სასწავლო გეგმები, საგნობრივი პროგრამები, სტანდარტი, განათლების ეროვნულ მიზნებში გაწერილი ღირებულებები და განათლების სფეროში არსებული სხვა ოფიციალური დოკუმენტები ასახავს სახელმწიფოს დამოკიდებულებას, მიმართებას ქვეყნის კულტურასთან, მის აწმყოსა და მომავალთან.
ბანალური ჭეშმარიტების დეკლარირებით გავაგრძელებ წერილის შესავალ ნაწილს და აღვნიშნავ, რომ პიროვნების ჩამოყალიბების რთულ გზაზე ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მისია მშობლიური ენისა და ლიტერატურის საგანს ენიჭება. ამ საგნის პროგრამაში, ზოგად ნაწილში, მართებულადაა აღნიშნული, რომ „ქართული ენა მხოლოდ ერთ-ერთი სასწავლო საგანი კი არ არის, არამედ, სხვა საგანთაგან განსხვავებით, სწავლების ენაა, ყველა დანარჩენი საგნის შესწავლის საშუალებაა”. გარდა ამისა, „ის ქმნის იმ ძირითად ბაზისს, რომელსაც ეფუძნება ადამიანის თავისუფალი განვითარების მთელი შემდგომი პროცესი”.
სწორედ ამის გათვალისწინებით განისაზღვრება ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლების ძირითადი მიზნები, რომლებიც დეტალურადაა გაწერილი დოკუმენტში და რომლებზეც ახლა დაწვრილებით აღარ შევჩერდები, დაინტერესებული პირები ადვილად მოიძიებენ მას ინტერნეტში.
ამჯერად მინდა, თქვენი ყურადღება საკუთრივ სწავლების პროცესზე შევაჩერო, რადგან ერთია ქაღალდზე არსებული, თუნდაც კარგად ჩამოყალიბებული, დეტალურად დამუშავებული დოკუმენტი და სულ სხვაა პროცესი, რომელმაც ამ ყველაფრის განხორციელება უნდა უზრუნველყოს.
აი, სწორედ აქ ისმის კითხვები, რომლებსაც ხშირად სვამენ მასწავლებლები – პროფესიონალები, ყოველდღე რომ იღვწიან ამ მიზნების მისაღწევად:
რამდენად შეესაბამება პროცესი სტანდარტს?
რამდენად სწორადაა განაწილებული საათობრივი ბადე და შეესაბამება თუ არა ის შესასწავლი სავალდებულო პროგრამის ოდენობას?
ხომ არ „ვეკიდებით” რაოდენობას და ამის ხარჯზე ხომ არ ზარალდება სწავლების ხარისხი?
რას ექცევა მეტი ყურადღება და რაზე უნდა ვიყოთ ორიენტირებულები – ცოდნის, შინაარსის გადაცემაზე თუ სხვა, უფრო მნიშვნელოვანი უნარ-ჩვევების გამომუშავებაზე?
როდის მოხდა ბოლოს საპროგრამო მასალის გადახედვა, გაანალიზება, გადახალისება?
იგეგმება თუ არა ცვლილებები ამ კუთხით და თუ კი, ვინ მუშაობს ამ საკითხებზე?
მეც და, დარწმუნებული ვარ, ჩემი კოლეგებიც ვისურვებდით, ამ კითხვებზე კომპეტენტური, თანამედროვე კვლევებზე დაფუძნებული პასუხები მიგვეღო და, იმავდროულად, სხვა ქვეყნების წარმატებული გამოცდილების გაცნობის (და, ცხადია, ჩვენს პირობებს მორგებული გაზიარების) საშუალებაც გვქონოდა. თუ ასეთი რამ უკვე არსებობს, იქნებ კომენტარებში გაგვეგრძელებინა დისკუსია. მანამდე კი შევეცდები, საკუთარი მოკრძალებული მოსაზრებები გაგიზიაროთ.
გერმანიაში, კასელის თავისუფალი ვალდორფის სკოლის მიერ ორგანიზებულ საერთაშორისო სემინარზე ყოფნის დროს, საშუალება მომეცა გავსაუბრებოდი კოლეგებს – ლიტერატურის მასწავლებლებს. მაინტერესებდა, რამდენად თავისუფლად შეეძლოთ ამა თუ იმ კლასისთვის ლიტერატურული ნაწარმოებების შერჩევა, არსებობდა თუ არა მათ კურიკულუმში სავალდებულო ტექსტები და მათ მიღმა რა კრიტერიუმით არჩევდნენ შესასწავლ ავტორებს სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეებისთვის.
არაფორმალურ გარემოში გამართული საუბარი შესაძლოა არ იყოს საკმარისი ამა თუ იმ ქვეყნის სასკოლო სწავლების სავალდებულო სასწავლო გეგმების (იმავე კურიკულუმების) საფუძვლიანი ანალიზისა და ქართულ ეროვნულ სასწავლო გეგმასთან მათი შედარებისთვის, მაგრამ გარკვეული წარმოდგენა მაინც შემექმნა. მინდა, სწორედ ჩემი თვალით დანახული სურათი გაგაცნოთ და ცვლილებების აუცილებლობასა და მნიშვნელობაზე კიდევ ერთხელ დაგაფიქროთ.
ინგლისის, გერმანიისა და უნგრეთის ლიტერატურის (უნგრეთის შემთხვევაში – კონკრეტულად დრამის) მასწავლებლებლები აღნიშნავდნენ, რომ ამ ქვეყნების ეროვნული სასწავლო გეგმა ლიტერატურული ტექსტების შერჩევისა და სწავლების კუთხით საკმაოდ ლიბერალურია და მასწავლებლების დამოუკიდებლობის ხარისხიც მაღალია. სახელმწიფო მათ მხოლოდ იმას განუსაზღვრავს, რომელი ეპოქისა და ჟანრის ნაწარმოებები უნდა შეასწავლონ მოსწავლეებს. მაგალითად, ინგლისელმა პედაგოგმა სავალდებულოდ შესასწავლ ავტორთაგან დამისახელა შექსპირი და ჩარლზ დიკენსი და აღნიშნა, რომ მას როგორც ლიტერატურის მასწავლებელს აქვს საკმაოდ ვრცელი სარეკომენდაციო ჩამონათვალი, რომლისგანაც ის, კონკრეტული კლასის საჭიროებების, შესაძლებლობებისა და სხვა თავისებურებების გათვალისწინებით, თავად ადგენს სხვადასხვა ეპოქისა და ჟანრის შესასწავლი თხზულებების ნუსხას. იქვე დასძინა, რომ მიმდინარე წელს ერთ-ერთი მაღალი კლასისთვის თავად შეარჩია ჯეიმს ჯოისის მოთხრობები და არც უნანია – კლასმა ინტერესით იმუშავა და ბევრი საინტერესო და სასარგებლო პროექტიც დაამუშავა.
იგივე თქვა გერმანელმა ლიტერატურის მასწავლებელმაც.
როდესაც ჯერი ჩემზე მოდგა, კოლეგები გააოცა სავალდებულო შესასწავლი ტექსტების რაოდენობამ და წილმა (60%). განსაკუთრებით გამიჭირდა მათთვის ძველი ქართული ლიტერატურული ძეგლების შესწავლის მნიშვნელობის გაგებინება (მეხუთე საუკუნის ნაწარმოების ხსენებაზე მათ ღიმილისმომგვრელ რეაქციას აღარ აღგიწერთ, ჩემთვის ეს ტექსტი განსაკუთრებით ძვირფასია და თავადაც ძალიან გამიჭირდება მისი „დათმობა”).
პირადად მე ამ საუბარმა კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ ჩვენთან სტანდარტი, უფრო მეტად კი სავალდებულო საგნობრივი პროგრამა მეტისმეტად ბევრ რამეს „კარნახობს” მასწავლებელს და ლიტერატურის გააზრებაც ჩაკეტილ, მონოკულტურულ, წინასწარ განსაზღვრულ ჭრილში ხდება.
პროცესი შინაარსის გაგებისკენ უფროა მიმართული, ვიდრე გააზრებისა და ანალიზისკენ.
მიზანი ცოდნის (კონკრეტული შინაარსების, ტერმინოლოგიის, ცნებების, თეორიის) დაგროვებაა და არა სასიცოცხლოდ აუცილებელი უნარ-ჩვევების გამომუშავება. გამოცდებზე ორიენტირება კი უარყოფითად აისახება შემეცნებით უნარებზე და შედეგად ლიტერატურის როგორც უმნიშვნელოვანესი დარგის ღირებულება კნინდება.
ვრცლად
