ჟურნალი “Time” ყოველი წლის ბოლოს წლის პიროვნებას ასახელებს. ეს ტრადიცია 80 წელიწადზე მეტია არსებობს. ამ ტიტულის მფლობელი ის ადამიანი ხდება, რომელმაც წლის განმავლობაში ყველაზე დიდი გავლენა მოახდინა მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებზე. 2012 წელს წლის პიროვნებად უკვე მეორედ დაასახელეს ამერიკის პრეზიდენტი ბარაკ ობამა, 1982 წელს კი ეს საპატიო წოდება ჟურნალმა საერთოდაც კომპიუტერს მიანიჭა.

ნომინაციაზე, მისი ისტორიის განმავლობაში, ბევრი საკამათო პიროვნება იყო ნომინირებული, მაგალითად, 1938 წელს – ადოლფ ჰიტლერი, ხოლო 1939 და 1942 წლებში – იოსებ სტალინი.

ჩემი აზრით, ყველაზე საინტერესო არჩევანი ჟურნალმა 2006 წელს გააკეთა, როდესაც წლის პიროვნებად აბსტრაქტული “შენ” (YOU) დაასახელა – თითოეული ჩვენგანი, ისინი, ვინც თანამედროვე ინტერნეტს ვქმნით: ინტერნეტში ფოტოებს ვაქვეყნებთ, YouTube-ზე ვიდეოჩანაწერებს ვტვირთავთ, ვწერთ ბლოგს და კომენტარებს ვტოვებთ.

თავდაპირველად ინტერნეტში ჩართვა ძვირი სიამოვნება იყო, რის საშუალებაც მხოლოდ დიდბიუჯეტიან ორგანიზაციებს ჰქონდათ. მოგვიანებით, 90-იან წლებში, ინტერნეტთან დაკავშირება სატელეფონო ქსელის საშუალებით გახდა შესაძლებელი. ინტერნეტკავშირის უზრუნველსაყოფად საჭირო იყო პერსონალური კომპიუტერი და სპეციალური მოწყობილობა – მოდემი, რომელიც უკვე არც ისე ძვირი ღირდა. ამ დროიდან ინტერნეტის ნამდვილი ბუმი დაიწყო. ინტერნეტაუდიტორია სწრაფად იზრდებოდა, რამაც ბიზნესის ინტერესი გამოიწვია. ბიზნესი მარტივი წესით ხელმძღვანელობს: იქ, სადაც დიდი აუდიტორიაა, ყოველთვის შეიძლება ფულის შოვნა. იმხანად ზოგიერთს ინტერნეტის კომერციალიზაცია დაუშვებლად მიაჩნდა, ვინაიდან მისი ძირითადი დანიშნულება სამეცნიერო დაწესებულებებს შორის ინფორმაციის თავისუფალი გაცვლა იყო, მაგრამ დრომ ყველაფერს თავისი ადგილი მიუჩინა. ბიზნესი ინტერნეტში აქტიურად დაიძრა, პროგრამისტები და დიზაინერები დაიქირავა. ის, ვინც იმხანად ინტერენტში ინფორმაციას ათავსებდა, ვებგვერდს ქმნიდა, ამაში გარკვეულ ანაზღაურებას იღებდა. შესაბამისად, ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც ინტერნეტში ინფორმაციას ათავსებდა, ეს მისი სამსახური იყო.

ვინ აყალიბებს ინტერნეტის სახეს

ჟურნალ “ტაიმის” აზრით, 2006 წლისთვის ვითარება რადიკალურად შეიცვალა. თუ თავდაპირველად ადამიანები ძირითადად გარკვეული ანაზღაურების სანაცვლოდ ათავსებდნენ ინფორმაციას ინტერნეტში, მოგვიანებით გაჩნდა უამრავი ინტერნეტსერვისი (youtube, facebook, flickr, twitter და სხვა), რომელთა მეშვეობითაც ინტერნეტის რიგითი მომხმარებლები ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე დღესაც აქტიურად აგრძელებენ ინტერნეტში ინფორმაციის განთავსებას.

დღეს ინფორმაციის უმეტეს ნაწილს ინტერნეტში ჩვეულებრივი ადამიანები ათავსებენ. ინტერნეტი ისეთია, როგორსაც ჩვენ, ინტერნეტის რიგითი მომხმარებლები, ჩვენი პოსტებით, ვიდეოებით, კომენტარებით ვქმნით.

როგორ შევქმნათ ვებგვერდი

 

მიუხედავად იმისა, რომ ინტერნეტში ინფორმაციის განთავსება ბევრისთვის ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ საქმიანობად იქცა, ვებგვერდის შექმნა მაინც რთულ ამოცანად რჩება. ზოგიერთს მიაჩნია, რომ ეს საქმიანობა HTML კოდებსა და პროგრამირებასთან არის დაკავშირებული. არადა ინტერნეტის განვითარებასთან ერთად გაჩნდა ახალი ტექნოლოგიები, რომლებიც არაპროგრამისტს ძალიან უადვილებს ვებგვერდის შექმნას.

კონტენტის მართვის სისტემები (Content Management System (CMS)

 

კონტენტის მართვის სისტემა ფაილების ერთობლიობას წარმოადგენს, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია კონტენტის, დიდი ოდენობის ინფორმაციის, მართვა ინტერნეტში. ასეთი სისტემა ბევრია. ზოგიერთი მათგანის სახელი იქნებ გაგიგონიათ კიდეც:

Joomla https://www.joomla.org/

Drupal https://drupal.org/

WordPress.org https://wordpress.org/

და სხვ.

კონტენტის მართვის სისტემები (CMS-ები) ვებგვერდის შექმნის საშუალებას იძლევა.

ასეთი სისტემების დიდი ნაწილი უფასოა. ინტერნეტიდან მათი გადმოტვირთვა ნებისმიერ მსურველს შეუძლია. მათთან მუშაობა არ მოითხოვს პროგრამირების ცოდნას; საჭიროა მხოლოდ მათი მართვის შესწავლა.

კონტენტის მართვის სისტემის საშუალებით ვებგვერდის შესაქმნელად:

1. მომხმარებელმა უნდა შეიძინოს ჰოსტინგი (ადგილი ინტერნეტში, რომელზეც განათავსებს თავის კონტენტის მართვის სისტემას (CMS-ს) ანუ ვებგვერდს)

2. და დომეინი (ანუ სახელი. ნებისმიერ ვებგვერდს ჭირდება თავისი სახელი).

მომდევნო ნაბიჯი ინტერნეტიდან გადმოწერილი კონტენტის მართვის სისტემის დაინსტალირებაა. ზოგიერთ უცხოურ ჰოსტინგს (ანუ ადგილს, სადაც ვებგვერდის განთავსება შეიძლება) ავტომატურად მოჰყვება ჩაშენებული კონტენტის მართვის სისტემები. მომხმარებელმა მხოლოდ უნდა გააქტიუროს ისინი.

თემფლეითები ანუ საიტის დიზაინი

 

ძირითადი სამუშაო მას შემდეგ იწყება, რაც კონტენტის მართვის სისტემას გავააქტიურებთ. თითოეული ჩამოთვლილი კონტენტის მართვის სისტემისთვის ინტერნეტში უამრავი თემფლეითი მოიძებნება. თემფლეითი ერთგვარი ჩარჩოა, რომელიც თქვენი საიტის ვიზუალურ მხარეს განსაზღვრავს (საიტის ფერებს, მენიუს ღილაკების ზომებს, ძირითადი ტექსტის, სათაურების, ქვესათაურების სტილებს და ა. შ.). აღსანიშნავია ისიც, რომ ზოგიერთი თემფლეითი ფასიანია, თუმცა თითოეული კონტენტის მართვის სისტემისთვის ინტერნეტში უამრავი უფასო თემფლეითის მოძიება შეიძლება.

როდესაც კონტენტის მართვის სისტემა დაინსტალირებულია და მისთვის თემფლეითიც შერჩეულია, შეგიძლიათ, თქვენი საიტისთვის მენიუს შექმნაზე იზრუნოთ და მის თითოეულ ღილაკს საიტის შესაბამისი, თქვენ მიერვე შექმნილი სექცია დაუკავშიროთ. ერთი სიტყვით, საიტის სტრუქტურა გამართოთ. ამ პროცესში თქვენს კონტენტის მართვის სისტემას (CMS-ს) შეგიძლიათ დაუყენოთ ფლაგინები, რომლებიც დამატებით შესაძლებლობებს შესძენს საიტს. მაგალითად, დააინსტალიროთ ფლაგინი, რომელიც თქვენს საიტზე ფეისბუქის კომენტარების ფანჯარას გააჩენს ან მრავალფუქციური ფოტოგალერეის შექმნის საშუალებას მოგცემთ. თითოეული ზემოთ ჩამოთვლილი კონტენტის მართვის სისტემისთვის ისეთივე რაოდენობის ფლაგინი არსებობს, რამდენიც დიზაინის თემფლეითი, ანუ ძალიან ბევრი.

როგორც ხვდებით, კონტენტის მართვის სისტემა კომპიუტერული პროგრამის მსგავსად მუშაობს, რომლის შესაძლებლობები დამატებითი ფლაგინებისა და თემფლეითების საშუალებით შეგიძლიათ საგრძნობლად გაზარდოთ, საბოლოო შედეგი კი გამართული მაღალპროფესიონალური ვებგვერდი იქნება.

ჰა-ჰა, ერთი თვე გასულიყოს მას შემდეგ, რაც კეკელიძის ქუჩაზე ასეთ სცენას შევესწარი: ორი მოზარდი, ასე, მეოთხე-მეხუთეკლასელები, ომობანას თამაშობდნენ. არა, ისინი არ ებრძოდნენ ერთმანეთს, როგორც ეს ჩემს ბავშვობაში ხდებოდა ხოლმე; მათ საერთო მტერი ჰყავდათ – ჩინელები. “შეხედე, ჩინელი, დროზე ესროლე, არ გაგვექცეს!” – დაიყვირა ერთმა მათგანმა. ამას ისიც დაერთო, რომ ერთ-ერთი საჯარო სკოლის ეზოში საარაკოდ არატოლერანტულ დამოკიდებულებას შევესწარი ეთნიკურად ქართველი მოსწავლეების მხრიდან. მინდა მჯეროდეს, რომ სხვა ერების სიძულვილი ქართულ სკოლებში არ ისწავლება. იმედი მაქვს, არც ოჯახებში მოძღვრავენ შვილებს ამგვარად, მაგრამ ფაქტი ხომ ფაქტად რჩება?! ისიც ნაღდია, რომ მოზარდის აღზრდის პროცესში სკოლა და ოჯახი ერთმანეთს ავსებენ და რაშიც ერთი მოიკოჭლებს, მეორემ უნდა გამოასწოროს.

ამ ამბებმა ერთი ფრანგული ფილმი გამახსენა – “კლასი” ჰქვია. სურათი 2008 წელს ვნახე, როცა მან ოქროს პალმის რტო დაიმსახურა. ბოლო 21 წლის განმავლობაში ეს ერთადერთი ფრანგული პროექტი იყო, რომელმაც კანის კინოფესტივალის მთავარი ჯილდო მიიღო.

კინო ფრანსუა ბეგადოს წიგნის “Entre les murs” მიხედვითაა გადაღებული, სცენარის ერთ-ერთი ავტორიც თავად გახლავთ და ფილმში მთავარი როლიც თავად შეასრულა.

“კლასის” ხელახლა ნახვა მოზარდებში ტოლერანტობასთან დაკავშირებული პრობლემების დაძლევის ფრანგული გამოცდილების გასაცნობად გადავწყვიტე. გონივრული ეჭვი მქონდა, საფრანგეთის დარ მრავალეროვან ქვეყანას ამ მხრივ საუკეთესო გამოცდილება უნდა ჰქონოდა. ნურას უკაცრავად! ფილმში მოზარდებს შორის ტოლერანტობის პრობლემის დასაძლევად გამიზნულ ნაბიჯებს ვერ ნახავთ, რადგან… ის იქ უკვე დაძლეულია. ფილმში ფრანგული საგანმანათლებლო სივრცე სხვა ეტაპზეა გადასული. კი, აქ შეხვდებით საუბრებს არაბების, მაროკოელების, ალჟირელების, ჩინელების, კოტ-დ’ივუარელების შესახებ, მაგრამ ეროვნებათა შეჯახება ფეხბურთის თემას იშვიათად სცდება. მაგალითად, მოსწავლეები დავობენ იმის შესახებ, დიდიე დროგბა უფრო მაგარია თუ ტიერი ანრი, მაგრამ მათ საუბარში ნიშნის მოგებისა და ბოღმის ნატამალიც კი არ არის. საერთოდაც, თუ კარგად დააკვირდებით, მიხვდებით, რომ მერვე კლასში მთავარი გამხურებელი სულეიმანია, ბიჭი მალის რესპუბლიკიდან, და როცა საქმე საქმეზე მიდგება, მთელი კლასი, სხვადასხვა ეროვნების მოზარდები, მას თავგამოდებით იცავს.

სამაგიეროდ, “კლასში” არანაკლებ რთულ სხვა პრობლემებს ვაწყდებით. ეს ის პრობლემებია, რომლებიც ადრე თუ გვიან შეიძლება ქართული საგანმანათლებლო სივრცის წინაშეც დადგეს. მოქმედება ფრანგული ენის მასწავლებლის, ფრანსუა მარინის ირგვლივ ვითარდება, რომელიც იმავდროულად მერვე კლასის ხელმძღვანელიცაა. ის ახალგაზრდა კაცია, ჩვენებურად რომ ვთქვა, მოქეიფე, ჯან-ღონით სავსე თამადის ანტიპოდი. რბილი ხასიათისა და მანერების გამო მოზარდებთან ურთიერთობა უჭირს – ისინი მას სერიოზულად ვერ აღიქვამენ, თუმცა ეს პრობლემაც მხოლოდ ზოგიერთ შემთხვევაში იჩენს თავს.

ფრანსუა ცდილობს, ოქროს შუალედი გამონახოს, მოსწავლეები ერთმანეთის აგრესიისა და დაცინვისგან დაიცვას, მაგრამ გაგონილი გექნებათ, გამშველებელს მეტი ხვდებაო და მოზარდების მთელი აგრესია მის კისერზე გადადის.

ფილმი ზედმეტი პრანჭვის გარეშეა გადაღებული. მოძიებაც არ არის საჭირო – შუბლზე აწერია, მცირებიუჯეტიანია. ოპერატორს რეჟისორისგან ზუსტი დავალება აქვს მიღებული – მოქნილი იყოს, რათა სურათს დოკუმენტურობის ელფერი დაედოს, რაც მაყურებელს გარემოს უკეთ აღქმაში ეხმარება და იქაურ ამბებში მთლიანად ხლართავს. ფილმის მიმდინარეობისას მთელი სისავსით გრძნობთ ფრანსუა მარინის განცდებს, რომლისთვისაც სწავლება მხოლოდ სამსახური არ არის. ვფიქრობ, ეს არც მისი მოწოდებაა, მაგრამ თავის საქმეს ფრანსუა გულით აკეთებს. ის ცდილობს მოსწავლეებთან კომუნიკაციის დამყარებას, მაგრამ იშვიათად გამოსდის, როცა გაკვეთილი ცხოვრებისეულ თემებზე გულწრფელ საუბარს მოითხოვს და მათ მგრძნობიარე წერტილებზე აჭერს.

ქართველი მასწავლებლებისთვის ეს ფილმი ალბათ ზედმეტად ისტერიული და მეტ-ნაკლებად უცხო აღმოჩნდება. ისინი ჩვეულნი არ იქნებიან მოსწავლეებთან ასეთ დაძაბულ კომუნიკაციას. ზოგიერთი საკითხი ალბათ მათ ღირსებასაც დაარტყამს. მართლაც, ფრანსუა მარინი შავ დღეშია: უხერხულ შეკითხვებზე პასუხის გაცემა უწევს; ხანდახან იძულებულია, შეურაცხყოფას წაუყრუოს და საუბარი განაგრძოს; მოზარდებთან სიტყვები წინასწარ შეარჩიოს. როცა ამას ვერ ახერხებს – ძვირად უჯდება. შესაძლოა, ზოგჯერ მაყურებელს სურვილი გაუჩნდეს, რომელიმე მოსწავლეს გვარიანი ალიყური წამოსცხოს, მაგრამ საფრანგეთში ეს დაუშვებელია და მხოლოდ თავის დამშვიდებას კი არ შეეცდებით, არამედ მოგინდებათ, როგორმე ეკრანს მიღმა გაძვრეთ და მასწავლებელსაც ურჩიოთ, ნერვები დაიწყნაროს.

ერთი სიტყვით, ლორენ კანტეს ხოშიანი ფილმი გამოუვიდა. ის არც ქართველი მასწავლებლებისთვის უნდა აღმოჩნდეს ურიგო სანახავი. ზოგიერთ მომენტში მათ პრობლემების პრევენციაში დაეხმარება. ეს იქნება ერთგვარი აცრა. თუმცა ამდენს რატომ მალაპარაკებთ.?! თავად შეაფასეთ.

ანრი ბერგსონი ვერ დაესწრო 1927 წლის 10 დეკემბერს სტოკჰოლმის, “გრანდ-ოტელში” ნობელის პრემიის გადაცემასთან დაკავშირებით გამართულ ბანკეტს, მის მიერ გამოგზავნილი წერილი წაიკითხა ფრანგმა დესპანმა არმან ბერნარმა.

მსურს ვისარგებლო შემთხვევით, რათა შორიდან მაინც სიტყვიერად გადმოგცეთ ის გრძნობები, რომელსაც განვიცდი. ნება მომეცით, ჩემი ხმა ფრანგი დესპანის, ბ-ნ არმან ბერნარის მეშვეობით მოგაწვდინოთ, რომელმაც თავაზიანად იკისრა ამ მისიის შესრულება. მთელი გულით ვუხდი მადლობას შვედეთის აკადემიას, რომელმაც უდიდესი პატივი მომაგო, პატივი, რომელსაც არათუ არ ველოდი, ამაზე ფიქრსაც ვერ გავბედავდი. მე მით უფრო ვხვდე­ბი მის მნიშვნელობას და, ამასთან, მით უფრო მეტად ვღელავ, როდესაც ვაცნობიერებ, რომ აღნიშნული ჯილდო, რომელიც, ჩემი სახით, ფრანგ მწერალს მიანიჭეს, შეიძლება განვიხილოთ, როგორც საფრანგეთის მიმართ სიმპათიისა და კეთილგანწყობის ნიშანი.

პრესტიჟი ნობელის პრემიისა აიხსნება მრავალი მიზეზით, მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, მისი ორმაგი თვისებით – იდეალის­ტურითა და ინტერნაციონალურით: იდეალისტურით, რამეთუ იგი მაღალი იდეებით შთაგონებული ნაწარმოებებისთვისაა განკუთვნილი, და ინტერნაციონალურით, რადგანაც მისი მინიჭება ხდება სხვადასხვა ქვეყნის მიღწევათა საგულდაგულო შესწავლისა და მთელი მსოფლიოს ინტელექტუალური მოღვაწეობის შეჯამების შემდეგ. ყოველგვარი მეორეხარისხოვანი მოსაზრების უარყოფით, – აქ მნიშვნელობა მხოლოდ სულიერ ღირებულებებს ენიჭება, – მსაჯულნი გონებით გადადიან იმ სფეროში, რომელსაც ფილოსოფოსები “გონის საზოგადოებას” უწოდებენ, რითაც მათ ზედმიწევნით მოჰყავთ სისრულეში ფონდის დამაარსებლის ჩანაფიქრი. თავის ანდერძში ალფრედ ბერნჰარდ ნობელი აცხადებს, რომ სურს ემსახუროს იდეალიზმსა და ხალხთა შორის ძმობის დამკვიდრების საქმეს. მან ზუსტად განსაზღვრა თავისი მიზანი, როდესაც ლიტერატურისა და სამეცნიერო მოღვაწეობისათვის დაწესებულ ჯილდოებთან ერთად დააწესა “მშვიდობის პრემიაც”.

ეს დიდი ჩანაფიქრი იყო იმ გენიალური გამომგონებლისა, რომელიც, როგორც ჩანს, არ იზიარებდა თავისი დროის ერთ ძალზე გავრცელებულ ილუზიას. XIX საუკუნეში, რომელმაც ტექნიკურ გამოგონებათა სფეროში არნახული აღმავლობა მოიტანა, ძალზე ხშირად გამოთქვამდნენ ვარაუდს, რომ ამ გამოგონებებს, მატერიალურ მიღწევათა უბრალო დაგროვების გზით, უნდა აემაღლებინა კაცობრიობის ზნეობრივი დონეც. მაგრამ ისტორიულმა გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ საზოგადოების ტექნიკური პროგრესი ჯერ კიდევ არ უზრუნველყოფს ამ საზოგადოების წევრთა ზნეობრივ სრულყოფილებას, ხოლო იმ მატერიალურ რესურსთა გამრავლებას, რომელსაც ფლობს კაცობრიობა, თან სდევს დიდი საფრთხეებიც, თუკი ამ პროცესს არ ახლავს შესაბამისი სულიერი ძალისხმევანი. ჩვენ მიერ შექმნილი მექანიზმები ხელოვნური ორგანოებია, რომელიც ბუნებრივ ორგანოებს ერწყმის, მათ გაგრძელებას ქმნის და, ამგვარად, ადამიანის, კაცობრიობის სხეულს აფართოებს. იმისათვის, რათა მთლიანად ამოივსოს სხეული და მოხდეს მისი მოძრაობების მართვა, აუცილებელია, რომ, თავის მხრივ სულიც გაფართოვდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, წონასწორობა დაირღვევა და ჩვენ სერიოზულ პრობლემებს შევეჯახებით როგორც სოციალურს, ასევე პოლიტიკურს, ეს პრობლემები კი სხვა არაფერია, თუ არა ანარეკლი იმ დისპროპორციისა, რომელიც არსებობს ადამიანის სულსა – რომელიც ისეთივე დარჩა, როგორიც იყო – და კოლოსალურად გაზრდილ სხეულს შორის. აი, ყველაზე განსაცვიფრებელი მაგალითიც: თითქოს ისე ჩანდა, რომ ორთქლისა და ელექტრობის გამოყენებას, მანძილის შემცირებასთან ერთად, თავისთავად მოჰყვებოდა ხალხთა ზნეობრივი დაახლოება. დღეს ჩვენ ვიცით, რომ ეს ასე არაა და რომ ანტაგონიზმი არათუ არ გამქრალა, არამედ შეიძლება უფრო გაღრმავდეს კიდეც, თუკი არ იქნა სულიერი პროგრესი და მგზნებარე სწრაფვა ძმობისკენ. სულთა დაახლოებას ხელს უწყობს საზოგადოებრივი ინსტიტუტები, რომელნიც თავიანთი არსით ინტერნაციონალურია და რომელთაც იდეალისტური სულისკვეთება აერთიანებს. სწორედ ასეთად მესახება ნობელის ფონდი.

გასაკვირი არაა, რომ ალფრედ ნობელის ჩანაფიქრი დაიბადა და განხორციელდა ისეთი მაღალი ინტელექტუალური კულტურის მქონე ქვეყანაში, როგორიც შვედეთია, იმ ხალხის წიაღში, რომელიც განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა ზნეობრივ საკითხებს, რომელიც მიხვდა, რომ მათ გადაწყვეტაზეა დამოკიდებული ყველა სხვა პრობლემის გადაჭრა, ხალხისა, რომელმაც – თუნდაც ერთი მკაფიო მაგალითით რომ ცხადვყოთ – პირველმა გააცნობიერა, რომ პოლიტიკური პრობლემები მეტწილად აღზრდის პრობლემებიდან იღებს სათავეს.

ამგვარად, ნობელის ფონდის მნიშვნელობა მით უფრო გრანდიოზულ მასშტაბს იძენს, რაც უფრო ღრმა აზრს დავინახავთ მის ამოცანებში და ამიტომ პატივი, რომელიც წილად მხვდა ნობელის პრემიის სახით, მით უფრო ღირებული და წონადია. ამ პრემიის მნიშვნელობას მე მთელი სიგრძე-სიგანით ვაცნობიერებ. აი, ეს გახლდათ, რაც მსურდა მემცნო ფრიად პატივცემული აუდიტორიისათვის, ახლა კი ნება მიბოძეთ იმით დავამთავრო, რითიც დავიწყე და კიდევ ერთხელ გამოვხატო ჩემი თქვენდამი ღრმა მადლიერება.

რა არის ცრემლი? დადის კი დედამიწაზე ადამიანი, რომელსაც ერთხელ მაინც არ დანამვია თვალები, ერთხელ მაინც არ ჩამოგორებია ღაწვზე ცრემლის წვეთი? ცხადია, არა.

და მაინც, რისთვის შექმნა ბუნებამ ცრემლი? ამქვეყნად ხომ ტყუილად არაფერი გაჩენილა…

ჩვენ გარშემო გამოსაკვლევ-შესასწავლს რა დალევს და აღმოჩნდნენ მეცნიერები, რომელთაც კვლევის ობიექტად “სველი თვალები” გაიხადეს. ამ მოვლენის მნიშვნელობა, სირთულე და, თქვენ წარმოიდგინეთ, საჭიროებაც კი იმდენად დიდი აღმოჩნდა, რომ მას მეცნიერთა მთელი ამქარი შეება – ფიზიოლოგები, ექიმები, ფსიქოლოგები, ფსიქიატრები და… ქიმიკოსები.

ჩემმა კოლეგებმა ცრემლის ქიმია შეისწავლეს და ერთ მეტად მნიშვნელოვან რამეს მიაკვლიეს: თურმე ცრემლი სხვადასხვანაირია. სადღეისოდ მის სამ სახესხვაობას არჩევენ: ძირითადს (ბაზალურს), თვალის გარსის ქიმიურ-მექანიკური გაღიზიანებით გამოწვეულს და ემოციური გაღიზიანებით მოგვრილს.

თვალებში ცრემლი მაშინაც კი გვიდგას, როცა არც ხახვი “გვაბრაზებს” და არც “უცხო მოყმე ვინმე”. ამ დროს ისინი ბაზალური ცრემლებით არის სველი. ბაზალური ცრემლის დანიშნულება თვალის ლორწოვანი გარსის მტვრის ნაწილაკებისგან დაცვაა. იგი საპოხი საშუალებაც არის – აადვილებს თვალების ხამხამს და ამცირებს ხახუნს, იცავს ინფექციებისგან და სხვა. მოკლედ, სამყაროს ასე მკაფიოდ, შავი ლაქების გარეშე რომ ვხედავთ, მისი დამსახურებაა.

ცხადია, ამდენი ფუნქცია ერთდროულად რომ შეასრულოს, ცრემლს ქიმიური ნივთიერებების მთელი არმია სჭირდება. დღეისთვის ბაზალური ცრემლიდან გამოყოფილია წყალი, მუკოპროტეინები (მუცინები), ლიპიდები, ლიზოსიმები, ლაქტოფერინი, ლიპოკალინი, იმუნოგლობულინები, გლუკოზა, შარდოვანა, ნატრიუმისა და კალიუმის ქლორიდები. საცრემლე ჯირკვლები დღე-ღამეში 0.75-დან 1.1 გრამამდე ბაზალურ ცრემლს გამოიმუშავებს და ეს თვალის უსაფრთხოებისთვის საკმარისია “მშვიდობიანობის ჟამს”, მაგრამ თუ მის მეტად მგრძნობიარე გარსს გარეშე საფრთხე დაემუქრა, მტვრის ნაწილაკი იქნება ეს თუ აგრესიული ნაერთი (მაგალითად, ხახვის ფცქვნისას გამოყოფილი ეთერზეთები), ცრემლის გამომუშავება მთელი სიმძლავრით დაიწყება, ჩვენი შინაგანი ლაბორატორია უმალ მოახდენს რეაგირებას და მუშაობის საგანგებო რეჟიმზე გადავა. ამ ცრემლს, რომელსაც რეფლექსური ჰქვია, თითქმის იგივე შედგენილობა აქვს, თუმცა მისი რაოდენობა იმდენად აღემატება თვალის უპის თავისუფალ მოცულობას, რომ მასში აღარ ეტევა და ლოყებზე გადმოიღვრება. არც ეს არის შემთხვევითი – რეფლექსურ ცრემლს ხომ თვალის ამობანა აკისრია.

ცრემლის მესამე სახეობა, ემოციური ცრემლი, ქიმიური შედგენილობით ისევე განსხვავდება რეფლექსურისგან, როგორც თვალნატკენი ადამიანი – გულნატკენისგან. ემოციურ ცრემლებში უფრო მეტია პროტეინული ჰორმონები: პროლაქტინი, ადრენოკორტიკოტროპული ჰორმონი და ლეიცინი ენკეფალინი. ეს უკანასკნელი ბუნებრივი ტკივილგამაყუჩებელია.

რატომ იცვლება ცრემლის შედგენილობა ემოციური ფონის ცვლილებისას? როგორც თვალში ჩავარდნილ ქვიშის ნაწილაკს უნდა ამორეცხვა, ისე იმ ნივთიერებებსაც, რომლებიც ადამიანის ემოციურ ფონს ამძაფრებს. ემოციური სტრესის დროს სისხლში ხვდება ნაერთების მთელი წყება, რომელთა გავლენითაც ვყვირით, ხელ-ფეხი გვიკანკალებს, სუნთქვა გვიხშირდება და სხვა ნორმალური ყოფისათვის მიუღებელი რამ გვემართება. ორგანიზმში ასეთი ნაერთების დაგროვება ემოციური ფონის უფრო მეტად აწევას, უფრო მეტ სტრესს გამოიწვევს. მეორე მხრივ, ეს ჰორმონები და პროტეინები ტოქსიკური ნაერთებია და კრიტიკულ დონემდე მომატებისას წამლავს ორგანიზმს, რასაც, ადვილი შესაძლებელია, მეორეული დაზიანება, მაგალითად, იმუნური სისტემის დაქვეითება მოჰყვეს.

ამ ყველაფერს ცრემლით ვიცილებთ თავიდან. ცრემლი ორგანიზმიდან “გამორეცხავს” საშიშ პროტეინებს. ამიტომ ცრემლიანი ტირილი სჯობია უცრემლოს… გულში ჩახვეული ვარამი გარეთ გზას ცრემლის ბილიკით მიიკვლევს.

მომიტევე, მკითხველო, თუ ამ სადღესასწაულო დღეებში ცოტა “ცრემლიანი” ბლოგი გამომივიდა…

“ამირან ჩამოტიროდა,

ცხენ-ოხრის ჩამოგდებული.

წინ დედა გამეეგება, –

რადა ხარ ატირებული.

განა ღმერთი ვარ, დედაო,

სულ ვიყო გაცინებული…”

თქვენ კი… ბაზალურცრემლიან წელს გისურვებთ.

ბოშათა მარგინალიზაცია არ არის მხოლოდ ჩვენი დროისა და ჩვენი საზოგადოებისთვის დამახასიათებელი მოვლენა, მას დიდი ხნის ისტორია აქვს.

ძნელია გავიხსენოთ დრო, ბოშების ყოფა-ცხოვრება სავსე რომ არ ყოფილიყოს დამცირებით, უფლებათა შელახვით, რეპრესიებით… ძნელია დავასახელოთ სახელმწიფო, სადაც ბოშათა დისკრიმინაცია ისტორიის ამა თუ იმ საფეხურზე კანონმდებლობაშივე არ ყოფილიყოს ჩადებული და ინსტიტუციონალიზებული. უკანასკნელი ქვეყანა, სადაც ბოშათა უუფლებო სტატუსი გაუქმდა, რუმინეთი იყო 1856 წელს.

მრავალსაუკუნოვანი დევნისა და დისკრიმინაციის ისტორია მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში ფაშისტურმა გერმანიამ მისთვის დამახასიათებელი არაადამიანური პედანტიზმითა და სისასტიკით დააგვირგვინა: დაისვა ევროპის ტერიტორიაზე ბოშათა სრული განადგურების საკითხი; ევროპის სხვადასხვა ქვეყნიდან და ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიიდან არაადამიანურ პირობებში მორეკილმა ნახევარ მილიონამდე ბოშამ სიცოცხლე საკონცენტრაციო ბანაკებსა და გაზის კამერებში დაასრულა…

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მრავალმა მათგანმა მკვიდრი ცხოვრების წესი აირჩია.

1971 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში ბოშათა მსოფლიო კავშირი შეიქმნა, რომელიც ევროპის ბოშური ორგანიზაციების წარმომადგენლებს აერთიანებს. ბოშების საზოგადოება დღესაც პირდაპირი თუ არაპირდაპირი დისკრიმინაციის, დევნისა და იზოლაციის საგანია ევროპის ყველა ქვეყანაში. შეიძლება ითქვას, მათ შორისაა საქართველოც.

ბოშათა ცხოვრების წესი გარშემო მყოფების ნეგატიურმა დამოკიდებულებამ და უსასრულო დევნამ განაპირობა: ისინი უმთავრესად დასახლებული ადგილებიდან მოშორებით, პერიფერიებში მკვიდრდებოდნენ, ფარულად გადაადგილდებოდნენ, თავს არალეგალური საქმიანობით ირჩენდნენ და მძიმე ცხოვრებას ფერადი ტანსაცმლით, მხიარული მუსიკითა და ცოტაოდენი მაგიით იმსუბუქებდნენ. მათ თემში მოხვედრა უცხოსთვის თითქმის შეუძლებელი იყო, რაც უფრო მეტად ამყარებდა მათდამი ეჭვს.

როგორც ყველა კლანურ სისტემაზე დაფუძნებულ, დახურულ და “კანონს მიღმა” არსებულ სოციუმში, კრიმინალს აქაც ღრმად აქვს გადგმული ფესვი. ისე ღრმად, რომ ზოგჯერ ამგვარი წესით ცხოვრება თვითონვე ბუნებრივად მიაჩნიათ, ისევე როგორც საზოგადოების აბსოლუტურ უმრავლესობას.

სხვადასხვა ცნობით, საქართველოში არსებულ ბოშათა ეთნიკურ კრიმინალურ დაჯგუფებებს ინტენსიური კავშირი აქვთ მოლდავეთისა და რუმინეთის სტრუქტურირებულ და ორგანიზებულ დაჯგუფებებთან. შეიძლება ითქვას, რომ ისინი ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის ნაწილი არიან. ამ პირობებში ბოშათა თემის არც ერთ წევრს არ აქვს თავისუფალი არჩევანი – მას ბარონები განაგებენ და კრიმინალისთვის თავის დაღწევა თითქმის შეუძლებელია. ვითარებას ამძიმებს საზოგადოების კარჩაკეტილობა და ბოშების საზოგადოებაში ინტეგრირებისადმი მიძღვნილი ღონისძიებების უეფექტოობა და ერთჯერადობა.

სწორედ ერთ-ერთი ასეთი ღონისძიების შემდეგ ამეკვიატა ამ ხალხზე ფიქრი.

2012 წლის ბოლოს ქალთა ფონდმა “ბოშა party” გამართა, რომელიც ბოშებთან დაკავშირებული ეჭვებისა და სტერეოტიპების გაქარწყლებას და ბოშათა თემის გაძლიერებას ემსახურებოდა. საქართველოში მცხოვრები ბოშები სტუმრებს სამოვარში მოდუღებული ჩაით გაუმასპინძლდნენ, უმკითხავეს და იცეკვეს კიდეც მათთვის. თუ გამოელაპარაკებოდი, დამტვრეული ქართულით მორცხვად გეტყოდნენ, რომ ქართულად ლაპარაკი უჭირთ, ვინაიდან სკოლაში არასოდეს უვლიათ; უნდათ, მათი შვილები ქართულ სკოლაში დადიოდნენ, ქართულს და ინგლისურს სწავლობდნენ და მათზე უკეთესად ცხოვრობდნენ, მათი ცეკვით მოხიბლულებს კი ვითომ გულგრილად, მაგრამ ამაყად გვპასუხობენ, რომ იმდენივე ხანია ცეკვავენ, რაც არსებობენ. მართლებიც არიან. რეალობაში, სადაც ქალების უმეტესობამ არ იცის წერა-კითხვა, არ აქვს სამუშაო, ოჯახურ ცხოვრებას ძალიან ადრე, 13-14 წლის ასაკში იწყებს, აჩენს მრავალ შვილს და მათ სარჩენად მძიმე ფიზიკური შრომა უწევს, ცეკვა თვითგამოხატვის ფაქტობრივად ერთადერთი საშუალებაა. ცეკვავენ ყოველთვის, როცა კი დროს გამონახავენ და ამ ცეკვით გიყვებიან თავიანთი ცხოვრების ამბავს.

ბოშებიც და მათი გულშემატკივრებიც ერთხმად აღიარებენ, რომ მთავარი პრობლემა მათი საზოგადოებაში არაინტეგრირებულობაა, ვინაიდან მათ უმეტესობას არ გააჩნია პირადობის დამადასტურებელი არანაირი საბუთი, ვერ იღებს თუნდაც ელემენტარულ განათლებას, უჭირს ქართულად ლაპარაკი, არ აქვს სტაბილური სამუშაო და იშვიათად ურთიერთობს სხვა ეთნოსის წარმომადგენლებთან. ეს ყველაფერი მათი თემის უკიდურესად კლანურ სტრუქტურად ჩამოყალიბებას იწვევს.

თვითონ ამბობენ, რომ მათი ცხოვრების წესი კარგა ხნის წინ დაკანონდა – როცა იესო ქრისტეს ჯვარზე აკრავდნენ, ერთმა ბოშამ ერთი ლურსმანი მოიპარა; ამ “კეთილი ქურდობისთვის” ღმერთმა მასა და მის მოდგმას ქურდობის ნება დართო და საუკეთესო საჩუქარი – თავისუფლება უბოძა. ამიტომაც არის, რომ ისინი მიწას კი არ არიან მიჯაჭვულნი, მომთაბარე ცხოვრებას ეწევიან… მაგრამ ამ ლეგენდების მიღმა ადვილი საგრძნობია მათი სურვილი, იყვნენ ისეთივე მოქალაქეები, როგორიც არის ყველა სხვა, შეუზღუდავი უფლებებითა და საშუალებებით.

არცაა გასაკვირი, ვინაიდან საკუთარ წვეულებაზეც კი ბოშა ქალები ისე გამოიყურებოდნენ, როგორც უცხო სანახავი, “ჩვეულებრივი” ხალხის გასართობი, ხელშესახები ეგზოტიკა. ისხდნენ მყუდრო კაფეს ძლივს განათებულ კუთხეებში და მსურველებს მომავლის გაგებაში ეხმარებოდნენ, ცეკვავდნენ და შეკრებილ საზოგადოებას ამხიარულებდნენ. რამდენიმე საათში კი ყველა ჩვენ-ჩვენს ცხოვრებას დავუბრუნდით… ამგვარი საღამოების ეფემერულ სიხარულს, დარწმუნებული ვარ, სიამოვნებით დათმობდნენ საზოგადოებაში უფრო მეტი ინტეგრაციისთვის.

ბოშების შესახებ უფრო ნათელი წარმოდგენის შესაქმნელად გიტოვებთ თანამედროვე ფრანგი რეჟისორის, ბოშური წარმოშობის ტონი გატლიფის დოკუმენტურ ფილმს Latcho drom, რომლის პირველი ნაწილიც, ცოტა არ იყოს, ხელოვნურისა და დადგმულის შთაბეჭდილებას ახდენს, მაგრამ, საერთო ჯამში, საინტერესო სურათია.

დედაქალაქში, მთაწმინდის ძირას გაშენებულ ვერის უბანში, უამრავი მშვენიერი პატარა აღმართია. ერთ-ერთ ასეთ აღმართზე, უძველესი ღვინის ქარხნის გვერდით, ოთხსართულიანი მოცისფრო-მომწვანო შენობა დგას. ეს ჩემი სკოლაა… ხშირად მიწევს მის წინ ავლა-ჩამოვლა, კვირაში რამდენჯერმე ვხედავ ამ სასწავლებელს, მის შესასვლელთან შეგროვილ მშვიდ მშობლებსა და ხმაურიან მოსწავლეებს. ერთ დროს მქუხარე გიმნაზიის აქა-იქ ჩამონგრეულ საბჭოთა სტილის ფასადს გულგრილად ვერასდროს ვუყურებ. ალბათ იფიქრებთ, რომ ეს ამ უცნაურად შეღებილ შენობაში გატარებული ბედნიერი თორმეტი წლის ბრალია. ცხადია, არც შეცდებით, თუმცა ჩემს ემოციას აქვს სხვა სერიოზული საფუძველიც.

შუა საუკუნეებსა თუ ახალ ეპოქაში საზოგადოებრივი ცხოვრების წარმმართველი მთავარი ძალა მხედრული სიმამაცით, სიმდიდრით ან ღვთისმსახურებით გამორჩეული მოქალაქეები იყვნენ. მრავალი მკვლევარი სერიოზული არგუმენტების მოშველიებით ამტკიცებს, რომ დასავლეთში ეს დრო დასრულდა. ათეულობით წელია, ევროპის განვითარების მთავარ ფაქტორს, ლოკომოტივს განათლება წარმოადგენს. ცოდნაზეა დაფუძნებული ეკონომიკა, პოლიტიკა, საზოგადოებრივი ცხოვრების თითქმის ყველა სფერო. პროფესიონალთა არსებობისთვის აუცილებელ ნოყიერ ნიადაგს კი, უპირველესად, მაღალი კლასის ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებები ქმნის. საქართველოში, მის ქალაქებსა თუ სოფლებში, სწორედ ამგვარი სასწავლებლების ნახვაზე ვოცნებობ მშობლიური სკოლის დანახვისას.

როგორია თანამედროვე სკოლა ?

ბუნებრივია, სკოლა უპირველესად სწავლების შინაარსით ფასობს. ამ თემაზე პედაგოგიკის სპეციალისტები უკეთ ისაუბრებენ, მე კი მინდა, სასწავლო პროცესისთვის მნიშვნელოვან სხვა გარემოებებზე გავამახვილო ყურადღება:

. თანამედროვე, უბრალო ევროპული სკოლისთვის დამახასიათებელია თავისუფლების მაღალი დონე, რაც გადაწყვეტილების მიღების პროცესში რაც შეიძლება მეტი მოქალაქის დამოუკიდებელ თანამონაწილეობას გულისხობს. მშობლები, მასწავლებლები და ზედა საფეხურის მოსწავლეები ხანგრძლივი დისკუსიის შემდეგ ერთობლივად ადგენენ რესურსების განაწილებისა თუ განკარგვის ძირითად გეგმას. სასკოლო საზოგადოების ნება ფაქტობრივად დაუძლეველია ნებისმიერი სახელმწიფო ორგანოსათვის.

ასეთ სკოლებში ფართო თვითმმართველობის სტრუქტურათა გვერდით აუცილებლად არის ინფორმაციის გავრცელების სპეციალური საშუალებებიც. სასკოლო გაზეთი, რადიო თუ ვებგვერდი საჯარო განხილვების მთავარი ასპარეზია, სადაც მოსწავლეები და პედაგოგები თემში, დასახლებასა თუ ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების გაანალიზებას ცდილობენ. შედეგად ახალგაზრდები სამოქალაქო აქტივიზმის პირველ გამოცდილებას იძენენ, საზოგადოებას, ირგვლივ მცხოვრებ ადამიანთა ჯგუფს კი მისთვის მნიშვნელოვანი თემების აქტუალიზების საუკეთესო შესაძლებლობა ეძლევა.

სკოლებისთვის მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია უსაფრთხოებაც. თუმცა განვითარებულ სამყაროში ეს ცნება მოსწავლეთა არა მხოლოდ ფიზიკურ, არამედ ფსიქოლოგიურ-ემოციურ დაცვასაც გულისხმობს. მაშასადამე, სასკოლო გარემოში ადამიანები დევნისგან, შევიწროებისგან, დაცინვისა და დისკრიმინაციისგან შედარებით თავისუფალნი არიან. უსაფრთხოების გარანტი, დაცვის სამსახურთან ერთად, ფსიქოსოციალური კაბინეტი და თითოეული შემთხვევისთვის საგანგებოდ მოწვეული, მუდმივად განახლებადი ზრუნვის კომიტეტებიც არის.

ყველა მოდერნული ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება ცდილობს უმცირეს კულტურულ ცენტრად ჩამოყალიბებას. ძნელია იპოვო სკოლა, რომელსაც თეატრალური დასი, მომღერალთა გუნდი ან მინიორკესტრი არ ჰყავდეს. რაც მთავარია, მოსწავლეთა კულტურულ აქტივობას მხარს უჭერენ სახელმწიფო და საზოგადოება.

სასურველ, ოპტიმალურ სასკოლო კლიმატზე მეცნიერები – დისერტაციებს, ხოლო პოლიტიკოსები პარტიულ პროგრამებს წერენ.

ამ თემაზე კიდევ ბევრის თქმა შეიძლება, თუმცა ერთი რამ ნათელია – “ბედი იმისია, ვინც ძლიერია, ძლიერი კი მხოლოდ მცოდნე კაცია”.

ძლიერი პიროვნების ჩამოყალიბება მხოლოდ დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიმღებ, დაუბრკოლებლად ინფორმირებულ, საზოგადოებრივი პროცესებით დაინტერესებულ, დისკუსიებისთვის გახსნილ, კულტურულად აქტიურ, ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად უსაფრთხო საჯარო სკოლას შეუძლია.