კითხვას ვუბრუნდები. რით განსხვავდება ჭეშმარიტი პოეზიისთვის დამახასიათებელი უბრალოება, გრძნობების, განცდების და სიყვარულის გამოხატვის სიმარტივისგან? შეიძლება ვინმემ იფიქროს, რომ ადამიანის არსებობის სასრულობის გათვალისწინებით, პოეზია სწორედ მსგავსი განწყობის და გრძნობების გამოხატვას უნდა ესწრაფოდეს, რადგან ისინი, ინტელექტუალური აქტებისგან განსხვავებით, ჭეშმარიტად ჩვენს მიერ განცდილი, “ნაცხოვრები” არიან.

მაგრამ ასე არ გახლავთ. განცდილი და გადატანილი, თუნდაც მღელვარე და შფოთით სავსე, არ უნდა ვიგულოთ აუცილებლად სასრულობის “ბინად”. უფრო მეტიც, ისინი არაფერს გვასწავლიან სასრულობის შესახებ. სურვილები, მათი უმრავლესობა მაინც, და ემოციები, რომლებიც მათგან იბადება, კონცეპტუალური აზროვნების მიერაა სტრუქტურიზებული და მის კუთვნილ სიბრტყეშია გამოკეტილი. აქ იღებენ ისინი ჩვენი წარმოდგენების სახეს, რომლებიც, თუ კი მათ გარეგნულ სახეს არ მივენდობით, მხოლოდ აბსტრაქციებია, მიუხედავად იმისა, მათი მიზეზით ვიტანჯებით თუ ვკვდებით. რამდენი ასეთი ვითომდა განცდა, ვნება და უიმედობა ქცეულა, ზოგჯერ, დიდი ლიტერატურის საწყისად, თუმცა, უმეტეს შემთხვევაში, ისინი ამცირებენ იმას, რასაც ჩვენ “პოეტურს” ვუწოდებთ. პოეზიის წესის მიხედვით არსებობისთვის, განცდები უნდა მიემართონ საკუთარ რეალურ მიზანს და საგანს და არა იდეა-ქიმერას, რომელსაც მათგან და ადამიანებისგან ქმნიან. დიდი ლირიზმი საკუთარი თავის ძლევაა,-სიყვარული კერპის თაყვანისცემა არ გახლავთ, ის ილუზიურის, წარმოდგენილის ან წარმოსახულის აღმოჩენაა. ლირიზმში სწორედ ილუზიურის ფორმების წარმოჩენა მძაგს.

– თქვენ ერთმანეთისგან ანსხვავებთ პოეზიას და მისტიკას, თუმც კი ხაზს უსვამთ მათ სიახლოვეს, აცხადებთ, რომ პოეზია “რელიგიურის მიღმაა”. დღეს, “რელიგიურის აღზევების” ჟამს, როგორ გესახებათ ეს განსხვავება?

– მე ვაახლოვებ პოეზიას და მისტიკას, რადგან ისინი ერთსა და იმავე ინტუიციას ეფუძნებიან. ეს ერთადერთის ინტუიციაა, იმ ერთის, რომლის არსებობას შევიგრძნობთ ყოველ ცოცხალ არსებაში, როდესაც მას ვხედავთ ისეთს, რიგორიც ის არის, რამეთუ სწორედ ეს არსებობა აქცევს მას მთლიან ანუ, რეალურ არსებად და არა იდეად, რადაც ჩვენ მას ხშირად წარმოვიდგენთ. მე ვაშორიშორებ პოეზიას და მისტიკას, რადგან მისტიკა იმისთვის, ვინც ეძიებს მის ერთობას პოეტიკასთან, არის ადამიანის არსებობის თვითმყობადობის დავიწყება, იმ დროს, როდესაც პოეზია ამას არასოდეს ივიწყებს და გამუდმებით უბრუნდება ადამიანს და მისი ყოფიერების განსაკუთრებულობას წარმოაჩენს.

რატომ იქცევა ასე პოეზია? იმიტომ, რომ საკუთარი სასრულობის გააზრება და მიღება, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამ გამოცდილებით ცნობიერების გამდიდრება, შენს გვერდით, “აქ” და “ახლა” მყოფი მოყვასის არსებობის აღიარებას და აქედან გამომდინარე, ენის წიაღში დარჩენას ნიშნავს.

მე კარგად ვხედავ, რომ “რელიგიური” ცდილობს დაუბრუნდეს ადამიანების ენას, მაგრამ გზად, მხედველობის არედან უსხლტება საკუთარი მიზანი, რადგან “კონცეპტუალურად მოიხმარს” ენას, რომელსაც გადარჩენა სჭირდება. ეს ბადებს მეტყველებას, რომელიც ზებუნებრივის რწმენის აუცილებლობას ითხოვს და ეკლესიას, რომელიც ადამიანთა სულში იდეოლოგიად ქცეული ოცნების დანერგვას ისახავს მიზნად. ამ მავნე მცდელობამ თავისი დაღი დაასვა საუკუნეებს. მან, ვისაც რელიგია იზიდავს, პოეზიაზე უნდა იაზროვნოს.

– თქვენს შემოქმედებაში ხშირად მიმართავთ მოგონებებს, “პირველქმნილ სცენას” უბრუნდებით. რა განსხვავებაა პოეზიასა და დღეს ესოდენ დაფასებულ პროზას შორის?

– “პირველქმნილი სცენა”? ზოგჯერ გამართლებულია ფსიქოანალიზისგან ნასესხები ტერმინის ხმარება. ამ დროს “ღრმა რეაქცია” მჟღავნდება ბავშვის ქმედებაში, საკუთარი თავისთვის შიშის, გაოცების და დამნაშავეობის შეგრძნების აკრძალვაში, ერთი სიტყვით, ბავშვის მხრიდან ეს არის ნდობის გამოცხადება.

ხშირად, პოეზიაზე საუბრისას, იხსენებენ პირველსაწყის გამოცდილებას, რაც პოეზიის გამქიქებელთ თითქოსდა ნებას რთავს პოეზიას პასეიზმში (წარსულის განდიდება-გ. ე.), საკუთარ არსებაში ჩაძირვასა და საზოგადოების ამწუთიერი პრობლემების უგულველყოფაში დასდონ ბრალი. მაგრამ საქმე ის გახლავთ, რომ ლექსებში, თუკი ისინი ჭეშმარიტ პოეზიას მიეკუთვნება, პირველი გამოცდილების წარმოჩენა ნდობის გაცხადებაა. საწყისებისკენ მიბრუნების სურვილი პოეტში მუდამ ცოცხლობს. ეს არ არის აროდეს არსებული, მითიური “ოქროს ხანის” სინანული და თუ კი მითი მაინც იჩენს თავს ენაში, მხოლოდ იმიტომ, რომ მისი გამოხმობით, პოეტი ნდობას უცხადებს მეორეს, ვიღაც სხვას, რომელიც მისგან ორ ნაბიჯზეა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ სხვას შეიძლება ხელთ ეპყრას ნაჯახი ან მახვილი. პოეტი ცივ გონებას სიტყვათა მაგიას უპირისპირებს.

რაც შეეხება რომანს, მე მისი მტერი არ გახლავართ. პირიქით, ბევრ რომანს ადამიანის გონების მცდელობის და თვით პოეზიის უმაღლეს გამოხატულებად მივიჩნევ, რადგან აქაც იმ ნდობის გაცხადებას ვპოულობ, რომლის შესახებ მაღლა ვისაუბრე და რომელიც ენის სათავეებისკენ მიგვახედებს. პოეზია ერთის გახსენება და ამასთან ერთად, მისტიკისგან განსხვავებით, საზოგადოებისკენ მიბრუნებაა.

განა საკუთარი დანიშნულების ერთგული რომანისტიც ასე არ იქცევა, როდესაც პირისპირ წარუდგება მათ, ვის შესახებ წერს, პოეტად ქცეული ბავშვის მსგავსად, გაოცების და შიშის გარეშე.

დიდი რომანი ფანტავს ბოროტ ზმანებებს და ყოველი მხრიდან ამოზიდავს სინათლეს. დიდი რომანიო, ვთქვი… სხვა ბევრიც, ნაკლებად მნიშვნელოვნად მიჩნეული, წარმოადგენს პოეზიას მოქმედებაში.

რაც შეეხება “ავტოფიქციას” (საკუთარ თავის თხზვა-გ. ე.), თქვენ რომ ახსენეთ, ეს გარდუვალია, რადგან წერა მწერლის გამოცდილებას ემყარება. სხვების შესაცნობად, უპიველესად, საკუთარი თავი უნდა შეიცნო, გაიგო ვინ ხარ, მაგრამ ეს სრულიადაც არ ნიშნავს, მკითხველს წარმოუჩინო შენი თავგადასავლების, ცხოვრებისეული კოლიზიების შელამაზებული ფოტოსურათები, რომელიც, ხშირად, საკუთარი თავის განქიქებას ემსგავსება, რასაც ცოდვას ვუწოდებდი, ეს სიტყვა ესოდენ რომ არ მზარავდეს.

ფიქცია (გამონაგონი-გ. ე.) ჩვენი არსების სიღრმეში იმალება და ჩვენ იმდენად ვღირვართ, რამდენადაც შევძლებთ მის წარმოჩენას და სხვებისთვის გაზიარებას.

ფრანგულიდან თარგმნა გიორგი ეკიზაშვილმა

https://arili2.blogspot.com

კლასგარეშე კითხვის სიამოვნება

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

ანუ ბორის აკუნინის ახალი რომანის განნაღმვა-დანაღმვითი სამუშაოები მოსკოვის ორი “პეიზაჟისა” და იგორ სტრავინსკის მიერ მოწონებული სიმღერის თანხლებით

“კლასგარეშე კითხვა” ბორის აკუნინის მესამე დიდი პროექტის (თავად რომ “არალიტერატურულს” უწოდებს) “მაგისტრის თავგადასავლების” ორ ტომად დასტამბული (გამომცემლობა “ოლმა-პრესი”, 2002) მეორე რომანი გახლავთ ავტორისეული რედაქციით და შეეხება, ერთი მხრივ, ერასტ პეტრეს ძე ფანდორინის ინგლისიდან ჩამოსულ და მოსკოვში დარჩენილ შვილიშვილს, კემბრიჯის უნივერსიტეტის ისტორიის მაგისტრს, ბარონეტ ნიკოლას ალექსანდრეს ძე ფანდორინის ახალ თავბრუდამხვევ ამბავს; ხოლო, მეორე მხრივ კი – იმპერატრიცა ეკატერინა დიდის ეპოქაში მცხოვრები დანილა ლარიონის ძე ფონდორინისა და წიგნის ბოლოს სამსონ დანილას ძე ფონდორინად გადაქცეული, ექვსი წლის ვუნდერკინდის – დიმიტრი, იგივე მითრიდატე ალექსის ძე კარპოვის არანაკლები სიმძაფრის თავგადასავალს.

სნობური მიდრეკილებებისგან თავისუფალ მკითხველს თავდაპირველად გამოცდილი მწერლის მიერ დაგებული რამდენიმე ნაღმისგან თუ ხაფანგისგან მოუწევს თავის დაღწევა.

პირველი მათგანი თავად აკუნინის მიერ მიზანმიმართულად შექმნილი საკუთარი იმიჯია: “უბრალოდ საკითხავია, ბატონებო, უბრალოდ საკითხავი, შეძლებისდაგვარად სიკეთეს რომ გვასწავლის, პანთეონზე პრეტენზიას არ ვაცხადებთ!”

არადა, უკვე თავისუფლად შეიძლება მივხვდეთ, რომ აკუნინის შემოქმედებამ კარგა ხანია გადალახა პოპკულტურის ხელოვნურად შექმნილი ჩარჩოები და მარტოოდენ რუსეთისა და პოსტსაბჭოთა სივრცის კი არა, ევროპული მასშტაბის “აკუნიზაცია” მოახდინა, და ასეთივე წარმატებით აგრძელებს მთელი მსოფლიოს “აკუნიზაციას” (რეჟისორ პოლ ვერხოვენის მიერ ჰოლივუდში გადასაღებად შეძენილი ბორის აკუნინის რომანი “აზაზელი” და სხვა).

მომდევნო ხაფანგი თუ ნაღმი ყველასთვის არცთუ ადვილად ამოსაცნობი “მიბაძვებია”: სნობი მკითხველი რომანის პირველივე თავში მაინც “აღმოაჩენს”, რომ “კლასგარეშე კითხვის” თანამედროვე ნაწილი მიბაძვაა უილიამ სტაირონის 70-იან წლებში გახმაურებული რომანისა “სოფის არჩევანი”, რომელიც ალან პაკულას კარგი ფილმის წყალობით ბევრს ახსოვს – ეს ხომ იმაზეა, თუ როგორ გახდიან იძულებულს საკონცენტრაციო ბანაკში მოხვედრილ პოლონელ სოფის არჩევანი გააკეთოს თავის შვილებს, ბიჭსა და გოგოს შორის და სასიკვდილოდ გაწიროს ერთ-ერთი მათგანი; იგივე სნობი მკითხველი რომანის მეორე თავშიც გაიხალისებს, რაკი მიხვდება, რომ ეს ექვსი წლის ვუნდერკინდი მითრიდატი, იმპერატრიცა ეკატერინა დიდისთვის რომ მიუყვანია მამამისს, ძალიან ჩამოჰგავს ჯერომ დევიდ სელინჯერის ბოლო “პოვესტის” – “ჰეპვოურტ-16, 1924”-ის გმირს, შვიდი წლის საიმურ გლასს (თავის მხრივ, საიმურ გლასის პროტოტიპი არის ცნობილი ინგლისელი მათემატიკოსი, დუბლინის უნივერსიტეტის ასტრონომიული ობსერვატორიის დირექტორი, ირლანდიის მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტი უილიამ როუენ ჰამილტონი (1805-1865) – შესაბამისი სტატია იხილეთ ინგლისურ “ნაციონალური ბიოგრაფიების ლექსიკონში”).

აი, ახლა კი ჩვენ შეგვიძლია ამგვარი “აღმოჩენებით” გალაღებული და მწერლის ზემოდან დამყურე (“აბა, რა ეგონა, ვერ მივუხვდებოდით?!”) სნობი მკითხველი პარალელურად მოთხრობილი, მძაფრსიუჟეტიანი რომანის ციტატებით დანაღმულ ველზე უჩვენოდ გავუშვათ და წინდაწინვე შევპირდეთ, რომ ნაწარმოების ცალკეული თავების (“როგორ მოგწონთ ეს?”, “ექიმი მისდაუნებურად”, “ფლიდობა და სიყვარული”, “აურზაური არაფრის გამო”, “მამები და შვილები” და ასე შემდეგ) და თვით პერსონაჟების მამის სახელებშიც კი (“ერემეი უმბერტოს ძე მეტასტაზიო”!) ხშირად მიეცემა სიხარულის მიზეზი.

ხოლო ვინც დავრჩებით, თუკი ჩვენი სიხარულის მიზეზი ის შეიქმნება, რომ ამდენ ნაღმსა თუ ხაფანგს მშვიდობიანად დავაღწიეთ თავი, შეგვიძლია, ყოველგვარი ციტატების ძებნის გარეშე, მივყვეთ მწერლის მიერ მაღალპროფესიული ოსტატობით აგებულ, მართლაც პარალელურ და მძაფრსიუჟეტიან ამბავს, ერთმანეთში გადაძახილებითა თუ სხვა სიუჟეტური სვლებით რომ არის შეკრული.

ასე, მაგალითად, რომანის 21-ე თავში უაღრესად საშიში გამტაცებლებისგან თავდაღწეული ნიკოლას ფანდორინი და მირანდა კუცენკო ახალი იერუსალიმის მონასტრის ეზოში დიმიტრი ალექსის ძე კარპოვის საფლავის ქვაზე კითხულობენ, რომ იგი გარდაცვლილა 1795 წლის 16 მარტს, შვიდი წლის ასაკში და ცივწყალგადასხმულ მკითხველს ჰგონია, მისი ერთ-ერთი საყვარელი პერსონაჟი მტრად მოკიდებულმა დიდმოხელეებმა მოკლეს – ნეტავი, მაინც რომელმა: ეკატერინა დიდის ფავორიტ პლატონ ალექსანდროვიჩ ზუროვის მდივანმა ერემეი უმბერტოს ძე მეტასტაზიომ თუ იგივე ფავორიტის ადიუტანტმა, პრეობრაჟენსკის პოლკის კაპიტან-პორუჩიკმა ანდრეი პიკინმა, საიდუმლო ექსპედიციის უფროსმა პროხორ ივანოვიჩ მასლოვმა (სინამდვილეში სატანოფაგების მასონური სექტის დიდმა მაგმა!) თუ ბრიგადირმა მირონ ანტიოხოვიჩ ლიუბავინმა, მოსკოვის გუბერნატორმა დავით პეტროვიჩ დოლგორუკმა თუ სულაც მამამ – ალექსეი ვოინოვიჩ კარპოვმა? (აქ და მერეც წიგნში თუკი რუსული გვარ-სახელების კეთილხმოვანება დაგვატყვევებს – ვთქვათ, “პავლინა ანიკიტიშნა ხავრონსკაია”! – შეგვიძლია, წარმოვიდგინოთ დონის მონასტრის საფლავის ქვებთან მოტრიალე გრიგოლ შალვას ძე ჩხარტიშვილი, უკაცრავად, ბელეტრისტი ბორის აკუნინი, წარწერილი გვარ-სახელების პოეზიას ჩვენამდე რომ მოუხიბლავს – ყოველ შემთხვევაში, თავად ასე აცხადებს ინტერნეტში).

მაგრამ მომდევნო, 22-ე თავში მკითხველი აღმოაჩენს, რომ ეს დარდი და წუხილი ყოფილა მხოლოდ და მხოლოდ “აურზაური არაფრის გამო”, ვინაიდან ამ პატარა ვუნდერკინდის მფარველ პავლინა ანიკიტიშნა ხავრონსკაიას და მასზე შეყვარებულ დანილა ლარიონის ძე ფონდორინს გადაურჩენიათ ბიჭი; დანილას დაკარგული შვილის – სამსონის სახელით უშვილებიათ და გადამტერებულ დიდმოხელეთა არწივულ მზერალს ურალს იქით მდებარე ერთ დასახლებაში მოჰფარებიან.

აქვე შეგვიძლია დავუპირისპირდეთ კიდეც დიმიტრი ბიკოვის მოსაზრებას, რომ თითქოსდა “ქალური საწყისი აკუნინთან ყოველთვის მტრულია წესიერებისა და საღი აზრისა, ქალი მასთან – ცვალებადობის განსახიერებაა, რომ არა, სულაც, ღალატისა” (“ოგონიოკი”, ¹ 28, 2002). აბა, მაშინ ვინ არის პავლინა ანიკიტიშნა ხავრონსკაია, გნებავთ ალტინ მამაევა ანდა სულაც მონაზონი პელაგეა?!

რომანის კითხვისას სხვა მრავალ საინტერესო პერსონაჟსა თუ პერიპეტიას გავეცნობით – ვთქვათ და, აღმოვაჩენთ, რომ ეკატერინა დიდის მიერ ვოლტერისთვის გაგზავნილი წერილები ყოფილი კამერ-მდივნის დანილა ლარიონოვიჩ ფონდორინის დაწერილი ყოფილა…

მაგრამ მთავარი ის არის, რომ ამგვარი წაკითხვა ბორის აკუნინის მიერ დასმულ სერიოზულ შეკითხვებამდე მიგვიყვანს, რომლებიც აღარავისი მიბაძვა აღარ არის:

რატომაა, რომ “ჩვენს ჯუნგლებში დიდი ფული აკეთო წვერწამახული ეშვების გარეშე და თან ხელების სისუფთავეზეც იზრუნო, სრულიად შეუძლებელია”? (ტ. 2. გვ. 264).

რატომ იქცევა ნებისმიერი კარგი წამოწყება ისეთ თაღლითობად, რომ ყოფილი კლასელები, ამჟამად კი კოსმეტიკური ქირურგიის მანათობელი ვარსკვლავი მირატ ვილენოვიჩ კუცენკო და “კეთილი ექიმი აიბოლიტის” აფთიაქების ქსელის მეპატრონე ოლეგ სტანისლავოვიჩ იასტიკოვი ერთი ქიმიური კომბინატის ხელში ჩასაგდებად შვილის გაწირვასაც არ ერიდებიან? იმიტომ ხომ არა, რომ “კომერციული ფირმების ნახევარი მაგასვე აკეთებს: შესვამენ ქალს ნაოჭების საწინააღმდეგო რომელიმე კრემზე და მერე იმ კრემის გარეშე იმ გამოჩერჩეტებულ უბედურს სიცოცხლე აღარ შეუძლია – მაშინვე მთელი სიფათი ჩამოეჩაჩება” (ტ. 2. გვ. 254).

რატომ იკითხავს დანილა ფონდორინი – “ო, უბედურო რუსეთო! რატომაა, რომ კანონის დაცვას აქ ყოველთვის ბატკნებს კი არა, მტაცებელ მგლებს ანდობენ?” (ტ. 2. გვ. 45).

რამ გადააქცია, თავისი თქმით “უმაღლესი რანგის პროფესიონალი” ჟანნა ბოგომოლოვა ასეთ არაადამიანად?

რატომ გასჭირვებია ქალაქ ჩუდოვის მახლობლად დასახლებულ, ადრე ფლიბიუსტერ-ბანკირ სოსო გაბუნიას, ამჟამად კი წმინდა მოხუც სისოის ყველას ერთნაირად შეყვარება? – “იცით, ნიკოლოზ ალექსანდრეს ძევ, ყველაზე ძნელი რა არის ქრისტიანულ სწავლებაში? ყველა ადამიანის ერთნაირად სიყვარული – ახლობლისაც და შორეულისაც” (ტ. 2. გვ. 22).

რატომ ამბობდა ბარონი რეიხელი, რუსი ქვისმტეხლებიდან ყველაზე ღირსეული – “ყოველგვარი მასსონობა, რომელსაც პოლიტიკური მიმართულება აქვს, ყალბია” (ტ. 2. გვ. 233) და რა მიმართულება აურჩევიათ “ოქრო-ვარდისფერ ძმობას” ანდა სატანოფაგებს?

აი, აკუნინისეული პრობლემატიკის ის წრე, რომელიც მარტოოდენ რუსეთისთვის, ანდა მხოლოდ პოსტსაბჭოთა სივრცისთვის თუ ევროპისთვის კი არა, მთელი კაცობრიობისთვის აქტუალურად და თანამედროვედ ჟღერს.

ამჯერად, კიდევ ერთი აკუნინისეული ნაღმისა თუ ხაფანგის გაუვნებელყოფა კი არა, ჩადება მოგვიწევს ჩვენი სნობი მკითხველისთვის – გაზეთ “სეგოდნიას” კორესპონდენტ ალექსანდრ მაკარკინთან გამართულ ინტერვიუში ბორის აკუნინი თავისი პროექტის “მაგისტრის თავგადასავლების” პირველი რომანის შესახებ იტყვის: “ალტინ-ტოლობასი” თავისი ჟანრის მიხედვით იმდენად დეტექტივი არ არის, რამდენადაც საიდუმლოების შემცველი რომანი, ერთგვარი ნაზავი “ორი კაპიტნისა” “სამ მუშკეტერთან” უმბერტო ეკოს “ვარდის სახელის” დამატებით”. სწორედ ასევე შეუძლია ამ ახალ რომანზედაც განაცხადოს: “კლასგარეშე კითხვა” თავისი ჟანრის მიხედვით იმდენად დეტექტივი არ არის, რამდენადაც პოლიტიკური ინტრიგის შემცველი რომანი, ერთგვარი ნაზავი უილიამ სტაირონის “სოფის არჩევანისა” ჯერომ დევიდ სელინჯერის “ჰეპვოურტ-16, 1924”-თან, უმბერტო ეკოს “ფუკოს ქანქარას” დამატებით”.

და რაკი ამ ერთი პატარა სტატიის მანძილზე აკუნინისეული დანაღმვა-განნაღმვის არცთუ ურიგო სპეციალისტებიც გავხდით, მოდით, ცოტა შევისვენოთ და მწერლის მოსკოვური ხედებითაც დავტკბეთ:

“ესეთია აი ეს ქალაქი – მოსკოვი, მაშინვე კი არ დაგატყვევებს, პირველი გაცნობისთანავე, არამედ ნელ-ნელა შემოაღწევს სულში. ეს თავისებური გიგანტური ხახვია: ასი სამოსი აცვია, ყოველგვარი შესაკრავების გარეშე, ერთი მეორის მიყოლებით ხდი, ხდი, თავად კი სტირი. იმიტომ სტირი, რომ გესმის – ბოლომდე ვერასოდეს გახდი” (ტ. 2. გვერდი არა, ყდაზე უნდა ვნახოთ!).

“მოსკოვი ყველაზე ძალიან ჩეხოვის საყვარელ ტიპაჟს აგონებდა ნიკოლასს: ლამაზ, ოდნავ გადამწიფებულ ქალს, ცოტა ცინიკურს, ყველაფერი რომ ყელში ამოსვლია; არცთუ ბედნიერს სიყვარულში, ქვეყანაზე ყველაფრის მნახველს, მაგრამ მაინც ცხოვრებაზე დახარბებულს. დღისით ამ არკადინა-რანევსკაია-ვოინიცევას მოწყენილობა შემოსწოლია, საშინაოდ გამოწყობილი დადის, მაგრამ საღამოსთვის, როგორც კი სტუმრები შეიკრიბებიან, გაიპუდრება, მოიკაზმება, ცეცხლისგან დამზადებულ ბრილიანტის კოლიეს მოირგებს, პროჟექტორის საყურეებს დაიკიდებს და ისეთ ძუ ლომად გადაიქცევა, შეიძლება დაგაბრმავოს კიდეც” (ტ. 1. გვ. 259).

ამ ჩინებული ლიტერატურული “პეიზაჟების” დათვალიერების შემდეგ, ალბათ, უპრიანი იქნება, მწერლის ისტორიული სამშობლოს ერთ-ერთი ულამაზესი კუთხე, გურია გავიხსენოთ, სადაც სხვებთან ერთად ახლაც ცხოვრობენ ჩხარტიშვილები.

გურიაში “კრიმანჭულს” მღერიან ხოლმე, მთელი დედამიწის ზურგზე ერთადერთ შვიდხმიან სიმღერას, თავის დროზე გაუგონარი პოლიფონიზმითა და კეთილხმოვანებით ასე ძალიან რომ მოხიბლა და აღაფრთოვანა მეოცე საუკუნის უდიდესი კომპოზიტორი იგორ სტრავინსკი.

იაპონური “სატორითა” (თავისებური “გასხივოსნება” ძენ-ბუდიზმში) და წმინდა რუსეთის მართლმადიდებლობით გამდიდრებულ ასეთ “კრიმანჭულს” მაგონებს ბორის აკუნინის საუკეთესო რომანები, იმდენად ცხადი და კატასავით მოქნილი სტილით გამოირჩევიან. იმ რომანთა შორის “კლასგარეშე კითხვაცა” და “ალტინ- ტოლობასიც” აუცილებლად მეგულება

https://arili2.blogspot.com/2009/09/blog-post.html

ინფორმაციული ტექნოლოგიების გამოყენება ქიმიის სწავლებისას

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

ქიმია რთული, მაგრამ ლამაზი მეცნიერებაა. ხშირად მქონია შემთხვევა
– როცა ჩემი პროფესია გაუგიათ, მაშინვე უცერემონიოდ მოუხლიათ: ‘ვერ ვიტანდი სკოლაში!~
გული დამწყვეტია! ამ “ვერატანაში” ხომ პედაგოგსაც მიუძღვის ბრალი. არადა, რა მშვენიერია
ქიმიის სამყარო! აუცილებელი არ არის, მოსწავლე სკოლის დამთავრებისას ქიმიკოსის ცოდნით
იყოს აღჭურვილი; ვფიქრობ, გაცილებით მნიშვნელოვანია, არ ჩავუკლათ მას ქიმიის საიდუმლოებათა
წვდომისა და ღრმად შესწავლის ინტერესი, რომ სურვილი გაუჩნდეს, ის მომავალ პროფესიად
აირჩიოს. მასწავლებელმა ჯერ საგნის სილამაზე უნდა დაანახოს მოსწავლეებს და მერე დაიწყოს
მისი სწავლება, თანაც იმ კუთხით, საიდანაც უფრო მიმზიდველია.

სწავლის მაღალ ხარისხს მრავალფეროვანი მეთოდებისა და ინოვაციური
ტექნოლოგიების გამოყენებით მიღწეული სწავლების მაღალი დონე განაპირობებს. სწავლების
ინოვაციურ ტექნოლოგიებს შორის შეიძლება მოვიაზროთ კომპიუტერული, ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო
და ტელესაკომუნიკაციო ტექნოლოგიებიც. ისინი აიოლებენ დასახული სასწავლო მიზნებისა და
ამოცანების ეფექტურ რეალიზებას.

განათლების რეფორმა, რომელიც წარმატებით მიმდინარეობს საქართველოში,
განუხრელად ითვალისწინებს სწავლების პროცესში ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების
(ისტ) დანერგვას. ეროვნულ სასწავლო გეგმაში ისტ-ი გამჭოლი პრიორიტეტია, რაც ყოველი
საგნის მასწავლებლის მიერ სასწავლო პროცესში მის ჩართვას გულისხმობს.

ნებისმიერი სასწავლო ტექნოლოგია ინფორმაციული ხასიათისაა და ყველა
პედაგოგი ამ ტექნოლოგიებს ოდითგან იყენებდა, კომპიუტერის გაჩენამ კი თანამედროვე სკოლაში
ტერმინი ‘ახალი ინფორმაციული ტექნოლოგიები~ დაამკვიდრა. მასწავლებელმა თავად უნდა განსაზღვროს,
როგორ, სად და როდის გამოიყენებს ამ ტექნოლოგიებს. კომპიუტერი ის ინსტრუმენტია, რომლის
გამოყენება სასწავლო პროცესს ძირეულად შეცვლის.

როგორი უნდა იყოს თანამედროვე გაკვეთილი? რა თქმა უნდა, საინტერესო,
შემეცნებითი, მოსწავლეთა ინტერესის შესაბამისი. უნდა ტოვებდეს მცირედი უკმარისობის
განცდასაც, რომ მოსწავლეებს შემოქმედებითი საქმიანობისკენ უბიძგოს. ასეთი გაკვეთილების
ჩატარებას მნიშვნელოვნად აიოლებს ისტ-ი. ტექნოლოგიურ სიახლეებს ხომ სწორედ ბავშვები
ხვდებიან აღფრთოვანებით. ამაში თავად დავრწმუნდი, როცა გაკვეთილზე პირველად გამოვიყენე
პროექტორი.

ქიმიის გაკვეთილზე სხვადასხვა მულტიმედიური საშუალებისა და ინტერაქციული
კომპლექსის გამოყენება მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, დაინახონ და შეისწავლონ მოლეკულათა
სივრცითი აგებულება, რაც შეუძლებელია სახელმძღვანელოსა და ტაბულებზე მოცემული სურათებით;
შესანიშნავია ათვისებული ცოდნის დონის ოპერატიულად დადგენის მიზნით ტესტური დავალებების
შესაქმნელად. აუცილებელია, გაკვეთილზე ამ ტექნოლოგიების გამოყენება მიზანშეწონილი და
მეთოდურად გამართლებული იყოს და მხოლოდ მოდური ელემენტის ფუნქცია არ ეკისრებოდეს. ისტ-ს
მივმართავ მხოლოდ მაშინ, როცა ის უზრუნველყოფს სასწავლო პროცესის სხვა მეთოდებთან
შედარებით მაღალ ხარისხს.

ელექტრონული მეთოდების გამოყენება პედაგოგმა გაკვეთილის მიზნებისა
და სასწავლო ამოცანების შესატყვისად უნდა განსაზღვროს: ლექციური ტიპის გაკვეთილებზე
ის თვალსაჩინოებაა, პრაქტიკულ გაკვეთილებზე – ვირტუალური ლაბორატორია, ცოდნის შემოწმების
ეტაპზე – ტესტირებისა და შეცდომების ანალიზის საშუალება.

მასალის ახსნისას ხმოვანი ანიმაციების,
მოძრავი ნახატებისა და ვიდეოფრაგმენტების გამოყენება იწვევს მოსწავლეთა ყურადღების
კონცენტრირებას და ერთდროულად ააქტიურებს ინფორმაციის მიღების რამდენიმე არხს
(სმენითს, მხედველობითს, კინესთეტიკურს), რაც საშუალებას გვაძლევს, გავითვალისწინოთ
თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალური თავისებურება (გარდნერის ‘მრავალმხრივი ინტელექტი~).
გაკვეთილი ხდება თვალსაჩინო, გასაგები, საინტერესო და სახალისო თითოეული მოსწავლისათვის.

კომპიუტერული მოდელირება იმ ქიმიური პროცესებისა, რომელთა მიმდინარეობაზე
დაკვირვება შეუძლებელია, შესანიშნავ შესაძლებლობას გვაძლევს, ეს პროცესები ბავშვებისთვის
გასაგები და თვალსაჩინო გავხადოთ. ამის მაგალითად ელექტროლიტური დისოციაცია და იონური
მიმოცვლა გამოდგება.

ქიმია ექსპერიმენტულ-თეორიული მეცნიერებაა და ეს სპეციფიკა უდიდეს
როლს ანიჭებს სადემონსტრაციო ექსპერიმენტს, რომელსაც აქტიურად ვიყენებ საგაკვეთილო
პროცესში.

ექსპერიმენტზე დაკვირვებისას მოსწავლეები მარტო მოვლენას კი არა,
ცდის ჩატარების მეცნიერულ მეთოდებსაც ეცნობიან. კარგია, როცა მოსწავლეები უშუალოდ ატარებენ
ცდებს, მაგრამ ეს ყოველთვის ვერ ხერხდება, ზოგჯერ – საჭირო ძვირად ღირებული მასალების
უქონლობის გამო, ზოგჯერ კი იმიტომ, რომ ექსპერიმენტი არცთუ უსაფრთხოა (აუცილებელია
მომწამლავი და ფეთქებადი ნივთიერებების გამოყენება და ა.შ.). ეკრანზე ექსპერიმენტის
დემონსტრირება კი გაცილებით მარტივი და თვალსაჩინოა.

თავდაპირველად თვითონ დავინტერესდი ინტერნეტვიდეოსაცავებში ქიმიური
ექსპერიმენტების მოძიებით. აღმოჩნდა, რომ ინტერნეტსივრცეში ნებისმიერი სასწავლო ექსპერიმენტის
პოვნაა შესაძლებელი და არც მათი გადმოწერა და შენახვაა რთული. ასე შევქმენი სადემონსტრაციო
ექსპერიმენტების საკუთარი ‘ვიდეოთეკა~, დავახარისხე თემატიკის მიხედვით და აქტიურად
ვიყენებ სასწავლო პროცესში.

სადემონსტრაციო ექსპერიმენტი გამოიყენება მასალის შესწავლის წინ,
როცა მოსწავლეებს ჯერ არ აქვთ შესაბამისი ცოდნა და გამოცდილება, ან მის შემდეგ, იმ
მიზნით, რომ განუვითარდეთ პროცესეზე დაკვირვების, აღწერის, ლაბორატორიაში მუშაობის
ხერხების გამოყენების და მანიპულაციების შესრულების უნარები. ეს აუცილებელია, რათა
გავაღვიძოთ მათში საგნისადმი ინტერესი, ხელი შევუწყოთ პრაქტიკული უნარების ჩამოყალიბებას,
გავაცნოთ ქიმიური ჭურჭელი და ხელსაწყოები.

ეკრანზე ნაჩვენები ექსპერიმენტი უსაფრთხოა, თვალსაჩინოა (‘ერთხელ
ნანახი სჯობია ასჯერ გაგონილს~), საიმედოა (აუცილებლად ‘გამოვა~), ადვილია მისი მოდელირება
(გამეორება).

დემონსტრაციისას უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი საფეხურები:

1. დადგენა მიზნისა, რომლის მიღწევაშიც დაგვეხმარება ექსპერიმენტი – მოსწავლეებმა უნდა გაიაზრონ, რისთვის აჩვენებენ
ამა თუ იმ ცდას, რისი გაგება შეიძლება ცდის შედეგით;

2. აღწერა ცდისთვის საჭირო ხელსაწყოებისა, პირობებისა
და რეაქტივებისა, იმ თვისებების მითითებით, რომელთა გამოც ვიყენებთ სახელდობრ ამ რეაქტივებს;

3. მოსწავლეთა
ყურადღების ორგანიზება. მასწავლებელი მიუთითებს მოსწავლეებს, ხელსაწყოს რა ნაწილს უნდა ადევნონ თვალყური;

4. წინასწარ არ უნდა ვამცნოთ ცდის შედეგი, მაგრამ უნდა მივუთითოთ, რაზე გაამახვილონ
ყურადღება. მაგალითად: ყურადღება მიაქციეთ, შეიცვლის თუ არა ხსნარი ფერს, გამოიყოფა
თუ არა ნალექი, აირი ან შეიმჩნევა თუ არა რეაქციის მიმდინარეობის სხვა ნიშნები.

5. აუცილებელია ექსპერიმენტის კომენტირება. თუ მასწავლებლის სიტყვიერი ახსნა
წინ უძღვის დემონსტრაციას, მაშინ ექსპერიმენტი თვალსაჩინოების როლს შეასრულებს, ხოლო
თუ ჯერ ექსპერიმენტს ვაჩვენებთ, ეს უკვე პრობლემური სწავლებაა.

მაგალითად: ქლორწყალბადის წყალში
გახსნის დროს ‘შადრევნის~ ჩვენებისას შეიძლება წინასწარ მოვუთხროთ წყალში ქლორწყალბადის
მაღალ ხსნადობაზე და მერეღა გამოვიყენოთ დემონსტრაცია, როგორც დასტური, ან ჯერ ვაჩვენოთ
და შემდეგ ვთხოვოთ მოსწავლეებს, თავად ახსნან ეკრანზე ნანახი, რითაც მათ დამოუკიდებელი
აზროვნებისაკენ ვუბიძგებთ.

6. ბოლოს ეკრანზე ნანახი ცდა ოქმის სახით უნდა გაფორმდეს, რაც მოსწავლეებს
ნანახის აღწერას შეაჩვევს და დასკვნების გამოტანაში დაეხმარება.

გაკვეთილზე ხშირად წამოიჭრება
ახალი მასალის მოსწავლეებთან ერთად გარჩევის აუცილებლობა. ამ დროს უმჯობესია ჩატარდეს
კომბინირებული გაკვეთილი დიალოგის ფორმატში ელექტრონული პრეზენტაციის გამოყენებით.
სლაიდშოუ გაკვეთილის პროცესს უფრო ნათელსა და თვალსაჩინოს ხდის, ხელს უწყობს ცოდნის
სისტემაში მოყვანას, უზრუნველყოფს ათვისების მაღალ დონეს. პრეზენტაციის ბოლო სლაიდზე
სასურველია განთავსდეს საკონტროლო კითხვები და ამოცანები, რაც ხარვეზების დროულ აღმოჩენას
და მთავარი საკითხების განმტკიცებას შეუწყობს ხელს. თუ მოსწავლეებს რომელიმე კითხვაზე
პასუხი გაუჭირდათ, შეიძლება დავუბრუნდეთ იმ სლაიდს, რომელიც პასუხის გაცემაში დაეხმარება
მათ. ამრიგად, შესაძლებელი ხდება მასალის გამეორება და რთული საკითხების გამოვლენა.ამასთან, წინასწარ მომზადებული სლაიდშოუ
თითქმის უკვე გაკვეთილის გეგმაა და დროის მენეჯმენტს აიოლებს.

საგაკვეთილო პროცესისთვის სხვადასხვა მასალის ირგვლივ ჩემ მიერ შექმნილმა
პრეზენტაციებმა პროგრამა PowerPoint-ის მიმართ მოსწავლეთა
განსაკუთრებული ინტერესი გამოიწვია. ახლა ისინი თვითონვე მთავაზობენ თავიანთ შექმნილ პრეზენტაციებს
სხვადასხვა დავალების შესრულებისას. ასე დამკვიდრდა ჩვენს პრაქტიკაში პროექტული სწავლება.

პროექტული სწავლება პედაგოგიური
ტექნოლოგიის ერთ-ერთი მეთოდია, რომელსაც მდიდარი შემოქმედებითი პოტენციალი აქვს. ის
ხელს უწყობს ქიმიისადმი მოსწავლეთა შემეცნებითი ინტერესის გაღვივებას. ამ მეთოდის დადებითი
მხარე ის არის, რომ კარგია როგორც მაღალი მოტივაციის მქონე მოსწავლისთვის, ისე ნაკლებად
მოტივირებული მოსწავლის მოტივაციის ასამაღლებლად. ჩემი აზრით, ყველაზე უკეთ სწორედ
ეს მეთოდი წარმოაჩენს მიმართებას ‘მასწავლებელი – მოსწავლე’’.

მოსწავლეები ხშირად კითხულობენ,
რატომ უნდა ისწავლონ ესა თუ ის საკითხი, რაში გამოიყენებენ მიღებულ ცოდნას. მასწავლებლებს
ხშირად უჭირთ არგუმენტირებული პასუხის გაცემა. ამ პრობლემას სწორედ პროექტული სწავლება
მოაგვარებს. მასწავლებელი ამ დროს კონსულტანტის როლს ასრულებს, მიმართულებას აძლევს
მოსწავლეთა კვლევა-ძიებას.

პროექტებზე მუშაობისას საჭიროა
გამოიკვეთოს მოსწავლეთათვის აქტუალური პრობლემა, რომელზეც გარკვეული ხნის განმავლობაში
ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად შეძლებენ მუშაობას. ამ ეტაპზე მოსწავლეებს უყალიბდებათ
პრობლემის აღმოჩენის უნარი.

პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებისას
მოსწავლეები სახავენ ამოცანებს და ადგენენ სამუშაო გეგმას, საზღვრავენ კვლევის ობიექტს,
მოსაძიებელი ინფორმაციის წყაროებს და ა. შ. ამ დროს ვითარდება შემოქმედებითობა, საინფორმაციო
სივრცეში ორიენტაციის, მისი საწავლო მიზნით გამოყენების, ასევე – დამოუკიდებელი და
გუნდური მუშაობის უნარები.

პროექტის იდეა ჩემს პედაგოგიურ
პრაქტიკაში ქიმიური ელემენტების შესწავლისას დაიბადა. მოსწავლეებს ჩავაწერინე დაბადების
თარიღით ‘საკუთარი~ ელემენტის რიგობრივი ნომრის გამოსათვლელი ფორმულა, რომელიც ერთ-ერთი
კლასის ქიმიის სახელმძღვანელოს მასწავლებლის წიგნიდან ავიღე. როცა ‘თავიანთი~ ელემენტები იპოვეს, სურვილი გaუჩნდaთ, მეტი სცოდნოდaთ მaთ შესaხებ. სეტყვaსaვით დaმaყaრეს კითხვები: როგორიa? რa aხaსიaთებს? ‘კaრგიa”? Dდa a. შ. ელემენტები დaვaხaსიaთეთ პერიოდულობის ცხრილში aდგილმდებaრეობის მიხედვით, მaგრaმ ეს aრ aღმოჩნდa სaკმaრისი მaთი ინტერესის დaსaკმaყოფილებლaდ. მaშინ შევთaვaზე, თვითონ მოეძიებინaთ ინფორმaციa – გaნეხორციელებინaთ პროექტი ‘ჩემი ელემენტი”.

შევaდგინეთ პროექტის გეგმa, გaნვსaზღვრეთ ვaდები, ნaმუშევრის წaრმოდგენის ფორმa. რaმდენიმე მოსწaვლეს ‘სaერთო” ელემენტი aღმოaჩნდa დa გaდaწყვიტეს, ერთaდ ემუშaვaთ aმ პროექტზე.

პირველ რიგში, სaჭირო იყო ინფორმaციის მოძიებa დa დaხaრისხებa. Eელემენტები უნდa დaეხaსიaთებინaთ ჩემ მიერ მიწოდებული გეგმის მიხედვით:

. ისტორიული ცნობები aმ ელემენტის aღმოჩენისა დa სaხელწოდების დaრქმევის შესaხებ;

. ელემენტის aტომის aგებულებa დa დaხaსიaთებa პერიოდულობის ცხრილში მისი aდგილის მიხედვით;

. ფიზიკური თვისებები;

. ბუნებaში გaვრცელებa;

. მნიშვნელოვaნი ქიმიური თვისებები;

. გaმოყენებa;

. დaსკვნa

მოსწავლეებს უნდა დაეცვათ პროექტის
წერის კულტურა: პროექტი წარმოედგინათ თაბახის ფურცლებზე ნაბეჭდი სახით, გამოეყოთ ავტორი,
სათაური, პრობლემა, მიზანი, ამოცანები, შინაარსი, დასკვნა, გამოყენებული ლიტერატურისა
და ინტერნეტსაიტების ნუსხა. ამასთან, უნდა დაემზადებინათ ელემენტის ატომთა მოდელები
როგორც რეალური, ისე ელექტრონული სახით, შეექმნათ კედლის გაზეთი და ელექტრონული პრეზენტაცია.
საბოლოოდ თავიანთი ნაშრომები კლასის წინაშე უნდა დაეცვათ. ეს ის მოსალოდნელი შედეგებია,
რაც ამ პროექტზე მუშაობას უნდა მოჰყოლოდა.

ინფორმაციის წყაროები მოსწავლეებმა
დამოუკიდებლად შეარჩიეს, მაგრამ მივეცი მითითება ენციკლოპედიებისა და ქიმიური ცნობარების
შესახებ, ასევე – ინტერნეტსაიტების მისამართები. საინტერესო ცდების მოსაძიებლადგამოიყენესyoutube.com ვიდეოსაცავი.
აქ უნდა ითქვას, რომ ამგვარ პროექტებზე მუშაობისას ინფორმაციის მოძიება ხდება უცხო
ენაზეც, რაც ავითარებს უცხო ენის პრაქტიკაში გამოყენების უნარს.

დასკვნითი ეტაპია პროექტების პრეზენტაცია – ნამუშევრების წარდგენა
კლასის წინაშე. ამ დროს მოსწავლე ეჩვევა აუდიტორიის წინაშე გამოსვლას, უვითარდება საკომუნიკაციო
უნარ-ჩვევები.

მართალი გითხრათ, გამაოცა ზოგიერთი მოსწავლის მიერ შესრულებულმა
მაღალი ხარისხის ელექტრონულმა პრეზენტაციამ, განსაკუთრებით – ბიჭებისამ. მათ უხაროდათ,
რომ გამოამჟღავნეს თავიანთი უპირატესობა არა მარტო გოგონების, არამედ მასწავლებლის
წინაშეც.

შემდეგ შეთავაზებულ იქნა პროექტები წყლის შესახებ: ‘წყალი ჩვენს
ცხოვრებაში~, ‘წყალი – თავად სიცოცხლე~, ‘წყლის რესურსების ეკოლოგიური პრობლემები~,
‘ჩვენი მდინარე~, და ა. შ. პროექტებზე მუშაობა არაჩვეულებრივი საშუალებაა საგანთაშორისი
კავშირის – ინტეგრირებული სწავლების განსახორციელებლად.

ისტ-ის სასწავლო პროცესში გამოყენების ეს მაგალითები ზღვაში
წვეთია იმ შესაძლებლობებთან შედარებით, რაც ამ ტექნოლოგიებს ხელეწიფება.

ჩვენ მომავლის ადამიანებს ვზრდით და დროს თუ არ გავუსწრებთ, არ უნდა
ჩამოვრჩეთ მაინც მას. თუ დღეს მასწავლებელი შეწყვეტს თვითგანვითარებაზე ზრუნვას და
გაჩერდება, ხვალ ის შაბლონური და უინტერესო გახდება.

გთავაზობთ ერთ-ერთი პროექტის ჩემ მიერ შედგნილი გეგმის ნიმუშს, რომელიცGearn-ის საცდელი პროექტების ბლოგზე
განთავსდა.

პროექტის გეგმის ნიმუში:

პროექტი `ჩვენი მდინარე~

“ჩვენყველასა გვაქვსჩვენი მდინარე,მაგრამ, ხანდახან,არ ვიცითხოლმე…”/გ. დოჩანაშვილი/

პროექტის სახელი: ჩვენი მდინარე

პროექტის მოკლე აღწერა: მოსწავლეები ირჩევენ საქართველოს (საცხოვრებელ ადგილთან ახლომდებარე) მდინარეს, აგროვებენ მასზე ინფორმაციას და ეცნობიან.

პროექტის სრული აღწერა: მოსწავლეთა ჯგუფი ირჩევს საქართველოს რომელიმე დიდ ან პატარა მდინარეს (ღელეს, ნაკადულს, წყაროს…), აგროვებს მასზე ინფორმაციას სხვადასხვა კუთხით:

გეოგრაფიული (სათავე, ხეობა, შესართავი, შენაკადები, კალაპოტი, კვების რეჟიმი, წლიური ჩამონადენი და ა. შ.);

ისტორიული (მნიშვნელობა მოსახლეობისთვის, ისტორიული ფაქტები, წყაროები, რომლებშიც გვხვდება ეს მდინარე, როდიდან სახლობენ ამ მიდამოებში, როგორ იყენებდნენ და ა. შ.);

ბუნებრივი მონაცემები (ფლორა, ფაუნა, ეკოლოგიური პრობლემები, გადაჭრის გზები და სხვა);

ფიზიკური (დინების საიჩქარე სხვადასხვა ადგილას, ტემპერატურა, წყლის მექანიკური ენერგია, წყლის ხარჯი, შეიძლება თუ არა წისქვილის, ჰესის აშენება და ა. შ.);

ქიმიური (წყლის ანალიზი, სისუფთავისა და სიხისტის განსაზღვრა სათავეში და დასახლებულ პუნქტებთან, ვარგა თუ არა საბანაოდ და სასმელად და ა. შ.);

მათემატიკური(სიგრძე, სიგანე, სიღრმე, სხვადასხვა გაანგარიშება…);

ლიტერატურული (არის თუ არა ეს მდინარე მოხსენიებულილიტერატურულ ნაწარმოებში, პროზასა თუ პოეზიაში, ფოლკლორში…);

მხატვრული (არის თუ არა რომელიმე მხატვრის შთაგონების წყარო, ან თვითონ ქმნიან ნახატებსა და ფოტოებს…).

აწყობენ კვლევით ექსპედიცია–ექსკურსიას მდინარის ხეობაში,თუ შესაძლებელია, იკვლევენ სათავეს, შენაკადებს (რუკის დახმარებით, ან თავად ადგენენ ადგილის ტოპოგრაფიულ რუკებს),

ატარებენ გაზომვა–აღრიცხვით სამუშაოებს, იღებენ ინტერვიუს მოსახლეობისაგან (ლეგენდები, თქმულებები, სახელის ეტიმოლგია, სიმღერები და სხვა), ქმნიან ფოტო– და ვიდეომასალას, ჩანახატებს, ცხრილებს და სხვა.

მონაწილეთა ასაკი:12-18 წლის

ვადები/ხანგრძლივობა: —ნოემბერი – —მაისი

პროექტის შესაძლო აქტივობები კლასში: დამხმარე ლიტერატურაზე მუშაობა, კითხვარის შედგენა, მარშრუტის დადგენა, რუკაზე მუშაობა, დისკუსია, წყლის ანალიზი, სასკოლო გამოფენა, ლიტერატურული საღამოს მოწყობა, ელექტრონული ჟურნალის შექმნა.

მოსალოდნელი შედეგები/პროდუქტი, რაც შეიძლება შეიქმნას: ალბომი, ჩანახატები, ელექტრონული ჟურნალი, პრეზენტაცია, ბლოგი, სქემები, ცხრილები, გრაფიკები. მოსწავლეები გაეცნობიან ქვეყნის ერთ–ერთი სიმდიდრის – წყლის რესურსის მდგომარეობას საქართველოში, ეკოლოგიურ პრობლემებს, კულტურულ მემკვიდრეობას; გამოუმუშავდებათ გარემოს დაცვის, მასზე ზრუნვის, პრობლემის გადაჭრის გზების ძიების, ინფორმაციის მოძიების, პროექტზე მუშაობის, ურთიერთთანამშრომლობის, ინფორმაციულ–საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენების უნარ–ჩვევები.

სარგებელი სხვებისთვის: წარმოდგენილი მასალის გაცნობით მნახველები უკეთ გაიცნობენ საქართველოს მდინარეების მდგომარეობას, მათ ეკოპრობლემებს, გადაჭრის გზებს, გაუჩნდებათ გარემოს დაცვის და საქართველოს სახვადასხვა კუთხეში მოგზაურობის სურვილი.

სამუშაო ენა: ქართული

საგანთან/საგნობრივ ჯგუფებთან/ ეროვნულ სასწავლო გეგმასთან კავშირი:

გეოგრაფია: სტანდარტით გათვალისწინებული შედეგები: გეგმავს, აგროვებს, ამუშავებს და აანალიზებს გეოგრაფიული კვლევისთვის საჭირო ინფორმაციას; ადგენს თემატურ რუკებს; ჩამოთვლის საქართველოში წყლის დაბინძურების ძირითად წყაროებს და მსჯელობს დაბინძურების შესუსტების შესაძლო გზებზე. შედეგებს გამოსახავს ცხრილის სახით. აღწერს წყალდიდობებს, წყალმოვარდნას, ღვარცოფს და ვარაუდობს მათი თავიდან აცილების შესაძლო ღონისძიებებს.

ისტორია: მხატვრული ლიტერატურიდან ან ფოლკლორიდან, ანდა ყოველდღიური ცხოვრებიდან მოიძიებს ინფორმაციას საქართველოს სხვადასხვა ბუნებრივ პირობებში მცხოვრებთა ყოფის შესახებ და ადარებს ერთმანეთს. ისტორიულ მოვლენებს უკავშირებს გეოგრაფიულ ობიექტებს.

ბუნებისმეტყველება: აღრიცხვა, კლასიფიკაცია, ჰიპოთეზის გამოთქმა, ცდის ჩატარება, გარემოზე ზრუნვა, პასუხისმგებლობა და სხვა.

ლიტერატურა: გააცნობიერებინოს ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო კულტურა, როგორც ცვლილებისა და განვითარების მუდმივ მოქმედი პროცესი. ლექსიკური მარაგის შევსება–გამდიდრება. სხვადასხვა სახის ლექსიკონებით, ხელთ არსებული სხვადასხვა საშუალებით (ბიბლიოთეკა, ინტერნეტი და სხვა) სარგებლობის ჩვევის ჩამოყალიბება.

ხელოვნება: თანაგუნდელებთან ერთად განსაზღვრავს პროექტის იდეას, მონაწილეობს პროექტის დაგეგმვასა და განხორციელებაში, ასახავს ნამუშევარში გარემოზე დაკვირვების შედეგებს, იყენებს გამომსახველობით ხერხებს...

მათემატიკა: პრობლემის განსაზღვრა და მისი ჩამოყალიბება, მათ შორის – არასტანდარტულ ვითარებაშიც.

პროექტის
ბლოგი: chvenimdinare.blogspot.com

კლასის მართვის სტრატეგიები

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

კლასის მართვის სტრატეგიები

კლასის მართვა
და დისციპლინის შენარჩუნება სწავლების თანმხლები უმნიშვნელოვანესი პროცესია.თანმხლები იმიტომ, რომ შეუძლებელია ჯერ კლასში წესრიგის დამყარება, შემდეგ მისი გვერდით
გადადება და სწავლების დაწყება. კლასის მართვა გულისხმობს მასწავლებლის ქმედებას, მიმართულს კლასში კარგი
საკლასო და სასწავლო გარემოს შექმნისკენ, ხოლო დისციპლინა – მასწავლებლის ქმედებას, მიმართულს არასასურველი ქცევის აღმოფხვრისკენ ან მინიმუმამდე დაყვანისკენ.

დადგენილია, რომ
წარმატებულ მასწავლებლებს აქვთ კლასის მართვის სხვადასხვა სტრატეგია
და წინასწარ შედგენილი სამოქმედო გეგმა. კლასის მართვის საბოლოო, გრძელვადიანი მიზანი მოსწავლეებში თვითდისციპლინის უნარის აღზრდაა, ხოლო მოკლევადიანი – კლასში ჯანსაღი
ატმოსფეროს შექმნა.

სამწუხაროდ, არ არსებობს საერთო აზრი იმის შესახებ, კლასის
მართვის რომელი სტრატეგიაა განსაკუთრებით ეფექტური, ისევე როგორც არ არსებობს რეცეპტი, რომლის მეშვეობითაც სამუდამოდ მოგვარდებოდა მოსწავლეთა აკადემიური თუ დისციპლინური პრობლემები. სამაგიეროდ, ფსიქოლოგიისა და პედაგოგიკის მეცნიერებათა ხანგრძლივი ისტორიის განმავლობაში შემუშავდა კლასის მართვის არაერთი ეფექტური და ძალიან საინტერესო მოდელი, რომლებსაც ქვემოთ შემოგთავაზებთ და რომელთა ძლიერი და სუსტი
მხარეების შეფასება მკითხველისთვის მიგვინდვია.

კლასის მართვის სამი ძირითადი მოდელი არსებობს. პირველი,ჰუმანისტური მოდელის თანახმად, მასწავლებელმა ხელი უნდა შეუწყოს მოსწავლეთა
სრულფასოვან განვითარებას, შექმნას კლასში პოზიტიური კლიმატი, უზრუნველყოს მოსწავლეები
საჭირო მასალებით და ნაკლებად ჩაერიოს სწავლის
პროცესში. მეორე,დემოკრატიული მოდელის თანახმად,მასწავლებელმა უნდა იპოვოს ბალანსი
მოსწავლის თავისუფლებასა და შეზღუდვას შორის. მესამე, ბიჰევიორისტული მოდელის თანახმად, მასწავლებელს უმნიშვნელოვანესი როლი აკისრია:
მან უნდა მართოს მოსწავლეთა ქცევა
დასჯისა და წახალისების სტრატეგიების მეშვეობით.

თუმცაღა
ეს მოდელები ერთმანეთისგან განსხვავდება, სამივე მოდელის მომხრეები ერთხმად აღიარებენ რამდენიმე პრინციპსდა თანხმდებიან, რომ
კლასის მართვისას, ისევე როგორც მედიცინაში, პროფილაქტიკა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე
კორექცია. მასწავლებელი კარგად
უნდა იცნობდეს მოსწავლეებს, გრძნობდეს, როდის დაიწყებს მოსწავლე “არევას” და მანამდე ჩაერიოს, ვიდრე კლაში ვითარება დაიძაბება. თანაც უმჯობესია, მასწავლებლის ჩარევა მიმართული იყოს კონკრეტული მოსწავლისკენ, არ
იყოს მეტისმეტად თვალშისაცემისხვებისთვის და არ გამოიწვიოს
კლასში საქმიანობის შეწყვეტა. კლასში
დისციპლინის შესანარჩუნებლად
პედაგოგი უნდა მიმართავდეს
პრევენციულ ზომებს. ამიტომაც არის ძალიან
ეფექტური მოსწავლეებში ტოლერანტობის,
ეფექტური კომუნიკაციის, კონფლიქტების მოგვარების უნარების გამომუშავება.

რაც შეეხება სწავლების პროცესს, ექსპერიმენტებითდადგენილია, რომ კლასში წესრიგი სწავლების სტილსა და სტრატეგიაზეადამოკიდებული. რაც უფრო მეტად
ცდილობს მასწავლებელი მოსწავლეთა
მოტივაციის ამაღლებას მათში
ინტერესის გამოწვევის გზით, მით უფრო მეტი სიმშვიდეა კლასში და “ჯოხი” ნამდვილად აღარ არის საჭირო

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი რამ, რაც ალბათ ყველა
მასწავლებელს უნდა ახსოვდეს: მასწავლებელი
უმნიშვნელოვანესი ფიგურაა მოსწავლეებისთვის. ისინი ყოველთვის გამონახავენსაბაბს, რომ უყვარდეთ ან არ უყვარდეთ
თავიანთი მასწავლებლები, ზოგჯერ– უმნიშვნელო პიროვნული თვისებების გამო. სასურველი პიროვნული თვისებების შეძენაძნელია, მაგრამ არსებობს მარტივი
ჭეშმარიტება – თუ
ბავშვები არ გიყვარს, მასწავლებლად მუშაობა არ ღირს.

ახლა კი მოკლედ შევეხებით კლასის მართვის თითოეულ
მოდელს.

კლასის
მართვის ჰუმანისტური მოდელი. მისი ავტორები არიან კარლ როჯერსი და მაიკლ
მარლენდი.

ამმოდელს საფუძვლად უდევს ჰუმანისტური
ფსიქოლოგიის ძირითადი კონცეფცია –
ადამიანის უნიკალურობა,
ინდივიდუალობა, მე-ს ფორმირება, თვითრეალიზაციისკენ სწრაფვა (წარმომადგენლები– კარლ როჯერსი, აბრაამ მასლოუ).

მოცემული მოდელის წარმომადგენელთათვის თითოეული
მოსწავლის უნიკალურობა
და უნარები ძალზე მნიშვნელოვანია, ამიტომ სწავლების პროცესში ყურადღების ცენტრში თვითონ
მოსწავლეა (სწავლების პროცესი
მოსწავლეზეა ცენტრირებული).

ჰუმანისტური მოდელის მიმდევარი პედაგოგის მიზანია,მოსწავლეებსშინაგანი დისციპლინაგამოუმუშაოს. კარლ
როჯერსი და აბრაამ მასლოუ მიიჩნევდნენ, რომ განვითარება, თვითრეალიზაცია ყველა ადამიანის მიზანია,ამიტომ აღმზრდელებმა მოსწავლეებს
მხოლოდ განვითარების პირობები უნდა
შეუქმნან.

ჰუმანისტური მოდელის მიმდევარი პედაგოგი კი
არ უნდა მართავდეს კლასს, არამედ განვითარებაში ეხმარებოდეს მოსწავლეებს.

მაიკლ მარლენდმა ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის ტრადიციებზე
დაყრდნობით ჩამოაყალიბა კლასის მართვის სტრატეგიები და 5 რეკომენდაცია პედაგოგებისთვის:

. მოსწავლეთა სიყვარული. მასწავლებელმა უნდა აგრძნობინოს მოსწავლეებს, რომ უყვარს
ისინი. მარლენდი ამისთვის ერთ უმარტივეს რჩევას აძლევდა პედაგოგებს: დაიმახსოვრონ მოსწავლეთა
სახელები და სახელით მიმართონ მათ.

. წესების შემუშავება. კლასის მართვა
და დისციპლინის შენარჩუნება უფრო იოლია, როდესაც პედაგოგი
სასწავლო წლის დასაწყისში მოსწავლეებთან
ერთად შეიმუშავებს კლასში ქცევის წესებს. კარგია, როდესაც ქცევის წესებს თან ახლავს იმ
აქტივობათა (წახალისებისა თუ სასჯელის) ჩამონათვალი, რომლებიცმოჰყვება მოსწავლეების მხრივ წესების დაცვას ან დარღვევას. თანაც წესები არ უნდა იყოს მეტისმეტადზოგადი,
უნდა ეხებოდეს ყველა მნიშვნელოვან სასკოლო აქტივობას (ჩანთების, წიგნების შენახვის ადგილსა და წესს, კითხვის დასმისა და მასზე
პასუხის ფორმას). სასკოლო პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ ხშირად მაშინღა ამახვილებენ ყურადღებას სკოლაში არსებულ წესებზე, როდესაც მოსწავლე მათ არღვევს, მანამდე კი “იგულისხმება”, რომ მოსწავლემ ეს წესები უნდა იცოდეს.

. დამსახურებული
ქება. ქება მასწავლებლის
ყველაზე მნიშვნელოვანი იარაღია, ამიტომ მასწავლებლებმა
კლასში ხშირად უნდა შექმნან სიტუაცია, სადაც მისი სამართლიანი გამოყენება შეეძლებათ. ქების გამოყენებისას
პედაგოგმა ორი რამ უნდა გაითვალისწინოს:

ა) ქება თვითშეფასებაზე მოქმედებს, ამიტომ სასურველია მოსწავლის ქება
საჯაროდ, ღიად, მოსწავლეების, სხვა პედაგოგების ან მშობლების წინაშე;

ბ) კრიტიკული შენიშვნების გამოთქმა სასურველია ცალკე.

ქება ან კრიტიკა უნდა მოჰყვებოდეს კონკრეტულ საქციელს, არ უნდა იყოს ზოგადი. ნაცვლად ამისა: “ნუ იქცევი ცუდად”, – უმჯობესია ვუთხრათ მოსწავლეს: “გთხოვ, გვერდზე გადადე პენალი, რომელსაც ხელში ათამაშებ, ეს ხელს მიშლის გაკვეთილის ახსნაში”.

. იუმორი კლასში. კარგია, როდესაც მასწავლებელი მოსწავლის საქციელზე
სპონტანურად იუმორითა და ღიმილით რეაგირებს.

. საკლასო გარემო. ეფექტური გაკვეთილისთვის მნიშვნელოვანია
როგორც მერხების განლაგება (მოცემული მიდგომა სადისკუსიო სტილით განლაგებას ამჯობინებს:მოსწავლები
და მასწავლებელი სხედან U-ს ფორმის მაგიდის
ირგვლივ ისე, რომ ერთმანეთს ყველა კარგად ხედავს და მასწავლებელი
ყველა მოსწავლისგან თითქმის თანაბარი
მანძილითაა დაშორებული), ისე კლასის მორთვა საჭირო თვალსაჩინოებებით: პლაკატებით, მოსწავლეთა
ნამუშევრებით (არამხოლოდ დაწყებით კლასებში). რაც უფრო ესთეტიკური და თბილი
სამუშაო გარემოა კლასში, მით უფრო მშვიდად მიმდინარეობს გაკვეთილები.

კლასის მართვის
დემოკრატიული მოდელი. მოცემული მოდელიც აქცენტს აკეთებს მოსწავლთა ინდივიდუალობისა და უფლებების გათვალისწინებაზე, მაგრამ, ჰუმანისტური მოდელისგან განსხვავებით, მასწავლებელს მმართველის როლს
აკისრებს. კლასის მართვის მოდელი ფსიქოლოგ ალფრედ ადლერის პიროვნების თეორიას ეფუძნება. ამ თეორიის თანახმად,
ადამიანის ქცევის მოტივი გარკვეული მიზნის მიღწევაა. ადლერის აზრით, ბავშვის ქცევას საფუძვლად ოთხი ძირითადი მიზანი უდევს, უკეთ, ოთხი მოთხოვნილება: ყურადღების ცენტრში ყოფნისა, ძალაუფლების
გამოვლენისა, რევანშისა და არაადეკვატურად ქცევისა. მოცემული მიზნები იერარქიულადაა განლაგებული. ბავშვები
ჯერ ყურადღების მიქცევას ცდილობენ, თუ
არ გამოუვიდათ, მიმართავენ ძალაუფლების დემონსტრირებას – იწყებენ დაპირისპირებას აღიარებულ ავტორიტეტებთან (მშობლებსა და პედაგოგებთან), ურჩობენ, ჯიუტობენ,
კამათობენ, წარუმატებლობის
შემთხვევაში გადადიან რევანშზე – აგრესიას ამჟღავნებენ, სხვების დაჩაგვრას იწყებენ ან, პირიქით, გულჩათხრობილები ხდებიან. თუ ასეთი ქცევაც უყურადღებოდ დარჩა, მაშინ ბავშვები არაადეკვატურად იქცევიან, გრძნობენ უსუსურობას,
ავლენენ ადამიანისთვის დამახასიათებელ ღრმად ჩამჯდარ არასრულფასოვნების
კომპლექსს.

რუდოლფ დრეიკერსმა ადლერის შეხედულებები განავრცო. მას მიაჩნდა, რომ ბავშვები მაშინ იქცევიან ცუდად, როდესაც მიზნის მისაღწევად არასწორ საშუალებებს მიმართავენ. ყურადღების მიპყრობის მისაღები ფორმაა კარგად სწავლა ან სოციალურად
მისაღები ქცევის განხორციელება (სპექტაკლის გათამაშება უფროსების თვალწინ, ვინმეს დახმარება). მაგრამ, სამწუხაროდ, ბავშვებს ჰგონიათ (ან ნეგატიურიგამოცდილება
აქვთ – მათ მხოლოდ ცუდისაქციელის
გამო აქცევდნენ ყურადღებას), რომ ყურადღების
მიქცევის საუკეთესო გზაა დისციპლინის დარღვევა, სიზარმაცე, ტირილი, ჩხუბი. დრეიკერსმა პედაგოგებისთვის რეკომენდაციებიც შეიმუშავაიმის თაობაზე, როგორ უნდა მოხდეს მოსწავლეთა არასასურველ ქცევაზე რეაგირება.

დრეიკერსი ურჩევს პედაგოგებს, არ მიაქციონ განსაკუთრებული ყურადღება ბავშვის ცუდ საქციელს, თუ ის სწორედ ყურადღების მიპყრობას ისახავს მიზნად; სამაგიეროდ, არ დატოვონ უყურადღებოდ და შეაქონ მოსწავლე, როდესაც ის კარგად იქცევა და არ არღვევს
დისციპლინას. მასწავლებელი, რომელიც დაუფარავად გამოხატავს გაღიზიანებას და ბრაზს მოსწავლის არასასურველი
ქცევის გამო, უბრალოდ განამტკიცებს ამ ქვევას. სასურველია, მასწავლებლებმა
მაშინ შეაქონ მოსწავლეები, როდესაც ისინი უსმენენ მასწავლებელს, ასრულებენ დავალებას. ასეთ დროს სასურველი ქცევის განმტკიცება მოხდება.

თუმოსწავლე ჯიუტობს, ჟინიანობს და მასწავლებელს მიაჩნია, რომ მისი ქცევის მთავარი მიზანი ძალაუფლების
გამოვლენაა, ბავშვს არც უნდა
დაუპირისპირდეს და არც დაუთმოს, ანუ მიმართოს ასეთ სტრატეგიას: ა) აღიაროს, რომ მოსწავლეს
აქვს გარკვეული უფლებები და გავლენის მოხდენის უნარი; ბ) როდესაც შესაძლებელია, დააკისროს მოსწავლეს ცენტრალური როლი (დაავალოს პრეზენტაციისმოწყობა, გუნდური თამაშის დროს დანიშნოს კაპიტნად); გ) თავი არიდოს მოსწავლესთან
დაპირისპირებას; დ) ზოგჯერ მას დახმარებაც სთხოვოს (მაგალითად,რვეულების
დარიგება, ქოთნის ყვავილების მორწყვა);
ე) პატივისცემით მოეპყროს მოსწავლეებს;
ვ) მასწავლებელი და მოსწავლე უნდა მივიდნენ ურთიერთშეთანხმებამდე ლოგიკური არგუმენტების გამოყენებით.

რევანშის აღების, შურისძიების სურვილი მოსწავლეს მაშინ უჩნდება, როდესაც ის ვერ ექცევა ყურადღების ცენტრში. სასურველია, მასწავლებელმა არ გამოამჟღავნოს, რომ მოსწავლის საქციელმა გაანაწყენა, ამიტომ დრეიკერსი მასწავლებლებს სთავაზობს, არ განახორციელონ მოსწავლეთათვის მოსალოდნელი ქცევა.
თუ მოსწავლე შეგნებულად იქცევა ცუდად, მასწავლებელმა აუხსნას, რომ მაინც ძალიან
უყვარს.

. არაადეკვატურად მოსწავლეები მაშინ იქცევიან, როდესაც უსუსურობასა და არასრულფასოვნებას გრძნობენ (უარს ამბობენ დავალების შესრულებაზე,
გუნდურ თამაშში მონაწილეობაზე), ამიტომ სასურველია, მასწავლებელმა მოსწავლეს აგრძნობინოს, რომ მასზე გული არ ასცრუებია,წაახალისოს
მისი ძალისხმევა, მაშინაც კი, თუ ძალისხმევამ არცთუ ისე კარგი შედეგი გამოიღო.

რ. დრეიკერსს მიაჩნდა, რომ მასწავლებლებმა
ხშირად უნდა აუხსნან მოსწავლეებს ლოგიკური შედეგი, კლასთან ერთად წინასწარ
იმსჯელონ იმის თაობაზე, რა საქციელს რა შედეგი მოჰყვება.

კლასის მართვის
ბიჰევიორისტული მოდელი. აქამდე განხილული კლასის
მართვის მოდელები უშუალოდ მოსწავლეებზე
იყო ორიენტირებული და ძირითადად პრევენციული ხასიათი
ჰქონდა. ბიჰევიორისტული მიდგომა ქცევის კორექციისკენაა მიმართული, ხოლო მნიშვნელოვანი
როლი მასწავლებელს აკისრია. მოცემული მოდელი
ეყრდნობა ბიჰევიორიზმის, ქცევის მეცნიერების
თეორიას (წარმომადგენლები – ჯ. უოტსონი, ე. თორნდაიკი, ბ. სკინერი).

მოცემული თეორიის ფარგლებში ჩვენ შევეხებით ქცევის მოდიფიკაციის
(ცვლილების) მოდელს და სისტემური განმტკიცების პროგრამას.

ქცევის მოდიფიკაციის
მოდელი

მოცემულ მოდელზე დაყრდნობით პრისლენდმა შემდეგი რეკომენდაციები შეიმუშავა:

ა) არასასურველი, პრობლემური ქცევის განსაზღვრა. პირველ რიგში, მასწავლებელმა უნდა განსაზღვროს, რა არის არასასურველი ქცევა. არასასურველია
ქცევა, რომელიც ხდება მეტისმეტად ხშირად (ხმამაღლა საუბარი გაკვეთილის მიმდინარეობის დროს) ან მეტისმეტად იშვიათად (მოსწავლეები
არ იწევენ ხელს პასუხის დროს). პრობლემური ქცევის
განსაზღვრაში შესაძლოა მონაწილეობა მოსწავლეებმაც
მიიღონ.

ბ) არასასურველი,
პრობლემური ქცევის სერიოზულობის განსაზღვრა. მასწავლებელმა უნდა განსაზღვროს, რამდენად სერიოზულია
ეს ქცევა, გააანალიზოს თითოეული შემთხვევა.

გ) ქცევის გამომწვევი მიზეზებისა და შედეგების განსაზღვრა. მასწავლებელი უნდა დააკვირდეს, რა სიტუაცია უძღვის წინ არასასურველ
ქცევას, რა მოსდევს მას, ხომ არ იწვევს რაიმე ან ვინმე არასასურველი ქცევის პროვოცირებას.

დ) არასასურველი, პრობლემური ქცევის გამომწვევი მიზეზებისა
და შედეგების ცვლილება. საჭიროა იმაზე დაკვირვება, ქცევის რაგვარი შედეგი იწვევს მის განმტკიცებას (მაგალითად, როდესაც მოსწავლე ძალიან
ცუდად იქცევა, მხოლოდ მაშინ აქცევენ ყურადღებას), ამიტომ ქცევის შედეგიუნდა შეიცვალოს. მასწავლებელმა
ნაკლები ყურადღება უნდა მიაქციოს მოსწავლის ცუდ ქცევას.

ე) ცვლილებათადაგეგმვა. მას შემდეგ, რაც
ზუსტად განისაზღვრება, რა იწვევდა არასასურველი ქცევის პროვოცირებას და რა შედეგი განამტკიცებდა მას, უნდა მოიფიქრონ ახალი ქცევები.

ვ) სრულყოფა. უკანასკნელ ეტაპზე უნდა მოხდეს ახალი, შეცვლილი სიტუაციის გაანალიზება: შენარჩუნებულია თუ
არა არასასურველი ქცევა, რამდენად ეფექტურია სტრატეგია, რომელსაც მასწავლებელი მიმართავს
არასასურველი ქცევის შემდგომ. უეფექტობის შემთხვევაში ახალი სტრატეგიის შემუშავებაა საჭირო.

სისტემური განმტკიცების პროგრამა.მასწავლებლები ხშირად მიმართავენ
მოსწავლეთა წახალისებას ქებით, ნიშნებით, ყურადღებით, მაგრამ ხდება ხოლმე, რომ
განმტკიცების ასეთი სისტემა საკმარისი
არ არის, მოსწავლეები ცუდად იქცევიან და საჭიროა უფრო სერიოზული ჩარევა. ასეთ დროს
ჟეტონების სისტემას მიმართავენ. კარგი ქცევის შემთხვევაში მოსწავლე იღებს ჟეტონს, ცუდი ქცევის შემთხვევაში კი
ართმევენ მას (ჟეტონებად შეგვიძლია გამოვიყენოთსტიკერები ან მედალიონები, რომლებზეც გაცინებული
და მოწყენილი სახეებია გამოსახული).როდესაც მოსწავლეგანსაზღვრული რაოდენობის
ჟეტონს შეაგროვებს, გადაცვლის მათ მატერიალურ განმამტკიცებელზე, იღებს პრიზს. პრიზად, განმამტკიცებლად შეგვიძლია გამოვიყენოთ ტკბილეული,სათამაშოები, საკანცელარიო ნივთები.
ასევე – სოციალური განმამტკიცებლები: ქება, ღიმილი, თავზე ხელის გადასმა. ამასთან,მნიშვნელოვანია, პრიზი მოსწავლისთვის
სასურველი იყოს, წინააღმდეგ შემთვვევაში ის ქცევის განმტკიცებას არ გამოიწვევს.

ქართველ ფიზიკოსთა გზა CERN-ამდე

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

ატომური კვლევების ევროპული ორგანიზაცია – CERN მსოფლიოს უდიდესი ლაბორატორიაა ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში.მისი მთავარი ფუნქცია
არის ატომური აქსელერეტორების მიწოდება მაღალი ენერგიის ფიზიკის კვლევებისთვის და უამრავი ექსპერიმენტისთვის. აკეო–ში მიმდინარეობს
მსოფლიოს უდიდესი ოთხი ექსპერიმენტი, აქედან
ყველაზე ცნობილი და გახმაურებულია ექსპერიმენტი “ატლასი”, სადაც მსოფლიოს თითქმის ყველზე ცნობილი ატომური ფიზიკოსი მუშაობს. ვინაიდან ეს ცენტრი მკვლევართა დიდი ქსელისთვის არის ხელმისაწვდომი, ის ისტორიულად იყო და დღემდე რჩება უდიდეს და უმთავრეს ქსელურ გამანაწილებლად.ამჟამად CERN –ში სრული დატვირთვით 3000-მდე თანამშრომელი მუშაობს. 6500-მდე მეცნიერი და ინჟინერი 500 უნივერსიტეტიდან და 80 ქვეყნიდან, მათ შორის არიან ქართველი ფიზიკოსებიც _ ისინი, ვინც
სხვადასხვა დროს თსუ-ის ფიზიკის ფაკულტეტი (თუ მიმართულება) დაამთავრა. მათი ნაწილი
დღესაც თსუ-ში აგრძელებს სამეცნიერო მოღვაწეობას, ნაწილი კი CERN –ში საზღვარგარეთის ცნობილ უნივერსიტეტებსა და ცენტრებს
წარმომადგენს.

თავის დროზე, მსოფლიო მივიდა იმ აზრამდე, რომ უნდა შექმნილიყო მაღალი ენერგიის ფიზიკის საერთაშორისო კვლევითი ინსტიტუტი. ამას ორი
მიზეზი ჰქონდა: ჯერ ერთი – ფიზიკაში კვლევები
გახდა ძალიან ძვირი და მის დაფინანსებას ცალკეული ქვეყანა ვერ შეძლებდა, რის გამოც
შეიქმნა საშიშროება, რომ უძლური ქვეყნების ინტელექტი გაიფანტებოდა, და მეორე – უკვე
მომხდარი იყო ატომური აფეთქება ხიროსიმასა და ნაგასაკზე, რამაც ცალსახად აჩვენა, რომ
არ შეიძლება ბირთული ენერგიის კვლევები იყოს რომელიმე ერთი ქვეყნის ხელში, ის უნდა
იყოს გამჭვირვალე ყველა ქვეყნისთვის. სწორედ ამ მიზეზით, 1954 წლის 29 სექტემბერს 12 წევრი ქვეყნის ხელმოწერით, ატომური კვლევების ევროპული ორგანიზაცია CERN ამოქმედდა (დღეისთვის ეს რიცხვი 20-მდე გაიზარდა). იმის გამო, რომ იმ პერიოდში ცივი ომი იყო და მსოფლიო ორ ბანაკად იყოფოდა, CERN-ის ამუშავებიდან ერთი წლის შემდეგ ამოქმედდა დუბნის ბირთული კვლევების
გაერთიანებული ინსტიტუტი, რომელშიც გაწევრიანებული იყო 16 სოციალისტური ქვეყანა, მათ
შორის საბჭოთა კავშირი, რომლის სახელითაც მოღვაწეობდნენ ქართველი ფიზიკოსები.

“საბჭოთა
კავშირის დაშლის შემდეგ, დუბნი იყო პირველი საერთაშორისო ორგანიზაცია, სადაც 1993 წელს
გაერთიანდა საქართველო, როგორც დამოუკიდებელი ქვეყანა. დღეს საქართველო დუბნის ბირთული
კვლევების გაერთიანებული ინსტიტუტის მონაწილე 20 ქვეყანიდან ერთ-ერთია. ეს იყო დასაბამი
სხვადასხვა საერთაშორისო ურთიერთობებისაც. ვინაიდან მეცნიერებაში საზღვრები წარმოუდგენელია,
ამავე პერიოდში დღის წესრიგში დადგა დუბნის და CERN-ის დაახლოება. დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ საქართველომ მაშინვე
გააკეთა განცხადება CERN-თანურთიერთობაზე, რომელშიც ძალიან დაგვეხმარა დუბნის ინსტიტუტი. CERN-ში რომელიმე ქვეყნა რომ მოხვდეს, ამისათვის ამ ქვეყანაში ჩადის სპეციალური კომისია, რომელიც
სწავლობს არსებულ მდგომარეობას, სამეცნიერო მიღწევებს და სამუშაო პირობებს, ამის შემდეგ ხდება მოხსენების მოსმენა და ქვეყნის მიღება –
არმიღების საკითხი კენჭისყრის პრინციპით წყდება. ეს ის პერიოდია, როდესაც საქართველოში
არ არის სინათლე, არ არსებობს არანაირი ელემენტარული პირობები, არათუ მუშაობის, არამედ
არსებობისაც კი. CERN-დან რომ მაშინ საქართველოში ვინმე ჩამოსულიყო, ალბათ ჩვენი
ქვეყანა წლების განმავლობაში ვერ ეღირსებოდა ამ ორგანიზაციაში მოხვედრას. აქ დუბნმა
ითამაშა მნიშვნელოვანი როლი – მათ იცოდნენ
ქართველი მეცნიერების ფასი, ამიტომ თავდებად დაუდგნენ საქართველოს და პასუხისმგებლობაც
თავად იკისრეს. დუბნის ინსტიტუტში გაწევრიანებიდან ერთი წლის შემდეგ, 1994 წელს,
დუბნის რეკომენდაციის საქართველო CERN-მა მიიღო. ამ ორგანიზაციას აქვს ორმაგი
დამოკიდებულება – არიან მონაწილე ქვეყნები და არიან ექსპერიმენტში მონაწილე ქვეყნები.
საქართველო მეორე კატეგორიაში შედის, რადგან CERN-ის სრულუფლებიანი წევრობა სოლიდურ გადასახადთან არის დაკავშირებული. მაგრამ
მსოფლიოში არაფერი არ ხდება უფრო მნიშვნელოვანი ვიდრე დღევანდელი ექსპერიმენტია, საუბარია
“კოლაიდერზე”, სადაც ქართველი სპეციალისტების მონაწილეობით ჩატარებულია ერთ-ერთი
ყველაზე დიდი სამუშაო. არის პერიოდი, როდესაც CERN-ში სხვადასხვა ექსპერიმენტზე 35 ქართველი ფიზიკოსი ერთდროულად
მუშაობს. ამასთან, CERN-ს აქვს ავტორთა კოლექტივი, ანუ ყველა
სამეცნიერო ნაშრომს გამოქვეყნებისას ხელს აწერს კონკრეტული ფიზიკოსთა ჯგუფი. ამ ჯგუფში
12 ქართველი მეცნიერია. დასავლური ექსპერიმენტების სპეციფიკაა ის, რომ არც ერთ ქვეყანას
არ აძლევენ უპირატესობას, ყველაფერი არის საერთაშორისო დამსახურება. არის გარკვეული მოცულობის სამუშაო, რომელსაც ერთდროულად
30 ქვეყანა ასრულებს. საერთშორისო ექსპერიმენტ “ატლასში” არის დანადგარი,
რომელიც არის ჰადრონული კალორიმეტრი. მისი ფუნქცია არის ენერგიის გაზომვა, მიმართულებების
მიცემა და ა.შ. სწორედ ეს ჰადრონული კალორიმეტრი შეიქმნა ქართველი მეცნიერების უპირატესი
მონაწილეობით. მეორე იყო “მიუუნური სპექტომეტრი”, სადაც საქართველოდან მონაწილეობდა თბილისის სახელმწიფო
უნივერსიტეტის მაღალი ენერგიების ფიზიკის ინსტიტუტი და ფიზიკის ინსტიტუტი. ამ ორივე
ინსტიტუტს ჰქონდა თავისი დამოუკიდებელი სამუშაო. 2001 წელს CERN-ში შემოგვიერთდნენ კომპიუტერული დიზაინის
სპეციალისტები, რომელსაც ხელმძღვანელობს ლაშა
შერმაზანაშვილი. ერთი სიტყვით, დღეს რაც არის
აგებული CERN-ში,
ეს არის ბოლო სიტყვა, რომელსაც მიაღწია კაცობრიობამ თავის განვითარების მანძილზე და
მასში ქართველი მეცნიერების მონაწილეობა ძალიან პრესტიჟულია.” – იხსენებს ფიზიკა–მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი,თსუ-ს პროფესორი, საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტის მრჩეველი საერთაშორისო
ორგანიზაციებთან ურთიერთობის საკითხებში და CERN-ში და დუბნის
ინსტიტუტიში მოღვაწე ქართველ მეცნიერთა კოორდინატორი ჯემალ ხუბუა.

ჯემალ
ხუბუა მოღვაწეობდა და დღესაც მოღვაწეობს დუბნის ბირთული კვლევების გაერთიანებული ინსტიტუტში,
სადაც იყო ერთ-ერთი უდიდესი სამეცნიერო განყოფილების
გამგე. პარალელულად თანამშრომლობდა CERN-ში და დღესაც აგრძელებს მოღვაწეობას. დიდ ადრონულ კოლაიდერზე ჩატარებული წარმატებული ექსპერიმენტისთვის იგი ეროვნული პრემიის ლაურეატობის ვერცხლის მედლით არისდაჯილდოვებული.

“ქვეყანა, რომელსაც აქვს საშუალება აწარმოოს ფუნდამენტური
კვლევა, ის არის მოწინავე ქვეყანა. ეს არის ქვეყნის და საზოგადოების ადგილი მსოფლიო
ინტელექტუალურ გარემოში, ქვეყნის სახე და იმიჯი. CERN არ არის საერთაშორისო ორგანიზაცია,
სადაც მხოლოდ ფულის გადახდით შეიძლება მოხვდე, აქ მსოფლიოს მხოლოდ 34 ქვეყანაა გაერთიანებული,
რადგან მასში მოსახვედრად ინტელექტუალური პოტენციალია უმთავრესი. ვერ გეტყვით, რომ
სახელმწიფოს მხრიდან ჩვენი საქმიანობისადმი დიდი დაინტერესებაა, თუმცა ბოლო წლებში
გარკვეული მცდელობა არის. მაგრამ მთავარი პრობლემა არის ის, რომ ამ სფეროში მოხდა წყვეტა,
რაც განათლების რეფორმის შედეგია. აბიტურიენტები საერთოდ აღარ აბარებდნენ ფიზიკის ფაკულტეტზე,
რადგან დაიხურა ინსტიტუტები და პროფესიამ დაკარგა
პერსპექტივა. ეს ერთმანეთზე გადაჯაჭვული პრობლემებია, რომელსაც უნდა გონივრულად მიდგომა.
განათლება მეცნიერების გარეშე წარმოუდგელნელია. მიუხედავად იმისა, რომ კაპიკი არ გვქონდა გადახდილი,CERN-მა
შეგვინახა შვიდი წელიწადი, მხოლოდ და მხოლოდ კვალიფიკაციის გამო. ეს პროექტი არის კაცობრიობის
მიღწევა და მასში მონაწილეობას უამრავი დადებითი შედეგი მოაქვს, ეს არის განათლება,
სპეციალისტების აღზრდა, ფუნდამენტური მეცნიერება. ჩემი აზრით, ყველაფერ ამას დიდი დაფიქრება
სჭირდება.” – ამბობს ჯემალ ხუბუა.

პირველი ქართველი CERN-ელები

ერთ-ერთი პირველი საბჭოთა მეცნიერი, რომელიც CERN-ში მოღვაწეობდა იყო გიორი ჩიქოვანი. ქართველი ფიზიკოსი მსოფლიოს უდიდეს ინსტიტუტში თავადCERN-ის მიწვევით და დაფინანსებით აღმოჩნდა. მიზეზი კი მისივე გამოგონება– ნაპერწკლოვანი კამერის დეტექტორი გახდა.CERN-ში, დაახლოებით ერთწლიანი მუშაობის შემდეგ, მსოფლიოს უდიდესი ფიზიკოსი
გიორგი ჩიქოვანი 39 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მეორე ქართველი ფიზიკოსი CERN-ში ვლადიმერ როინიშვილია. იგი ასე იხსენებს თსუ-დანCERN-ამდე განვლილ გზას:

“1957
წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, სწავლა ასპირანტურაში
გავაგრძელე, სადაც ჩემი ხელმძღვანელი იყო გიორგი
ჩიქოვანი. ჩვენი ჯგუფი, ასევე გიორგი ჩიქოვანის ხელმძღვანელობით, ნაპეწკლოვანი კამერის დეტექტორის პროექტზე ვმუშაობდით,
მაგრამ მოულოდნელად გიორგი ჩიქოვანი გარდაიცვალა. CERN-ში,
სადაც გიორგი ჩიქოვანი მუშაობდა, უნდოდათ,
რომ მისი საქმე ასევე ქართველ მეცნიერს გაეგრძელებინა,
რათა გაგრძელებულიყო CERN-ის
და საქართველოს კავშირი. საბედნიეროდ, მეორე ქართველი მეცნიერი აღმოვჩნდი, რომელიც CERN-მა მიმიწვია.
მაშინ 37 წლის ვიყავი. ერთ წლიანი მუშაობის შემდეგ CERN-მა ის ექსპერიმენტი, რომელშიც მე
ვთანამშრომლობდი, თავისი დანადგარით პროტვინოს
ინსტიტუტში (მოსკოვის ოლქი) გადმოიტანა. გადმომიყვანეს პროტვინოში. ძირითადად, საბჭოთა
მეცნიერები პროტვინოდან ხვდებოდნენ CERN-ში, მე კი პირიქით მოვხვდი. რამდენიმე წელი ვიმუშავე სერპოხოვის ამაჩქარებელზე, CERN-ის წარმომადგენლები წავიდნენ 1972 წელს და თან წაიღეს
თავისი დანადგარები. ამის შემდეგ, წლების განმავლობაში CERN-თან აქტიური ურთიერთობა აღარ მქონია, თუმცა ამ ინსტიტუტის ცალკეულ მეცნიერებთან პერიოდულად ვთანამშრომლობდით.
1990-იანი წლებში CERN-თან ახალი თანამშრომლობის ეტაპი დაიწყო. ანდრონიკაშვილის
სახელობის ფიზიკის ინსტიტუტი დღემდე იღებს მონაწილეობას ერთ-ერთ ექსპერიმენტში CMS-ში,
რომლის ხელმძღვანელიც ვარ. ამასთან, ვარ ექსპერიმენტ
“კოლაიდერის” და CERN-ის ავტორთა
კოლექტივის წევრი. CERN-ში წელიწადში ორჯერ მიწევს ჩასვლა, რათა ავირჩიოთ ხემძღვანელობა ან ინსტიტუტის მუშაობას ესა თუ ის
მიმართულება მივცეთ. ამისთვის საჭიროა ჩემი ხმა.” –

თუმცა, მსოფლიო
მნიშვნელობის ფიზიკოსი წუხს იმაზე, რომ შესაძლოა,
ცოტა ხანში ქართველმა მეცნიერებმა CERN-ში მუშაობა ვეღარ გააგრძელონ.

” ვსარგებლობ
შემთხვევით და მივმართავ თანადგომისთვის საქართველოში მეცნიერების განვითარებისათვის
პასუხისმგებელ პირებს – სავარაუდოდ LHC და CMSოცი წლის განმავლობაში იმოქმედებს და საქართველოს მეცნიერთა რამდენიმე თაობა შეძლებს
ამ არაჩვეულებრივ დანადგარზე მუშაობას და კვლევების ჩატარებას ფიზიკის მეტად საინტერესო
დარგში. ამისათვის, აუცლიებელია, მიზანდასახული სახსრების გამოყოფა, რათა ჩვენ მოგვეცესCMS-ში სრულფასოვანი თანამშრომლობის გაგრძელების შესაძლებლობა.”
– ითხოვს 80 წელს მიღწეული მეცნიერი.

ქართველ ფიზიკოსთა ძალიან დიდი ნაწილი მსოფლიოს წამყვან ინსტიტუტებში მოღვაწეობს.
სწორედ ამ ინსტიტუტების სახელით მონაწიოლებენ ისინი CERN-ში, მაგრამ როგორც თავად ირწმუნებიან,
საბოლოოდ მაინც ქართველ მეცნიერებად რჩებიან. ასეთ მეცნიერთა რიცხვს განეკუთნება ბრიტანეთში
მოღვაწე ფიზიკოსი ვახტანგ ქართველიშვილი,რომელმაც CERN-ამდე საკამოდ მძიმე გზა განვლო.

“თსუ-ის დამთავრების შემდეგ ასპირანტურაში სწავლის სამწლიანი
პერიოდი გავატარე პროტვინოს ინსტიტუტში, საიდანაც საბჭოთა კავშირის განათლების სამინისტროსა
და ბრიტანეთის საბჭოს ერთობლივი პროექტით 10-თვიანი გაცვლითი პროგრამით სტაჟირებისთვის
მოვხვდი ბრიტანეთში, მანჩესტერის უნივერსიტეტში,
სადაც მჭიდრო კონტაქტი დავამყარე იქ მოღვაწე
მეცნიერებთან და რამდენიმე სამეცნიერო ჟურნალშიც
გამოვაქვეყნეთ სტატიები. 10 თვის შემდეგ დავბრუნდი საქართველოში და მთელი სიმძაფრით
გამოვიარე საბჭოთა კავშირის ნგრევის და კუპონების პერიოდი. დაახლოებით 1995 წელს ვიგრძენი,
რომ შინაგან წონასწორობა დაკარგული მქონდა. არ შემეძლო იმასთან შეგუება, რომ ამდენი
წელი იმისთვის ვიღვაწე, რომ სხვა, შედარებით
დაბალი კვალიფიკაცით მემუშავა. ამიტომ, დავუკავშირდი ჩემ კოლეგებს მანჩესტერის უნივერსიტეტში.
აღმოჩნდა, რომ იქ, ამ დროს ლექტორის დროებითი
შტატი განთავისულდა. საერთო კონკურსში გამარჯვების შემდეგ, ამ თანამდებობაზე დავინიშნე.
როგორც მოგვიანებით გავარკვიე, ჩემი ხელფასი ფინანსდებოდა ორი წყაროდან – თეორეტიკოსების და ექსპერიმენტული ჯგუფისგან. მიუხედავად იმისა,
რომ თეორეტიკოსი ფიზიკოსი ვიყავი, დაფინანსების გამო უნდა მემუშავა ექსპერიმენტატორებისთვისაც.
ჩვენი დავალება იყო დეტექტორის ეფექტების შესწავლა,
ანუ უნდა გაგვერკვია დეტექტორმა რაც დაამახინჯა, იმის პირველადი განაწილება როგორი
იყო. ეს საკმაოდ აქტუალური პრობლებაა და მათემატიკურად არ არის ბოლომდე განსაზღრვული.
მაშინ შევთავაზე ჩემი მეთოდი, რომელიც საკმაოდ პოპულარული გამოდგა. ეს ნაშრომი გამოქვეყნდა
1996 წელს და ამჟამად იგი გამოყენებულია 100-ზე მეტ ანალიზში.

CERN-თან ჩემი პირველი კონტაქტები ჯერ კიდევ მოსკოვში ყოფნის
პერიოდს უკავშირდება. მაშინ შევხვდი CERN– ში მშენებარე ახალი ექსპერიმენტისCMS-ის წარმომადგენლებს, რომლებიც დაინტერესდნენ თეორიით,
რომელზეც ვმუშაობდით – ეს იყო არსებული სუპერ სინათლური თეორიის ერთ-ერთი განშტოება.
ჩვენ მათ ვთავაზობდით ახალ მეთოდს, როგორ შეიძლებოდა უფრო ადვილად გვეპოვა სუპერ სინათლე.
ჯერჯერობით ისევ ვეძებთ და ვერ ვპოულობთ, შეიძლება საერთოდ არც არსებობს. სამწუხაროდ,
ასეა ჩვენი საქმე.

როგორც მანჩესტერის
უნივერსიტეტის ექსპერიმენტატორი ჯგუფის წევრი
ვმუშაობდი ექსპერიმენტში OPMM.
ეს იყო CERN–
-ის წინა ამაჩქარებელის ერთ-ერთი ექსპერიმენტი.
სხვათა შორის, წლები დამჭირდა იმისათვის, რომ ჩემი თეორიული ტვინი მომეტრიალებინა ექსპერიმენტისკენ
და ამ დროს, ჩემდა სამწუხაროდ, ეს ექსპერიმენტიც დაიხურა. ამჟამად ვმუშაობ “ატლასის”
ექსპერიმენტში და რამდენიმე ანალიზში ვიღებ მონაწილოებას, ეს არის კვარკოლიუმის ფიზიკა,
ანუ მძიმე კვარკების ბმული მდგომარეობების შესწავლა. ამჟამად ვარ CERN– ის ასოცილებული
თანამშრომელი და ვანკასტერის უნივერსიტეტის
ლექტორი. ჩემი დროის ნახევარი მიდის პედაგოგიურ
მოღვაწეობაზე, ნახევარი კი CERN–
ში კვლევით მოღვაწეობაზე.” – გვიყვება
საკუთარ ისტორიას ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი ვახტანგ ქართველიშვილი
.

ჟენევის ბირთვული კვლევების ცენტრის „CERN-is`თანამშრომელმა, ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის პროფესორმა და მიუნხენის მაქს პლანკის ინსტიტუტის
დირექტორმა გიორგი (გია) დვალმა 1985 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ფიზიკის ფაკულტეტი, 1992 წელს მოიპოვა ხარისხი
თბილისშივე თეორიულ ფიზიკაში. 2001 წელს მიიღო
ნიუ-იორკის მერის მიერ დაწესებული ჯილდო განსაკუთრებული მიღწევებისთვის მეცნიერებასა
და ტექნოლოგიაში, 2008 წელს კი მიიღო ჰუმბოლტის პრემია. პრემია, რომელიც ნობელის პრემიის ანალოგიურია და
რომლითაც გერმანიის განათლების სამინისტრო წამყვან მეცნიერებს აჯილდოვებს. იგი ძირითადად
მუშაობს ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკის განხრით და მონაწილეობას იღებს დიდი ადრონული კოლაიდერის ექსპერიმენტში. გია
დვალი კოლეგებთან ერთად ცდილობს, პასუხი გასცეს კითხვებს სამყაროს აგებულებისა და მისი
ისტორიის შესახებ.

“ნებისმიერი ქვეყნისთვის,
თუ ის ქვეყანას წარმოადგენს, მეცნიერება განუყრელი ნაწილია. მეცნიერება არის ქვეყნის
ერთ–ერთი მთავარი ინგრედიენტი. იმაზე საუბარი არც ღირს, რომ მეცნიერება ყველა ქვეყანაში
განვითარებული უნდა იყოს. მეცნირება რომ განვითარდეს ქვეყანაში, საჭიროა ფული და პრიორიტეტების
დასახვა. როგორც წესი, მეცნიერება არ არის გამოყოფილი ქვეყნიდან ცალკე. განვითარებულ
და მოწესრიგებულ ქვეყნებს აქვთ განვითარებული მეცნიერება, ხოლო განუვითარებელ და მოუწესრიგებელ
ქვეყნებს – არ აქვთ. პატარა ქვეყნებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია მეცნიერების განვითარება,
რადგან, ფაქტობრივად, მეცნიერება არის ის ბერკეტი, რითიც პატარა ქვეყანას შეუძლია არ
ჩამორჩეს მსოფლიოს. მითუმეტეს, XXI საუკუნეში მეცნიერება გლობალური გახდა. გლობალიზაცია,
ერთი მხრივ, საშუალებას იძლევა, მეცნიერება მინიმალური დანახარჯებით შეინარჩუნონ პატარა
ქვეყნებმაც კი, თუ სწორად მიუდგება სტრატეგიულად. ჩემი აზრით, ქვეყანამ მისი განვითარება
პრიორიტეტად უნდა დაისახოს,” _ ამბობს გია დვალი ერთ-ერთ ინტერვიუში.

იმისათვის, რომ CERN-ში
მუშაობა შეძლო, ნიჭთან და ცოდნასთან ერთად საჭიროა გამუდმებული, თავდაუზოგავი შრომა.
ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი ირაკლი
მინაშვილი , რომელიც ამჟამად CERN-ში ატლას დეტექტორის TEAL კალორიმეტრის მართვის და მომსახურების
ჯგუფის ერთ-ერთი ლიდერია.

ირაკლი მინაშვილმა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დამთავრების
შემდეგ სადიპლომო ნაშრომზე მუშაობა დუბნის ინსტიტუტში გააგრძელა. “ჩემი სამეცნიერო
მოღვაწეობა ეხებოდა ელემენტარული ნაწილაკების შესწავლას და მასთან დაკავშირებით საჭირო
ხელსაწყოების, დეტექტორების შექმნას. ძირითადად ექსპერიმენტში ვმონაწილეობდი და დღესაც ესქპერიმენტატორი ვარ მაღალი ენერგიების განხრით,
განსაკუთრებით კალორიმეტრიაში. ეს ელემენტარული ნაწილაკების ენერგიის განმსაზღვრელი
ხელსაწყოა. დიდი გამოცდილება მაქვს, როგორც
ელექტრო მაგნიტური ნაწილაკების, ასევე ატომური ნაწილაკების დეტექტორების შექმნაში.
პირველი გამოცდილება, რა თქმა უნდა, დუბნის ინსტიტუტიდან მაქვს, შემდეგ დიდი ხნის გამნავლობაში ექსპერიმენტები გვქონდა პროტივნოს ინსტიტუტში.

CERN– ში პირველად 1989 წლების ბოლოს მოვხდი, სადაც ჩაგვაბარეს დიდი დანადგარი ელექტრო მაგნიტური კალორიმეტრი
გამაკვანტები და ელექტროპოზიდრომები. მას შემდეგ სისტემატურად ვთანამშრომლობ. ბოლო შვიდი წელია ქართული ჯგუფი თბილისის სახელმწოფო
უნივერსიტეტიდან და ფიზიკის კვლევის ინსტიტუტიდან აქტიურად ვმუშაობთ ახალი დეტექტორზე
” ატლასი”, რისთვისაც საჭირო იყო ადრენული კალორიების შექმანა. ამაში დიდი
წვლილი გვაქვს ქართულ ჯგუფს, სადაც დაახლოებით
რვა ქართველია. ისე CERN–
ში საკმაოდ ბევრი ქართველი მუშაობს, ზოგი თეორიტიკოსია,
ზოგიც ექსპერიმენტატორი. ჩვენი ცოდნა სამყაროს
წარმოქმნის შესახებ საკმაოდ მწირია და როცა
ეს გვეცოდინება, ამის შემდეგ უფრო გაგვიადვილდება ფიქრი მომავალ მეცნიერებაზე. სწორედ,
ამის გარკვევას ემსახურება CERNდა ამ მსოფლიო მოვლენის თანამონაწილეები ვართ ქართველი მეცნიერები. ” – ამბობს
ირაკლი მინაშვილი.

სოფიო პატარაია CERN-ში მოღვაწე ყველაზე ახალგაზრდა ქართველი
მეცნიერია. იგი მსოფლიო ექსპერიმენტში მიუნხენის ინსტიტუტის სახელი მოღვაწეობს.

“თბილისი
სახელმწიფო უნივერსიტეტის მაგისტრატურა 2005 წელს დავამთავრე ატომური და ბირთვული ფიზიკის
განხრით. მაგრამ იმ წელს ასპირატურაში არ იყო მიღება. რომში, ერთ-ერთი საერთაშორისო
კონფერენციის დროს, ჩემმა უცხოელმა კოლეგებმა მითხრეს, რომ გერმანიაში და იტალიაში
იყო ვაკანსია და შემეძლო გამეგზავნა მონაცემები.
კონკურსის გავლის შემდეგ მოვხდვი გერმანიაში, კერძოდ მიუნხენში, მაქსპლანკის ინსტიტუტში.
ინსტიტუტის დაფინანსებით სამ წელიწადნახევარი ვსწავლობდი. სწავლის დამთავრების შემდეგ
კვლავ წარმატებით გავიარე კონკურსი და სამუშაოდ
უკვე მე თვითონ ავირჩიე მიუნხენი. თუმცა, რადგან
“ატლასის” ექსპერიმენტი მსოფლიოში ასე აქტუალურია, გადავწყვიტე იქ დამეწყო
მუშაობა. ამ პერიოდში ხშირად ჩავდიოდი ჟენევაში რამდენიმედღიანი სამუშაო მივლინებით.
2009 წელს დისერტაცია დავიცავი ტოპკვარცების წარმოქმნის სიხშირეზე. დოქტორანტურის შემდეგ
მეცნიერ-მუშაკის თანამდებობაზე დავიწყე მუშაობა ვისკონტინის უნივერსიტეტში, რომელიც
მთლიანად CERN-შია.
მოკლედ, ორი წელია რაც ვმუშაობ CERN-ში, რომელიც ფაქტობრივად, ერთი ქალაქია. აქ ქართველი მეცნიერები ხშირად ვიკრიბებით. ერთხელ ვმსჯელობდით,
ვართ თუ არა მნიშვნელოვანად წარმოდგენილები CERN-ში და მივედით იმ დასკვნამდე, რომ
ძალიან მნიშვნელოვანი წვლილი შეგვაქვს მსოფლიო საქმეში. წარმოიდგინეთ, ოთხი ექსპერიმენტიდან
სამში ვმონაწილეობთ ქართველები და უმეტესობას
ძალიან კარგი პოზიცია აქვს. სხვათა შორის, ბოლო პერიოდში თვითონ CERN-შიც ხაზს უსვამენ
ქართველი ფიზიკოსების წვლილს. ცოტა ხნის წინ, CERN-ის
დაფინანსებით და მიწვევით საქართველოდან ჩაიყვანეს
ქართველი მასწავლებელები და იქ ხაზი გაუსვეს ჩვენს საქმიანიობას. ეს დიდი დამსახურებაა.
ჩემი სამი კურსელია კიდევ ამ ორგანიზაციაში. მხოლოდ მსოფლიოს სხვადასხვა წამყვანი ინსტიტუტების
სახელით ვმოღვაწეობთ. სამწუხაროდ, ჯერჯერობით CERN-ში მე ყველაზე პატარა ვარ, ჩემს
შემდგომი თაობა ამ ეტაპზე არ ჩანს.” – გვითხრა სოფიო პატარაიამ.

ახალი თაობის აღზრდის საკითხები(ვაჟა-ფშაველას ერთი წერილის გამო)

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

აღზრდა – ყოფაქცევის ჩვევები, რომლებსაც იძლევა სკოლა, ოჯახი, გარემო და გამოვლინდება საზოგადოებრივ ცხოვრებაში – ასეთია ცნების პირდაპირი განმარტება. ამრიგად, აღმზრდელობა მეტად საპასუხისმგებლო საქმეა, რომელიც გულისხმობს მოზარდის პიროვნებად ჩამოყალიბების პროცესში აქტიურ მონაწილეობას, მისთვის საჭირო უნარების განვითარებას, გონებრივი და ფიზიკური მონაცემების სწორად გამოყენების სწავლებას. აქედან გამომდინარე, აღმზრდელი თავად უნდა იყოს დაჯილდოებული მრავალმხრივი ნიჭით, შეეძლოს სიღრმისეული აზროვნება და ბავშვის შინაგანი სამყაროს წვდომა.

ადამიანის ფიზიკური, მორალური და გონებრივი განვითარება ჯანსაღ გარემოში უნდა მოხდეს, ამიტომ საჭიროა, ყურადღება მივაქციოთ სოციუმს, რომელშიც მოზარდი ცხოვრობს და ვითარდება. გარეგანი ფაქტორები და დამკვიდრებული წესები ხშირად განსაზღვრავს ადამიანის პიროვნულ თვისებებს. საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიურობა ხელს უწყობს სამყაროსთან ბავშვის ადაპტაციას და შეგუებას. გარემოს აღქმასა და შეცნობაში მას ეხმარება თანატოლებთან ურთიერთობა, ოჯახი და სკოლა.

არსებული რეალობის გათვალისწინებით, დღეს მთელი დატვირთვა ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებსა და მასწავლებლებზე მოდის. საზოგადოება მათ ავალებს, აღზარდონ პროგრესულად მოაზროვნე, დისციპლინირებული, ტოლერანტი და განათლებული თაობა. ბავშვის აღზრდა მეტად საპასუხისმგებლო და საინტერესო საქმეა, მაგრამ აქვე უნდა ითქვას, რომ აუცილებელია, მასში ჩაერთონ მშობლებიც. მასწავლებელი და მშობელი უნდა თანამშრომლობდნენ, რადგან მათ საერთო მიზნები და გამოწვევები აქვთ. საზოგადოების თითოეული წევრი ვალდებულია, აქტიური მონაწილეობა მიიღოს ახალი თაობის აღზრდაში. ამგვარ მეთოდს იყენებდნენ მონტესორის სკოლაში. მშობელი პირნათლად ასრულებდა მისთვის დაკისრებულ მოვალეობას. ის გრძნობდა, რომ სკოლა მისიც იყო და ამგვარი თანამშრომლობა ბავშვს წაადგებოდა სასიკეთოდ.

რასაკვირველია, ბავშვის აღზრდა ოჯახიდან უნდა დაიწყოს, ამაში არავინ შეგვედავება; საქმე ის არის, რა მეთოდებს მიმართავს მშობელი, როგორ აწვდის ის ბავშვს საჭირო და საინტერესო ინფორმაციას, რა ღირებულებებს უნერგავს და როგორ ახდენს საზოგადოებაში მის ინტეგრირებას.

როგორც ჩანს, აღნიშნული საკითხებით დიდი ქართველი მწერალი, საზოგადო მოღვაწე და პუბლიცისტი ვაჟა-ფშაველაც ყოფილა დაინტერესებული. 1879 წლიდან “დროებაში” გამოჩნდა მისი პირველი პუბლიცისტური წერილები. თავდაპირველად პუბლიკაციები აღმოსავლეთის მთის ხალხთა ცხოვრებას ეხებოდა. მოგვიანებით მისი ყურადღების არეში არაერთი საჭირბოროტო საკითხი მოექცა.

გვინდა გავიხსენოთ ვაჟა-ფშაველას ერთი შესანიშნავი წერილი ზემოთ ნახსენები საკითხების თაობაზე, კერძოდ, “საუბარი ბავშვებზედ”. მწერლის ბიოგრაფიიდან ცნობილია, რომ მას განსაკუთრებით უყვარდა ბავშვები და მასწავლებლად მუშაობის დროს სულ თავის აღსაზრდელებს დასტრიალებდა თავს. ოცნებობდა, ახალგაზრდებში პატრიოტული სულისკვეთება და მშობლიური ენის სიყვარული გაეღვივებინა.

ვაჟა-ფშაველას ინტერესების სფერო მრავალმხრივი გახლდათ: ნაციონალური საკითხები, კოსმოპოლიტიზმი და ნაციონალიზაცია, მთის პრობლემები… რაც მთავარია, იგი ფიქრობდა ახალი თაობის სულიერ გაჯანსაღებაზე, აღელვებდა მოზარდთა აღზრდის საკითხები, რადგან მიაჩნდა, რომ ერის სულიერი გამოღვიძება და ხსნა მხოლოდ ჭეშმარიტ ღირებულებებზე აღზრდილ თაობას შეეძლო.

XX საუკუნის დასაწყისში ცნობილმა მეცნიერმა ჟან პიაჟემ დაასკვნა, რომ ბავშვები ცოდნას იღებენ და აგებენ სქემების საშუალებით. მართალია, ვაჟა-ფშაველა არც ფსიქოლოგი ყოფილა და არც მეცნიერი, მაგრამ, როგორც ჩანს, პედაგოგიური გამოცდილება მისთვის საკმარისი აღმოჩნდა, რომ ბავშვის ბუნება შეესწავლა. ვაჟა წერდა: “კაცის სწავლა-ცოდნა მიდის იმ წესზე, როგორზედაც ქოხის შენება. ჯერ საძირკველს ჩააგდებენ, მერე კედლებს ამოიყვანენ, ძელზე-ძელს დასდებენ, ან ფიცარს ფიცარზე დააწყობენ, ისე კაცის სწავლაა _ ძველს სწავლას კაცი უმატებს ახალ-ახალს”.

აღმზრდელობით საქმიანობაში ძალზე მნიშვნელოვანია პირადი გამოცდილებისა და ცოდნის გაზიარება, რადგან მოზარდის გონება ყველაფერს ისრუტავს და ინახავს, ნანახსა და გაგონილს ერთმანეთს უხამებს, ადარებს; მრავალფეროვანი და საინტერესო ინფორმაცია მას საშუალებას აძლევს გამოიტანოს სწორი და უტყუარი დასკვნა, შეაფასოს მოვლენა, გამოიჩინოს გამჭრიახობა და არ შეცდეს. აქ, ალბათ, გაგვახსენდება რუსი მეცნიერი ლევ ვიგოტსკი, რომელსაც მიაჩნდა, რომ ბავშვის აზროვნების განვითარების ერთ-ერთი ხერხია საზოგადოებასთან კომუნიკაცია. პირადი გამოცდილების გაზიარება იმას არ ნიშნავს, რომ მოზარდი ჩვენი გავლენის ქვეშ მოვაქციოთ და არ მივცეთ დამოუკიდებლად ფიქრისა და განსჯის საშუალება. თუმცა, რასაკვირველია, აღზრდა გულისხმობს გარკვეული ჩვევების სწავლებას, რომლებიც ბავშვმა უნდა გამოიყენოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში გააქტიურების შემდეგ. ამიტომ საჭიროა, მოზარდს ჰქონდეს შეფასებისა და შეგუების უნარი, შეეძლოს კონკრეტულ საკითხზე ყურადღების კონცენტრაცია. როგორც ვაჟა-ფშაველა წერდა, “კაცი იმას უფრო იხსომებს, რასაც დიდ ყურადღებას აქცევს”. ამის გათვალისწინებით, აუცილებელია, მშობელიც და მასწავლებელიც ცდილობდნენ, აღსაზრდელის ყურადღება სასიამოვნო და საინტერესო მოვლენებისა და ინფორმაციისკენ იყოს მიმართული.

ყველაზე მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ ბავშვი პიროვნებაა. მას მხოლოდ სიყვარულით უნდა ვასწავლოთ, ძალადობით ვერაფერს გავხდებით. აუცილებელია, ადამიანს უყვარდეს საქმე, რომელსაც აკეთებს; სხვაგვარად არაფერი გამოვა.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ახალი თაობის აღზრდა დიდ პასუხისმგებლობასა და ძალისხმევას მოითხოვს. ადამიანი სიტყვებითა და საუბრით როდი შეიცნობა, – მის ხასიათსა და შინაგან სამყაროზე მისი ქცევა და საქმე მეტყველებს. ამრიგად, ბავშვის ზნეობრივ-მორალური აღზრდა კიდევ უფრო მეტ ყურადღებას მოითხოვს. ცოდნა და განათლება სიკეთეს უნდა ემსახურებოდეს. “ღმერთმა გააჩინა კაცი, ჩაუდგა იმას თავისი სული. სული არის ძალა, იარაღი, რომელიც უნდა მოიხმაროს კაცმა, რომ გახდეს ჭკვიანი, გონიერი, პატიოსანი, შეიძინოს სწავლა”, – წერდა ვაჟა. ბავშვს ბავშვობიდან მხოლოდ სიკეთე, სიყვარული და სათნოება უნდა ჩავუნერგოთ. ზოგჯერ, თუ ვაჟას დავესესხებით, “მშობლები თავიდგანვე მიაჩვევენ შვილებს უწმინდურობას; ტანისამოსს არ გამოუცვლიან, არ მიაჩვევენ სიფაქიზეს. ბავშვს ეს ტანის უწმინდურობა მოქმედებაშიც უწმინდურობას მიაჩვევს, სიდიდეშიც ვეღარ მოიშორებს. ამიტომ აღმზრდელი, მშობელი ვალდებულია, მოზარდს ასწავლოს სიყვარული, გაუღვივოს თანაგრძნობა, ჩაუნერგოს კაცთმოყვარეობა, მიმტევებლობა.

თანამედროვე ყოფაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი საკითხები, როგორიცაა ტოლერანტობა რელიგიური და ეთნიკური უმცირესობების მიმართ. აქედან გამომდინარე, მოზარდ თაობას ადრეული ასაკიდან უნდა ვასწავლოთ თანატოლების პატივისცემა, მათი აზრებისა და შეხედულებების გაზიარება, მიღება. ასეთ ღირებულებებზე აღზრდილი თაობა იქნება უფრო მეტად შემწყნარებელი, თავისუფალი, ადამიანის უფლებათა პატივისმცემელი, რაც წარმატებული და ძლიერი სახელმწიფოს საწინდარია. ცნობილია, რომ შურისმაძიებელი, დამპყრობელი და სხვისი უფლებების შემლახავი სახელმწიფოები ძალიან მალე წყვეტენ არსებობას. ჩვენი მიზანია, თავისუფლების მოყვარული და კეთილშობილი ახალგაზრდები აღვზარდოთ.

ვაჟა-ფშაველა წერდა: “ბოროტი არ იბადება არადროს კაცი, მის გაბოროტებაში გამზდელი, მშობლები, თვითონ ჩვენა ვართ დამნაშავე”. ხშირად მოზარდის ცუდ ან კარგ საქციელს მაგალითი განსაზღვრავს. ბავშვი ბაძავს უფროსს, გაუცნობიერებლად იბეჭდავს და იმახსოვრებს თითოეულ მოვლენას, რომელიც მას კარგი ჰგონია. ზოგჯერ მოზარდის უსაქციელობა მშობლისა და გარემოს ბრალია. მშობელი, როგორც მასწავლებელი, თავად უნდა აკონტროლებდეს თითოეულ სიტყვას, ქცევას, რადგან ბავშვმა ადვილად შეიძლება ისწავლოს ბოროტება.

ფსიქოლოგებმა აღზრდის ოთხი ტიპი გამოყვეს და დაასკვნეს, რომ ავტორიტეტული ყველაზე მისაღები და ეფექტურია. დიდმა ქართველმა მწერალმა და ჰუმანისტმა მარტივად ახსნა ყოველივე: სიყვარული მთავარია, მაგრამ შვილების სიყვარული საკმარისი როდია; მათი აღზრდისთვის ცოდნა და განსჯაა საჭირო. ოჯახური გარემო და ოჯახში დამკვიდრებული წესები, ყველაზე დიდ გავლენას ახდენს მოზარდის ქცევაზე, ამიტომ პასუხისმგებლობა ჯერ ოჯახის წევრებს ეკისრებათ, მერე კი იმ სოციუმს, რომელიც გარს ახვევია ბავშვს.

ამრიგად, ახალი თაობის აღზრდა საზოგადოების თითოეული წევრის ვალია. მხოლოდ სკოლა და მასწავლებელი ვერ გადაჭრის იმ პრობლემებს, ვერ დაძლევს სირთულეებს, რომლებიც საზოგადოების წინაშე დგას. მშობლის როლი და მისი წვლილი აღმზრდელობით საქმიანობაში განუზომელია. მოზარდს მუდმივი ყურადღება და, რაც მთავარია, სიყვარული სჭირდება. მოსაზრება, თითქოს სკოლა აყალიბებს ადამიანს კარგ ან ცუდ პიროვნებად, მიუღებლად მიგვაჩნია, რადგან მხოლოდ ერთი მიმართულებით მუშაობა, მხოლოდ აღმზრდელების ძალისხმევა, მათი მონდომება, აღზარდონ კეთილშობილი, გონიერი, სამშობლოს მოყვარული ახალგაზრდობა, შედეგს ვერ გამოიღებს. ახლი თაობა ყველამ ერთად, ერთიანი ძალისხმევით უნდა აღვზარდოთ. “მარტოკა კაცს იმდენი ძალ-ღონე არა აქვს, რამდენიც მთელს ხალხის გროვას, კაცობრიობას. მთელს კაცობრიობას შეუძლიან გადასცეს თავისი გამოცდილება ახალ თაობას, ყველა ახალგაზრდას”, – ამბობდა ვაჟა. შეუძლებელია არ დაეთანხმო, რადგან ქვეყნის, ერის წარმატების საიდუმლო მის წიაღში, ახალ, პროგრესულად მოაზროვნე თაობაშია. ერი მაშინ იღუპება, როცა ახალგაზრდობას არ შესწევს ძალა, შექმნილს, უკვე არსებულს რაიმე ახალი, საკუთარი მიუმატოს. ყველაფრის საწყისი სწავლა და წვრთნაა. ცოდნა და განათლება არის იარაღი, რომელიც ქვეყნის სასიკეთოდ მოქმედებს.

რას ეძებენ მაძიებლები?

მიერ

admin

28 მარტი, 2012 - 01:00

ფაქტია, რაც უფრო გამოცდილია ქირურგი, ნაკლებად გვეშინია მისი სკალპელის. გამოცდილი პილოტის ეკიპაჟიც უფრო მშვიდად ათვალიერებს ღრუბლებს ილუმინატორიდან. გამოცდილება მასწავლებლისთვისაც არსებითია. მხოლოდ აქ პარადიგმა ცოტა სხვანაირია: მასწავლებლების კვალიფიკაცია ბავშვებს განსაკუთრებით არ აღელვებთ. მაგრამ რაც უფრო ნაკლებად გამოცდილია მასწავლებელი, თავად ღელავს მეტად და… ეშინია… ჰო, რაღაცეების ნამდვილად ეშინია…

ეს შიში სრულიად ბუნებრივია. მიუხედავად უნივერსიტეტში მიღებული თეორიული ცოდნისა და გარკვეული მზაობისა, ახალბედა მასწავლებლისათვის კულტურული შოკია სკოლაში დაბრუნება. სასწავლო გარემო თითქოს იგივეა და მოსწავლეობის დროინდელი მოგონებებიც – ცინცხალი. მასწავლებელიც იხსენებს თავისი მასწავლებლების კარგ და უკეთეს თვისებებს, უნარებს და ცდილობს, ძველი შეცდომები არ გაიმეოროს. არავის უნდა, რომ მოსწავლეების მოთხრობილ ისტორიებში უსამართლო მასწავლებლის როლი ითამაშოს? მაგრამ მოსწავლეებთან ურთიერთობების აწყობა, ხშირად, გეგმების დალაგებაზე რთულია.

მოკლედ, ეს პრობლემა ყველგან აქტუალური ყოფილა. ამიტომ იმ მდიდარ ქვეყნებში სადაც განათლებაზე ბევრს ფიქრობდნენ, გადაწყვიტეს, რომ ახალბედა მასწავლებლებს განსაკუთრებული ყურადღების დათმობა სჭირდებათ. ასე გაჩნდა მაძიებლობისა და მენტორობის პროგრამა.

მაძიებლობის პერიოდის გავლა შესაძლებლობას აძლევს დამწყებ მასწავლებელს გამოცდილი პედაგოგის დახმარებით გამოიმუშაოს მასწავლებლობისთვის აუცილებელი პრაქტიკული უნარ-ჩვევები და განიმტკიცოს ცოდნა. კერძოდ, მენტორი მასწავლებლის დახმარებით მასწავლებლობის კანდიდატი ახალი, მისთვის ჯერ უცხო კუთხიდან ეცნობა სასკოლო ცხოვრების თავისებურებას, სწავლობს და რეალურად გამოცდის, როგორ ხდება კლასის მართვა, შეფასება, მშობლებთან კომუნიკაცია, სწავლობს სწავლების სტრატეგიებს, სპეციალური საჭიროებების მოსწავლეებთან მუშაობას და მრავალფეროვანი სასწავლო გარემოს ჩამოყალიბებას.

რიგ ქვეყნებში მაძიებლობის პროგრამა ძალიან წარმატებულია. მაგალითად შვეიცარიაში, ახალ ზელანდიაში (რაზეც ბევრს მაორის ტომები და მათი ექსტრავაგანტული ცეკვები გაახსენდება, მაგრამ ამ ქვეყანაში პირველად დაინერგა შედეგზე ორიენტირებული სწავლება და წიგნიერების ეროვნული მაჩვენებლებიც საკმაოდ მაღალია), ავსტრიაში, ფინეთში და ა.შ. პროგრამაში ჩართული მენტორები რიგ შემთხვევაში დამატებით ანაზღაურებას არ იღებენ და ეს ვალდებულება მათი პროფესიული საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია.

ზოგ ქვეყანაში მაძიებლობა საუნივერსიტეტო განათლების ნაწილია, ზოგში – პროფესიაში შესასვლელად აუცილებელი პირობა. თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ უფრო ხშირად ეს პროგრამა არ არის სავალდებულო წინაპირობა მასწავლებლის სტატუსის მოსაპოვებლად. პროგრამის ხანგრძლივობაც განსხვავდება (10 თვიდან 2 წლამდე). მთავარი ისაა, რომ მაძიებლობა ბევრ ქვეყანაში ფუნქციური ინიციატივაა. და თუ სრულყოფილი არ არის, ამ ინიციატივის გაუქმებაზე საუბარი პოპულარულ თემად ნამდვილად არ ითვლება.

იმაზე, თუ რა მაგარია ეს პროგრამა და რა კარგ რაღაცეებს აკეთებს მთელ მსოფლიოში, კიდევ დიდხანს შეიძლება წერა, შთამბეჭდავი და თვალსაჩინო სტატისტიკის მოშველიებაც შეიძლება – მეტი დამაჯერებლობისათვის. მაგრამ ჩვენთვის უფრო მნიშვნელოვანია, გავარკვიოთ, რატომ არის აუცილებელი ამ პროგრამის საქართველოში არსებობა?

ეს კითხვა , ალბათ, არც გაჩნდებოდა, რომ არა ბოლოდროინდელი ცვლილება ზოგადი განათლების კანონის 61-ე მუხლში, სადაც განისაზღვრა, რომ მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდისათვის დარეგისტრირების უფლება აქვთ იმ პირებს, რომლებსაც მინიმუმ 1 წლის პედაგოგიური სტაჟი ან მხოლოდ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წარმატებით დასრულების დამადასტურებელი დიპლომი აქვთ.

კანონის ამ ცვლილებამდე ამ უფლების მოპოვებისათვის აუცილებელი იყო კანდიდატს ჰქონოდა მინიმუმ ერთწლიანი პედაგოგიური სტაჟი.

ასეთი ცვლილების განხორციელება, ბუნებრივია, აჩენს ეჭვს, რომ აღარაა მენტორ-მაძიებლობის პროგრამის არსებობის აუცილებლობა. უფრო სწორად, არავის მოუნდება, გახდეს მაძიებელი, რადგან ამ ვალდებულებას არავინ აკისრებს ახალბედა მასწავლებელს. და მიუხედავად იმისა, რომ განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს არ გაუკეთებია კომენტარი პროგრამის გაუქმების შესახებ, ითვლება, რომ პროგრამა მდგრადობას ვეღარ შეინარჩუნებს.

გულწრფელად რომ გითხრათ, არ ვიცი, რა ბედი ეწევა პროგრამას, და ისიც კარგად მესმის, რომ 2015 წლისათვის, როდესაც სერტიფიცირება მასწავლებლობის სტატუსის მოსაპოვებლად აუცილებელი პირობა გახდება, ქვეყანას მასწავლებლები უნდა ჰყავდეს. ისიც ცხადია, რომ მხოლოდ მაძიებლობის სახელმწიფო პროგრამა, ყველაზე ოპტიმისტურ შემთხვევაშიც კი, ახალგაზრდა, მოტივირებული და ენერგიული პედაგოგების დეფიციტს ვერ შეავსებს მთელ ქვეყანაში. მაგრამ ვთვლი, რომ ამ პროგრამის არსებობისათვის ბევრი მიზეზი არსებობს.

1.უმთავრესი დადებითი მხარე, რაც მაძიებლობის პროგრამას აქვს არის სწორედ სკოლის რეალობის დანახვის და ახალგაზრდა მასწავლებლის მიერ პრიორიტეტების შეფასების შესაძლებლობა. მასწავლებლობის ამ ეტაზე პედაგოგები ცდიან სხვადასხვა მეთოდებს და ხშირად თავს არიდებენ გამოწვევებს. სწავლებისას ხშირია შეცდომები, შემთხვევით გამოყენებული მეთოდები. ხშირად ბაძავენ ”იდეალურ მასწავლებელს”, მიმართავენ უფრო გამოცდილ მასწავლებლებს კონსულტაციისათვის. OECD 2005 წლის კვლევის მიხედვით, ახალგაზრდა მასწავლებლების 10 % პროფესიას თავს სწორედ პირველი წლის განმავლობაში ანებებს. მარტივად რომ ვთქვათ, მაძიებელი ხვდება, უნდა თუ არა იყოს მასწავლებელი. ნებისმიერ შემთხვევაში, სწორი არჩევანის ამ ეტაპზე გაკეთება მისთვისაც და მოსწავლეებისათვის საუკეთესო გამოსავალია. და ეს სულაც არა უმიზნოდ დახარჯული რესურსი. ძალიან გამოცდილი მასწავლებლის აზრით, სჯობია მოვამზადოთ და დავხვეწოთ ახალი მასწავლებლები და თვალი გავუსწოროთ რისკს, რომ ისინი პროფესიაში არ დარჩებიან, ვიდრე არ გავისარჯოთ და დავჯერდეთ იმათ, ვინც უკვე პროფესიაშია.

2.მეორე მიზეზი უფრო მნიშვნელოვანია და ბანალურად ჟღერს: მასწავლებლის კვალიფიკაციის ამაღლება. სტუდენტები უნივერსიტეტს გარკვეული და იდეალურ შემთხვევაში ამომწურავი თეორიული ცოდნით ტოვებენ, მაგრამ მასწავლებლებზე კარგად არავინ იცის, რომ თეორიის პრაქტიკასთან დაკავშირება რთული საქმეა. ამასთან, პროგრამის ფარგლებში მაძიებელს აქვს შესაძლებლობა, გამოცდილ მენტორ-მასწავლებელთან თანამშრომლობის მიღმა, გაიაროს ის ტრენინგ-პროგრამა, რაც მას სასერტიფიკაციო გამოცდისთვის უკეთ მოამზადებს.

3.სკოლაში პროფესიული ზრდის პრეცედენტის დაშვებაა. მაძიებლობის პროგრამა თამამად შეიძლება ჩაითვალოს პირველ მცდელობად, როდესაც არა მხოლოდ მასწავლებლობის მაძიებელი, არამედ უკვე სერტიფიცირებული მასწავლებელი – მენტორი სკოლაში და არა სკოლის მიღმა იზრდება პროფესიულად. გამოცდილი და ახალბედა მასწავლებლის სკოლაში თანამშრომლობა, გაკვეთილის ერთად დაგეგმვა, განხორციელება, შეფასება, სუსტი და ძლიერი მხარეების გამოკვეთა ამსხვრევს სტერეოტიპს, რომ პროფესიული ზრდის დომინანტური ფორმა – ტრენინგებში მონაწილეობა – ერთადერთი გზაა სერტიფიცირების გამოცდის ჩასაბარებლად და საერთოდ, პროფესიული ზრდისათვის. მასწავლებლები ცხადად ხედავენ, რომ სკოლაში, კოლეგებთან თანამშრომლობით, ხშირად მეტის აღმოჩენა და მიღწევა შეიძლება.

4.მაშინ, როცა ახალბედა მასწავლებლის შიშზე ვსაუბრობთ, ვთვლით, რომ ყველაზე მეტად გამოუცდელ პედაგოგს მხოლოდ მოსწავლეების შეფასებების ეშინია. მაძიებლისათვის რთული მხოლოდ მოსწავლეებთან ურთიერთობა არაა. ცოტაა ისეთი პედაგოგი, ვისაც კოლეგის აზრი და კრიტიკა არ აინტერესებს. ბევრს, მუშაობის დაწყების პირველ ეტაპზე, თანამშრომლებთან საერთო ენის პოვნაც უჭირს. და ეს სრულიად არ ნიშნავს იმას, რომ ახალი მასწავლებლის მიღებას კოლეგები სიხარულით არ ხვდებიან. მაგრამ ახალგაზრდა მასწავლებლები მაინც ღელავენ, და ეძებენ ადამიანს, ვინც როგორც პროფესიონალიზმის გამოვლენაში, ასევე სკოლის სოციუმში ადგილის დამკვიდრებაში დაეხმარება.

5.ზოგადი განათლების კანონში ცვლილებით, პროგრამა კიდევ უფო სასარგებლო გახდება და შეიძენს იმ დიდ ღირსებას, რაც ადრე აკლდა. ის ნებაყოფლობითი ხდება. მაძიებლობის კანდიდატი კონკურსს არ გაივლის მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ პროგრამაში მონაწილეობა პედაგოგიურ სტაჟად ჩაეთვალოს. ყველა მასწავლებელი განვითარებისათვის საკუთარ სტრატეგიას ირჩევს. ახალბედა პედაგოგი თავად გადაწყვეტს, რა გზა გაიაროს – სჭირდება თუ არა სხვა, უფრო კვალიფიციური მასწავლებლის დახმარება, თუ დამოუკიდებლად გაართმევს თავს ყველა ბარიერს.

და ბოლოს, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ არსებობდეს პროფესიული განვითარების საშუალებები მასწავლებლებისათვის, იხარჯებოდეს ყველასთვის ძვირფასი დრო, ფული და ენერგია, მაგრამ როგორ ეხმარება ეს პროცესი უშუალოდ მოსწავლეს?

სკოლა მასწავლებლიდან იწყება. ხმამაღლა ჟღერს, ძალიან. მაგრამ ასეა. ასე რომ არ იყოს, სკოლა ყველგან იდეალური იქნებოდა – ლამაზი, კომფორტული, მრავალფეროვანი რესურსებით სავსე და საუცხოო ლაბორატორიებით აღჭურვილი. ამის მიღწევა უფრო მარტივია, ვიდრე იპოვო ყველა სკოლისათვის მასწავლებელი, რომელიც თანამედროვე, მოტივირებული, ენერგიული და ყველაფერთან ერთად გაბედულია და არაფრის ეშინია.

შუა საუკუნეების ევროპული სკოლები

მიერ

admin

27 მარტი, 2012 - 01:00

ევროპული შუა საუკუნეების დასაწყისად, ჩვეულებრივ, V საუკუნეს მიიჩნევენ. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ტენდენციებს, რომლებმაც შუა საუკუნეების ეპოქის ჩამოყალიბება განაპირობა, საფუძველი ჯერ კიდევ გვიანანტიკურ ხანაში ჩაეყარა. ამ პერიოდიდან იწყება პროცესები რომლებმაც მნიშვნელოვან სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ ცვლილებებს დაუდო სათავე – წარმოიქმნა სახელმწიფოთა ახალი ქსელი; ჩამოყალიბდა ფეოდალურ ურთიერთობათა სისტემა; გაბატონდა ნატურალური მეურნეობა; დავიწროვდა ადამიანის თვალსაწიერი; ქრისტიანულმა ეკლესიამ კი დომინანტი როლი მოიპოვა და ახლად შექმნილი სამყაროს იდეოლოგიური ლიდერის პოზიციაზე მოექცა. ბუნებრივია, ამ ძირეულმა ცვლილებებმა გვერდი არც საგანმანთლებლო სფეროს აუარა. შუა საუკუნეების განათლების სისტემა თანდათან ისეთივე ორიგინალურ და საინტერესო ფენომენად იქცა, როგორც თავად მედიევალური ცივილიზაცია.

შუა საუკუნეების ევროპული სკოლების შესახებ მრავალფეროვანი წყაროები მოგვეპოვება. მათ შესახებ მრავალ სხვადასხვა ტიპის დოკუმენტში (ჰაგიოგრაფიულ თხზულებებში, საეკლესიო კრებების ძეგლისწერებში, ისტორიულ ქრონიკებში, ნორმატიულ აქტებში და ა.შ.) ვხვდებით ინფორმაციას. გვაქვს, ასევე, ლიტერატურული ძეგლები, რომლებიც სკოლების ყოველდღიურ ცხოვრებას ასახავენ. მაგალითად ისეთები როგორიცაა ჰუგო სენ-ვიქტორელისა და ვისენტ დე ბოვეს ტრაქტატები პედაგოგიკის შესახებ. ასევე მრავლადაა შემორჩენილი სასკოლო პროგრამები და სახელმძღვანელოები.

შუა საუკუნეების დასავლეთ ევროპის საგანმანათლებლო სისტემა სამი ისტორიულ-კულტურული სინამდვილის (ანტიკური მემკვიდრეობის, ”ბარბაროსული” ტრადიციებისა და ქრისიანული ეკლესიის) კულტურის ელემენტების სინთეზის შედეგად ჩამოყალიბდა.

ანტიკური (წარმართული) კულტურის მიმართ შუა საუკუნეებში მკვეთრად ნეგატიური დამოკიდებულება ჰქონდათ. ამ ეპოქის წყაროებში მრავლად შეგვიძლია ვიპოვოთ გამონათქვამები, რომლებიც ანტიკური მემკვიდრეობისადმი ცნობილი მოაზროვნეების ზიზღს გამოხატავენ: ”განა სწორია ერთი და იგივე პირით იუპიტერიც აქო და ქრისტეც?! ” – სვამდა რიტორიკულ კითხვას გრიგორი I და სასწავლო პროგრამიდან ბერძნულ-რომაული ლიტერატურის ამოშლას ითხოვდა; რეფორმატორი ალკუინი კი თავის მოწაფეებს ურჩევდა ტვინი არ ”დაებინძურებინათ” ვირგილიუსის ნაშრომებით. მიუხედავად ამისა, შუა საუკუნეებში მრავლად იყვნენ ბერები, რომლებიც ანტიკური მემკვიდრეობის გადარჩენას ცდილობდნენ. VII საუკუნეში ანტიკური სკოლები საბოლოოდ განადგურდა, მაგრამ, ნებსით თუ უნებლიედ, ბერძნულ-რომაული საგანმანათლებლო კულტურის ცალკეულმა ელემენტებმა შუა საუკუნეების ევროპის საგანმანათლებლო სისტემაშიც დაიმკვიდრა ადგილი. პირველ რიგში ეს ლათინურ ენას ეხება, რომელიც მთელი შუა საუკუნეების განმავლობაში სამწერლობო ენად რჩებოდა; ანტიკურობიდანვე მოდის ”შვიდი თავისუფალი ხელოვნება”, რომელიც შუა საუკუნეების ევროპის უმაღლესი განათლების საფუძვლად იქცა.

შუა საუკუნეების ევროპაში ძალიან ჭირს ერთიან საგანმანათლებლო სისტემაზე მსჯელობა, რადგან ამ პერიოდში ყველა წოდებას ამ მხრივ თავისი ორიგინალური ტრადიცია ჰქონდა. მთელი რიგი რეგიონები კი (მაგალითად ბრიტანეთი, სკანდინავია, ესპანეთი) ბევრი თავისებურებით ხასიათდებოდა. სასწავლო პრაქტიკის ასეთი მრავალფეროვნების მიუხედავად, საგანმანათლებლობო სისტემას, რომელიც სახელმწიფო სტრუქტურებს საჭირო კადრებით ამარაგებდა მხოლოდ სასულიერო პირები განაგებდნენ. ”საჯარო სკოლებიც” მხოლოდ მისთვის იყო დამახასიათებელი.

შუა საუკუნეების ევროპულ საეკლესიო სკოლებს საკმაოდ საინტერესო ისტორია აქვთ. მათ შესახებ საუბარი V საუკუნიდან უნდა დავიწყოთ. ამ პერიოდში, უკვე დაშლილი რომის იმპერიის ტერიტორიაზე, სასწავლებლების ძველი და ახალი ტიპები თანაარსებობდა. საეკლესიო სასწავლებლები სწრაფად იკრებდნენ ძალებს. ამასთან, ჯერ კიდევ პოპულარული იყო გრამატიკოსებისა და რიტორიკოსების ანტიკური სკოლები. პირველ ეტაპზე მმართველი ელიტა მათ მიმართ ერთგვარ შემწყნარებლობას იჩენდა. მიუხედავად ამისა, უკვე VII საუკუნეში ისინი საბოლოოდ განადგურდნენ. მათი ნაწილი ადრეული შუა საუკუნეების გაუთავებელ ომებს ემსხვერპლა; ნაწილი კი – საეკლესიო სკოლებთან კონკურენციას. შედეგად, საჯარო სწავლება ეკლესიის მონოპოლიად იქცა. თავდაპირველად, ამას მკვეთრად ნეგატიური შედეგები მოყვა. განათლების დონე დაეცა. მმართველ ელიტაში წერა-კითხვის უცოდინარობამ მასიური სახე მიიღო. ეკლესიის მამები კარგად აცნობიერებდნენ სიტუაციის სიმძიმეს, ამიტომ საეკლესიო კრებებზე (მაგალითად, ორაჟში და ვალანსში 529 წელს; მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე 681 წელს) ისინი ხშირად გამოდიოდნენ სასკოლო სისტემის განახლების მოთხოვნით. თუმცა, ამ მოწოდებებს შედეგები არ მოსდევდა.

მდგომარეობა სასიკეთოდ მხოლოდ VIII საუკუნიდან მას შემდეგ შეიცვალა, რაც შუა საუკუნეების ”ბარბაროსული სახელმწიფოების” მმართველმა ელიტამ განათლებისა და განათლებული კადრების ყოლის მნიშვნელობა გაითავისა. საგანმანათლებლო საქმის ერთ-ერთ მთავარ რეფორმატორად კარლოს დიდი ითვლება. შემთხვევითი არაა, რომ დღესაც საფრანგეთში კარლოს დიდის დღეს სასკოლო დღესასწაულის სახით აღნიშნავდნენ. იმპერატორი განათლებას იმპერიისთვის უმნიშვნელოვანეს სფეროდ თვლიდა. კარლოსმა ფრანკთა იმპერიაში მოიწვია იმ პერიოდის ევროპაში ყველაზე მეტად აღიარებული ინტელექტუალები: ანგლო-საქსი ალკუინი, ვესტ-გოთი თეოდულფი, ლანგობარდი პავლე დიაკვანი და სხვა, რომლებმაც უმნიშვნელოვანი რეფორმები განახორციელეს. პირველ რიგში უნდა ითქვას, რომ მათ შექმნეს ე.წ. ”კაროლინგური მინუსკული”, ანუ ადვილად საკითხავი ლათინური დამწერლობა. შეადგინეს და იმპერატორს წარუდგინეს პროგრამები სასკოლო განათლების შესახებ. მათი ძალისხმევითვე აღორძინდა სამეფო კარის სკოლა და მას ერთობ ამბიციური სახელი ”აკადემია” ეწოდა. ეს აკადემია ”მომთაბარე ცხოვრებას” ეწეოდა, თუმცა, მისი ცენტრი მაინც აახენში (კარლოს დიდის იმპერიის დედაქალაქში) მდებარეობდა. თავის მხრივ იმპერატორიც ერთი მხრივ ნორმატიული აქტებით – , მეორე მხრივ კი პირადი მაგალითით სკოლების პოპულარიზებისთვის ძალებს არ იშურებდა. სპეციალური კაპიტულარებში, რომლებიც მან 787 და 789 წლებში გამოსცა იგი ცდილობდა სწავლა საყოველთაო ვალდებულებად ექცია.

მიუხედავად მოჩვენებითი წარმატებებისა კარლოს დიდის მცდელობები მაინც უშედეგო აღმოჩნდა. მისი სიკვდილის შემდეგ საერო ფეოდალების წრეებში კვლავ იჩინა თავი წიგნიერებისადმი ტრადიციულმა (ანუ ნეგატიურმა) დამოკიდებულებამ. რაინდების აღზრდის სისტემა მეტად განსხვავდებოდა სწავლების საეკლესიო და საქალაქო მოდელისგან. ფეოდალურ წრეებში არ მოსწონდათ წიგნიერი განათლება. მას ისინი შვიდი რაინდული ღირსებით უპირისპიდებოდნენ, რომელშიც: შუბის ხმარება, ფარიკაობა, ცხენის ჭენება, ცურვა, ნადირობა, ჭადრაკი, საკუთარი ლექსების სიმღერა და საკრავებზე დაკვრა მოიაზრებოდა.

ამას ისიც დაერთო, რომ IX საუკუნიდან ვიკინგების გახშირებულ შემოსევებს უამრავი სკოლა-მონასტერი ემსხვერპლა, რამაც, ბუნებრივია, საგანმანათლებლო საქმის განვითარება ძლიერ შეაფერხა. თუმცა, X საუკუნეში მდგომარეობა, ამ მხრივ, შედარებით გაუმჯობესდა. გაჩნდა ახალი სკოლები სუასონში, ვერდენში, რეიმსში, შარტრში, პარიზში … სკოლები ერთი მხრივ დიდ და მცირე (ან ელემენტერულ და საშუალო) საფეხურებად, მეორე მხრივ კი შიდა და გარე ჯგუფებად იყოფოდა. მცირე სკოლებში 7-დან 10 წლამდე – დიდ სკოლებში კი უფრო დიდი ასაკის მოზარდები სწავლობდნენ. შიდა სკოლებში სასულიერო კადრები მზადდებოდა გარეში კი – საერო. ე.წ. განვითარებულ შუა საუკუნეებში სწავლების ელემენტარულ, საშუალო დონეს უმაღლესი საფეხურიც დაემატა. საეპისკოპოსო და სამონასტრო ტიპის სკოლებში განათლებას, ძირითადად, ნობილიტეტის წარმომადგენლები იღებდნენ. თუმცა ზოგჯერ სკოლაში (ფეოდალების მფარველობით) დაბალი წოდების წარმომადგენლებიც ხდებოდნენ. სასწავლო პროცესში (თუ ცალკეულ გამონაკლის შემთხევებს არ მივიღებთ მხედველობაში) მხოლოდ ვაჟები იყვნენ ჩართული.

XII-XV საუკუნეებში საეკლესიო სკოლები თანდათან კარგავენ წამყვან პოზიციას. ამის მიზეზი საქალაქო სკოლებისა და პირველი უნივერსიტეტების ჩამოყალიბება გახდა.

რა შეიძლება ითქვას შუა საუკუნეების სასწავლო სისტემის ხასიათის შესახებ? პირველ რიგში ის, რომ მასწავლებლობა შუა საუკუნეებში მეტად პრესტიჟულ პროფესიად ითვლებოდა. განათლება კი – ადამიანის სულის გადარჩენის ერთ-ერთ საუკეთესო გზად. შესაბამისად, სწავლების მთავარ მიზნად მოსწავლისთვის სულიერი ხსნის გზის სწავლება იყო გამოცხადებული. თუმცა, რეალურად, სწავლება საერო და საულიერო ცოდნის ერთგვარ სინთეზს წარმოადგენდა. სწავლის პროცესში ავტორიტეტი ბატონობდა. წმინდა წერილსა და მის წმინდა მამებისეულ ინტერპრეტაციას ყველა უტყუარი ჭეშმარიტების სახით იღებდა. სხეული სულის მტრად ითვლებოდა, ამიტომ სკოლებში ფიზიკურ აღზრდას ყურადღება თითქმის არ ექცეოდა. თუ არ ჩავთვლით ე.წ. “მხიარულებათა დღეებს”, როდესაც მოსწავლეებისთვის თამაში და ჭიდაობა იყო ნებადრთული. ოფოციალური არდადეგების არარსებობის კომპენსირება კი მრავალრიცხოვან საეკლესიო დღესასწაულების ხარჯზე ხდებოდა.

მცირე სკოლებში ყველა საგანს ერთი მასწავლეველი ასწავლიდა. მას სქოლასტს, დიდასკოლს ან მაგნისკოლას უწოდებდნენ. მასწავლებლობის უფლება საერო პირსაც ჰქონდა, ოღონდ მას ცელიბატის აღქმა უნდა დაედო. უფროს მასწავლებელს ზოგჯერ კანტორი უერთდებოდა, რომელსაც მოსწავლეებისთვის სიმღერის სწავლება ევალებოდა. წესრიგს სკოლებში ცირკანტორები იცავდნენ. სკოლებში გავრცელებული იყო სასჯელის სასტიკი ფორმები: შიმშილი, ცემა, კარცერი. წყაროებიდან ჩანს, რომ XI – საუკუნემდე ბავშვებს სახეშიც ურტყამდნენ. შუა საუკუნეების ეპოქის ბევრი მოაზროვნე, მაგალითად ანსელმ კენტერბრიელი, ღიად ილაშქრებდა სწავლების ასეთი არაადამიანური მეთოდების წინააღმდეგ. ზოგი კი, მაგალითად ვინსენტ დე ბოვე, პედაგოგებს მოუწოდებდა ბავშვების ყურადღება შიშით კი არა საინტერესო აქტივობებით მიეპყროთ. თუმცა, ასეთ მოწოდებებს შუა საუკუნეებში ყურადღებას იშვიათად აქცევდნენ.

სწავლების უმთავრეს მიზანს წერა-კითხვის შესწავლა წარმოადგენდა. წერა მეტად სანაქებო საქმედ ითვლებოდა: ”რამდენ ასო-ბგერასაც დაწერ, ეშმაკს იმდენ დარტყმას მიაყენებ”- გვასწავლიდა შუა საუკუნეების ერთ-ერთი გამონათქვამი. დასავლეთ ევროპაში ძალიან მცირე რაოდენობით მოიძებნებოდა ე.წ. ”უმაღლესი სკოლები”. VIII საუკუნემდე ასეთი სასწავლებლები მხოლოდ ინგლისში, ირლანდიასა და შოტლანდიაში არსებობდა, რომლებიც, ამ პერიოდში ერთგვარ ალტერნატიულ საგანმანათლებლო სივრცეს ქმნიდნენ. თუმცა, მოგვიანებით, ზოგიერთი კონტინენტზე მდებარე სასწვლებელიც იქცა მსხვილ საგანმანათლებლო ცენტრად. ამ მხრივ კლასიკურ მაგალითად პარიზის საღვთისმეტყველო სკოლა შეგვიძლია ჩავთვალოთ, სადაც თანამედროვეთა ცნობებით 30 000 სტუდენტი იღებდა განათლებას.

უმაღლეს სკოლებში ე.წ. ”შვიდი თავისუფალი ხელოვნება” ისწავლებოდა. ამ ტერმინის ქვეშ შუა საუკუნეებისთვის აუცილებელი სამეცნიერო ცოდნა იგულისხმებოდა, რომელიც შვიდი დარგის (გრამატიკა, დიალექტიკა, რიტორიკა, (ტრივიუმი) გეოგრაფია, ასტორონომია, არითმეტიკა, მუსიკა (ქვადრიუმი) ჩარჩოებში იყო მოქცეული). ”შვიდი თავისუფალი ხელოვნება” პირველად V საუკუნეში მარციანუს კაპელამ გამოყო, მოგვიანებით კი ბოეციუსმა და კასიოდორემ იგი ორ ნაწილად (ტრივიუმად და ქვადრიუმად) გაყვეს. იგივე ბოეციუსსა და კასიოდორეს, ისიდორესა და ალკუინთან ერთად მიეწერება ამ მხრივ პირველი სახელმძღვანელოების შექმნა, რომლებიც XV საუკუნემდე გამოიყენებოდა. ”კაროლინგური აღორძინების” ერთ-ერთი ლიდერი თეოდულფი შვიდი თავისუფალი ხელოვნებას ასე აღწერდა: ”ცოდნის ხის ძირას ზის შემეცნების დედა გრამატიკა. ხის ტოტებია -რიტორიკა და დიალექტიკა. იქვეა ლოგიკა და ეთიკა. ხის მეორე მხარესაა – არითმეტიკა, ….. გეომეტრია, …… ასტრონომია ….. მუსიკა …”

საინტერესოა, რომ შუა საუკუნეების სასწავლო სისტემა თანდათან ვითარდებოდა. ამას ეპოქის ცნობილი მოაზროვნეები უწყობდნენ ხელს, რომელთა ტრაქტატებმაც ჩვენამდე მრავლად მოაღწია. XI-XIV საუკუნეების პედაგოგიური აზრის განვითარებაში დიდი წვლილი მიუძღვის ფილოსოფიურ მიმდინარეობა სქოლასტიკას. კერძოდ მის საუკეთესო წარმომდგენლებს თომა აქვინელსა და პიერ აბელიარს. სქოლასტიკოსები ქრისტიანული სწავლების სისტემატიზირებასა და საერო – სასულიერო ცოდნის ერთმანეთთან დაკავშირებას ცდილობდნენ. საკითხის არსის უკეთ გასაგებად ითხოვდნენ ტერმინებზე შეთანხმებასაც. შუა საუკუნეების ხანის ბევრი მოაზროვნე XI-XII უკვე ძალზე პროგრესულ მოსაზრებებსაც ავითარებდა. მაგალითად გამოდგება, პარიზის კათედრალური სკოლის ხემძღვანელი ჰუგო სენ-ვიქტორელი, რომელმაც დაწერა ტრაქტატი შუა საუკუნეების საგანმანათლებლო სისტემის შესახებ, სადაც მან თავი მოუყარა სრულ ფაქტობრივი ცოდნას იმდროინდელი სკოლების შესახებ; ვინსენტ დე ბოვე, რომელმაც ტრაქტატში დიდგვაროვანი ბავშვების აღზრდის შესახებ პედაგოკიკა უმაღლეს ზნეობრივ საქმედ გამოაცხადა. საინტერესოა ისიც, რომ შუა საუკუნეებში ყურადღება ექცეოდა, ფასეულობათა სისტემას, რომელიც სკოლას ბავშვისთვის უნდა განევითარებინა.

უნდა აღვნიშნოთ, რომ მიუხედავად არც თუ ცუდი ორგანიზაციისა შუა საუკუნეების სკოლები ეფექტურ სასწავლო დაწესებულებებად არ ითვლებოდნენ. ამის საილუსტრაციოდ საკმარისია ვთქვათ, რომ XII-XV საუკუნეებში უნივერსიტეტების სტუდენტებს, რომლებსაც სკოლის სამივე საფეხური ჰქონდათ გავლილი, კვლავ ელემენტარული ლათინურის სწავლება სჭირდებოდათ. თუმცა, მიუხედავად გარკვეული ნაკლოვანებებისა არ შეიძლება არ შევნიშნოთ, რომ სწორედ ამ ეპოქაში ეყრება საფუძველი საჯარო სწავლების მთელ რიგ ელემენტებს, რომლებიც თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემის საფუძველს წარმოადგენს.

1...1,0421,0431,044...1,054 გვერდი 1,043 of 1,054

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

21 იანვარი, 2025 - 10:39

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...

mastsavlebeli.geინტერნეტგაზეთი

mastsavlebeli.geინტერნეტგაზეთი

mastsavlebeli.geინტერნეტგაზეთი

კიდევ ერთხელ მარკესის შესახებ

ენის ტრიუმფატორი

ინტერვიუ ივ ბონფუასთან

კლასგარეშე კითხვის სიამოვნება

ინფორმაციული ტექნოლოგიების გამოყენება ქიმიის სწავლებისას

“ჩვენყველასა გვაქვსჩვენი მდინარე,მაგრამ, ხანდახან,არ ვიცითხოლმე…”/გ. დოჩანაშვილი/

კლასის მართვის სტრატეგიები

ქართველ ფიზიკოსთა გზა CERN-ამდე

ახალი თაობის აღზრდის საკითხები(ვაჟა-ფშაველას ერთი წერილის გამო)

რას ეძებენ მაძიებლები?

შუა საუკუნეების ევროპული სკოლები

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე