მოკლედ, როგორც იმ პოემაშია, შაირსიტყვითა მესტვირემ ღმერთი მაღალი ახსენაო, რაღა დაგვრჩენია არაქართულენოვან სკოლაში მომუშავე მასწავლებლებს, გარდა იმისა, რომ ცას ავხედოთ და ზეცისა და ენის შორეული და ჩრდილნათელიანი მღვიმეების შემდეგ მხატვრული ლიტერატურაც ამოვიტანოთ ბავშვების თვალსაწიერზე.

იმისათვის, რომ მოსწავლეებს გარკვეული წარმოდგენა შეექმნათ, შეძლონ ტოტალიტარულ სახელმწიფოებში ქალისადმი დამოკიდებულების მსგავსებებისა თუ განსხვავების დანახვა, იმსჯელონ ამგვარი პოლიტიკის არსსა თუ მიზანზე, მინიმუმ საჭიროა, რომ 11 და 12 კლასებში ისტორიის სწავლება მოიცავდეს მხოლოდ მეოცე საუკუნეს და არა ზეზვადან მოყოლებული ისტორიას ვიდრე დღემდე.   

ვრცლად

ზემოთ ვთქვი, მეფეს ალქიმიაზე ერთხანს გული აუცრუვდა-მეთქი, თუმცა ალქიმიკოსებს მაინც იკრებდა სასახლეში. ასე მიიწვია ბოლონიელი ქირურგი ლეონარდო ფიორავანტი, რომელმაც მეფის კარზე მთელი ალქიმიური აკადემია ჩამოაყალიბა. ყველა წევრს არ ჩამოვთვლი, მხოლოდ ერთზე დავწერ. აგოსტინო ბრავოს მეტსახელად „დიაბოლიკოს” („Diabolico”) ეძახდნენ. ამბობენ, წვის პროცესებს ისე იცნობდა, თვით ეშმაკებსაც შეშურდებოდათო. მათ სალერმოელი ლორენცო გრანიტაც შეუერთდა. ეს უკანასკნელი დისტილირებული წყლის თაობაზე მეფის წარმოდგენას იზიარებდა და გამოხდილი წყლისთვის პოემაც კი მიუძღვნია. მათი ჰონორარის შესახებ მონაცემები ბუნდოვანია. ერთ წყაროში კი მინიშნებულია, ლორენცო გრანიტა მეფის დას გაუმიჯნურდა, მაგრამ ხმას ვერ იღებდაო. ათასში ერთხელ თუ მოჰკრავდაო თვალს, რადგან მუდამ ლაბორატორიაში იყო ჩაკეტილი და მუშაობდა; ისე არაფერი ეტყობოდა, გულგრილი სახით იდგა და ცდას არ აკლებდა, ოქრო მიეღოო. 

რომელი საათია? მალე ჩემი რეისი მიფრინავს. კარგად მოვიქეცი, გასასვლელი თავიდანვე რომ დავზვერე. ახლა ავდგები და პირდაპირ მივალ. ტერმინალში რა დროს ფილიპე მეორისა და მისი ალქიმიკოსების გახსენება იყო, მაგრამ, კიდევ ერთხელ საჯაროდ ვაღიარებ, მომწონს ალქიმიკოსები და ერთ ცნობილ გამონათქვამს მოვიშველიებ: „ალქიმიის გამართლება მაინც შეიძლება – ბოლოს და ბოლოს, მისგან ხომ ქიმია იშვა”.

დიდი აღმოჩენები ყოველთვის წარმოადგენდა საზოგადოების განსაკუთრებული და საყოველთაო ინტერესის საგანს. იგივე შეიძლება ითქვას ცერნში დიდ ადრონულ კოლაიდერებზე მიმდინარე ექსპერიმენტების შესახებაც. მედიაში ფართოდ გააშუქეს ცერნში დაგეგმილი ექსპერიმენტები და მოლოდინები მათ მიმართ. განსაკუთრებული ინტერესი გამოიწვია ჟურნალისტების მიერ „ღვთიურ ნაწილაკად” მონათლულმა ჰიპოთეტურმა „ჰიგსის ბოზონმა”, რომლის კანდიდატი დამზერილ იქნა კიდეც ცერნში ორ ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მიმდინარე ექსპერიმენტში. ფიზიკოსთა ღრმა რწმენით, ეს სწორედ ის „ღვთიური ნაწილაკია”, თუმცა საბოლოო დასტური ჯერ კიდევ, ასე ვთქვათ, გზაშია (მიუხედავად იმისა, რომ პ. ჰიგსს და ფ. ენგლერტს, როგორც სუბატომური ნაწილაკების მასის წარმოქმნის მექანიზმის აღმოჩენის ავტორებს, 2013 წელს მიენიჭათ ნობელის პრემია).

 ვრცლად

მეოცე საუკუნის ბოლოს მულტიმილიონერმა იუჯინ ლენგმა სიტყვა წარმოთქვა მეექვსე კლასელების წინაშე, რომლებიც ბრონქსის ჩამორჩენილ დაწყებით სკოლაში სწავლობდნენ. მან განაცხადა, რომ ის ნებისმიერ იქ მყოფ ბავშვს, რომელიც სკოლას დაამთავრებდა (რაც ექვსი წლის შემდეგ მოხდებოდა), უმაღლესი სასწავლებლის ფულს გადაუხდიდა. ამ უზომოდ ღარიბი სკოლის მშობლები და მოსწავლეები გაოგნებულები იყვნენ და ვერ გაეგოთ ესოდენ გამომწვევი განცხადების მნიშვნელობა… იუჯინ ლენგმა იმედიანი დაპირებით საოცარი რამ ჩაიდინა… იმედი ხომ ძლევამოსილი იარაღია როგორც მშობლების, ასევე ბავშვებისთვის. ამ ბავშვებს, რომლებსაც არც კი უოცნებიათ უნივერსიტეტში ჩაბარებაზე, უცებ ბედმა გაუღიმათ… ლენგი აბსოლუტურად სერიოზულად ამბობდა ამას და შეასრულა კიდეც დანაპირები. წლების შემდეგ იმ 63 ბავშვიდან 61-მა უნივერსიტეტში ჩააბარა. ეს კლასი ამავე სკოლის ნებისმიერ სხვა დაწყებით კლასთან შედარებით ყველაზე წარმატებული აღმოჩნდა… ეს ნამდვილი ამბავი იმედის ძალაზე მეტყველებს.  

·არახელსაყრელ პირობებში  ცხოვრება 

· მშობლებთან ინტერაქციის დეფიციტი

·მშობლებისგან მხარდაჭერის დეფიციტი

·არასტაბილური ცხოვრების მტკივნეული განიცდა

· ყოველდღიური  სტრესი 

·ჯანსაღი საკვების დეფიციტი 

·დეპრესია  

·ქცევითი აშლილობები

·ყოველდღიური კითხვის დეფიციტი 

·ძალადობა და სიბრაზე

არსებობს მზარდი მტკიცებულება იმისა, რომ ეს ფაქტორები ცალკე, დამოუკიდებლად არ მოქმედებენ. აღნიშნული რისკფაქტორები ერთმანეთს ავსებენ და აქვთ გამანადგურებელი ეფექტი (ატზაბა-პორია, პაიკი და დიტარ-დეკარდი, 2004). ნეგატიური ფაქტორები მოქმედებენ ერთობლივად და თანმიმდევრულად – რაც უფრო მეტ რისკს აწყდებიან ბავშვები, მით უფრო რთულდება მათი ქცევა, თუმცა მათი გამოსწორება შეუძლებელი არ არის…

 

1. მოყევით ისტორიები წარმატებული სკოლადამთავრებულების შესახებ.

2. მოსწავლეებს ყოველდღე გაუმეორეთ პოზიტიური მტკიცებულებები.

3. დაეხმარეთ მათ პიროვნული და აკადემიური მდგომარეობის ამაღლებაში, სასწავლო უნარებისა და მეხსიერების განვითარებაში.

4. ასწავლეთ, როგორ დაისახონ მიზნები და მიაღწიონ მათ – შემდეგ კი ზეიმით აღნიშნეთ ეს მოვლენა.

5. დაუხატეთ მოსწავლეებს მათი მომავლის დადებითი სურათი.

სპეციალისტების აზრით, ტვინები იცვლებიან და სხვადასხვა გამოცდილების შესაბამისად ადაპტირდებიან კიდეც. თუ უარყოფით მოვლენებს შეუძლიათ ტვინის შესუსტება, დადებითი მოვლენები ამ პრობლემას ასწორებენ. დიახ…  გარემოს გამრავალფეროვნება ბევრი ასეთი პრობლემის გადალახვაში შეიძლება დაგვეხმაროს. 

 კვლევებმა აჩვენეს, რომ გონებრივი განვითარების კოეფიციენტი გაუმჯობესებულ გარემოსთან ერთად იზრდება. მაგალითად, ერთი კვლევისას შეირჩა ძალადობის მსხვერპლი ან ბავშვობისას უარყოფილი 65 უზომოდ ღარიბი ბავშვი, რადგან ისინი აკმაყოფილებდნენ ორ კრიტერიუმს: იყვნენ უკიდურესად ღარიბები და მათი გონებრივი განვითარების კოეფიციენტი მათ შვილად აყვანამდე 86-ზე დაბალი იყო (სუბოპტიმალური გარემო; დუიმი, დიუმარე და ტომკიევიჩი, 1999). ჩვეულებრივი ოჯახის მიერ შვილად აყვანიდან რვა წლის შემდეგ მათი გონებრივი განვითარების კოეფიციენტი თითქმის 14 ქულით გაიზრდა, ხოლო მაღალი შემოსავლის მქონე ოჯახის მიერ შვილად აყვანის შემთხვევაში – 20 ქულით. ეს კვლევა ერთ-ერთია იმ კვლევათაგან, რომელიც ამტკიცებს, რომ გაუმჯობესებულ გარემოს სიღარიბით გამოწვეული შედეგების გაუმჯობესებაც შეუძლია.  

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სწავლაში ჩამორჩენილი ღარიბი ბავშვების გონებრივი შესაძლებლობები სამუდამოდ დაკარგული არ არის. გონივრულ საგანმანათლებლო ჩარევას შეუძლია იმ ბავშვების გონებრივი განვითარების კოეფიციენტის გაზრდა, რომლებიც სიღარიბეში ცხოვრობენ. ამ ბავშვებს შეუძლიათ დააკმაყოფილონ ყველა სტანდარტული ნორმა და გადააჭარბონ კიდეც მას. 

რეკომენდაციების სახით შეგვიძლია ჩამოვთვალოთ ხუთი ფაქტორი, რომელიც აუცილებელია იმისთვის, რომ სწავლაში ჩამორჩენილი ღარიბი ბავშვების ცხოვრება მნიშვნელოვნად შეიცვალოს. ეს ფაქტორებია: 

1.უნარების გამომუშავება

2.იმედი

3.გარემო პირობები

4. ურთიერთობები

5.გამდიდრება

ქვემოთ ჩამოთვლილი უნარების გამოსამუშავებლად ბავშვებს მეტი მუშაობა ესაჭიროებათ: ♦ 

·კითხვა (მიეცით მოსწავლეებს მასალები, ილუსტრირებული წიგნები, რომლებსაც ისინი სახლში წაიღებენ);

·♦ახალი სიტყვების დასწავლა (აქციეთ ლექსიკური მარაგის გამდიდრება მიმდინარე სტრატეგიად);

·♦ წერა (აქციეთ ყოველდღიურ ჩვევად);

·♦ სოციალურ-ემოციური უნარები (მაგ., თავაზიანობა, კონფლიქტის გადაწყვეტა);

·♦ ცხოვრებისეული უნარები (მაგ., მიზნის დასახვა, ორგანიზება, სასწავლო უნარები).

გარემო პირობები არ არის სპეციალური ნიჭი, ბონუსი, რაიმე საგანგებო მოვლენა ან უსამართლო უპირატესობა. ის ათანაბრებს სათამაშო მოედანს, ქმნის თანაბარ და სამართლიან საშუალებებს… გარემო პირობები, უბრალოდ, სამართლიანს ხდის ყველაფერს. მნიშვნელოვანია, გვახსოვდეს, რომ ამ კატეგორიის  ბავშვებისთვის ყველაზე დიდ პრობლემას წარმოადგენს:

·♦ ტრანსპორტი;

·♦ ჯანმრთელობა;

·♦ მშობლის/აღმზრდელის თანადგომა;

·♦ აკადემიური პრიორიტეტები;

·♦ ურთიერთობის დეფიციტი და მხარდამჭერი მეგობრების ნაკლებობა;

·♦მოკლევადიანი მეხსიერება (შეიძლება დაავიწყდეთ საგნების კლასში დაბრუნება);

·♦ ყველაფერი, რაც კი ფული ღირს;

·♦ ემოციური და სოციალური რეგულაცია;

·♦ საორგანიზაციო უნარები და რესურსი.

პირველი – რამდენად კარგი აზრია მათთვის დავალების ხშირად მიცემა?.. თანამედროვე შეხედულებების თანახმად, საშინაო დავალება სასარგებლოა მათთვის, ვისაც უკვე ესმის მასალა და დავალების შესრულებას დღეში მხოლოდ ათ წუთს ანდომებს. 

მეორე – დაბალი შემოსავლის ოჯახიდან გამოსულ, სტრესის მქონე ბავშვებს უფრო დიდ ცხოვრებისეულ პრობლემასთან უწევთ გამკლავება, ვიდრე საშინაო დავალების შესრულებაა. 

რეკომენდაცია – ნუ ვაქცევთ საშინაო დავალებას კარგად მუშაობის პრიორიტეტულ კრიტერიუმად. ეს უბრალოდ არ არის კარგი პირობა მათთვის, ვინც სიღარიბეში ცხოვრობს; კარგი პირობა გონივრული სწავლებაა. მოვძებნოთ მათი დახმარების სხვა გზები. ნუ დავსჯით მათ!..

როგორც წესი, სიღარიბეში მცხოვრები ბავშვები უფრო ნაკლები ელასტიურობით ხასიათდებიან. მასწავლებლის როლი გაცილებით მნიშვნელოვანია, ვიდრე უბრალოდ აკადემიური როლი. მნიშვნელოვანია  დავეხმაროთ მათ შემდეგი საკითხების მოგვარებაში:

1.♦ სტრესის დაძლევა;

2.♦ მომავლის იმედის ჩანერგვა;

3.♦ დახმარება პრობლემის გადაჭრაში;

4.♦ ცხოვრებისეული და აკადემიური უნარების განმარტება ან სწავლება;

5.♦ დამატებითი მცდელობის წახალისება;

6.♦ მასალების მითითება ან მათი მასალებით მომარაგება.

ურთიერთობები გადამწყვეტია. მასწავლებელს შეუძლია გახდეს საუკეთესო ადამიანი მოსწავლეების ცხოვრებაში, იყოს ყველაზე სანდო, იმედისმომცემი პიროვნება მათ შორის, ვისაც ბავშვები იცნობენ. 

გამდიდრება ხდება პოზიტიური კონტრასტული გარემოს არსებობის პირობებში. მოსწავლეების უმეტესობა კვირაში დაახლოებით 50 საათს ატარებს სკოლის გარეთ, გარდა იმ დროისა, რასაც ისინი ატარებენ ძილში, ჭამაში, პირადი ჰიგიენის დაცვასა თუ სიარულში. სკოლაში ატარებენ კვირაში დაახლოებით 25-35 საათს. ისმის კითხვა: როგორ ხდება, რომ სკოლაში გატარებული საათები პოზიტიური კონტრასტის შექმნის თვალსაზრისით შეესაბამება სკოლის გარეთ გატარებულ საათებს? მიღწევების ასამაღლებლად გამდიდრება კლასის გარეთაც უნდა გაგრძელდეს. ანუ მივცეთ მოსწავლეებს განათლების მეორე შანსი… ამაში შედის საზაფხულო გამდიდრება, რეპეტიტორის გამოყენება, სკოლის შემდგომი პროგრამები და სპეციალიზებული, მიზნობრივი უნარების გამომუშავება სკოლაში ამოსაქაჩი პროგრამების დროს. მაგალითად, თქვენ შეგიძლიათ ჩაატაროთ სკოლისშემდგომი პროგრამა ბავშვების დასახმარებლად. ამას შეიძლება დაერქვას სპეციალური პროგრამა რეპეტიტორის გამოყენებით, რომელიც სკოლის შემდეგ ბავშვების სახლების სიახლოვეს ჩატარდება. თქვენ დიდი შანსი გაქვთ, დაინახოთ ამ საშუალებებით მიღებული სარგებელი:

·♦ გაუმჯობესებული კითხვის, ვერბალური და წერის უნარები;

·♦ გაუმჯობესებული ზოგადი მუშაობა სკოლაში;

·♦ გაძლიერებული ინტერესი სკოლის მასალისადმი;

·♦ უკეთესი დასწრება გაკვეთილებზე; 

·♦ საკონტროლო ჯგუფებთან შედარებით გაუმჯობესებული აკადემიური მოსწრება.

ეს გამამდიდრებელი სტრატეგიები დადებითად მოქმედებს დაბალი მიღწევების მქონე ან სიღაიბის რისკის ქვეშ მყოფი ჯგუფის მოსწავლეებზე, განსაკუთრებით კი – კითხვასა და მათემატიკაში. მსგავსი პროგრამები სტატისტიკურ მხარდაჭერას უწევს რისკის ჯგუფის მოსწავლეებისთვის არასასკოლო გარემოში საგანმანათლებლო პროგრამების გამოყენებას (შინკე, ქოული და პაულინი, 2000). საზაფხულო პროგრამები ისეთივე შედეგის მომტანია, როგორც ინდივიდუალურად მასწავლებლის დახმარებით მუშაობა.

 ფსიქოლოგები და სოციოლოგები  აღნიშნავენ და კვლევებიც ადასტურებენ,  რომ  სიღარიბის გავლენა მოზარდებზე გამაოგნებელია. არადა საქართველოში  ათიათასობით ბავშვი სიღარიბეში ცხოვრობს. რა კეთდება მათთვის?.. არსებობს სხვადასხვა სახელმწიფო პროგრამები. 2011-2013 წლებში საქართველოს ფარგლებში, თბილისში, ამბროლაურსა და მარნეულში განხორციელდა საინტერესო პროექტი – “განათლების მეორე შანსის ქართული მოდელი”. მასში ჩართულები იყვნენ სიღარიბის მაღალი რისკის ქვეშ მყოფი და უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში მცხოვრები ბავშვები. პროექტი სამოქალაქო განვითარების ინსტიტუტმა განახორციელა. პროექტის ფარგლებში შეიქმნა პროგრამები 1 – 6 კლასელი მოსწავლეებისთვის;   სასარგებლო რესურსები – სახელმძღვანელოები: წიგნიერებაში, მათემატიკურ წიგნიერებაში, საინფორმაციო წიგნიერებაში, სამოქალაქო წიგნიერებაში, სასიცოცხლო უნარებში, შემოქმედებით აზროვნებაში.   თბილისის, მარნეულის, ამბროლაურის საგანმანათლებლო ცენტრის მასწავლებლები  გვთავაზობენ  პრაქტიკულ რეკომენდაციებს

პირველი: ყველა უნდა იყოს სწავლის პროცესში ჩართული. მთლიანი პერსონალის სურვილი სასწაულის მოხდენა უნდა იყოს. თუ თქვენ გყავთ კოლეგები, რომლებსაც არ სჯერათ, რომ ეს მოხდება, ისინი საფრთხის ქვეშ დააყენებენ დანარჩენების მცდელობას. 

მეორე: მთელი პერსონალი უნდა შეთანხმდეს და ითანამშრომლოს გამიზნულ დავალებებსა და ჩარევაზე, რათა ამან შედეგი გამოიღოს. ეს არის მარტივი ილუსტრაცია იმისა, თუ როგორ მუშაობენ კოლეგები. 

მესამე: ძირითადი ინგრედიენტი არის მოთმინება. რა თქმა უნდა, თქვენ ვერ შეცვლით თქვენს ბავშვს ერთ კვირაში, ერთ თვეში და ერთ წელიწადშიც კი. ტვინი იცვლება, მაგრამ არა სწრაფად. დრო მიეცით მას.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ – არსებობს   განსხვავებები, ღარიბი და მდიდარი ოჯახებიდან გამოსულ ბავშვებს შორის. ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ სკოლაში  სხვადასხვაგვარ ქცევას შევხვდებით. ყველა ფაქტორი, რაც დაბალი შემოსავლის მქონე მოსწავლეებს არახელსაყრელ პირობებში აყენებს, სტრესს აყენებს ტვინსაც: ცუდი კვება, ტოქსიკური ზემოქმედების საშიშროება, საცხოვრებლის ხშირი შეცვლა, მშვიდი ურთიერთობების და იმედის ნაკლებობა. თუმცა არსებობს კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ინფორმაციაც: 

ტვინს შეუძლია შეიცვალოს. ის იცვლება კიდეც ყოველდღიურად. გაამდიდრეთ ამ მოსწავლეების ტვინები, მიუხედავად მათი გონებრივი განვითარების კოეფიციენტისა (IQ), ტვინის სიჯანსაღისა, შემოსავლისა და გარემოებებისა. რაც უფრო ღარიბები არიან ბავშვები, რაც უფრო დაბალია მათი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი, მეტია შანსი, რომ მათ ცვლილებები განიცადონ. გაამდიდრეთ ეს ბავშვები და შეცვალეთ მათი ტვინები უკეთესობისკენ.

1.გაეროს ბავშვთა ფონდი  (2012)  საქართველო, ბავშვთა სიღარიბის შემცირება 

https://www.unicef.org/georgia/UNICEF_Child_PovertyGEO_web_with_names.pdf

2.https://netgazeti.ge/GE/105/Life/19923/

3.Schinke, S. P., Cole, K. C., & Poulin, S. R. (2000). Enhancing the educational achievement of at-risk youth. Prevention Science, 1(1), 51-60.

4.Eric Jensen ( 2000) Super Teaching, Sage Publicationtan

5.World Development Report 2000/2001: Attacking poverty, World Bank, 2000. 

6.Towards an EU Strategy on the Rights of the Child: Communication from the Commission COM (2006) 367 fi nal, Brussels, 2006. 

7. Innocenti Social Monitor 2006: Understanding Child Poverty in South-eastern Europe and the Commonwealth of Independent States: UNICEF Innocenti Research Centre, 2006. 

„ნამდვილად გაუგებარია, სწავლების თანამედროვე მეთოდებმა აქამდე  სრულად როგორ ვერ გაანადგურეს წმინდა მაძიებლური ცნობისმოყვარეობა. ამ პატარა ნაზ მცენარეს სტიმულაციაზე მეტად თავისუფლება სჭირდება. მის გარეშე იგი წყვეტს განვითარებას და იღუპება”. ა. აინშტაინი

მეოცე საუკუნის ბოლოს  ამერიკელმა  ფსიქოლოგებმა ერთმანეთს შეადარეს 102 სკოლის რამდენიმე სხვადასხვა მონაცემი (აკადემიური წარმატება, მე – კონცეფცია, ცნობისმოყვარეობა, შფოთიანობა, კონტროლის ლოკუსი, კოოპერაცია და სხვა ). შედარებით კვლევაში მონაწილეობა ათასმა მასწავლებელმა  და ათასობით მოსწავლემ მიიღო.  აღმოჩნდა, რომ ტრადიციული სკოლისგან  განსხვავებით, ჰუმანისტური, პიროვნებაზე ცენტრირებული სკოლების ფასილიტატორი მასწავლებლის მოსწავლეები:

·მეტად ეკონტაქტებიან მასწავლებელს და ერთმანეთს, მეტ შეკითხვებს სვამენ;

·უფრო ინიციატივიანები არიან;

·მეტ დროს ანდომებენ  საკუთარი სასწავლო ამოცანების გადაჭრას, კოგნიტურ ფუნქციონირებას  (უფრო მეტად ცდილობენ სააზროვნო სტრატეგიების დაუფლებას, ვიდრე დამახსოვრებას );

·ნაკლებად აცდენენ მეცადინეობებს;

·უფრო მაღალი თვითშეფასებით ხასიათდებიან;

·უფრო მაღალი აკადემიური წარმატებებით გამოირჩევიან ყველა სასწავლო საგანში;

·უფრო შემოქმედებითები არიან;

·კოგნიტურთან ერთად, გამოირჩევიან აფექტური სფეროს განვითარებითაც და სხვა.

თვითონ მასწავლებლები :

· მეტად არიან ორიენტირებულები  ინდივიდუალურ, დიფერენცირებულ და შემოქმედებით  მიდგომაზე;

· მეტ ყურადღებას აქცევენ ბავშვის განცდებს;

·ხშირად  მართავენ მოსწავლეებთან დიალოგს;

·სასწავლო პროცესის დაგეგმვის მიზნით მოსწავლეებთან თანამშრომლობენ;

·მუშაობისას ითვალისწინებენ მოსწავლეთა შეხედულებებს;

·ხშირად იღიმიან გაკვეთილზე და სხვა.

 შედეგები ერთგვარად მოულოდნელი აღმოჩნდა თვითონ  მკვლევრებისთვისაც – ჰუმანისტურ სკოლებში ბავშვებს უყვართ  სწავლა!  მოსწავლეები ამის მრავალ მიზეზს ასახელებენ. მათ გამონათქვამებში ასახული ოპტიმიზმი გააზრებულ ახსნას მოითხოვს.  მკვლევრებმა სცადეს კიდეც მისი ახსნა.

    რა თავისებურებებით ხასიათდება ის სასწავლო გარემო, რომელიც მოსწავლეს საშუალებას აძლევს განვითარდეს და თანაც ხალისიანი და ბედნიერი იყოს? რა დასკვნები შეიძლება გაკეთდეს ამ კვლევაში მონაწილე მოსწავლეების გამოცდილებიდან? მკვლევრებმა რამდენიმე ასპექტი გამოყვეს:

1.მოსწავლეებს სურთ, რომ მათ ეპყრობოდნენ ნდობითა და პატივისცემით. მოვიტანთ რამდენიმე გამონათქვამს: „ყველა მასწავლებელი პატივს გვცემს და ჩვენც ასევე ვიქცევით”;  „ისინი კი არ ლაპარაკობენ, არამედ  გველაპარაკებიან, ზემოდან  არ გვიყურებენ”; „მასწავლებელი გვენდობა, იცის, რომ ჩვენ ამ სამუშაოს ისე შევასრულებთ, როგორც შეგვიძლია”; „მასწავლებელი კი აღნიშნავს, რომ ეს გარკვეული რისკია, მაგრამ საჭირო და სასარგებლო. მოსწავლეს უნდა ენდო. სწორედ ამიტომ, ჩვენი სკოლის დევიზია: განათლება არის რისკი, რომ ენდო”;

2. მოსწავლეებს სურთ თავი იგრძნონ სასკოლო ოჯახის წევრებად. მკვლევრები მიუთითებდნენ , რომ სიტყვა „ოჯახს” სკოლის მიმართ თითქმის ყველა მოსწავლე იყენებს: „ისინი ისე გვეპყრობიან, თითქოს ოჯახში ვიყოთ”; „მე ეს სკოლა ავირჩიე და არც ვნანობ, თითქოს სახლში ვარ…”; ერთ-ერთი მშობელი კი ამბობს: „მომწონს   „საგანმანათლებლო ოჯახის” იდეა, სადაც მასწავლებელსა და მოსწავლეთა შორის კონტაქტი მჭიდროა, პარტნიორულ  და ურთიერთპატივისცემის იდეაზეა დაფუძნებული,  უპირობო სიყვარული  და მხარდაჭერა მოვალეობასთანაა შერწყმული”.

3. მოსწავლეებს სურთ, რომ მასწავლებლები დამხმარენი იყვნენ.  „ჩემს მასწავლებლებს ყოველთვის აინტერესებთ, რითი ვარ დაკავებული, ისინი ყველას მიმართ ყურადღებიანები არიან”. მკვლევარი წერს, რომ ერთ-ერთი მოსწავლე მის შეკითხვაზე, თუ  როგორ ახერხებს მასწავლებელი 140 მოსწავლეს ყოველდღიურად გაესაუბროს, პასუხობს – “ძალიან ძნელია. დღის ბოლოს  მათ  სახეზე აწერიათ, რომ დაღლილები არიან, მაგრამ მზად არიან დაგეხმარონ”.

4. მოსწავლეებს სურთ ჰქონდეთ პასუხისმგებლობა. „მინახავს სკოლის მოსწავლეები, რომლებიც მონაწილეობას იღებენ სხვადასხვა  ღონისძიებაში,  დისკუსიაში, სიტყვით გამოდიან კრებებზე, კონფლიქტურ სიტუაციებში… მონაწილეობენ ყველა ღონიძიებაში, რაც სასკოლო ცხოვრებას ეხება და სადაც მათი მონაწილეობა საქმეს წაადგება. ასეთ დროს სკოლის ადმინისტრაცია და მასწავლებლები პატივისცემას გამოხატავენ მათ მიმართ, წაახალისებენ საკითხისადმი მათ აქტიურ დამოკიდებულებას (ნაწყვეტი კვლევის ანგარიშიდან). ერთ-ერთი მოსწავლე კი ამბობს: „ თუ მასწავლებლებმა ასწავლეს  და აგრძნობინეს მოსწავლეებს, რომ ამ სამყაროში მათ თავიანთი  ადგილი აქვთ, მაშინ მოსწავლეს უჩნდება სურვილი მეტი გაიგოს – ისწავლოს როგორ იცხოვროს უკეთ”.

5. მოსწავლეებს სურთ თავისუფლება და არა ყველაფრისუფლება. ამ ორ რამეს ისინი კარგად არჩევენ. მათ მიაჩნიათ, რომ აუცილებელია სტრუქტურის მოქნილობა, რათა პრობლემები თავიდან იქნას აცილებული. „მიმაჩნია, რომ ჩვენი თავისუფლება უფრო მეტად თვითგამოხატვის საშუალებაა და არა ჩვენი უწესობის ან თვითკონტროლის უქონლობის გამოხატულება. ჩვენი თავისუფლება – ეს საკუთარი თავის გამოხატვის თავისუფლებაა”, – ამბობს მოსწავლე.

6. მოსწავლეებს სჭირდებათ ადგილი, სადაც მათ  საქმე გააერთიანებთ. საერთო მიზნების მიღწევა წარმოუდგენელია თბილი, მასწავლებელ-მოსწავლეს შორის თანამშრომლობითი გარემოს არსებობის გარეშე. ყველა იმ სკოლაში, სადაც მოსწავლეს უხარია ყოფნა, არსებობენ მოსიყვარულე ადამიანები, რომლებიც მზრუნველობას სხვადასხვა სახით ავლენენ. მაგ, ერთ-ერთ სკოლაში დამლაგებელს თავისი რუბრიკაც კი აქვს სასკოლო გაზეთში, სადაც მისი სურვილებია გამოთქმული. ერთ-ერთმა მოსწავლემ  მკვლევარს უთხრა: „მასწავლებლები ჩემზე ზრუნავენ, მეხმარებიან არა მარტო თავიანთ საგანში, არამედ სხვა საგნებშიც და პირადი პრობლემების გადაჭრაშიც  კი. სხვა სკოლაში  საგნის მასწავლებელი მეუბნებოდა, რომ არ აინტერესებს სხვა საგანში რა მდგომარეობა მაქვს, მთავარია მის საგანს ვსწავლობდე…  ჩვენთან ასე არაა…”

7. მოსწავლეებს სურთ მასწავლებლი, რომელიც დაინტერესებულია მათი წარმატებით და არა მარცხით.  ერთ-ერთი მოსწავლე მკვლევარს უყვება: „ჩემი  მასწავლებელი საშუალებას არ მაძლევს დავმარცხდე, ისეთი რთული მდგომარეობიდან გამოვუყვანივარ, რომ მეგონა, აღარაფერი მიშველიდა. მოვა ჩემთან, შემეკითხება, გაარკვევს რა მიჭირს, დამეხმარება, დამატებით მამეცადინებს და ბევრს ისეთ რამეს ჩამიტარებს, რაც არც კი ევალება. არა მარტო მათემატიკის ამოცანების ამოხსნაში მეხმარება, არამედ აინტერესებს, მე როგორ ვაკეთებ ამას, რას ვფიქრობ ამოცანაზე. როცა მას „ფანჯარა” აქვს, შემიძლია ვთხოვო დახმარება და უარს არ მეტყვის, დამელაპარაკება ოჯახურ პრობლემებზეც კი, მომისმენს”. ერთმა სპეც./სკოლის („ცუდი ქცევის” ) მოსწავლემ მკვლევარს მოუთხრო იმის შესახებ,  თუ როგორ წაახალისა ის მასწავლებელმა წარმატებისკენ და ააცილა ციხის გზას: „მან შანსი მომცა. როდესაც რაიმეს არასწორად ვაკეთებდი, ის ნებას მრთავდა კვლავ და კვლავ მეცადა, ვიდრე არ გამომივიდოდა. მოთმინებით ელოდა ჩემს წარმატებას, ასეთი შანსი ბევრ მოსწავლეს არ აქვს, მე გამიმართლა. ასეთ დროს ბევრი მასწავლებელი გაჩქარებს, გიყვირის, საერთოდ არ გელაპარაკება, ან შეიძლება კლასიდანაც გაგაძევოს. ჩემი მასწავლებელი კი არასოდეს მაძლევდა საშუალებას დავნებებულიყავი”. მასწავლებლის  ასეთი დამოკიდებულება კიდევ უფრო ღირებულია „ცუდი ქცევის” მოსწავლეების მიმართ. კ.როჯერსი წერს: “ერთი კოლეგა ციხის სკოლაში ასწავლიდა. მან მითხრა, რომ აღმოაჩინა 3 სერიოზული მიზეზი, რის გამოც პატიმრები ვერ ახერხებენ გაარღვიონ დანაშაულისა და სასჯელის წყეული წრე: 1. ყველა მათგანს აქვს წაკითხულის გააზრების  პრობლემა, რაც ხელს უშლით სოციალური წარმატების მიღწევაში; 2. მათ ვერ გაიხსენეს მასწავლებლები, რომლებიც ადამიანურად ეპყრობოდნენ; 3. ყურადღების ცენტრში მხოლოდ მაშინ ხვდებოდნენ, როცა პრობლემებს ქმნიდნენ.….. საუკეთესო საშუალება დანაშაულის ტალღის შესაჩერებლად, რომელმაც წალეკა ჩვენი ქვეყანა, სკოლების გაადამიანურება შეიძლება აღმოჩნდეს და არა ახალი ციხეების აშენება”, – ასკვნის ის.

8. მოსწავლეებს სურთ ჰქონდეთ არჩევანი, თქვენ წარმოიდგინეთ, სასწავლო პროგრამის შერჩევისასაც კი, ოღონდ სასკოლო ცხოვრების გარკვეულ მონაკვეთში. მათ სურთ სრული თავისუფლება, მაგ. ფაკულტატური მეცადინეობის, წრეების  შერჩევისას. აი, რას ყვება სკოლის ერთ-ერთი მოსწავლე: „ჩემს სკოლაში ყველა  მოსწავლეს საშუალებას აძლევენ ყოველ ოთხშაბათს, დილით, 2 საათი პატარებთან იმუშაოს საბავშვო მუზეუმში და მერე დაბრუნდეს სკოლაში. ჩემთვის ეს ძალიან სასარგებლოა,  მიყვარს ბავშვებთან მუშაობა და ბევრ რამეს ვსწავლობ, ვემზადები მათთვის საინტერესო ამბების მოსაყოლად. ზოგი მოსწავლე ბაღში მიდის, ზოგი მუნიციპალიტეტში, ვისაც სად მოსწონს იქ დადის და ყველა კმაყოფილები ვართ. ამ საქმიანობაში ჩასართავად ვემზადებით, გავდივართ გასაუბრებას. ჩვენ ეს ძალიან მოგვწონს”. 

1. თქვენ საუბრობთ თავისუფლებაზე, რას გულისხმობთ მასში? მოვიტანთ კვლევაში მონაწილე მოსწავლის გამონათქვამს: „ ეს  არის, თუ შეიძლება ასე ითქვას,  გაკონტროლებული თავისუფლება, რომელიც დაცულობის განცდას გიქმნის. როცა უფლებას გაძლევენ  და გეხმარებიან თვითონ გაიგო, რაც ძალიან სასარგებლო და სასიამოვნოა”. 

2. რით გამოირჩევა თქვენი სკოლა?  „აქ ბევრი რამ უკავშირდება თვითშეფასებას. ყველას გვეუბნებიან რა პოტანციალის მატარებლები ვართ და გვეხმარებიან მის განვითარებაში”; „მასწავლებლები და მოსწავლეები გვერდიგვერდ ვდგავართ”; „დისციპლინის პრობლემა არ გვაქვს, მოსაწყენად არ გვცალია, ბევრი საინტერესო საქმე გვაქვს საკეთებელი”.

3. როგორ ხდება თქვენი შრომის შეფასება?  „ჩვენი ნამუშევრები ფასდება, შეიძლება წარუმატებლობა გელოდეს, მაგრამ დიდი ბედნიერებაა იმის განცდა, რომ ეს არც შენთვის და არც სხვისთვის კრახი არ არის. მასწავლებელი კი არ ჩაგისაფრდება რაში გამოგიჭიროს, არამედ  წინასწარ გაფრთხილებს ამ მოსალოდნელი უსიამოვნების შესახებ  და გეხმარება, გვერდით გიჯდება, გელაპარაკება, მიგითითებს და შენც შეცდომის გამოსწორების შანსი გეძლევა”.

4. უფროსკლასელები რაიმე პასუხისმგებლობას გრძნობთ კლასში  ახალგადმოსული მოსწავლეების მიმართ? „რასაკვირველია, ისინი სხვა სკოლებიდან მოდიან. ვეკითხებით მათ – საიდან, რატომ მოვიდნენ. ვუხსნით, რომ არაფერი განსაკუთრებულის კეთება არ არის საჭირო, უბრალოდ, უნდა იყვნენ ისეთები, როგორებიც არიან. და ეს ყველას მოსწონს”.

5. რა პასუხს შემოხაზავდით სკოლაზე: „ვერ ვიტან სკოლას”; „არც მიყვარს, არც მეჯავრება”; „სკოლა კარგია”; „სკოლა მიყვარს”.  „პირადად მე, არც კი გავჩერდებოდი ამ სკოლაში,  რომ არ მიყვარდეს. მე და ჩემს თანაკლასელებს ამ თემაზე ხშირად გვისაუბრია, სკოლა მიყვარს მეც და ჩემს მეგობრებსაც”.

  

სტატიის პირველ ნაწილში შემოგთავაზეთ ზოგადი ინფორმაცია Weingarten-ის (ვაინგართენი) პედაგოგიური სკოლის მიერ შემუშავებული თეორიის შესახებ, რომელიც სწავლისადმი სისტემურ მიდგომას ეხებოდა. იქვე აღვნიშნეთ, რომ ამ მიდგომის გამოყენება შესაძლებელია როგორც 45–წუთიან გაკვეთილზე, ასევე რამდენიმეკვირიანი პროექტების დროსაც. როგორ განვახორციელოთ იგი პრაქტიკაში? როგორ შევქმნათ ისეთი სასწავლო გარემო, სადაც მოსწავლეები თავად შეძლებენ საკუთარი სწავლის ორგანიზებას? ამისათვის აუცილებელია დაცული იყოს შემდეგი წინაპირობები: 

 ვრცლად