ერთხელ ერთ პატარა სოფელში მოვხვდი. სოფელში, რომელსაც, თითქმის ყველა ქართული სოფლის მსგავსად, პატარა გორაკი და გორაკზე ასვეტილი ეკლესიაც აქვს. იქვე მდინარეც ჩამოუდის. არც სოფლის ბირჟა დავიწყებიათ იქაურებს, ადათისამებრ, და ამ ბირჟაზე მოყიალე ერთი-ორი კოლორიტიც ყოველ გამვლელთან თავს იწონებს პრიალა ფეხსაცმლითა და წვეტიანი მზერით, ყოველ მანქანას რომ აყოლებენ და მერე უკანვე იბრუნებენ, არაფერი გამოგვრჩესო. ეს ბირჟა პატარა ცერბერია, რამდენიმე თავი აქვს და ჰაიდა, თუ არ მოეწონე, სოფლის სიახლოვეს იქნებ არც გაგაჭაჭანოს.

ჰოდა, ერთხელ მეც მოვხვდი ასეთ სოფელში, სახელს, აბა, რა მნიშვნელობა აქვს, დავარქვათ თუგინდ რაღაცისკარი, თუმცა რაღა ცისკარი და ცისკროვანება დავაბრალოთ, უბრალოდკარი იყოს, როგორც შეშვენის. ახლა ამ ბოდიალს რისთვის მოვყევი – თხრობის დასაწყისიდანვე იმ სოფლის ჰაერი რომ ჩაისუნთქოთ და იმისმა მზემაც ცოტა გაგრუჯოთ, აი, ამისთვის. ცოტა ენასაც წავუძველმოდურებ, უბრალოდკარზე ჩემმა მტერმა ილაპარაკოს თანამედროვე სლენგითა და პრანჭულობით. იქა სხვანაირად უბნობენ, თავისებურად, ლაღად, არცუდარდელად, არცაფხიზლად, რაღაცნაირად უფრო. ჰოდა, ბირჟამ დიდხანს კი შეგვაყოვნა, მაგრამ გზა განვაგრძოთ. რას ვიფიქრებდი, თუ ამხელა ბრალის მქონე უბრალოდკარში საბას გავიცნობდი. ორბელიანს არა, მაგრამ ორბორბლიანი ველოსიპედით აქეთ-იქით მოჭრიჭინეს – კი. ველოსიპედის ბარგდამჭერზე (არც კი ვიცი, არსებობს თუ არა ეს სიტყვა, მაგრამ რაღაც მსგავს სიტყვებს ხომ იყენებენ ხოლმე გრამატიკოსნი?! – ავტ. შენ) ერთი დიდი რიყის ქვა დაემაგრებინა და დადიოდა. მომწვანო ქვა იყო, არაფრით გამორჩეული. არაფრით გამორჩეული – ჩემთვის, თორემ საბას კი ჰყავდა კაი კნეინასავით დასკუპებული და დააბრძანებდა.

პატარა იყო საბა, პაწაწკინტელა, ახლა კი იქნება თორმეტ წლამდის, მაგრამ ვინაიდან და რადგანაც ჩემი უბრალოდკარისეული ვოიაჟი ექვსი წლით გვაშორებს დღევანდელობას, ვივარაუდებ, რომ მაშინ საბა ის-ის იყო სკოლისთვის ემზადებოდა და ჯერაც არ ენახა ია, თითი, თოხი და მრავალი სხვა სასწაული. კითხვა შევბედე, რა არის ეგ ქვა, რად დაგიმაგრებია და დაატარებ აქეთ-იქით, არ გამძიმებს-მეთქი? ეს სხვანაირი ქვააო, – მიპასუხა.

კარგა ხანს ვუტრიალე, აბა, მე ქვებისა რა გამეგება, იქნებ საბამ უკეთ იცის-მეთქი, მაგრამ ვერაფერი რომ ვერ აღმოვუჩინე იმ ქვას სხვანაირობისა, კიდევ ვკითხე, რითია-მეთქი სხვანაირი. აი, მანდ კი ერთი ისეთი შემომიბღვირა, თავი დაფასთან მდგარი ოროსანი მოსწავლე მეგონა, გაკვეთილი რომ არ იცის და მასწავლებლის ბოლო სიტყვებს იმეორებს, იქნებ ჩამეთვალოსო. რითია სხვანაირი და ლამაზიაო, მიპასუხა, ველოსიპედი გააჩერა, ქვა ბარგდამჭერიდან მოხსნა, გულში ჩაიხუტა და წაფრატუნდა. დავრჩი ისე, გაქვავებული.

უცნაური ბავშვი იყო საბა, მას მერე არ მინახავს, ნეტავ ახლა როგორია, სოფლის ბირჟის კოლორიტებივით პრიალაფეხსაცმლიანი თუ ისევ თავისებური? როდის, რომელ დღეს მოისროლა ის ქვა სადმე ეზოში? ან იქნებ ახლაც ინახავს, როგორც სხვანაირს, ლამაზს. არ ვიცი და სულ მაინტერესებს, იმ დღეს კი ამ ერთი შეხედვით არაფრისმთქმელმა ამბავმა ბევრ რამეზე დამაფიქრა. უფრო კი იმაზე, რაზეც ჩემამდეც არაერთი დაფიქრებულა: რა გვქმნის ადამიანად? რამდენად ვეწინააღმდეგებით საკუთარ სურვილებს, რამდენად ვძირავთ, ვახრჩობთ საკუთარ მეს და რამდენად ვუმორჩილებთ მას გარემოსა და გარეშემოხვეულ ხალხს? ერთი კია, საბას შემყურემ ისიც წარმოვიდგინე, რა მოხდებოდა, იქვე, „ასმეტროში”, ბირჟაზე მდგარ პირობითადგივიას ერთ დილასაც რომ გაეღვიძა, ჩვეულებისამებრ გაბანცალებულიყო ეზო-კარში, იქვე, ატმის ხისკენ ხელი აეწვდინა, ტოტი მოეტეხა, სტვენა-სტვენით გაეგრძელებინა გზა ვიდრე ბირჟამდის და შემდეგ ძმა-ბიჭებთან მდგარს ეს ატმის მოტეხილი ტოტი მოემარჯვებინა და ეთქვა: „ატმის რტოო, დაღალულო რტოო…”

ისე მე ვიხარო, რაც მაგის მერე პედერასტის სახელი ვეღარ მოეცილებინა იმ ჩემი ცოდვით სავსე პირობითადგივიას. უკეთეს შემთხვევაში „ტრამპა-ცუმპას” შეარქმევდნენ და ორი კვირის სამასხარაოც მიეცემოდათ. არადა იმ მომასხარავეთა შორის, ვინ იცის, იქნებ ჯემალაც მდგარიყო, რომელსაც რომ ბავშვობაში, ექვსი წლისას, ქვა დაჰქონებოდა გულში ჩახუტებული, ანდა ბალახი, ანდა ყვავილი, ანდა ჯოხი, ხარახურა ათასნაირი, დაჰქონებოდა და ჩემნაირი ჩასულ-პიჟონებისთვის ეთქვა, აბა, შენ რა გესმის, ეს განსხვავებული ჯოხია, ლამაზიო. მაგრამ გაიზარდა ის ჯემალაც და პირობითადგივიას „ტრამპა-ცუმპა” შეარქვა, ატმის რტოს რომ ლექსებს უძღვნის, იმიტომ. ჰოდა, შემეშინდა მერე, რაღა საბაში ჩასახლდება ქრისტე ანდა მარტინ ლუთერი-მეთქი. როზა პარქსი იყოს თუგინდ. ამათ ყველას ერთი რამ აერთიანებთ – შეუძლიათ, თავისზე მეტთ და ძლიერთ უთხრან: ცდები შენ, ათასი კი ხარ ჩემ წინაშე, მაგრამ ცდები მაინც, მე მარტო ვარ და მართალიო. მაგრამ საბა? გალუთერდებოდა კი? თუ უფრო გალოთება ელოდა? ერთ დღესაც იმ თავისი განსხვავებულიქვით ჩაივლიდა ბირჟისკენ და ეტყოდა პირობითადგივია: შვილოსა, მიდი, აბა, ბებიაშენ მაყვალას შეაგინეო. შეაგინებინებდა ბოლოს მაინც. ქვასაც მოასროლინებდა. სიგარეტსაც მოაწევინებდა, როცა რომ. ქალსაც მაატ… მოკლედ, თავის თარგზე მოჭრიდა, როგორც ნამდვილ ქართველ მამაკაცს შეშვენის.

ჰოდა, საბაც, თვითონ საბაც, თვითონ, აი, ჩვენი საბაც, დაინახავს ერთ დღეს პატარა ლევანიკოს, ყვავილჩახუტებულს და არც გაახსენდება, როგორ დაჰქონდა რიყის განსხვავებული და ლამაზი ქვა. ან გაახსენდება და დაივიწყებს წამიერადვე. მივა და აუხსნის, როგორ არ უხდება კაცურ კაცს ყვავილით სიარული და რო დიდი ბიჭია უკვე ასეთი სისულელეებისთვის. იმ ყვავილს გადააგდებინებს, პაპამისისთვისაც შეაგინებინებს, სიგარეტსაც მოაწევინებს, როცა რომ და ა.შ. საბავე იზამს ამას. მერე ლევანიკო გაიზრდება, გალევანდება და ა.შ. ვიდრე მარტინ ლუთერს არ გადაეყრება ერთ-ერთი.

მოკლედ, კარგა ვიბოდიალე მეცა. სანამ ამ ფიქრებში ვიყავი, საბა თვალს მოსცილდა, ცას წინასაქუხილე მდგომარეობა შეეტყო, ბირჟა მოირყა და მეც იმ სახლისკენ გავწიე, რომელსაც ვსტუმრობდი. კაი ქეიფი გველოდა იმავღამ. რა სჯობია წვიმის ხმაურში ქეიფს და დროსტარებას – ყანწი, ტანცი, კანჭი და შენხარჩემიბატონი თამადა.

მე კი ვიჯექი ცხვირჩამოშვებული, მაგრამ დიდად არ შეუმჩნევიათ ეს ამბავი, დაღლილობას დააბრალეს და გააგრძელეს ლხინობა. მხოლოდ შიგადაშიგ ამ მშვენიერ ნადიმს სუფრის ირგვლივ მობოდიალე ბავშვების ხმაური თუ დაარღვევდა. დაბაჯბაჯებდნენ ცალ ხელში კიტრით და მეორეში ტარხუნის ლიმონათით მომავალი პირობითადგივიები და ყველა საგანს სხვანაირი საკრალურობით აღიქვამდნენ. ასე იყო, ვიცი, მე ხომ მაინც ვიცი. საბას რომ ვკითხე ქვაზე, მაშინაც ხომ ვიცოდი. აბა, პირდაპირ ხომ არ ვეტყოდი, ბავშვობაში როგორ მიყვარდა ერთი პატარა თოჯინა-მარიონეტი, სახელად ჯაჯუ, ჰო, აი, სწორედ ის, მერე სანაგვეზე რომ მომასროლინეს ახლობელ-მზრუნველებმა „დროაგაიზარდოს” ცნობილი შელოცვის თანხლებით.

თუკი შენმა ხვეწნა-მუდარამ შედეგი გამოიღო და მშობლებმა მაინცდამაინც ფეხბურთზე მიგიყვანეს (ამ დროს მშობლებს შესაძლებელია შენი რაგბიზე, კალათბურთზე ან სხვა სახეობაზე მიყვანა უფრო სურდათ) განსაკუთრებულად დიდ მნიშვნელობას ნუ მიანიჭებ იმ გუნდის სახელსა და ავტორიტეტს, სადაც უნდა ითამაშო. საქართველოში მუდმივად ძლიერი გუნდები არ არსებობს და ერთ დროს ძლიერი გუნდები მეორე წელს შესაძლებელია აუტსაიდერები გახდნენ.

10.ფული, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანი რამაა, მაგრამ არა გადამწყვეტი. ფულზე მნიშვნელოვანი სპორტული კარიერაა, რადგან წარმატებული კარიერა თავისთავად დიდ შემოსავალსაც ნიშნავს. ამიტომ პირველ რიგში ფეხბურთზე იფიქრე. გიყვარდეს ფეხბურთი, არ დაიზარო ვარჯიში და თამაში, და ფული ყოველთვის გექნება!

ეს რამდენიმე დღეა, ქართულ საზოგადოებაში არ წყდება კამათი ევროპული ღირებულებების შესახებ. უმრავლესობა აღფრთოვანებულია საზოგადოების განვითარების დასავლური პრინციპებით, ზოგიერთი კი, რუსულენოვანი პროპაგანდისტული მედიის გავლენით, დამფრთხალი, შეშინებული ელის ჩვენს ქვეყანაში ჯოჯოხეთური წესრიგის დამკვიდრებას.

თანამედროვე მსოფლიოს ამ ლიდერთა წარმოჩენით, მინდოდა, მხოლოდ ერთი რამ მეთქვა კიდევ ერთხელ თქვენთვის: ევროპული საზოგადოების მშენებლობა გარყვნილების ლეგალიზებას არ ნიშნავს; მისი ერთ-ერთი უპირველესი მისიაა ნებისმიერი ადამიანის განვითარებისა და თვითრეალიზებისთვის თანაბარი პირობების შექმნა და, შესაბამისად, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების მაქსიმალური ინტეგრირება ჩვენ ირგვლივ მიმდინარე პოლიტიკურ, სოციალურ-ეკონომიკურ და კულტურულ პროცესებში. ევროპა შშმ პირებს მხოლოდ პაციენტებად არ აღიქვამს – თანამედროვე დემოკრატიული სისტემა მათი როგორც სრულფასოვანი მოქალაქეების აღქმას ამკვიდრებს და მიიჩნევს, რომ შშმ პირთა უფლებებისა და თავისუფლების სათანადო განხორციელებისას მთავარი ხელის შემშლელი ფაქტორი სოციალური გარემოა, რომელიც მათ მოთხოვნებს ვერ აკმაყოფილებს.

ბავშვობაში ყოველთვის დიდი ინტერესით ვათვალიერებდი ძველ საოჯახო ალბომს, რომელიც ბებიაჩემს კარადაში საგულდაგულოდ ჰქონდა გადამალული. ერთი სული მქონდა, როდის დავრჩებოდი შინ მარტო, რომ ძველი ფოტოების თვალიერებით და მათ შესახებ ჩემივე გამოგონილი ისტორიებით დავმტკბარიყავი. სწორედ ამ ფოტოებმა აღმიძრა სურვილი, ფოტოგრაფიისთვის მომეკიდა ხელი. ახლა საოცრად არ მიყვარს დადგმული სცენები საგანგებოდ გალამაზებული, სახეზე ღიმილაკრული ადამიანებით, მაგრამ მომავალში ასეთი ფოტოები საოცარი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა, ბევრ რამეს გვიყვება წარსულზე, იმ დროის ესთეტიკასა და ადამიანებზე.

ვცადე, სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ქვეყანაში გადაღებული ასეთი ფოტოები შემეკრიბა თქვენთვის. ისტორიულ წყაროდ, სასწავლო რესურსად თუ არ გამოიყენებთ, მათი თვალიერებით ქვეყნებს, ხალხებსა და ეპოქებს მაინც შეიცნობთ, თვალნათლივ დაინახავთ მათ საგანმანათლებლო სისტემასა და პოლიტიკას.

ზუგდიდის რაიონის სოფელ ანაკლიის საშუალო სკოლა, 1952 წ.

იაპონია, 1935 წ.

ოსმალეთის იმპერია, სამედიცინო სკოლა, 1904 წ.

პაკისტანი, 2012 წ.

ბრაზილია, 1930 წ.

ზიმბამბვე, 2013 წ.

ინდოეთი, 1981 წ.

ამერიკა, 1956 წ.

ფინეთი, 1929 წ.

საბჭოთა კავშირი – რუსეთი, 1941 წ.

ავსტრალია, 1960 წ.

ქუთაისის კლასიკური გიმნაზია, 1883 წ. მესამე რიგში მარცხნიდან მე-3 – ექვთიმე თაყაიშვილი

ნიგერია, 2008 წ.

სინგაპური, 1993 წ.

ამერიკა, 1946 წ.

სოფელ ჭოგნარის სკოლა, 1980-იანი წლები.

მალაიზია, გოგონათა ჩინური სკოლა, 2011 წ.

ამერიკა, ქალბატონ ლამონტის სკოლა, 1893 წ.

ირანი, 1930 წ.

ირანი, 2010 წ.

ნაწყვეტები Alliance for Childhood-ის კვლევიდან აშშ-ის საბავშვო ბაღების შესახებ

ავტორები: ედუარდ მილერი და ჯოან ელმონი

წყარო: Crisis in the Kindergarten, is available online at www.allianceforchildhood.org

„It is the evening of the day,

I sit and watch the children play…”

(ნაწყვეტი „როლინგ სთოუნზის” სიმღერიდან „As Tears Go By”)

ორი უკანასკნელი დეკადის განმავლობაში საბავშვო ბაღი რადიკალურად შეიცვალა, თუმცა ამერიკელთა დიდმა ნაწილმა ეს არ იცის. დღეს ბავშვები გაცილებით მეტ დროს ატარებენ სწავლასა და ნასწავლის შემოწმებაში, განსაკუთრებით – წერა-კითხვისა და მათემატიკის მიმართულებით. ცოდნა, რომელიც ერთმანეთთან თამაშით, გარემოს გამოკვლევით, საკუთარი სხეულის შესაძლებლობათა შესწავლით თუ წარმოსახვის გამოყენებით მოდის, წარსულს ჩაბარდა. ბევრი საბავშვო ბაღი იყენებს დეტალურად გაწერილ სასწავლო პროგრამებს, რომლებიც მორგებულია შტატების ახალ სტანდარტებს და დაკავშირებულია სტანდარტიზებულ ტესტებთან. საბავშვო ბაღების უმეტესობაში მასწავლებლები ვალდებულნი არიან, მიჰყვნენ სასწავლო ტექსტებს და პროგრამას, რომლიდან გადახვევაც არ შეიძლება.

ეს პრაქტიკა, რომელიც არ დგას მყარ მეცნიერულ საფუძველზე, პირდაპირ არღვევს ბავშვის განვითარებისა და „კარგი” სწავლების დიდი ხნის წინ ჩამოყალიბებულ პრინციპებს. სამწუხაროდ, ნათლად ჩანს, რომ ასეთი პრაქტიკა ბავშვების ჯანმრთელობისა და, სამომავლოდ, სკოლაში მათი წარმატების პერსპექტივის კომპრომისის ხარჯზე ხორციელდება.

ტრადიციული საბავშვო ბაღი, როგორც დღევანდელ მოზრდილთა უმეტესობას ახსოვს, წარმოადგენდა დიდი ზომის სივრცეს და პრაქტიკულად განუსაზღვრელ დროს არასტრუქტურირებული თამაშით, აქტივობებს ეზოში, ხელოვნებასა და მუსიკას, სოციალური უნარების პრაქტიკას და სწავლას, ასევე – სწავლის სიხარულს, რომელიც სასიამოვნო პროცესი გახლდათ. ეს ყველაფერი დღეს უკვე გამქრალია.

საბავშვო ბაღებში სწავლების საკითხის ბოლოდროინდელი კვლევები აჩვენებს, რომ საბავშვო ბაღში ტიპური დღე შემდეგნაირად გამოიყურება: წერა-კითხვისა და მათემატიკის სწავლებას და ტესტებისთვის მოსამზადებელ მუშაობას 4-6-ჯერ მეტი დრო ეთმობა, ვიდრე თავისუფალ თამაშსა და „თავისუფალ დროს” (30 წუთი ან ნაკლები). 

დღეს საბავშვო ბაღები ვალდებულნი არიან, შეასრულონ „დავალება”, რომელიც მათთვის შეუსაბამოა – დააკმაყოფილონ ის აკადემიური სტანდარტები, რომლებიც სულ ცოტა ხნის წინ პირველი კლასისთვის იყო განსაზღვრული. ამავე დროს, მათ აღარ სთხოვენ თამაშისგან მიღებულ სიკეთეებს. თამაში, რომელიც ბავშვისთვის სტრესის „მკურნალობის” მთავარი ფაქტორია, აღარ არის აქტუალური.

ეს ორმაგი ტვირთი (საბავშვო ბაღში სწავლა და ტესტებისთვის მზადება – ლ.ა.), მრავალი ექსპერტის აზრით, ხელს უწყობს პატარებში ბრაზისა და აგრესიის ზრდას. შედეგები ძალიან ცუდია – ბავშვების უდისციპლინობა და სისასტიკე. დღევანდელ ბავშვებში ფსიქიატრიული დარღვევების მაღალი ფონის გათვალისწინებით, კრიტიკულია საგანმანათლებლო პრაქტიკაში მათი ფიზიკური და ემოციური ჯანმრთელობის ხელშეწყობა და განვითარება, რათა შევამციროთ ფსიქოლოგიური და ფსიქიკური დაავადებების რისკი.

უახლესი ცხრა გამოკვლევა და ანალიზი ადასტურებს, რომ აშშ-ში საბავშვო ბაღების ინსტიტუტი, ერთ დროს ამერიკული კულტურის ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი წერტილი, კრიზისშია. თუ პრობლემას თვალი არ გავუსწორეთ და გადარჩენის გზები არ დავსახეთ, არსებობს საშიშროება, მსგავსმა პრობლემებმა და დაავადებებმა სკოლამდელი ასაკისა და სამ წლამდე ასაკის ბავშვებშიც იჩინოს თავი.

საბავშვო ბაღების პროგრამაში რადიკალურ ცვლილებათა გრძელვადიან შედეგებსა და საბავშვო ბაღებიდან თამაშის გაქრობაზე ძალიან ცოტას ლაპარაკობენ, რაც შესაძლოა არა მარტო სკოლების, არამედ საზოგადოების პრობლემად იქცეს.

დღეს, როდესაც პოლიტიკოსთა უმეტესობა ხმამაღლა გაიძახის და მხარს უჭერს უფრო მეტ ტესტებს, მეტ ვალდებულებებს და ადრეული ასაკის ბავშვებთან ძირეული აკადემიური დისციპლინების სწავლების განვითარებას, ამერიკის მთავარი ბიზნესსტრუქტურები და კორპორაციები ხმამაღლა გაჰყვირიან, რომ მხოლოდ შემოქმედება, კრეატიულობა და თამაშია აშშ-ის სამომავლო ეკონომიკის საფუძველი.

დენიელ პინკი, „ახლებური გონების” ავტორი, საუბრობს „წარმოსახვის ეკონომიკაზე”, როდესაც ადამიანებს შეუძლიათ რაიმე ისეთი შექმნან, რისი დუპლიკაცია, ავტომატიზაცია და აუთსორსინგიც (out-sourcing) შეუძლებელია. პინკი ამბობს, რომ არამატერიალური „პროდუქტი” – ის, რაც ადამიანის წარმოსახვით, გონებით იქმნება – მალე ყველაზე ძვირფას პროდუქციად მოგვევლინება. 

ის, რაზეც დენიელ პინკი ლაპარაკობს, წესისამებრ, ადამიანის ტვინის მარჯვენა ნახევარსფეროს შემოქმედებაა – არტისტული, კრეატიული, ხელოვნებისკენ მიმართული ადამიანური ქმედებები და შესაძლებლობები. „როგორ შეიძლება ველოდეთ ჩვენი ბავშვების სამომავლო წარმატებებს „წარმოსახვის ეკონომიკაში”, თუ მათ საბავშვო ბაღებშივე შევუზღუდეთ თამაშისა და წარმოსახვის განვითარების საშუალება?” – კითხულობს პინკი.

ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ ბავშვების მიერ ინიცირებული თამაშების დაბრუნება ადრეული განათლების ეტაპზე თავისთავად ვერ მოაგვარებს იმ კომპლექსურ პრობლემებს, რომელთა წინაშეც დღეს საბავშვო განათლება დგას – ის ვერ დაეხმარება ყველა ბავშვს, განსაკუთრებით კი იმათ, ვისაც განსხვავებული მოვლა და სპეციალური განათლება ან პროგრამები სჭირდება; იმათ, ვინც ღარიბი ოჯახებიდანაა გამოსული; იმიგრანტთა ბავშვებს, რომლებიც ახლაღა იწყებენ ინგლისურის სწავლას.

ჩვენ არ ვითხოვთ უბრალოდ „ძველი კარგი დროის” სასწავლო პრაქტიკის „დაბრუნებას”; შეიძლება ითქვას, რომ დღეს ჩვენ უკეთ გვესმის იმ მდიდარი გამოცდილების ფასი, რომელიც სჭირდებათ ბავშვებს ხალისიან და ენთუზიაზმით აღსავსე „მოსწავლე ადამიანებად” გადასაქცევად. მასწავლებლებმა უნდა გააცნობიერონ იმ შედეგის მისაღწევად საჭირო მეთოდები და გზები, რომელიც შეიძლება მოჰყვეს ბავშვების მიერ ინიცირებულ თამაშებთან შერწყმულ მიზანმიმართულ, ფოკუსირებულ სწავლებას და რომელსაც სტანდარტიზებული ტესტირება, დიდაქტიკური სავარჯიშოები და წინასწარ გაწერილი სასწავლო კურსი ვერაფრით მოიტანს. „ჯანმრთელ” საბავშვო ბაღში თამაში არ ნიშნავს იმას, რაც „გამოვა”; თამაში ქაოსში არ უნდა გადაიზარდოს. მაგრამ არც მოზრდილთა მიერ მკაცრად სტრუქტურირებული უნდა იყოს, ხელს არ უნდა უშლიდეს ბავშვებს ინიციატივის გამოჩენასა თუ საკუთარ გამოცდილებაზე დაფუძნებულ კვლევაში.

საბავშვო ბაღებს სჭირდებათ ზომიერი ბალანსი ბავშვების მიერ ინიცირებულ თამაშსა და თამაშში მასწავლებლების მონაწილეობას შორის. თამაშის მიზნისკენ მიმავალ გზაზე ბავშვებს მასწავლებელმა უნდა „მისცეს გეზი”, როდესაც ეს საჭირო გახდება.

თამაშს უამრავი სახეობა აქვს. ხეზე აძვრომა სხვაა, ხის ტოტებისა და ქვებისგან სახლის აშენება – სხვა, სხვაა თოჯინის ჩაცმა და სხვა – როლური თამაშები. როდესაც ბავშვი უკვე ხეზეა, ის შეიძლება მოულოდნელად მეკობრედ „გადაიქცეს”, რომელიც გემის გარშემო გაწოლილ ოკეანეს ათვალიერებს. თამაშები განსხვავდება ერთმანეთისგან, თუმცა მდიდარ სათამაშო გარემოში ისინი ხშირად „გადაკვეთენ” და „შეერევიან” ერთმანეთს.

კარგად განვითარებულ მოთამაშეს უამრავი ფორმის მქონე სათამაშო რეპერტუარი აქვს; თამაშებზე ორიენტირებული საბავშვო ბაღი ხელს უნდა უწყობდეს ყოველგვარი სახეობის თამაშს. თამაში, როგორც წესი, კატეგორიებში მკაცრად ვერ ეტევა, მაგრამ თამაშზე დაკვირვება და მისი შესწავლა-გააზრება დაეხმარება მასწავლებლებსა და მშობლებს, შეიგრძნონ ის ცვალებადი გარემო, რომელშიც ბავშვების თამაშები მიმიდინარეობს. თამაშებზე დაკვირვება ასევე გვაძლევს საშუალებას, შევაფასოთ რამდენად ადეკვატურია გარემო, რომელსაც „თამაშებზე ორიენტირებული” საბავშვო ბაღი აძლევს ბავშვებს სხვადასხვა ტიპის თამაშისთვის.

თამაშის 12 ძირითადი სახეობა ასე გამოიყურება:

1. თამაშები, რომლებიც ძლიერ ფიზიკურ დატვირთვას მოითხოვს. ბავშვებს უყვართ ცოცვა, სირბილი, ბზრიალი, ხტომა და, საზოგადოდ, მოძრაობა. ასეთი თამაშები ავითარებს კოორდინაციას, წონასწორობას და გარემოში საკუთარი სხეულის აღქმას.

2. მცირე ფიზიკური დატვირთვის თამაშები. ასეთი თამაშები მოიცავს პატარა სათამაშოებსა და მცირე აქტივობებს: მძივების თოკზე აცმას, ნივთებთან დაკავშირებული ადვილი ამოცანების ამოხსნას, ნივთებისა თუ სათამაშოების რაიმე პრინციპით დაჯგუფებას – ეს ავითარებს გონებამახვილობას, სიჩაუქეს და მოხერხებულობას.

3. დახელოვნების თამაშები. ბავშვები თამაშის დროს ბევრჯერ იმეორებენ მოძრაობას ან მანიპულაციას, სანამ კარგად არ დახელოვნდებიან მასში. მაგალითად, ყუთის შეფუთვას, კვანძის შეკვრას, ბურთის კენწვლას, გრძელი ჭოკით წონასწორობის შენარჩუნებას (სანამ „ცირკის ნამდვილი მსახიობივით” არ გამოუვათ).

4. წესებზე დამყარებული თამაშები. საბავშვო ბაღისა და დაწყებითი კლასების ბავშვებს ძალიან უყვართ იმ თამაშებში ჩართვა, რომელთა წესებსაც თვითონ იგონებენ ერთმანეთთან შეთანხმებით. ასევე ბავშვებს შორის შეთანხმება უდევს საფუძვლად ამ წესების სხვადასხვა სიტუაციაში გამოყენებას.

5.  სამშენებლო თამაშები. სახლებისა და სხვა სტრუქტურების მშენებლობა წარმოადგენს თამაშის საბაზო ფორმას, რომელიც უნარებსა და წარმოსახვას მოითხოვს.

6. წარმოსახვითი თამაშები: თამაშების ეს ფართო კატეგორია მოიცავს სხვა თამაშების უამრავ ტიპს და მდიდარია ენით, პრობლემების მოგვარების ხერხებითა და წარმოსახვით. ხშირად ასეთი თამაში იწყება ფრაზით: „მოდი, ვითომ…” – და მოიცავს ყველაფერს, რაც ბავშვებს შეუძლიათ წარმოიდგინონ ან საკუთარი გამოცდილებიდან შემოიტანონ თამაშში.

7. სიმბოლური თამაშები. ამ თამაშის დროს ბავშვები იღებენ ნებისმიერ ნივთს და „გადააქცევენ” მას სათამაშოდ ან რაიმეს „ნაცვალად”, რაზეც შემდეგ მთელი მათი წარმოსახვითი თამაში აიგება.

8. ენობრივი თამაშები. ბავშვები თამაშის მეშვეობით ცდილობენ ენის დაუფლებას – თამაშობენ სიტყვებით, რითმით, ლექსებით, სიმღერებით, რომლებსაც ან თვითონვე იგონებენ, ან იღებენ არსებულს და სურვილისამებრ ცვლიან. ისინი ამ დროს ჰყვებიან ისტორიებს, ამძფრებენ მათ. ძალიან მოსწონთ ამ თამაშში უცხო სიტყვების ჩართვაც.

9. ხელოვნებაზე დამყარებული თამაშები. ბავშვები ყოველგვარ ხელოვნებას რთავენ თავიანთ თამაშებში – იყენებენ ნებისმიერ მასალას, რომელზეც ხელი მიუწვდებათ, რათა ხატონ, ძერწონ, თოჯინები აალაპარაკონ, იმღერონ და სხვა. ისინი ამ დროს იკვლევენ თავიანთ არტისტიზმს და იყენებენ მას თავიანთი გრძნობებისა თუ იდეების გამოსახატავად.

10. სენსორული თამაშები. ბავშვების უმეტესობას ხიბლავს ტალახით, ქვიშით, წყლით, ხით თამაში. ისინი ამ დროს ეცნობიან მასალებს, რომლებსაც სხვადასხვანაირი ფაქტურა, სუნი და ხმა აქვს. ასეთი თამაშები გრძნობების განვითარებას უწყობს ხელს.

11. დაუგეგმავი თამაშები ფიზიკური კონტაქტით. თამაშის ეს ფუნდამენტური სახეობა ჩვეულებრივია როგორც ადამიანებისთვის, ისე ცხოველებისთვისაც. ცხოველებმა კარგად იციან, როგორ ითამაშონ ფიზიკური კონტაქტის მეშვეობით ისე, რომ ერთმანეთს ზიანი არ მიაყენონ. ისინი „ამრგვალებენ” თავიანთ ჟესტებს და კბენენ, ურტყამენ ერთმანეთს დომინაციის მიზნის გარეშე. ბავშვებსაც მოსწონთ კონტაქტის მეშვეობით საკუთარი სხეულის შესაძლებლობათა გამოცდა, თუმცა მათ ხანდახან დახმარება სჭირდებათ, რათა თამაში სწორად წარიმართოს და აგრესიაში არ გადაიზარდოს.

12. რისკების შემცველი თამაშები. ბავშვები თავიანთ ფიზიკურ შესაძლებლობებს ხშირად რისკების შემცველი თამაშებით სწავლობენ სხვადასხვა გარემოში. საზოგადოდ, მათ იციან თავიანთი შესაძლებლობების ზღვარი და იცავენ მას, რათა რამე არ დაიშავონ. სამწუხაროდ, დღევანდელი სათამაშო გარემო/სივრცე საბავშვო ბაღებსა და სკოლებში ზედმიწევნით არის დაზღვეული რისკებისგან და ბავშვებს მცირე შესაძლებლობა აქვთ, შეაფასონ რისკები, დაადგინონ თავიანთ შესაძლებლობათა ზღვარი.

ბავშვები ადრეული ასაკიდანვე იწყებენ წარმოსახვითი სახეების შექმნას. მათ სიამოვნებისა და ტკივილის, ძალისა თუ უძლურების, სიყვარულისა თუ დანაკარგის საკუთარი საზომები აქვთ. იმ პერიოდში, როცა ბავშვი საბავშვო ბაღის კარს შეაღებს, მას უკვე შეუძლია რთული სამყაროების წარმოდგენა, რომელთა განუყოფელი ნაწილებია მეგობრობა და გულწრფელობა და სადაც ყველა ბავშვს თავისი ადგილი აქვს მიჩენილი. საბავშვო ბაღი არასაკმარისი სათამაშო დროით არასათანადო გარემოა, რადგან ამ ასაკის ბავშვებისთვის ჯერ კიდევ თამაშია პირველადი რეალობა. მხოლოდ თამაში მოიცავს გარემოებათა იმ ნაკრებს, რომელიც სავსებით გასაგებია ბავშვისთვის. „მე კარგად ვიცი ამის კეთება”, – ამბობს საბავშვო ბაღის ასაკის ბავშვი, – „მე შემიძლია ამის კეთება. მე მესმის, რა ხდება ჩემს თავს და სხვა ბავშვების გარშემო”. ეს მათთვის კარგად ნაცნობი პროცესია – ისინი იგონებენ ახალ სახეებს ან სიტუაციებს, გარდაისახებიან ვინმე სხვად ან წარმოიდგენენ, რომ სხვაგან არიან. ამ დროს ბავშვები აგრძელებენ თავიანთი ინტუიციური და უნივერსალური ენის განვითარებას – ენისა, რომელიც პატარების ამ პატარა საზოგადოებას კრავს. 

იმ საბავშვო ბაღში, სადაც ბავშვები თამაშობენ, მასწავლებელს აქვს შესაძლებლობა, შეისწავლოს ყოველი მათგანის ინდივიდუალური სტილი და ისტორია და ამ ცოდნით აღჭურვილმა შესთავაზოს მათ ახალი მასალა – მასალა, რომელიც ბავშვთა ფუნქციონირებად სოციალურ ჯგუფს რაიმე ახალს შესთავაზებს და მათ თამაშს მიესადაგება. იმ საბავშვო ბაღში, სადაც ბავშვები თამაშობენ, ისინი სწავლობენ წარმოსახვის კონცენტრირებას უფრო რთულ ამოცანებზე, განსხვავებულ გარემოზე და ამ ახალი ცოდნის მეშვეობით თავიანთი წარმოსახვითი თუ რეალური პრობლემების გადაჭრას; ახალი მიზნების დასახვას ახალი, უფრო საინტერესო ამოცანების ამოსახსნელად და ახალი დაბრკოლებების გადასალახავად. მოდი, თავიდან „გავაღოთ” საბავშვო ბაღი – მსოფლიოს ყველაზე ბუნებრივი სასწავლო იარაღი: თამაში.

“ეხვეოდეს ერთმანერთსა, აკოცეს და ცრემლნი ღვარნეს;

ამას ჰგვანდეს, ოდეს ერთგან მუშთარ, ზუალ შეიყარნეს”. (რუსთველი 2003: 1429)

ასე აქვს აღწერილი ნესტანისა და ტარიელის სანატრელი შეხვედრა რუსთველს. მრავალწლიანი ტანჯვა უდიდესი ბედნიერებით შეიცვალა, რაც პოემაში ორი მნათობის შეყრასთანაა შედარებული. რამდენადაც ვიცით, მუშთარითა და ზუალით მოხსენიებული პლანეტები მარსი და იუპიტერია, ხოლო, თუკი პლანეტათა რომაულ სახელწოდებას ბერძნულით შევცვლით, გამოდის, რომ საქმე კრონოსისა და ზევსის შეყრასთან გვაქვს. თუკი ამ ყველაფერს მითოლოგიური კონტექსტიდან არ ამოვაგდებთ და ისე განვიხილავთ, საქმე აბსურდამდე მიდის, რადგან ბერძნული მითოლოგიის მიხედვით, ზევსი და კრონოსი, მიუხედავად იმისა, რომ მამა-შვილი არიან, ერთმანეთთან მტრულ დამოკიდებულებაში იმყოფებიან. როგორც თეოგონიური მითები მოგვითხრობს, კრონოსმა, გეას თხოვნით, დაამხო მამის, ურანოსის ძალაუფლება და იმის შიშით, რომ მისთვის ძალაუფლება რომელიმე შვილს არ წაერთმია, შვილებს ქვეყანაზე მოვლენისთანავე ყლაპავდა. მეექვსე შვილი ზევსი გადაურჩა მას და რომ გაიზარდა, მამას აუმხედრდა. დაპირისპირება დიდხანს გაგრძელდა და ამ ხანგრძლივ ბრძოლში ყველა ღმერთი მონაწილეობდა, ზოგი კრონოსის მხარეს იჭერდა, ზოგიც კი – ზევსისას. ბოლოს ზევსმა გაიმარჯვა და ასე დაედო დასაბამი ღმერთთა ე.წ. მესამე თაობას, ოლიმპოელ ღმერთებს, რომელთა მეთაურიც თავად ზევსი გახდა. ხოლო კრონოსი სამუდამოდ გამოამწყვდიეს მარადიულ უკუნეთ სიბნელეში. აქედან გამომდინარე, მითოლოგიური წარმოდგენით, გამორიცხულია, ამ ორი ღმერთის შეყრა ბედნიერების მომასწავებელი იყოს. ის, რაც ზევსისა და კრონოსის მეორედ შეყრამ შეიძლება გამოიწვიოს, მხოლოდ უდიდესი უბედურებისა და ომიანობის დასაწყისი თუ იქნება. სანამ გავარკვევდეთ, თუ რას უკავშირდება, რა ტიპის ცოდნას ასახავს პოემის ეს სტრიქონები, საკითხი ასე დავსვათ: რასთან გვაქვს საქმე, შეგვიძლია იმის მტკიცება, რომ რუსთველი მიუტევებელ მითოლოგიურ შეცდომას უშვებს და, საერთოდ, იცნობს კი რუსთველი ბერძნულ მითოლოგიას? ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად უნდა გავიხსენოთ ავთანდილის ლოცვა, სადაც პოემის პერსონაჟი სხვადასხვა მნათობს მიმართავს. ამ სტროფებში, ზოგიერთი მკვლევრის აზრით (გ. თევზაძე, „ვეფხისტყაოსნის კოსმოგონია”, 1990) ასტრონომიის არაჩვეულებრივი ცოდნაა აკუმულირებული, სხვათა მოსაზრებით კი (ვ. ნოზაძე, „ვეფხისტყაოსნის ვარსკვლავთმეტყველება”, 2005), საქმე ასტროლოგიის საფუძვლიან ცოდნასთან გვაქვს. ჩემი აზრით, ზემოთქმულ სტროფებში, ამ ორი სფეროს გააზრებული ცოდნის გარდა, მითოლოგიაში ღრმა განსწავლულობაც იკითხება.

მზე – ჰელიოსი:

“აჰა, მზეო, გეაჯები შენ, უმძლესთა მძლეთა მძლესა…

ნუ შემიცვლი ღამედ დღესა!”

მზე და მისი ღვთაება ჰელიოსი ნამდვილად მძლეთა მძლეველია, მას ვერავინ ვერაფერს გამოაპარებს, ვერც მოკვდავი ადამიანები და ვერც უკვდავი ყოვლისშემძლე ღმერთები, რადგან ცის გადმოსახედიდან ყველაფერი კარგად მოჩანს და ჰელიოსმაც ყველას შესახებ ყველაფერი იცის. როდესაც ჰელიოსი რამეზე გაბრაზდება, მისი მუქარაა, რომ სააქაოდან საიქიოში გადავა და ამ სოფლის ნაცვლად იქითა სოფელს გაანათებს. იაზრებენ რა ამ მუქარის თავზარდამცემ შედეგებს, ჰელიოსს ყველანი აღიარებენ უძლიერეს ღვთაებად და ცდილობენ, არ გაანაწყენონ იგი. სწორედ ამ ცოდნას ასახავს პოემის ეს სტრიქონები.

ზუალი – სატურნი – კრონოსი

“მო, ზუალო, მომიმატე ცრემლი ცრემლსა, ჭირი ჭირსა,

გული შავად შემიღებე, სიბნელესა მიმეც ხშირსა”…

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კრონოსის ძალაუფლება დაამხო ზევსმა და ამ უკანასკნელმა იგი შებოჭა და ტარტაროსის უკუნეთ სიბნელეში გამოამწყვდია. აი, ასეთი ხვედრი ერგო კრონოსს; მიწისქვეშეთის შავ და უსინათლო გარემოში გამოკეტილი ღმერთისათვის ყველაფერი სამუდამოდ დასრულდა. სწორედ ამ შავხვედრიანი ღმერთს უკავშირდება ცრემლი, უმძიმესი ტვირთი, კაეშანი და ჭირი.

მუშთარი – მარსი – არესი

“მოდი, მარიხო, უწყალოდ დამჭერ ლახვრითა შენითა,

შე-ცა-მღებე და შემსვარე წითლად სისხლისა დენითა”.

ომის შეუწყალებელი ღმერთი, სისხლისღვრის მოყვარული არესი ულმობელი და დაუნდობელია. მხოლოდ ბრძოლა, დაღვრილი წითელი სისხლი ახარებს დაუღალავ ღმერთს. შეუსვენებლად დაძრწის ელვარე სამოსით მოსილი, ვეებერთელა ფარით ხელში ომის ველზე იარაღის ჟღარუნის, საომარი ყიჟინისა და დაჭრილთა გულისმომაკვდინებელი კვნესის ქვეშ. ვერც გარეგნობით მოხიბლავს მებრძოლი და ვერც ჭკუა-გონებით, არ ეცოდება არც ცოლშვილიანი, არც უწვერული ჭაბუკი, არც დედისერთა და არც ნაბოლარა, მისთვის სულერთია, თუკი მოინდომებს, არც ერთს არ ასცდება სასტიკი ხვედრი. ასეთია ომის ღმერთი არესი, იგივე მარსი, რომლის სახელიც უწოდეს რომაელებმა წითელ პლანეტა მარიხს, რადგან სისხლისფერი მნათობი ომსა და ბრძოლებს, სისატიკესა და დაუნდობლობას აგონებდა მათ. რა თქმა უნდა, შეიძლება ითქვას, რომ ამ სტროფში პლანეტა მარსის რეალური ფერიდან გამომდინარე, რუსთველი მხოლოდ ასტრონომიულ ცოდნას ეყრდნობა, მაგრამ მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებების ანალიზი მის მიერ მითოლოგიის შესანიშნავ ცოდნასაც არეკლავს.

ასპიროზი – ვენერა – აფროდიტე

“მოდი, ასპიროზ, მარგე რა…

ვინ დაამშვენებ კეკლუცთა დამშვენებითა მაგითა,

ვისმე გლახ, ჩემებრ დააგდებ, გაჰხდი ცნობითა შმაგითა”.

სიყვარულის ქალღმერთ აფროდიტეს უნარი ჰქონდა, ჭკუიდან გადაეყვანა, გაეშმაგებინა მანამდე გონიერი და საღ აზრზე მყოფი ადამიანი. ამის მაგალითი უამრავია და არაჩვეულებრივად აღწერილი ხელოვნებასა და ლიტერატურაში, რად ღირს თუნდაც ნარცისის, მედეას, პიგმალიონის, ელენეს და სხვათა გახსენება. რუსთველის მიერ პლანეტის დასახასიათებლად გამოყენებული ყველა სიტყვა შესანიშნავად ასახავს ავტორის ღრმა მითოლოგიურ ცოდნას. მიუხედავად იმისა, რომ პოემაში არაა მოთხრობილი არც ერთი მითი, ავთანდილის ლოცვაში წარმოთქმული სტროფის ბოლო სტრიქონი აშკარად აფროდიტეს ისეთ მახასიათებლებზე მიუთითებს, რომლებიც მხოლოდ ამ ღვთაებასთან დაკავშირებული მითებიდან გამომდინარეობს. ამ ბოლო სტრიქონის ახსნა მხოლოდ მითოლოგიური კონტექსტით შეიძლება. თუკი პირველი სტრიქონები ასტრონომიულ და ასტროლოგიურ ცოდნას მოითხოვს და მათში მხოლოდ პლანეტის რეალურ სიკაშკაშესა და მშვენიერებაზეა მითითება, ბოლო სტრიქონში აღწერილი თვისება – ასპიროზის, ანუ აფროდიტეს უნარი გონიერი შმაგად გადააქციოს – უდავოდ მითებიდანაა აღებული.

ოტარიდი – მერკური – ჰერმესი

ოტარიდო…

დაჯე წერად ჭირთა ჩემთა, მელნად მოგცემ ცრემლთა ტბასა,

კალმად გიკვეთ გაწლობილსა ტანსა ჩემსა, ვითა თმასა”.

ჩემი აზრით, ამ სტრიქონებსაც საფუძვლად მითოლოგია უდევს, კერძოდ, დაჯდეს, შეთხზას წერილი და ჰერმესის უმთავრესი ფუნქცია, შიკრიკობა შეასრულოს. ჰერმესი ხომ ერთადერთი ღვთაებაა, რომელიც თანხამაა, მარილიანი, უნაყოფო ზღვებიც კი გადალახოს.

მთვარე – სელენე

“მო, მთვარეო, შემიბრალე, ვილევი და შენებრ ვმჭლდები…

მიდი, უთხარ, ნუ გამწირავს, მისი ვარ და მისთვის ვკვდები”.

როდესაც ამ სტრიქონს წავიკითხავთ, პირველი, რაც თავში აზრად მოგვივა, ესაა რუსთველის მიერ მთვარის ასტრონომიული დახასიათება მისი უმთავრესი თვისების მიხედვით: მთვარე ხომ ილევა (მჭლევდება) და ივსება?! მაგრამ მან, ვინც კარგად იცის მითოლოგია, რაც პირველ რიგში ანტიკური ლიტერატურის კარგად ცოდნას გულისხმობს, მიხვდება, რომ მთვარის მოხმობა შეყვარებულის მიერ სწორედ მთვარის მითოლოგიური ფუნქციის ცოდნიდან მომდინარეობს. მთვარის ანუ სელენეს შესახებ ძალიან ცოტა მითია შემორჩენილი, მაგრამ ის, რაც მასზე ვიცით, სწორედ რომ უიღბლო სიყვარულზე გვიამბობს. ასევე გავიხსენოთ ბერძნული ლიტერატურა, სადაც მთვარე სიყვარულის მკურნალ, სიყვარულის გრძნობის გამომწვევ გრძნეულთა მფარველია: გრძნეულნი მთვარეს იმორჩილებენ, რათა სატრფოსთან გაგზავნონ, კრეფენ სიყვარულის გამომწვევ ბალახ-ბულახს მთვარიან ღამეს. ამ სტროფშიც მითოლოგიის (რომელიც ბერძნული ლიტერატურის განუყოფელი ნაწილია) ცოდნა არის დაფიქსირებული.

ასეა თუ ისე, აშკარაა, რომ რუსთველი არაჩვეულებრივად იცნობს იმ ღვთაებათა მითოლოგიურ ფუნქციებს, რომელთა სახელებიც პლანეტებს ჰქვიათ. ამიტომ შეუძლებელია, ეჭვი შევიტანოთ, ფლობდა თუ არა რუსთველი მითოლოგიურ ცოდნას. მაშ, რასთან გვაქვს საქმე, რას უკავშირდება ის “ცდომილება”, რომელიც ჩემ მიერ დასაწყისში გამოტანილ სტრიქონებში გვაქვს? არის თუ არა ეს უპატიებელი შეცდომა, თუ სხვა რამესთან გვაქვს საქმე? მითოლოგიის ცოდნა “ვეფხისტყაოსნის” ავტორისთვის ისეთივე ჩვეულებრივი რამაა, როგორც სხვა უზარმაზარი ინფორმაციის ფლობა. და, რა თქმა უნდა, ამაში არაფერია გასაკვირი. გასაკვირი და უცნაური ის უფრო იქნებოდა, მითოლოგიის მცოდნეს მიუტევებელი შეცდომა რომ დაეშვა, და ისეთი რამ დაეწერა, რაც მკითხველს საგონებელში ჩააგდებდა. მაგრამ სტროფში, სადაც რუსთველი ნესტანისა და ტარიელის შეხვედრას მუშთარისა და ზუალის, ე.ი. ზევსისა და იუპიტერის შეყრას ადარებს, მითოლოგია უგულებელყოფილია და მხოლოდ ასტროლოგიური ცოდნა ჩანს. ამ სტორფში აღნიშნული მოვლენა, ერთი მხრივ, მითოლოგიურად ორი საწინააღმდეგო პერსონაჟის შეხვედრა, მეორე მხრივ კი, ასტრონომიულად ორი დიდი პლანეტის შეყრა, ასტროლოგიურად უბედნიერესი ჟამის დადგომას მოასწავებდა. იმ მოძღვრების თანახმად, რომელიც შესანიშნავად უწყოდნენ მოგვებმა და, რომლის ნაწილობრივი გადამუშავებაც მოახდინა პტოლემაიოსმა, მუშთარისა და ზუალის თანხვედრა თევზების ზოდიაქოში (ამ მოძღვრების მიხედვით, ყველა ზოდიაქოს თავისი გარკვეული გეოგრაფიული არეალი შეესაბამებოდა) იუდეაში უძლეველი მეფის, ბრძენი წინასწარმეტყველის ან ძლევამოსილი ვაჭრის დაბადებას მოასწავებდა. ეს მოვლენა თავის დროზე გამოთვალეს მოგვებმა და გაემგზავრნენ იუდეაში, რათა თაყვანი ეცათ ახალშობილისთვის. ეს ცოდნა აისახა რუსთველის უკვდავ პოემაში. ავტორმა შესადარებლად სწორედ ასეთი ბედნიერი ჟამი გამოიყენა ნესტანისა და ტარიელის შეყრის აღწერისას. იესოს დაბადება ორი ხსენებული პლანეტის შეყრისას იმაზე დიდი მოვლენა იყო და მნიშვნელობით იმდენად აჭარბებდა მითოლოგიურ ცდომილებას, რომ მითოლოგიის არაჩვეულებრივად მცოდნე პოეტმაც კი ამ ცოდნის იგნორირება მოახდინა და სხვა, ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი ცოდნა დააყენა წინა პლანზე.

 

„ჩვენ, ყველას გვაქვს ჩვენი ქალაქი…” ან ქალაქები. გააჩნია, ვის როგორ გაგვიმართლა, ვინ როგორ ვიცხოვრეთ, ვინ საით ვიარეთ. ალბათ ისეთი ადამიანებიც არსებობენ, საკუთარი ქალაქი რომ არ გააჩნიათ და არც სხვისი ქალაქები მიაჩნიათ განსაკუთრებით მნიშვნელოვნად. რას გაუგებ ხალხის სიჭრელეს.

თბილისი ერთერთია ჩემს ქალაქებს შორის.

ჩვენ, ყველას, ჩვენს საყვარელ ქალაქებში, თითო ჯადოსნური ადგილი მაინც გვეგულება, სადაც მივდივართ ხშირად, მივდივართ საყვარელ ადამიანებთან ერთად, ან მარტოები, ვსხდებით, ვუყურებთ ცას, შენობებს (თუ ფინჯან ყავასაც შემოგვაშველებს ვინმე _ მთლად უკეთესი) და გვეჩვენება, რომ სწორედ აქ მთავრდება რეალობა და იწყება სიზმრების სამყარო. 

გუდიაშვილის მოედანი ჩემთვის ასეთი ადგილია. 

ჩვენ, ყველას, ალბათ ერთი მეგობარი მაინც გვყავს ისეთი, განსაკუთრებული პრეტენზიულობით რომ გამოირჩევა, არაფერი რომ არ მოსწონს, სტუდენტურ წვეულებებზე რომ არ დადის, საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებს რომ დიდი სიფრთხილით არჩევს, რომანტიკისგანაც ცოტა შორს რომაა და უკმაყოფილებასაც არასოდეს მალავს. 

გამონაკლისი არც მე ვარ. ჩემი გერმანელი მეგობარი დომინიკი სწორედ ზემოთ აღწერილ კატეგორიას მიეკუთვნება. ერთ წელზე მეტი ხნის წინ მისმა საქართველოში ვიზიტმა სერიოზული თავსატეხი გამიჩინა: დეტალურად დავგეგმე, სად უნდა წამეყვანა, რა უნდა მეჩვენებინა, რომელი ქუჩებით უნდა მეტარებინა, რომ ის ქვეყანა მისთვის, რომელიც მე ასე მიყვარს, შეფერილი და შელამაზებული კი არა, საძირკველმორყეული, კედლებდაბზარული, რომელსაც ჩუმად უნდა ელაპარაკო, ხელიც ფრთხილად უნდა შეახო, რომ არაფერი დაუზიანო.

მეგობრები, როგორც უნდა განსხვავდებოდნენ ისინი, ალბათ სწორედ იქ ემთხვევიან ერთმანეთს, სადაც მათი განსხვავებული ყოველდღიურობა მთავრდება და მოსაბეზრებელი ფიქრებისგან თავის დაღწევის გზა იწყება. 

დღეს ჩემი პრეტენზიული მეგობარი შეყვარებულია გუდიაშვილის მოედანზე, ისევე, როგორც ჩემი სხვა, ქართველი და უცხოელი, პრეტენზიული, ნაკლებად პრეტენზიული და უპრეტენზიო მეგობრები, ისევე, როგორც მე. ჩვენ გვჯერა, რომ დედამიწაზე არსებობს ჯადოსნური ადგილები და ერთერთი მათგანი, რომელსაც განსაკუთრებული დაცვა და გაფრთხილება სჭირდება, თბილისს ერგო.

* * *

გუდიაშვილის მოედანი ერთადერთია თბილისში, რომელსაც თავისი პირვანდელი სახე თითქმის მთლიანად აქვს შენარჩუნებული. მთელს ქალაქში უძველესი საერო შენობებიც სწორედ აქ დგას.

თუ ერთხელ მაინც გაგივლიათ გუდიაშვილის მოედანზე, შეუძლებელია, თვალში არ მოგხვედროდათ ლურჯი, აივნებიანი შენობა, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში აღადგინეს საქართველოში ახლად ფეხმოკიდებულმა რუსებმა. აივანი, რომელიც აუცილებლად მოგხიბლავთ თავისი არაჩვეულებრივი დეტალებით, ხის ქართველი ოსტატების ერთერთი უკანასკნელი შედევრია. შენობაში ჯერ სამხედრო შტაბი განთავსდა, შემდეგ კი ოფიცრების სასტუმრო. სწორედ აქ ცხოვრობდა საქართველოში ყოფნის პერიოდში მიხეილ ლერმონტოვი. 

სწორედ გუდიაშვილის მოედანზე მდებარეობდა ივანე კერესელიძის ”ცისკრის” რედაქცია. კერესელიძისავე სახლში იყო განთავსებული თეატრალური საზოგადოება, სადაც პირველი ქართული სპექტაკლი მომზადდა.

 

სწორედ გუდიაშვილის მოედანზე დგას შენობა, სადაც სომხური საქველმოქმედო საზოგადოება მუშაობდა და უამრავ სასიკეთო საქმეს აკეთებდა მაშინდელი თბილისისთვის. 

გუდიაშვილის მოედანი სხვადასხვა დროს სხვადასხვა სახელს ატარებდა. მიუხედავად იმისა, რომ საუკუნეების წინანდელ თბილისში გუდიაშვილის მოედანი არ წარმოადგენდა ქალაქის გულს, დღეს მისი მნიშვნელობა ერთიორადაა გაზრდილი _ ის ერთადერთია, ერთადერთია თავისი უნიკალურობით, თავისი არქიტექტურით, სულით და ხასიათით. მაშინ, როცა სხვა ძველმა მოედნებმა სახე დაკარგეს დამპყრობლების, არასწორი სახელმწიფო პოლიტიკის, უყურადღებობის თუ სხვა მიზეზების წყალობით, გუდიაშვილი როგორღაც გადარჩა, შეიძლება ითქვას, გამოძვრა და ჩვენამდე მოვიდა, რომ ბანებზე გაშენებული, მტკვარზე ბადეებგაშლილი, თავისუფლებისთვის მებრძოლი თბილისის სურნელი და რომანტიკა მოეტანა. 

დღეს გუდიაშვილის მოედანს ცვლილებები ემუქრება. ჩვენ ალბათ ვერც კი ვხვდებით, რამდენს დავკარგავთ, თუკი უძველესი შენობებით გარშემორტყმული პატარა ბაღის ერთ ჩვეულებრივ, რიგით ადგილად გადაქცევას დავუშვებთ. გუდიაშვილის მოედნის გამაგრება ჯერ კიდევ შესაძლებელია და ამას, ჩვენს გარდა, ვერავინ გააკეთებს. ჯერ კიდევ შესაძლებელია, დედაქალაქის ერთერთი ყველაზე მფეთქავი ძარღვის გადაჭრას ხელი შევუშალოთ, თუკი ვიტყვით, რომ აქაურობა გვჭირდება, გვჭირდება ჩვენი სიცოცხლისთვის, სიყვარულისთვის, ჩვენი ყოველდღიურობიდან სულ სხვა სამყაროში გადასასვლელად.

* * *

მე რომ მასწავლებელი ვიყო, აუცილებლად წავიყვანდი ჩემს მოსწავლეებს გუდიაშვილის მოედანზე, ახლომდებარე ქუჩებს და ისტორიულ ნაგებობებსაც ვაჩვენებდი, მოვუყვებოდი ადამიანებზე, რომლებსაც აქ უვლიათ, ლიტერატურაზე, თეატრზე, ქალაქზე, რომელიც თითქოს ყველას გვიყვარს და რომლის გაფრთხილებაც მაინც ყველას გვიჭირს, მიუხედავად ძალიან ხმამაღლა დეკლარირებული სიყვარულისა.

მაგრამ მე არ მეყო გამბედაობა, მასწავლებელი ვყოფილიყავი. მე ერთი ჩვეულებრივი გოგო ვარ, რომელიც შენობების სულზე და ძველ სახლებში გახსნილ კაფეებზე გიჟდება, რომელსაც უბრალოდ, უნდა, ვერავინ წაართვას ადგილი, რომელზეც მისი ცხადისა და სიზმრების საზღვარი გადის და ყოველთვის შეეძლოს, მისწეროს თავის პრეტენზიულ მეგობარს: ”ჩამოდი, გუდიაშვილის ბაღში დაგელოდები!”