ხუთშაბათი, მაისი 1, 2025
1 მაისი, ხუთშაბათი, 2025

რა აინტერესებს მას, ვისაც არაფერი აინტერესებს

0
მამაჩემი დარწმუნებული იყო, რომ რაგბიში ვერ ვივარგებდი. „ეს შენი საქმე არ არის. მიაწექი იმას, რაც კარგად გამოგდის – ისტორიას, ლიტერატურას. ამათ დაძრავ, იმ დათვებს – ვერა”- ამბობდა ის. ზურაბი წინააღმდეგი იყო, რომ ჩვენი უბნის გუნდის – „მგლების” წევრი გავხმდარიყავი. გულის სიღრმეში მამაჩემს ვეთანხმებოდი. ბავშვობიდან ტლანქი, მოუქნელი და არასპორტული ვიყავი, მხედველობის პრობლემები მქონდა, მშიშარაც გახლდით – სიბნელისა და უშველებელი გველის – ანაკონდასი მეშინოდა. ამ მოუქნელობისა და შიშების პარალელურად, რაგბის შიდა სამზარეულო არაადამიანურად მაინტერესებდა. უფრო ზუსტად კი – ცნობისმოყვარეობა მკლავდა, თუ რა გრძნობა გეუფლება, როცა შენი ქვეყნის ჰიმნის დროს, მხარბეჭგადაფსკვნილი დგახარ გუნდელებთან ერთად და ათიათასობით ქართველი მოგჩერებია; როცა კომეტასავით მოწყვეტილ მოწინაარმდეგეს მიწაში თავით ჩაარჭობ და აღტკინებული სტადიონის ზმუილი გაგაყრუებს; როცა მოწინააღმდეგის ჩათვლის მოედანში მკლავში ამოჩრილი ბურთით შესრიალდები და ტრიბუნა დაინგრევა; როცა რუსეთის ნაკრებს დაამარცხებ და მოედანს საპატიო წრეს დაარტყამ.
მამაჩემს უნდოდა, რომ ამ ინტერესის დაკმაყოფილებაზე უარი მეთქვა. ზუსტად ასე – სანაგვეზე მიმეყარა ყველა ის ოცნება, რომელიც საქართველოს ნაკრების თამაშიდან თამაშამდე ჩემს ტვინში აკუმულირდებოდა. ეს არასამართლიანი იყო. მამის ეს აკრძალვანარევი სურვილი ჩემს გონებაში შლიდა ყველა იმ კონტურს, რომელიც იქამდე გამევლო. მე თავიდან ბოლომდე ვაცნობიერებდი, რომ რაგბის სათამაშოდ არანაირი ნიჭი არ გამაჩნდა, უბრალოდ, აინშტაინის მსგავსად, ვიყავი ვირივით ჯიუტი და მკლავდა ცნობისმოყვარეობა. მორაგბეობის სურვილი ძალიან დიდხანს დუღდა ჩემში საიმისოდ, რომ უარი მეთქვა მასზე. მითუმეტეს, რომ ჩვენი უბნის ჩემპიონ გუნდში თამაშობდნენ ბორა აბაშიძე და ზვიად ესართია – ჩემი პარალელური კლასელები, რომლებიც მერეოდნენ და მჩაგრავდნენ. არა! მე არ მინდოდა შურისძიება, ეს გრძელვადიანი პოლიტიკური გათვლებით არასწორი ნაბიჯი გამოვიდოდა. ზავის დადება ბევრად მომგებიანი იქნებოდა. მათ გუნდში შესვლა კი ამისთვის ზედგამოჭრილი გამოსავალი იყო.
„მე მაინტერესებს” – ვუთხარი მამას. მან სწორი გადაწყვეტილება მიიღო – არ ამიკრძალა, მაგრამ არც დამლოცა. ასე გაჩნდა ჩემი მეორე ცხოვრება, რომელშიც დედა და ბებია მეხმარებოდნენ. „თუკი ასე ძალიან გინდა, სცადე, რატომაც არა” – მითხრა მანანამ. სწორედ ისინი მაძლევდნენ ყოველთვიურ საწევროს – 10 ლარს. პირველსავე ვარჯიშზე, რომელიც დათქმულზე დიდხანს გაგრძელდა, შეშინებულმა დედაჩემმა მომაკითხა, როცა შინ დროულად არ დავბრუნდი. მან ვარჯიშის დასასრულს დარბაზში შემოიხედა, რამაც მთელი გუნდის ყურადღება მიიპყრო. ალბათ ეს იყო სპორტის ისტორიაში კარიერის ყველაზე ცუდი დასაწისი. „შენ ზედმეტად ბევრი იწვალე აქ მოსახვედრად საიმისოდ, რომ ამ უხერხულობის გამო დათმო ის” – ვუთხარი საკუთარ თავს და გუნდელებს დავუბრუნდი, რომლებმაც ალმაცერად შემომხედეს.
ნელ-ნელა გავაცნობიერე, რომ ჩემს ცნობისმოყვარეობას, ინტერესებსა და ოცნებებს კიდევ ერთი დიდი გამოწვევა – მამაჩემის გაოცება და მისი კაპიტულაცია დაემატა. არ ვაგვიანებდი ვარჯიშებზე, ძუნძულის დროს ბოლომდე ვიტანდი წვივების ჯოჯოხეთურ ტკივილს, ვცდილობდი ბურთი არ დამვარდნოდა და მწვრთნელს, გია ამირხანაშვილს, ჩემ გამო მთელი გუნდი არ დაესაჯა. ვარჯიშის დაწყებიდან ორი თვის თავზე ჩემთვის გასაკვირი რამ მოხდა. სახლიდან გასვლის წინ ეზოდან ჩემი სახელი მომესმა. როცა მეექვსე სართულიდან გადავიხედე, ბორა და ზვიადი დავინახე, რომლებმაც, როგორც აღმოჩნდა, გამომიარეს, რათა ვარჯიშზე ერთად წავსულიყავით. პირველად სწორედ მაშინ ვიგრძენი თავი გუნდის წევრად. ბორა გუნდის კაპიტანი იყო. გზაში მან რჩევები მომცა და შემაგულიანა – გია ძირითადში დაყენებას გიპირებს და აბა შენ იციო. არის მომენტები, როცა ადამიანს სრული ბედნიერებისთვის მეტი არც არაფერი სჭირდება. იმ ვარჯიშზე რკინას ვღრღნიდი, დავფრინავდი, რაქს ვპარსავდი, მოლს ხარივით ვაწვებოდი. ასე გაგრძელდა რამდენიმე ვარჯიშის განმავლობაში, სანამ არ მივხვდი, რომ ჩემპიონების გუნდში მე ვერასოდეს გავხდებოდი ძირითიადი მოთამაშე, რადგანაც მქონდა შიში, რომელსაც ვერასოდეს დავძლევდი. შექება კი ბორასგან მოდიოდა და არა მწვრთნელისგან. ამ დროს კი მივხვდი, რომ ჩემი ყოფილი იდეური მტრები უკვე მეგობრები იყვნენ. მე მაშინებდა გიორგი ცირეკიძე, რომელიც აისბერგივით მოიწევდა ხოლმე ჩემკენ და არასოდეს მყოფნიდა სიმამაცე პირდაპირ დავხვედროდი. რაგბიში კი ეგეთი კანონია – შეიძლება კუნთი კანს არ გიხეთქავდეს, მაგრამ თუ მოწინააღმდეგის გეშინია – ვერც შელოცვა გიშველის და ვერც ცისკარას სალამური.
მოგვიანებით, ერთი ვარჯიშის დროს მორიგი საკვირველობა მოხდა. მოთელვისას მოედნის განაპირას მამაჩემი დავინახე. ის არ ჰგავდა კაცს, რომელმაც შვილის შესაძლებლობის ირწმუნა; ის ძალიან ჰგავდა მამას, რომელმაც შინაგანი ბრძოლების შემდეგ გადაწყვიტა, რომ აჯობებს შვილს თავი ასე მოაჩვენოს. ერთხელაც, თამაშის წინა დღეს, მან ბაზრობაზე წამიყვანა და 14 ლარიანი, შავი ბუცები მიყიდა. იმ მომენტისთვის ყველაზე მაგარი ბუცები დედამიწის ზურგზე. ყოველ შემთხვევაში ჩემთვის. ბუცები, რომლების ჩაცმაც ყველაფერზე მეტად მინდოდა და რომლებიც საბოლოოდ ვერ ჩავიცვი, რადგანაც ჩემს გუნდელს, ძირითადის მოთამაშეს დავუთმე, მან კი თავისები – ძველისძველი, დიდი, მოფლაშული, გვერდებში გახეული მწვანე ბუცები მომცა. ბედის ირონიით, ამ ფინალურ თამაშში, მატჩის დასრულებამდე 3 თუ 4 წუთით ადრე, როცა დიდი ანგარიშით ვიგებდით, მწვრთნელმა მოედანზე შემიშვა. ეს ჩემი შანსი იყო ტრიბუნაზე მდგომი ზურაბ გორგილაძისთვის რაიმე დამემტკიცებინა. მე ბაბაჯანას ვგავდი და მთელი ძალით, თუმცა სასაცილოდ დავრბოდი. სიამოვნებით გეტყოდით ფინალურ თამაშში ლელო გავიტანე მეთქი, მაგრამ არ მინდა უსინდისო მატყუარას სახელით მიცნობდეთ. საერთოდაც, თითქმის სამწლიანი სარაგბო კარიერის მანძილზე მხოლოდ ერთი ლელო დავდე. ვარჯიშის დროს, როცა ბურთი ყველას აუტზე გადასული ეგონა. მე ის ავიტაცე და ისე გავიქეცი, თითქოს უკანასკნელი გაქცევა ყოფილიყოს. თამაში მოვიგეთ. უფრო ზუსტად კი ჩემმა გუნდელებმა მოიგეს. მე უბრალოდ სწორ დროსა და სწორ ადგილზე აღმოვჩნდი. სანამ მოწინააღმდეგის მიერ გაკეთებულ საპატიო დერეფანში გამოვივლიდი, გუნდელებს მოვეფარე, მიწიდან მუჭით ტალახი ავიღე, მაისურსა და შორტზე წავისვი და გზა გავარგძელე. შინისკენ მიმავალს კი მამაჩემმა მითხრა: „შენი ბუცები რომ გცმოდა, უკეთ ითამაშებდი”.
იმის მიუხედავად, რომ ჩემი შეცდომის გამო მთელ გუნდს არაერთხელ ურბენია მოედნის დიაგონალებზე, არასოდეს, არცერთი მათგანისგან არ მიგრძვნია, რომ ზედმეტი ვიყავი. ბორა აბაშიძე და ზვიად ესართია ჩემი საუკეთესო მეგობრები გახდნენ, რომლებსაც ვენდობი და რომელთა იმედიც ყოველთვის მაქვს. იმ ფინალიდან წლების შემდეგ, რამდენიმე თვის წინ, როცა ვიფიქრე, რომ ჩემი მორაგბეობა ჩემ გარდა ყველას დაავიწყდა, მათ შორის ოჯახის წევრებსაც კი, სამსახურში ყოფნისას, გაქანებული მუშაობის დროს იმ გუნდელმა დამირეკა, რომელსაც მაშინ მსოფლიოში საუკეთესო, 14 ლარიანი ბუცები ვათხოვე. ძველი „მგლები” ვიკრიბებით, უნდა ვიქეიფოთო. იმ წამს მომეჩვენა, რომ ხალხს შეიძლება უყვარდე და გაფასებდეს არა შენი უპირატესობებისა და სიძლიერის გამო, არამედ ისე, უბრალოდ; ისინი შეიძლება გუნდის ნაწილად აღგიქვამდნენ მაშინაც კი, როცა ამ გუნდისთვის არაფერი გაგიკეთებია; ისინი შეიძლება მგლად მიგიჩნევდნენ იმ შემთხვევაშიც, თუკი მგლისა არაფერი გცხია. ქეიფში ვერ წავედი. იმ გახსენებისგან გამოწვეული სიხარული კი დღემდე მომყვება.
„მე მაინტერესებს” – მგონია, რომ სწორედ ამაზე დგას და ამით მუშაობს ყველაფერი. იმასაც კარგად ვხვდები, რომ როცა აღარაფერი დამაინტერესებს, ჩემი ცხოვრება იმ წამსვე დამთავრდება, თუგინდ მას შემდეგ კიდევ მრავალ წელს ვიცოცხლო. 14 მარტს, საქართველო-რუსეთის ჯახის დროს, ჩემ უკან მამა-შვილი იჯდა. ერთ მომენტში, როცა სტადიონი ჩაწყნარდა, შვილის ხმა გავარჩიე: „მამა, რეგბიში მატარებ?” – აი ასე, არაგრამატიკულად, გაუმართავად, მაგრამ სავსებით გასაგებად. მამის პასუხი ვეღარ გავიგე და მართალი გითხრათ ჩემი გამოცდილების მქონე კაცისთვის არც იყო საინტერესო.
შეიძლება იმ ბიჭმა როდესმე ეს წერილი წაიკითხოს, მაგრამ მაშინ, ალბათ, გადაწყვეტილების მიღება უკვე გვიან იქნება. ეს წერილი უფრო მშობლებისთვისაა. მიეცით უფლება თქვენს შვილებს ცნობისმოყვარეობა დაიკმაყოფილონ. აკრძალვას აზრი არ აქვს, ისინი კანში მაინც ვერ დაეტევიან, რადგანაც მათ აინტერესებთ. აინტერესებთ და მორჩა. ცალკე საკითხია, როგორი მორაგბეები, ფეხბურთელები, მოჭიდავეები და ჩოგბურთელები გახდებიან ისინი. შეიძლება ჩემსავით გამოუსადეგარი სპორტსმენები გამოდგნენ. ვინ თქვა სუსტი მუხლის ან მკლავის გამო ადამიანის ჩამოწერა შეიძლებაო. ჰო, დიდი შანსია, რომ მათ ვერასოდეს შეძლონ რუსეთისთვის გატანილი ლელოთი ტრიბუნების აფეთქება.
მერე რა?

განათლების მიზნებზე და დანიშნულებაზე

0

ვფიქრობ, კოლეგები (სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები) არ გამინაწყენდებიან, თუ წერილს ერთი ზოგადი განაცხადით დავიწყებ: ქართული ენისა და ლიტერატურის საგანი ქართულ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში შესასწავლ საგნებს შორის განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა, რადგან „ქართული ენა მხოლოდ ერთ-ერთი სასწავლო საგანი კი არ არის, არამედ სხვა საგანთაგან განსხვავებით, სწავლების ენაცაა – ყველა დანარჩენი საგნის შესწავლის საშუალება (იხ. საგნობრივი პროგრამა ქართულ ენასა და ლიტერატურაში) და ამავდროულად, საგნის სპეციფიკის გათვალისწინებით, სწორედ ის ქმნის ბაზისს ადამიანის მსოფლხედვის, ღირებულებათა სისტემის ჩამოყალიბებისა და პიროვნული ზრდისთვის.

საგნის სწავლების პროცესში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება სახელმძღვანელოს. მასში აუცილებლად უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტით გათვალისწინებული სავალდებულო საპროგრამო ნაწარმოებები. აქვეა მოცემული ამ ტექსტების დამუშავებისა და ანალიზისთვის საჭირო შინაარსობრივი თუ საანალიზო-სამსჯელო ტიპის კითხვები, მითითებები, მასალა, დავალების/სავარჯიშოს ინსტრუქციები.

ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლების მიზნები და ამოცანები დეტალურადაა გაწერილი საგნობრივი პროგრამის დოკუმენტში. ამ მიზნებსა და ამოცანებს შორის არის სწორედ ის პუნქტები, რომლებზეც წერილის ფარგლებში მინდა ყურადღების გამახვილება. პროგრამაში აღნიშნულია, რომ საგანმანათლებლო მიზნებიდან გამომდინარე, ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლება სკოლაში ითვალისწინებს კონკრეტული ამოცანების გადაჭრას. სხვათა შორის, ამგვარ ამოცანებს წარმოადგენს:

  • შეაყვაროს [მოსწავლეს]კითხვა; გამოუმუშაოს ლიტერატურის, როგორც სიტყვის ხელოვნებისა და კულტურის ფაქტის, აღქმისა და გაცნობიერების უნარი;

  • ქართული და მსოფლიო ლიტერატურული პროცესებისა და უნივერსალური ლიტერატურული თემების ურთიერთკავშირის გააზრება.

კოლეგები დამეთანხმებიან, რომ სწავლების პროცესში კითხვები – რა საჭიროა ამ ტექსტის სწავლა? რაში დამჭირდება ამის ცოდნა? რატომ უნდა წავიკითხო და ვისწავლო ის, რაც არ მომწონს? აღარ შემიძლია ძველი ქართულით დაწერილი ტექსტების კითხვა და წვალება…- ხშირად გაისმის და ამ კითხვების ავტორები მოსწავლეები არიან. ადრესატები კი ჩვენ, მასწავლებლები.
აქვე მინდა მოვიყვანო რამდენიმე ციტატა ფორუმიდან, სადაც აბიტურიენტები, რომლებმაც 2014 წელს უკვე ჩააბარეს ქართული ენისა და ლიტერატურის გამოცდა, ერთმანეთს უზიარებდნენ თავიანთ შეხედულებებს, გამალებული ითვლიდნენ პარალელებს, აჯერებდნენ, რომელ პარალელში შეიძლებოდა „მოეხსნათ” ქულა, დებდნენ ესეების ნიმუშებს, რომლებიც სავსე იყო შაბლონური, გაზეპირებული ფრაზებით და ვიშვიშებდნენ: “გადავკარგავ ქართულის წიგნებს”, “წიგნი აღარ იქნება ჩემს ხელში აწი…” „ამოვისუნთქე. მორჩა წამება. იმედი მაქვს, ოდესმე დამიბრუნდება წიგნის გადაშლის სურვილი და ხალისი”, „ჰაგიოგრაფია არ გამაგონოთ. მარტივი წინადადების იქით არაფრის აღქმის უნარი აღარ შემრჩა. ჩემი ნება რომ იყოს, სმაილებით შემოვიფარგლებოდი…”

ცხადია, ამ რამდენიმე გამოხმაურების განზოგადება და მათ მიხედვით რაიმე დასკვნის გაკეთება არავალიდური და უმართებულოა, მაგრამ ამ ყველაფერს პირად გამოცდილებასაც დავამატებ და იმ მოცემულობასაც, რომ კვლევა ამ მიმართულებით სკოლებში, სამწუხაროდ, არ ჩატარებულა. ისიც აუცილებლად უნდა ითქვას, რომ ამგვარი ნეგატიური განწყობებისა და დამოკიდებულებების მიღმა, საბედნიეროდ, არიან ისეთებიც, ვისთვისაც მშობლიური ლიტერატურა და მხატვრული ლიტერატურის სამყარო, ზოგადად, ფასდაუდებელი განძი და საბადო იქნება მთელი ცხოვრების განმავლობაში. თუმცა, მოდით, ამჯერად პრობლემა დავსახოთ და მასზე ავაგოთ მსჯელობა:

რა იწვევს უკუეფექტს ისეთი საინტერსო და მრავალფეროვანი დარგის შესწავლისას, როგორიც ლიტერატურაა? ერთი მხრივ, სტანდარტის და პროგრამის და, მეორე მხრივ, ამ სტანდარტისა და პროგრამის „სამიზნე აუდიტორიის”, მოსწავლეების გამოხმაურებების გაცნობისას რატომ ჩნდება იმის განცდა, რომ „საშუალება” (სწავლების პროცესი) არსებითად სცდება მიზანს (ზემოთმოყვანილს, მაგალითად)? რამდენად ხერხდება არსებული სახელმძღვანელოების და პროგრამის ფარგლებში ამ მიზნების (შეაყვაროს კითხვა, გამოუმუშაოს ლიტერატურის აღქმის და გაცნობიერების უნარი, უზრუნველყოთ ქართული და მსოფლიო ლიტერატურული პროცესებისა და უნივერსალური თემების ურთიერთკავშირის გააზრება…) განხორციელება? სად არის საძიებელი პრობლემის სათავე და რა შეიძლება გაკეთდეს მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად?

ცხადია, ერთი სტატიის ფარგლებში ყველა ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა შეუძლებელი იქნება. ამიტომ სტატიის მიზნად დისკუსიის წამოჭრას, დასმულ საკითხებზე მსჯელობას და კოლეგების გამოცდილების გაზიარების სურვილს დავსახავ.

საკუთარი დაკვირვების შედეგებს კი მოკლედ, თეზისების სახით ჩამოვაყალიბებ:

საშუალო საფეხურზე (X –XII კლასებში) მოსწავლეების მთავარი მიზანი და მამოტივირებელი სწავლის პროცესში საატესტატო და ერთიანი ეროვნული გამოცდებისთვის მომზადებაა. (კითხვა – „ეს გამოცდაზე იქნება?” – ყველაზე ხშირად დასმული კითხვაა ამ პერიოდში. არადა, რამდენი ამაზე მეტად საინტერესო კითხვის და საკითხის წამოჭრა შეიძლება ასეთ დროს…)

მცირე დროში მოსწავლეებს საკმაოდ დიდი მოცულობის პროგრამის ათვისება და „დამუშავება” უწევთ. აქვე აღსანიშნავია ისიც, რომ საატესტატო გამოცდების ტესტები ლიტერატურის ნაწილში, ძირითადად, ფაქტობრივ, შინაარსობრივ ცოდნაზეა ორიენტირებული და რეალურად, იმას ამოწმებს, რამდენად ახსოვს მოსწავლეს შესწავლილი ნაწარმოების დეტალები. შედეგიც არ აყოვნებს. გამოცდების ჩაბარებისთანავე მათი უმრავლესობა სწორედ იმ განწყობას და დამოკიდებულებას ავლენს, რაზეც ზევით ვისაუბრეთ. რამდენად მოსალოდნელია, რომ ლიტერატურისადმი ამ დამოკიდებულებით განსმჭვალული ადამიანი „შეიყვარებს კითხვას” ან „გამოიუმუშავებს ლიტერატურის, როგორც სიტყვის ხელოვნებისა და კულტურის ფაქტის, აღქმისა და გაცნობიერების უნარს”?

საშუალო საფეხურისთვის განკუთვნილი მთლიანი შინაარსის სავალდებულო ნაწილი (60 პროცენტი) იმდენადაა დატვირთული საკმაოდ მოცულობითი ტექსტებით, რომ მასწავლებლის (ან სახელმძღვანელოს ავტორების) სურვილით, გემოვნებით ან კონკრეტული საჭიროებების მიხედვით შესარჩევი მხატვრული ტექსტებისთვის დრო და ენერგია არც მასწავლებლებს და არც მოსწავლეებს, უბრალოდ, არ რჩებათ. საინტერესოა, მეათე, მეთერთმეტე და მეთორმეტე კლასის მასწავლებლების გამოცდილების გაზიარება – როდის შეიტანეთ თქვენთვის სასურველი მხატვრული ტექსტი კლასში დასამუშავებლად, რა ტექსტი იყო ეს და რამდენი დრო დაუთმეთ მის შესწავლას?

ტექსტების უმრავლესობა, მათი თანმდევი დავალებები, სავარჯიშოები, მეთოდური მითითებები, თეორიული ნაწილი, სადაც სხვადასხვა ცნობებია მოწოდებული შესასწავლი საკითხის ირგვლივ, არაერთ უხერხულობას ქმნის სწავლების პროცესში მაშინ, როცა კლასში ეთნიკური უმცირესობის, სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები ან სხვადასხვა აღმსარებლობის მქონე მოსწავლეები არიან. ლიტერატურის შესწავლა, გააზრება, მსჯელობა ჩაკეტილ, მონოკულტურულ, წინასწარგანსაზღვრულ ჭრილში ხდება.

უმეტეს შემთხვევაში, განსაკუთრებით კი რეგიონებში, რელიგიური თემატიკა და ტექსტები, რითიც განსაკუთრებით გაჯერებულია, მაგალითად, მეათე კლასის პროგრამა (შეისწავლება ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებები) რელიგიური ინდოქტრინაციის მექანიზმად გამოიყენება, რაც პრობლემურია განსხვავებული აღმსარებლობის მოსწავლეებისთვის. ჰაგიოგრაფიული ტექსტები შეისწავლება არა როგორც ლიტერატურული ნაწარმოები, არამედ როგორც რელიგიური ტექსტი. (ამ კონტექსტში სახასიათოა, მაგალითად, ერთ-ერთი საუკეთესო ნაწარმოების, „შუშანიკის წამების” შესწავლის თანმდევი პატერნები. შუშანიკი განიხილება როგორც წმინდანი და არა როგორც პერსონაჟი, მისი ქცევის, ხასიათის, გადაწყვეტილებების განხილვის დროს ამოსავალი წერტილი არის ის, რომ შუშანიკი წმინდანადაა შერაცხული და მასზე, როგორც ქალზე, საინტერესო პერსონაჟზე საუბარი დაუშვებლადაა მიჩნეული).
ძველი ქართული ლიტერატურის უმნიშვნელოვანესი ძეგლების შესწავლისას საკმაოდ დიდ სირთულეს ქმნის ძველი ქართული ენით დაწერილი ტექსტების გაგება. ტექსტის ლექსიკურ დონეზე დამუშავებას, შინაარსის გაცნობას იმდენად დიდი დრო მიაქვს, რომ მსჯელობა, ტექსტის გააზრება და განხილვა სათანადოდ ვერ ხერხდება. ჩნდება კითხვა – რამდენად მიზანშეწონილია ძველი ტექსტების ამ მოცულობით შესწავლა? რა მიზანი აქვს ისეთი ტექსტების დიდი ხნის განმავლობაში დამუშავებას, რომელთა ლექსიკურ დონეზე ანალიზიც საკმაოდ რთული და შრომატევადია? ხომ არ აფერხებს ტექსტის გაგების ბარიერი პროცესის სწორად წარმართვას და ხომ არ რჩება ყურადღების მიღმა უამრავი მნიშნელოვანი თემა, საკითხი, პრობლემა, რაზეც თავად ამ ტექსტებშივეა ყურადღება გამახვილებული?

მისაღწევ მიზანთაგან ერთ-ერთი მსოფლიო ლიტერატურული პროცესებისა და უნივერსალური ლიტერატურული თემების ურთიერთკავშირების გააზრებაა. საშუალო საფეხურის ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებში კი მსოფლიო ლიტერატურის ნიმუშები ძალზე შეზღუდულადაა წარმოდგენილი. ტექსტების აბსოლუტური უმრავლესობა ქართული კულტურის კუთვნილებაა, სხვადასხვა ეთნიკური თუ ნაციონალური კუთვნილებისადმი ტოლერანტული დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას და მულტიკულტურულ განათლებას კი ეს ვერანაირად ვერ უზრუნველყოფს. მცირე გამონაკლისების გარდა, შერჩეული ტექსტები და სავარჯიშოები არ იძლევა განსხვავებული ეთნიკური თუ ეროვნული ჯგუფებისადმი პოზიტიური დამოკიდებულებების შექმნის შესაძლებლობას, სხვა ქვეყნების ლიტერატურული თუ კულტურული მემკვიდრეობის გაცნობის და მსოფლიო ლიტერატურული პროცესებით დაინტერესების საშუალებას.

სტატიას კი ნოამ ჩომსკის ციტატით დავასრულებ. ეს საინტერესო მოაზროვნე განათლების ორგვარ დანიშნულებაზე მსჯელობისას აღნიშნავს:

„პირველი კონცეფცია განათლების დანიშნულების შესახებ მოდის განმანათლებლობის ეპოქიდან, რომელიც ამბობს, რომ ცხოვრებაში ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანი არის წარსული მიღწევების კვლევა-ძიება, იმის შეთვისება, რაც შენთვის ყველზე მნიშვნელოვანია, შემდეგ კითხვების დასმა და შემოქმედებითობა. ამ კონცეფციის მიხედვით, განათლების მიზანია, დაეხმაროს მსწავლელს ისწავლოს, როგორ ისწავლოს დამოუკიდებლად. ეს შენ მსწავლელი წყვეტ როგორ, რა მეთოდებით ისწავლი, როგორ შექმნი რაიმე ახალს. მნიშვნელოვანი ასპექტები ამ სახის განათლების იმპულსების გაძლიერებაა, რომელიც ყველანაირ ავტორიტეტს, მოძღვარს, სისტემას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს, ფიქრობს კრიტიკულად და ქმნის კარგად ნაცადი მოდელების ალტერნატივებს.

მეორე დანიშნულება განათლების სისტემისა არის ინდოქტრინაცია, რაც გულისხმობს, რომ ბავშვობიდან ახალგაზრდები მოქცეული უნდა იყვნენ გარკვეულ ჩარჩოებში, სადაც ისინი დაემორჩილებიან ბრძანებებს, მიიღებენ მოცემულ ჩარჩოებს, არ დასვამენ შეკითხვებს, იქნებიან პასიურები და კომფორმისტები… ეს ყველაფერი ეწინააღმდეგება იმას, რასაც ტრადიციული განათლება ეწოდება…”

ოჯახი თუ საზოგადოება? – რას ფიქრობენ ქართველი ფსიქოლოგები მოზარდებს შორის ძალადობაზე

0

რა იწვევს მოზარდებში აგრესიას? რატომ ხდება, რომ ბავშვებს შორის უბრალო კამათი ხშირად ტრაგიკულად სრულდება? ამბობენ, რომ ძალიან მომრავლდა სკოლის მოსწავლეების დანით დაჭრის შემთხვევები. ბავშვებში გარკვეულ ასაკამდე ჩხუბი ერთგვარ ვაჟკაცობად ითვლება და მოზარდებს შორის კონფლიქტები მეტ-ნაკლებად ბუნებრივია, თუმცა პრობლემა მხოლოდ ჩხუბში ნამდვილად არაა. საზოგადოებისათვის უფრო ყურადსაღები ის უნდა იყოს, რომ საქართველოში სკოლის მოსწავლეები დანით დადიან და ჩხუბის დროს მტყუან-მართლის „გარკვევას” ცივი იარაღით ცდილობენ.

სამწუხაროდ არავინ ლაპარაკობს ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვან პრობლემაზე. რატომ იქცა ტენდენციად მოზარდებში დანის ტარება და როგორ შეიძლება ამ პრობლემის მოგვარება.

ნანა თაბუაშვილი, ფსიქოლოგი: ”13 დან 17 წლამდე მოზარდებში აგრესია განსაკუთრებით მატულობს. ამის მიზეზი გარდატეხის ასაკთან ერთად საზოგადოებაში შექმნილი არაჯანსაღი სიტუაციაცაა. ქართველი მამების დიდმა ნაწილმა არ იცის შვილის გაზრდა და, ვერც იმაში ერკვევა რა ღირებულებები უნდა ჩაუნერგოს მათ. მამა შვილის გასაგონად სიამაყით იხსენებს თავისი ახალგაზრდობის იმ ისტორიებს, როდესაც ჩხუბი მოუხდა და ყვება, თუ როგორ სცემა ესა თუ ის თანატოლი. ბუნებრივია, რომ მისი შვილის შეგნებაშიც ყალიბდება ვაჟკაცობის არაჯანსაღი გაგება. სამწუხაროდ, არც სკოლაში და არც ოჯახში, არავინ აქცევს ყურადღებას, რა ფასეულობები გააჩნია ბავშვს. დანის ტარების უფლებას ბავშვი მხოლოდ მაშინ მისცემს საკუთარ თავს, როდესაც იგრძნობს, რომ ამას უფროსები დიდ ყურადღებას არ აქცევენ. რა თქმა უნდა, არც ზედმეტად თავისუფლები შეზღუდვაა კარგი, მაგრამ როდესაც საუბარია ისეთ ფუნდამენტალურ საკითზე, როგორიც ბავშვის კრიმინალისკენ გადახრაა, ყველა უნდა შევთანხმდეთ, რომ ამ მავნე თვისების აღმოსაფხვრელად ტირანული მეთოდებიც კი შეიძლება იქნას გამოყენებული. დანით მოსიარულე მოზარდი საფრთხეს წარმოადგენს პირველ როგში საზოგადოებისათვის, შემდეგ კი საკუთარი თავისთავის.

– ე.ი. თქვენ მიიჩნევთ, რომ თუკი მშობელი ან მასწავლებელი ბავშვს დანას უპოვის, ძალიან მკაცრად უნდა დასაჯოს?

– რა თქმა უნდა, ასე უნდა მოხდეს. ბავშვს დანაშაულის ჩადენის არა მხოლოდ რიდი, არამედ შიშიც უნდა ჰქონდეს. ჩემი ძმისშვილი, როდესაც 12-13 წლისა იყო, გამუდმებით იპარავდა სახლიდან ნივთებს და ყიდდა. ჩემი ძმა თავის შვილს ძალიან თავისუფლად ზრდიდა და არასოდეს შეხებია ხელით, მაგრამ როცა ბავშვმა სახლიდან ნივთების მოპარვა დაიწყო, იძულებული გახდა ეცემა. იმის გამო, რომ ეს პირველად მოხდა, როცა მამამისი ხელით შეეხო, ბავშვი გაოგნდა და მერე ისე შეშინდა, რომ ქუჩაში ნაპოვნ ხურდებსაც კი არ ხარჯავდა მშობლების დაუკითხავად. თუმცა, რა თქმა უნდა, მხოლოდ ცემა-ტყეპით ბავშვის გაზრდა არ შეიძლება. მას მორალური ღირებულებები უპირველესად მშობლების ქცევიდან გამომდინარე უყალიბდება. როდესაც ბავშვის მამა თავად დადის დანით, არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ ბავშვიც მას მიბაძავს”.
ამ პრობლემასთან დაკავშირებით საერთო აზრი ფსიქოლოგებსაც კი არა აქვთ. ნანა თაბუაშვილისგან მკვეთრად განსხვავებულ შეხედულებას აყალიბებს მისი კოლეგა ლერი შენგელია. მისი აზრით, მოზარდებში არსებული კრიმინალისადმი მიდრეკილება, ახალგაზრდებში ქურდული სამყაროს პოპულარიზაციითაა განპირობებული და ამ პრობლემის მოგვარება, მხოლოდ ქურდული მენტალიტეტის აღმოფხვრის შემდეგ შეიძლება.

ლერი შენგელია, ფსიქოლოგი: ”საქართველოში იარაღის ტარების ტრადიცია ყოველთვის არსებობდა, თუმცა მშობლები შვილს იარაღს (უმეტესად ხანჯალს) მხოლოდ მაშინ აძლევდნენ, როდესაც დარწმუნდებოდნენ, რომ ბავშვი ამისათვის მზად იყო. როდესაც საქართველოში ქურდული მენტალიტეტი დამკვიდრდა, იქიდან მოყოლებული ცივი იარაღი სულ სხვა დატვირთვის მატარებელი ფენომენი გახდა. მოზარდებმა შეისისხლხორცეს მავნე შეხედულებები და ჩვევები. მათ ყოველ წამს ესმით ლეგენდის მსგავსი ისტორიები იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ მოკლა ერთმა ქურდა მეორე და როგორ უსწორდებიან კრიმინალები ქურდულში „ჩაჭრილ” თანამოძმეებს. ეს ყველაფერი ერთად აღებული ერთგვარი კატალიზატორის როლს ასრულებს მოზარდის ცნობიერებაში. ამერიკელებს აქვთ ასეთი გამოთქმა „საბოლოო უკიდურესობა”, რაც ჩიხში შესვლას და გამოსავლის არარსებობას ნიშნავს. ჩემი აზრით, სწორედ ასეთი სიტუაციაა საქართველოში მოზარდების კრიმინალური მიდრეკილებების მხრივ. სამან ერთხელ და სამუდამოდ არ აღმოიფხვრება ქურდული მენტალიტეტისადმი ინტერესი და პატივისცემა, მანამდე უბრალოდ გამორიცხულია რაიმე სასიკეთოდ შეიცვალოს. აშკარაა, რომ მომავალი საკმაოდ ბუნდოვანია”.

გაგება თუ ტკბობა? პოეზიის ინტერპრეტაციის საიდუმლო

0
„დიდ პოეზიაში არის რაღაც, რომელიც აუხსნელი რჩება, რაგინდ ყოვლისმომცველი იყოს ჩვენი ცოდნა”, – წერს თომას ელიოტი ესეში „კრიტიკის საზღვრები”.

ამიტომაც იყო, რომ უცნობ ადამიანებს, რომლებიც წერილებს წერდნენ და მისივე  ლექსების ერთგვარ ახსნა-განმარტებას სთხოვდნენ, თავმდაბლურად პასუხობდა: „ამის უნარი მე არ გამაჩნიაო”. 

შეიძლება გაჩნდეს კითხვა, თუ ავტორი ვერ განმარტავს საკუთარ ლექსს, მაშ,  მკითხველმა რაღა ქნას?

ლექსის შესწავლა სკოლაში სირთულეებთანაა დაკავშირებული. ხშირად მასწავლებელი იყენებს ცნობილ კრიტიკოსთა ანალიზს, საკუთარ გამოცდილებას და ამგვარად დაძლევს პრობლემას.

ლექსის ანალიზისას თომას ელიოტი საუბრობს  რამდენიმე საფრთხეზე.  მისი აზრით, პირველი საფრთხე ისაა, „თუკი მივიჩნევთ, უნდა იყოს ლექსის, როგორც ერთი მთლიანობის, ერთადერთი სწორი ინტერპრეტაცია. მერე ჩნდება განმარტების დეტალები, განსაკუთრებით არა ჩვენს, არამედ სხვა საუკუნეში დაწერილი ლექსებისა. მშრალი ფაქტები, ისტორიული ალუზიები, გარკვეული სიტყვის მნიშვნელობის დადგენა ამა თუ იმ ისტორიულ მონაკვეთში და მასწავლებელს შეუძლია თვალი ადევნოს, რამდენად სწორად ახერხებენ ამას მისი მოსწავლეები. მაგრამ რაც შეეხება ლექსის მთლიან მნიშვნელობას, მას ვერანაირი განმარტება ვერ ამოწურავს, რადგანაც ლექსის მნიშვნელობა არის ის, რასაც ლექსი განსხვავებული მგრძნობელობის მკითხველისათვის გამოხატავს”. 

მეორე საფრთხედ, რომელიც მკითხველს ემუქრება, ელიოტი მიიჩნევს  „იმის გააზრებას, თუ რის გაკეთებას ცდილობდა ავტორი, შეგნებულად თუ ქვეცნობიერად. იმდენადაა საზოგადოებაში ფეხმოკიდებული აზრი, თითქოს ლექსის გაგება მისი პირველწყაროს გაგებისა და პოეტის სამუშაო პროცესის შედეგია, რომ პირუკუ ქმედებასაც ადვილად ვიჯერებთ – ლექსის ნებისმიერი განმარტება იმის ანგარიშიცაა, თუ როგორ დაიწერა ლექსი”.
ელიოტი წერს, რომ, როცა თავისი ლექსის, „პრუფროკის”, სხვადასხვა კრიტიკოსის მიერ დაწერილი ანალიზი წაიკითხა, გაოცებული დარჩა სრულიად განსხვავებული და მოულოდნელი ინტერპრეტაციებით. მათგან ერთი გამოარჩია, რომელიც, როგორც თვითონ აღნიშნავს, დაეხმარა, რომ გონიერი, მგრძნობიარე და ბეჯითი  მკითხველის თვალით დაენახა საკუთარი ლექსი. იგი წერს:  „ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ „მან” ეს ლექსი ჩემი თვალით დაინახა, ანდა მის მოსაზრებებს რაიმე საერთო აქვს იმ განცდებთან, რამაც თანდათანობით ეს ლექსი დამაწერინა”.

მესამე საფრთხედ კი ელიოტი მიიჩნევს გაანალიზებული ლექსის მიმართ გაჩენილ გულგრილობას. ამას ის ამგვარად აყალიბებს: „მინდა ვნახო, ლექსის ანალიზის გულდასმით წაკითხვის შემდეგ ოდნავ მაინც თუ შევძლებ დავტკბე მისით”. როცა ადრე წაკითხული ლექსების შესახებ ანალიზი წაიკითხა და მერე ისევ ლექსს მიუბრუნდა, მიხვდა, რომ გაუჭირდა უწინდებურად შეეგრძნო ისინი: „თითქოს ვიღაცამ რაღაც მანქანა ნაწილ-ნაწილ დაშალა და მე დამაკისრა მისი ხელახლა აწყობა”.

ელიოტის დასკვნა ასეთია: „ინტერპრეტაციის მთელი ღირსება ისაა, რომ ის ჩემი საკუთარი ინტერპრეტაცია უნდა იყოს”. ის არ გამორიცხავს, რომ „ბევრი რამ არის, ალბათ, ისეთი, რაც უნდა იცოდე ამა თუ იმ ლექსის გარშემო. მეცნიერს შეუძლია მრავალგვარი ინფორმაცია მომაწოდოს და აშკარა გაუგებრობის თავიდან აცილებაში დამეხმაროს, მაგრამ, ჩემი ღრმა რწმენით, ჭეშმარიტად ღირებული ინტერპრეტაცია ლექსის კითხვის კვალდაკვალ, ჩემი საკუთარი განცდების გააზრება უნდა იყოს”. 

ელიოტს ლიტერატურული კრიტიკის უმთავრეს დანიშნულებად  ხელოვნების ნიმუშების ახსნა-განმარტება და „გემოვნების დახვეწა” მიაჩნდა, თუმცა გარკვეული დროის შემდეგ ეს აზრი ოდნავ შეცვალა, რადგან მაღალფარდოვნად ჩათვალა.  „გაგებისა და ლიტერატურით ტკბობის მხარდაჭერა” მიიჩნია კრიტიკის დანიშნულებად. 

ისიც აღსანიშნავია, რომ ელიოტს „ტკბობა” და „გაგება” განსხვავებულ მოვლენებად არ მიაჩნია. მისი აზრით, ერთი ემოციურია, მეორე – ინტელექტუალური.

„გაგებაში” ის არ გულისხმობს ახსნა-განმარტებას, თუმცა ახსნა-განმარტება ხშირად გაგების წინაპირობა შეიძლება იყოს. ის გვთავაზობს ასეთ მაგალითს: „უცნობი სიტყვებისა და სიტყვების უცნობი ფორმების გარკვევა ჩოსერის გაგებისათვის მოსამზადებელი საფეხურია. აი, ეს როგორ აიხსნება: ვიღაცას მართლაც შეუძლია ჩოსერის სიტყვათა მარაგი, მისი დამწერლობა, გრამატიკა და სინტაქსი შეისწავლოს, კიდევ უფრო შორს წავიდეს – ძალზე კარგად შეისწავლოს ჩოსერის ეპოქა, სოციალური ჩვევები, შეხედულებები, ეპოქის განსწავლულობა თუ უმეცრება და მაინც  ვერ ჩაწვდეს პოეზიას. ლექსის გაგება ისე და ისევ, სავსებით კანონიერად, „ტკბობას” უკავშირდება. ვიღაცამ იქნებ თქვას, ეს ნიშნავს იმ სიამოვნების მიღებას, რის გაცემაც ლექსს შეუძლიაო, მაგრამ ლექსით ტკბობა იმ პირობებში, როდესაც გაუგებარია, თუ რას გამოხატავს იგი, უბრალოდ, ნიშნავს სიამოვნების მიღებას ჩვენივე საკუთარი ნააზრევისგან”. 

ელიოტის აზრით, „ამა თუ იმ ლექსით სრულად ვერ ვისიამოვნებთ, თუკი ვერ ჩავწვდებით მის მნიშვნელობას. მეორე მხრივ, ასევე უეჭველია, რომ ვერ მივაგნებთ სრულად ლექსის მნიშვნელობას, თუკი მას გემოს ვერ გავუგებთ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ რომელიმე ლექსით ტკბობის ხარისხი და რაგვარობა სხვა ლექსებზეა დამოკიდებული (ეს განცდა რომელიმე ლექსით ჩვენი ტკბობისა და უკვე „დაჭაშნიკებული” სხვა ლექსებით ჩვენივე „ტკბობის” ნაერთია).

„ზოგჯერ პოეზია განმარტებების გარეშეც გასაგებია ჩემთვის”. მისი აზრით, ახსნა-განმარტება ხანდახან მკითხველს მთლიანად წყვეტს ლექსს, ნაცვლად იმისა, რომ დაეხმაროს მისი მნიშვნელობის გაგებაში.

„შექსპირის და შელის ზოგიერთი ლექსის კითხვისას დღესაც ისეთივე მწველი ჟრუანტელი მივლის, როგორც ოცდაათი წლის წინ”.

საჭიროა თუ არა ლექსის ანალიზისას ბიოგრაფიის, ეპოქისა და სხვა მსგავსი საკითხების გათვალისწინება?

ელიოტის აზრით, ბიოგრაფია, ჩვეულებრივ, გვაწვდის მასალას, რომელიც ლექსის უკეთ გაგებისათვის შესაძლოა გზამკვლევად იქცეს, „თუმცა, ამავე დროს, პოეტზე ყურადღების გამახვილებამ არ უნდა დაგვაშოროს პოეზიას. არ უნდა ავურიოთ ერთმანეთში ცოდნა – პოეტის ეპოქასთან დაკავშირებული ფაქტები, იმდროინდელი საზოგადოების ცხოვრების პირობები, მის ნაწერებში ნაგულისხმევი იმ დროს გავრცელებული იდეები, იმ ეპოქაში ენის მდგომარეობა – მისი პოეზიის გაგებასთან”. ელიოტი ამას მხოლოდ სამზადისად მიიჩნევს, თუმცა ეს ყველაფერი „პოეზიის გაგების მხოლოდ ზღურბლთან მიგვიყვანს, რომლის გადაბიჯება და შიგნით შეღწევა ჩვენ თავად უნდა მოვახერხოთ”.

ელიოტის აზრით, არ არის აუცილებელი მკითხველმა წარმოიდგინოს ის დრო, როცა ლექსი დაიწერა, ან იფიქროს ისე, როგორც პოეტი ფიქრობდა, არამედ უშუალოდ, უნდა შევიგრძნოთ პოეზია. თუ მთელ ყურადღებას გაგებაზე გადავიტანთ, ხელთ მარტივი განმარტება შეგვრჩება, თუმცა არც „ტკბობამ” უნდა გადასძალოს, რადგან „სუბიექტურისა და იმპრესიონისტულის” ტყვეობაში მოვექცევით.

„საფოს ოდის კითხვისას ის კი არაა მთავარი, რომ ჩემი თავი ოცდახუთი ასეული წლის წინ საბერძნეთის კუნძულზე წარმოვიდგინო, არამედ თავი და თავი ის შეგრძნებაა, რომელიც სხვადასხვა საუკუნისა და სხვადასხვა ენაზე მოლაპარაკე პოეზიით ტკბობის უნარის მქონე ადამიანებს აერთიანებს. ეს შეგრძნება ოცდახუთი ათეული წლის სიღრმიდან გამოსროლილი ნაპერწკალია. ასე რომ,  დიდად მადლობელი ვარ იმ კრიტიკოსის, რომელსაც ძალუძს დამანახოს, რაც უწინ არასდროს შემინიშნავს, (ან თუ დამინახავს, წინასწარ აკვიატებული აზრით მქონია გონება დაბინდული) – დამსვას პოეზიის პირისპირ და მასთან დამტოვოს. ამ შემთხვევაში, მე უნდა ვენდო საკუთარ მგრძნობელობას, საზრიანობასა და გონებრივ შესაძლებლობას”.

ყავის სურნელი

0
კუთხიდან გამოვედი და გაჩერებულ სამარშრუტო ტაქსის შორიდანვე მოვკარი თვალი. ფეხისთვის მაინც არ ამიჩქარებია – არ მეჩქარებოდა, მაგრამ დრო რომც არ მქონოდა, ხალხით სავსე ტრანსპორტში ფეხზე მაინც არ დავდგებოდი. კარი გავაღე და სალონში შევიხედე. სიცარიელე იყო, ამიტომ ავედი და იქვე, ფანჯარასთან დავჯექი. ჩემ წინ, ერთი რიგის იქით, ასე მეშვიდე-მერვეკლასელი ლოყაწითელა ბიჭი იჯდა. ეტყობოდა, სახლში კოვზით სულაც არ დასდევდნენ, თავად გეახლებოდათ ყველაფერს მონდომებით. მუხლებზე მძიმე ზურგჩანთა ედო, ალბათ სკოლიდან ბრუნდებოდა. დავჯექი თუ არა, ჩემკენ მობრუნდა, მერე მიბრუნდა, მერე ისევ მობრუნდა. არ მეცნო და ვიფიქრე, ალბათ ვინმეში შევეშალე-მეთქი, მაგრამ მისი აწრიალების მიზეზი ჩემს ჩანთაში მოთავსებული ახალდაფქული ყავა აღმოჩნდა. ამოვედი თუ არა, მისი სურნელი უგრძნია და ზემოთ აღწერილი უნებლიე მოძრაობებიც სწორედ ამით იყო გამოწვეული. რამდენიმე წუთის შემდეგ თავისთვის ჩაილაპარაკა, ახალდაფქული ყავის სურნელი დადგა სალონშიო.

სალონი მართლაც ყავის სუნით აივსო.

ბოლო დროს მეცნიერები უფრო და უფრო აქტიურად იკვლევენ ამ სასმელს და, ზოგიერთი მონაცემით, დღეში 3-4 ფინჯანი ყავა თურმე ალცჰაიმერის დაავადებასაც კი ებრძვის.

ყავაზე ადრეც დავწერე და აქაც საგანგებოდ უნდა აღვნიშნო, რომ მის შესახებ განსხვავებულ მონაცემებს წააწყდებით. ერთნი რომ აქებენ, მეორენი ყურადღებას მის უარყოფით თვისებებზე ამახვილებენ. მე კი კვლავ გავიმეორებ, რომ ყავა მიყვარს, ვსვამდი, ვსვამ და დავლევ კიდეც, და ვინაიდან მისდამი ნაზი გრძნობებით ვარ აღვსილი, აქ მხოლოდ კარგს დავწერ. ცუდი, თუ გნებავთ, თავადვე მოიძიეთ.
მეთვრამეტე საუკუნეში შვედეთში გუსტავ მესამე მეფობდა. ყავას შხამად მიიჩნევდა, თუმცა მეცნიერება იზიდავდა და რობერტ ბოილის აზრს იზიარებდა – მიაჩნდა, რომ ყოველგვარი მოსაზრება კვლევით უნდა შემოწმებულიყო. ერთ დღესაც ტყუპმა ძმამ რაღაც დააშავა. სიკვდილით დასჯა ემუქრებოდათ, მეფემ კი სიკვდილის ნაცვლად პატიმრობა და ყოველდღე რამდენიმე ფინჯანი ყავა მიუსაჯა. თან ორი ექიმი მიუჩინა, მათ ჯანმრთელობას რომ დაჰკვირვებოდნენ. ჰოდა, გამოხდა ხანი, ჯერ ერთი ექიმი მოკვდა, მერე – მეორე, მერე – მეფე… ერთი ტყუპისცალი მხოლოდ ამის შემდეგ გარდაიცვალა, 83 წლისა, მეორე კი ორი წლის შემდეგ გამოესალმა სიცოცხლეს.

სინგაპურში 45 ათასი ადამიანი გამოიკვლიეს. მათ ცეროზი ჰქონდათ, ზოგს – ალკოჰოლიზმით გამოწვეული, ზოგსაც – ჰეპატიტური. ყველას ყავას ასმევდნენ. ექსპერიმენტი 19 წელი გაგრძელდა. ალკოჰოლური ციროზით დაავადებულთა 67% მომჯობინდა და სიცოცხლე გაუხანგრძლივდა, ჰეპატიტური ციროზით დაავადებულებზე კი ყავას არც კარგად უმოქმედია, არც ცუდად.

კოფეინის შემცველობის მიხედვით პირველ ადგილზე კაფსულებია (აპარატში მოსახარში), მეორეზე – მარცვლები, მესამეზე – ხსნადი ყავა.

სუპერმარკეტში ყავის რიგებს თუ გადახედავთ, მრავალფეროვნება თვალს მოგტაცებთ. როგორ ამოვარჩიოთ ხსნადი ყავა? სასურველია, შევიძინოთ მინის ქილებში და არა პლასტმასის ჭურჭელში დაფასოებული; გრანულები ყავისფერი უნდა იყოს და არა ზედმეტად მოხალული შავი ფერისა. შინ კი სიბნელეში უნდა შევინახოთ.
ერთხელ, ჩემი მოწაფეობისას, დედას მეგობარმა დაურეკა, უთხრა, სოფლიდან ინდაურები გამომიგზავნეს და საგანგებოდ შენთვის და ქეთისთვის საცივი გავაკეთე, მოდით, წაიღეთო. ამ საჩუქარზე უარის თქმა არ შეიძლებოდა, რადგან ეს ქალბატონი განთქმული მზარეული იყო. თითებს ჩაიკვნეტო, იტყოდით მის გაკეთებულ კერძებზე. დედამ მოსატანად მე გამგზავნა – ეგონა, მისი მეგობარი ოჯახისთვის მომზადებული საცივის მცირე ნაწილს გვთავაზობდა, მაგრამ მასპინძლებმა ვეება ქვაბი დამახვედრეს. გონისწამღები სურნელი ასდიოდა… მოვკიდე ქვაბს ხელი და წამოვედი. ავტობუსში რომ ავედი, ყველას ყველაფერი დაავიწყდა. ის კი არა, უმეტესობა სწორედ ჩემს გაჩერებაზე ჩამოვიდა – ეჭვი მაქვს, სწორედ საცივის სურნელის დამსახურებით…

მაინც, რა არის სუნი? ზოგ ნივთიერებას სუნი აქვს, ზოგს კი – არა. მაგალითად, რკინა უსუნოა, იოდს კი თავისი აქროლადობის გამო გამოკვეთილი სუნი ახასიათებს. ჩვენი ცხვირი სხვადასხვა მოლეკულას „იჭერს” და სუნს ვგრძნობთ. ცხვირში 50 მილიონი სპეციალური უჯრედია განთავსებული, რომლებიც მოლეკულებს „იჭერენ” და თავის ტვინში ამა თუ იმ სუნის აღქმის შესახებ სიგნალი იგზავნება. ჩვეულებრივი ადამიანის ცხვირი დაახლოებით 10 ათას სუნს არჩევს, დეგუსტატორისა – 30 ათასს. ცხვირში მოლეკულა იმ რეცეპტორს უკავშირდება, რომელსაც მისი მსგავსი ფორმა აქვს. ეს ჯერ კიდევ ძველმა ბერძენმა ფილოსოფოსმა ლუკრეციუსმა ივარაუდა და თანამედროვე მეცნიერებმა დაუდასტურეს.

ყნოსვის ცენტრი თავის ტვინის ლიმბურ სისტემას უკავშირდება, რომელსაც ემოციების მართვის ცენტრსაც უწოდებენ, ამიტომ სურნელმა შესაძლოა სხვადასხვა ემოცია აღგვიძრას და მოგონებები აგვიშალოს.

სუნის მქონე მოლეკულებს ოდოროვექტორებს, ოდოროფორებს ან ოსმოფორებს უწოდებენ. ოსმოფორი აქროლადი უნდა იყოს, სხვაგვარად ცხვირამდე უბრალოდ ვერ მიაღწევს. გარდა ამისა, ოდნავ მაინც უნდა იყოს წყალში ხსნადი, თორემ ცხვირის ლორწოვანში ვერ გაიხსნება. ლორწო, თავის მხრივ, ცილებისა და ნახშირწყლების წყალხსნარია, რომელსაც ცხვირის ეპითელიუმი გამოყოფს და რომელიც ნერვულ დაბოლოებებს ფარავს. თუმცა ლორწოს ორგანულ მოლეკულებს უნარი შესწევთ, გაუხსნელი მოლეკულები რეცეპტორებამდე მიიტანონ. ოსმოფორს უნდა შეეძლოს ლორწოს ცილის მოლეკულასთან ურთიერთქმედება და ნერვული რეცეპტორიდან თავის ტვინამდე სიგნალის გადაცემის პროვოცირება. ამ შემთხვევაშიც (ფერმენტებისა და სუბსტრატისა არ იყოს) „გასაღები-კლიტის” პრინციპი მოქმედებს, ანუ განსაზღვრულ ცილას მხოლოდ განსაზღვრული ფორმის ოსმოფორი შეიძლება დაუკავშირდეს.

რაც შეეხება მკვეთრ და უსიამოვნო სუნებს, მათი მოლეკულები ოდნავ განსხვავებული ტიპის უჯრედებს უკავშირდებიან.

ზოგიერთი ნივთიერების მოლეკულის სუნი საოცარ ასოციაციებს იწვევს. მაგალითად, პარა-ჰიდროქსიფენილბუტანონ-2 (C10H12O2) და იონონი (C13H20O). ორივე კეტონია. პირველი მათგანი ჟოლოს დამწიფებისას წარმოიქნება. არომატული სუნიც მისი დამსახურებაა. იის ფოთლების შემადგენლობაშიც შედის, ამიტომ სულაც არ არის გასაკვირი, რომ პარფიუმერები მას ხშირად იყენებენ სუნამოების შექმნისას. მეორე კეტონი მზეზე გამომშრალ თივას აძლევს დამახასიათებელ სურნელს.

დიალილდისულფიდი (C6H10S2), ალილპროპილდისულფიდი (C6H12S2), თიოპროპიონალდეჰიდ-S-ოქსიდი (C3H6OS). თითოეული მათგანი გოგირდს შეიცავს, რომელიც Allium-ის რიგის მცენარეებს მკვეთრ სურნელს ანიჭებს. ამ მცენარეებს ძალიან კარგად იცნობთ. ნიორს და ხახვს ვგულისხმობ. მათში ბევრია გოგირდშემცველი ამინმჟავა, განსაკუთრებით – ცისტეინი. თავად ხახვი და ნიორი უსუნოა, მაგრამ აბა ერთი გაჭერით, დაჭყლიტეთ, ჩაღეჭეთ, ანუ უჯრედები დაუზიანეთ – მაშინვე დაიწყება ფერმენტული რეაქცია და ამინმჟავებში შემავალი აზოტი და გოგირდი აქროლად ნაერთებად გარდაიქმნება. მათ შორის ამიაკიც წარმოიქმნება და ზემოთ დასახელებული ნაერთებიც.

ევგენოლი (C10H12O2) დაფნის ფოთლის ეთერზეთში შედის. იგივე ალდეჰიდი მუსკატის კაკალშიც (Myristica fragrans) გვხვდება.

მარაქეშში, „წითელ ქალაქში”, მინარეთია, რომელიც მაშინდელმა სულთანმა ესპანელებზე გამარჯვების ნიშნად ააგებინა. მის კედლებს მუსკატის სუნი ასდის. მეთორმეტე საუკუნეში, მინარეთის მშენებლობისას, ცემენტს 1000 ტომარა მუსკატი შეურიეს და სუნი დღესაც იგრძნობა. 

ფურილ-2-მეთანთიოლი (C5H6OS) ახალმოხალული ყავის სურნელს გადმოსცემს. აი, ისეთს, მე რომ სამარშრუტო ტაქსში ავიტანე. მოხალვის დროს ყავის მარცვლები ფერს იცვლის და მუქი ყავისფერი ხდება, ზოგჯერ კი შავიც. ამ შემთხვევაში ყავა დაგიწვავთ და ეგ არის. აი, ლამაზი ყავისფერი კი მაიარის რეაქციით მიიღება. რეაქციას სახელი ლუის კამილ მაიარის პატივსაცემად უწოდეს. სწორედ მან აღწერა პროცესი გასული საუკუნის დასაწყისში. საზოგადოდ, ნებისმიერი პროდუქტი, რომელსაც ვწვავთ ან ვაცხობთ, ფერს იცვლის. ამ დროს ძირითადად გლუკოზა და ამინმჟავა შედის ერთმანეთთან რეაქციაში. შედეგად წარმოიქმნება ნაერთები, რომლებიც ერთმანეთს პოლიკონდენსაციის პრინციპით უკავშირდება. მინდა შეგახსენოთ, რომ ამ პროცესის დროს წყლის მოლეკულები გამოიყოფა. შედეგად აზოტშემცველი პოლიკონდენსატები, იგივე მელანოიდინები წარმოიქმნება. სწორედ ისინი აფერადებენ შემწვარ, გამომცხვარ თუ მოხალულ პროდუქტებს.

ახლა აივანზე ვდგავარ, გარეთ გაზაფხულის სუნია. მეზობელი აივნიდან ყავის ნაცნობი სურნელი მოდის. ეტყობა, ხალავენ, მაიარის რეაქციის ყველა ნიშანი სახეზეა. 

გაზაფხულის სუნში არეულ ყავის სურნელს ხარბად ჩავისუნთქავ და მურმან ლებანიძის სტრიქონებს ვიხსენებ:

„ღმერთო, ღმერთო, მე სულ ველი
სიკვდილს… შენ მაცოცხლო ვინძლო, 
სანამ ვიცნო ეს სურნელი,
სანამ ეს სურნელი ვიგრძნო…”

5 საქმე – 5 ადამიანი

0
მათზე ხშირად ვფიქრობ. ათასი საქმისათვის თავმიცემული, როცა დაღლილობისგან დათრგუნული საკუთარ თავში გაძლებისა და გადარჩენის ძალას ვეძებ, მათზე გაფიქრებაც კი მშველის. რამდენიმეზე ადრეც დამიწერია, მერეც დავწერ. დღეს კი:

1. მამა მაკარმა დამირეკა. ზუგდიდშიც დავრეკე და ვიფიქრე, შენს ამბავსაც გავიგებო. ყურადღებიანი კაცია. გაგამხნევებს, გაგამაგრებს, წუხილს და შეჭირვებას გაგიიოლებს; შინაარსიანი საუბარი იცის, განათლებულია, წიგნიერება კი სასულიერო პირებში – უფრო თეთრ სამღვდელოებაში – იშვიათობადაა ქცეული. ვიღაც შეიძლება შემედავოს, მღვდელს მადლი სჭირდება და ადამიანების თანაგრძნობა, მხოლოდ ლიტერატურის, ფილოსოფიისა და თეოლოგიის ცოდნას რა თავში იხლისო. მაგრამ მინახავს ისეთი მღვდლებიც, სახარების განმარტება რომ არ შეუძლიათ (ეს მაინც ევალებათ და მოეთხოვებათ). უცოდინრობა ჩამორჩენილობაა. მით უმეტეს, თუ ერში ტრიალებ და ადამიანთა სულები უნდა იხსნა. საიდანაც გამოსახსნელია, ის ციხე და ჯურღმული უნდა იცოდე, თორემ ამაო გაბრძოლებად დაგირჩება დაცემულის, ცოდვილის, განწირულის თავზე ნაქადაგები წმინდა წერილი და უმაგალითო პატერიკები. მამა მაკარი თავისი არსებობით ადასტურებს იმას, რომ მორწმუნე ადამიანი განათლებულიც უნდა იყოს, და მღვდელსაც მოეთხოვება „მიწიერი მეცნიერებების” ცოდნა. მან ხომ ზეციური მადლის საპირწონეზე დადებული ამქვეყნიური სიამეები უნდა განიხილოს და თავის სულიერ შვილებს აუხსნას (განუმარტოს) წუთისოფლისა და მარადისობის „გამოწვევები”. 

2. ეთერ ქავთარაძემ გამოსაცემად მოამზადა გრიგოლ რობაქიძის პირადი მიმოწერა, წინასიტყვაობა, კომენტარები და საძიებლები დაურთო. ძალიან გაიშვიათდნენ ასეთი ადამიანები – საქმის სიყვარული, პასუხისმგებლობა და კეთილსინდისიერება რომ დაჰყვებათ. მათგან გამორიცხულია ზერელეობა, ზედაპირულობა, თავის დაზოგვა! სწორედ ამით გვჯობნიან ახალი საუკუნის შვილებს, რომელთაც გვიკვირს და გვაოცებს ეს, ერთი შეხედვით, გადამეტებული მათი ფუსფუსი, ყოველი წვრილმანის ბოლომდე მოკვლევისა და მოძიების დაუცხრომელი ჟინი. ეს გვაკლია – ეს აზარტი, ეს სულიერი მოთხოვნილება.

3. ირაკლი სამსონაძემ ერთხელ მართებულად შემისწორა: ფოლკნერზე ვყვებოდი, ახირებული კაცი იყო, დიდად არ უყვარდა ხალხმრავალ ადგილებში გამოჩენა-მეთქი. არ უყვარდა კი არა, არ ეცალაო, – მითხრა ირაკლიმ, – თავისი საქმე ჰქონდა და მაგაზე წინ არაფერს დააყენებდაო. ასე რომ, სანამ ვინმეს ჩაკეტილს და ახირებულს ვუწოდებდეთ, უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ შეიძლება ისინი ამ დროს საქმეს უზიან და იმაზე მეტს შრომობენ, რაც ჩვეულებრივი მოკვდავის ნიჭს, ძალას და უნარს აღემატება. 

4. ვარო თოლორაია ჩემი წიგნების პერსონაჟია. ცხოვრებაში სულ რამდენიმე შემხვედრია მასავით ნიჭიერი, პრინციპული, სამართლიანი და ყველა ადამიანური გაჭირვების ღირსეულად დამთმენი ქალი. ბებიაჩემი სკოლაში დიდხანს ასწავლიდა ისტორიას, ჩვენ კი ადამიანის პატივისცემა და უიმედო მდგომარეობაში გაძლება გვასწავლა. სხვისი არ შეგშურდეთო, სულ გვიჩიჩინებდა, მაგრამ მე კი ყოველთვის მშურდა მისი (და ეს სიცოცხლეში ვერასდროს ვუთხარი): მშურდა და მაოცებდა, თუ როგორ შეეძლო სიმარტოვესთან მგელივით გამკლავება. 

5. სულ ვაპირებდი და ვერასდროს დავწერე ჯემალ მონიავას მოსაგონარი. დიდებული კაცის. დაუზარელი, უშურველი და გულიანი პიროვნების. ნიჭიერებაზე ცალკე ითქმის – თეატრშიც და ლიტერატურაშიც. მისი საუკეთესო ნოველების წიგნიც მინდა გამოვცე. ჯიმა მონიავა – ასე ეძახდა ლია ნაროუშვილი. მართლაც, ვისაც ენდობოდა და ვინც უყვარდა, მისი ჯიმა იყო! თვალწინ მიდგას ჯემალის გაღიმებული სახე, ოდნავ გაკვირვება რომ გადაჰკრავდა: „სად დაიკარგე, მამა?!” – ასე მითხრა, ხილიანის ქუჩის თავში იდგა, მიწისქვეშა გადასასვლელთან. ეს „მამა” ისეთი გულწრფელი, მზრუნველი და ადამიანური მეჩვენა ერთი შეხედვით უცხო კაცისგან, უცებ რატომღაც ის დრო ვინატრე – როცა მეც ერთხელაც ამ სიტყვებითა და განცდით შევხვდებოდი ვინმეს, ჩემზე ბევრად უმცროსს, და მასაც ისევე შევუტოკებდი გულს სიხარულით, როგორც ეს ჯემალ მონიავამ გააკეთა. 

სკოლა და თემი

0
მოზარდის სრულფასოვან პიროვნებად და მოქალაქედ ჩამოყალიბებაში სკოლას გადამწყვეტი როლი აკისრია და ამაზე საზოგადოება კარგა ხანია შეთანხმდა. საინტერესოა, რა როლს ასრულებს სკოლა თავის ირგვლივ არსებული გარემოსა და ადგილობრივი თემის განვითარებაში, ეკისრება თუ არა რაიმე პასუხისმგებლობა ან შეუძლია თუ არა გავლენის მოხდენა თემში მიმდინარე პროცესებზე.

ამ საკითხის უკეთ გაგებისთვის, უპირველესად, შევთანხმდეთ, რას გულისხმობს თემი. აქ ამ ცნებით იგულისხმება სკოლის ირგვლივ მცხოვრები (სოფელი, ქალაქის რაიონი და ა.შ) განსხვავებული შესაძლებლობების, ეთნიკური წარმომავლობის, სქესისა და სხვა მახასიათებლების მქონე ისეთი ადამიანების ერთობა, რომლებიც აქტიურად არიან დაკავშირებული მათ საცხოვრებელ ტერიტორიაზე არსებულ სკოლასთან. ისევე როგორც ყველა სკოლა, თემიც ინდივიდუალურია და ქმნის ადგილობრივი გარემოსთვის დამახასიათებელ მიკროკლიმატს. მაგალითად, ერთმანეთისგან არსებითად განსხვავდება დიდი ქალაქებისა და პატარა სოფლების თემები. განსხვავებულია მათი ღირებულებათა სისტემა, მსოფლმხედველობა და გარემო, რომელშიც მის წევრებს უწევთ არსებობა. შესაბამისად, სკოლა მნიშვნელოვანი გამოწვევის წინაშე დგას – იზრუნოს არა მხოლოდ მოსწავლეთა აკადემიურ შედეგებზე, არამედ გაითვალისწინოს და უპასუხოს თავის ირგვლივ მცცხოვრებ ადამიანთა ერთობის ინტერესებსაც.

მოსწავლეთა განვითარებაში სკოლის როლი უმნიშვნელოვანესია. იგი ქმნის უნიკალურ და თვითმყოფად გარემოს, სადაც ბავშვი თავისი ცხოვრების 12 წელს ატარებს, ვითარდება, უყალიბდება ღირებულებათა სისტემა და სწავლისა და ცხოვრებისთვის აუცილებელი უნარ-ჩვევები. ვინაიდან სკოლა საზოგადოების განუყოფელი ნაწილია, მასზე არსებითად აისახება საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესები. როგორც ჯონ დიუი აღნიშნავს, სკოლა, უპირველეს ყოვლისა, სოციალური ინსტიტუტია. ვინაიდან განათლება სოციალურ პროცესს წარმოადგენს, სკოლა უბრალოდ საზოგადოებრივი ცხოვრების ფორმაა, სადაც ყველა ის საშუალება იყრის თავს, რომელიც კი ბავშვს ყველაზე ეფექტური გზებით შეაძლებინებს კაცობრიობის მიერ დანატოვარი რესურსის ათვისებას და საკუთარი ძალების საზოგადო მიზნებისთვის გამოყენების საშუალებას მისცემს. შესაბამისად, სასკოლო ცხოვრება მოზარდისთვის შინ, სამეზობლოსა თუ სათამაშო მოედანზე ცხოვრების ერთგვარი რეპეტიციაა.

დღეს საქართველოში ქალაქისა და სოფლის სკოლებს განსხვავებული რეალობა აქვთ. სოფლის თემის საჭიროებები სკოლათა უმრავლესობისთვის კარგადაა ცნობილი. უფრო რთულია ქალაქის სკოლების მდგომარეობა. მიგრაციის პროცესის გამო თემის მიკროკლიმატი დროის განსაზღვრულ პერიოდში შესაძლოა არსებითად შეიცვალოს და სასკოლო საზოგადოებასაც გაუჭირდეს პროცესებისთვის თვალის მიდევნება. მნიშვნელოვანია სკოლებში ვიზიტების განხორციელება არა მხოლოდ შესამოწმებლად და სტანდარტებთან შესაბამისობის დასადგენად, არამედ ადგილობრივი გარემოსა და კლიმატის შესასწავლადაც, რადგან რეგიონში ყველა სკოლის რეალობა სხვადასხვაგვარია და სხვადასხვა მოთხოვნები აქვს თემსაც. კონკრეტული კვლევის გარეშე რთულია იმის განსაზღვრა, მუშაობს თუ არა სკოლა ადგილობრივი თემის განვითარებაზე, პასუხობს თუ არა მათ საჭიროებებს. თუმცა ვიცით კონკრეტული მაგალითები – სკოლები, რომლებიც საკუთარი თემის საჭიროებებს მორგებულ საგანმანათლებლო გარემოს ქმნიან.

ევროპის მრავალ ქვეყანას კარგად აქვს გაცნობიერებული სკოლის უდიდესი მნიშვნელობა ადილობრივი თემის განვითარებაში. შვეიცარიის სოფლებში სკოლები კულტურული ცენტრის დანიშნულებასაც ასრულებენ. სკოლის ბიბლიოთეკაში იმართება სოფლის კულტურულ ცხოვრებასთან დაკავშირებული ღონისძიებები, პრეზენტაციები, შეხვედრები. გერმანიაში არსებობს მთელი სასკოლო ქსელი, რომლის მიზანია სხვა სკოლებთან დამეგობრება სწავლების მეთოდოლოგიის დახვეწისა და თემის განვითარების მიზნით. ინგლისში სკოლის წარმატების შეფასების ინდიკატორებს შორის მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობა სკოლის კავშირს თემთან, მშობლებთან, სხვა სკოლებთან, დამსაქმებლებსა და საზოგადოებასთან. 

დღეს სკოლებში სათემო და თემისგარე პროექტებით უმთავრესად სამოქალაქო განათლების დისციპლინაა დაკავებული. თემში პრობლემის მოგვარებაზე ორიენტირებული აქტივობებით მოსწავლეები მხოლოდ კვლევის, პროექტის დაგეგმვისა და განხორციელებისთვის აუცილებელ უნარებს კი არ იძენენ, არამედ იყალიბებენ ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნებით გათვალისწინებულ ღირებულებებსაც.

სათემო და თემისგარე პროექტების განხორციელების საინტერესო გამოცდილება აქვს ველისციხის საჯარო სკოლის სამოქალაქო განათლების მასწავლებელს ნანა ნიკოლაშვილს. ინტერვიუში მან აღნიშნა, რომ საგნის ფარგლებში მოსწავლეთა მიერ განხორციელებული აქტივობები მიმართულია ადგილობრივი და რეგიონული თემის განვითარებისკენ. ველისციხის საჯარო სკოლის მოსწავლეები მრავალ საინტერესო ღონისძიებას უწევენ ორგანიზებას. რეგიონული პროექტების ფარგლებში, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დამკვიდრების ხელშეწყობის მიზნით, მათ გამართეს მასშტაბური აქცია, რომლის მიზანი იყო ქალაქ გურჯაანში საყოფაცხოვრებო ნარჩენების მოგროვება და გატანა. რაც შეეხება ადგილობრივი თემის განვითარებას, მოსწავლეებმა ორგანიზება გაუწიეს სოფელში საზაფხულო სკოლის დაარსებას, რათა სოციალურად დაუცველ მოსწავლეებს საშუალება ჰქონოდათ, ზაფხულის არდადეგები ნაყოფიერად და ხალისიანად გაეტარებინათ მეგობრებთან ერთად. როგორც პედაგოგი აღნიშნავს, ეს იყო ემპათიისა და ერთმანეთზე ზრუნვის გამოხატულება. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ყველა ასეთ პროექტს ფინანსური მხარდაჭერაც სჭირდება, რასაც უმთავრესად ადგილობრივი თვითმმართველობა ან საერთაშორისო პროექტები უზრუნველყოფენ.

განათლების გზით საზოგადოებას შეუძლია საკუთარი მიზნების ფორმულირება და, ამის კვალობაზე, საკუთარი კურსის ზუსტად და გონივრულად განსაზღვრა იმ მიმართულებით, საითაც სურს მოძრაობა. ვინაიდან სკოლა თემის ორგანული ნაწილია, მათი ურთიერთგავლენა და პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე ორმხრივი უნდა იყოს. არ შეიძლება, მხოლოდ სასკოლო საზოგადოებას დავაკისროთ ცალმხრივი პასუხისმგებლობა და ვალდებულებები. მნიშვნელოვანია, ადგილობრივმა თემმაც გაიაზროს სკოლის როლი მის ყოველდღიურ ცხოვრებაში. სკოლების უმრავლესობაში მოსწავლეები ადგილობრივი თემიდან დადიან, შესაბამისად, სასკოლო ცხოვრებაში თემის ჩართულობის გამო პასუხისმგებლობაც უპირველესად მშობელს ეკისრება. რა მდგომარეობაა საქართველოს სკოლებში მშობელთა ჩართულობის კუთხით? ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას სტატიის მომდევნო ნაწილში შევეცდებით.

პროექტი-როგორც სწავლების საუკეთესო მეთოდი

0

პროექტზე დაფუძნებული სწავლება ხელს უწყობს ინტეგრირებულ სწავლებას. დაწყებული რამდენიმედღიანი სასწავლო პროექტიდან, რომელიც ერთი რომელიმე თემის გარშემო კონცენტრირდება და დამთავრებული პროექტებით, რომლებიც შეიძლება მთელი წლის სასწავლო გეგმას ფარავდეს.

ის მოსწავლეებს მნიშვნელოვანი პრობლემების გამოძიებისკენ უბიძგებს. პროექტები, რომლებიც სწავლის მაღალ ხარისხს განაპირობებენ, შეიძლება განსხვავდებოდეს: თემატიკისა და მასშტაბის, შესასრულებელი დროის და კლასის მიხედვით. პროექტებზე მუშაობა მოსწავლეებს ააქტიურებს

·პრობლემის გადაჭრის;
·გადაწყვეტილების მიღების;
·ძიების;
·დოკუმენტირების;
·ინტერვიუს აღების;
·მკვლევარის;
·შემოქმედებით
და სხვა კუთხით.

პროექტებზე დაფუძნებული სასწავლო გეგმა მოიცავს მნიშვნელოვან კითხვებს, რომლებიც აკავშირებს საგნობრივ სტანდარტებსა და მაღალ სააზროვნო დონეს ცხოვრებისეულ მიზნებთან. მოსწავლეებს უწევთ რეალური, ცხოვრებისეული როლების თამაში და მნიშვნელოვანი დავალებების შესრულება.

ჩემი მოსწავლეები პირველი კლასიდანვე მყავს ჩართული სხვადასხვა სახის პროექტებში. მიმაჩნია, რომ სწორედ დაწყებითი კლასებიდანვე უნდა ვიზრუნოთ ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული უნარებისა და კომპეტენციების განვითარებაზე.

მინდა გაგაცნოთ ჩემ მიერ განხორცილებული ერთ-ერთი პროექტი: „ვიცხოვროთ სუფთა გარემოში”. აღვნიშნავ, რომ ამ პროექტში მოსწავლეებმა იმუშავეს ხალისით, მონდომებით, განივითარეს ჯგუფური მუშაობის, კვლევითი, შემოქმედებითი და პრობლემის გადაჭრის უნარები.

პროექტში ჩართული იყვნენ მეორე და მეოთხე კლასის მოსწავლეები. მოხდა ინტეგრირება: ბუნებისმეტყველებას, ხელოვნებას, მათემატიკასა და ისტ-ს შორის. ჩემთან ერთად მუშაობდა პროექტის თანაავტორი, ხელოვნების პედაგოგი. მოხდა კოლაბორაცია ადგილობრივ თემთან.

როდესაც გაჩნდა პროექტის განხორციელების იდეა, მოვიწვიეთ მშობელთა კრება და მშობლებს გავაცანით პროექტის მიზანი, აქტივობები, მისაღწევი შედეგები. დავბეჭდეთ პროექტის ბროშურა, რომელიც დავურიგეთ მშობლებს და დირექციის წარმომადგენლებს. განისაზღვრა პროექტში მშობელთა, მოსწავლეთა და მასწავლებლის როლი. აქტივობები დროში გავწერეთ, დავგეგმეთ პრეზენტაციის დრო და შევუდექით მუშაობას.
პროექტის მთავარი მიზანი ასე განისაზღვრა – ეკოლოგიური ცნობიერების ამაღლება მოსწავლეებში და ადგილობრივ თემში. პირველ რიგში, მოვახდინეთ მოსწავლეთა საჭიროებების დადგენა, რისთვისაც გამოვიყენეთ სტრატეგია: „ვიცი, ვისწავლე, მინდა ვიცოდე”. გაირკვა რისი გაგება სურდათ მოსწავლეებს გარემოს დაბინძურების შესახებ.

აქტივობები:

1. ინფორმაციის მოძიება და დახარისხება;
2.ლოკალურ გარემოზე დაკვირვება და აღწერა;
3. ფოტოსურათების გადაღება და ინტერვიუების ჩაწერა;
4. კითხვარის საშუალებით სოფლის მოსახლეობის გამოკითხვა;
5.პრობლემის დანახვა და გადაჭრის გზების ძიება;
6.გამოფენის მოწყობა;
7.პროექტის პრეზენტაცია.

გამოვიყენეთ მიმართულების მიმცემი საკვანძო კითხვები. ზოგადი კითხვა – რას ფიქრობს ხალხი? თემატური კითხვები: რატომ იწვევს გარემოს დაბინძურება დაავადებებს? თქვენი აზრით, რით შეიძლება შევამციროთ ჰაერის დაბინძურება? თქვენი აზრით, რით შეიძლება მოხდეს მდინარის წყლის დაბინძურება? რატომ არის ჩვენი ქუჩები დაბინძურებული, მაშინ როდესაც ქუჩაში დგას სანაგვე ურნები? შინაარსობრივი კითხვები: რა არის გარემო? იწვევს თუ არა პოლიეთილენის პარკები გარემოს დაბინძურებას? იწვევს თუ არა ნიადაგის დაბინძურებას საყოფაცხოვრებო ნაგავი? რით ბინძურდება გარემო?

მოსწავლეებმა იმუშავეს ოთხი მიმართულებით.
პირველმა ჯგუფმა იმუშავა ჰაერის დაბინძურებაზე,
მეორემ – წყლის დაბინძურებაზე,
მესამემ – ნიადაგების დაბინძურებაზე და
მეოთხემ – საყოფაცხოვრებო ნაგვით დაბინძურებაზე.
ეს არის კითხვარი, რითაც მეოთხეკლასელებმა კვლევა აწარმოეს.
რა ვიცი გარემოს დაბინძურების შესახებ
რესპოდენტის (სახელი, გვარი) —————————–
გადაგიგდიათ თუ არა ქუჩაში ნაგავი?
ა. დიახ
ბ. არა
გიფიქრიათ, რა შედეგი შიძლება მოყვეს ქუჩაში დაყრილ ნაგავს?
ა. დიახ
ბ. არა
თქვენი აზრით აზიანებს თუ არა ჩვენს ჯანმრთელობას გარემოში გადაყრილი ნაგავი?
ა. დიახ
ბ. არა
გსმენიათ თუ არა პოლიეთილენის პარკების მავნებლობაზე?
ა. დიახ
ბ. არა
თქვენ მონაწილეობა მიიღეთ მეოთხე კლასის მიერ განხორციელებულ კვლევაში, გარემოს დაბინძურების შესახებ.
ა. დიახ
ბ. არა
გმადლობთ.
შეფასების ეტაპები – შეფასება მოხდა პროექტის სამივე ეტაპზე.

პირველ ეტაპზე შევაფასეთ მათი წინარე ცოდნა და ინტერესები. მეორე ეტაპზე შევაფასეთ ინფორმაციის მოძიების, დახარისხების, თანამშრომლობის, ინტერვიუს აღების, რაოდენობრივი კვლევის წარმოების უნარები. მესამეზე – მათი შემოქმედებითი და საპრეზენტაციო უნარები.

შეფასების ფორმად გამოვიყენეთ: განმავითარებელი კომენტარები.

პროექტის სარგებელი სხვებისთვის: ბავშვების მიერ შექმნილი გამოყენებითი ხელოვნების ნიმუშებით, რომლებიც შეიქმნა საყოფაცხოვრებო ნარჩენებისგან, დასაჩუქრდნენ პრეზენტაციაზე მოწვეული სტუმრები. გამოფენის სურათები, მოსწავლეთა მიერ მომზადებული პრეზენტაციები. მოძიებული მასალები ავტვირთეთ ბლოგზე, რაც სხვებისთვისაც ახალი იდეების მაპროვოცირებელია. ეს კი ჩვენი პროექტის ბლოგის მისამართია: https://intelekologia.blogspot.com/

დასკვნის სახით შემიძლია ვთქვა, რომ პროექტზე მუშაობის შემდეგ ჩემს მოსწავლეებს აღარ უჭირთ უპასუხონ კითხვას:

რას ფიქრობს ხალხი?

მათ ამ საკითხის გასარკვევად თავად აწარმოეს კვლევა ადგილობრივ თემში. გააკეთეს კვლევის ანალიზი და გამოიტანეს დასკვნები. პროექტზე მუშაობის დროს ბავშვებმა ერთდროულად იმუშავეს ეროვნული სასწავლო გეგმის 5 საკვანძო კომპეტენციაზე. ესენია:

1. წიგნიერება;
2. ციფრული წიგნიერება;
3.რაოდენობრივი წიგნიერება;
4.ეკოლოგიური წიგნიერება;
5. სოციალური და სამოქალაქო წიგნიერება.

პროექტში ჩართული იყო ადგილობრივი თემიც. მივაღწიეთ დასახულ მიზანს, მოვახერხეთ ეკოლოგიური ცნობიერების ამაღლება ჩვენი სკოლის მოსწავლეებში, მშობლებსა და მოსახლეობაში. პროექტის პრეზენტაციაზე მათ გადავეცით საინფორმაციო ბუკლეტები, გავაცანით ნარჩენების დაშლის ხანგრძლივობა ბუნებაში და დავასაჩუქრეთ მოსწავლეთა მიერ შექმნილი გამოყენებითი ხელოვნების ნიმუშებით. უფროსი კლასები კი დავასაჩუქრეთ პატარების მიერ გაკეთებული ულამაზესი ნაგვის ურნებით. პატარა მეგობრებმა უფროსებს სისუფთავის დაცვისაკენ მოუწოდეს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.ინტერნეტსახელმძღვანელო- „პროექტებით სწავლება”. Intel® Education Viewer.
2. პროექტი – როგორც სწავლებისა საუკეთესო მეთოდი.

ბავშვობიდან გამოქცეული ამბები- ვუძღვნი ყველა დიდს, რომელიც ოდესღაც ბავშვი იყო

0

გაზაფხულმა გამახსენა, როგორ ვდარაჯობდი თითოეული ხის ,,აფეთქებას”, როგორი ჯადოსნური იყო ყველაფერი ჩემ გარშემო, როცა პატარა ვიყავი.

ხანდახან გადმოვიღებ ძველ ფოტოალბომს, თითქოს ბავშობისდროინდელი შეგრძნებების დაბრუნებას ვცდილობ. ყველაზე გაზაფხულისფერი კადრი: აყვავებული ატმის ხის ქვეშ ამავე ხის ყვავილისფერ კაბაში გამოწყობილი ჩემი ბავშვობა დგას. აქ ყველაზე დიდხანს ვჩერდები, რადგან სწორედ ამ ვარდისფერ კადრში გაქვავებულა ზღურბლი, ბავშვობიდან მოზარდობაში გადასაბიჯებელი – ცხრა წლის გოგოს ფიქრები დიდურ სადარდებელში კიბესავით ჩაუყუდებია და საცაა თავით გადაეშვება. ეს ატმის ხე, მის კაბის კალთას შეფარებული ოდესღაც გადაყვლეფილი მუხლისთავები, ოდნავ მოხრილი მხრები, კოჭლი შეფასებებით დამძიმებული სინდისი, პირველი იმედგაცრუება, ვერაფრით წამოწყებული საუბარი, როგორც სურათში, ცხოვრებაშიც გაყინული კადრივით ჩარჩა.

არ მახსოვს, ოჯახის რომელიმე უფროს წევრს ხაზი გაესვას ჩემი ,,ასაკისთვის”. რაღაცნაირად თანატოლებივით ვცხოვრობდით. შეიძლება სწორედ ამან განაპირობა ჩემი ბავშვობის შემოკლება, ან პატარაობიდანვე მკვეთრად გამოხატულმა დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვამ დააჩქარა მოვლენები. თუმცა ჩემი თაობის ბავშვებს სხვა გზა არც ჰქონდათ. ტყვიების თავსხმაში მოყოლილმა ჩვენი თუ სხვისი მამების უკანასკნელმა მზერამ ალბათ ყველას თანაბრად ჩამოგვართვა ბავშვად ყოფნის უფლება.

,,ჩვენი თავი ჩვენადვე გვეყუდნის”

მიუხედავად იმისა, რომ ,,ყველა დიდი ბავშვი იყო ოდესღაც”, თან კართან რახანია ოცდამეერთე საუკუნეა და ბავშვთა უფლებების დაცვა კანონით სავალდებულოა, უფროსები ისევ ,,უფროსობენ”, მათი მზრუნველობის საფარქვეშ დარჩენილი უმცროსები კი ცდილობენ, რაც შეიძლება მალე გაიზარდონ.

სანამ ბავშვად ითვლები, თითქოს ვიღაცის საკუთრება ხარ, სხვა გზრდის, ზრუნავს შენზე, მუდმივი შენიშვნებით ცდილობს შენს ფორმირებას. შენ კი, უკალაპოტო მდინარეს, გიჭირს თუნდაც საჭირო საზღვრების მიღება. თან მუდმივად იხლიჩები რამდენიმე ავტორიტეტულ ფიგურას შორის. მშობლების, ბებია-ბაბუების, ნათესავების, მასწავლებლებისა თუ თანატოლების აზრის სასწორზე შემოდებული ბავშვური გულუბრყვილობა მართლაც დიდ განსაცდელშია.

არც ჩემი მოსწავლეები არიან გამონაკლისები. მათაც აქვთ კითხვები საკუთარ თავთან და საზოგადოებასთან, ხშირად ჩემგანაც ითხოვენ პასუხს. ძალიან მიჭირს ასეთ დროს მასწავლებლობა, მაგრამ უპასუხოდ დარჩენილი კითხვის სიმძიმისთვისაც არ მემეტებიან და მეც მუდმივად ვეძებ ,,საკვლევი თემის” შესაფერის ლიტერატურულ ტექსტებს.

მსგავს თემებზე გაკვეთილის ჩატარება ხშირად მიწევს და მეც ვყვები: ერთი ვანოს და შვიდი ნიკოს ამბავს, ვანოსი, რომელიც ,,თავისი” იყო, მიუხედავად იმისა, რომ შვიდმა ნიკომ გაზარდა და დაიჩემა. ხედქცეული კაცის სიმშვიდესაც ვუკითხავ ხანდახან, მოულოდნელად გაღვიძებული შურის მისაძინებლად. პატარა დინოზავრის საოცარი მეტამორფოზის ისტორია საკუთარი თავის მოსაძებნად წასულებისთვის გამოდგება საგზლად. რატომელა უკუთმართის არაკი ჯიუტებისთვის მაქვს შემონახული… მოკლედ, ამბები მრავლადაა, მთავარია საჭირო დრო და აუდიტორია შეარჩიო მათ გამოსაფენად.

არჩევანი თუ არადანი?!

ბავშვები ძალიან ჰგვანან ჯანი როდარის ,,მოგზაურ მაიმუნებს”, რომლებმაც მთელი დღე საკუთარ გალიაში მოგზაურობას მოანდომეს, თან ეგონათ, ქვეყანა მოვიარეთო. პატარებისთვის ხომ სამყაროს შეცნობა სწორედ ნაცნობ გარემოში მოგზაურობით იწყება. უფროსები კი ხშირად ვართმევთ პატარა მაძიებლებს ექსპერიმენტების უფლებას, თუნდაც იმით, რომ გამუდმებით ვუზიარებთ ჩვენს ცოდნასა და გამოცდილებას. ჩემი აზრით, აუცილებელია, რომ ბავშვმა ჯერ თავად, გარკვეულ დონეზე შეისწავლოს სამყარო, რომელშიც იზრდება. ჩვენ რომ არ ჩავაგონოთ, მგონი თავადაც ადვილად მიხვდება, რომ სპილო დიდია, ცეცხლი წვავს, ტყუილის თქმა ცუდია, სიკეთე სხვებზე ზრუნვაა და ა.შ როგორ მოისმენთ განსხვავებულ აზრს, თუ ახალ თაობას თქვენ მიერ აღმოჩენილ სამყაროს დაასწავლით?

ყველამ ბავშვმა იცის, რომ ტყუილი ცუდია. მოდი, ერთხელ სიცრუის სიკეთეზეც ვიმსჯელოთ. აიღეთ, მაგალითად, ყველასათვის ცნობილი ზღაპარი და ერთგვარი სასამართლო მოაწყვეთ დევსა და ნაცარქექიას შორის, ზოგმა ,,ხერხი” დაიცვას, ზოგმა – ,,ღონე”. იფიქრონ, გამოთქვან საკუთარი აზრი ამა თუ იმ თვისებაზე, მოვლენასა და ფაქტზე. იქნებ მიხვდნენ, რომ მხოლოდ დიდებს არ აქვთ საკუთარი აზრის გამოთქმის უფლება და რაც შეიძლება გვიან გამოიხურონ ბავშვობის კარი, ან უფრო შორს წავიდნენ და დარჩნენ ბავშვებად, როგორიც ეს პატარა უფლისწულის, პეპის, ნილსის, ტომისა და ჰეკლბერის, წრიპა მორტენის, ტიტსუს, მათიუშის და სხვა ბავშვების ,,მშობლებმა” მოახერხეს .

,,ცხრა მთას და ცხრა ზღვას იქით”

ფანტაზიას არასდროს ვუჩიოდი, სიზმრებიც კი ფენტეზური ჟანრის მქონდა. ჩემი ძილისპირულის რეპერტუარში მხოლოდ რამდენიმე სახელგანთქმული ზღაპარი შედიოდა, ისინიც მრავალჯერ წარმოდგენილი და გადაკეთებულ-გათამაშებული მქონდა სიზმრის სცენაზე. ალბათ ჩემს მრავალფეროვან ზმანებებს, მდიდარ ფანტაზიასთან ერთად, მობეზრებულ ზღაპრებსაც უნდა ვუმადლოდე. წითელქუდასა და მგლის დიალოგის ფონზე ახალი გმირებისა და სიუჟეტების მონახაზები თავისთავად ჩნდებოდა წარმოსახვით ჰორიზონტზე.

მერე კითხვა ვისწავლე და გზაც დაგრძელდა. ცხრა მთას იქით გადაკარგული ყველა ამბავი წავიკითხე, რაც მოვიძიე. ახლაც მახსოვს ის პირველი იმედგაცრუება, ქართული ზღაპრების გაცნობის შემდეგ რომ დამეუფლა. ე.წ. საბავშვო ლიტერატურაში ერთი ბავშვიც კი ვერ აღმოვაჩინე.

რატომღაც ქართული ზეპირსიტყვიერება მხოლოდ ზრდასრული პერსონაჟების თავგადასავლებს აღწერს. დაიბადებიან ეს წლების მანძილზე ნაოცნებარი შვილები და მათი ბავშვობისთვის თვალის მოკვრასაც ვერ ასწრებ, ორ წინადადებაში იზრდებიან. კითხულობენ პატარები თვალის დახამხამებაში გაზრდილი ბავშვების ამბებს და შეიძლება ჰგონიათ, რომ თავიანთი ბავშვობაც ორ წინადადებაში უნდა ჩაატიონ.
ზღაპრებს რომ თავი დავანებოთ, ქართული საზოგადოება წინა პლანზე ისევ ზრდასრულ ადამიანებს აყენებს. მიუხედავად იმისა, რომ ხანდახან საკმაოდ ხმამაღლა ვსაუბრობთ ბავშვთა უფლებებზე, განათლებისა თუ ჯანმრთელობის საკითხებზე, მომავალი თაობის სულიერ თუ ფიზიკურ აღზრდაზე, ფასიანი გასართობი ცენტრებისა და კინოთეატრების გარდა, არ არსებობს ადგილი, სადაც შეიძლება მოზარდთან ერთად დრო გაატარო. პოლიტიკური თუ გასართობი თოქშოუებისა და სერიალების მოყვარული თუ არ ხართ, ვერც ტელევიზორს უყურებთ ერთად… მოკლედ, ბავშვის როლი ჩვენი საზოგადოების ცხოვრებაში (მოსახლეობის ზრდას თუ არ ჩავთვლით) ისევ ბუნდოვან საკითხად რჩება.

რა სურთ ბავშვებს?!

მე თუ მკითხავთ, სულაც არ არის ბავშვობა უდარდელი ხანა. აბა დავფიქრდეთ: ცხოვრობ გარემოში, რომელსაც უნდა მოერგო, შეისწავლო, გამოცდილება დააგროვო, ბევრი იშრომო საკუთარი თავის გაცნობასა და განვითარებაზე და, რაც მთავარია, ეს ყველაფერი სხვა ადამიანების ინტერესების გათვალისწინებით, ე.წ. ურთიერთობების წესების დაცვით უნდა მოახერხო…

რომ არა დაუოკებელი ცნობისმოყვარეობა, თვითგადარჩენის ინსტიქტი, ჯანსაღი სიყვარულისა და უკიდეგანო მიტევების უნარი, ალბათ ცხოვრების ყველაზე საინტერესო ეპიზოდი გადაულახავ წინაღობად იქცეოდა ადამიანის ცხოვრებაში, „მძიმე ბავშვობა ხომ არასდროს მთავრდება”.

თუ გსურთ, გაიგოთ, რა სურთ ბავშვებს, მაშინ მათი მოსმენაც უნდა შეგეძლოთ. პატარებთან დიალოგის წარმართვის პროცესში ერთ-ერთი წამყვანი ნიუანსი ინტონაციაა. შეეცადეთ შეინარჩუნოთ კეთილგანწყობილი ტონი, მაშინაც კი, როცა ბრაზობთ. ოჯახის გარდა, ბავშვთან დიალოგის წარმართვა საზოგადოებამაც უნდა შეძლოს, რათა ბავშვმა სრულყოფილად გაიაროს სოციალიზაციის პროცესი.

ბავშვი àოჯახი à მასწავლებელიà სკოლა, ანუ საზოგადოება – ამ ჯაჭვის თითოეული რგოლი ახალი პიროვნების, მომავლის ჩამოყალიბებას ემსახურება.

ბავშვები ამბობენ:

სამწუხაროდ, არ მახსოვს, რას ვფიქრობდი უფროსებზე, როცა ბავშვი ვიყავი. ახლა, როცა თავადაც ,,დიდების კატეგორიას” მივეკუთვნები და ძალიან მაინტერესებს, რას ფიქრობენ პატარები ჩვენზე. სწორედ ამ მიზნის გამოვკითხე ჩემი მოსწავლეები. რამდენიმე მათგანის მოსაზრებას თქვენც გაგაცნობთ:
რა მოგწონთ ყველაზე მეტად უფროს ადამიანებში?
„მე მომწონს, რომ უფროსები გვასწავლიან და გვეხმარებიან, ვიყოთ ჭკვიანები” (გიორგი, II კლასი).
,,მომწონს, როცა მეფერებიან, ეს სასიამოვნოა” (სანდრო, III კლასი).
,,მომწონს, რომ შრომობენ, ყველაფრის გაკეთება რომ შეუძლიათ” (მიკა, II კლასი).
,,როცა უფროსები ზრუნავენ ჩვენზე” ( ნიკოლოზი, II კლასი).
,,უფროსებში ის მომწონს, რომ გააბრაზებ და ორი წუთის შემდეგ მაინც გიცინიან” (კესო, IV კლასი).
რა არ მოგწონთ მათში?
„არ მომწონს მათი მოწყენილი სახე (მასწავლებლებზე)” (ალექსანდრე, II კლასი).
„სულ რომ სამსახურში არიან” (ალექსი, II კლასი).
,,ჭამას რომ გაძალებენ” (ნიკოლოზი, II კლასი).
,,პატარა გოგოსავით რომ მექცევიან” (ანანო, IV კლასი).
„არ მომწონს, როცა უფროსები ბავშვებს ყვირილით ელაპარაკებიან” (ნია, II კლასი).
რისი გაკეთება გიყვართ ყველაზე მეტად უფროსებთან ერთად?
„მიყვარს უფროსებთან ერთად ბლინების ცხობა” (ნანო, II კლასი).
,,მიყვარს მათი დახმარება ყველა საქმეში: მამასთან ერთად ხეების დარგვა, გაფუჭებული ნივთების შეკეთება…” (გიორგი, II კლასი).
,,მიყვარს უფროსებთან ერთად კინოში სიარული. მიყვარს, როცა უფროსები ჩემს ხუმრობაზე იცინიან” (თინათინი, IIIკლასი).
„ადრე მე და მამას კისტის თოფით ნადირობა გვიყვარდა” (ლუკა, IIIკლასი).
„მათთან ერთად ყველაფრის კეთება მომწონს, ოღონდ ჩემთან იყვნენ” (ნატალია, IIIკლასი).
რას ურჩევდით მათ?

„მე მათ ვურჩევდი, რომ სულ დაუჯერონ პატარებს” (გიორგი, IIკლასი).
„არასდროს იჩხუბონ და აღარ გაფრინდნენ სხვა ქვეყნებში” (მიკა, IIკლასი).
„ვურჩევდი, რომ იმუშაონ და აღარ იდგნენ ქუჩაში” (ლუკა, IIIკლასი).
„ძაღლებს მანქანით არ გადაუარონ!”(ნიკოლოზი, II კლასი).
„არ ეჩხუბოთ ბავშვებს, ამით მაინც ვერაფერს შეცვლით!” (კესო, IV კლასი).
„მე მათ ვურჩევდი, რომ ტელევიზორი გამორთონ და ყურადღება ბავშვებს მიაქციონ” (ნინია, IV კლასი).
„უფროსებს ვურჩევდი, ბავშვებისთვის მეტი თავისუფლება მიეცათ” (ანანო, IV კლასი).
„ყოველთვის თბილი სიტყვებით ილაპარაკეთ, ცხოვრებაში ესაა ყველაზე მთავარი” (ნატალია, III კლასი).
როგორც ხედავთ, წერილების უმეტესობას ბავშვებსა და უფროსებს შორის საერთო ენის გამონახვის პრობლემა აერთიანებს. პატარები ყველაფერს კარგად ხედავენ და ძალიან სტკივათ ურთიერთობაში გაჩენილი თითოეული ბზარი. არადა, ყველა გზა იქით მიდის, საიდანაც მოვედით … სიტყვასთან.

P. S.

„ყველაფერი რიგზე იქნებოდა, ნიკო ვანოს უხეშად რომ არ ელაპარაკებოდეს, მაგრამ ყველაფერი რიგზე არ იყო, რადგან ნიკო ვანოს უხეშად ელაპარაკებოდა”.

ჩემისთანების საკითხავი

0
პირველად ციგურებზე რომ დავდექი, ცხრამეტი წლის ვიყავი. ჩემმა სლოვაკმა და პოლონელმა მეგობრებმა წამიყვანეს „ყინულის სანახავად”. მანამდე კი იყო ჩემი ბავშვობა და ფიგურული სრიალის ყურებაში გატარებული ბედნიერი წუთები (მიჭირს, საათები ვახსენო, რადგან მოგეხსენებათ, ოთხმოცდაათიანებში ტელევიზორს საათობით ვერ ვუყურებდით, ელექტროენერგიის არქონის გამო). თვალს ვერ ვაცილებდი ბრჭყვიალა კაბებში გამოწყობილ, მომღიმარ გოგოებს და მერე ქეჩებზე შემდგარი ვცდილობდი, იგივე მოძრაობები სახლში გამეკეთებინა. რა თქმა უნდა, არაფერი გამომდიოდა.

 

ყოველთვის მეუბნებოდნენ, რომ სპორტი და ფიზიკური აქტივობები ჩემი ძლიერი მხარე არ იყო, მეუბნებოდნენ, რომ ჯობდა, იმ საქმისთვის მიმეხედა, რომელიც კარგად მეხერხებოდა _ მეკითხა, მეწერა, მეხატა, დამეკრა, ოლიმპიადები მომეგო და თითით საჩვენებელთა დაფიდან არ ჩამოვსულიყავი. პარალელურად, დედა დიდი მონდომებით მთავაზობდა ცურვაზე სიარულს, მე კი, მიუხედავად იმისა, რომ „არიელივით” არცერთი მულტფილმი არ მიყვარდა და წყალთან მიახლოებაც კი მაბედნიერებდა, ყოველთვის უარს ვამბობდი ცურვის სწავლაზე, რადგან მჯეროდა, რომ ეს არ იყო ჩემი საქმე, რომ არაფერი გამომივიდოდა, რომ ვერ შევძლებდი და დამცინებდნენ, რომ თავსაც შევირცხვენდი და სხვებსაც შევარცხვენდი.

მაშინ სხვანაირი დრო იდგა, ყინულის მოედანი კი არა, სახლიდან გასვლის გვეშინოდა. ვცხოვრობდით კი არა, გადარჩენისთვის ვიბრძოდით. ჩვენი მშობლები კი, რომლებიც ყოველდღე, გათოშილები ბრუნდებოდნენ პურისა და ნავთის რიგებიდან, მაქსიმალისტები იყვნენ და ჩვენგან საუკეთესო შედეგს მოითხოვდნენ. ვიცი, ეს ყველა თაობის მშობლების სენია საქართველოში, მაგრამ მაინც მგონია, რომ ჩემი თაობის მშობლები, რომელთაც ხელიდან გამოეცალათ საკუთარი ცხოვრება და მის დასაბრუნებლად ბრძოლაში მთელი ახალგაზრდობა გალიეს, განსაკუთრებული სიმძაფრით განიცდიდნენ და განიცდიან შვილების ოდნავ წარუმატებლობასაც კი. ვერ გავამტყუნებ. ისინი თვითგადარჩენისთვის ბრძოლას მიეჩვივნენ _ ეშინიათ, რომ თუ საუკეთესოები არ ვიქნებით, ცხოვრება ჩაგვყლაპავს. ჩვენც გვეტყობა იმ პერიოდის კვალი _ ნერვიული, მუდამ გადარბენაზე მყოფი თაობა ვართ, რომელიც ცდილობს, ყველაფერი მოასწროს, დროს აჯობოს, საკუთარ შესაძებლობებზე მაღლა დადგეს, სიახლეები შეისრუტოს და თან, ცალი ხელით წარსულს იყოს ჩაბღაუჭებული.

მოგვიანებით, უნივერსიტეტში სწავლისას, ჩემმა მეგობრებმა მთაში დაიწყეს სიარული. მეც მინდოდა, მინდოდა, მაგრამ არ წავედი. არ ვიყავი მზად, არც ფიზიკურად, არც მორალურად. მეშინოდა, რომ ვერ შევძლებდი, ვერ ვივლიდი, მძიმე ჩანთას ვერ ვატარებდი, საბოლოოდ კი ყველანი უხერხულ მდგომარეობაში აღმოვჩნდებოდით, მეც და ჩემი მეგობრებიც. ათასი მიზეზი მოვიგონე, ოღონდ ის არ მეთქვა, რაც სინამდვილეში მიშლიდა ხელს, ოღონდ არ გამემხილა, რომ ჩემი შიშები არ მიშვებდა. დღესაც, როცა ისინი მთაში გატარებულ დღეებს იხსენებენ, გული მწყდება, რომ მათი საუკეთესო მოგონებების ნაწილი არა ვარ, რომ ვერ აღმოვჩნდი იქ, სადაც ნამდვილად ვისურვებდი ყოფნას.

სხვანაირად ფიქრი სწორედ იმ დღეს დავიწყე, 19 წლისა პირველად რომ წამიყვანეს ყინულის მოედანზე ჩემმა პოლონელმა და სლოვაკმა მეგობრებმა, საოცარმა ადამიანებმა, რომლებსაც ძალიან კეთილად გაეცინათ, როცა საციგურაოდ წასასვლელად მოკლე ქვედაბოლოთი გამოვცხადდი სტუდენტური საცხოვრებლის ფოიეში. დიდი ახსნა-განმარტება არ დამჭირვებია, ისედაც იცოდნენ, რომ ყინულის მოედანი მარტო ეკრანზე მენახა, მითხრეს, რომ აუცილებლად თბილად უნდა ჩამეცვა, ოთახში შემაბრუნეს და მოგვიანებით არც ის დაიზარეს, რომ თავისუფლად სრიალის ნაცვლად, დრო ჩემს დახმარებაზე დაეხარჯათ.

და მეც ვიდექი ყინულზე, მართალია, გაჭირვებით, მუხლების კანკალით, მეგობრებზე ხელჩაჭიდებული, მაგრამ მთავარია, რომ ვიდექი და თავი იმ ბრჭყვიალაკაბიანი გოგოებივით მაგარი მეგონა, ბავშვობაში რომ ვუყურებდი ტელევიზორში.

პირველად რომ გავცურე, ოცდარვა წლის ვიყავი. უფრო სწორად და მარტივად რომ ვთქვა, ოცდარვა წლის ახლა ვარ და პირველად ორიოდე კვირის წინ გავცურე დამოუკიდებლად. წარმოუდგენელი შეგრძნებაა, როცა აცნობიერებ, რომ შეძელი ის, რაც შეუძლებელი გეგონა. ზრდასრულ ასაკში ცურვის სწავლასაც ჰქონია თავისი ხიბლი _ წყალს, რომელიც, შეიძლება, ჩაყლაპო, ერთდროულად საკუთარ თავზე, შიშზე, განვლილ წლებზე, სხვების შენს მიმართ დამოკიდებულებაზე გამარჯვების, დავიწყებული ინსტინქტების გახსენების გემო აქვს.

პირველად რომ თხილამურებზე დავდგები, ალბათ ოცდაცხრა წლის ვიქნები, რადგან უკვე მჯერა, რომ მაქვს უფლება, ბევრჯერ წავიქცე და იმდენჯერ ავდგე, რამდენჯერაც წავიქცევი, რომ მაქვს უფლება, ყველაფერი საუკეთესოდ არ გამომდიოდეს, რაღაცებში არც ისე ნიჭიერი, მაგრამ შრომისმოყვარე ვიყო.

ნუ წავართმევთ ერთმანეთს ჩვეულებრიობის არაჩვეულებრივ უფლებას.

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...