მძიმე დრო უდგას ბუნებისმეტყველებას. მსოფლიოში თითებზე ჩამოსათვლელია ქვეყნები, სადაც საბუნებისმეტყველო და საინჟინრო სპეციალობები უფრო პოპულარულია, ვიდრე სხვა დანარჩენი. დედამიწას პანდემიასავით მოედო „ადვილი” ცხოვრების წესი. გადავეჩვიეთ სიღრმისეულ აზროვნებას, პრობლემის ფესვების ძიებას… ლოგიკისა თუ არსებობის მარტივ და მზა ფორმულებს უფრო აქვს დღეს გასავალი… ამიტომაც ავითვალწუნეთ საბუნებისმეტყველო დისციპლინები: მათემატიკა, ფიზიკა, ქიმია, ბიოლოგია…
რა მაძლევს ამ დასკვნის საფუძველს? – მოსწავლეთა საერთაშორისო ოლიმპიადა ქიმიაში.
მოსწავლეთა საერთაშორისო ოლიმპიადა ქიმიაში IChO წელს უკვე 46-ედ გაიმართა, საქართველომ კი მასში პირველად(!) მიიღო მონაწილეობა. ჩვენი უახლოესი მეზობლები, აზერბაიჯანი და სომხეთი, IChO-ში საბჭოთა კავშირის დაშლისთანავე ჩაერთნენ და ბოლო რამდენიმე წელია, უკვე საპრიზო ადგილებზეც გამოთქვამენ პრეტენზიას. რატომ ასე გვიან? მიზეზი უამრავია, მაგრამ მთავარი ალბათ მაინც ჩვენი უნიათობაა, და აქ სულაც არ ვგულისხმობ ოფიციალურ სტრუქტურებს.
საქართველო IChO-ს 2012 წელს შეუერთდა ასოცირებული 77-ე წევრის (დამკვირვებლის) სტატუსით. ყველაფერი კი ფაქტობრივად კერძო ინიციატივით დაიწყო. ნინო გიგილაშვილისა და გია ხატისაშვილის (ეროვნული საგამოცდო ცენტრი) რეკომენდაციით, ასოციაციის სახელით განაცხადი შევიტანეთ ოლიმპიურ კომიტეტში, მაგრამ კომიტეტმა ოფიციალური სტრუქტურების ნებართვა და უამრავი სხვა დოკუმენტი მოითხოვა. მივმართეთ თხოვნით განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, რომელმაც მაშინვე დაუჭირა მხარი ამ ინიციატივას. მისი და რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ორგანიზებული, საქმიანი მხარდაჭერა რომ არა, IChO-ს რიგებში საქართველო დღესაც არ იქნებოდა.
პირველი დიდი ნაბიჯი გადაიდგა. ორი წლის განმავლობაში (2012-2013) საქართველო დამკვირვებლის სტატუსით ესწრებოდა ოლიმპიადას და ყოველწლიურად გვიწევდა მოხსენების წაკითხვა ჩვენი საკანონმდებლო ბაზის, ეროვნული სასწავლო პროგრამის, სწავლების სტანდარტის, მოსწავლეთა შერჩევის წესის შესახებ. მოხსენებები, თამამად შეიძლება ითქვას, დიდი მოწონებით სარგებლობდა, რამაც გადამწყვეტი როლი შეასრულა სრულფასოვანი წევრის სტატუსით ჩვენს მიღებაში. ამრიგად, 2014 წელს ვიეტნამში საქართველომ უკვე მოსწავლეთა გუნდი გაგზავნა სრული შემადგენლობით. საქართველოს ისტორიაში პირველი ნაკრების წევრები იყვნენ ლევან მექერიშვილი (სკოლა „ალბიონი”), იულია ნიაური, ნუგზარ ლეკიაშვილი, ლუკა მალაშხი, მწვრთნელები – ელიზბარ ელიზბარაშვილი, ვახტანგ კურცხალია, თინათინ ბუთხუზი და ემზარ ლომიძე.
ცხადია, ასეთ დიდ საერთაშორისო ფორუმზე მოხვედრა უკვე წარმატებაა, მაგრამ ოლიმპიადაში ქვეყანა მხოლოდ „მონაწილეობისთვის” არ უნდა მონაწილეობდეს. წელს ჩვენმა ნაკრებმა მედლები ვერ აიღო. ეს კანონზომიერიცაა (თუ რატომ, ქვემოთ მოგახსენებთ), მაგრამ სასწრაფოდ უნდა დაისახოს სტრატეგიული გეგმა, რომელიც საშუალებას მოგვცემს, გაისად აზერბაიჯანში საპრიზო ადგილებზე გვქონდეს პრეტენზია. მართალია, ერთ წელიწადში ამის მიღწევა ძნელია, მაგრამ შეუძლებელი არ არის!
ჯერ მოკლედ განვიხილოთ, რას წარმოადგენს ოლიმპიადა. იგი ორ ტურად ტარდება და მოიცავს 5-5-საათიან პრაქტიკულ და თეორიულ ტურებს. ამოცანების სავარაუდო თემატიკა და სირთულე რამდენიმე თვით ადრე ცხადდება. მიმდინარე წელს პრაქტიკული ამოცანები ეხებოდა ევგენოლოქსი ძმარმჟავას სინთეზს, ვანილინსა და ბენზილამინს შორის კონდენსაციას, თუთიისა და ტყვიის განსაზღვრას თუთიის ოქსიდში, სალიცილმჟავას რკინის კომპლექსის წარმოთქმის რეაქციის კინეტიკის შესწავლას და ა.შ. თეორიული ტური კიდევ უფრო რთული ამოცანებით იყო დატვირთული და მოიცავდა კვანტური, ანალიზური, ორგანული ქიმიის უაღრესად სპეციფიკურ საკითხებს (მაგალითად, ვიტამინ H-ის სინთეზს). აღნიშნული ამოცანები მოითხოვს ქიმიის კონკრეტული მიმართულებების და მისი სპეციფიკური საკითხების მეტად ღრმა ცოდნას და დროის დიდ რესურს. გამოცდილ ქიმიკოსსაც გაუჭირდება 5 საათის განმავლობაში ამ ამოცანების ამოხსნა, ვინაიდან ხშირად ხანგრძლივი გაანგარიშებებია შესასრულებელი ან საკმაოდ გრძელი რეაქციის მექანიზმებია დასაწერი. და მთავარი – არც ერთი ეს საკითხი არ არის ჩვენი სასკოლო პროგრამის ნაწილი! ასეთია ოლიმპიადის წესები, შესაძლოა, მეტად მკაცრიც, ზედმეტად გართულებულიც, მაგრამ იგი „რიგით” მოსწავლეებზე არ არის გათვლილი.
მაშ, ვინ და როგორ აღწევს წარმატებას? ბოლო სამი წლის ანალიზით, წარმატებული ქვეყნები შეიძლება ორ ჯგუფად დაიყოს. ერთ ჯგუფს ის ქვეყნები ქმნიან, რომლებიც დიდ ინვესტიციას ახორციელებენ, მეორეს კი ისინი, რომლებიც საერთაშორისო დონეზე აღიარებული (ინგლისურენოვანი) სახელმძღვანელოებით ასწავლიან ქიმიას ზედა კლასებში. აქვე უნდა დავძინო, რომ მეორე მეთოდი უფრო ეფექტურია. სინგაპური, ტაივანი, პაკისტანი, მალაიზია, ინდოეთი და სხვა მათი მსგავსი ღარიბი ქვეყნები უფრო მეტ საპრიზო ადგილს იკავებენ, ვიდრე არაბეთის ნახევარკუნძულის, შუა აზიის სახელმწიფოები და აშშ (მათი ნაკრებების მოსამზადებელი ბიუჯეტი ექვსნიშნა რიცხვებით განისაზღვრება).
ამრიგად, უნდა დაარსდეს ქიმიის კლუბები, რომლებიც:
1. უზრუნველყოფს ტრენერების მოზიდვას, შერჩევას და საჭიროების შემთხვევაში გადამზადებას.
საოლიმპიადო, მით უფრო – საერთაშორისო ოლიმპიადისთვის გამიზნული, ამოცანების ამოხსნა მოითხოვს სპეციფიკურ ცოდნას. ხშირად ამ ამოცანების ამოსახსნელად მარტო ქიმიის ცოდნა არ არის საკმარისი. ნაკრები უნდა მოამზადოს ტრენერთა ჯგუფმა და არა ერთმა ან ორმა მასწავლებელმა.
3. უზრუნველყოფს ტრენინგების რეგულარულ ჩატარებას.
4. უზრუნველყოფს დისტანციურ ტრენინგებს.
წლევანდელი ეროვნული ოლიმპიადის შედეგებმა კიდევ ერთხელ ცხადყო, რომ ქიმიით დაინტერესებული მოსწავლეები მხოლოდ თბილისის სკოლებში არ სწავლობენ – საკმაოდ დიდია რეგიონის მოსწავლეთა წილი, ამიტომ აუცილებელია, უზრუნველყოფილ იქნეს ასეთი მოსწავლეების ჩართულობაც საერთაშორისო ოლიმპიადებისთვის მზადების პროცესში.
5. მოიპოვებს ფინანსურ უზრუნველყოფას.
